Znaczenie i zastosowania myślenia ewolucyjnego we współczesnej psychologii

Transkrypt

1 Znaczenie i zastosowania myślenia ewolucyjnego we współczesnej psychologii Łukasz Budzicz Ostateczna wersja

2 Uwagi techniczne Prezentacja na stronie amu.edu.pl/~lbudzicz Obowiązuje do egzaminu: prezentacja oraz Budzicz, Ł. (2012). Znaczenie myślenia ewolucyjnego we współczesnej psychologii. Nauka, 5, Budzicz, Ł. (2011). Dlaczego pojawiła się miłość? Ewolucja monogamicznego systemu kojarzenia u ludzi. Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych, 60, Pawłowski, B., Danel, D. (2009). Psychologia Ewolucyjna nauka o adaptacjach i ewolucyjnej inercji ludzkiego umysłu. Kosmos. Problemy nauk biologicznych, 58,

3 PLAN WYKŁADU Znaczenie myślenia ewolucyjnego we współczesnej psychologii Koncepcyjne podstawy myślenia ewolucyjnego Zastosowania myślenia ewolucyjnego Ludzkie zachowania reprodukcyjne Teoria ewolucji historii życiowych Behawioralny układ odpornościowy

4 Jakościowe i ilościowe dowody na znaczenie myślenia ewolucyjnego

5 Liczba nowych publikacji ze słowami evolutionary psychology lub evolutionary psychological w tytule, abstrakcie lub słowach kluczowych w bazie PsycINFO Liczba publikacji Liczba artykułów

6 Średnia liczba nowych pozycji rocznie w PsycINFO ze słowem evol* i psychoanaly* w abstrakcie, tytule lub słowach kluczowych evol* psychoanaly*

7 Lista 16 czasopism (ps. rozwojowa) Journal of Child Psychology and Psychiatry, Child Development, Developmental Science, Developmental Psychology (ps. osobowości) Journal of Personality, European Journal of Personality, Personality and Individual Differences, Journal of Research in Personality (ps. społeczna) Journal of Personality and Social Psychology, Personality and Social Psychology Bulletin, Journal of Experimental Social Psychology, British Journal of Social Psychology (ps. poznawcza) Journal of Experimental Psychology: General, Journal of Memory and Language, Cognitive Psychology, Cognition

8 Średnia liczba nowych artykułów rocznie w 16 czasopismach poświęconych badaniom podstawowym ze słowami evol* lub psychoanaly* w tytule, abstrakcie lub słowach kluczowych evol* psychoanaly*

9 Wydania specjalne czasopism CZASOPISMO (IMPACT FACTOR) Addiction (4,14) Acta Psichologica Sinica Aggression and Violent Behavior (1,40) Annals of the New York Academy of Sciences (2,67) Appetite (2,43) Cross-Cultural Research (0,64) Developmental Review (3,22) Educational Psychologist (1,72) Human Nature (1,91) TYTUŁ SPECJALNEGO WYDANIA (2002) Evolutionary approaches to addiction (2007) Evolutionary Psychology (2011) Evolutionary Approaches to Explaining Violence (2000) Evolutionary Perspectives on Human Reproductive Behaviour (2006) Evolutionary perspectives on overeating and overweight (2007 i 2008) Evolutionary Approaches in Cross-Cultural Studies (2006) Evolutionary Developmental Psychology (2008) Evolution and the Educated Species (2009) Gender Inequalities in Evolutionary Perspective; (2008) Evolutionary cognitive neuroscience (2009) Evolutionary studies of cooperation

10 Wydania specjalne czasopism CZASOPISMO (IMPACT FACTOR) Group Dynamics (0,89) Journal of Economic Behavior & Organization (0,92) Journal of Experimental Child Psychology (2,26) Journal of Psychology and Human Sexuality (0,61) Learning and Individual Differences (1,52) Managerial and Decision Economics New Ideas in Psychology (1,06) Psicothema (0,93) Religion Sex Roles (1,21) TYTUŁ SPECJALNEGO WYDANIA (2008) Evolutionary approaches to group dynamics (2011) Emotions, Natural Selection and Rationality (2003) Evolutionary Developmental Psychology (2009) Evolutionary Psychology and Human Sexuality (2000) Evolutionary Educational Psychology (2006) Evolutionary Psychology in the Study of Management (2008) Integrating development and evolution in psychology (2010) Evolutionary Psychology (2011) Evolutionary Approaches to the Study of Religion (2011) Feminism and evolutionary psychology

11 Artykuły przeglądowe i teoretyczne z perspektywą ewolucyjną Behavioral and Brain Sciences American Psychologist Annual Review of Psychology Psychological Bulletin Psychological Review Perspectives on Psychological Science Review of General Psychology

12 Artykuły przeglądowe i teoretyczne z perspektywą ewolucyjną Atrakcyjność fizyczna Rhodes, G. (2006). The evolutionary psychology of facial beauty. Annual Review Of Psychology, 57, Gallup, G. r., & Frederick, D. A. (2010). The science of sex appeal: An evolutionary perspective. Review Of General Psychology, 14(3), Weeden, J., & Sabini, J. (2005). Physical Attractiveness and Health in Western Societies: A Review. Psychological Bulletin, 131(5), Dojrzewanie płciowe a wczesnodziecięce stresory u kobiet Edukacja matematyczna Empatia Ellis, B. J. (2004). Timing of Pubertal Maturation in Girls: An Integrated Life History Approach. Psychological Bulletin, 130(6), Geary, D. C. (1995). Reflections of evolution and culture in children's cognition: Implications for mathematical development and instruction. American Psychologist, 50(1), de Waal, F. M. (2008). Putting the Altruism Back into Altruism: The Evolution of Empathy. Annual Review Of Psychology, 59, Preston, S. D., & de Waal, F. M. (2002). Empathy: Its ultimate and proximate bases. Behavioral And Brain Sciences, 25(1), Emocje Inteligencja Vaish, A., Grossmann, T., & Woodward, A. (2008). Not all emotions are created equal: The negativity bias in socialemotional development. Psychological Bulletin, 134(3), Kanazawa, S. (2004). General Intelligence as a Domain-Specific Adaptation. Psychological Review, 111(2), Woodley, M. A. (2011). The cognitive differentiation-integration effort hypothesis: A synthesis between the fitness indicator and life history models of human intelligence. Review Of General Psychology, 15(3), Gwałt Interwencje w organizacji Język McKibbin, W. F., Shackelford, T. K., Goetz, A. T., & Starratt, V. G. (2008). Why do men rape? An evolutionary psychological perspective. Review Of General Psychology, 12(1), Colarelli, S. M. (1998). Psychological interventions in organizations: An evolutionary perspective. American Psychologist, 53(9), Arbib, M. A. (2005). From monkey-like action recognition to human language: An evolutionary framework for neurolinguistics. Behavioral And Brain Sciences, 28(2),

