Żywienie człowieka Metody oceny stanu odżywienia

Transkrypt

1 Żywienie człowieka Metody oceny stanu odżywienia Roman Cichon Katedra Żywienia i Dietetyki CM UMK Bydgoszcz 2014

2 Stan odżywienia jest to stan zdrowia wynikający ze zwyczajowego spożycia żywności, wchłaniania i wykorzystania wchodzących w jej skład składników odżywczych oraz działania czynników patologicznych, wpływających na te procesy. Stan zdrowia wynikający ze zwyczajowego spożycia żywności. Charzewska 2000, Gronowska-Senger 2000

3 Sposób żywienia jest to kulturowo i społecznie znormalizowany zespół zachowań związanych z wyborem pożywienia, jego przygotowaniem do spożycia i konsumpcją w posiłkach. Obejmuje: spożywane produkty i potrawy, wartość odżywczą racji pokarmowej, tryb żywienia, zwyczaje żywieniowe. Co, ile, jak często i w jakiej formie spożywa człowieka w ujęciu dziennym, tygodniowym, miesięcznym, rocznym Gawęcki 1993, Gronowska-Senger 2000

4 Powiązania pomiędzy żywieniem, stanem odżywienia a zdrowiem ŻYWIENIE STAN ODŻYWIENIA STAN ZDROWIA spożycie nadmierne nieodwracalne zmiany morfologiczne zmiany funkcjonalne i morfologiczne zmiany funkcjonalne ZGON kliniczne objawy choroby stan potencjalnego nadmiaru dieta optymalna stan wysycenia tkanek i narządów optymalny stan zdrowia zmniejszenie rezerw organizmu stan niewysycenia, ale bez zmian czynnościowych zmiany funkcjonalne stan potencjalnego niedoboru* zmiany funkcjonalne i morfologiczne stan utajonego niedoboru nieswoiste objawy kliniczne stan jawnego niedoboru pokarmowego kliniczne objawy choroby spożycie nieodwracalne zmiany morfologiczne niedoborowe ZGON * - jawne objawy kliniczne występują po dodatkowym obciążeniu

5 Badania stanu odżywienia są prowadzone w 5 obszarach, jako badania: ogólnolekarskie antropometryczne biochemiczne * ocena sposobu żywienia statystyka demograficzno-zdrowotna Charzewska 2000

6 W ocenie stanu odżywienia obowiązuje zasada minimalizacji nakładów, przy najlepszej realizacji celu. Zanim zostaną przeprowadzone badania specjalistyczne należy zastosować metody prostsze i bardziej dostępne.

7 1. Badania ogólnolekarskie (1) ocena stanu zdrowia na podstawie wyglądu tkanek powierzchniowych (oględziny lekarskie) Cel badań: Wyselekcjonowanie osób z zaawansowanymi zmianami na tle wadliwego żywienia, na podstawie charakterystycznych objawów niedoborów lub nadmiarów pokarmowych. Są to badania typu przesiewowego

8 Badania ogólnolekarskie (2) Oględziny lekarskie obejmują: włosy, twarz, oczy, wargi, język, zęby, dziąsła gruczoły (tarczyca) skórę, paznokcie tkanki: podskórną (obrzęki, tkankę tłuszczową podskórną), mięśniową organy wewnętrzne układ trawienia, nerwowy, sercowo-naczyniowy

9 Badania ogólnolekarskie (3) Objawy klasyfikuje się jako: 1. objawy mające znaczenie w ocenie stanu odżywienia 2. objawy, których znaczenie diagnostyczne jest niepewne niezbędne są dalsze badania 3. objawy nie związane z żywieniem

