Warszawa, dnia 9 maja 2014 r. Poz. 588 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI 1) z dnia 30 kwietnia 2014 r.

Transkrypt

1 DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 9 maja 2014 r. Poz. 588 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI 1) z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie szczegółowych wymagań dla silników spalinowych w zakresie ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych przez te silniki 2) Na podstawie art. 10 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. z 2010 r. Nr 138, poz. 935, z późn. zm. 3) ) zarządza się, co następuje: 1. Rozporządzenie określa: Rozdział 1 Przepisy ogólne 1) szczegółowe wymagania dla silników spalinowych, które będą zamontowane w niedrogowych maszynach ruchomych, i pomocniczych silników przeznaczonych do zamontowania w pojazdach stosowanych do przewozu osób lub ładunków po drogach, w zakresie ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych przez te silniki; 1) Minister Gospodarki kieruje działem administracji rządowej gospodarka, na podstawie 1 ust. 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 listopada 2011 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Gospodarki (Dz. U. Nr 248, poz. 1478). 2) Niniejsze rozporządzenie wdraża: 1) dyrektywę 97/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 1997 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do środków dotyczących ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych z silników spalinowych montowanych w maszynach samojezdnych nieporuszających się po drogach (Dz. Urz. WE L 59 z , str. 1, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 20, str. 17); 2) dyrektywę Komisji 2001/63/WE z dnia 17 sierpnia 2001 r. dostosowującą do postępu technicznego dyrektywę 97/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do środków dotyczących ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych z silników spalinowych montowanych w maszynach samojezdnych nieporuszających się po drogach (Dz. Urz. WE L 227 z , str. 41; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 26, str. 422); 3) dyrektywę 2002/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 9 grudnia 2002 r. zmieniającą dyrektywę 97/68/WE w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do środków dotyczących ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych z silników spalinowych montowanych w maszynach samojezdnych nieporuszających się po drogach (Dz. Urz. WE L 035 z , str. 28; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 31, str. 73); 4) dyrektywę 2004/26/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. zmieniającą dyrektywę 97/68/WE w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do środków dotyczących ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych z silników spalinowych montowanych w niedrogowych maszynach samojezdnych nieporuszających się po drogach (Dz. Urz. UE L 146 z , str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 34, str. 341); 5) dyrektywę Komisji 2010/26/UE z dnia 31 marca 2010 r. zmieniającą dyrektywę 97/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do środków dotyczących ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych z silników spalinowych montowanych w maszynach samojezdnych nieporuszających się po drogach (Dz. Urz. UE L 86 z , str. 29); 6) dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/88/UE z dnia 16 listopada 2011 r. zmieniającą dyrektywę 97/68/WE w odniesieniu do przepisów dotyczących silników wprowadzanych do obrotu według formuły elastycznej (Dz. Urz. UE L 305 z , str. 1); 7) dyrektywę Komisji 2012/46/UE z dnia 6 grudnia 2012 r. zmieniającą dyrektywę 97/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do środków dotyczących ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych z silników spalinowych montowanych w maszynach samojezdnych nieporuszających się po drogach (Dz. Urz. UE L 353 z , str. 80).

2 2 Poz ) warunki i tryb przeprowadzania badań silników, o których mowa w pkt 1; 3) sposoby identyfikacji i oznakowania silników, o których mowa w pkt Przepisów rozporządzenia nie stosuje się do silników do napędu: 1) statków, z wyjątkiem jednostek pływających po wodach śródlądowych; 2) statków powietrznych; 3) pojazdów rekreacyjnych, w szczególności pojazdów: śnieżnych, wieloterenowych oraz motocykli terenowych; 4) ciągników rolniczych Użyte w rozporządzeniu określenia oznaczają: 1) niedrogowa maszyna ruchoma transportowe urządzenie przemysłowe lub pojazd z nadwoziem albo pojazd bez nadwozia nieprzeznaczony do przewozu osób lub ładunków po drogach oraz dowolną maszynę ruchomą przeznaczoną i przystosowaną do poruszania się lub do przemieszczania się po drogach lub po szynach i wyposażoną w silnik: a) o zapłonie samoczynnym o mocy netto równej lub większej niż 19 kw, lecz nie większej niż 560 kw, który pracuje raczej przy zmiennej prędkości obrotowej niż przy jednej stałej prędkości obrotowej, działający na zasadzie samozapłonu, lub b) o zapłonie samoczynnym o mocy netto równej lub większej niż 19 kw, lecz nie większej niż 560 kw, który pracuje przy stałej prędkości obrotowej, działający na zasadzie samozapłonu, lub c) o zapłonie iskrowym o mocy netto nie większej niż 19 kw, działający na zasadzie zapłonu iskrowego, zasilany benzyną, lub d) skonstruowany do napędu wagonów silnikowych, które są samojezdnymi pojazdami szynowymi przeznaczonymi do przewozu ładunków lub pasażerów, lub e) skonstruowany do napędu lokomotyw, które są samojezdnymi pojazdami szynowymi przeznaczonymi do poruszania lub napędu wagonów zaprojektowanych do przewozu ładunków oraz pasażerów, z wyjątkiem osób obsługujących lokomotywę, i innych urządzeń; 2) silnik silnik o zapłonie samoczynnym lub iskrowym; 3) silnik zamienny silnik nowo zbudowany, przeznaczony jako część zamienna do zastąpienia silnika zamontowanego w niedrogowej maszynie ruchomej; 4) silnik pomocniczy silnik zamontowany w pojeździe lub na pojeździe, niedostarczający mocy służącej do napędu pojazdu; 5) silnik do maszyn trzymanych w ręku silnik użytkowany w: a) elemencie wyposażenia, który jest niesiony przez operatora, w całym zakresie możliwości jego przewidzianego działania, lub b) elemencie wyposażenia, który pracuje wielopozycyjnie, w pozycji odwróconej lub bocznej przy spełnieniu jego przewidzianych funkcji, lub c) elemencie wyposażenia, którego ciężar netto wraz z silnikiem wynosi mniej niż 20 kg i gdy: operator zapewnia albo podparcie elementu wyposażenia albo niesie ten element, w zakresie możliwości jego przewidzianego działania, lub operator zapewnia podparcie elementu wyposażenia lub steruje jego położeniem, w zakresie możliwości jego przewidzianego działania, lub jest użytkowany w generatorze lub w pompie; 6) zanieczyszczenia gazowe tlenek węgla (CO), węglowodory (HC) wyrażone jako stosunek C 1 : H 1,85 oraz tlenki azotu (NO x ) wyrażone jako ekwiwalent dwutlenku azotu (NO 2 ); 3) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2011 r. Nr 102, poz. 586 i Nr 227, poz. 1367, z 2012 r. poz oraz z 2013 r. poz. 898.

3 3 Poz ) cząstki stałe materiał osadzony na odpowiednim filtrze po przepływie rozrzedzonych gazów spalinowych silnika o zapłonie samoczynnym, rozcieńczonych czystym przefiltrowanym powietrzem, tak aby ich temperatura nie przekraczała 325 K (52 C); 8) moc netto moc silnika w kw uzyskiwaną na stanowisku badawczym na końcówce wału korbowego lub jej odpowiedniku, mierzoną zgodnie z metodą pomiaru mocy silnika spalinowego, przeznaczonego dla pojazdów poruszających się po drogach, z tym że mocy wentylatora silnika nie uwzględnia się; 9) znamionowa prędkość obrotowa maksymalną prędkość obrotową przy pełnym obciążeniu, ograniczoną przez regulator, zgodnie z danymi producenta; 10) obciążenia częściowe część maksymalnego momentu obrotowego przy danej prędkości obrotowej; 11) prędkość obrotowa momentu maksymalnego prędkość obrotową silnika, przy której osiąga on maksymalny moment obrotowy, zgodnie z danymi producenta; 12) prędkość obrotowa pośrednia prędkość obrotową silnika, przy zachowaniu następujących warunków: a) dla silników przeznaczonych do pracy w zakresie prędkości obrotowej na krzywej momentu przy pełnym obciążeniu, jako prędkość obrotowa pośrednia powinna być przyjęta deklarowana prędkość obrotowa momentu maksymalnego, jeżeli występuje on między 60% a 75% prędkości obrotowej znamionowej, b) jeżeli deklarowana prędkość obrotowa momentu maksymalnego jest mniejsza niż 60% prędkości obrotowej znamionowej, prędkość obrotowa pośrednia powinna wynosić 60% prędkości obrotowej znamionowej, c) jeżeli deklarowana prędkość obrotowa momentu maksymalnego jest większa niż 75% prędkości obrotowej znamionowej, wówczas prędkość obrotowa pośrednia powinna wynosić 75% prędkości obrotowej znamionowej, d) dla silników przeznaczonych do badania według cyklu G1, prędkość obrotowa powinna wynosić 85% znamionowej prędkości obrotowej; 13) typ silnika kategorię silników, które nie różnią się między sobą pod względem podstawowych cech charakterystycznych, wyspecyfikowanych w dokumencie informacyjnym określonym w załączniku nr 1 do rozporządzenia; 14) rodzina silników grupę silników wydzieloną przez producenta o podobnych charakterystykach emisji spalin; 15) rodzina silników małoseryjnych rodzinę silników o zapłonie iskrowym o całkowitej rocznej produkcji mniejszej niż 5000 sztuk; 16) silnik macierzysty silnik wybrany z rodziny silników; 17) parametr nastawny urządzenie nastawne, układ lub element o konstrukcji, która może mieć wpływ na emisję zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych lub osiągi silnika podczas badania tej emisji lub w czasie normalnej pracy silnika; 18) dodatkowe oczyszczanie przejście spalin przez urządzenie lub układ, którego przeznaczeniem jest dokonanie chemicznej lub fizycznej zmiany w spalinach przed ich ujściem do atmosfery; 19) dodatkowe urządzenie sterujące emisją dowolne urządzenie, które mierzy parametry pracy silnika w celu regulacji jakiejkolwiek z części układu sterowania emisją zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych; 20) układ sterowania emisją zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych urządzenie, układ lub element o konstrukcji, która umożliwia sterowanie tą emisją lub jej zmniejszanie; 21) okres trwałości emisji liczbę godzin określoną w procedurze testu dla silników o zapłonie iskrowym, zgodnie z normami emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych, stosowaną do określenia współczynników pogorszenia emisji; 22) układ paliwowy silnika części składowe związane z dozowaniem i przygotowaniem mieszanki paliwa; 23) długość fazy czas między zmianą prędkości obrotowej lub momentu obrotowego poprzedniej fazy lub fazy przygotowawczej a rozpoczęciem następnej fazy; zawiera ona czas, podczas którego prędkość obrotowa lub moment obrotowy są zmieniane, oraz stabilizację na początku każdej fazy; 24) cykl testu sekwencję punktów testu o zdefiniowanej prędkości obrotowej i momencie obrotowym, w których ma pracować silnik w warunkach stacjonarnych (test NRSC) lub niestacjonarnych (test NRTC);

4 4 Poz ) urządzenie unieruchamiające urządzenie, które mierzy, wyczuwa lub reaguje na parametry eksploatacyjne w celu uaktywnienia, modulowania, opóźnienia lub odłączenia pracy jakiegokolwiek elementu lub funkcji układu ograniczenia emisji tak, aby efektywność tego układu została ograniczona w warunkach występujących podczas normalnej eksploatacji niedrogowej maszyny ruchomej, chyba że stosowanie takiego urządzenia jest włączone do procedury dotyczącej homologacji testu emisji; 26) nieracjonalna strategia kontroli strategię, która podczas pracy niedrogowej maszyny ruchomej w normalnych warunkach eksploatacji ogranicza efektywność układu ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych do poziomu niższego niż oczekiwany w stosowanej procedurze testu emisji; 27) ważne świadectwo żeglugi lub bezpieczeństwa świadectwo potwierdzające zgodność z: a) Międzynarodową Konwencją o Bezpieczeństwie Życia na Morzu (SOLAS) z 1974 r. lub b) Międzynarodową Konwencją o Liniach Ładunkowych z 1966 r. i świadectwo IOPP potwierdzające zgodność z Międzynarodową Konwencją o Zapobieganiu Zanieczyszczeniu przez Statki (MARPOL); 28) jednostka pływająca po wodach śródlądowych jednostkę przeznaczoną do używania na wodach śródlądowych, mającą długość równą 20 m lub większą i objętość 100 m 3 lub większą, obliczoną w sposób określony w pkt 29, lub holownik albo pchacz zbudowany do holowania lub pchania lub prowadzenia przy burcie jednostek mających długość równą 20 m lub większą, z wyjątkiem: a) jednostek pływających po wodach śródlądowych przeznaczonych do transportu pasażerów, przewożących nie więcej niż 12 osób bez wliczenia ich załogi, b) rekreacyjnych jednostek pływających, mających długość mniejszą niż 24 m, w rozumieniu przepisów o systemie oceny zgodności, c) jednostek obsługi należących do organów kontrolujących, d) statków przeciwpożarowych, e) statków pełnomorskich, w tym holowników pełnomorskich i pchaczy pływających lub stojących w akwenach wód pływowych lub czasowo na drogach wodnych śródlądowych, pod warunkiem że mają one ważne świadectwo żeglugi lub bezpieczeństwa, f) statków rybackich znajdujących się w rejestrze statków rybackich Unii Europejskiej; 29) objętość 100 m 3 lub większa objętość jednostki pływającej po wodach śródlądowych, obliczoną według wzoru: L x B x T gdzie poszczególne symbole oznaczają: L maksymalną długość kadłuba, bez steru i bukszprytu, B maksymalną szerokość kadłuba, mierzoną od zewnętrznej krawędzi jego poszycia, w szczególności bez kół łopatkowych oraz belek odbojowych, T odległość pionową między najniższym punktem konstrukcyjnym kadłuba lub stępką a maksymalną linią zanurzenia; 30) formuła elastyczna procedurę umożliwiającą producentowi silnika wprowadzenie do obrotu, niezależnie od obowiązywania etapów określających wartości graniczne, o których mowa w 14, ograniczonej liczby silników przeznaczonych do zamontowania w niedrogowych maszynach ruchomych i spełniających wartości graniczne jedynie dla wcześniejszego z tych etapów. 2. Do niedrogowych maszyn ruchomych, w których zamontowane są silniki: 1) o zapłonie samoczynnym, zalicza się w szczególności: a) przemysłowe urządzenia wiertnicze, sprężarki, b) urządzenia budowlane, w tym ładowarki kołowe, spycharki, ciągniki gąsienicowe, ładowarki gąsienicowe, ładowarki typu samochodowego, pozadrogowe samochody ciężarowe oraz koparki hydrauliczne, c) urządzenia rolnicze, rotacyjne maszyny do uprawy roli, samojezdne pojazdy rolnicze, z wyjątkiem ciągników, d) urządzenia stosowane w gospodarce leśnej, e) urządzenia do podawania materiałów, wózki jezdniowe podnośnikowe z mechanicznym napędem podnoszenia,

5 5 Poz. 588 f) urządzenia do naprawy dróg, w tym równiarki silnikowe, walce drogowe, równiarki do asfaltu, g) urządzenia do odśnieżania, h) urządzenia do wspomagania naziemnego na lotniskach, i) podnośniki bramowe, j) żurawie samojezdne, k) sprężarki gazowe, l) generatory prądotwórcze ze zmiennym obciążeniem, zawierające zespoły chłodzące i zestawy spawalnicze, m) pompy irygacyjne, n) maszyny do pielęgnacji murawy, dłuta pneumatyczne, wyposażenie do usuwania śniegu, o) zamiatarki; 2) o zapłonie iskrowym, zalicza się w szczególności: a) kosiarki trawnikowe, piły łańcuchowe, b) generatory, c) pompy wodne, d) przycinarki żywopłotów Do obrotu mogą być wprowadzane nowe silniki zamontowane albo niezamontowane w niedrogowych maszynach ruchomych, z zastrzeżeniem 15 ust. 4 i 26 ust. 3: 1) jeżeli spełniają wymagania określone w rozporządzeniu; 2) dla których wydano certyfikat homologacji typu. 2. Przez certyfikat homologacji typu rozumie się: 1) świadectwo homologacji typu pojazdu wydawane dla pojazdów i części znajdujących się w typie pojazdu, na zasadach i w trybie określonych w przepisach o ruchu drogowym; 2) świadectwo homologacji E wydawane dla wyposażenia pojazdu i części motoryzacyjnych, na podstawie Regulaminu Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych, którego Rzeczpospolita Polska jest stroną zgodnie z oświadczeniem rządowym z dnia 10 lutego 2004 r. w sprawie mocy obowiązującej Regulaminów Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych, stanowiących załączniki do Porozumienia dotyczącego przyjęcia jednolitych wymagań technicznych dla pojazdów kołowych, wyposażenia i części, które mogą być stosowane w tych pojazdach, oraz wzajemnego uznawania homologacji udzielonych na podstawie tych wymagań, sporządzonego w Genewie dnia 20 marca 1958 r. (Dz. U. Nr 112, poz. 1185). 5. W przypadku gdy silnik nie spełnia wymagań określonych w rozporządzeniu, nie wydaje się certyfikatu homologacji typu dla silnika lub rodziny silników Zabudowa silnika w niedrogowej maszynie ruchomej spełnia wymagania określone w certyfikacie homologacji typu, a także następujące wymagania techniczne: 1) podciśnienie w układzie dolotowym; 2) nadciśnienie w układzie wylotowym. 2. Niedopuszczalne jest przekroczenie przez wymagania, o których mowa w ust. 1, wartości określonej w informacji zamieszczonej odpowiednio w załączniku nr 2 do rozporządzenia albo w załączniku nr 4 do rozporządzenia. 7. Silnik pomocniczy o mocy netto większej niż 560 kw, przewidziany do montażu w jednostkach pływających po wodach śródlądowych, spełnia wymagania określone dla silnika do napędu tych jednostek. 8. Silniki zamienne, z wyjątkiem silników zamiennych do napędu jednostek pływających po wodach śródlądowych, wagonów silnikowych i lokomotyw, spełniają wartości graniczne, jakie musiał spełniać silnik zamieniany, gdy był wprowadzony do obrotu.