13 Artykuły przeglądowe i teoretyczne z perspektywą ewolucyjną Konflikt rodzicpotomstwo Schlomer, G. L., Del Giudice, M., & Ellis, B. J. (2011). Parent offspring conflict theory: An evolutionary framework for understanding conflict within human families. Psychological Review, 118(3), Buunk, A. P., Park, J. H., & Dubbs, S. L. (2008). Parent-offspring conflict in mate preferences. Review Of General Psychology, 12(1), Kultura Mesoudi, A. (2009). How cultural evolutionary theory can inform social psychology and vice versa. Psychological Review, 116(4), Mesoudi, A., Whiten, A., & Laland, K. N. (2006). Towards a unified science of cultural evolution. Behavioral And Brain Sciences, 29(4), Tomasello, M., Carpenter, M., Call, J., Behne, T., & Moll, H. (2005). Understanding and sharing intentions: The origins of cultural cognition. Behavioral And Brain Sciences, 28(5), Makiawelizm Moralność Motywacja Obraz własnego ciała u kobiet Odrzucenie Osobowość Wilson, D., Near, D., & Miller, R. R. (1996). Machiavellianism: A synthesis of the evolutionary and psychological literatures. Psychological Bulletin, 119(2), Krebs, D. L. (2008). Morality: An evolutionary account. Perspectives On Psychological Science, 3(3), Kenrick, D. T., Griskevicius, V., Neuberg, S. L., & Schaller, M. (2010). Renovating the pyramid of needs: Contemporary extensions built upon ancient foundations. Perspectives On Psychological Science, 5(3), Ferguson, C. J., Winegard, B., & Winegard, B. M. (2011). Who is the fairest one of all? How evolution guides peer and media influences on female body dissatisfaction. Review Of General Psychology, 15(1), MacDonald, G., & Leary, M. R. (2005). Why Does Social Exclusion Hurt? The Relationship Between Social and Physical Pain. Psychological Bulletin, 131(2), Buss, D. M. (2009). How can evolutionary psychology successfully explain personality and individual differences?. Perspectives On Psychological Science,4(4), Gosling, S. D. (2001). From mice to men: What can we learn about personality from animal research?. Psychological Bulletin, 127(1), Nettle, D. (2006). The evolution of personality variation in humans and other animals. American Psychologist, 61(6),

14 Artykuły przeglądowe i teoretyczne z perspektywą ewolucyjną Podejmowanie decyzji Kenrick, D. T., Li, N. P., & Butner, J. (2003). Dynamical evolutionary psychology: Individual decision rules and emergent social norms. Psychological Review,110(1), Cooper, W. S. (1987). Decision theory as a branch of evolutionary theory: A biological derivation of the savage axioms. Psychological Review, 94(4), Klein, S. B., Cosmides, L., Tooby, J., & Chance, S. (2002). Decisions and the evolution of memory: Multiple systems, multiple functions. Psychological Review, 109(2), Pamięć Plotki Poznawcze przetwarzanie twarzy Przemoc, ludobójstwo, wojna Sherry, D. F., & Schacter, D. L. (1987). The evolution of multiple memory systems. Psychological Review, 94(4), Dunbar, R. M. (2004). Gossip in Evolutionary Perspective. Review Of General Psychology, 8(2), Pascalis, O., & Kelly, D. J. (2009). The origins of face processing in humans: Phylogeny and ontogeny. Perspectives On Psychological Science, 4(2), Liddle, J. R., Shackelford, T. K., & Weekes Shackelford, V. A. (2012). Why can't we all just get along? Evolutionary perspectives on violence, homicide, and war. Review Of General Psychology, 16(1), Przemoc domowa Kaighobadi, F., Shackelford, T. K., & Goetz, A. T. (2009). From mate retention to murder: Evolutionary psychological perspectives on men s partner-directed violence. Review Of General Psychology, 13(4), Przywiązanie Ein-Dor, T., Mikulincer, M., Doron, G., & Shaver, P. R. (2010). The attachment paradox: How can so many of us (the insecure ones) have no adaptive advantages?. Perspectives On Psychological Science, 5(2), Del Giudice, M. (2009). Sex, attachment, and the development of reproductive strategies. Behavioral And Brain Sciences, 32(1), Przywództwo van Vugt, M., Hogan, R., & Kaiser, R. B. (2008). Leadership, Followership, and Evolution: Some Lessons From the Past. American Psychologist, 63(3),

15 Artykuły przeglądowe i teoretyczne z perspektywą ewolucyjną Psychologia kliniczna i choroby psychiczne Siegert, R. J., & Ward, T. (2002). Clinical psychology and evolutionary psychology: Toward a dialogue. Review Of General Psychology, 6(3), Crespi, B., & Badcock, C. (2008). Psychosis and autism as diametrical disorders of the social brain. Behavioral And Brain Sciences, 31(3), Keller, M. C., & Miller, G. (2006). Resolving the paradox of common, harmful, heritable mental disorders: Which evolutionary genetic models work best?.behavioral And Brain Sciences, 29(4), Burns, J. (2004). An evolutionary theory of schizophrenia: Cortical connectivity, metarepresentation, and the social brain. Behavioral And Brain Sciences,27(6), Öhman, A., & Mineka, S. (2001). Fears, phobias, and preparedness: Toward an evolved module of fear and fear learning. Psychological Review, 108(3), Allen, N. B., & Badcock, P. T. (2003). The Social Risk Hypothesis of Depressed Mood: Evolutionary, Psychosocial, and Neurobiological Perspectives.Psychological Bulletin, 129(6), Mealey, L. (1995). The sociobiology of sociopathy: An integrated evolutionary model. Behavioral And Brain Sciences, 18(3), Rytuały Samokontrola Samooszukiwanie Stygmatyzacja Szczęście Boyer, P., & Liénard, P. (2006). Why ritualized behavior? Precaution systems and action parsing in developmental, pathological and cultural rituals.behavioral And Brain Sciences, 29(6), Bjorklund, D. F., & Kipp, K. (1996). Parental investment theory and gender differences in the evolution of inhibition mechanisms. Psychological Bulletin,120(2), von Hippel, W., & Trivers, R. (2011). The evolution and psychology of self-deception. Behavioral And Brain Sciences, 34(1), Kurzban, R., & Leary, M. R. (2001). Evolutionary origins of stigmatization: The functions of social exclusion. Psychological Bulletin, 127(2), Buss, D. M. (2000). The evolution of happiness. American Psychologist, 55(1),