10 Badania ogólnolekarskie (4) Wybrane kliniczne objawy niedoborów składników odżywczych Objawy Niedobory składników odżywczych Nietypowe włosy białko-energia Szorstkość skóry wit. A Stany zapalne skóry wit. B 2, wit. B 6, wit. PP, wit. H Zapalenie języka wit. B 12, wit. B 2, wit. PP Utrata smaku cynk Upośledzenie słuchu cynk Niedokrwistość żelazo, miedź, wit. B 12, wit. C, kw. foliowy Krwawienia z dziąseł wit. C Krwotoki wit. K Kseroftalmia wit. A Wole jod Gibson 1990, Roe 1979, Ziemlański 1998

11 Badania ogólnolekarskie (5) Wybrane kliniczne objawy nadmiaru składników odżywczych Otyłość Objawy Fluoroza zębów Nadmiary składników odżywczych energia fluor Gibson 1990, Roe 1979, Ziemlański 1998

12 2. Badania antropometryczne (1) ocena rozmiarów ciała, jego składu, stopnia dojrzałości, czyli zaawansowania w rozwoju, w odniesieniu do standardów. Cel badań: Wykrywanie subklinicznych objawów niedoborów lub nadmiarów pokarmowych.

13 Badania antropometryczne (2) Zastosowanie: Ustalenie przeciętnej wysokości, masy ciała i innych wymiarów w populacji lub ściśle zdefiniowanej grupie osób, Wyróżnienie jednostek niedożywionych lub przekarmionych, Określenie wielkości i typu otłuszczenia, Określenie stopnia ryzyka rozwoju niektórych schorzeń i odchyleń od prawidłowego stanu zdrowia, Oszacowanie stopnia ryzyka niedożywienia, Ocena zmian stanu odżywienia w czasie, Ocena międzypokoleniowych trendów sekularnych, Zweryfikowanie historii żywienia społeczeństw w odległej przeszłości, Charzewska 2000, Gibson 1990, FAO 1994, WHO 1995

14 Badania antropometryczne (3) Typy mierników somatycznych w antropometrii żywieniowej: Opisujące rozmiary i kształt ciała: masa, wysokość, obwód głowy, ramienia, uda... Określające skład ciała: zawartość tkanki tłuszczowej, mięśniowej, gęstość tkanki kostnej... Określające stopień dojrzałości: morfologicznej, zębowej, płciowej, szkieletowej. Wszystkie mierniki wymagają zastosowania dobrze opracowanych standardów. U dzieci konieczne jest odniesienie do wieku.

15 Badania antropometryczne (4) Masa ciała w antropometrii żywieniowej określenie aktualnej masy ciała jako % należnej masy ciała (n.m.c.) % n.m.c. = (aktualna m.c. / n.m.c.) 100 Należna masa ciała (n.m.c.) optymalna dla każdego osobnika wartość masy ciała, która sprzyja osiągnięciu najdłuższego okresu życia. Jest o ok. 10% mniejsza od tzw. prawidłowej masy ciała.

16 Badania antropometryczne (5) Ocena stanu odżywienia na podstawie masy ciała % należnej masy Stan odżywienia ciała > 120% otyłość % nadwaga % prawidłowy stan odżywienia % lekkie niedożywienie białkowo-energetyczne % umiarkowane niedożywienie białkowo-energetyczne < 70 % ciężkie niedożywienie białkowo-energetyczne Blackburn 1979, Szczygieł i in. 1994

17 Badania antropometryczne (6) Masa ciała w antropometrii żywieniowej Wzór Broca n.m.c. (kg) = wysokość (cm) 100 Wzór Lorentza n.m.c.(kg) = wysokość (cm) 100 (wysokość (cm) 150) / 4 U dzieci: Należna masa ciała (n.m.c.) to masa ciała dla 50-tego centyla. Rymkiewicz-Kluczyńska i in. 1999

18 wysokość, cm wysokość do wieku Ocena rozmiarów ciała dziecka ur cm wąska norma szeroka norma cm wiek, lat centyl 3 centyl 10 centyl 25 centyl 50 centyl 75 centyl 90 centyl 97