6 6 Poz Silnik, który wydala spaliny zmieszane z wodą, wyposaża się w łącznik w układzie wydechowym silnika umieszczony, w kierunku przepływu, za silnikiem i przed punktem, w którym spaliny wchodzą w kontakt z wodą lub inną cieczą chłodzącą bądź płuczącą, do czasowego zamocowania wyposażenia do poboru zanieczyszczeń gazowych lub cząstek stałych; umieszczenie tego łącznika zapewnia pobór dobrze zmieszanej, reprezentatywnej próbki spalin. 2. Łącznik powinien mieć znormalizowany wewnętrzny gwint rurowy nie większy niż pół cala i gdy nie jest używany, powinien być zamknięty za pomocą zaślepki; dopuszczalne są łączniki ekwiwalentne. Rozdział 2 Szczegółowe wymagania dla silników o zapłonie samoczynnym w zakresie ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych Części składowe silnika o zapłonie samoczynnym, które mogą wpłynąć na emisję zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych, projektuje się, wykonuje i montuje w taki sposób, aby silnik, w warunkach normalnego użytkowania, mimo drgań, którym podlega, spełniał wymagania określone w rozporządzeniu. 2. Producent silnika o zapłonie samoczynnym stosuje takie środki techniczne, aby zgodnie z wymaganiami określonymi w rozporządzeniu zapewniały skuteczne ograniczenie emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych podczas eksploatacji silnika w warunkach prawidłowego użytkowania. 3. Jeżeli w silniku o zapłonie samoczynnym zamontowany został reaktor katalityczny lub wychwytywacz cząstek stałych, jako urządzenie do dodatkowego oczyszczania spalin, producent wykazuje, przeprowadzając samodzielnie badanie trwałości zgodnie z dobrą praktyką inżynierską i dokonując rejestracji tych badań, że urządzenia te będą prawidłowo działać przez okres użytkowania silnika. 4. Dopuszcza się systematyczną wymianę urządzeń do dodatkowego oczyszczania spalin po okresie pracy silnika określonym przez producenta. 5. Dokonywanie regulacji, naprawy, demontażu, czyszczenia lub wymiany elementów lub podzespołów silnika o zapłonie samoczynnym wykonywane okresowo, w celu zabezpieczenia silnika przed nieprawidłowym działaniem, w stosunku do urządzenia do dodatkowego oczyszczania spalin, jest dopuszczalne tylko w takim zakresie, jaki jest technicznie uzasadniony dla zapewnienia prawidłowego działania układu ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych. 6. Sposób wykonywania czynności, o których mowa w ust. 5, określa się w instrukcji obsługi i zatwierdza przed wydaniem certyfikatu homologacji typu Wprowadzanie do obrotu silników o zapłonie samoczynnym, z wyjątkiem silników do napędu jednostek pływających po wodach śródlądowych oraz wagonów silnikowych, jest dopuszczalne na podstawie formuły elastycznej w trybie określonym w Silniki o zapłonie samoczynnym wprowadzone do obrotu na podstawie formuły elastycznej oznakowuje się w sposób określony w Zanieczyszczenia gazowe i cząstki stałe emitowane przez silnik o zapłonie samoczynnym poddany badaniom mierzy się za pomocą metod opisanych w załączniku nr 4 do rozporządzenia. 2. Emisja zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych z silnika o zapłonie samoczynnym może być mierzona za pomocą innych niż określone w załączniku nr 4 do rozporządzenia metod pomiarów lub analizatorów, pod warunkiem że zapewnią one uzyskanie wyników emisji: 1) zanieczyszczeń gazowych mierzonych w spalinach nierozcieńczonych układ przedstawiony na rysunku 2 w załączniku nr 4 do rozporządzenia; 2) zanieczyszczeń gazowych mierzonych w spalinach rozcieńczonych w układzie przepływu całkowitego rozcieńczonej mieszaniny układ przedstawiony na rysunku 3 w załączniku nr 4 do rozporządzenia; 3) cząstek stałych mierzonej w układzie przepływu całkowitego spalin rozcieńczonych działającym z odrębnym filtrem dla każdej fazy lub przy użyciu metody jednego filtra układ przedstawiony na rysunku 13 w załączniku nr 4 do rozporządzenia. 3. Określenie równoważności układu pomiarowego opiera się na zbadaniu, na podstawie cyklu siedmiu testów lub ich większej liczby, zależności pomiędzy rozpatrywanym układem a jednym lub kilkoma układami odniesienia wymienionymi w ust. 2.

7 7 Poz Kryterium równoważności układu pomiarowego definiuje się jako ±5% zgodności ważonych wartości emisji cyklu, przy zastosowaniu cyklu testu określonego w pkt 4 załącznika nr 8 do rozporządzenia Jeżeli silnik o zapłonie samoczynnym spełnia wymagania dotyczące emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych określone w rozporządzeniu, nie można odmówić wydania certyfikatu homologacji typu silnika lub rodziny silników oraz żądać spełniania wymagań innych niż określone w rozporządzeniu. 2. Nie wydaje się certyfikatu homologacji typu po dniu 30 czerwca 1998 r. dla silników o mocy netto: 1) 130 kw P 560 kw zaliczonych do kategorii A, 2) 75 kw P < 130 kw zaliczonych do kategorii B, 3) 37 kw P < 75 kw zaliczonych do kategorii C jeżeli silniki te nie spełniają wymagań określonych w rozporządzeniu oraz emisje zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych z tych silników przekraczają wartości graniczne określone w 14 ust Nie wydaje się certyfikatu homologacji typu po dniu: 1) 31 grudnia 1999 r. dla silników o mocy netto 18 kw P < 37 kw zaliczonych do kategorii D, 2) 31 grudnia 2000 r. dla silników o mocy netto 130 kw P 560 kw zaliczonych do kategorii E, 3) 31 grudnia 2001 r. dla silników o mocy netto 75 kw P < 130 kw zaliczonych do kategorii F, 4) 31 grudnia 2002 r. dla silników o mocy netto 37 kw P < 75 kw zaliczonych do kategorii G jeżeli silniki te nie spełniają wymagań określonych w rozporządzeniu oraz emisje zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych z tych silników przekraczają wartości graniczne określone w 14 ust Nie wydaje się certyfikatu homologacji typu dla silników, z wyjątkiem silników pracujących przy stałej prędkości obrotowej, po dniu: 1) 30 czerwca 2005 r. dla silników o mocy netto 130 kw P 560 kw zaliczanych do kategorii H, 2) 31 grudnia 2005 r. dla silników o mocy netto 75 kw P < 130 kw zaliczanych do kategorii I, 3) 31 grudnia 2006 r. dla silników o mocy netto 37 kw P < 75 kw zaliczonych do kategorii J, 4) 31 grudnia 2005 r. dla silników o mocy netto 19 kw P < 37 kw zaliczanych do kategorii K jeżeli silniki te nie spełniają wymagań określonych w rozporządzeniu oraz emisje zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych z tych silników przekraczają wartości graniczne określone w 14 ust Nie wydaje się certyfikatu homologacji typu dla silników pracujących przy stałej prędkości obrotowej, po dniu: 1) 31 grudnia 2009 r. dla silników o mocy netto 130 kw P 560 kw zaliczanych do kategorii H, 2) 31 grudnia 2009 r. dla silników o mocy netto 75 kw P < 130 kw zaliczanych do kategorii I, 3) 31 grudnia 2010 r. dla silników o mocy netto 37 kw P < 75 kw zaliczonych do kategorii J, 4) 31 grudnia 2009 r. dla silników o mocy netto 19 kw P < 37 kw zaliczanych do kategorii K jeżeli silniki te nie spełniają wymagań określonych w rozporządzeniu oraz emisje zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych z tych silników przekraczają wartości graniczne określone w 14 ust Nie wydaje się certyfikatu homologacji typu dla silników, z wyjątkiem silników pracujących przy stałej prędkości obrotowej, po dniu: 1) 31 grudnia 2009 r. dla silników o mocy netto 130 kw P 560 kw zaliczanych do kategorii L, 2) 31 grudnia 2010 r. dla silników o mocy netto 75 kw P < 130 kw zaliczanych do kategorii M, 3) 31 grudnia 2010 r. dla silników o mocy netto 56 kw P < 75 kw zaliczanych do kategorii N, 4) 31 grudnia 2011 r. dla silników o mocy netto 37 kw P < 56 kw zaliczanych do kategorii P jeżeli silniki te nie spełniają wymagań określonych w rozporządzeniu oraz emisje zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych z tych silników przekraczają wartości graniczne określone w 14 ust. 6.

8 8 Poz Nie wydaje się certyfikatu homologacji typu dla silników, z wyjątkiem silników pracujących przy stałej prędkości obrotowej, po dniu: 1) 31 grudnia 2012 r. dla silników o mocy netto 130 kw P 560 kw zaliczanych do kategorii Q, 2) 31 grudnia 2013 r. dla silników o mocy netto 56 kw P < 130 kw zaliczanych do kategorii R jeżeli silniki te nie spełniają wymagań określonych w rozporządzeniu oraz emisje zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych z tych silników przekraczają wartości graniczne określone w 14 ust Nie wydaje się certyfikatu homologacji typu dla silnika do napędu jednostek pływających po wodach śródlądowych, po dniu: 1) 31 grudnia 2005 r. dla silników o mocy równej lub większej niż 37 kw i objętości skokowej cylindra mniejszej niż 0,9 l zaliczanych do kategorii V1: 1, 2) 30 czerwca 2005 r. dla silników o objętości skokowej cylindra równej lub większej niż 0,9 l, lecz mniejszej niż 1,2 l zaliczanych do kategorii V1: 2, 3) 30 czerwca 2005 r. dla silników o objętości skokowej cylindra równej lub większej niż 1, 2 l, lecz mniejszej niż 2,5 l i mocy netto silnika 37 kw P < 75 kw zaliczanych do kategorii V1: 3, 4) 31 grudnia 2006 r. dla silników o objętości skokowej cylindra równej lub większej niż 2,5 l, lecz mniejszej niż 5 l zaliczanych do kategorii V1: 4, 5) 31 grudnia 2007 r. dla silników o objętości skokowej cylindra większej niż 5 l zaliczanych do kategorii V2 jeżeli silniki te nie spełniają wymagań określonych w rozporządzeniu oraz emisje zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych z tych silników przekraczają wartości graniczne określone w 14 ust Nie wydaje się certyfikatu homologacji typu dla silników do napędu wagonów silnikowych po dniu: 1) 30 czerwca 2005 r., dla silników o mocy netto większej niż 130 kw zaliczanych do kategorii RC A, 2) 31 grudnia 2010 r., dla silników o mocy netto większej niż 130 kw zaliczanych do kategorii RC B jeżeli silniki te nie spełniają wymagań określonych w rozporządzeniu oraz emisje zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych z tych silników przekraczają wartości graniczne określone odpowiednio w 14 ust. 5 lub Nie wydaje się certyfikatu homologacji typu dla silników do napędu lokomotyw po dniu: 1) 31 grudnia 2005 r., dla silników o mocy netto 130 kw P 560 kw zaliczanych do kategorii RL A, 2) 31 grudnia 2007 r., dla silników o mocy netto większej niż 560 kw zaliczanych do kategorii RH A, 3) 31 grudnia 2010 r., dla silników o mocy netto większej niż 130 kw zaliczanych do kategorii R B jeżeli silniki te nie spełniają wymagań określonych w rozporządzeniu oraz emisje zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych z tych silników przekraczają wartości graniczne określone odpowiednio w 14 ust. 5 lub Przepisów ust. 2 7 nie stosuje się do silników do napędu jednostek pływających po wodach śródlądowych, lokomotyw i wagonów silnikowych Wartości graniczne emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych określa się dla poszczególnych kategorii silników o zapłonie samoczynnym w zależności od ich mocy netto, w następujących etapach: 1) I dla silników zaliczanych do kategorii A C, o których mowa w 13 ust. 2; 2) II dla silników zaliczanych do kategorii D G, o których mowa w 13 ust. 3; 3) IIIA dla silników, z wyjątkiem pracujących przy stałej prędkości obrotowej, zaliczanych do kategorii H K, o których mowa w 13 ust. 4; 4) IIIA dla silników pracujących przy stałej prędkości obrotowej, zaliczanych do kategorii H K, o których mowa w 13 ust. 5;

9 9 Poz ) IIIA dla silników do napędu w jednostkach pływających po wodach śródlądowych zaliczanych do kategorii V1 V2, o których mowa w 13 ust. 8; 6) IIIA dla silników do napędu wagonów spalinowych zaliczanych do kategorii RC A, RL A i RH A, o których mowa w 13 ust. 9 pkt 1 i ust. 10 pkt 1 i 2; 7) IIIB dla: a) silników zaliczanych do kategorii L P, o których mowa w 13 ust. 6, z wyjątkiem silników pracujących przy stałej prędkości obrotowej, b) silników do napędu wagonów silnikowych zaliczanych do kategorii RC B, o których mowa w 13 ust. 9 pkt 2, c) silników do napędu lokomotyw zaliczanych do kategorii RB, o których mowa w 13 ust. 10 pkt 3; 8) IV dla silników zaliczanych do kategorii Q R, o których mowa w 13 ust. 7, z wyjątkiem silników pracujących przy stałej prędkości obrotowej. 2. W etapie I zmierzona emisja zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych nie może przekroczyć wartości określonych w pkt 1 załącznika nr 15 do rozporządzenia. 3. Wartości graniczne emisji, o których mowa w ust. 2, dotyczą emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych wydalanych bezpośrednio z silnika o zapłonie samoczynnym. Wartości te osiąga się przed dowolnym urządzeniem do dodatkowego oczyszczania spalin. 4. W II etapie zmierzona emisja zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych nie może przekraczać wartości określonych w pkt 2 załącznika nr 15 do rozporządzenia. 5. W etapie IIIA emisja tlenku węgla, suma emisji węglowodorów i tlenków azotu oraz emisja cząstek stałych określona z uwzględnieniem współczynników pogorszenia emisji, o których mowa w załączniku nr 8 do rozporządzenia, nie może przekroczyć wartości określonych w pkt 3 załącznika nr 15 do rozporządzenia. 6. W etapie IIIB emisja tlenku węgla, emisja węglowodorów i tlenków azotu lub suma emisji węglowodorów i tlenków azotu, jeżeli dotyczy, oraz cząstek stałych, określona z uwzględnieniem współczynników pogorszenia emisji, o których mowa w załączniku nr 8 do rozporządzenia, nie może przekroczyć wartości określonych w pkt 4 załącznika nr 15 do rozporządzenia. 7. W etapie IV emisja tlenku węgla, emisja węglowodorów i tlenków azotu oraz cząstek stałych z silników stosowanych do innych celów niż do napędu jednostek pływających po wodach śródlądowych, lokomotyw i wagonów silnikowych, określona z uwzględnieniem współczynników pogorszenia emisji, o których mowa w załączniku nr 8 do rozporządzenia, nie może przekroczyć wartości określonych w pkt 5 załącznika nr 15 do rozporządzenia Dopuszcza się wprowadzanie do obrotu silników zamontowanych lub jeszcze niezamontowanych w niedrogowych maszynach ruchomych, po datach wymienionych poniżej, z wyjątkiem silników przeznaczonych do wprowadzenia do obrotu na terytorium państw niebędących członkami Unii Europejskiej, jeżeli spełniają wymagania określone w rozporządzeniu i uzyskały certyfikat homologacji typu zgodnie z jedną z kategorii w: 1) etapie I silniki zaliczane do kategorii: a) A i B po dniu 31 grudnia 1998 r., b) C po dniu 31 marca 1999 r.; 2) etapie II silniki zaliczane do kategorii: a) D po dniu 31 grudnia 2000 r., b) E po dniu 31 grudnia 2001 r., c) F po dniu 31 grudnia 2002 r., d) G po dniu 31 grudnia 2003 r.; 3) etapie IIIA silniki, z wyjątkiem silników pracujących przy stałej prędkości obrotowej, zaliczane do kategorii: a) H po dniu 31 grudnia 2005 r., b) I i K po dniu 31 grudnia 2006 r., c) J po dniu 31 grudnia 2007 r.;

10 10 Poz ) etapie IIIA silniki do napędu jednostek pływających po wodach śródlądowych, zaliczane do kategorii: a) V1:1, V1: 2 oraz V1:3 po dniu 31 grudnia 2006 r., b) V1:4 i V2 po dniu 31 grudnia 2008 r.; 5) etapie IIIA silniki pracujące przy stałej prędkości obrotowej, zaliczane do kategorii: a) H, I oraz K po dniu 31 grudnia 2010 r., b) J po dniu 31 grudnia 2011 r.; 6) etapie IIIA silniki do napędu wagonów silnikowych, zaliczane do kategorii RC A po dniu 31 grudnia 2005 r.; 7) etapie IIIA silniki do napędu lokomotyw, zaliczane do kategorii: a) RL A po dniu 31 grudnia 2006 r., b) RH A po dniu 31 grudnia 2008 r.; 8) etapie IIIB silniki, z wyjątkiem pracujących przy stałej prędkości obrotowej, zaliczane do kategorii: a) L po dniu 31 grudnia 2010 r., b) M i N po dniu 31 grudnia 2011 r., c) P po dniu 31 grudnia 2012 r.; 9) etapie IIIB silniki do napędu wagonów silnikowych, zaliczane do kategorii RC B po dniu 31 grudnia 2011 r.; 10) etapie IIIB silniki do napędu lokomotyw, zaliczane do kategorii R B po dniu 31 grudnia 2011 r.; 11) etapie IV silniki, z wyjątkiem silników pracujących przy stałej prędkości obrotowej, zaliczane do kategorii: a) Q po dniu 31 grudnia 2013 r., b) R po dniu 30 września 2014 r. 2. Dla każdej kategorii silników daty, o których mowa w ust. 1 pkt 3 11, odracza się o dwa lata w przypadku silników, których data produkcji jest datą wcześniejszą niż wymieniona w ust. 1 pkt Certyfikaty homologacji typu wydane dla silników zaliczanych do danej kategorii w danym etapie wartości granicznych emisji tracą ważność po wejściu w życie następnego etapu wartości granicznych emisji. 4. Przepisów ust. 1 oraz 4 ust. 1 nie stosuje się do silników: 1) przeznaczonych do użytkowania przez siły zbrojne; 2) stanowiących końcową partię zwolnioną z limitów czasowych wprowadzania ich do obrotu, o których mowa w 18, zwanych dalej limitami czasowymi ; 3) przeznaczonych do stosowania w maszynach przeznaczonych do: a) wodowania i wydobywania łodzi ratunkowych, b) wodowania i ściągania statków wyrzuconych na brzeg Dopuszcza się wprowadzanie do obrotu silników zamiennych do: 1) wagonów silnikowych i lokomotyw spełniających wartości graniczne emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych określone dla etapu IIIA, pod warunkiem że zastępują silniki, które: a) nie spełniają wartości granicznych emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych określonych dla etapu IIIA, b) spełniają wartości graniczne emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych określone dla etapu IIIA, ale nie spełniają wartości granicznych dla etapu IIIB; 2) wagonów silnikowych nieposiadających układu kontroli jazdy i niezdolnych do samodzielnego przemieszczania się niespełniających wartości granicznych emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych określonych dla etapu IIIA, o ile spełniają wartości graniczne nie niższe niż silniki zamontowane w wagonach silnikowych tego typu.