16 Artykuły przeglądowe i teoretyczne z perspektywą ewolucyjną Świadomość Baumeister, R. F., & Masicampo, E. J. (2010). Conscious thought is for facilitating social and cultural interactions: How mental simulations serve the animal culture interface. Psychological Review, 117(3), Bering, J. M., & Shackelford, T. K. (2004). The Causal Role of Consciousness: A Conceptual Addendum to Human Evolutionary Psychology. Review Of General Psychology, 8(4), Henriques, G. (2003). The tree of knowledge system and the theoretical unification of psychology. Review Of General Psychology, 7(2), Umysł Geary, D. C., & Huffman, K. J. (2002). Brain and cognitive evolution: Forms of modularity and functions of mind. Psychological Bulletin, 128(5), Barrett, H., & Kurzban, R. (2006). Modularity in cognition: Framing the debate. Psychological Review, 113(3), Wierzenia religijne Bering, J. M. (2006). The folk psychology of souls. Behavioral And Brain Sciences, 29(5), Atran, S., & Norenzayan, A. (2004). Religion's evolutionary landscape: Counterintuition, commitment, compassion, communion. Behavioral And Brain Sciences, 27(6), Współczucie Związki intymne Goetz, J. L., Keltner, D., & Simon-Thomas, E. (2010). Compassion: An evolutionary analysis and empirical review. Psychological Bulletin, 136(3), Roberts, S., Miner, E. J., & Shackelford, T. K. (2010). The future of an applied evolutionary psychology for human partnerships. Review Of General Psychology, 14(4), Buss, D. M., & Schmitt, D. P. (1993). Sexual Strategies Theory: An evolutionary perspective on human mating. Psychological Review, 100(2), Eastwick, P. W. (2009). Beyond the pleistocene: Using phylogeny and constraint to inform the evolutionary psychology of human mating. Psychological Bulletin, 135(5), Schmitt, D. P. (2005). Sociosexuality from Argentina to Zimbabwe: A 48-nation study of sex, culture, and strategies of human mating. Behavioral And Brain Sciences, 28(2), Związki rodzinne Gorelik, G., Shackelford, T. K., & Salmon, C. A. (2010). New horizons in the evolutionary science of the human family. Review Of General Psychology, 14(4), Geary, D. C. (2000). Evolution and proximate expression of human paternal investment. Psychological Bulletin, 126(1), Coall, D. A., & Hertwig, R. (2010). Grandparental investment: Past, present, and future. Behavioral And Brain Sciences, 33(1), 1-19.

17 Uznane wydawnictwa naukowe Oxford University Press Wiley Springer Cambridge University Press MIT Press Lawrence Erlbaum itp.

18 Dobór partnera, związki, seks, rodzicielstwo

19 Życie w grupie społecznej

20 Umysł, poznanie

21 Kultura

22 Moralność

23 Religia

24 Literatura

25 Stosowana

26 Stosowana

27 Ogólne monografie

28 Ogólne monografie

29 Seria Oxford Handbooks

30 Koncepcyjne podstawy myślenia ewolucyjnego w psychologii

31 Istotą procesu ewolucji jest zróżnicowanie względnego sukcesu reprodukcyjnego wynikającego ze zróżnicowania cech fenotypowych (determinowanych przez genotyp) Względny sukces reprodukcyjny to tzw. dostosowanie (nazwa pochodzi od darwinowskiego przetrwanie najlepiej dostosowanych [ang. survival of the fittest]) Załóżmy, że istnieje: Populacja : 1 mld osobników Mutant : 1 osobnik który produkuje X procent więcej potomstwa Cel : 99,9 % populacji to mutanci

32 Przewaga mutanta (X) 100 % Liczba pokoleń potrzebnych do osiągnięcia celu % % % ,1 % 27645

33 Źródłem nowych mutacji są błędy w replikacji kodu genetycznego Olbrzymia większość mutacji jest szkodliwa Jednakże w naturze obserwujemy mnóstwo adaptatywnych cech anatomicznych, fizjologicznych i behawioralnych, gdyż to mutacje korzystne są promowane w toku historii naturalnej, a mutacje szkodliwe są stopniowo usuwane.

34 Fenotyp psychologiczny jest kształtowany w pewnej mierze przez genotyp Genotyp podlega zmianom w toku historii naturalnej W jakimś stopniu zachowanie człowieka (= fenotyp psychologiczny) odzwierciedla problemy adaptacyjne w toku historii naturalnej = Myślenie ewolucyjne może być użyteczne przy wyjaśnianiu i przewidywaniu zjawisk psychologicznych

35 Istotne pytanie Czy zachowanie jest w jakimś stopniu odziedziczalne i w związku z tym można je traktować jako cechę fenotypową podlegającą potencjalnie ewolucji?

36 Mrówki

37 Dowody Niezerowa odziedziczalność praktycznie wszystkich cech psychologicznych Anegdotyczne dowody zdumiewających podobieństw behawioralnych bliźniąt jednojajowych wychowywanych osobno

38 Martens M.A., Wilson S.J., Reutens D.C. (2008). Research Review: Williams syndrome: a critical review of the cognitive, behavioral, and neuroanatomical phenotype. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 49 (6), Syndrom Williamsa Wynika z delecji 26 genów na 7 chromosomie Charakterystyczną cechą behawioralną jest brak lęku społecznego w kontaktach społecznych (przytulanie obcych ludzi, nadmierna ufność, ale też brak uprzedzeń rasowych)

39 Gopnik, M. (1990). Feature-blind grammar and dysphasia. Nature 344, 715. Przypadek rodziny K Ponad połowa członków tej rodziny (w 3 pokoleniach) posiadała brak zdolności tworzenia poprawnych gramatycznie zdań (np.. Carol is cry in the church) Późniejsze badania wskazywały, że odpowiedzialna może być mutacja genu FOXP2 na 7. chromosomie

40 Ludzki umysł jest systemem przetwarzającym informacje. Nie wszystkie informacje są przetwarzane tak samo dobrze. Szczególnie wydajne są te procesy przetwarzania informacji, które miały/mają duże znaczenie adaptacyjne.

41 Kilka zadań jako przykład

42

43

44

45 2317 x 9182 =?

46 Ewolucja fenotypu psychologicznego ma pewną inercję (= opóźnienie). Nie wszystkie mechanizmy przetwarzania informacji są adaptacyjne we współczesnym środowisku

47

48

49

50 Öhman, A., Mineka, S. (2001). Fears, phobias, and preparedness: Toward an evolved module of fear and fear learning. Psychological Review 108 (3), Dużo łatwiej uwarunkować reakcję awersyjną na bodźce, które stanowiły zagrożenie w toku historii naturalnej

51 Najczęstsze obiekty fobii Marks, I., Nesse, R. M. (1994). Fear and fitness: An evolutionary analysis of anxiety disorders. Ethology and Sociobiology, 15, Pająki Węże Otwarta przestrzeń Wysokość Duże zwierzęta (głównie drapieżniki) Burze Ciemność Krew Głęboka woda Obcy ludzie (szczególnie małe dzieci) Zamknięcie

52 Co prawie nigdy nie jest obiektem fobii Marks, I., Nesse, R. M. (1994). Fear and fitness: An evolutionary analysis of anxiety disorders. Ethology and Sociobiology, 15, Samochody Pistolety Noże Gniazdka elektryczne Lekarstwa itd.

53 Nieadekwatność zachowania do współczesnego środowiska Temat jest znacznie szerszy Objadanie się King, B. M. (2013). The modern obesity epidemic, ancestral hunter-gatherers, and the sensory/reward control of food intake. American Psychologist, 68(2),

54 Wiele modułów ludzkiego umysłu działa w sposób automatyczny i trudny do świadomej kontroli oraz względnie niezależnie od siebie

55

56 Modularność architektury ludzkiego umysłu Umysł jest złożony z wielu funkcjonalnych modułów odpowiedzialnych za różne zadania adaptacyjne Inne informacje należy przetwarzać poszukując partnera płciowego, inne sojusznika itp. Doskonale jest to udokumentowane w przypadku systemu neuronalnego odpowiedzialnego za widzenie inne obszary w mózgu odpowiadają za widzenie ruchu, głębi, rozpoznawanie przedmiotów, rozpoznawanie twarzy itp.