19 Badania antropometryczne (7) Wskaźniki wzrostowo-wagowe w ocenie podstawowych rozmiarów ciała Pozwalają ocenić wzajemne relacje 2 parametrów ciała są bardziej precyzyjne niż parametry stosowane pojedynczo. wskaźnik Queteleta Rohrera BMI dla dorosłych Wskaźnik Cole a (I%) dla dzieci BMI = masa ciała (kg) / wysokość ciała 2 (m 2 ) I = BMI 100 / BMI 50 centyla (%)

20 Badania antropometryczne (8a) Interpretacja BMI w ocenie stanu odżywienia energetyczno-białkowego Zakres BMI Interpretacja > 16 III stopień chronicznego niedoboru energii 16,0 16,9 II stopień chronicznego niedoboru energii 17,0 18,4 I stopień chronicznego niedoboru energii 18,5 24,9 Zakres normy 25,0 29,9 I stopień otyłości 30,0 39,9 II stopień otyłości < 40 III stopień otyłości Ferro-Luzzi i in. 1992

21 Badania antropometryczne (8b) Interpretacja wskaźnika Cole a w ocenie stanu odżywienia energetyczno-białkowego Zakres I Interpretacja > 110 stan odżywienia powyżej normy norma nieznaczne niedożywienie niedożywienie < 75 wyniszczenie Ferro-Luzzi i in. 1992

22 BMI, kg/m^2 BMI do wieku Ocena dojrzałości morfologicznej dziecka ur , wiek, lat wąska norma 18,7 kg/m^2 szeroka norma centyl 3 centyl 10 centyl 25 centyl 50 centyl 75 centyl 90 centyl 97 Palczewska, Niedźwiecka 1998

23 Badania antropometryczne (9) Rozmieszczenie tłuszczu w ustroju wzorcowej kobiety i wzorcowego mężczyzny Masa, kg Rozmieszczenie tłuszczu Tłuszcz niezbędny (lipidy szpiku kostnego, centralnego systemu nerwowego, gruczołów wewnętrznych) Wzorcowy Wzorcowa mężczyzna kobieta 2,1 4,9 Tłuszcz zmagazynowany 8,2 10,4 podskórny 3,1 5,1 zewnątrzmięśniowy 3,3 3,5 wewnątrzmięśniowy 0,8 0,6 tłuszcz tułowia i jamy brzusznej 1,0 1,2 Tłuszcz ogółem 10,3 15,3 Masa ciała 70,0 56,8 Odsetek tłuszczu 14,7% 26,9% Gibson 1990

24 Badania antropometryczne (10) Ocena składu ciała miernikami somatycznymi Tłuszcz ustroju (FM) tłuszcz konstytucyjny i zapasowy Wskaźniki: grubość fałdów skórno-tłuszczowych pomiar, gęstość ciała obliczenia lub pomiar, zawartość tłuszczu całkowitego obliczenia z empirycznych równań regresji,

25 Badania antropometryczne (11) Ocena składu ciała miernikami somatycznymi Masa ciała szczupłego (LBM) mięśnie szkieletowe i pozaszkieletowe, inne tkanki miękkie (poza tłuszczową) i kości. Wskaźniki: obwód ramienia pomiar, obwód mięśni ramienia obliczenia, powierzchnia mięśni ramienia obliczenia,

26 Badania antropometryczne (12) Ocena składu ciała miernikami somatycznymi Przykładowe równania do obliczania gęstości ciała (D) D [kg/m3] = 1,1631 (0,0632 x log 10 (SK4[mm])) Durnin i Womersley 1974 SK4 suma 4 fałdów skórno-tłuszczowych D = 1, , SK3 + 1, (SK3) 2 2, wiek D = [kg/m3] Jackson i Pollock 1978 SK3 suma 3 fałdów skórno-tłuszczowych

