PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z BIOLOGII

Transkrypt

1 PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z BIOLOGII 1. W ocenianiu stosuje się skalę przyjętą w Wewnątrzszkolnym Systemie Oceniania. 2. Wszystkie oceny są jawne i służą informowaniu ucznia oraz jego rodziców o postępach w zdobywaniu wiedzy i umiejętności. 3. Najdłuższą formą sprawdzenia wiadomości uczniów są całogodzinne sprawdziany, zapowiadane z tygodniowym wyprzedzeniem. W semestrze planuje się do 4 takich prac pisemnych. 4. Sprawdzone prace oddaje się uczniom do wglądu i dokonuje poprawy pisemnej lub ustnej. Sprawdziany pozostają w pracowni biologicznej do końca roku szkolnego. Rodzice mają możliwość obejrzenia prac podczas wywiadówek i rozmów indywidualnych. 5. Uczeń ma prawo do poprawy oceny niedostatecznej ze sprawdzianu w ciągu dwóch tygodni od daty oddania sprawdzianu. 6. Podczas oceny prac pisemnych stosuje się progi procentowe: - na ocenę celującą -98% (plus zadanie dodatkowe) - na ocenę bardzo dobrą 90-97% - na ocenę dobrą 70-89% - na ocenę dostateczną 55-69% - na ocenę dopuszczającą 40-54% W ciągu roku szkolnego uczeń uzyskiwał będzie również oceny za: kartkówki (niezapowiedziane, krótkie odpowiedzi pisemne, do 4 w semestrze, obejmują materiał z trzech ostatnich lekcji.) odpowiedzi ustne (obejmują materiał z trzech ostatnich lekcji) prace domowe aktywność na lekcji wykonywane doświadczenia projekty prowadzenie zeszytu przedmiotowego udział w zajęciach laboratoryjnych prace dodatkowe podejmowane z własnej inicjatywy oraz zaproponowane przez nauczyciela. 7. Na miesiąc przed klasyfikacyjnym posiedzeniem rady pedagogicznej uczeń i jego rodzice są informowani o ocenie przewidywanej na koniec semestru lub roku szkolnego. 8. Nauczyciel informuje ucznia o możliwości uzyskania oceny wyższej niż przewidywana. Z każdym uczniem nauczyciel analizuje jego oceny i ustala formy pracy i terminy ich realizacji. W celu podwyższeni oceny uczeń może mieć zaproponowane m.in.: poprawę sprawdzianów, wykonanie prezentacji multimedialnej, wykonanie pomocy naukowej, napisanie referatu lub inną formę. 9. Uczeń ma prawo do zgłoszenia nie przygotowania do lekcji jeden raz w ciągu semestru bez podania przyczyny. 10. Uczeń powinien otrzymać w ciągu semestru przynajmniej 4 oceny cząstkowe, jeśli systematycznie uczęszcza na zajęcia. Zastrzega się mniejszą ilość ocen przy 1 godzinie tygodniowo lub gdy uczeń jest często nieobecny. 11. Uczeń, który opuścił zajęcia ma obowiązek uzupełnić braki spowodowane nieobecnością. Jeśli uczeń opuścił pracę pisemną ma obowiązek ją zaliczyć w terminie uzgodnionym z nauczycielem. Ma przy tym

2 prawo zwrócić się o pomoc do nauczyciela. 12. Uczeń może poprawić oceny cząstkowe z dłuższych prac pisemnych po uwzględnieniu przyczyn i uzgodnieniu z nauczycielem terminu i formy sprawdzenia wiadomości. W przypadku pozostałych ocen może poprawiać tylko oceny niedostateczne. 13. Brak pracy domowej oznacza się minusem. Trzy minusy są równoważne z oceną niedostateczną. 14. Dłuższe prace domowe będą oceniane zgodnie z istniejącym systemem ocenienie. 15. Uczeń aktywnie pracujący na lekcji wyróżniany jest pochwałą ustną i plusem, przy czym trzy plusy oznaczają ocenę bardzo dobrą. 16. Uczeń, który uzyskał ocenę niedostateczną na koniec pierwszego semestru musi tą ocenę poprawić w terminie ustalonym przez nauczyciela. Poprawa tej oceny jest obowiązkowa i stanowi jeden z warunków uzyskania oceny pozytywnej na koniec roku szkolnego. 17. Uczniowie, w stosunku do których podjęto decyzję o dostosowaniu wymagań edukacyjnych są traktowani według odrębnych kryteriów uwzględniających ich specyficzne trudności w uczeniu się i zalecenia Poradni Psychologiczno -Pedagogicznej. Uczniom przysługuje m.in.: - wydłużenie czasu pracy podczas sprawdzianów - możliwość zamiany odpowiedzi ustnej na pisemną i odwrotnie - dostosowanie prac domowych Dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego zastosowane zostaną dodatkowo obniżone progi procentowe podczas prac pisemnych: - na ocenę bardzo dobrą % - na ocenę dobrą 70-85% - na ocenę dostateczną 50-69% - na ocenę dopuszczającą 30-49%. W stosunku do wszystkich uczniów z dysfunkcjami zastosowane zostaną zasady wzmacniania poczucia własnej wartości, bezpieczeństwa, motywowania do pracy. 18. Rodzice są informowani o postępach dziecka w nauce poprzez zapisy w dzienniczku ucznia, konsultacje indywidualne i zebrania wywiadówkowe.