57 Ale Nie wszystko jest adaptacją! Negatywne mutacje Produkt uboczny adaptacji Nieadaptacyjność pewnych zachowań we współczesnym środowisku Nie wszystko co jest adaptacyjne mogło wyewoluować Geny nie mogą dowolnie determinować dowolnych cech (przykład: ewolucja tetrapodów) Wcześniejsza ewolucja cech fenotypowych ogranicza ewolucję późniejszą (

58

59 Nie wszystkie rozwiązanie są absolutnie optymalne

60 Ewolucja nie przebiega w ten sposób

61

62 Pełna psychologia Historia ewolucyjna (problemy adaptacyjne i presje selekcyjne x mechanizm doboru naturalnego i płciowego, ale też ograniczenia ewolucji cech) Historia ontogenetyczna (geny x środowisko, mechanizmy uczenia się i inne mechanizmy rozwojowe) Mechanizmy psychologiczne (wpływ sytuacji, zmiennych indywidualnych, lub interakcji) Mechanizmy neuronalne ZACHOWANIE

63 Ewolucyjne wyjaśnianie ludzkich zachowań reprodukcyjnych

64

65 Teoria inwestycji rodzicielskich Sformułowana przez Roberta Triversa (zdaniem Stevena Pinkera jeden z najwybitniejszych umysłów XX wieku). Wśród organizmów rozmnażających się płciowo mogą występować różnice w minimalnych inwestycjach potrzebnych, żeby odnieść sukces reprodukcyjny u samic i samców. Ta płeć, która ponosi większe inwestycje będzie ewoluowała restrykcyjne mechanizmy oceny jakości potencjalnego partnera płciowego. Płeć mniej inwestująca będzie ewoluowała mechanizmy zwiększenia sukcesu reprodukcyjnego poprzez zyskanie dostępu do dodatkowych partnerów seksualnych. U ssaków i olbrzymiej większości innych zwierząt większe inwestycje ponosi samica. Są jednak wyjątki od tej reguły, np.. u siewkowatych po wykluciu jaja cała opieka nad potomstwem należy do samca, stąd samiec może zajmować się jajami tylko jednej samicy. Z kolei samice tworzą haremy składające się z kilku samic. Konsekwencją tego jest m.in.. to, ze samice są większe, oraz bardziej agresywne.

66 U zwierząt samce mają wysoką gotowość do spółkowania z płodnymi osobnikami płci przeciwnej, natomiast samice mają mniej lub bardziej surowe kryteria oceny potencjalnych partnerów. Samce muszą na ogół wykazać swoje wysokie dostosowanie poprzez zwycięstwo w walkach, posiadanie bogatego terytorium, bogate ornamenty, donośne dźwięki, śpiew, jakość gniazda, tańce godowe lub inne sposoby reklamy wysokiego dostosowania.

67 Teoria inwestycji rodzicielskich konsekwencje psychologiczne u ludzi U ludzi mężczyźni i kobiety są podobnie wybredni, jeśli chodzi o partnera długoterminowego. Mężczyźni są jednak znacznie mniej wybredni, jeśli chodzi o potencjalnych partnerów krótkoterminowych. Szczególnie jest to widoczne w różnych badaniach samoopisowych oraz eksperymentach z propozycjami seksu przelotnego.

68 Teoria inwestycji rodzicielskich konsekwencje psychologiczne u ludzi Schmitt D. (2003). Universal Sex Differences in the Desire for Sexual Variety: Tests From 52 Nations, 6 Continents, and 13 Islands. Journal of Personality and Social Psychology 85, Badanych (16 tys.) pytano o to, ilu partnerów seksualnych chcieliby realistycznie mieć w określonych przedziałach czasu (od 1 m-c do 30 lat). Wszędzie na świecie mężczyźni deklarowali chęć posiadania większej liczby partnerów niż ich rodaczki.

69 Teoria inwestycji rodzicielskich konsekwencje psychologiczne u ludzi Schmitt D. (2003). Universal Sex Differences in the Desire for Sexual Variety: Tests From 52 Nations, 6 Continents, and 13 Islands. Journal of Personality and Social Psychology 85, Mężczyźni wszędzie na świecie deklarowali chęć posiadania większej liczby partnerek seksualnych niż ich rodaczki

70 Teoria inwestycji rodzicielskich konsekwencje psychologiczne u ludzi Schmitt D. (2003). Universal Sex Differences in the Desire for Sexual Variety: Tests From 52 Nations, 6 Continents, and 13 Islands. Journal of Personality and Social Psychology 85,

71 Propozycje seksu przelotnego Do badanych podchodził pomocnik lub pomocniczka badacza (osoba płci przeciwnej) i proponował im przelotny seks: Clark R., Hatfield E. (1989). Gender differences in receptivity to sexual offers. Journal of Psychology and Human Sexuality, 2, Zgoda na przelotny seks: 75 % mężczyzn, 0 % kobiet Hald G., Hogh-Olesen H., (2010). Receptivity to sexual invitations from strangers of the opposite gender. Evolution and Human Behavior, 31, Zgoda na przelotny seks: 38 % mężczyzn, 2 % kobiet Guéguen N. (2011). Effects of Solicitor Sex and Attractiveness on Receptivity to Sexual Offers: A Field Study. Archives of Sexual Behavior 40(5), Zgoda na przelotny seks: 71 % mężczyzn, 2 % kobiet

72 Badanie własne na portalu sympatia.pl lub Jestem atrakcyjną, młodą kobietą, poszukuję mężczyzny do dłuższego układu typu friends-with-benefits, zależy mi na osobie, która jest czuła, zmysłowa, namiętna, a przy tym można z nią ciekawie pogadać. Zainteresowanych Panów proszę o kontakt Jestem atrakcyjnym, niezależnym mężczyzną, poszukuję kobiety do dłuższego układu typu friends-with-benefits, zależy mi na osobie, która jest czuła, zmysłowa, namiętna, a przy tym można z nią ciekawie pogadać. Zainteresowane Panie proszę o kontakt

73 WYNIKI (liczba odpowiedzi przez ok. półtora miesiąca) Ogłoszenie kobiety 281 odwiedzin profilu 77 wiadomości 32 oczka Ogłoszenie mężczyzny 2 odwiedziny profilu 0 wiadomości 0 oczek

74 Badania nad treścią fantazji seksualnych Ellis, B. J., & Symons, D. (1990). Sex Differences in Sexual Fantasy: An Evolutionary Psychological Approach. Journal Of Sex Research, 27(4), Istotne różnice w męskich i kobiecych fantazjach seksualnych Wielość partnerów (więcej niż 1000 różnych partnerów obecnych w dotychczasowych fantazjach: 8 % kobiet i 32 % mężczyzn; nigdy nie występuje więcej niż jeden partner w pojedynczej fantazji: 48 % kobiet i 12 % mężczyzn) Bliskość z obiektem fantazji (typowym partnerem twoich fantazji jest ktoś z kim jesteś w romantycznej relacji: 59 % kobiet, 28 % mężczyzn) Tempo rozwoju akcji: (akcja rozwija się stopniowo zanim następuje stosunek: 72 % kobiet i 50 % mężczyzn; akcja szybko przechodzi do stosunku: 17 % kobiet i 48 % mężczyzn)