11 11 Poz Wprowadzenie do obrotu silników zamiennych do wagonów silnikowych i lokomotyw spełniających warunki, o których mowa w ust. 1, jest dopuszczalne pod warunkiem uzyskania zgody jednostki przeprowadzającej badania zgodności typu lub rodziny silników. Jednostka udziela zgody, jeżeli zamontowanie silnika zamiennego spełniającego wartości graniczne emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych określone dla ostatniego obowiązującego etapu emisji wiąże się ze znacznymi problemami technicznymi. 3. Przy wprowadzaniu do obrotu silników zamiennych do wagonów silnikowych i lokomotyw nie stosuje się przepisów 13 ust. 9 pkt 2 i ust. 10 pkt 3 oraz 15 ust. 1 pkt Jeżeli jedna rodzina silników pokrywa więcej niż jeden zakres mocy, wartości graniczne emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych z silnika macierzystego i wszystkich typów silników wchodzących w skład tej samej rodziny powinny spełniać wyższe wymagania dla wyższego zakresu mocy, przy czym producent może ograniczyć rodzinę silników do jednego zakresu mocy i zgłosić ją do certyfikacji Silniki o zapłonie samoczynnym przechowywane w magazynach lub znajdujące się jako zapas dla niedrogowych maszyn ruchomych, w przypadku końcowej ich partii, mogą być zwolnione, na wniosek producenta, z limitów czasowych, po spełnieniu następujących warunków: 1) producent wystąpił do jednostki, która przeprowadziła badania zgodności typu silnika lub rodziny silników, przed dniem obowiązywania dla tych silników limitów czasowych; 2) wystąpienie, o którym mowa w pkt 1, zawiera: a) wykaz zawierający numery identyfikacyjne nowych silników danego typu, niewprowadzonych do obrotu w określonych limitach czasowych, zwany dalej wykazem, b) techniczne i ekonomiczne uzasadnienie zwolnienia z limitów czasowych; 3) silniki te są zgodne z typem lub rodziną silników, dla których certyfikat homologacji typu nie jest dłużej ważny, albo z typem lub rodziną silników, dla których certyfikat ten nie był wymagany, ale które były produkowane zgodnie z limitami czasowymi; 4) znajdują się w magazynach przed upływem limitów czasowych; 5) maksymalna liczba silników jednego lub większej liczby typów wprowadzanych do obrotu i zgłoszonych do zwolnienia z limitów czasowych nie przekracza 10% nowych silników wszystkich typów wprowadzonych do obrotu w poprzednim roku. 2. Jednostka, która przeprowadziła badania zgodności typu silnika lub rodziny silników, wydaje dla silnika o zapłonie samoczynnym lub rodziny silników, o których mowa w ust. 1, certyfikat zgodności; w certyfikacie umieszcza się adnotacje o silnikach lub ich rodzinie. W szczególnie uzasadnionych przypadkach jednostka udzielająca homologacji typu może wydać wspólny dokument zawierający numery identyfikacyjne silników, o których mowa w ust Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się w okresie 12 miesięcy od dnia, w którym silniki po raz pierwszy podlegały limitom czasowym. 4. Przepisu ust. 2 nie stosuje się do silników do napędu jednostek pływających po wodach śródlądowych Na wniosek producenta urządzenia oryginalnego jednostka przeprowadzająca badania zgodności typu silnika lub rodziny silników może zezwolić producentowi wytwarzającemu silniki na wprowadzenie do obrotu na podstawie formuły elastycznej określonej liczby silników przeznaczonych wyłącznie do zastosowania przez producenta urządzenia oryginalnego. 2. Zezwolenie nie dotyczy silników do wagonów silnikowych i lokomotyw. 3. Liczbę silników wprowadzonych do obrotu na podstawie formuły elastycznej ustala się w sposób określony w 20 albo w 21, wskazany we wniosku, o którym mowa w ust. 1, przy czym nie może ona przekroczyć wartości obliczonych zgodnie z 20 i z Liczba silników wprowadzonych do obrotu na podstawie formuły elastycznej nie może dla określonej kategorii silników przekroczyć 20% rocznej liczby urządzeń z silnikami tej kategorii wprowadzonych do obrotu przez producenta urządzenia oryginalnego, obliczonej jako średnia z ostatnich pięciu lat sprzedaży na rynku Unii Europejskiej.

12 12 Poz Jeżeli producent urządzenia oryginalnego wprowadzał do obrotu na rynku Unii Europejskiej urządzenia z silnikami określonej kategorii przez okres krótszy niż pięć lat, średnia jest obliczana dla okresu, w którym producent urządzenia oryginalnego wprowadzał te urządzenia do obrotu na rynku Unii Europejskiej. 21. Na wniosek producenta urządzenia oryginalnego jednostka przeprowadzająca badania zgodności typu silnika lub rodziny silników może zezwolić producentowi wytwarzającemu silniki na wprowadzenie do obrotu na podstawie formuły elastycznej stałej liczby silników wyłącznie do zastosowania przez producenta urządzenia oryginalnego. Liczba silników nie może przekroczyć dla określonej kategorii silników wartości określonych w pkt 6 załącznika nr 15 do rozporządzenia Producent urządzenia oryginalnego dołącza do wniosku, o którym mowa w 21, próbkę: 1) etykiety do zamocowania na każdym egzemplarzu niedrogowej maszyny ruchomej, w której zamontowany będzie silnik wprowadzony do obrotu na podstawie formuły elastycznej, zawierającą tekst wskazany w 40 ust. 6; 2) dodatkowej etykiety, która będzie zamocowana na silniku, zgodnie z 40 ust Producent urządzenia oryginalnego przekazuje jednostce przeprowadzającej badania zgodności typu silnika lub rodziny silników wszelkie informacje niezbędne do wydania zezwolenia na wprowadzenie do obrotu silników na podstawie formuły elastycznej. 3. Producent urządzenia oryginalnego przekazuje na żądanie jednostki przeprowadzającej badania zgodności typu silnika lub rodziny silników w państwie członkowskim informacje potwierdzające, że silnik, którego dotyczy wniosek o wprowadzenie do obrotu na podstawie formuły elastycznej lub oznakowany jako taki, został odpowiednio zgłoszony lub oznakowany. Rozdział 3 Szczegółowe wymagania dla silników o zapłonie iskrowym w zakresie ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych Części składowe silnika o zapłonie iskrowym, które mogą mieć wpływ na emisję zanieczyszczeń gazowych, projektuje się, wykonuje i montuje w taki sposób, aby silnik, w warunkach normalnego użytkowania, mimo drgań, którym może być poddany, spełniał wymagania określone w rozporządzeniu. 2. Producent silnika o zapłonie iskrowym stosuje środki techniczne, które zgodnie z wymaganiami określonymi w rozporządzeniu zapewniają skuteczne ograniczenie emisji zanieczyszczeń gazowych podczas całego okresu eksploatacji silnika, w warunkach jego prawidłowego użytkowania Zanieczyszczenia gazowe emitowane przez silnik o zapłonie iskrowym poddany badaniom mierzy się za pomocą metod określonych w załączniku nr 4 do rozporządzenia; badanie obejmuje każde urządzenie do dodatkowego oczyszczania spalin. 2. Emisja zanieczyszczeń gazowych z silnika o zapłonie iskrowym może być mierzona za pomocą innych niż określone w załączniku nr 9 do rozporządzenia metod pomiarów lub analizatorów, pod warunkiem że zapewnią one uzyskanie wyników równoważnych otrzymanych za pomocą następujących układów pomiarowych dla emisji zanieczyszczeń gazowych mierzonych w: 1) spalinach nierozcieńczonych układ przedstawiony na rysunku 2 w załączniku nr 4 do rozporządzenia; 2) rozcieńczonych spalinach w układzie przepływu całkowitego rozcieńczonej mieszaniny układ przedstawiony na rysunku 3 w załączniku nr 4 do rozporządzenia. 25. Podział na klasy i kategorie silników o zapłonie iskrowym, zaliczanych do klasy głównej S małe silniki o mocy netto 19 kw, określa pkt 7 załącznika nr 15 do rozporządzenia Jeżeli silnik o zapłonie iskrowym spełnia wymagania określone w rozporządzeniu dotyczące emisji zanieczyszczeń gazowych, nie można odmówić wydania certyfikatu homologacji typu dla typu silnika lub rodziny silników oraz żądać spełniania innych niż określone w rozporządzeniu wymagań dla tego typu silnika w zakresie emisji zanieczyszczeń gazowych do atmosfery przez niedrogowe maszyny ruchome, w których silnik jest zamontowany. 2. Nie wydaje się certyfikatu homologacji typu dla typu silnika o zapłonie iskrowym lub rodziny tych silników dla niedrogowej maszyny ruchomej, w: 1) etapie I jeżeli silnik nie spełnia wymagań określonych w rozporządzeniu oraz emisja zanieczyszczeń gazowych z silnika przekracza wartości graniczne określone w 28 pkt 1;

13 13 Poz ) etapie II po dniu 1 sierpnia: a) 2004 r. dla silników klasy SN:1 i SN:2, b) 2006 r. dla silników klasy SN:4, c) 2007 r. dla silników klas SH:1, SH:2 i SN:3, d) 2008 r. dla silników klasy SH:3 jeżeli silnik o zapłonie iskrowym nie spełnia wymagań określonych w rozporządzeniu oraz emisja zanieczyszczeń gazowych z silnika przekracza wartości graniczne, o których mowa w 28 pkt Przepisów ust. 2 pkt 2 oraz 4 ust. 1 nie stosuje się do silników przeznaczonych do użytkowania przez siły zbrojne W okresie 36 miesięcy od dat wymienionych w 26 ust. 2 pkt 2 wartości granicznych emisji zanieczyszczeń gazowych, o których mowa w 28 pkt 2, nie stosuje się do: 1) rodziny silników, których produkcja jest nie większa niż sztuk, pod warunkiem że rodziny tych silników mają różne pojemności skokowe; 2) silników, których produkcja roczna nie przekracza sztuk; 3) silników, które będą zamontowane w następujących maszynach: a) pile łańcuchowej trzymanej w ręku urządzeniu trzymanym w ręku, zaprojektowanym do cięcia drewna za pomocą łańcucha piły, zaprojektowanym do trzymania w dwóch rękach, z silnikiem o pojemności skokowej przekraczającej 45 cm 3, zgodnie z normą EN ISO , b) maszynie z uchwytem w górnej części: wiertarce i pile łańcuchowej do cięcia drewna, trzymanej w ręku urządzeniu trzymanym w ręku, z uchwytem w górnej części, zaprojektowanym do wiercenia otworów lub cięcia drewna za pomocą łańcucha piły, zgodnie z normą EN ISO , c) pile do cięcia krzewów, trzymanej w ręku, wyposażonej w silnik spalinowy urządzeniu trzymanym w ręku, z wirującym ostrzem wykonanym z metalu lub tworzywa sztucznego, przeznaczonym do cięcia trawy, krzaków, małych drzew i podobnych roślin; urządzenie to musi być zaprojektowane zgodnie z normą EN ISO do pracy w wielu pozycjach, w szczególności poziomej, odwróconej, i mieć silnik o pojemności skokowej przekraczającej 40 cm 3, d) przycinarce do żywopłotów trzymanej w ręku urządzeniu zaprojektowanym do przycinania żywopłotów i krzewów za pomocą jednego lub wielu ostrzy o ruchu postępowo-zwrotnym, zgodnie z normą EN 774, e) przycinarce wyposażonej w silnik spalinowy, trzymanej w ręku urządzeniu przeznaczonym do cięcia materiałów twardych, takich jak kamień, asfalt, beton oraz stal, za pomocą wirującego metalowego ostrza, wyposażonym w silnik o pojemności skokowej przekraczającej 50 cm 3, zgodnie z normą EN 1454, f) nietrzymanych w ręku klasy SN:3 z poziomym wałem korbowym, które wytwarzają moc równą lub mniejszą niż 2,5 kw i są stosowane przede wszystkim do specjalnych celów, w tym do uprawy roli, oraz piłach rotacyjnych, urządzeniach do napowietrzania trawników i generatorach. 2. Do rodziny silników i silników, o których mowa w ust. 1, w okresie 36 miesięcy od dat wymienionych w 26 ust. 2 pkt 2, stosuje się wartości graniczne emisji zanieczyszczeń gazowych, o których mowa w 28 pkt Okres, o którym mowa w ust. 1 i 2, ulega przedłużeniu do dnia 31 lipca 2013 r. dla silników klasy SH:3 montowanych w: 1) piłach łańcuchowych do cięcia drewna, o których mowa w ust. 1 pkt 3 lit. b; 2) przycinarkach do żywopłotów trzymanych w ręku, wymienionych w ust. 1 pkt 3 lit. d. 4. Do dnia 31 lipca 2013 r. nie stosuje się wartości granicznych, o których mowa w 28 pkt 2, dla silników klasy SH:2 montowanych w: 1) piłach łańcuchowych do cięcia drewna, o których mowa w ust. 1 pkt 3 lit. b; 2) przycinarkach do żywopłotów trzymanych w ręku, wymienionych w ust. 1 pkt 3 lit. d. 5. Do dnia 31 lipca 2013 r. do silników montowanych w maszynach, o których mowa w ust. 3 i 4, stosuje się wartości graniczne emisji zanieczyszczeń gazowych, określone w 28 pkt 1.

14 14 Poz Wartości graniczne emisji zanieczyszczeń gazowych określa się dla poszczególnych kategorii silników o zapłonie iskrowym, w dwóch etapach: 1) etapie I zmierzona emisja tlenku węgla, emisja węglowodorów, emisja tlenków azotu oraz suma węglowodorów i tlenków azotu nie może przekroczyć wartości określonych w pkt 8 lit. a załącznika nr 15 do rozporządzenia; 2) etapie II zmierzona emisja tlenku węgla oraz emisja sumy węglowodorów i tlenków azotu, określona z uwzględnieniem współczynników pogorszenia emisji, o których mowa w załączniku nr 9 do rozporządzenia, nie może przekroczyć wartości określonych w pkt 8 lit. b załącznika nr 15 do rozporządzenia. Rozdział 4 Warunki i tryb przeprowadzania badań silników Producent lub jego upoważniony przedstawiciel przed wprowadzeniem do obrotu silników składa wniosek o wydanie certyfikatu homologacji typu silnika lub rodziny silników do jednostki, która będzie przeprowadzać badania zgodności typu silnika lub rodziny silników. 2. Wniosek zawiera: 1) nazwę i adres producenta lub imię i nazwisko oraz adres jego upoważnionego przedstawiciela; 2) podstawowe cechy silnika; 3) wykaz rodziny silników. 3. W przypadku gdy wniosek dotyczy rodziny silników, dołącza się do niego opis: 1) silnika macierzystego; 2) ogólny rodziny silników; 3) każdego z typów silników w rodzinie silników oddzielnie dla każdego typu silnika. 4. Wraz z wnioskiem przedstawia się do badań: 1) silnik danego typu lub 2) silnik macierzysty w przypadku wystąpienia o wydanie certyfikatu homologacji typu dla rodziny silników. 5. Podstawowe cechy charakterystyczne silnika macierzystego oraz rodziny silników określają załączniki nr 3 i 4 do rozporządzenia Jednostka, która będzie przeprowadzać badania zgodności typu silnika lub rodziny silników po otrzymaniu wniosku, o którym mowa w 29 ust. 1: 1) sprawdza, czy silnik: a) przedstawiony do badań jest zgodny z typem silnika, dla którego ma być wydany certyfikat homologacji typu, b) macierzysty jest reprezentatywny dla rodziny silników, c) jest zgodny z opisem technicznym silnika; 2) przeprowadza badania w celu określenia wielkości: a) emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych dla silników o zapłonie samoczynnym, w sposób określony w procedurze testu, o której mowa w załączniku nr 8 do rozporządzenia, b) emisji zanieczyszczeń gazowych dla silników o zapłonie iskrowym, w sposób określony w procedurze testu, o której mowa w załączniku nr 9 do rozporządzenia; 3) sprawdza, czy producent wprowadził system i procedury zapewniające skuteczne sterowanie zgodnością produkcji z certyfikowanym typem silnika. 2. Jeżeli dokonane sprawdzenia i przeprowadzone badania potwierdzą, że silnik spełnia wymagania określone w rozporządzeniu i producent wprowadził system i procedury, o których mowa w ust. 1 pkt 3, jednostka, która przeprowadzała badania zgodności typu silnika lub rodziny silników, wydaje certyfikat homologacji typu silnika lub rodziny silników.