3 WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY Dział programu Numer i temat lekcji Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) Wymagania wykraczające (ocena celująca) I. Podstawy biologii 1. Biologia nauka o życiu Uczeń wyjaśnia znaczenie pojęcia biologia wymienia dziedziny biologii wymienia źródła wiedzy biologicznej Uczeń wyjaśnia, do czego służą przewodniki i klucze do oznaczania gatunków omawia zasady posługiwania się mikroskopem prowadzi obserwacje mikroskopowe Uczeń przeprowadza proste doświadczenie odróżnia próbę badawczą od kontrolnej potrafi samodzielnie wykonać preparat mikroskopowy wymienia etapy metody naukowej Uczeń sporządza dokumentację przeprowadzonej obserwacji i doświadczenia przyrodniczego formułuje hipotezy i wyciąga wnioski Uczeń samodzielnie planuje i wykonuje doświadczenia zgodnie z regułami stosowanymi przez naukowców rozwija swoje zainteresowania przyrodnicze korzysta z różnych źródeł wiedzy 2. Budowa komórki podaje przykłady organizmów jednokomórkowych i wielokomórkowych wymienia pierwiastki i związki chemiczne występujące w komórkach wymienia struktury komórkowe podaje różnice występujące między komórkami sporządza preparat mikroskopowy i dokonuje jego obserwacji wykonuje rysunek preparatu oglądanego pod mikroskopem omawia rolę struktur komórkowych wymienia struktury wspólne dla komórek roślinnych, zwierzęcych i bakteryjnych wymienia różnice występujące między komórkami roślinnymi, zwierzęcymi i bakteryjnymi omawia współdziałanie poszczególnych struktur komórkowych wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia podaje kryteria podziału związków chemicznych planuje i wykonuje doświadczenie wykazujące półprzepuszczalność błon komórkowych oraz zjawisko plazmolizy 3. Czynności życiowe organizmów wymienia czynności życiowe organizmów dzieli organizmy na samożywne i cudzożywne wymienia sposoby oddychania organizmów podaje znaczenie pojęcia rozmnażanie się wymienia sposoby rozmnażania się wyjaśnia znaczenie fotosyntezy i oddychania dla organizmów i środowiska wyjaśnia, na czym polega wydalanie i reagowanie na bodźce wskazuje substraty i produkty reakcji fotosyntezy, chemosyntezy oraz oddychania tlenowego i beztlenowego podaje przykłady wykorzystania energii przez organizmy omawia rodzaje ruchu przeprowadza doświadczenie wykazujące, że podczas fermentacji alkoholowej wydziela się dwutlenek węgla porównuje sposoby oddychania pod względem wydajności wskazuje cechy wspólne i różniące fotosyntezę oraz chemosyntezę wyjaśnia, dlaczego rozmnażanie płciowe jest korzystniejsze niż rozmnażanie bezpłciowe omawia tropizmy i nastie podaje przykłady roślin, u których występują tropizmy i nastie przeprowadza doświadczenie wykazujące fototropizm dodatni pędu

4 Klasyfikacja i oznaczanie organizmów. Wirusy wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka wymienia nazwy jednostek klasyfikacji organizmów podaje przykłady organizmów należących do pięciu królestw podaje przykłady nazw gatunkowych podaje podstawy podziału organizmów na pięć królestw rozpoznaje przedstawicieli poszczególnych królestw na podstawie cech ich budowy podaje znaczenie pojęcia gatunek podaje przykłady chorób wirusowych i sposoby zapobiegania im ocenia sztuczne i naturalne systemy klasyfikacji organizmów wyjaśnia, na czym polega hierarchia taksonów w systematyce posługuje się prostym kluczem do oznaczania gatunków wyjaśnia, dlaczego wirusów nie można zaliczyć do żadnego z pięciu królestw organizmów omawia budowę wirusa dokonuje podziału wirusów ze względu na infekowane organizmy wskazuje różnice między kluczem numerycznym a graficznym oznacza za pomocą klucza pospolite gatunki konstruuje prosty klucz graficzny lub numeryczny omawia cykle życiowe wirusów (lityczny i lizogenny) II. Budowa i funkcjonowanie bakterii, protistów i grzybów 5. Bakterie najmniejsze organizmy wymienia przykłady środowisk życia bakterii podaje charakterystyczne cechy komórki bakteryjnej i wymienia rodzaje kształtów komórek bakteryjnych określa znaczenie bakterii w przyrodzie i dla wymienia rodzaje skupisk bakterii wymienia podstawowe czynności życiowe bakterii wskazuje skutki obecności bakterii pasożytniczych w organizmach omawia sposoby rozmnażania się, oddychania i odżywiania się bakterii wyjaśnia rolę przetrwalników u bakterii wyjaśnia znaczenie procesu płciowego bakterii wskazuje cechy budowy i czynności życiowych bakterii warunkujące ich bardzo szerokie rozprzestrzenienie wykazuje związek między obecnością w organizmie symbiotycznych bakterii a jego stanem zdrowia 6. Różnorodność protistów wymienia trzy grupy organizmów zaliczanych do protistów podaje przykłady pospolitych gatunków protistów i określa miejsca ich występowania wymienia czynności życiowe protistów dokonuje obserwacji mikroskopowej protistów jednokomórkowych omawia budowę protistów jednokomórkowych, kolonijnych i wielokomórkowych charakteryzuje czynności życiowe protistów uzasadnia podział protistów na roślinopodobne, grzybopodobne i zwierzęcopodobne wymienia cechy wspólne i różniące poszczególne grupy protistów prowadzi hodowlę pantofelka wykonuje preparaty mikroskopowe protistów wyjaśnia negatywne i pozytywne znaczenie protistów w przyrodzie i dla przedstawia udział protistów zwierzęcopodobnych w samooczyszczaniu się wód wykazuje rolę protistów zwierzęcopodobnych w biologicznym oczyszczaniu ścieków w oczyszczalniach 7. Grzyby cudzożywne plechowce wymienia warunki życia grzybów wymienia czynności życiowe grzybów wymienia komponenty budowy porostu omawia na przykładach budowę grzybów charakteryzuje czynności życiowe grzybów wymienia przykłady grzybów pasożytniczych podaje przykłady znaczenia grzybów w przyrodzie i dla wymienia związki symbiotyczne grzybów wykazuje znaczenie mikoryzy dla grzyba i dla drzewa określa rolę grzybów i glonów w plesze porostów wyjaśnia znaczenie pojęcia grzybica wskazuje cechy budowy porostów warunkujące ich pionierskie właściwości oraz znaczenie w ocenie stanu czystości powietrza odróżnia grzyby jadalne od trujących rozpoznaje różne formy morfologiczne porostów posługuje się skalą porostową ocenia stan czystości powietrza w miejscu zamieszkania na podstawie skali porostowej