75 Badania nad żałowaniem własnych zachowań seksualnych Galperin, A., Haselton, M., Frederick, D., Poore, J., Hippel, W., Buss, D., & Gonzaga, G. (2012). Sexual Regret: Evidence for Evolved Sex Differences. Archives of Sexual Behavior, doi: /s Kobiety częściej niż mężczyźni żałowały: Zbyt wczesnego podjęcia współżycia z byłym lub obecnym partnerem (43 % vs. 26 %) Współżycia z osobą, którą ledwo znały (36% vs. 20%) Współżycia przed ślubem (16 % vs. 6 %) Jednonocnego romansu (34 % vs. 15%) Współżycia z kimś, kto wykazywał zainteresowanie związkiem, a w rzeczywistości chciał tylko seksu (37 % vs. 15 %) Straty dziewictwa z niewłaściwą osobą (41 % vs. 18 %) Seksu z nieatrakcyjną osobą (17 % vs. 10 %)

76 Badania nad żałowaniem własnych zachowań seksualnych Galperin, A., Haselton, M., Frederick, D., Poore, J., Hippel, W., Buss, D., & Gonzaga, G. (2012). Sexual Regret: Evidence for Evolved Sex Differences. Archives of Sexual Behavior, doi: /s Mężczyźni częściej niż kobiety żałowali: Nie podjęcia współżycia z inną osobą w czasie, gdy byłem w związku (26 % vs. 8 %) Zbyt późnego lub niedostatecznego współżycia z obecnym lub byłym partnerem (36 % vs. 20 % kobiet) Nie podjęcia współżycia z atrakcyjną osobą (37 % vs. 9 %) Nie okazania zainteresowania seksualnego określonej osobie z powodu zbyt dużej nieśmiałości (55 % vs. 30 %) Zbyt późnej straty dziewictwa (26 % vs. 6 %) Niewielkiego eksperymentowania seksualnego, gdy miało się taką okazję (47 % vs. 21 %) Zbyt małej liczby przygód seksualnych, gdy było się młodym (48 % vs. 18 %) Zbyt małej liczby przygód seksualnych, gdy było się stanu wolnego (42 % vs. 17 %) Masturbacji, ponieważ robiło się to za często (20 % vs. 2 %)

77 Historia pewnego oszustwa

78 Konsekwencje społeczne Betzig, L. (1992) Roman Polygyny. Ethology and Sociobiology, 13, Cywilizacja Władca Liczba kobiet Jakie kobiety? Babilonu Hammurabi 1000 niewolnic? Doliny Indusu Udayama Do Młode kobiety wolne od chorób i menstruacji Azteków Montezuma 4000 konkubin Młode i piękne kobiety Inków Atahuallpa 1500 w każdym domu dziewic Dobrego pochodzenia, piękne, młode Chińska Fei-Ti Bardzo młode kobiety, 5 dni po menstruacji Egiptu Akhenaten 317 Bardzo piękne Mnóstwo innych artykułów Betzig obrazujących te same zasady w innych państwach i okresach historycznych na stronie

79 Współczesna Korea Północna Jasper Becker North Korea: At home with the Kims. Asia Times. 11 Oct 2003 Licząca ok. 2 tys. młodych kobiet brygada przyjemności 3 zespoły satisfaction team (seks) hapiness team (masaż) dancing and singing team (taniec) Kobiety mieszkają do 25. roku życia w jednej z 32 willi dyktatora

80 Zerjal, et el. (2003). The Genetic Legacy of the Mongols. The American Journal of Human Genetics, 72 (3),

81

82 Związki długoterminowe W przypadku związków długoterminowych mężczyźni i kobiety wykazują mniejsze różnice w poziomie wybredności w doborze partnera. Zaobserwowano uniwersalne międzykulturowe różnice płciowe w wadze przykładanej do cech partnera długoterminowego Mężczyźni większą wagę przykładają do młodości i urody Kobiety większą wagę przykładają do ambicji, pozycji społecznej i posiadanych zasobów Nie ma zasadniczych (tj. wyraźnych i uniwersalnych) różnic w wadze przykładanej do inteligencji, zdrowia i ugodowego charakteru

83 Związki długoterminowe Buss, D. M. (1989). Sex differences in human mate preferences: Evolutionary hypotheses tested in 37 cultures. Behavioral & Brain Sciences, 12, Badaniem objęto 10 tys. osób z 37 krajów ze wszystkich kontynentów. Badani oceniali na skali od 0 (zupełnie nieistotne) do 3 (niezbędne) ważność określonych atrybutów u długoterminowego partnera płciowego W 36 krajach kobiety przykładały większą wagę do dobrych perspektyw finansowych (największe różnice: USA, Japonia, Tajwan; największa waga: Japonia, Zambia, Indonezja) W 30 krajach kobiety przykładały większą wagę do ambicji i przedsiębiorczości (największe różnice: Tajwan i USA; największa waga: Iran, Nigeria, Estonia) W 34 krajach mężczyźni przykładali większą wagę do atrakcyjności fizycznej (największe różnice: USA, RFN; największa waga: Nigeria, Zambia, Bułgaria) We wszystkich krajach kobiety preferowały nieco starszych mężczyzn a mężczyźni nieco młodsze kobiety

84 Buss, D. M., Abbott, M., Angleitner, A., Biaggio, A., Blanco-Villasenor, A., Bruchon Schweitzer, M [& 45 additional authors]. (1990). International preferences in selecting mates: A study of 37 societies. Journal of Cross Cultural Psychology, 21, 5-47.

85 Buss, D. M., Abbott, M., Angleitner, A., Biaggio, A., Blanco-Villasenor, A., Bruchon Schweitzer, M [& 45 additional authors]. (1990). International preferences in selecting mates: A study of 37 societies. Journal of Cross Cultural Psychology, 21, 5-47.

86 Wyjaśnienie różnic w preferencjach płciowych dotyczących wieku Młodsze kobiety mają większe szanse na zajście w ciąże, donoszenie ciąży oraz urodzenie zdrowego potomstwa Heffner, L. J. (2004). Advanced maternal age how old is too old. New England Journal of Medicine, 351(19),

87 Wyjaśnienie różnic w preferencjach płciowych dotyczących wieku Młodsze kobiety mają większe szanse na zajście w ciąże, donoszenie ciąży oraz urodzenie zdrowego potomstwa Heffner, L. J. (2004). Advanced maternal age how old is too old. New England Journal of Medicine, 351(19),

88 Wyjaśnienie różnic w preferencjach płciowych dotyczących wieku Młodsze kobiety nie tylko są płodniejsze ale mają przed sobą dłuższą karierę reprodukcyjną (mogą potencjalnie urodzić więcej dzieci) U mężczyzn nie ma wyraźnego punktu zakończenia płodności. Również spadek płodności wraz z wiekiem jest mniejszy (ale jest!). Wiek u mężczyzn jest na ogół skorelowany z pozycją społeczną i możliwościami pozyskiwania zasobów.