27 Badania antropometryczne (13) Ocena składu ciała miernikami somatycznymi Przykładowe równania do obliczania masy tłuszczu ustroju (FM) z jego gęstości (D) FM = {4,95/D 4,50} Siri 1961 FM = {4,570/D 4,142} Brozek i in FM = {5,548/D 5,044} Rathburn, Pace 1945

28 Badania antropometryczne (14) Ocena składu ciała miernikami somatycznymi. Przykładowe równania do oceny tkanki mięśniowej Obwód mięśni ramienia = C TSK Gurney, Jelliffe 1973 C obwód ramienia TSK fałd skórno-tłuszczowy nad mięśniem trójgłowym ramienia Ocena stanu odżywienia interpretacja obwodu mięśni ramienia: Stan odżywienia Kobiety Mężczyźni Dobry 23,2 20,9 25,3 22,8 Lekkie niedożywienie 20,8 18,6 22,7 20,2 Umiarkowane niedożywienie 18,5 16,2 20,1 17,7 Ciężkie niedożywienie < 16,2 < 17,7

29 Badania antropometryczne (15) Ocena składu ciała miernikami somatycznymi. Przykładowe równania do oceny tkanki mięśniowej Powierzchnia mięśni ramienia = C obwód ramienia (C TSK) 2 / 4 TSK fałd skórno-tłuszczowy nad mięśniem trójgłowym ramienia Frisancho 1981

30 Badania antropometryczne (16) Ocena składu ciała miernikami somatycznymi Zalety nieinwazyjność i dobrze zdefiniowane procedury postępowania, dostępność i prostota podstawowych instrumentów pomiarowych, możliwość zastosowania praktycznie w każdych warunkach oraz dla dowolnie dużych populacji, duża dokładność pomiarów, pod warunkiem zastosowania wystandaryzowanych technik postępowania. Gibson 1990, Charzewska 2000

31 Badania antropometryczne (17) Ocena składu ciała miernikami somatycznymi Gibson 1990, Charzewska 2000 Ograniczenia nie pozwalają w zasadzie na wskazanie innych niedoborów niż energetyczne i białkowe, mają mniejszą przydatność w ocenie krótkoterminowych zmian w stanie odżywienia, wartości pomiarów mogą być modyfikowane przez inne czynniki niż żywieniowe, wymagają świadomego i uzasadnionego doboru odpowiednich danych porównawczych oraz punktów odcięcia wartości niskich i wysokich.

32 Badania antropometryczne (18) Ocena składu ciała metodami laboratoryjnymi Oznaczenie + dalsze obliczenia = wynik (skład ciała) błąd oszacowania zależy od modelu i metody Metody opierające się na: integralnych własnościach całego ciała: densytometria ocena gęstości całego ciała właściwościach poszczególnych składowych ciała: (mechanicznych, elektrycznych, akustycznych lub optycznych) np.: pomiar całkowitej wody w organizmie oznaczanie rozcieńczenia izotopów wodoru (deuter, tryt) lub tlenu( 18 O) pomiar całkowitego potasu ustroju 40 K tomografia komputerowa rezonans magnetyczny impedancja bioelektryczna Gibson 1990, Lukaski 1987, Wellens i in. 1994

33 3. Badania biochemiczne (1) ocena poziomu składników pokarmowych lub ich metabolitów w płynach ustrojowych, wydalinach lub tkankach w odniesieniu do standardów Cel badań: Wykrywanie zmniejszenia rezerw składników odżywczych lub ich niedoborów (nadmiarów) w tkankach.