5 III. Budowa zewnętrzna i środowisko życia roślin 8. Budowa i funkcje tkanek roślinnych wyjaśnia znaczenie pojęć tkanka i organ wymienia rodzaje tkanek roślinnych wymienia funkcje wskazanych tkanek wskazuje miejsce występowania określonych tkanek w roślinie rozpoznaje tkanki na schematach i w obrazie mikroskopowym wymienia cechy budowy poszczególnych tkanek stałych i twórczych sporządza preparaty mikroskopowe tkanek i dokonuje ich obserwacji porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie wskazuje przystosowania roślin do określonych warunków wskazuje wytwory tkanki okrywającej liścia, korzenia i łodygi wskazuje przydatność wytworów tkanki okrywającej u roślin wskazuje struktury wydzielnicze roślin i omawia ich znaczenie omawia związek budowy określonych tkanek z ich funkcjami wykazuje, na czym polega niejednorodność drewna i łyka 9. Budowa i funkcje organów roślinnych wymienia organy wegetatywne i generatywne podaje podstawowe funkcje korzenia rozpoznaje systemy korzeniowe wymienia podstawowe funkcje łodygi i liści omawia budowę zewnętrzną korzenia, łodygi i liści wskazuje cechy budowy zewnętrznej liścia uwzględniane przy oznaczaniu gatunków roślin omawia budowę wewnętrzną korzenia, łodygi, liści rozpoznaje i wskazuje na schematach tkanki budujące korzeń, łodygę i liść prowadzi obserwacje mikroskopowe preparatów przekroju poprzecznego korzenia, łodygi i liścia wykonuje rysunki preparatów oglądanych pod mikroskopem wykazuje na przykładach znaczenie modyfikacji organów w zajmowanym przez rośliny środowisku życia i pełnionych funkcjach prowadzi hodowlę wodną fasoli sporządza dokumentację przeprowadzonych obserwacji planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące przewodzenie wody z korzenia do łodygi 10. Mszaki rośliny o cechach plechowców i organowców wymienia miejsca występowania mszaków wyróżnia elementy budowy mszaków omawia znaczenie mszaków w przyrodzie i dla omawia elementy budowy mszaków w związku z pełnionymi przez nie funkcjami wymienia sposoby rozmnażania się mszaków odróżnia pokolenie płciowe mszaków od bezpłciowego wyjaśnia znaczenie pojęć gametofit i sporofit analizuje budowę mszaków i wskazuje u nich cechy plechowców wskazuje cechy mszaków warunkujące to, że są roślinami pionierskimi wykazuje związek rozmnażania płciowego mszaków z wodą a rozmnażania bezpłciowego ze środowiskiem lądowym wyjaśnia znaczenie pojęć jednopienność i dwupienność omawia przemianę pokoleń u mszaków, korzystając ze schematu 11. Paprotniki pierwsze organowce wymienia środowiska życia paprotników odróżnia paprotniki od innych roślin omawia znaczenie organów u paproci rozpoznaje po charakterystycznych omawia sposoby rozmnażania się paprotników uzasadnia przynależność omawia tendencję do redukcji gametofitu przedstawia procesy, które doprowadziły do powstania przedstawia cykl rozwojowy paproci przygotowuje i przedstawia prezentację

6 rozpoznaje i nazywa organy paproci cechach budowy grupy paprotników omawia znaczenie paprotników współcześnie żyjących i kopalnych paprotników do organowców w minionych epokach węgla kamiennego dotyczącą życia w lesie karbońskim 12. Nagonasienne rośliny o nieosłoniętych nasionach wymienia środowisko życia roślin nagonasiennych wskazuje organy roślin nagonasiennych i wymienia ich funkcje omawia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie i dla wskazuje na wybranych przykładach formy życiowe roślin nagonasiennych rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych roślin wymienia przystosowania roślin nagonasiennych do środowiska życia wyjaśnia znaczenie pojęć wiatropylność i wiatrosiewność wykazuje, że kwiat to organ generatywny omawia rolę nasienia jako organu przetrwalnego rozpoznaje wybrane gatunki roślin nagonasiennych na podstawie ich charakterystycznych cech określa, z jakiej rośliny pochodzi wskazana szyszka rozróżnia na przykładach rośliny jednopienne od dwupiennych wykazuje dominację sporofitu i redukcję gametofitu w cyklu rozwojowym sosny omawia cykl rozwojowy sosny wykazuje, że obecność łagiewki pyłkowej to duże osiągnięcie ewolucyjne podaje i wskazuje na mapie przykłady zbiorowisk roślinnych, w których dominują rośliny nagonasienne 13. Okrytonasienne rośliny wytwarzające owoce wymienia środowiska życia okrytonasiennych wyjaśnia znaczenie pojęcia rośliny okrytonasienne nazywa elementy kwiatu rozpoznaje okrytonasienne wśród innych roślin omawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i dla odróżnia kwiat od kwiatostanu omawia różnice między zapyleniem a zapłodnieniem wskazuje organy u roślin okrytonasiennych i podaje ich funkcje omawia etapy powstawania owocu wymienia rodzaje owoców i podaje ich przykłady wymienia formy życiowe roślin okrytonasiennych i podaje ich przykłady wyodrębnia cechy nasienia decydujące o jego charakterze przetrwalnym wykazuje zależność miedzy budową nasion i owoców a sposobami ich rozsiewania omawia cykl życiowy rośliny okrytonasiennej tworzy mapę mentalną przedstawiającą podział owoców na pojedyncze i zbiorowe, mięsiste i suche, pękające i niepękające, podając odpowiednie przykłady 14. Rośliny wybranego środowiska lądowego zajęcia terenowe wymienia formy życiowe roślin obserwowanych w terenie wymienia czynniki niezbędne do życia roślin określa przynależność rośliny do danej grupy na podstawie charakterystycznych cech omawia wpływ na warunki życia roślin obserwowanych w terenie wyjaśnia na przykładach różnice między rośliną zielną jednoroczną a wieloletnią (byliną) uzasadnia potrzebę ochrony roślin i miejsc ich występowania oznacza za pomocą klucza pospolite gatunki roślin sporządza dokumentację przeprowadzonych obserwacji przygotowuje zielnik roślin IV. Funkcjonowanie organizmów roślinnych 15. Fotosynteza i transport substancji wyjaśnia cel fotosyntezy wymienia czynniki niezbędne do zajścia procesu fotosyntezy dzieli czynniki wpływające na fotosyntezę na zewnętrzne i wewnętrzne omawia fazy fotosyntezy: zależną i niezależną od światła wykazuje związek między budową liścia a procesem fotosyntezy i oddychania planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność skrobi jako produktu fotosyntezy