89

90

91 Wyjątki, które potwierdzają regułę?

92 Wyjaśnienie różnic w preferencjach płciowych dotyczących atrakcyjności Płodność kobiety jest w większym stopniu zależna od jej formy somatycznej (tj. zdrowia) i wieku niż płodność mężczyzn. Niedoskonałym, ale dosyć rzetelnym wskaźnikiem zdrowia jest atrakcyjność fizyczna. Weeden, J., & Sabini, J. (2005). Physical Attractiveness and Health in Western Societies: A Review. Psychological Bulletin, 131(5), Przegląd literatury wskazuje na to, że istnieje umiarkowana zależność pomiędzy atrakcyjnością fizyczną a zdrowiem u kobiet. Takiej zależności nie ma jednak u mężczyzn. Jokela, M. (2009). Physical attractiveness and reproductive success in humans: Evidence from the late 20th century United States. Evolution And Human Behavior, 30(5), Kobiety atrakcyjne i bardzo atrakcyjne miały wyższy sukces reprodukcyjny. Mężczyźni bardzo mało atrakcyjni mieli niższy sukces reprodukcyjny, ale mężczyźni o przeciętnej i wysokiej atrakcyjności nie różnili się.

93 Atrakcyjność a sukces reprodukcyjny Pflüger, L. S., Oberzaucher, E., Katina, S., Holzleitner, I. J., & Grammer, K. (2012). Cues to fertility: perceived attractiveness and facial shape predict reproductive success. Evolution and Human Behavior, 33, Zbadano grupę ok. 100 kobiet w jednej austriackiej wiosce, które przeszły już menopauzę. Pozyskano zdjęcia z młodości (najczęściej ze ślubu). Uzyskano istotne zależności pomiędzy atrakcyjnością, a liczbą dzieci oraz liczbą ciąż.

94 Wyjaśnienie różnic w preferencjach płciowych dotyczących atrakcyjności Bardziej spekulatywne: cechy związane z atrakcyjnością fizyczną w większym stopniu ulegają ekspresji u kobiet niż u mężczyzn

95 Płeć a operacje/zabiegi plastyczne

96 Wyjaśnienie różnic w preferencjach płciowych dotyczących pozycji społecznej W społeczności łowiecko-zbierackiej istnieją niewielkie możliwości akumulacji bogactwa. Istnieją jednak różnice w pozycji społecznej i zdolnościach pozyskiwania zasobów (łowieckich). Większość społeczności łowiecko-zbierackich cechuje również umiarkowany poziom poligynii.

97 Wyjaśnienie różnic w preferencjach płciowych dotyczących pozycji społecznej Kobiety mogą preferować mężczyzn o wyższej pozycji społecznej, gdyż zdolność uzyskania pozycji społecznej jest reklamą dostosowania. W społecznościach o bardziej złożonych systemach społecznych (wodzostwa, państwa) istnieją znaczne możliwości kumulacji zasobów, które mogą przekładać się na radykalne różnice w dostosowaniu potomstwa. Jest prawdopodobne, że przykładanie wagi do pozycji społecznej zostało wzmocnione w toku ostatnich kilkunastu tysięcy lat.

98 The 10,000 Year Explosion: How Civilization Accelerated Human Evolution

99 Zasoby partnera a łatwość osiągania orgazmów przez kobiety Pollet, T. V., & Nettle, D. (2009). Partner wealth predicts self-reported orgasm frequency in a sample of Chinese women. Evolution and Human Behavior, 30(2), Im bardziej zasobny partner, tym kobiety w chińskiej populacji deklarowały większą łatwość osiągania orgazmów w czasie stosunku.

100 Zasoby a łatwość osiągania orgazmów Pollet, T. V., & Nettle, D. (2009). Partner wealth predicts self-reported orgasm frequency in a sample of Chinese women. Evolution and Human Behavior, 30(2),

101 Inwestycje bezpośrednie a pośrednie w potomstwo Istnieją dwa rodzaje korzyści jakie samica może wyzyskać od samca: bezpośrednie i pośrednie. Bezpośrednie wiążą się z pracą, jaką samiec włoży w młode (a więc np. dostarczonym pożywieniem, budową gniazda, ochroną przed drapieżnikami itd.). Pośrednie związane są z tym, jakie geny samiec przekaże młodym w szczególności czy będą to geny wolne od szkodliwych mutacji, zapewniające zdrowy rozwój oraz wysoką odporność na patogeny. Optymalnie byłoby, aby samiec dostarczał równocześnie wysokiej jakości inwestycji bezpośrednich i pośrednich. Niektóre samice mogą stanąć przed dylematem: dołączyć do samca o wysokiej jakości genetycznej, który posiada już rodzinę, albo związać się z samotnym osobnikiem pośledniej jakości. W pierwszym przypadku korzyści związane z lepszymi genami mogą być stracone wskutek konieczności dzielenia zasobów zdobytych przez tego samca z drugą samicą i jej potomstwem.

102 Inwestycje bezpośrednie a pośrednie Rozwiązanie genialne w swej prostocie: ojciec biologiczny nie musi być tym samym osobnikiem co ojciec społeczny! Przykład. Ptaki są na ogół monogamiczne, ale monogamiczne społecznie: samce i samice wiążą się przynajmniej na jeden sezon rozrodczy, aby wspólnie spłodzić i odchować potomstwo. Mimo to u większości gatunków samice wykorzystują sporadycznie okazje by uzyskać lepsze geny dla swojego potomstwa niż posiada ojciec społeczny (a samce poszukują okazji, żeby spłodzić dodatkowe dzieci poza związkiem ).

103 Inwestycje bezpośrednie a pośrednie Møller, A. (2000). Male parental care, female reproductive success, and extrapair paternity. Behavavioral Ecology, 11, U 30 gatunków monogamicznych ptaków średnia liczba piskląt mających innego ojca biologicznego niż ojciec społeczny wynosiła 15 %. Z czego u 10 gatunków było to ponad 20 % ( rekordzista 60 %)

104 Adaptacje do pozyskiwania inwestycji bezpośrednich i pośrednich Gangestad, S., Garver-Apgar, C., Simpson, J., & Cousins, A. (2007). Changes in women's mate preferences across the ovulatory cycle. Journal of Personality and Social Psychology, 92(1), Kobiety preferowały na partnerów długoterminowych mężczyzn inteligentnych, ciepłych i wiernych. Jako partnerzy krótkoterminowi bardziej korzystnie byli oceniani mężczyźni aroganccy, społecznie konfrontacyjni, atletycznie zbudowani i fizycznie atrakcyjni. Mężczyźni o tych cechach byli oceniani jako szczególnie atrakcyjni partnerzy krótkoterminowi w dni płodne.