15 15 Poz Certyfikat homologacji typu zawiera: 1) nazwę i adres producenta silników; 2) oznaczenie fabryczne silnika macierzystego oraz typu rodziny silników, o ile ich dotyczy; 3) fabryczny kod typu, jakim został oznaczony silnik, jego usytuowanie i sposób przymocowania; 4) wykaz niedrogowych maszyn ruchomych, które mają być napędzane przez silnik; 5) nazwę i adres upoważnionego przedstawiciela producenta; 6) usytuowanie, kodowanie i sposoby przymocowania oznaczeń silnika; 7) adres zakładu montującego silnik. 4. Jeżeli na podstawie dokonanego sprawdzenia, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, wybrany silnik nie w pełni reprezentuje typ lub rodzinę silników, producent dostarcza inny silnik lub, jeżeli jest to niezbędne, dodatkowy silnik macierzysty wytypowany przez jednostkę, która przeprowadzała badania zgodności typu silnika lub rodziny silników. 5. Jednostka przeprowadzająca badania zgodności typu silnika lub rodziny silników prowadzi wykaz: 1) wystawionych certyfikatów homologacji typu produkowanych silników; 2) udzielanych homologacji typu. 6. Wzór certyfikatu homologacji typu określa załącznik nr 10 do rozporządzenia. 7. Wzór wykazu udzielanych homologacji typu silników lub rodziny silników określa załącznik nr 11 do rozporządzenia Jeżeli właściwości typu silnika lub rodziny silników można ocenić tylko w połączeniu z innymi częściami niedrogowych maszyn ruchomych, zakres certyfikatu homologacji typu odpowiednio ogranicza się. 2. W przypadku określonym w ust. 1 certyfikat homologacji typu zawiera także informacje dotyczące ograniczenia stosowania silnika lub rodziny silników oraz warunki dla ich instalowania. 3. Informacje oraz warunki, o których mowa w ust. 2, dołącza się do wyprodukowanego egzemplarza silnika. 32. Jednostka, która przeprowadziła badania zgodności typu silnika lub rodziny silników, z zastrzeżeniem 33, nie może odmówić wydania certyfikatu homologacji typu oraz żądać spełnienia innych wymagań w zakresie emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych niż określone w rozporządzeniu, jeżeli silnik lub rodzina silników spełniają wymagania określone w rozporządzeniu. 33. Jednostka, która przeprowadziła badania zgodności typu silnika lub rodziny silników, odmawia wydania certyfikatu homologacji typu silnika lub rodziny silników, jeżeli silnik lub rodzina silników nie spełniają wymagań określonych w rozporządzeniu dla następujących kategorii: 1) A C, po dniu 30 czerwca 1998 r.; 2) D, po dniu 31 grudnia 1999 r.; 3) E, po dniu 31 grudnia 2000 r.; 4) F, po dniu 31 grudnia 2001 r.; 5) G, po dniu 31 grudnia 2002 r.; 6) H, po dniu 30 czerwca 2005 r. albo po dniu 31 grudnia 2009 r.; 7) I, po dniu 31 grudnia 2005 r. albo po dniu 31 grudnia 2009 r.; 8) J, po dniu 31 grudnia 2006 r. albo po dniu 31 grudnia 2010 r.; 9) K, po dniu 31 grudnia 2005 r. albo po dniu 31 grudnia 2009 r.;

16 16 Poz ) V1, po dniu: a) 31 grudnia 2005 r. dla silników, o których mowa w 13 ust. 8 pkt 1, b) 30 czerwca 2005 r. dla silników, o których mowa w 13 ust. 8 pkt 2 lub pkt 3, c) 31 grudnia 2006 r. dla silników, o których mowa w 13 ust. 8 pkt 4; 11) V2, po dniu 31 grudnia 2007 r.; 12) RCA, po dniu 30 czerwca 2005 r.; 13) RCB, po dniu 31 grudnia 2010 r.; 14) RLA, po dniu 31 grudnia 2005 r.; 15) RHA, po dniu 31 grudnia 2007 r.; 16) RB, po dniu 31 grudnia 2010 r.; 17) L, po dniu 31 grudnia 2009 r.; 18) M, po dniu 31 grudnia 2010 r.; 19) N, po dniu 31 grudnia 2010 r.; 20) P, po dniu 31 grudnia 2011 r.; 21) Q, po dniu 31 grudnia 2012 r.; 22) R, po dniu 31 grudnia 2013 r. 34. W przypadku wprowadzenia zmian w dokumentacji silnika o zapłonie samoczynnym w zakresie danych w niej zawartych, na podstawie których wydano certyfikat homologacji typu dla typu silnika lub rodziny silników, i stwierdzeniu, że produkowane silniki są niezgodne z typem silnika lub rodziną silników opisanymi w certyfikacie homologacji typu, jednostka, która przeprowadziła badania zgodności typu silnika lub rodziny silników: 1) w okresie 6 miesięcy od dnia stwierdzenia wprowadzenia zmian w dokumentacji silnika przeprowadza weryfikację silników produkowanych, w zakresie ich zgodności z certyfikatem homologacji typu; 2) wycofuje certyfikat homologacji typu, jeżeli producent nie postąpi zgodnie z zaleceniami wynikającymi z przeprowadzonej weryfikacji; 3) w okresie miesiąca od dnia wycofania certyfikatu homologacji typu informuje ministra właściwego do spraw gospodarki o przyczynach wycofania certyfikatu homologacji typu Na żądanie jednostki, która wydała certyfikat homologacji typu silnika lub rodziny silników, producent lub jego upoważniony przedstawiciel, w ciągu 45 dni po zakończeniu roku kalendarzowego, sporządza wykaz. 2. Wykaz określa współzależność pomiędzy numerami identyfikacyjnymi odpowiednich typów silników lub rodzin silników a numerami wystawionych certyfikatów homologacji typu oraz zawiera szczegółowe informacje dotyczące planowanego zaprzestania produkcji certyfikowanego typu silnika lub rodziny silników. 3. W wykazie producent zamieszcza informacje o typach silników lub rodzinie silników wraz z numerami identyfikacyjnymi tych silników, które zamierza produkować po przedłożeniu wykazu jednostce, która wydała certyfikat homologacji typu silnika lub rodziny silników. 4. Producent przechowuje wykaz co najmniej przez okres 20 lat od dnia zaprzestania produkcji homologowanego typu silnika lub rodziny silników Producent lub jego upoważniony przedstawiciel informuje jednostkę, która wydała certyfikat homologacji typu silnika lub rodziny silników, o wszelkich zmianach danych silnika oraz wprowadzonych zmianach do ich projektów. W takim przypadku jednostka udzielająca homologacji wydaje uzupełnienie do certyfikatu homologacji typu. 2. Jeżeli jednostka, która wydała certyfikat homologacji typu silnika lub rodziny silników, stwierdzi, że zmiany, o których mowa w ust. 1, uzasadniają przeprowadzenie powtórnych badań lub dokonanie sprawdzeń, jednostka ta informuje o tym producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela i wydaje uzupełnienie do certyfikatu homologacji typu, o ile powtórne badania lub sprawdzenia uzyskają wynik pozytywny.

17 17 Poz Jednostka, która wydała certyfikat homologacji typu silnika lub rodziny silników, w uzupełnieniu do certyfikatu homologacji typu zamieszcza szczegółowe uzasadnienie i datę jego wydania Jednostka, która wydała certyfikat homologacji typu silnika lub rodziny silników, przekazuje na żądanie właściwych organów: 1) wykaz wyprodukowanych silników, dla których wydano certyfikat homologacji typu, według wzoru określonego w załączniku nr 12 do rozporządzenia; 2) arkusz danych silników posiadających homologacje typu, według wzoru określonego w załączniku nr 13 do rozporządzenia. 2. Jednostka, która wydała certyfikat homologacji typu silnika lub rodziny silników, sprawdza, o ile jest to konieczne, prawidłowość oznaczenia numerami identyfikacyjnymi silników produkowanych zgodnie z wymaganiami określonymi w rozporządzeniu; dodatkowe sprawdzenia jednostka udzielająca homologacji typu przeprowadza także w zakresie zgodności produkcji silników z wymaganiami określonymi we właściwych normach Jednostka, która wydała certyfikat homologacji typu silnika lub rodziny silników, wykonując czynności, o których mowa w 30 ust. 1 pkt 2, sprawdza, czy producent silników zapewnia, że przyjęty system i procedury sterowania jakością produkcji funkcjonują zgodnie z wymaganiami określonymi we właściwej normie, a także, czy: 1) dysponuje niezbędnymi przyrządami dla sprawdzenia zgodności każdego egzemplarza silnika z certyfikowanym typem; 2) zapewnia właściwą rejestrację wyników badań sprawdzających oraz posiada dokumentację tych badań; 3) analizuje wyniki badań sprawdzających każdego silnika, w celu zweryfikowania i zapewnienia stabilności charakterystyk silnika, biorąc pod uwagę rozrzut produkcji; 4) zapewnia, aby pobrana do badań sprawdzających próbka silnika lub jego części, wykazująca niezgodność z certyfikowanym typem silnika, została zastąpiona inną próbką, w celu przeprowadzenia badania powtórnego. 2. Producent podejmuje niezbędne działania w celu zapewnienia zgodności produkcji silników lub rodziny silników z wymaganiami określonymi we właściwych normach, w przypadku naruszenia tych wymagań. 3. Jednostka, która wydała certyfikat homologacji typu silnika lub rodziny silników, może, w dowolnym czasie, dokonać kontroli u producenta zgodności produkcji silników lub rodziny silników z wymaganiami określonymi w ust Producent udostępnia jednostce dokonującej kontroli, o której mowa w ust. 3, dokumenty badań sprawdzających i zapisy dotyczące przeglądów produkcji silników lub rodziny silników. 5. Jeżeli w wyniku przeprowadzonych kontroli, o których mowa w ust. 3, jednostka udzielająca homologacji typu stwierdzi, że poziom produkcji jest niezadowalający lub konieczna jest weryfikacja informacji zawartych we wniosku, o którym mowa w 29 ust. 1, stosuje następującą procedurę: 1) jeden silnik z danej serii poddaje badaniom, zgodnie z procedurą testu, o której mowa w załącznikach nr 8 lub 9 do rozporządzenia; emisja tlenków węgla, węglowodorów, tlenków azotu i cząstek stałych nie powinna przekraczać wartości granicznych określonych w 14 ust. 3 i 4; 2) w przypadku gdy silnik z danej serii nie spełnia wymagań, o których mowa w pkt 1, wykonuje pomiary zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych na próbce silników z ich produkcji seryjnej i podlegających tym samym wymaganiom; liczbę silników przeznaczonych do pomiarów określa producent w uzgodnieniu z jednostką udzielającą homologacji typu; 3) dla każdego z silników, który został dodatkowo wybrany do badań, i silnika badanego wyznacza średnią arytmetyczną (grafika) z uzyskanych wartości wielkości zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych. 6. Uznaje się, że produkcja silników jest zgodna z wymaganiami określonymi we właściwej normie, jeżeli jest spełniony warunek określony w pkt 9 załącznika nr 15 do rozporządzenia. 7. Jednostka, która wydała certyfikat homologacji typu silnika lub rodziny silników podczas kontroli zgodności produkcji silników z wymaganiami określonymi we właściwej normie, przeprowadza badania silników częściowo lub całkowicie dotartych zgodnie z wymaganiami producenta.

18 18 Poz Jednostka, która wydała certyfikat homologacji typu silnika lub rodziny silników, przeprowadza raz w roku kontrolę w zakresie zgodności produkcji silników z wymaganiami określonymi we właściwej normie, a w przypadku, o którym mowa w ust. 5 pkt 2, w terminie umożliwiającym dokonanie sprawdzenia, czy zostały podjęte niezbędne działania mające na celu uzyskanie tej zgodności Producent silników lub jego upoważniony przedstawiciel dostarcza niezwłocznie, na żądanie jednostki, która wydała certyfikat homologacji typu silnika lub rodziny silników, niezbędne informacje dotyczące nabywców silników wraz z numerami identyfikacyjnymi tych silników. 2. W przypadku gdy producent silników lub jego upoważniony przedstawiciel nie dostarczy informacji, o których mowa w ust. 1, certyfikat homologacji typu dotyczący odpowiedniego typu silnika lub rodziny silników może zostać cofnięty. Rozdział 5 Sposób oznakowania silników Na egzemplarzu silnika wyprodukowanego zgodnie z typem silnika i dla którego wystawiono certyfikat homologacji typu producent umieszcza oznakowanie zawierające: 1) nazwę i adres producenta lub znak towarowy; 2) oznaczenie typu silnika oraz numeru identyfikacyjnego egzemplarza silnika; 3) numer certyfikatu homologacji typu. 2. Oznakowanie umieszcza się w sposób trwały, zapewniający jego czytelność i uniemożliwiający jego usunięcie przez okres eksploatacji silnika. 3. Nalepki lub tabliczki, na których jest umieszczone oznakowanie, powinny być przymocowane do silnika przez okres jego eksploatacji w sposób trwały, uniemożliwiający ich usunięcie bez zniszczenia lub uszkodzenia. 4. Oznakowanie umieszcza się: 1) na tej części silnika, która jest niezbędna do jego normalnego działania i nie podlega wymianie w okresie jego eksploatacji; 2) w sposób zapewniający jego widoczność po skompletowaniu na silniku urządzeń pomocniczych, niezbędnych do jego działania. 5. Silnik wyposaża się w dodatkową, dającą się przemieszczać tabliczkę wykonaną z trwałego materiału, na której umieszcza się informacje, o których mowa w ust. 1, w sposób zapewniający ich widoczność i łatwy dostęp, gdy silnik jest zamontowany w niedrogowej maszynie ruchomej. 6. Na etykiecie, o której mowa w 22 ust. 1 pkt 1, umieszcza się następujący tekst: MASZYNA NR... (seria maszyn) Z... (całkowita liczba maszyn w danym przedziale mocy) Z SILNIKIEM NR... MAJĄCYM HOMOLOGACJĘ TYPU (według dyrektywy 97/68/WE) NR Silnik zamienny wprowadzony do obrotu zgodnie z 8 i 16 oznakowuje się następującym tekstem: Silnik zamienny i sprecyzowanym odniesieniem do odpowiedniego odstępstwa. 8. Na dodatkowej etykiecie, o której mowa w 22 ust. 1 pkt 2, umieszcza się następujący tekst: Silnik wprowadzony do obrotu według formuły elastycznej Silniki przed opuszczeniem linii produkcyjnej powinny posiadać wszystkie oznakowania. 2. Oznakowania silników w zestawieniu z ich numerami identyfikacyjnymi powinny być takie, aby umożliwiały jednoznaczne określenie kolejności produkcji silników. Rozdział 6 Przepisy przejściowe i końcowe Do dnia 30 czerwca 2007 r. mogły być wprowadzane do obrotu silniki przeznaczone do montażu w statkach żeglugi śródlądowej, które spełniają wymagania ustalone przez Centralną Komisję Żeglugi na Renie z dnia 11 maja 2000 r. etap I, dla których wartości graniczne emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych określono w pkt 10 załącznika nr 15 do rozporządzenia.

19 19 Poz Od dnia 1 lipca 2007 r. mogły być wprowadzane do obrotu silniki przeznaczone do montażu w statkach żeglugi śródlądowej, które spełniają wymagania ustalone przez Centralną Komisję Żeglugi na Renie z dnia 31 maja 2001 r. etap II, dla których wartości graniczne emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych określono w pkt 11 załącznika nr 15 do rozporządzenia. 43. W okresie obowiązywania etapu emisji IIIB, ale nie dłużej niż przez trzy lata od jego rozpoczęcia, liczba silników wprowadzonych do obrotu na podstawie formuły elastycznej, o której mowa w: 1) 20 nie może przekroczyć 37,5% rocznej liczby urządzeń z silnikami określonej kategorii wprowadzonych do obrotu przez producenta urządzenia oryginalnego; 2) 21 nie może przekroczyć dla określonej kategorii silników wartości określonych w pkt 12 załącznika nr 15 do rozporządzenia W okresie obowiązywania etapu IIIB, ale nie dłużej niż przez trzy lata od jego rozpoczęcia, producent urządzenia oryginalnego może wystąpić o zezwolenie na wprowadzenie do obrotu na podstawie formuły elastycznej maksymalnie 16 silników do lokomotyw wyłącznie do zastosowania przez producenta urządzenia oryginalnego. 2. W okresie obowiązywania etapu IIIB, ale nie dłużej niż przez trzy lata od jego rozpoczęcia, producent urządzenia oryginalnego może wystąpić o zezwolenie na wprowadzenie do obrotu, niezależnie od liczby silników wymienionej w ust. 1, dodatkowych 10 silników o mocy znamionowej powyżej 1800 kw do zainstalowania w lokomotywach przeznaczonych do użytku w sieci kolejowej Wielkiej Brytanii. 3. Lokomotywami przeznaczonymi do użytku w sieci kolejowej Wielkiej Brytanii są lokomotywy, dla których zostało wydane świadectwo bezpieczeństwa uprawniające do eksploatacji w sieci kolejowej Wielkiej Brytanii lub zakwalifikowane do otrzymania takiego świadectwa. 4. Zezwolenia, o których mowa w ust. 1 i 2, przyznaje się, gdy istnieje techniczne uzasadnienie niemożności spełnienia wartości granicznych etapu emisji IIIB. 45. Traci moc rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 19 sierpnia 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dla silników spalinowych w zakresie ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych przez te silniki (Dz. U. Nr 202, poz. 1681, z 2011 r. Nr 69, poz. 366 oraz z 2012 r. poz. 1226). 46. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Minister Gospodarki: wz. J. Pietrewicz

20 33 20 Poz. 588 Załączniki do rozporządzenia Załączniki do rozporządzenia Ministra Gospodarki Ministra Gospodarki z dnia 30 kwietnia 2014 r. (poz. 588) z dnia r. (poz. ) Załącznik nr 1 Załącznik nr 1 DOKUMENT INFORMACYJNY nr Dotyczący certyfikatu homologacji typu i odnoszący się do działań zaradczych mających na celu ograniczenie emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych z silników spalinowych przeznaczonych do zabudowy w niedrogowych maszynach ruchomych Silnik macierzysty/typ silnika 1) 1. Dane ogólne: 1) marka silnika (nazwa producenta)... 2) typ i nazwa handlowa silnika macierzystego i (jeżeli dotyczy) rodziny silnika(-ów) 1)... 3) symbol kodu producenta oznaczonego na silniku(-ach)... 4) wykaz maszyn przewidzianych do napędu przez silnik 2). 5) nazwa i adres producenta... 6) nazwa i adres upoważnionego przedstawiciela producenta (jeżeli występuje)... 7) usytuowanie, kodowanie i sposób przymocowania numeru identyfikacyjnego silnika 8) usytuowanie i sposób przymocowania znaku homologacji WE... 9) adresy zakładów montujących Załączniki: 1) Podstawowe cechy charakterystyczne silnika(-ów) macierzystego(-ych) (załącznik nr 2) 2) Podstawowe cechy charakterystyczne rodziny silników (załącznik nr 3) 3) Podstawowe cechy charakterystyczne typów silników w rodzinie (załącznik nr 4) 4) Cechy charakterystyczne związanych z silnikiem części maszyn ruchomych 5) Fotografie silnika macierzystego 6) Wykaz dodatkowych załączników (jeżeli występują) 1) Niepotrzebne skreślić. 2) Zgodnie z 3 ust. 2 rozporządzenia.