7 Plan wynikowy wymienia związki transportowane w roślinie omawia znaczenie fotosyntezy dla życia na Ziemi wykazuje związek fotosyntezy z oddychaniem wyjaśnia, na czym polega transport wody i związków organicznych w roślinie wskazuje różnice między wymianą gazową roślin w dzień i w nocy planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ stężenia dwutlenku węgla na intensywność fotosyntezy 16. Rozmnażanie się roślin podaje cel rozmnażania się roślin wyróżnia główne sposoby rozmnażania się roślin (rozmnażanie bezpłciowe i płciowe) wymienia czynniki wpływające na kiełkowanie nasion wymienia formy rozmnażania bezpłciowego (wegetatywne i przez zarodniki) wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie płciowe omawia praktyczne wykorzystanie różnych sposobów rozmnażania wegetatywnego wykazuje wpływ wytworzenia nasion i owoców na zasięg występowania roślin nasiennych porównuje przemianę pokoleń u roślin zarodnikowych i nasiennych przeprowadza i dokumentuje doświadczenie badające wpływ wody na kiełkowanie nasion planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące, że kiełkujące nasiona zużywają tlen V. Budowa zewnętrzna i środowisko życia zwierząt 17. Sprawdzian wiadomości 18. Budowa i funkcje tkanek zwierzęcych Sprawdzenie opanowania wiadomości i umiejętności z działów I IV wymienia główne rodzaje tkanek zwierzęcych wymienia rodzaje tkanek łącznych podaje funkcje krwi wymienia tkanki nabłonkowe i wyjaśnia ich funkcje omawia budowę tkanek łącznych wymienia rodzaje i miejsca występowania tkanek mięśniowych omawia budowę neuronu wymienia miejsca występowania nabłonków wskazuje wspólne cechy tkanek łącznych wykazuje różnice w budowie i funkcjonowaniu tkanek mięśniowych omawia budowę i rolę elementów morfotycznych krwi prowadzi obserwacje mikroskopowe tkanek wskazuje związek budowy nabłonków z pełnionymi przez nie funkcjami wskazuje cechy wspólne tkanek mięśniowych omawia rolę elementów neuronu oraz komórek glejowych rozpoznaje na schematach i w obrazie mikroskopowym różne tkanki zwierzęce tworzy mapę mentalną przedstawiającą podział tkanek zwierzęcych i ich rodzaje 19. Parzydełkowce najprostsze zwierzęta tkankowe podaje środowiska życia parzydełkowców omawia tryb życia polipa i meduzy omawia znaczenie parzydełkowców w przyrodzie i dla uzasadnia przynależność stułbiopławów, krążkopławów i koralowców do parzydełkowców wymienia cechy krążkopławów, stułbiopławów i koralowców uzasadnia przynależność krążkopławów, stułbiopławów i koralowców do najprostszych tkankowców na podstawie ich charakterystycznych cech uzasadnia związek między trybem życia zwierzęcia a jego symetrią ciała omawia budowę i sposób działania komórki parzydełkowej przedstawia przemianę pokoleń u chełbi modrej

8 Płazińce, nicienie zwierzęta w większości pasożytnicze podaje środowisko życia płazińców i nicieni charakteryzuje kształt ciała płazińców i nicieni rozpoznaje wybrane płazińce i nicienie na schematach wyjaśnia, jak ustrzec się przed pasożytniczymi płazińcami i nicieniami wymienia cechy tasiemca będące przystosowaniem do pasożytniczego trybu życia uzasadnia przynależność tasiemca uzbrojonego do płazińców, a glisty ludzkiej do nicieni uzasadnia znaczenie obojnactwa dla tasiemca wymienia płazińce i nicienie wolno żyjące charakteryzuje dymorfizm płciowy u glisty ludzkiej charakteryzuje symetrię ciała płazińców i nicieni wyjaśnia znaczenie pojęć żywiciel pośredni i żywiciel ostateczny omawia cykle rozwojowe tasiemca uzbrojonego, glisty ludzkiej i włośnia krętego 21. Pierścienice zwierzęta o segmentowanym ciele wymienia środowiska życia pierścienic rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt na podstawie ich charakterystycznych cech omawia rolę dżdżownic w użyźnianiu gleby podaje przykłady przedstawicieli skąposzczetów, pijawek i wieloszczetów omawia budowę zewnętrzną skąposzczetów, pijawek i wieloszczetów wymienia znaczenie pierścienic inne niż spulchnianie gleby wskazuje związek budowy dżdżownicy, pijawki oraz nereidy ze środowiskiem i trybem życia wymienia cechy wspólne skąposzczetów, pijawek i wieloszczetów oraz cechy je różniące wykazuje związek między budową pijawki a jej pasożytniczym trybem życia prowadzi okresową hodowlę dżdżownicy dokonuje obserwacji czynności życiowych dżdżownicy sporządza dokumentację przeprowadzonych obserwacji przeprowadza doświadczenie wykazujące znaczenie dżdżownic w użyźnianiu gleby 22. Stawonogi zwierzęta o charakterystycznych odnóżach wymienia środowiska życia stawonogów wyjaśnia znaczenie pojęcia stawonogi rozpoznaje stawonogi wśród innych zwierząt rozpoznaje owada, skorupiaka i pajęczaka na podstawie ich charakterystycznych cech omawia budowę zewnętrzną raka stawowego, krzyżaka ogrodowego i biedronki siedmiokropki wymienia typy aparatów gębowych owadów wymienia typy odnóży lokomocyjnych owadów podaje pozytywne i negatywne znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla dowodzi związku między budową aparatów gębowych owadów a rodzajem pobieranego przez nie pokarmu wykazuje związek między budową odnóży a środowiskiem i trybem życia owada określa rodzaj szkieletu stawonogów i omawia jego znaczenie wskazuje zalety i wady szkieletu zewnętrznego porównuje sposoby poruszania się stawonogów z innymi zwierzętami bezkręgowymi analizuje materiały źródłowe dotyczące owadów szkodników i przygotowuje prezentację na temat ich działalności 23. Mięczaki zwierzęta o miękkim ciele okrytym muszlą wymienia środowiska życia mięczaków rozpoznaje mięczaki wśród innych zwierząt podaje przykłady zwierząt należących do ślimaków, małży i głowonogów omawia budowę zewnętrzną ślimaka, małża i głowonoga omawia znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla wykazuje związek między budową a trybem życia mięczaków omawia sposoby odżywiania się małży, ślimaków i głowonogów wyjaśnia, w jaki sposób powstają perły wskazuje cechy wspólne i cechy odróżniające poszczególne grupy mięczaków prowadzi hodowlę ślimaka winniczka lub zatoczka rogowego i dokumentuje wyniki przeprowadzonych obserwacji planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wrażliwość ślimaka na rodzaj pokarmu dowodzi związku symetrii promienistej szkarłupni z ich trybem życia