34 Badania biochemiczne (2) Kategorie testów biochemicznych wg przedmiotu badania informujące o zawartości składników odżywczych w płynach ustrojowych lub tkankach informujące o poziomie wydalania składnika odżywczego lub jego metabolitu w moczu informujące o funkcjonalnych konsekwencjach niedoboru poszczególnych składników odżywczych, których miarą mogą być np. zmiany aktywności enzymów biorących udział w przemianach tych składników lub zmiany w immunologicznej reakcji organizmu

35 Badania biochemiczne (3) Podział testów biochemicznych wg celu badania oceniające stan odżywienia białkowego oceniające stan odżywienia witaminowego oceniające stan odżywienia organizmu w składniki mineralne oceniające stan organizmu związany z jego gospodarką lipidową

36 Badania biochemiczne (4) Szybka ocena stanu odżywienia dużych grup osób metodami biochemicznymi zakres badań badania przesiewowe Wskaźniki biochemiczne hemoglobina we krwi hematokryt we krwi kreatynina w moczu albuminy w surowicy krwi transferyna w surowicy krwi cholesterol we krwi trójglicerydy we krwi Cel badania wykrycie osób z niedokrwistością (ostateczna diagnoza wymaga pogłębionych badań) potwierdzenie oceny stanu odżywienia białkowego, dokonanej na podstawie pomiarów antropometrycznych ocena gospodarki lipidowej ustroju, ze względu na jej znany związek z rozwojem niedokrwiennej choroby serca i występowaniem przedwczesnych zgonów

37 Wskaźnik Badania biochemiczne (5) Ocena stanu odżywienia w aspekcie niedożywienia Okres półtrwania Prawidłowy Umiarkowane niedożywienie Stan odżywienia Średnie niedożywienie Ciężkie niedożywienie Masa ciała utrata zwykła utrata > 10% utrata > 20% utrata > 30% % zwykłej m.c. > 95% 85 95% 75 84% < 75% Albuminy, g/l 20 dni > <25 Transferyna, mg/dl 8 10 dni > < 100 Prealbumina, mg/dl 1 2 dni < 5 CLL < 800 Grubość fałdu skórnotłuszczowego, mm Kobiety 16,5 14,9 14,8 12,4 12,3 9,9 < 9,9 Mężczyźni 12,6 11,3 11,2 9,5 9,4 7,6 < 7,6 całkowita liczba limfocytów: CLL = % limfocytów liczba leukocytów 100 Szczygieł 1998

38 Badania biochemiczne (6) Czynniki wpływające na interpretację wyników uzyskanych metodami biochemicznymi związane z organizmem - regulacja homeostazy, zmienność z dnia na dzień, wzajemne oddziaływania, stany fizjologiczne, infekcje, interakcje składników, wiek, płeć, grupa etniczna, straty masy ciała, uwarunkowania zewnętrzne - wcześniejsze spożycie, leki, stres, wysiłek fizyczny, związane z metodą - pobieranie prób i przechowywanie, dokładność i precyzja metod biochemicznych, czułość metod analitycznych Gibson 1990, Heymsfield 1989

39 Cel badań: Wykrywanie wad żywieniowych obejmujących nieprawidłową podaż składników pokarmowych oraz niewłaściwy reżim żywienia Ułatwia rozpoznanie nieswoistych objawów chorobowych, które nie mogą być precyzyjnie określone badaniami ogólnolekarskimi i biochemicznymi. 4. Ocena sposobu żywienia (1) ocena ilości i wartości odżywczej spożywanej żywności, częstości spożywania produktów oraz trybu żywienia w odniesieniu do zaleceń

40 Podstawowe problemy oceny sposobu żywienia (1) Nie jest możliwe precyzyjne określenie, co i ile jedzą ludzie wolno żyjący. Spożycie żywności przez ludzi jest z natury różne. Żadna z metod nie ocenia spożycia żywności dokładnie i w wystarczająco długim czasie, uwzględniając zmieniające się zwyczaje żywieniowe. Thomas 2001

41 Metody oceny sposobu żywienia Spożycie bieżące bieżącego notowania (ważone lub nie) wagowa ankietowo-wagowa podwójnej porcji Spożycie w przeszłości wywiad 24-godz. raportów magazynowych inwentarzowa bilansów żywności Spożycie zwyczajowe częstotliwości spożycia żywności historii żywienia Thomas 2001