21 34 21 Poz. 588 Załącznik nr 2 Załącznik nr 2 PODSTAWOWE CECHY CHARAKTERYSTYCZNE SILNIKA MACIERZYSTEGO 1) 1. Opis silnika powinien zawierać informacje dotyczące: 1) nazwy i adresu producenta... 2) oznaczeń fabrycznych silnika... 3) liczby suwów - czterosuwowy/dwusuwowy 2)... 4) średnicy cylindra... [mm] 5) skoku tłoka... [mm] 6) liczby i układu cylindrów... 7) pojemności skokowej silnika... [cm 3 ] 8) znamionowej prędkości obrotowej... 9) prędkości obrotowej maksymalnego momentu... 10) objętościowego stopnia sprężenia 3)... 11) opisu układu spalania... 12) rysunku(-ów) komory spalania i denka tłoka... 13) minimalnego pola przekroju poprzecznego powierzchni otworów dolotowych i wylotowych Układ chłodzenia W przypadku chłodzenia cieczą należy podać następujące informacje: 1) rodzaj cieczy... 2) czy ma zastosowanie pompa cyrkulacyjna: tak/nie 2) 3) charakterystyka lub marka oraz typ (jeżeli dotyczy)... 4) przełożenie(-a) napędu(-ów) (jeżeli dotyczy) W przypadku chłodzenia powietrzem należy podać następujące informacje: 1) czy ma zastosowanie dmuchawa tak/nie 2) 2) charakterystyka lub marka oraz typ (jeżeli dotyczy)... 3) przełożenie(-a) napędu(-ów) (jeżeli dotyczy) Temperatura dopuszczana przez producenta: 1) chłodzenie cieczą: maksymalna temperatura na wylocie... [K] 2) chłodzenie powietrzem: zalecany punkt pomiarowy... 3) maksymalna temperatura w zalecanym punkcie pomiarowym... [K] 4) maksymalna temperatura ładunku powietrza na wlocie do chłodnicy powietrza doładowującego (jeżeli dotyczy)... [K] 5) maksymalna temperatura spalin w punkcie przewodu(-ów) wylotowego(-ych) przylegającego(-ych) do zewnętrznego(-ych) kołnierza(-y) kolektora wylotowego...[k] 6) temperatura oleju smarującego: minimalna:... [K] maksymalna:... [K] Sprężarka doładowująca, czy ma zastosowanie: tak/nie 2) : 1) marka...

22 35 22 Poz ) typ... 3) opis układu (maksymalne ciśnienie doładowania, upust spalin, jeżeli dotyczy)... 4) czy występuje chłodnica powietrza doładowującego: tak/ nie 2) Układ dolotowy: maksymalne dopuszczalne podciśnienie powietrza dolotowego przy znamionowej prędkości obrotowej silnika i 100 % obciążeniu:... [kpa] Układ wylotowy: maksymalne dopuszczalne nadciśnienie spalin przy znamionowej prędkości obrotowej silnika i 100 % obciążeniu:... [kpa]. 2. Środki przeciw emisjom Układ recyrkulacji gazów ze skrzyni korbowej: tak/nie 2) 2.2. Dodatkowe urządzenia przeciw zanieczyszczeniom (jeżeli dotyczy) Reaktor katalityczny: tak/nie 2) Marka(-i): Typ(-y): Liczba reaktorów katalitycznych i ich części: Wymiary i pojemność reaktora(-ów) katalitycznego(-ych): Rodzaj działania katalitycznego: Całkowita zawartość metali szlachetnych: Stężenie względne: Nośnik (struktura i materiał): Gęstość komórek: Typ obudowy reaktora(-ów) katalitycznego(-ych): Położenie reaktora(-ów) katalitycznego(-ych) (miejsce i największa/najmniejsza odległość od silnika): Normalny zakres temperatur roboczych [K]: Reagent ulegający zużyciu (jeżeli dotyczy): Typ i stężenie reagentu niezbędnego do reakcji katalitycznej: Normalny zakres temperatur roboczych reagentu: Norma międzynarodowa (jeżeli dotyczy): Czujnik NO x : tak/nie 2) Czujnik tlenu: tak/nie 2) Marka(-i): Typ: Położenie: Wtrysk powietrza: tak/nie 2) Typ (pulsacyjny, pompa powietrza itp.): EGR: tak/nie 2) Właściwości (np. chłodzony/niechłodzony, wysoko-/niskoprężny itp.) Wychwytywacz cząstek stałych: tak/nie 2) Wymiary i pojemność wychwytywacza cząstek stałych:...

23 36 23 Poz Typ i konstrukcja wychwytywacza cząstek stałych: Położenie (miejsce i największa/najmniejsza odległość od silnika): Metoda lub układ regeneracji, opis lub rysunek: Normalny zakres temperatur roboczych [K] i ciśnienia [kpa]: Inne układy: tak/nie 2) Opis i działanie: Zasilanie paliwem silników o zapłonie samoczynnym 3.1. Pompa podająca Ciśnienie zasilania 3) lub wykres charakterystyki [kpa] Układ wtryskowy Pompa: 1) marka... 2) typ... 3) wydatek:... i... mm 3 3) na skok lub cykl przy maksymalnej dawce prędkości obrotowej pompy... obr/min znamionowej prędkości obrotowej i odpowiednio... obr/min (prędkości obrotowej momentu maksymalnego) lub wykres charakterystyki (podać metodę pomiaru: na silniku/na stanowisku probierczym 1) ) Wyprzedzenie wtrysku: 1) krzywa wyprzedzenia wtrysku 3)... 2) ustawienie początku wtrysku 3) Przewody wtryskowe: 1) długość [mm]... 2) średnica wewnętrzna [mm] Wtryskiwacz: 1) marka... 2) typ... 3) ciśnienie otwarcia wtryskiwacza lub wykres charakterystyki 2)... [kpa] 3.6. Regulator: 1) marka... 2) typ... 3) prędkość obrotowa początku odcinania przy pełnym obciążeniu 3) [obr/min]... 4) maksymalna prędkość obrotowa bez obciążenia 3) [obr/min]... 5) prędkość obrotowa biegu jałowego 3) [obr/min] Układ zimnego rozruchu: 1) marka... 2) typ... 3) opis Zasilanie paliwem silników o zapłonie iskrowym 2) 4.1. Gaźnik:...

24 37 24 Poz Marka(-i): Typ(-y): Wtrysk pośredni paliwa: jednopunktowy lub wielopunktowy: Marka(-i): Typ(-y): Wtrysk bezpośredni paliwa: Marka(-i): Typ(-y): Godzinowe zużycie paliwa [g/h] oraz stosunek powietrze/paliwo przy prędkości znamionowej i pełnym otwarciu przepustnicy:. 5. Układ rozrządu 5.1. Maksymalny wznios oraz kąty otwarcia i zamknięcia w odniesieniu do punktów zwrotnych lub dane równoważne: Zakresy odniesienia lub regulacji 2) 5.3. Układ zmiennych faz rozrządu (jeśli ma zastosowanie i gdzie wlot lub wylot) Typ: ciągły lub dwustanowy (włącz./wyłącz.) 2) Kąt przesunięcia fazowego krzywki: Układ szczelin w cylindrach 6.1. Położenie, rozmiar i liczba: 7. Układ zapłonu 7.1. Cewka zapłonowa Marka(-i): Typ(-y): Liczba: Świece zapłonowe: Marka(-i): Typ(-y): Iskrownik: Marka(-i): Typ(-y): Ustawienie zapłonu: Wyprzedzenie statyczne odnoszące się do górnego punktu zwrotnego (kąt obrotu wału korbowego): Krzywa wyprzedzenia, jeżeli ma zastosowanie:... 1) W przypadku kilku silników należy podać dla każdego z nich. 2) Niepotrzebne skreślić. 3) Podać tolerancje.

25 38 25 Poz. 588 Załącznik nr 3 Załącznik nr 3 PODSTAWOWE CECHY CHARAKTERYSTYCZNE RODZINY SILNIKÓW 1. Rodzina silników może być zdefiniowana przez podstawowe parametry konstrukcyjne, które są wspólne dla silników w obrębie rodziny. W niektórych przypadkach może występować wzajemne oddziaływanie parametrów. Te skutki także bierze się pod uwagę dla zapewnienia, że tylko silniki o podobnych charakterystykach emisji spalin są włączone do rodziny silników. Aby silniki mogły być uznane za należące do tej samej rodziny silników, muszą mieć wspólne podstawowe parametry określone poniżej: 1.1.Cykl spalania: 1) silnik 2-suwowy; 2) silnik 4-suwowy Czynnik chłodzący silnik: 1) powietrze; 2) woda; 3) olej Pojemność skokowa pojedynczego cylindra zawarta w przedziale między 85 % a 100 % największej pojemności w obrębie rodziny silników Sposób zasilania powietrzem Rodzaj paliwa: 1) olej napędowy; 2) benzyna Typ/konstrukcja komory spalania Zawory i okna przelotowe - konfiguracja, wymiary i liczba Układ paliwowy: a) silnika o zapłonie samoczynnym: - pompa - linia - pompa rzędowa, - pompa rozdzielaczowa, - pojedynczy element, - pompowtryskiwacz, b) silnika o zapłonie iskrowym: - gaźnik, - wtrysk do kanału dolotowego, - wtrysk bezpośredni Cechy różne: - recyrkulacja spalin, - wtrysk wody/emulsji, - wtrysk powietrza,

26 39 26 Poz układ chłodzenia powietrza doładowania, - rodzaj zapłonu (samoczynny, iskrowy) Dodatkowe urządzenia do oczyszczania spalin: - reaktor katalityczny utleniający, - reaktor katalityczny trójfunkcyjny, - dopalacz, - wychwytywacz cząstek stałych. 2. Wybór silnika macierzystego Silnik macierzysty rodziny powinien być wybrany według podstawowej zasady największej dawki paliwa na skok pracy przy deklarowanej prędkości obrotowej momentu maksymalnego. W przypadku gdy dwa, lub więcej, silniki spełniają to podstawowe kryterium, silnik macierzysty powinien być wybrany przy użyciu wtórnego kryterium dawki paliwa na skok przy znamionowej prędkości obrotowej. W szczególnych okolicznościach jednostka homologująca może stwierdzić, że najgorszy przypadek poziomu emisji rodziny może być najlepiej scharakteryzowany przez badanie drugiego silnika. Wówczas jednostka homologująca może wybrać dodatkowy silnik do badań, uwzględniając cechy charakterystyczne, które wskazują, że może on mieć najwyższe poziomy emisji z silników w obrębie tej rodziny Jeżeli silniki w obrębie rodziny posiadają inne zmienne cechy charakterystyczne, które mogą być uznane za wpływające na poziom emisji spalin, to cechy te muszą być także zidentyfikowane i brane pod uwagę przy wyborze silnika macierzystego. 3. Podstawowe cechy charakterystyczne rodziny silnika Wspólne parametry: Cykl spalania Czynnik chłodzący Sposób zasilania powietrzem Typ komory spalania/konstrukcja Zawory i okna przelotowe - konfiguracja, wymiary i ich liczba Układ paliwowy Układy zarządzania silnikiem: Dowód identyczności następujących układów na podstawie numeru(-ów) rysunku(-ów): 1) chłodzenia powietrza doładowującego; 2) recyrkulacji spalin; 3) wtrysku wody/emulsji; 4) wtrysku powietrza Układ oczyszczania spalin 1) 4. Wykaz rodziny silników 4.1. Nazwa rodziny silników:...

27 40 27 Poz Dane techniczne silników wchodzących w skład tej rodziny: Silnik Silniki w ramach rodziny 3) macierzysty 2) Typ silnika Liczba cylindrów Znamionowa prędkość obrotowa [obr./min] Dawka paliwa na skok [mm 3 ] dla silników o zapłonie samoczynnym, godzinowe zużycie paliwa [g/h] dla silników o zapłonie iskrowym, przy znamionowej mocy netto Moc znamionowa netto [kw] Prędkość obrotowa przy maksymalnej mocy [obr./min] Moc maksymalna netto [kw] Prędkość obrotowa przy maksymalnym momencie obrotowym [obr./min] Dawka paliwa na skok [mm 3 ] dla silników o zapłonie samoczynnym, godzinowe zużycie paliwa [g/h] dla silników o zapłonie iskrowym, przy maksymalnym momencie obrotowym Maksymalny moment obrotowy [Nm] Prędkość biegu jałowego [obr./min] Pojemność skokowa cylindra (w % wartości dla silnika macierzystego) 100 1) Jeśli nie dotyczy, oznaczyć nd. 2) Dokładniejsze dane są podane w załączniku nr 2 3) Dokładniejsze dane są podane w załączniku nr 4.

28 41 28 Poz. 588 Załącznik nr 4 Załącznik nr 4 PODSTAWOWE CECHY CHARAKTERYSTYCZNE TYPU SILNIKA W OBRĘBIE RODZINY 1) 1. Opis silnika 1.1. Oznaczenie i adres producenta 1.2. Oznaczenie fabryczne silnika 1.3. Liczba suwów: czterosuwowy/dwusuwowy 2) 1.4. Średnica cylindra [mm] 1.5. Skok tłoka 1.6. Liczba i układ cylindrów 1.7. Pojemność skokowa silnika [cm 3 ] 1.8. Znamionowa prędkość obrotowa 1.9. Prędkość obrotowa momentu maksymalnego Objętościowy stopień sprężania 3) Opis układu spalania Rysunek(-nki) komory spalania i denka tłoka Minimalne pole przekroju poprzecznego powierzchni otworów dolotowych i wylotowych Układ chłodzenia: Cieczą: 1) rodzaj cieczy; 2) pompa cyrkulacyjna: zastosowana/nie 2) ; 3) charakterystyka lub marka oraz typ, jeżeli dotyczy; 4) przełożenie napędu, jeżeli dotyczy Powietrzem: 1) dmuchawa: tak/nie 2) ; 2) charakterystyka lub marka oraz typ (jeżeli dotyczy); 3) przełożenie napędu (jeżeli dotyczy) Temperatura dopuszczana przez producenta Chłodzenie cieczą - maksymalna temperatura na wylocie:... [K] Chłodzenie powietrzem - punkt pomiarowy odniesienia: Maksymalna temperatura ładunku powietrza na wlocie do chłodnicy powietrza doładowującego (jeżeli dotyczy):.... [K] Maksymalna temperatura spalin w punkcie przewodu wylotowego przylegającego do zewnętrznego kołnierza kolektora wylotowego... [K] Temperatura oleju smarującego: 1) minimalna... [K];

29 42 29 Poz ) maksymalna... [K] Sprężarka doładowująca: tak/nie 2) 1) marka:... 2) typ:... 3) opis układu, w szczególności maksymalne ciśnienie doładowania, upust spalin, jeżeli dotyczy 4) chłodnica powietrza doładowującego: tak/nie 2) Układ dolotowy: maksymalne dopuszczalne podciśnienie powietrza dolotowego przy znamionowej prędkości obrotowej silnika i 100 % obciążeniu... [kpa] Układ wylotowy - maksymalne dopuszczalne nadciśnienie spalin przy znamionowej prędkości obrotowej silnika i 100 % obciążeniu... [kpa] 2. Środki przeciw emisjom Układ recyrkulacji gazów ze skrzyni korbowej: tak/nie 2) 2.2. Dodatkowe urządzenia przeciw zanieczyszczeniom (jeżeli dotyczy) Reaktor katalityczny: tak/nie 2) Marka(-i): Typ(-y) Liczba reaktorów katalitycznych i ich części: Wymiary i pojemność reaktora(-ów) katalitycznego (-ych): Rodzaj działania katalitycznego: Całkowita zawartość metali szlachetnych: Stężenie względne: Nośnik (struktura i materiał): Gęstość komórek: Typ obudowy reaktora(-ów) katalitycznego(-ych): Położenie reaktora(-ów) katalitycznego (-ych) (miejsce i największa/najmniejsza odległość od silnika): Normalny zakres temperatur roboczych [K]: Reagent ulegający zużyciu (jeżeli dotyczy): Typ i stężenie reagentu niezbędnego do reakcji katalitycznej: Normalny zakres temperatur roboczych reagentu: Norma międzynarodowa (jeżeli dotyczy): Czujnik NO x : tak/nie 2) Czujnik tlenu: tak/nie 2) Marka(-i): Typ: Położenie: Wtrysk powietrza: tak/nie 2)

30 43 30 Poz Typ (pulsacyjny, pompa powietrza itp.): EGR: tak/nie 2) Właściwości (np. chłodzony/niechłodzony, wysoko-/niskoprężny itp.) Wychwytywacz cząstek stałych: tak/nie 2) Wymiary i pojemność wychwytywacza cząstek stałych: Typ i konstrukcja wychwytywacza cząstek stałych: Położenie (miejsce i największa/najmniejsza odległość od silnika): Metoda lub układ regeneracji, opis lub rysunek: Normalny zakres temperatur roboczych [K] i ciśnienia [kpa]: Inne układy: tak/nie 2) Opis i działanie: Zasilanie paliwem silników o zapłonie samoczynnym 3.1. Pompa podająca ciśnienie zasilania 3) lub wykres jej charakterystyki... [kpa] 3.2. Układ wtryskowy: 1) pompa... 2) marka... 3) typ... 4) wydatek:... i... mm 3 3) na skok lub cykl przy pełnym wtrysku i prędkości obrotowej pompy... obr/min (znamionowa prędkość obrotowa) i odpowiednio... [obr/min] (prędkość obrotowa momentu maksymalnego) lub wykres charakterystyki; podać metodę pomiaru: na silniku/na stanowisku probierczym; 5) wyprzedzenie wtrysku: a) charakterystyka wyprzedzenia wtrysku 3)... b) kąt wyprzedzenia wtrysku 3)... 6) przewody wtryskowe: a) długość...[mm] b) średnica wewnętrzna... [mm] 7) wtryskiwacz: a) marka... b) typ... c) ciśnienie otwarcia wtryskiwacza 3) lub wykres charakterystyki... [kpa] 8) regulator: a) marka... b) typ... c) prędkość obrotowa początku odcinania przy pełnym obciążeniu 3)... [obr/min], d) maksymalna prędkość obrotowa bez obciążenia 3)... [obr/min], e) prędkość obrotowa biegu jałowego 3)... [obr/min].