105 Psychologia doboru partnera w czasie owulacji W dni płodne kobiety preferują mężczyzn: O bardziej zmaskulinizowanych twarzach przegląd badań: Jones, B.C., DeBruine, L.M., Perrett, D.I., Little, A.C., Feinberg, D.R., and Law Smith, M.J. (2008). Effects of menstrual cycle on face preferences. Archives of Sexual Behavior, 37, O bardziej zmaskulinizowanej sylwetce np. Little, A.C., Jones, B.C., Burriss, R.P., (2007). Preferences for masculinity in male bodies change across the menstrual cycle. Hormones and Behavior, 51, Zapachy mężczyzn bardziej symetrycznych np. Gangestad, S. W., & Thornhill, R. (1998). Menstrual cycle variation in women s preferences for the scent of symmetrical men. Proceedings of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences, 265(1399), Społecznie bardziej dominujących Gangestad, S.W., Simpson, J.A., Cousins, A.J., Garver-Apgar, C.E., and Christensen, P.N. (2004). Women s preferences for male behavioral displays change across the menstrual cycle. Psychological Science, 15, O bardziej męskim głosie (~niższym) Feinberg, D.R., Jones, B.C., Law Smith, M.J., Moore, F.R., DeBruine, L.M., Cornwell, R. E., Hillier, S.G., and Perrett, D.I. (2006). Menstrual cycle, trait estrogen level, and masculinity preferences in the human voice. Hormones and Behavior, 49,

106 Psychologia doboru partnera w czasie owulacji W dni płodne kobiety: Częściej fantazjują o seksie z innym mężczyzną niż ich stały partner Gangestad, S.W., Thornhill, R., and Garver, C.E. (2002). Changes in women s sexual interests and their partners mate-retention tactics across the menstrual cycle: Evidence for shifting conflicts of interest. Proceedings of the Royal Society of London B, 269, Deklarowały mniejsze poczucie bliskości względem mało atrakcyjnego partnera Larson, C. M., Haselton, M. G., Gildersleeve, K. A., & Pillsworth, E. G. (w druku). Changes in women s feelings about their romantic relationships across the ovulatory cycle. Hormones and Behavior, Odsłaniały więcej ciała i ubierały się bardziej seksownie Durante, K.M., Li, N.P., and Haselton, M.G. (2008). Changes in women s choice of dress across the ovulatory cycle: Naturalistic and laboratory task-based evidence. Personality and Social Psychology Bulletin, 34, Częściej flirtowały z mężczyznami innymi niż stały partner i częściej deklarowały chęć udania się do miejsc, gdzie można spotkać mężczyzn (np. kluby) [przede wszystkim kobiety, które uważały swojego partnera za mało atrakcyjnego seksualnie] Haselton, M.G., and Gangestad, S.W. (2006). Conditional expression of women s desires and men s mate guarding across the ovulatory cycle. Hormones and Behavior, 49, Częściej zgadzały się na wolny taniec z nieznajomym mężczyzną w klubie (58 % vs. 36 %) Guéguen, N. (2009). Menstrual cycle phases and female receptivity to a courtship solicitation: an evaluation in a nightclub. Evolution and Human Behavior, 30,

107 Badanie własne na portalu sympatia.pl - ekstremalnie atrakcyjny mężczyzna

108 Badanie własne na portalu sympatia.pl - ekstremalnie atrakcyjny mężczyzna WYNIKI (przez ok. pół roku) Ok. 30 wiadomości 24 oczek 42 spodobałeś się 4900 odwiedzin profilu Dla przypomnienia: ogłoszenie kobiety bez zdjęcia (przez ok. półtora miesiąca) 281 odwiedzin profilu 77 wiadomości 32 oczka

109 Społeczna monogamia a monogamia seksualna niepewność ojcostwa u ludzi W różnych badaniach, w różnych krajach i grupach społecznych procent dzieci wychowywanych przez nieświadomych niebiologicznych ojców: 1-20%, na ogół sporo mniej niż 10 % Np. Potthoff, R. F., & Whittinghill, M. (1965). Maximum-likelihood estimation of the proportion of nonpaternity. American Journal of Human Genetics, 17, Cerda-Flores, R. M., Barton, S. A., Marty-Gonzalez, L. F., Rivas, F., & Chakraborty, R. (1999). Estimation of nonpaternity in the Mexican population of Nuevo Leon: A validation study with blood group markers. American Journal of Physical Anthropology, 109, Flinn, M. V. (1988). Mate guarding in a Caribbean village. Ethology and Sociobiology, 9, Gaulin, S. J. C., McBurney, D. H., & Brakeman-Wartell, S. L. (1997). Matrilateral biases in the investment of aunts and uncles: A consequence and measure of paternity uncertainty. Human Nature, 8, McBurney, D. H., Simon, J., Gaulin, S. J. C., & Geliebter, A. (2002). Matrilateral biases in the investment of aunts and uncles: Replication in a population presumed to have high paternity certainty. Human Nature, 13, Bellis, M. A., & Baker, R. R. (1990). Do females promote sperm competition? Data for humans. Animal Behaviour, 40,

110 Ale Sytuacja bezpośrednich inwestycji w nieswoje dziecko jest skrajnie niekorzystna dla dostosowania samców. Należy oczekiwać pojawienia się adaptacji służących wykrywaniu niewierności lub różnicowania stopnia inwestycji w zależności od pewności ojcostwa

111 M ller, A. P., & Tegelstrom, H. (1997). Extra-pair paternity and tail ornamentation in the barn swallow Hirundo rustica. Behavioral Ecology & Sociobiology, 41, Jeśli wszystkie dzieci pochodziły od społecznego ojca wówczas ojcowie dostarczali średnio 46 % żywności. Jeśli jakieś dzieci pochodziły od innego ojca wówczas ojcowie dostarczali średnio 34 % inwestycji ojcowskich (- 26%)

112 Adaptacje do wykrywania własnego potomstwa Alvergne, A., Faurie, C., & Raymond, M. (2009). Father offspring resemblance predicts paternal investment in humans. Animal Behaviour, 78(1),

113 Adaptacje do wykrywania własnego potomstwa Alvergne, A., Faurie, C., & Raymond, M. (2009). Father offspring resemblance predicts paternal investment in humans. Animal Behaviour, 78(1), Większe podobieństwo ojca do dziecka (oceniane przez niezależne osoby) było skorelowane z większymi inwestycjami ojcowskimi (Senegal) Apicella C.L., Marlowe F.W. (2004). Perceived mate fidelity and paternal resemblance predict men's investment in children. Evolution and Human Behavior, 25, wyższe spostrzegane podobieństwo do własnego potomka oraz wyższa spostrzegana wierność partnerki przewidywały większe inwestycje mężczyzn w dziecko (Anglia) Belsky J., Gilstrap B., Rovine M., (1984). The Pennsylvania Infant and Family Development Project: I. Stability and change in mother-infant and father infant interaction in a family setting at one, three, and nine months. Child Development, 55, Większe przywiązanie do matki dziecka było związane z wyższym zaangażowaniem w wychowanie potomstwa.