42 Metoda bieżącego notowania (1) (metoda zapisu spożycia) określa indywidualne spożycie produktów i składników pokarmowych, przez 1-14 dni złoty standard oceny spożycia polega na zapisywaniu przez badaną osobę, w okresie 1-14 dni, ilości spożywanych produktów, potraw i napojów : wyrażonych w miarach domowych nie-ważone notowanie (zapis spożycia szacunkowy) określonych poprzez ważenie ważone notowanie (zapis spożycia wagowy)

43 Metoda bieżącego notowania (2) Zalety: tania względnie łatwa do stosowania prostsza od innych metod ilościowo oceniających spożycie uwzględnia straty technologiczne, kuchenne i stołowe ocenia spożycie z talerza może być wykorzystywana w ocenie sposobu żywienia grup ludności i indywidualnych osób w dużym stopniu uniezależniona od miejsca badania można liczyć na dobrą zgłaszalność i reprezentatywność próby możliwość powtarzania badań

44 Metoda bieżącego notowania (3) Wady: wymaga zaangażowania konsumenta uciążliwa w przypadku badań trwających ponad 7 dni pozornie łatwa możliwość subiektywnej oceny spożytych ilości spożycie składników odżywczych obliczone z tabel może się różnić od spożycia rzeczywistego możliwe niedoszacowanie (np. osoby otyłe) lub przeszacowanie spożycia produktów (np. osoby szczupłe) możliwe zmiany w typowych jadłospisach w kierunku ich uproszczenia na czas badań (mniej pracochłonne)

45 Metoda wywiadu 24-godzinnego (1) określa indywidualne spożycie składników pokarmowych, przez 1 dzień opiera się na wywiadzie o spożyciu produktów, potraw i napojów w dniu poprzedzającym badanie do ilościowego określenia spożycia wykorzystuje się gł. albumy ze zdjęciami produktów i potraw wartość odżywcza pożywienia jest obliczana z tabel

46 Metoda wywiadu 24-godzinnego (2) Zalety: tania względnie łatwa do stosowania prostsza od innych metod ilościowo oceniających spożycie uwzględnia straty technologiczne, kuchenne i stołowe ocenia spożycie z talerza może być wykorzystywana w ocenie sposobu żywienia grup ludności i indywidualnych osób (wywiad wielokrotny) można ją stosować niezależnie od wieku, płci, wykształcenia odstępstwa od tego założenia są nieliczne w dużym stopniu uniezależniona od miejsca badania można liczyć na dobrą zgłaszalność i reprezentatywność próby

47 Metoda wywiadu 24-godzinnego (3) Wady: wymaga współpracy konsumenta, ale niezbyt uciążliwa pozornie łatwa wymaga od ankietera doświadczenia i wiedzy o metodzie spożycie składników odżywczych obliczone z tabel może się różnić od spożycia rzeczywistego nie doszacowuje spożycia produktów jadanych rzadko możliwe niedoszacowanie (np. osoby otyłe) lub przeszacowanie spożycia produktów (np. osoby szczupłe lub które chcą dobrze wypaść )

48 Metoda częstotliwości spożycia żywności FFQ (1) określa średnią częstość indywidualnego spożycia produktów, przez 1-30 dni lub więcej polega na określeniu częstotliwości spożycia żywności (wg listy obejmującej ok. 150 produktów) spożywanej przez badaną osobę, w okresie od 1 dnia do 1 miesiąca lub roku ilości produktów, potraw i napojów wyrażone są w miarach domowych

49 Metoda częstotliwości spożycia żywności (2) Zalety: tania łatwa do stosowania ocenia częstość spożywania żywności wg utworzonych grup informuje o zwyczajach żywieniowych umożliwia śledzenie zmian w spożyciu pewnych produktów w zależności od sezonu duża wielkość próby wyniki są reprezentatywne umożliwia ocenę zależności pomiędzy żywieniem a zdrowiem