31 44 31 Poz Układ zimnego rozruchu: 1) marka... 2) typ... 3) opis Zasilanie paliwem silników benzynowych 4.1. Gaźnik: 1) Marka(-ki):... 2) Typ(y): Wtrysk paliwa do kanału dolotowego: jednopunktowy lub wielopunktowy:... 1) Marka(-ki):... 2) Typ(y) Wtrysk bezpośredni:... 1) Marka(-ki):... 2) Typ(y): Natężenie przepływu paliwa i stosunek powietrze/paliwo przy znamionowej prędkości obrotowej i w pełni otwartej przepustnicy 5. Układ rozrządu 5.1. Maksymalny wznios oraz kąt otwarcia i zamknięcia zaworów w stosunku do położenia zwrotnego lub dane równoważne Luzy zaworowe kontrolne lub robocze 2) Układ zmiennych faz rozrządu (jeśli ma to zastosowanie i w podziale na dolotowy i/lub wylotowy) 5.3. Rodzaje układu rozrządu: ciągły lub włączony/wyłączony Kąt zmiany krzywki na wałku 6. Konfiguracja otworów dolotowych 6.1. Położenie, rozmiar i liczba 7. Układ zapłonu 7.1. Cewka zapłonowa 1) Marka(-ki):... 2) Typ(y):... 3) Liczba: Świeca(-ce) zapłonowa(-we): 1) Marka(-ki):... 2) Typ(y): Iskrownik: 1) Marka(-ki):... 2) Typ(y): Wyprzedzenie zapłonu:

32 45 32 Poz ) Statyczne wyprzedzenie zapłonu względem wewnętrznego zwrotnego położenia (kąt obrotu wału korbowego w stopniach)... 2) Charakterystyka wyprzedzenia zapłonu, jeżeli ma to zastosowanie Charakterystyka techniczna paliwa wzorcowego do badań homologacyjnych i do badań zgodności produkcji Paliwo wzorcowe do silników o zapłonie samoczynnym niedrogowych maszyn ruchomych homologowanych według wartości granicznych dla etapów I i II oraz dla silników stosowanych w statkach żeglugi śródlądowej. Uwaga: Podano podstawowe właściwości dla osiągów silnika/emisji spalin. Granice i jednostki 2) Metoda badań Liczba cetanowa 4) minimum 45 7) ISO 5165 maksimum 50 Gęstość przy 15 C minimum 835 kg/m 3 ISO 3675, ASTM D 4052 maksimum 845 kg/m 3 Destylacja 3) - 95 % destyluje maksimum 370 C ISO 3405 Lepkość przy 40 C minimum 2,5 mm 2 /s ISO 3104 maksimum 3,5 mm 2 /s Zawartość siarki minimum 0,1 % masy 9) ISO 8754, EN maksimum 0,2 % masy 8) Temperatura zapłonu minimum 55 C ISO 2719 Temperatura zablokowania minimum - EN 116 zimnego filtru maksimum + 5 C Badanie działania korodującego na płytkach miedzi przy 50 C maksimum 1 ISO 2160 Pozostałość po koksowaniu maksimum 0,3 % masy ISO Pozostałość po spopieleniu maksimum 0,01 % masy ASTM D ) Zawartość wody maksimum 0,05 % masy ASTM D 95, D 1744 Liczba kwasowa maksimum 0,20 mg KOH/g Odporność na utlenianie 5) maksimum 2,5 mg/100 ml ASTM D 2274 Dodatki 6) 1) Należy podać dla każdego silnika rodziny. 2) Niepotrzebne skreślić. 3) Podać tolerancję.

33 46 33 Poz. 588 Uwaga 1: Jeżeli jest wymagane obliczenie sprawności cieplnej silnika lub pojazdu, to wartość opałową paliwa można obliczyć z wzoru: wartość opałowa (netto) MJ/ kg = (46,423-8,792 d 2 + 3,17 d) (1 - (x + y + s)) + 9,42 s - 2,499 x gdzie: d = gęstość przy 288 K (15 C) x = masowy udział wody (%/100) y = masowy udział popiołu (%/100) s = masowy udział siarki (%/100). Uwaga 2: Przedstawione w opisie technicznym wartości są wartościami rzeczywistymi. W ustalaniu ich wartości granicznych posłużono się warunkami normy ASTM D 3244 Zdefiniowanie podstaw do dyskusji o jakości produktów z ropy naftowej, a w ustaleniu wartości minimalnej wzięto pod uwagę minimalną różnicę 2R powyżej zera; w ustaleniu wartości maksymalnej i minimalnej - minimalna różnica jest 4R między nimi (R = odtwarzalność). Mimo tej zasady, która jest konieczna ze względów statystycznych, wytwórca paliwa powinien jednak starać się doprowadzić do wartości zerowej, gdy wymagana wartość maksymalna wynosi 2R, i do wartości średniej, gdy podana jest maksymalna i minimalna wartość graniczna. Jeśli konieczne jest wyjaśnienie, czy paliwo spełnia wymagania dotyczące charakterystyki, warunki normy ASTM D 3244 powinny być zastosowane. Uwaga 3: Podane liczby pokazują odparowane ilości (procent pozyskany + procent stracony). Uwaga 4: Zakres liczby cetanowej nie jest zgodny z wymaganiem minimalnego zakresu 4R. Tym niemniej, w przypadku sporu pomiędzy dostawcą a użytkownikiem paliwa można stosować warunki z ASTM D 3244 w celu rozstrzygnięcia takich kwestii spornych, pod warunkiem że przeprowadzi się pomiary wielokrotne, w liczbie dostatecznej do uzyskania niezbędnej precyzji, zamiast pojedynczego oznaczania. Uwaga 5: Chociaż stabilność utleniania jest kontrolowana, to należy się spodziewać, że dopuszczalny okres magazynowania będzie ograniczony. Należy żądać od dostawcy informacji o warunkach magazynowania i czasie użytkowania paliwa. Uwaga 6: Paliwo to powinno być komponowane tylko z produktów węglowodorowych z destylacji zachowawczej lub krakingowej; dopuszczalne jest odsiarczanie. Paliwo nie powinno zawierać żadnych dodatków metalicznych lub dodatków podwyższających liczbę cetanową. Uwaga 7: Dopuszczalne są niższe wartości; w tym przypadku liczbę cetanową zastosowanego paliwa wzorcowego należy podać w sprawozdaniu. Uwaga 8: Dopuszczalne są wyższe wartości; w tym przypadku należy podać w sprawozdaniu zawartość siarki w paliwie wzorcowym. Uwaga 9: Należy nieustannie śledzić tendencje rynków. Do celów homologacji silnika bez urządzenia do dodatkowego oczyszczania spalin, na wniosek występującego o homologację, dopuszcza się nominalną masową zawartość siarki 0,050 % (minimum 0,03 % masy). W takim

34 47 34 Poz. 588 przypadku zmierzony poziom emisji cząstek stałych należy skorygować w górę zgodnie z poniższym równaniem, w stosunku do wartości średniej podanej jako wartość nominalna dla paliwa o zawartości siarki (0,150 % masy): PT adj = PT + [SFC 0,0917 (NSLF - FSF)] gdzie: PT adj = wartość skorygowana PT [g/kwh] PT = zmierzona wartość emisji jednostkowej cząstek stałych [g/kwh] SFC = jednostkowe zużycie paliwa [g/kwh] obliczone zgodnie z wyrażeniem podanym poniżej NSLF = średni, podany jako nominalny, masowy udział zawartości siarki (np. 0,15 %/100) FSF = masowy udział zawartości siarki w paliwie (%/100) Równanie służące dla obliczenia średniego ważonego jednostkowego zużycia paliwa: SFC n G FUEL, i = = 1i n i = 1 WF P WFi i i gdzie: P i = P m,i + P AE,i Wymagania w zakresie zgodności produkcji według 38 ust. 5 rozporządzenia muszą być spełnione przy użyciu paliwa wzorcowego o zawartości siarki, która odpowiada poziomowi minimum/maksimum: 0,1/0,2 % masowo. Uwaga 10: Wyższe wartości, do 855 kg/m 3, są dopuszczalne, jednak w tym przypadku powinna być podana gęstość zastosowanego paliwa wzorcowego. Wymagania dla zgodności produkcji według 38 ust. 5 rozporządzenia muszą być spełnione przy użyciu paliwa wzorcowego, które odpowiada poziomowi minimum/maksimum: 835/845 kg/m 3. Uwaga 11: Należy śledzić tendencje rynków w zakresie wszystkich własności paliwa i wartości granicznych. Uwaga 12: Ma być zastąpiona przez EN/ ISO 6245 z dniem wprowadzenia w życie tej normy Paliwo wzorcowe do silników o zapłonie samoczynnym niedrogowych maszyn ruchomych homologowanych według wartości granicznych dla etapu IIIA

35 48 35 Poz. 588 Parametr Jednostka Wartości graniczne 1) Metoda badania minimum maksimum Liczba cetanowa 2) 52 54,0 EN-ISO 5165 Gęstość przy 15 C [kg/m 3 ] EN-ISO 3675 Skład frakcyjny: 50 % destyluje do temperatury [ C] EN-ISO % destyluje do temperatury [ C] EN-ISO 3405 Temperatura końca destylacji [ C] EN-ISO 3405 Temperatura zapłonu [ C] 55 - EN Temperatura zablokowania zimnego [ C] - -5 EN 116 filtru Lepkość kinematyczna w temperaturze 40 C [mm 2 /s] 2,5 3,5 EN-ISO 3104 Zawartość policyklicznych [% m/m] 3,0 6,0 IP 391 węglowodorów aromatycznych Zawartość siarki 3) [mg/kg] ASTM D 5453 Badanie działania korodującego na płytce miedzianej w temperaturze 50 C Pozostałość po koksowaniu 10 % pozostałości destylacyjnej - klasa 1 EN-ISO 2160 [% m/m] - 0,2 EN-ISO Pozostałość po spopieleniu [% m/m] - 0,01 EN-ISO 6245 Zawartość wody [% m/m] - 0,05 EN-ISO Liczba kwasowa [mg KOH/g] - 0,02 ASTM D 974 Odporność na utlenianie 4) [mg/ml] - 0,025 EN-ISO 12205

36 49 36 Poz. 588 Uwaga 1: Przedstawione w opisie technicznym wartości są wartościami rzeczywistymi. W ustalaniu ich wartości granicznych posłużono się warunkami normy ISO 4259 Produkty naftowe - określenie i zastosowanie dokładnych danych odnośnie do metod badań, a w ustaleniu wartości minimalnej wzięto pod uwagę minimalną różnicę 2R powyżej zera; w ustaleniu wartości maksymalnej i minimalnej - minimalna różnica jest 4R (R = odtwarzalność). Mimo tej zasady, która jest konieczna ze względów technicznych, wytwórca paliwa powinien jednak starać się doprowadzić do wartości zerowej, gdy wymagana wartość maksymalna wynosi 2R, i do wartości średniej, gdy podana jest maksymalna i minimalna wartość graniczna. Jeśli konieczne jest wyjaśnienie, czy paliwo spełnia wymagania techniczne, warunki normy ISO 4259 powinny być zastosowane. Uwaga 2: Zakres liczby cetanowej nie jest zgodny z wymaganiem minimalnego zakresu 4R. Niemniej jednak, w przypadku sporów pomiędzy dostawcą a użytkownikiem paliwa można stosować warunki określone w normie ISO 4259 w celu rozstrzygnięcia takich kwestii spornych, pod warunkiem że przeprowadzi się pomiary wielokrotne, w liczbie dostatecznej do uzyskania niezbędnej precyzji, zamiast pojedynczego oznaczenia. Uwaga 3: Należy podać w sprawozdaniu rzeczywistą zawartość siarki w paliwie stosowanym do badań. Uwaga 4: Chociaż stabilność utleniania jest kontrolowana, to należy się spodziewać, że dopuszczalny okres magazynowania będzie ograniczony. Należy żądać od dostawcy informacji o warunkach i czasie magazynowania Paliwo wzorcowe do silników o zapłonie samoczynnym niedrogowych maszyn ruchomych homologowanych według wartości granicznych dla etapu IIIB i IV Parametr Jednostka Wartości graniczne 1) Metoda badania minimum maksimum Liczba cetanowa 2) 54,0 EN-ISO 5165 Gęstość przy 15 C [kg/m 3 ] EN-ISO 3675 Skład frakcyjny: 50 % destyluje do temperatury [ C] EN-ISO % destyluje do temperatury [ C] EN-ISO 3405 Temperatura końca destylacji [ C] EN-ISO 3405

37 50 37 Poz. 588 Temperatura zapłonu [ C] 55 - EN Temperatura zablokowania zimnego filtru Lepkość kinematyczna w temperaturze 40 C Zawartość policyklicznych węglowodorów aromatycznych [ C] - -5 EN 116 [mm 2 /s] 2,5 3,5 EN-ISO 3104 [% m/m] 3,0 6,0 IP 391 Zawartość siarki 3) [mg/kg] ASTM D 5453 Badanie działania korodującego na płytce miedzi w temperaturze 50 C Pozostałość po koksowaniu 10 % pozostałości destylacyjnej - klasa 1 EN-ISO 2160 [% m/m] - 0,2 EN-ISO Pozostałość po spopieleniu [% m/m] - 0,01 EN-ISO 6245 Zawartość wody [% m/m] - 0,05 EN-ISO Liczba kwasowa [mg KOH/g] - 0,02 ASTM D 974 Odporność na utlenianie 4) [mg/ml] - 0,025 EN-ISO Smarowność (średnica śladu zużycia w temperaturze 60 C) Estry metylowe kwasów tłuszczowych [µm] CEC F-06-A- 96 zabronione Uwaga 1: Przedstawione w opisie technicznym wartości są wartościami rzeczywistymi. W ustalaniu ich wartości granicznych posłużono się warunkami normy ISO 4259 Produkty naftowe - określenie i zastosowanie dokładnych danych odnośnie do metod badań, a w ustaleniu wartości minimalnej wzięto pod uwagę minimalną różnicę 2R powyżej zera; w ustaleniu wartości maksymalnej i minimalnej - minimalna różnica jest 4R (R = odtwarzalność). Mimo tej zasady, która jest konieczna ze względów charakterystycznych, wytwórca paliwa powinien jednak starać się doprowadzić do wartości zerowej, gdy wymagana wartość maksymalna wynosi 2R, i do wartości średniej, gdy podana jest maksymalna i minimalna wartość graniczna. Jeśli konieczne jest wyjaśnienie, czy paliwo spełnia wymagania techniczne, warunki normy ISO 4259 powinny być zastosowane.

38 51 38 Poz. 588 Uwaga 2: Zakres liczby cetanowej nie jest zgodny z wymaganiem minimalnego zakresu 4R. Tym niemniej, w przypadku sporów pomiędzy dostawcą a użytkownikiem paliwa można stosować warunki podane w normie ISO 4259 w celu ich rozstrzygnięcia, pod warunkiem że przeprowadzi się pomiary wielokrotne, w liczbie dostatecznej do uzyskania niezbędnej dokładności, zamiast pojedynczych oznaczeń. Uwaga 3: Należy podać w sprawozdaniu rzeczywistą zawartość siarki w paliwie stosowanym do badań. Uwaga 4: Chociaż stabilność utleniania jest kontrolowana, to należy się spodziewać, że dopuszczalny okres magazynowania będzie ograniczony. Należy żądać od dostawcy informacji o warunkach i czasie magazynowania paliwa. 9. Układ analizy i pobierania próbek. Układy pobierania próbek gazowych i cząstek stałych Numer Opis rysunku 2 Schemat układu analizy spalin nierozcieńczonych 3 Schemat układu analizy spalin rozcieńczonych 4 Przepływ częściowy, przepływ izokinetyczny, sterowanie pompą zasysającą, pobieranie próbki z części przepływu 5 Przepływ częściowy, przepływ izokinetyczny, sterowanie ciśnieniem pompy, pobieranie próbek z części przepływu 6 Przepływ częściowy, regulacja CO 2 lub NO x, pobieranie próbki z części przepływu 7 Przepływ częściowy, bilans CO 2 lub węgla, pobieranie próbki z całego przepływu 8 Przepływ częściowy, z pojedynczą zwężką Venturiego i pomiarem stężenia, pobieranie próbki z części przepływu 9 Przepływ częściowy z dwoma zwężkami Venturiego lub kryzami i pomiarem stężenia, pobieranie próbki z części przepływu 10 Przepływ częściowy z wiązką rurek rozdzielających i pomiarem stężenia, pobieranie próbki z części przepływu 11 Przepływ częściowy, regulacja przepływu, pobieranie próbki z całego przepływu 12 Przepływ częściowy, regulacja przepływu, pobieranie próbki z części przepływu 13 Przepływ całkowity, pompa wyporowa lub zwężka Venturiego o przepływie krytycznym, pobieranie próbki z części przepływu 14 Układ pobierania próbek cząstek stałych 15 Układ rozcieńczania przepływu całkowitego

39 52 39 Poz Określenie emisji zanieczyszczeń gazowych Oznaczanie emisji zanieczyszczeń gazowych Szczegółowe opisy zalecanych układów pobierania próbek i analizy zawierają pkt oraz rysunki 2 i 3. Ponieważ różne konfiguracje mogą dawać równoważne wyniki, zgodność z przedstawionymi schematami nie jest wymagana. W celu uzyskania dodatkowych informacji i skoordynowania działania układów składowych mogą być użyte w szczególności przyrządy, zawory, solenoidy, pompy i przełączniki. Inne części składowe, które nie są potrzebne do utrzymania dokładności niektórych układów, mogą być wyłączone, o ile ich wyłączenie jest oparte na dobrej praktyce inżynierskiej Gazowe składniki spalin: CO, CO 2, HC, NO X. Układ analityczny do oznaczania emisji składników gazowych w nierozcieńczonych lub rozcieńczonych spalinach opisano na podstawie zastosowanego analizatora: 1) HFID - do oznaczania węglowodorów; 2) NDIR - do oznaczania tlenku węgla i dwutlenku węgla; 3) HCLD lub analizatora równoważnego do oznaczania tlenków azotu. W przypadku spalin nierozcieńczonych (rysunek 2) próbka dla wszystkich gazowych składników spalin może być pobrana jedną sondą lub dwoma sondami umieszczonymi blisko siebie i rozdzielona wewnętrznie do poszczególnych analizatorów. Należy zwrócić uwagę, aby w żadnym punkcie układu analizującego nie występowała kondensacja składników spalin (zawierających wodę i kwas siarkowy). W przypadku rozcieńczonych gazów spalinowych (rysunek 3) próbka do oznaczenia węglowodorów powinna być pobrana inną sondą niż próbka dla innych składników. Należy zwrócić uwagę, aby w żadnym punkcie układu analizującego nie występowała kondensacja składników spalin (zawierających wodę i kwas siarkowy).