9 Plan wynikowy Ryby kręgowce wodne wymienia części ciała ryby wymienia nazwy płetw ryby dzieli ryby na kostnoszkieletowe i chrzęstnoszkieletowe, podając przykłady omawia pokrycie ciała ryb wyjaśnia, na czym polega zmiennocieplność podaje przykłady słodkowodnych i morskich gatunków ryb kostnoszkieletowych uzasadnia związek linii nabocznej ze środowiskiem życia ryb uzasadnia konieczność spożywania ryb przez wyjaśnia, dlaczego łuskę ryby nazywa się jej metryką wskazuje rolę pęcherza pławnego przygotowuje i wygłasza referat na temat znaczenia ryb w środowisku i dla 25. Płazy kręgowce dwóch środowisk podaje miejsca występowania płazów wymienia części ciała płazów bezogonowych i ogoniastych podaje znaczenie płazów dla omawia pokrycie ciała płazów podaje przykłady gatunków należących do poszczególnych grup płazów wskazuje przystosowania w budowie zewnętrznej płazów do życia w dwóch typach środowisk wykazuje związek aktywności płazów z temperaturą otoczenia objaśnia mechanizm wentylacji płuc przy udziale jamy gębowo-gardzielowej wykazuje związek między budową a trybem życia płazów omawia sposób pobierania pokarmu przez płazy wykonuje album Nasze płazy" wymienia cechy taksonomiczne wybranych płazów i cechy będące przejawem dymorfizmu płciowego 26. Gady kręgowce, które opanowały ląd określa środowisko życia gadów wymienia części ciała jaszczurki, węża i żółwia omawia znaczenie gadów w przyrodzie i dla omawia pokrycie ciała u gadów podaje przykłady gadów występujących w Polsce wykazuje związek między trybem życia a zmiennocieplnością uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej gadów w Polsce wykazuje wady i zalety pokrycia ciała gadów wykazuje różnice między aktywnością życiową gadów strefy międzyzwrotnikowej i gadów występujących w Polsce oraz wskazuje ich przyczyny odróżnia krokodyle od aligatorów i gawiali 27. Ptaki kręgowce aktywnie latające podaje przykłady ptaków żyjących w różnych środowiskach wymienia części ciała ptaków omawia znaczenie ptaków w przyrodzie i dla omawia pokrycie ciała ptaka wyjaśnia rolę pokrycia ciała ptaka omawia budowę pióra i wymienia rodzaje piór wskazuje cechy umożliwiające ptakom latanie przedstawia znaczenie piór i innych rogowych wytworów naskórka wykazuje zależność między rozprzestrzenieniem się ptaków a ich stałocieplnością wykazuje związek budowy dzioba z rodzajem pobieranego pokarmu wyjaśnia związek między obecnością grzebienia na mostku a trybem życia ptaka rozpoznaje środowisko życia ptaka na podstawie budowy jego kończyn 28. Ssaki kręgowce wszechstronne i ekspansywne podaje przykłady środowisk zajmowanych przez ssaki wymienia części ciała ssaka dzieli ssaki na wodne i lądowe, podając przykłady omawia znaczenie ssaków w przyrodzie i dla omawia pokrycie ciała ssaka dzieli ssaki na ssaki niższe, prassaki i ssaki łożyskowe wymienia przedstawicieli poszczególnych grup ssaków wymienia cechy skóry umożliwiające ssakom utrzymanie stałej temperatury ciała podaje kryteria podziału ssaków na prassaki, ssaki niższe i ssaki łożyskowe wskazuje cechy różniące ssaki żyjące w różnych środowiskach wykazuje różnorodność kończyn ssaków w związku z zajmowanymi środowiskami omawia związek między funkcjonowaniem zmysłów ssaka a trybem jego życia

10 Zwierzęta żyjące w wybranym środowisku zajęcia terenowe wymienia warunki życia zwierząt bezkręgowych i kręgowych obserwowanych w terenie podaje sposób zachowania się ucznia podczas zajęć terenowych określa przynależność zwierzęcia do odpowiedniej grupy systematycznej na podstawie jego charakterystycznych cech podaje nazwy rodzajowe i gatunkowe spotkanych zwierząt wymienia czynniki negatywnie wpływające na życie zwierząt podaje sposoby ochrony zwierząt i środowiska ich życia posługuje się kluczem do oznaczania pospolitych gatunków zwierząt sporządza dokumentację przeprowadzonych obserwacji ocenia wpływ działalności na warunki życia zwierząt w wybranym środowisku 30. Sprawdzenie wiadomości Sprawdzenie opanowania wiadomości i umiejętności z działu V VI. Funkcjonowanie organizmów zwierząt 31. Odżywianie się zwierząt dzieli składniki odżywcze na budulcowe, regulacyjne i dostarczające energii wymienia etapy przetwarzania pokarmu wymienia narządy tworzące układ pokarmowy ssaka dokonuje podziału zwierząt ze względu na rodzaj pobieranego pokarmu wskazuje narządy w układzie pokarmowym ssaka porównuje układ pokarmowy mięsożercy i roślinożercy charakteryzuje poszczególne etapy przetwarzania pokarmu wykazuje związek budowy narządu w układzie pokarmowym ssaka z jego rolą wykazuje wyższość drożnego układu pokarmowego nad niedrożnym odróżnia trawienie komórkowe od pozakomórkowego wyjaśnia, jak funkcjonuje układ pokarmowy ssaka przeżuwającego wykazuje związek uzębienia ssaków z rodzajem pobieranego przez nie pokarmu 32. Oddychanie zwierząt podaje znaczenie pojęcia oddychanie określa oddychanie jako proces dostarczający energii wymienia rodzaje oddychania wymienia narządy wymiany gazowej u zwierząt żyjących w wodzie i na lądzie wyjaśnia różnice między oddychaniem tlenowym a beztlenowym wskazuje narządy budujące układy oddechowe u wybranych zwierząt bezkręgowych i kręgowych omawia różnice między układem krwionośnym otwartym a zamkniętym omawia budowę narządów wymiany gazowej u wybranych zwierząt bezkręgowych i kręgowych omawia sposób transportu gazów oddechowych i innych substancji w organizmie zwierząt bezkręgowych i kręgowych wykazuje związek między sposobem wymiany gazowej a rozmiarami zwierzęcia wyjaśnia mechanizm podwójnego oddychania u ptaków wymienia narządy tworzące układ krwionośny u zwierząt kręgowych i podaje ich rolę omawia krążenie krwi u płazów, uwzględniając krążenie skórne 33. Ruch zwierząt omawia znaczenie ruchu w życiu zwierząt wymienia sposoby poruszania się zwierząt w zależności od środowiska życia wymienia szkielet i mięśnie jako części układu ruchu wykazuje związek między trybem życia zwierząt a sposobami poruszania się rozróżnia szkielet wewnętrzny i zewnętrzny charakteryzuje ruch rzęskowy i mięśniowy wykazuje różnice w budowie szkieletu u zwierząt bezkręgowych i kręgowych omawia plan budowy szkieletu zwierząt kręgowych uzasadnia wyższość szkieletu wewnętrznego nad zewnętrznym wskazuje na modelach elementy budujące szkielet ryby i ssaka oraz podaje ich rolę wykazuje związek między budową szkieletu płazów, gadów i ptaków a ich środowiskami życia