50 Metoda częstotliwości spożycia żywności (3) Wady: dane ilościowe są orientacyjne możliwość niedoszacowania lub przeszacowania spożycia ma ograniczone zastosowanie w ocenie sposobu żywienia osób indywidualnych wyniki zależą od liczby grup żywności, które objęto wywiadem

51 Wstępna ocena zwyczajowego sposobu żywienia chorych (1) W przeciętnym tygodniu przed przyjściem do szpitala: TAK 1. Mieszkam i jem posiłki sam 1 2. Moja choroba wpłynęła na liczbę i ilość posiłków jedzonych przeze mnie NIE 1 3. Jem dwa lub mniej posiłków dziennie 2 4. Produkty mięsne jem raz dziennie lub wcale 2 5. Owoce lub warzywa jem raz dziennie lub wcale 2 6. Produkty mleczne jem raz dziennie lub wcale 2 7. Wypijam 6 lub mniej szklanek różnych płynów 1 American Dietetic Association & American Academy of Family Physicians w modyfikacji Charzewskiej

52 Wstępna ocena zwyczajowego sposobu żywienia chorych (2) Suma punktów TAK Interpretacja Może występować duże ryzyko niedożywienia Średnie ryzyko wystąpienia niedoborów składników odżywczych Małe ryzyko niedoborów związane z pytaniem, na które udzielono odpowiedzi TAK American Dietetic Association & American Academy of Family Physicians w modyfikacji Charzewskiej

53 5. Statystyka demograficznozdrowotna (1) ocena częstości zachorowań i zgonów z powodu chorób na tle wadliwego żywienia. Cel badań: Wykrywanie klinicznych, patologicznych i nieodwracalnych zmian patologicznych w ustroju. W zasadzie - obserwacja skutków niewłaściwego odżywiania.

54 Statystyka demograficzno-zdrowotna (2) Współczynniki: z powodu chorób na tle wadliwego żywienia chorobowości zapadalności umieralności w tym, np.: umieralności niemowląt (ocena stanu odżywienia niemowląt) umieralności okołoporodowej (ocena stanu odżywienia matek w ciąży)

55 Współczynnik zapadalności (IR) IR = liczba nowych przypadków w populacji narażonej liczebność populacji narażonej ogółem a a współczynnik liczby populacji, np Współczynniki są standaryzowane tj. ujednolicane względem cech różnicujących je, głównie wg wieku i płci oraz wyrażane np. na ludności

56 Współczynnik zapadalności na cukrzycę typu I ludności w wieku 0-29 lat w woj. warmińsko-mazurskim Rok Liczba przypadków IR , , , , , ,94

57 Wybrane mierniki stanu zdrowia w Polsce i UE Umieralność ogółem współczynnik standaryzowany wg wieku i płci na ludności Kraj Standaryzowany współczynnik umieralności ogółem na ludności UE Polska WHO 1998

58 Wybrane mierniki stanu zdrowia w Polsce i UE Przeciętne dalsze trwanie życia w momencie urodzenia Kraj Przeciętne dalsze trwanie życia w momencie urodzenia (lat) Wskaźnik mężczyźni i kobiety razem kobiety/ mężczyźni UE ,06 1,11 Polska ,14 WHO 1998

59 Wybrane mierniki stanu zdrowia w Polsce i UE Umieralność niemowląt na 1000 urodzeń żywych Kraj Umieralność niemowląt na 1000 urodzeń żywych UE Polska 13 7 WHO 1998

60 Podsumowanie Duży zakres zmienności stanów odżywienia wymaga zastosowania różnych metod oceny od poziomu komórkowego do skali populacyjnej. Ostatecznie wybór metody powinien w największym stopniu zależeć od celu badania, przy minimalizacji kosztów, wysokiej powtarzalności i dokładności oraz małej uciążliwości dla badanych.