40 53 40 Poz. 588 Rysunek 2 Schemat przepływowy układu analizy spalin dla CO, NO X i HC gaz zerowy HSL1 T1 HSL1 T2 gaz zerowy G1 SP1 V1 gaz zerowy F1 F2 P gaz wzorcowy R3 HC odpowietrzenie R1 R2 odpowietrzenie V1 powietrze paliwo F1 F2 P FL1 B SL V13 T5 V12 R5 V11 opcjonalnie 2 sondy próbkujące gaz zerowy G3 V4 gaz wzorcowy gaz zerowy V5 gaz wzorcowy gaz zerowy CO CO 2 odpowietrzenie FL5 odpowietrzenie FL6 odpowietrzenie FL7 odpowietrzenie HSL2 T3 gaz zerowy V7 V3 gaz wzorcowy V9 R4 G2 C T4 V8 V10 odpowietrzenie FL4 odpowietrzenie FL2 V6 gaz wzorcowy O 2 FL8 V13 V12

41 54 41 Poz. 588 Rysunek 3 Schemat przepływowy układu analizy rozcieńczonych spalin dla CO, CO 2, NO X i HC B PSP SP2 V1 ta sama F1 F2 P płaszczyzna gaz zerowy T1 SP2 patrz rys. 14 DT V13 BG T5 V12 do PSS patrz rys. 14 BK V1 patrz rys. 13 V14 R5 F1 G3 gaz zerowy V11 T1 BK CO V4 gaz wzorcowy gaz zerowy CO V5 2 gaz wzorcowy F2 HSL1 P SL HSL1 odpowietrzenie FL5 odpowietrzenie FL6 odpowietrzenie HSL2 T2 G1 gaz zerowy gaz wzorcowy R3 T3 G2 V9 gaz zerowy V3 V7 gaz wzorcowy R4 C T4 odpowietrzenie HC R1 R2 odpowietrzenie paliwo FL1 odpowietrzenie FL4 NO V10 odpowietrzenie FL2 FL3 opis rysunków 2 i 3 Wszystkie elementy drogi przepływu pobranej próbki gazu muszą być utrzymywane w temperaturze wymaganej dla poszczególnych układów. - SP1 - sonda do pobierania próbek spalin nierozcieńczonych (dotyczy rysunku 2). Zalecana jest wielootworowa prosta sonda ze stali nierdzewnej, o zaślepionym końcu. Wewnętrzna średnica sondy nie powinna być większa niż średnica wewnętrzna linii pobierania próbek. Grubość ścianki sondy nie może być większa niż 1 mm. Sonda powinna posiadać minimum 3 otwory w trzech różnych płaszczyznach promieniowych tak rozmieszczone, aby pobierać w przybliżeniu jednakowy przepływ. Sondę należy wsunąć w poprzek przewodu wylotowego na głębokość co najmniej 80 % jego średnicy. - SP2 - sonda do pobierania próbek HC z rozcieńczonych spalin (dotyczy rysunku 3). Sonda powinna: 1) stanowić pierwszy odcinek o długości od 254 mm do 762 mm linii do pobierania próbek węglowodorów (HSL3); 2) mieć wewnętrzną średnicę o wartości minimum 5 mm; 3) być zainstalowana w tunelu rozcieńczania DT (pkt ), w punkcie, w którym powietrze rozcieńczające i spaliny są dobrze wymieszane (to jest w przybliżeniu w odległości około 10 średnic tunelu od punktu wlotu spalin do tunelu rozcieńczania, współprądowo); 4) być położona w wystarczającej odległości (promieniowo) od innych sond i ścianki tunelu, tak aby była wolna od wpływu obszarów martwych lub zawirowań;

42 55 42 Poz ) być ogrzewana tak, aby zapewnić wzrost temperatury strumienia gazu na wylocie z sondy do 463 K (190 C) ± 10 K. - SP3 - sonda do pobierania próbek CO, CO 2 i NO X z rozcieńczonych gazów spalinowych (tylko rysunek 3) Sonda powinna być: 1) w tej samej płaszczyźnie co sonda SP2; 2) w wystarczającej odległości (promieniowo) od innych sond i ścianki tunelu, tak aby była wolna od wpływu obszarów martwych lub zawirowań; 3) izolowana i ogrzewana na całej długości do temperatury 328 K (55 C), w celu zabezpieczenia przed kondensacją wody. - HSL1 - podgrzewana linia pobierania próbek dostarcza próbkę gazu z pojedynczej sondy do punktu (punktów) rozgałęzienia i do analizatora HC; Linia pobierania próbek powinna: 1) mieć średnicę wewnętrzną minimum 5 mm i maksimum 13,5 mm; 2) być wykonana ze stali nierdzewnej lub z PTFE; 3) utrzymywać temperaturę ścianki mierzoną w każdej sekcji z oddzielnie regulowanym podgrzewaniem na poziomie 463 K (190 C) ± 10 K, jeżeli temperatura spalin w pobliżu sondy do pobierania próbek jest równa lub niższa od 463 K (190 C); 4) utrzymywać temperaturę ścianki większą niż 453 K (180 C), jeżeli temperatura spalin w pobliżu sondy do pobierania próbek jest większa od 463 K (190 C); 5) utrzymywać temperaturę gazu na poziomie 463 K (190 C) ±10 K bezpośrednio przed podgrzewanym filtrem (F2) i analizatorem HFID. - HSL2 - podgrzewana linia pobierania próbek NO x Linia pobierania próbek powinna: 1) utrzymywać temperaturę ścianki K ( C) aż do konwertora, w przypadku zastosowania kąpieli chłodzącej, i aż do analizatora, gdy kąpiel chłodząca nie jest stosowana; 2) być wykonana ze stali nierdzewnej lub z PTFE. Ponieważ ogrzewanie linii do pobierania próbek gazów spalinowych jest potrzebne wyłącznie w celu zapobieżenia kondensacji wody i kwasu siarkowego, temperatura linii pobierania próbek zależy od zawartości siarki w paliwie. - SL - linia pobierania próbek dla CO (CO 2 ) powinna być wykonana z PTFE lub stali nierdzewnej. Może ona być ogrzewana lub nieogrzewana. - BK - worek do oznaczania stężeń w tle (nieobowiązkowo; tylko rysunek 3. - BG - worek do oznaczania stężeń w próbce spalin (nieobowiązkowo; rysunek 3 tylko dla CO i CO 2 ). - F1 - podgrzewany filtr wstępny (nieobowiązkowo).temperatura filtru powinna być taka sama jak temperatura HSL1.

43 56 43 Poz F2 - filtr podgrzewany powinien zatrzymać wszystkie stałe zanieczyszczenia z próbki gazu przed analizatorem. Temperatura filtru powinna być taka sama jak temperatura HSL1. W razie potrzeby filtr należy wymienić. - P - podgrzewana pompa do pobierania próbek powinna być podgrzewana do takiej temperatury jak HSL1. - HC - podgrzewany detektor płomieniowo-jonizacyjny (HFID) do oznaczania węglowodorów. Temperatura powinna być utrzymywana w zakresie K ( C). - CO, CO 2 - analizatory NDIR do oznaczania tlenku węgla i dwutlenku węgla. - NO 2 - analizator CLD lub HCLD do oznaczania tlenków azotu. W przypadku użycia HCLD jego temperatura powinna być utrzymywana w zakresie K ( C). - C - konwertor powinien być stosowany do katalitycznej redukcji NO 2 do NO przed dokonaniem analizy w CLD lub HCLD. - B - kąpiel chłodząca do chłodzenia i kondensacji wody z próbki spalin. Temperatura kąpieli powinna być utrzymywana w zakresie K (0-4 C) za pomocą lodu lub urządzenia chłodzącego. Jest to nieobowiązkowe, jeżeli analizator nie wykazuje zakłóceń spowodowanych parą wodną, jak opisano w załączniku nr 8 do rozporządzenia pkt i Stosowanie chemicznych środków usuwających wodę z pobranych próbek jest niedozwolone. - T1, T2, T3 - czujniki temperatury do kontroli temperatury strumienia gazu. - T4 - czujnik temperatury. Temperatura konwertora NO 2 -NO. - T5 - czujnik temperatury mierzy temperaturę kąpieli chłodzącej. - G1, G2, G3 - ciśnieniomierze do pomiaru ciśnienia w liniach pobierania próbek. - R1, R2 - regulatory do kontroli ciśnienia odpowiednio powietrza i paliwa, dla HFID. - R3, R4, R5 - regulatory ciśnienia do kontroli ciśnienia w liniach pobierania próbek i regulacji dopływu do analizatorów. - FL1, FL2, FL3 - przepływomierze do pomiaru natężenia przepływu bocznikowego próbki. - FL4 do FL7 - przepływomierze (nieobowiązkowo) do kontroli natężenia przepływu przez analizatory. - V1 do V6 - zawory rozdzielcze - układ zaworów kierujący próbkę spalin, gaz wzorcowy lub gaz zerowy do analizatorów. - V7, V8 - zawory elektromagnetyczne do linii bocznikowej konwertora NO 2 -NO. - V9 - zawór iglicowy do zrównoważenia przepływu przez konwertor NO 2 -NO i linię bocznikową. - V10, V11 - zawory iglicowe do regulacji przepływu przez analizatory. - V12, V13 - zawory spustowe do spuszczania kondensatu z kąpieli chłodzącej B. - V14 - zawór rozdzielczy wybierający worek z próbką spalin lub worek z tłem.

44 57 44 Poz Oznaczanie cząstek stałych Szczegółowe opisy zalecanych układów rozcieńczania i pobierania próbek zawierają rysunki od 4 do 15. W przypadku gdy różne konfiguracje mogą doprowadzać do równoważnych wyników, nie jest wymagana zgodność z przedstawionymi schematami. W celu uzyskania dodatkowych informacji i koordynowania działania układów składowych mogą być użyte w szczególności przyrządy, zawory, solenoidy, pompy i przełączniki. Inne elementy składowe, które nie są konieczne do utrzymania dokładności niektórych układów, mogą być wyłączone, jeżeli ich wyłączenie opiera się na dobrej praktyce inżynierskiej Układ rozcieńczania Układ rozcieńczania przepływu częściowego przedstawiają rysunki od 4 do 12 (wiele rodzajów układów rozcieńczenia przepływu częściowego), które normalnie mogą być stosowane do testu stacjonarnego (NRSC). Ponieważ jednak testy niestacjonarne narzucają dodatkowe surowe ograniczenia, jedynie te układy rozcieńczenia przepływu częściowego (rysunki 4-12), które spełniają wymagania podane w punkcie Wymagania techniczne dla układów rozcieńczenia przepływu częściowego załącznika nr 8 do rozporządzenia pkt 6.4, mogą być zaakceptowane dla testu niestacjonarnego (NRTC). Działanie układu rozcieńczania przepływu częściowego oparte jest na rozcieńczaniu części strumienia spalin. Rozdzielenie strumienia spalin i następnie proces rozcieńczania może być dokonany za pomocą układów rozcieńczania różnych typów. W celu późniejszego zbierania cząstek stałych przez układ pobierania próbek cząstek stałych (rysunek 14) może być przepuszczana całość lub tylko część rozcieńczonych spalin. Pierwszą metodę określa się jako układ pobierania próbki z całego przepływu, drugą metodę jako układ pobierania próbki z części przepływu. Obliczenie stopnia rozcieńczania zależy od rodzaju zastosowanego układu Zaleca się stosowanie następujących układów: 1) izokinetycznego określonego na rysunkach 4 i 5; W układach izokinetycznych przepływ do wnętrza rurki przesyłającej jest dopasowany pod względem prędkości lub ciśnienia do całkowitego przepływu spalin, co wymaga niezakłóconego i równomiernego przepływu spalin przy sondzie pobierającej próbkę. Uzyskuje się to poprzez użycie rezonatora i prostoliniowość przewodu przed punktem pobierania próbek (idąc pod prąd). Proporcja rozdziału jest wówczas obliczana z łatwo mierzalnych wartości, jak średnice przewodów. Warunki izokinetyczne wykorzystywane są tylko do ustawienia warunków przepływu, a nie w celu ustawienia rozdziału wielkości cząstek stałych. Ustawienie rozdziału wielkości cząstek nie jest konieczne, gdyż cząstki stałe są dostatecznie małe, aby podążać wzdłuż linii przepływu.

45 58 45 Poz ) z regulacją przepływu i z pomiarem stężenia, określonych na rysunkach 6-10; W układach z regulacją przepływu i z pomiarem stężenia pobór próbek z całego strumienia spalin dokonywany jest poprzez regulację przepływu powietrza rozcieńczającego i całkowitego przepływu rozcieńczonych spalin. Stosunek rozcieńczenia wyznaczany jest ze stężeń naturalnie występujących w spalinach gazów wskaźnikowych, takich jak CO 2 lub NO X. Stężenia w rozcieńczonych spalinach i w powietrzu rozcieńczającym są mierzone, podczas gdy stężenie w spalinach nierozcieńczonych może być albo mierzone bezpośrednio, albo wyznaczone na podstawie zużycia paliwa i równania bilansu węgla, jeżeli znany jest skład paliwa. Układy te mogą być regulowane poprzez obliczony stosunek rozcieńczenia (rysunki 6 i 7) lub poprzez przepływy w przewodzie przesyłającym (rysunki 8-10). 3) z regulacją przepływu i z jego pomiarem, określonych na rysunkach 11 i 12; W układach z redukcją przepływu i z jego pomiarem próbka jest pobierana z całego strumienia spalin poprzez ustawienie przepływu powietrza rozcieńczającego oraz całkowitego przepływu rozcieńczonych spalin. Stopień rozcieńczenia wyznaczany jest z różnicy natężenia obu przepływów. W związku z tym, że wzajemne wartości bezwzględne natężenia obu przepływów, przy wyższych stosunkach rozcieńczenia, mogą prowadzić do znaczących błędów, wymagane jest wzajemne dokładne wzorcowanie przepływomierzy (rysunek 9 i następne). Regulacja przepływu jest bardzo uproszczona poprzez utrzymywanie natężenia przepływu rozcieńczonych spalin na stałym poziomie i zmianę natężenia przepływu powietrza rozcieńczającego, jeżeli jest to konieczne. Aby wykorzystać wszystkie zalety układów rozcieńczania przepływu częściowego, powinny być wyeliminowane potencjalne problemy związane ze stratą cząstek stałych w rurce przesyłającej oraz zapewnione reprezentatywne próbki pobrane z układu wylotowego silnika i prawidłowe określenie stosunku rozdziału. W opisanych układach zwrócono uwagę na te krytyczne problemy. 4) rozcieńczenia przepływu całkowitego określonego na rysunku 3; 5) do pobierania próbek cząstek stałych, określonych na rysunkach 14 i 15.

46 59 46 Poz. 588 Rysunek 4 Układ rozcieńczania przepływu częściowego z sondą izokinetyczną i pobieraniem próbek z części przepływu (regulacja SB) DAF PB FM1 I > 10*d SB d PSP powietrze TT DT patrz rys. 14 odpowietrzenie PTT do układu poboru cząstek stałych ISP EP DPT spaliny FC1 Nierozcieńczone spaliny są przesyłane z rury wylotowej EP do tunelu rozcieńczania DT przez sondę do izokinetycznego pobierania próbek ISP i rurkę przesyłającą TT. Różnica ciśnienia spalin w rurze wylotowej i na wlocie do sondy jest mierzona przetwornikiem ciśnienia DPT. Sygnał z DPT przekazywany jest do regulatora przepływu FC1, który steruje dmuchawą ssącą SB, tak aby utrzymać zerową różnicę ciśnień na końcówce sondy. W tych warunkach prędkości gazów spalinowych w EP i ISP są jednakowe, a przepływ przez ISP i TT jest stałą częścią (rozdziałem) przepływu spalin. Stosunek rozdziału jest wyznaczany z pól przekrojów poprzecznych EP i ISP. Natężenie przepływu powietrza rozcieńczającego jest mierzone przepływomierzem FM1. Stopień rozcieńczenia obliczany jest z natężenia przepływu powietrza rozcieńczającego i stosunku rozdziału.

47 60 47 Poz. 588 Rysunek 5 Układ rozcieńczania przepływu częściowego z sondą izokinetyczną i pobieraniem próbki z części przepływu (regulacja PB) DAF FM1 I > 10*d SB d PSP powietrze TT DT PTT odpowietrzenie patrz rys. 14 do układu poboru cząstek stałych ISP PB EP spaliny DPT delta p FC1 Nierozcieńczone spaliny przepływają z rury wylotowej EP do tunelu rozcieńczania DT przez sondę izokinetyczną ISP i rurkę przesyłającą TT. Różnica ciśnienia spalin między przewodem wylotowym i wlotem do sondy jest mierzona przez przetwornik ciśnienia DPT. Sygnał z tego przetwornika przekazywany jest do regulatora przepływu FC1, który steruje dmuchawą tłoczącą PB, tak aby utrzymać zerową różnicę ciśnień na końcówce sondy. Uzyskuje się to przez pobieranie niewielkiej części powietrza rozcieńczającego, którego natężenie przepływu zostało uprzednio zmierzone przepływomierzem FM1, i wprowadzenie go do TT poprzez kryzę pneumatyczną. W tych warunkach prędkości gazów spalinowych w EP i ISP są jednakowe, a przepływ przez ISP i TT jest stałą częścią (rozdziałem) przepływu spalin. Stosunek rozdziału jest wyznaczany z pól przekrojów poprzecznych EP i ISP. Powietrze rozcieńczające zasysane jest poprzez DT przez dmuchawę ssącą SB, a natężenie przepływu mierzone jest przez FM1 na wlocie do DT. Stopień rozcieńczenia obliczany jest z natężenia przepływu powietrza rozcieńczającego i stosunku rozdziału.