114 Adaptacje do wykrywania własnego potomstwa

115 Platek, S. M., Burch, R. L., Panyavin, I. S., Wasserman, B. H., & Gallup, G. G. (2002). Reactions to Children s faces: Resemblance affects males more than females. Evolution and Human Behavior, 23,

116 Platek, S. M., Burch, R. L., Panyavin, I. S., Wasserman, B. H., & Gallup, G. G. (2002). Reactions to Children s faces: Resemblance affects males more than females. Evolution and Human Behavior, 23,

117 Teoria ewolucji historii życiowych (TEHŻ)

118 Podstawy koncepcyjne TEHŻ Idealną sytuacją dla każdego organizmu biologicznego byłoby rozpocząć reprodukcję jak najszybciej, produkować nieskończoną ilość potomstwa, i to potomstwo wyposażać w dużą ilość zasobów. Jest to jednak niemożliwe, a do tego z jednych rzeczy trzeba rezygnować na rzecz innych. Podstawowe przetargi w naturze Wzrost vs. rozmnażanie Jakość vs. ilość potomstwa (szczególnie: inwestycja w nowe potomstwo vs. Inwestycja w dotychczasowe potomstwo) Zachowania reprodukcyjne vs. zachowania rodzicielskie

119 Przetargi w naturze porównania międzygatunkowe Punkty prezentują 12 gatunków ssaków (np. 2 królik europejski; 5 ryś; 9 makak; 12 słoń afrykański). Śmiertelność młodych jest skorelowana negatywnie z wiekiem pierwszej ciąży samic, długością ciąży i długością karmienia piersią oraz skorelowana pozytywnie z wielkością miotu Wykres pochodzi z książki Daniela Nettle Evolution and genetics for psychology

120 TEHŻ konsekwencje psychologiczne Załóżmy, że istnieją dwie strategie reprodukcyjne: szybka i wolna Wolna: start reprodukcji w wieku 19 lat Szybka: start reprodukcji w wieku 15 lat, ale dostosowanie jest obniżone o 25 % Kariera reprodukcyjna trwa w jednym i drugim przypadku 24 lata

121 Śmiertelność: 1 % rocznie Strategia wolna ma przewagę: 1,69 [względna liczba potomstwa po skończonej karierze reprodukcyjnej] Śmiertelność: 5 % rocznie Strategia szybka ma nieznaczną przewagę: 0,91 [jw.] Śmiertelność: 10 % rocznie Strategia szybka ma przewagę: 0,69 [jw.]

122 Za: Ellis, B. J., Jackson, J. J., & Boyce, W. T. (2006). The stress response systems: Universality and adaptive individual differences. Developmental Review, 26(2), W badaniach (eksperymentalnych!) na gryzoniach stresory środowiskowe (np.. obecność drapieżników) powodowały całą kaskadę zmian fizjologicznych i behawioralnych w tym m.in.. wcześniejsze dojrzewanie płciowe, większą receptywność seksualną oraz zmniejszenie opieki nad potomstwem.

123 Wilson, M., Daly, M. (1997) Life expectancy, economic inequaltiy, homicide, and reproductive timing in Chicago suburbs. British Medical Journal, 314, W bardziej zagrażających dzielnicach kobiety wcześniej rozpoczynały reprodukcję

124 Wilson, M., Daly, M. (1997) Life expectancy, economic inequaltiy, homicide, and reproductive timing in Chicago suburbs. British Medical Journal, 314,

125 Chisholm, J. S., Quinlivan, J. A., Petersen, R. W. & Coall, D. A. (2005) Early stress predicts age at menarche and first birth, adult attachment, and expected lifespan. Human Nature, 16, Kobiety, u których występowały wczesnodziecięce stresory, wcześniej miały pierwszą miesiączkę i wcześniej rodziły pierwsze dziecko. Miały też rzadziej bezpieczny styl przywiązania

126 Ellis, B., McFadyen-Ketchum, S. et al.. (1999) Quality of Early Family Relationships and Individual Differences in the Timing of Pubertal Maturation in Girls: A Longitudinal Test of an Evolutionary Model. Journal of Personality and Social Psychology, 77, W badaniach podłużnych dziewczynki mające większą ilość stresorów (np.. negatywne relacje z ojcem i matką, brak biologicznego ojca wcześniej dojrzewały płciowo)

127 Chasiotis, A., Scheffer, D., Restmeier, R., & Keller, H. (1998). Intergenerational context discontinuity affects the onset of puberty: A comparison of parent-child dyads in West and East Germany. Human Nature, 9, Stresory środowiskowe a czas pierwszej miesiączki SES = status ekonomiczno-społeczny Zachodnie Niemcy: SES matek i córek: r=0,51 Czas pierwszej miesiączki matek i córek: r=0,6 Wschodnie Niemcy: SES matek i córek: r=-0,04 Czas pierwszej miesiączki matek i córek: r=-0,07

128 Środowiskowe uwarunkowania dojrzewania płciowego i strategii seksualnych u kobiet Belsky, J., Steinberg, L. D., Houts, R. M., Friedman, S. L., DeHart, G., Cauffman, E., Roisman, G. I., et al. (2007). Family rearing antecedents of pubertal timing. Child Development, 78(4), Deardorff, J., Ekwaru, J. P., Kushi, L. H., Ellis, B. J., Greenspan, L. C., Mirabedi, A., Landaverde, E. G., et al. (2011). Father Absence, Body Mass Index, and Pubertal Timing in Girls: Differential Effects by Family Income and Ethnicity. Journal of Adolescent Health, 48(5), Ellis, B. J., & Essex, M. J. (2007). Family environments, adrenarche, and sexual maturation: A longitudinal test of a life history model. Child Development, 78(6), Ellis, B. J., & Garber, J. (2000). Psychosocial antecedents of variation in girls pubertal timing: maternal depression, stepfather presence, and marital and family stress. Child Development, 71(2), Ellis, B. J., Shirtcliff, E. A., Boyce, W. T., Deardorff, J., & Essex, M. J. (2011). Quality of early family relationships and the timing and tempo of puberty: Effects depend on biological sensitivity to context. Development and psychopathology, 23(1), 85. Alvergne, A., Faurie, C., & Raymond, M. (2008). Developmental plasticity of human reproductive development: Effects of early family environment in modern-day France. Physiology and Behavior, 95, Dunne, M. P., Martin, N. G., Statham, D. J., Slutske, W. S., Dinwiddie, S. H., Bucholz, K. K., et al. (1997). Genetic and environmental contributions to variance in age at first sexual intercourse. Psychological Science, 8, Mendle, J., Harden, K.P., Turkheimer, E., van Hulle, C., D Onofrio, B.M., Brooks-Gunn, J.,... Lahey, B.B. (2009). Associations between father absence and age of first sexual intercourse. Child Development, 80, Moffitt, T. E., Caspi, A., Belsky, J., & Silva, P. A. (1992). Childhood experience and the onset of menarche: A test of a sociobiological model. Child Development, 63, Tither, J.M., & Ellis, B.J. (2008). Impact of fathers on daughters age at menarche: A genetically and environmentallycontrolled sibling study. Developmental Psychology, 44, Neberich, W., Penke, L., Lehnart, J., & Asendorpf, J. B. (2010). Family of origin, age atmenarche, and reproductive strategies: A test of four evolutionary-developmental models. European Journal of Developmental Psychology, 7,