11 Plan wynikowy Reagowanie na bodźce podaje znaczenie pojęć bodziec i receptor wymienia rodzaje układu nerwowego u zwierząt bezkręgowych wymienia części układu nerwowego u zwierząt kręgowych dzieli receptory ze względu na rodzaj odbieranych bodźców podaje związek między budową układu nerwowego a trybem życia u zwierząt bezkręgowych wymienia części ośrodkowego układu nerwowego u zwierząt kręgowych podaje przykłady występowania chemoreceptorów, mechanoreceptorów, fotoreceptorów i termoreceptorów omawia funkcje poszczególnych rodzajów receptorów wymienia części mózgowia i podaje ich funkcje wykazuje, że odbiór bodźców, ich analiza oraz szybkość reakcji na bodźce decydują o przeżyciu organizmu omawia różnice między częściami mózgowia zwierząt kręgowych wykazuje tendencje ewolucyjne w układzie nerwowym u zwierząt bezkręgowych projektuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wrażliwość stułbi płowej lub dżdżownicy ziemnej na bodźce 35. Rozmnażanie się zwierząt wymienia sposoby rozmnażania się zwierząt wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie płciowe i bezpłciowe wymienia rodzaje zapłodnienia podaje różnice między rozwojem prostym a złożonym podaje przykłady rozmnażania bezpłciowego wyjaśnia znaczenie pojęć: dymorfizm płciowy, rozdzielnopłciowość, obojnactwo, samozapłodnienie, zapłodnienie krzyżowe wymienia okresy rozwoju pozazarodkowego wykazuje wyższość zapłodnienia krzyżowego nad samozapłodnieniem wyjaśnia związek między ilością gamet a rodzajem zapłodnienia porównuje zwierzęta jajorodne, jajożyworodne i żyworodne wymienia błony płodowe i podaje ich funkcje omawia cykle rozwojowe z przeobrażeniem zupełnym i niezupełnym omawia cykl rozwojowy płazów podaje kryterium podziału zwierząt na jajorodne, jajożyworodne i żyworodne dzieli zwierzęta kręgowe na owodniowce i bezowodniowce odróżnia okres rozwoju zarodkowego od pozazarodkowego wyjaśnia powstawanie i rolę łożyska wymienia części jaja ptaka i podaje ich funkcje przygotowuje prezentację na temat rozmnażania się wybranego zwierzęcia lub grupy zwierząt

12 Wymagania edukacyjne z biologii w gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Lp. I. Organizm. Skóra powłoka organizmu Temat 1. Organizm jako funkcjonalna całość 2. Budowa i funkcje skóry 3. Higiena i choroby skóry Konieczny(OCENA DOPUSZCZAJĄCA) wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem wskazuje komórkę jako element budulcowy ciała wylicza układy narządów wymienia podstawowe funkcje skóry wymienia wytwory naskórka wymienia choroby skóry podaje przykłady dolegliwości skóry omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej Podstawowy(OCENA DOSTATECZNA) klasyfikuje do królestwa zwierząt opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów podaje funkcje skóry i warstwy podskórnej wylicza warstwy skóry wyjaśnia konieczność dbania o skórę klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń Poziom wymagań Rozszerzający(OCENA DOBRA) opisuje cechy różniące od innych zwierząt wyjaśnia, na czym polega homeostaza wykazuje na konkretnych przykładach zależność funkcji skóry od jej budowy opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka omawia objawy dolegliwości skóry wyjaśnia, czym są alergie skórne Dopełniający(OCENA BARDZO DOBRA) opisuje hierarchiczną budowę organizmu wykazuje, na podstawie dotychczasowych wiadomości, współzależność poszczególnych układów w organizmie planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu proponuje środki do pielęgnacji skóry młodzieńczej ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń II. Aparat ruchu 4. Budowa szkieletu wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu ruchu podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu wskazuje na schemacie, rysunku, modelu szkielet osiowy, obręczy i kończyn rozpoznaje różne kształty kości wyjaśnia sposób działania biernego i czynnego aparatu ruchu wskazuje różnice w budowie kości długiej i płaskiej porównuje kości o różnych kształtach

13 5. Budowa i rola szkieletu osiowego wylicza elementy szkieletu osiowego wymienia elementy budujące klatkę piersiową podaje nazwy odcinków kręgosłupa wskazuje na modelu lub ilustracji mózgoi trzewioczaszkę wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową wskazuje na schemacie, rysunku, modelu elementy szkieletu osiowego wymienia kości budujące szkielet osiowy charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnioną przez nie funkcją 6. Szkielet kończyn oraz ich obręczy wymienia elementy budowy obręczy barkowej i miednicznej wskazuje na modelu lub schemacie kości kończyn górnej i dolnej wymienia rodzaje połączeń kości opisuje budowę stawu rozpoznaje rodzaje stawów odróżnia staw zawiasowy od kulistego wymienia kości tworzące obręcze barkową i miedniczną porównuje budowę kończyny górnej i dolnej charakteryzuje połączenia kości wykazuje związek budowy z funkcją kończyny dolnej wykazuje związek budowy obręczy miednicznej z pełnioną przez nią funkcją wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończyny 7. Kości elementy składowe szkieletu opisuje budowę fizyczną kości wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego omawia doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości charakteryzuje zmiany zachodzące w układzie kostnym wraz z wiekiem omawia znaczenie składników chemicznych w budowie kości opisuje rolę szpiku kostnego planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości 8. Budowa i znaczenie mięśni wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe przy pomocy nauczyciela wymienia rodzaje tkanki mięśniowej wskazuje położenie tkanki mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej szkieletowej podaje warunki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mięśni określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych opisuje budowę tkanki mięśniowej wykonuje rysunek tkanki mięśniowej spod mikroskopu wyjaśnia na czym polega antagonistyczne działanie mięśni przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie rozpoznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji opisuje czynności mięśni wskazanych na schemacie rozpoznaje pod mikroskopem różne rodzaje tkanki mięśniowej wyjaśnia warunki prawidłowej pracy mięśni analizuje przyczyny urazów ścięgien wykazuje związek budowy z funkcją tkanki mięśniowej uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych

14 III. Układ pokarmowy 9. Choroby aparatu ruchu wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa opisuje przyczyny powstawania wad postawy przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała wymienia choroby aparatu ruchu 10. Pokarm budulec i źródło energii 11. Witaminy, sole mineralne, woda wymienia podstawowe składniki pokarmowe wymienia produkty spożywcze zawierające białko podaje źródła węglowodanów wylicza pokarmy zawierające tłuszcze omawia rolę trzech witamin rozpuszczalnych w wodzie i dwóch rozpuszczalnych w tłuszczach podaje rolę dwóch makroelementów wymienia po trzy makroelementy i mikroelementy rozpoznaje na ilustracji wady postawy wskazuje ślad stopy z płaskostopiem opisuje urazy kończyn omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe i energetyczne określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach rola wody w organizmie rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa wyjaśnia przyczyny wad postawy omawia sposoby zapobiegania deformacjom szkieletu określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała omawia przyczyny chorób aparatu ruchu omawia przyczyny zmian zachodzących w układzie kostnym na skutek osteoporozy omawia rolę składników pokarmowych w organizmie określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw porównuje pokarmy pełnowartościowe i niepełnowartościowe charakteryzuje rolę tłuszczów w organizmie wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów charakteryzuje rodzaje witamin przedstawia rolę i skutki niedoboru witamin A, C, B6, B12, kwasu foliowego, D przedstawia rolę i skutki niedoboru składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) omawia znaczenie makroelementów i mikroelementów w organizmie wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach planuje i demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn wyjaśnia związek między spożywaniem produktów białkowych a wzrostem ciała porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia identyfikuje podstawowe składniki pokarmowe z podstawowymi grupami związków chemicznych występujących w organizmach analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów i mikroelementów omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie

15 12. Budowa i rola układu pokarmowego wyjaśnia, na czym polega trawienie wymienia rodzaje zębów u podaje funkcje wątroby i trzustki podaje nazwy procesów zachodzących w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na planszy lub modelu rozpoznaje wątrobę i trzustkę na schemacie lokalizuje wątrobę i trzustkę na własnym ciele charakteryzuje zęby omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego, wskazując odpowiednie miejsca na powierzchni ciała omawia znaczenie procesu trawienia omawia rolę poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego opisuje procesy trawienia we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego 13. Higiena i choroby układu pokarmowego wymienia czynniki, od których zależy rodzaj diety określa zasady zdrowego żywienia wymienia choroby układu pokarmowego wskazuje grupy pokarmów na piramidzie żywieniowej przewiduje skutki złego odżywiania się wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku itp.) określa przyczyny chorób układu pokarmowego omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia objaśnia pojęcie wartość energetyczna pokarmu wykazuje zależność między dietą a czynnikami, które ją warunkują charakteryzuje choroby układu pokarmowego wykazuje zależność między higieną odżywiania się a profilaktyką chorób układu pokarmowego przygotowuje wystąpienie na temat chorób związanych z zaburzeniami w łaknieniu i przemianie materii demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia IV. Układ krążenia 14. Budowa i funkcje krwi podaje nazwy elementów morfotycznych krwi wymienia grupy krwi wylicza składniki biorące udział w krzepnięciu krwi omawia funkcje krwi wskazuje uniwersalnego dawcę i biorcę przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa omawia znaczenie krwi charakteryzuje elementy morfotyczne krwi omawia rolę hemoglobiny omawia zasady transfuzji krwi wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji mikroskopowej

16 15. Krwiobiegi wymienia narządy, w których przemieszcza się krew omawia na ilustracji mały i duży obieg krwi omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego porównuje budowę i funkcje żył, tętnic i naczyń włosowatych opisuje funkcje zastawek żylnych porównuje krwiobieg mały i duży charakteryzuje cel krwi płynącej w małym i dużym krwiobiegu rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na ilustracji wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych z pełnionymi przez nie funkcjami 16. Budowa i działanie serca wskazuje na sobie położenie serca wymienia elementy budowy serca rozpoznaje elementy budowy serca i naczynia krwionośnego na schemacie (ilustracji z podręcznika) wyjaśnia, czym jest puls opisuje mechanizm pracy serca omawia fazy pracy serca mierzy koledze puls podaje prawidłowe ciśnienie krwi u zdrowego wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca porównuje wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego 17. Choroby i higiena układu krwionośnego wymienia choroby układu krwionośnego omawia pierwszą pomoc w wypadku krwawień i krwotoków odczytuje wyniki badania laboratoryjnego wymienia czynniki wpływające korzystnie na funkcjonowanie układu krwionośnego przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krążenia analizuje przyczyny chorób układu krwionośnego charakteryzuje objawy krwotoku żylnego i tętniczego przygotowuje portfolio na temat chorób układu krwionośnego demonstruje pierwszą pomoc w przypadku krwotoków przygotowuje wywiad z pracownikiem służby zdrowia na temat chorób układu krwionośnego 18. Układ limfatyczny wymienia cechy układu limfatycznego wymienia narządy układu limfatycznego opisuje budowę układu limfatycznego omawia rolę węzłów chłonnych opisuje rolę układu limfatycznego omawia rolę śledziony, grasicy i migdałków porównuje układ limfatyczny i krwionośny

17 19. Odporność organizmu wymienia elementy układu odpornościowego definiuje szczepionkę i surowicę jako czynniki odpowiadające za odporność nabytą wyróżnia odporność swoistą i nieswoistą, czynną i bierną, naturalną i sztuczną wyjaśnia, że AIDS jest chorobą wywołaną przez HIV wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać omawia rolę elementów układu odpornościowego charakteryzuje rodzaje odporności wyjaśnia sposób działania HIV wyjaśnia mechanizm działania odporności swoistej opisuje rodzaje leukocytów odróżnia działanie szczepionki od surowicy przedstawia znaczenie przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów po śmierci 20. Budowa i rola układu oddechowego wymienia odcinki układu oddechowego definiuje płuca jako miejsce wymiany gazowej omawia funkcje elementów układu oddechowego opisuje rolę nagłośni wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej wykazuje związek budowy elementów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami odróżnia głośnię i nagłośnię demonstruje mechanizm modulacji głosu V. Układ oddechowy 21. Mechanizm wymiany gazowej 22. Oddychanie wewnątrzkomórkowe wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu definiuje mitochondrium jako miejsce oddychania wewnątrzkomórkowego wskazuje ATP jako nośnik energii wskazuje różnice w ruchach klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i wydechu przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych oblicza ilość wdechów i wydechów przed i po wysiłku zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy omawia zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym wyróżnia mechanizm wentylacji i oddychania komórkowego wyjaśnia zależność między ilością oddechów a wysiłkiem opisuje dyfuzję O2 i CO2 zachodzącą w pęcherzykach płucnych określa znaczenie oddychania wewnątrzkomórkowego zapisuje utlenianie glukozy równaniem reakcji chemicznej omawia rolę ATP w procesie utleniania biologicznego interpretuje wyniki doświadczenia na wykrywanie CO2 w powietrzu wydychanym analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię przedstawia graficznie zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym

18 23. Higiena i choroby układu oddechowego definiuje kichanie i kaszel jako reakcje obronne organizmu wymienia kilka chorób układu oddechowego wskazuje źródła infekcji górnych i dolnych dróg układu oddechowego określa sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego opisuje przyczyny astmy omawia zasady postępowania w przypadku utraty oddechu podaje objawy wybranych chorób układu oddechowego wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos a profilaktyką chorób układu oddechowego wykazuje zależność między skażeniem środowiska a zachorowalnością na astmę demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania oddechu VI. Układ wydalniczy 24. Budowa i działanie układu wydalniczego 25. Higiena układu wydalniczego wymienia przykłady substancji, które są wydalane przez organizm wskazuje miejsce powstawania moczu pierwotnego na modelu lub ilustracji wymienia choroby układu wydalniczego określa dzienne zapotrzebowanie organizmu na wodę wyjaśnia pojęcia wydalanie i defekacja wymienia drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza moczowego omawia na ilustracji przebieg dializy porównuje wydalanie i defekację omawia na podstawie ilustracji proces powstawania moczu omawia przyczyny chorób układu wydalniczego rozpoznaje na modelu lub materiale świeżym warstwy budujące nerkę omawia rolę układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy organizmu uzasadnia konieczność picia dużych ilości wody podczas leczenia schorzeń nerek ocenia rolę dializy w ratowaniu życia VII. Regulacja nerwowohormonalna 26. Układ hormonalny wymienia gruczoły dokrewne i wydzielane przez nie hormony wskazuje na ilustracji położenie najważniejszych gruczołów dokrewnych 27. Działanie układu hormonalnego wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu klasyfikuje gruczoły na wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego wyjaśnia pojęcie gruczoł dokrewny wyjaśnia, czym są hormony wyjaśnia pojęcie równowaga hormonalna podaje przyczyny cukrzycy określa cechy hormonów przyporządkowuje nazwy gruczołów do wytwarzanych przez nie hormonów omawia antagonistyczne działanie hormonów insuliny i glukagonu interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów przedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów omawia znaczenie swoistego działania hormonów uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą

19 28. Budowa i rola układu nerwowego wymienia funkcje układu nerwowego wymienia elementy budowy ośrodkowego układu nerwowego i obwodowego układu nerwowego rozpoznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy opisuje elementy budowy komórki nerwowej wskazuje przebieg bodźca nerwowego na ilustracji neuronu wyróżnia somatyczny i autonomiczny układ nerwowy opisuje funkcje układu nerwowego porównuje działanie układu nerwowego i hormonalnego wykazuje związek budowy komórki nerwowej z pełnioną funkcją omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego tłumaczy rolę regulacji nerwowo-hormonalnej w utrzymaniu homeostazy wyjaśnia sposób działania synapsy charakteryzuje funkcje somatycznego i autonomicznego układu nerwowego porównuje funkcje współczulnej i przywspółczulnej części autonomicznego układu nerwowego 29. Ośrodkowy układ nerwowy wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia wymienia mózgowie i rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu nerwowego określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną w stosunku do pozostałych części układu nerwowego wskazuje elementy budowy rdzenia kręgowego na ilustracji opisuje budowę rdzenia kręgowego objaśnia na ilustracji budowę mózgowia uzasadnia nadrzędną funkcję mózgowia w stosunku do pozostałych części układu nerwowego 30. Obwodowy układ nerwowy. Odruchy wymienia rodzaje nerwów obwodowych podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych wyróżnia włókna czuciowe i ruchowe opisuje na ilustracji drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe wyjaśnia różnice między odruchem warunkowym a bezwarunkowym charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym dowodzi znaczenia odruchów w życiu przedstawia rolę odruchów warunkowych w uczeniu się

20 31. Choroby i higiena układu nerwowego wymienia czynniki powodujące stres podaje przykłady trzech chorób spowodowanych stresem wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem wymienia przykłady chorób układu nerwowego przyporządkowuje chorobom układu nerwowego charakterystyczne objawy wyjaśnia dodatni i ujemny wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu opisuje przyczyny nerwic rozpoznaje cechy depresji analizuje przyczyny chorób układu nerwowego analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu. W szczególności omawia wpływ snu na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz na odporność organizmu VIII. Narządy zmysłów 32. Budowa i działanie narządu wzroku 33. Ucho narząd słuchu i równowagi omawia znaczenie zmysłów w życiu rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny i gałkę oczną wymienia elementy stanowiące aparat ochronny oka rozpoznaje na ilustracji elementy budowy oka omawia funkcje elementów budowy oka rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha wymienia funkcje poszczególnych odcinków ucha opisuje funkcje elementów aparatu ochronnego oka wyjaśnia pojęcie akomodacja omawia znaczenie adaptacji oka wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne wskazuje położenie narządu równowagi określa funkcje aparatu ochronnego i gałki ocznej wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami opisuje drogę światła w oku wskazuje lokalizację receptorów wzroku ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła w oku charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów ucha omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego omawia powstawanie obrazu na siatkówce planuje doświadczenie wykazujące reakcje tęczówki na różne natężenie światła wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków wskazuje lokalizację receptorów słuchu i równowagi wyjaśnia zasadę działania narządu równowagi 34. Higiena oka i ucha wymienia wady wzroku omawia przyczyny powstawania wad wzroku omawia zasady higieny oczu wymienia choroby oczu i uszu rozpoznaje krótkowzroczność i dalekowzroczność na ilustracji definiuje hałas jako czynnik powodujący głuchotę charakteryzuje wady wzroku wyjaśnia, na czym polega daltonizm i astygmatyzm charakteryzuje choroby oczu omawia sposób korygowania wad wzroku rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wady wzroku analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas może spowodować uszkodzenie słuchu