48 61 48 Poz. 588 Rysunek 6 Układ rozcieńczania przepływu częściowego z pomiarem stężenia CO 2 lub NO x i pobieraniem próbki z części przepływu FC2 EGA EGA DAF opcjonalnie do PB lub SB SB d PSP powietrze PB DT PTT odpowietrzenie EGA TT patrz rys. 14 do układu poboru cząstek stałych SP EP spaliny Nierozcieńczone spaliny są przesyłane z rury wylotowej EP do tunelu rozcieńczania DT poprzez sondę do pobierania próbek SP i przewód przesyłający TT. Stężenia gazu znakującego (CO 2 lub NO x ) mierzone są w nierozcieńczonych i rozcieńczonych spalinach, a także w powietrzu rozcieńczającym za pomocą analizatora(ów) spalin EGA. Sygnały te przekazywane są do regulatora przepływu FC2, który steruje albo dmuchawą tłoczącą PB, albo dmuchawą ssącą SB, tak aby utrzymać żądany rozdział spalin i odpowiedni stopień rozcieńczenia w DT. Stopień rozcieńczenia obliczany jest ze stężeń gazu znakującego w spalinach nierozcieńczonych, w spalinach rozcieńczonych i w powietrzu rozcieńczającym.

49 62 49 Poz. 588 Rysunek 7 Układ rozcieńczania przepływu częściowego z pomiarem stężenia CO 2, bilansem węgla i pobieraniem próbki z całego przepływu FC2 EGA EGA DAF opcjonalnie do P PTT d powietrze PB TT DT PSS FH SP opcjonalnie z FC2 P EP szczegóły patrz rys. 15 spaliny Spaliny nierozcieńczone są przesyłane z rury wylotowej EP do tunelu rozcieńczania DT przez sondę do pobierania próbek SP i przewód przesyłający TT. Stężenia CO 2 w rozcieńczonych spalinach i w powietrzu rozcieńczającym są mierzone za pomocą analizatora(ów) spalin EGA. Sygnały CO 2 i przepływu paliwa G FUEL przesyłane są albo do regulatora przepływu FC2, albo do regulatora przepływu FC3 układu pobierania próbek cząstek stałych (patrz rysunek 14). FC2 steruje dmuchawą tłoczącą PB, podczas gdy FC3 steruje układem pobierania próbek cząstek stałych (patrz rysunek 14), tak ustawiając przepływy do i z układu, aby otrzymać żądany rozdział spalin i stosunek rozcieńczania w DT. Stopień rozcieńczania obliczany jest ze stężenia CO 2 i G FUEL przy zastosowaniu zasady bilansu węgla.

50 63 50 Poz. 588 Rysunek 8 Układ rozcieńczania przepływu częściowego z pojedynczą zwężką Venturiego, pomiarem stężenia i pobieraniem próbki z części przepływu EGA EGA DAF PB I > 10*d VN PSP powietrze DT PTT odpowietrzenie TT patrz rys. 14 do układu poboru cząstek stałych SP EP EGA spaliny Nierozcieńczone spaliny są przesyłane z rury wylotowej EP do tunelu rozcieńczania DT poprzez sondę do pobierania próbek SP i przewód przesyłający TT w wyniku podciśnienia wytworzonego w DT przez zwężkę Venturiego VN. Natężenie przepływu gazów przez TT zależy od wymiany pędu w strefie zwężki Venturiego i dlatego jest uzależnione od temperatury bezwzględnej gazu na wylocie z TT. W konsekwencji, rozdział spalin dla danego natężenia przepływu przez tunel nie jest stały i stosunek rozcieńczania przy niskim obciążeniu jest nieco mniejszy niż przy obciążeniu wyższym. Stężenie gazów znakujących (CO 2 lub NO X ) jest mierzone w nierozcieńczonych spalinach, w rozcieńczonych spalinach i w powietrzu rozcieńczającym za pomocą analizatora(ów) spalin EGA, a stopień rozcieńczenia obliczany jest z wartości tak zmierzonych.

51 64 51 Poz. 588 Rysunek 9 Układ rozcieńczania przepływu częściowego z dwoma zwężkami Venturiego lub z dwoma kryzami, z pomiarem stężenia i pobieraniem próbki z części przepływu EGA EGA DAF PCV2 I > 10*d HE powietrze PB DT d PSP PTT PCV1 TT patrz rys. 14 do układu poboru cząstek stałych SB EP odpowietrzenie FD1 spaliny EGA Nierozcieńczone spaliny są przesyłane z rury wylotowej EP do tunelu rozcieńczania DT poprzez sondę do pobierania próbek SP i przewód przesyłający TT oraz przez rozdzielacz przepływu, który zawiera zestaw kryz lub zwężek Venturiego. Pierwsza z nich (FD1) umieszczona jest w EP, druga zaś (FD2) w TT. W celu utrzymania stałego rozdziału spalin przez regulację nadciśnienia w EP i ciśnienia w DT, dodatkowo konieczne są dwa zawory regulacji ciśnienia (PCV1 i PCV2). PCV1 umieszczony jest zgodnie z kierunkiem strumienia w EP za SP w kierunku przepływu, PCV2 - pomiędzy dmuchawą tłoczącą PB i DT. Stężenie gazów znakujących (CO 2 lub NO X ) jest mierzone w nierozcieńczonych spalinach, w rozcieńczonych spalinach i w powietrzu rozcieńczającym za pomocą analizatora(ów) spalin EGA. Pomiary te są konieczne do sprawdzenia rozdziału spalin i mogą być także wykorzystane do regulacji PCV1 i PCV2 w celu precyzyjnego sterowania rozdziałem. Stopień rozcieńczenia jest obliczany ze stężeń gazów znakujących.

52 65 52 Poz. 588 Rysunek 10 Układ rozcieńczania przepływu częściowego z wiązką rurek rozdzielających z pomiarem stężenia i pobieraniem próbki z części przepływu EGA EGA DAF I > 10*d HE powietrze wprowadzenie świeżego powietrza DT patrz rys. 14 PSP PTT do układu poboru cząstek stałych SB EGA FD3 TT DPT DC FC1 DAF powietrze odpowietrzenie EP Nierozcieńczone spaliny są przesyłane z rury wylotowej EP do tunelu rozcieńczania DT poprzez przewód przesyłający TT oraz przez rozdzielacz przepływu FD3, który składa się z kilku rurek o tych samych wymiarach (ta sama średnica, długość i promień krzywizny) zainstalowanych w EP. Jedna z tych rurek doprowadza spaliny do DT, pozostałymi przepływają one do komory tłumiącej DC. W ten sposób rozdział spalin określony jest przez całkowitą liczbę rurek. Regulacja stałego rozdziału wymaga utrzymywania zerowej różnicy ciśnienia pomiędzy DC i wylotem TT mierzonej przez różnicowy przetwornik ciśnienia DPT. Zerowa różnica ciśnienia osiągana jest przez wtrysk świeżego powietrza do DT przy wylocie z TT. Stężenie gazów znakujących (O 2 lub NO X ) jest mierzone w spalinach nierozcieńczonych, spalinach rozcieńczonych i w powietrzu rozcieńczającym za pomocą analizatora(-ów) spalin EGA. Pomiary te konieczne są do sprawdzenia rozdziału spalin i mogą być wykorzystane do regulacji natężenia przepływu wtryskiwanego powietrza, w celu precyzyjnej regulacji rozdziału. Stopień rozcieńczenia obliczany jest ze stężenia gazów znakujących.

53 66 53 Poz. 588 Rysunek 11 Układ rozcieńczania przepływu częściowego z regulacją przepływu i pobieraniem próbki z całego przepływu FC2 DAF opcjonalnie do P (PSS) d PTT FM1 DT PSS TT FH GEXH lub GAIR SP P odpowietrzenie lub GFUEL EP spaliny Nierozcieńczone spaliny są przesyłane z rury wylotowej EP do tunelu rozcieńczania DT poprzez sondę do pobierania próbek i przewód przesyłający TT. Całkowity przepływ przez tunel ustawiany jest przez regulator przepływu FC3 i pompę pobierania próbek P układu pobierania próbek cząstek stałych (patrz rysunek 16). Przepływ powietrza rozcieńczającego jest sterowany przez regulator przepływu FC2, który może użyć: G EXH, G AIR lub G FUEL jako sygnałów sterujących dla uzyskania wymaganego rozdziału spalin. Przepływ próbki do DT jest różnicą pomiędzy wielkością całkowitego przepływu i przepływem powietrza rozcieńczającego. Natężenie przepływu powietrza rozcieńczającego jest mierzone przez urządzenie pomiaru przepływu FM1, a całkowite natężenie przepływu - przez urządzenie pomiaru przepływu FM3 układu pobierania próbek cząstek stałych (patrz rysunek 14). Stopień rozcieńczenia obliczany jest z tych dwóch natężeń przepływu.

54 67 54 Poz. 588 Rysunek Układ rozcieńczania przepływu częściowego z regulacją przepływu i pobieraniem próbki z części przepływu Rysunek 12 Układ rozcieńczania przepływu częściowego z regulacją przepływu i pobieraniem próbki z części przepływu powietrze powietrze DAF DAF DAF GEXH lub powietrze GEXH GAIR lub lub GFUEL GAIR lub GFUEL GEXH lub GAIR lub GFUEL FC2 do PB lub SB do PB lub SB PB FC2 FM1 do PB lub SB PB FM1 PB SP FM1 EP SP spaliny spaliny spaliny EP SP EP I > 10*d I > 10*d d DT PSP do układu poboru SB cząstek stałych DT d PSP PTT TT patrz rys. I 14> 10*d FM2 do układu poboru SB PTT cząstek stałych TT patrz rys. 14 patrz rys. 14 d FM2 DT PSP do układu poboru odpowietrzenie TT patrz rys. 14 patrz rys. 14 PTT FM2 do układu poboru odpowietrzenie patrz rys. 14 odpowietrzenie Nierozcieńczone spaliny są przesyłane z rury wylotowej EP do tunelu rozcieńczania DT poprzez sondę do pobierania próbek i przewód przesyłający TT. Rozdział spalin i przepływ do DT jest sterowany przez regulator przepływu FC2, który reguluje przepływy (lub prędkości) odpowiednio: Nierozcieńczone dmuchawy spaliny tłoczącej są przesyłane PB i dmuchawy z rury ssącej wylotowej SB. Jest EP to do możliwe, tunelu rozcieńczania ponieważ próbka DT pobrana poprzez sondę przez układ do pobierania pobierania próbek próbek i przewód cząstek przesyłający stałych powraca TT. do Rozdział DT. G spalin EXH, G i przepływ AIR lub G do FUEL mogą DT jest być sterowany wykorzystane przez przez regulator FC2 przepływu jako sygnały FC2, sterujące. który reguluje Natężenie przepływy przepływu (lub prędkości) powietrza rozcieńczającego odpowiednio: dmuchawy mierzone tłoczącej jest przez PB urządzenie i dmuchawy pomiaru ssącej przepływu SB. Jest to FM1, możliwe, a całkowite ponieważ natężenie próbka przepływu pobrana przez przez układ urządzenie pobierania pomiaru próbek przepływu cząstek stałych FM2. powraca Stopień do rozcieńczenia DT. G EXH, G obliczany AIR lub G FUEL jest z mogą natężeń być tych wykorzystane dwóch przepływów. przez FC2 jako sygnały sterujące. Natężenie przepływu powietrza rozcieńczającego mierzone jest przez urządzenie pomiaru przepływu FM1, a całkowite natężenie Opis przepływu rysunków przez od urządzenie 4 do 12 pomiaru przepływu FM2. Stopień rozcieńczenia obliczany jest z natężeń - EP tych rura dwóch wylotowa przepływów. Rura wylotowa powinna być izolowana. W celu redukcji bezwładności cieplnej rury wylotowej Opis rysunków zaleca od się, 4 do aby 12 stosunek grubości ścianki do średnicy nie przekraczał wartości 0,015. Użycie - EP giętkich rura wylotowa odcinków należy ograniczyć tak, aby stosunek ich długości do średnicy nie przekraczał Rura wylotowa wartości 12. powinna Krzywizny być izolowana. powinny być W zminimalizowane, celu redukcji bezwładności aby zmniejszyć cieplnej inercyjne rury osadzanie wylotowej się. zaleca Jeżeli się, w aby skład stosunek układu grubości wchodzi ścianki tłumik do stanowiskowy, średnicy nie przekraczał zaizolować należy wartości również 0,015. ten Użycie tłumik. giętkich odcinków należy ograniczyć tak, aby stosunek ich długości do średnicy nie przekraczał wartości 12. Krzywizny powinny być zminimalizowane, aby zmniejszyć inercyjne osadzanie się. Jeżeli w skład układu wchodzi tłumik stanowiskowy, zaizolować należy również ten tłumik. SB odpowietrzenie

55 68 55 Poz. 588 W przypadku układu izokinetycznego rura wylotowa nie może zawierać kolanek, krzywizn i nagłych zmian średnicy na długości równej co najmniej sześciu średnicom przed (w kierunku przeciwnym do kierunku przepływu) i trzem średnicom za (w kierunku przepływu) końcówką sondy do pobierania próbek. Prędkość gazu w strefie pobierania próbek musi być większa niż 10 m/s, z wyjątkiem fazy biegu jałowego. Oscylacje ciśnienia spalin nie mogą średnio przekraczać ±500 Pa. Wszelkie kroki podejmowane w celu obniżenia oscylacji ciśnienia, wykraczające poza zastosowanie układu wylotowego pojazdu (włącznie z tłumikiem i urządzeniem do dodatkowego oczyszczania spalin), nie mogą zmieniać osiągów silnika ani powodować osadzania się cząstek stałych. W układach bez sond izokinetycznych zaleca się stosowanie prostej rury na długości równej sześciu średnicom przed (w kierunku przeciwnym do przepływu) i trzem średnicom za (w kierunku przepływu) końcówką sondy. - SP sonda do pobierania próbek (rysunki 6-12) Średnica wewnętrzna powinna wynosić co najmniej 4 mm. Stosunek średnicy rury wylotowej i sondy powinien wynosić co najmniej cztery. Sonda powinna być otwartą rurką skierowaną powierzchnią czołową pod prąd, umieszczoną w osi przewodu wylotowego, lub wielootworową sondą, jak opisano pod symbolem SP1 w pkt ISP sonda izokinetyczna do pobierania próbek (rysunki 4 i 5) musi być zainstalowana powierzchnią czołową pod prąd w osi rury wylotowej w miejscu, gdzie spełnione są warunki przepływu spalin w sekcji EP, i tak zaprojektowana, aby zapewniać proporcjonalny pobór próbek spalin nierozcieńczonych. Wewnętrzna średnica powinna wynosić co najmniej 12 mm. Do izokinetycznego rozdziału spalin przez utrzymywanie zerowej różnicy ciśnień pomiędzy EP i ISP niezbędny jest układ regulacji. W takich warunkach prędkość spalin w EP i w ISP jest taka sama, a masowy przepływ przez ISP jest stałą częścią przepływu spalin. ISP musi być podłączona do różnicowego przetwornika ciśnienia. Regulacja w celu utrzymywania zerowej różnicy ciśnienia pomiędzy EP i ISP dokonywana jest za pomocą regulatorów prędkości dmuchawy lub przepływu. - FD1, FD2 - rozdzielacz przepływu (rysunek 9) Zestaw kryz lub zwężek Venturiego zainstalowany jest odpowiednio w rurze wylotowej EP i w przewodzie przesyłającym TT, aby dostarczyć proporcjonalną próbkę nierozcieńczonych spalin. Układ sterujący składający się z dwóch zaworów regulacji ciśnienia PCV1 i PCV2 jest niezbędny do proporcjonalnego rozdziału przez regulację ciśnień w EP i DT. - FD3 - rozdzielacz przepływu (rysunek 10) W rurze wylotowej EP jest zainstalowany zestaw rurek (pakiet rurek), aby dostarczyć proporcjonalną próbkę nierozcieńczonych spalin. Jedna z rurek doprowadza spaliny do tunelu rozcieńczania DT, podczas gdy pozostałymi rurkami spaliny przepływają do komory tłumiącej DC. Rurki muszą posiadać te same wymiary (tę samą średnicę, długość, promień krzywizny), przy czym rozdział spalin zależy od całkowitej liczby rurek. Dla proporcjonalnego rozdziału

56 69 56 Poz. 588 potrzebny jest układ regulacyjny, utrzymujący zerową różnicę ciśnień pomiędzy wylotem zestawu rurek do DC i wylotem z TT. W tych warunkach prędkości gazu w EP i FD3 są proporcjonalne i przepływ przez TT jest stałą częścią przepływu spalin. Te dwa punkty muszą być podłączone do różnicowego przetwornika ciśnienia DPT. Sterowanie utrzymywaniem zerowej różnicy ciśnienia jest realizowane przez regulator przepływu FC1. - EGA - analizator gazów spalinowych (rysunki 6-10) Mogą być zastosowane analizatory CO 2 lub NO X (w przypadku metody bilansu węgla - tylko CO 2 ). Analizatory powinny być wzorcowane tak jak analizatory do pomiaru emisji składników gazowych. W celu określenia różnic stężeń może być użyty jeden lub kilka analizatorów. Dokładność układów pomiarowych musi być taka, żeby dokładność pomiaru G EDFWi wynosiła ±4 %. - TT - przewód przesyłający (rysunki 4-12) powinien: 1) być możliwie krótki, ale nie dłuższy niż 5 m; 2) posiadać średnicę równą lub większą od średnicy sondy; jednak nie większą niż 25 mm; 3) posiadać wylot w osi tunelu rozcieńczania, skierowany w kierunku ruchu strumienia gazów. Jeżeli długość przewodu wynosi 1 m lub mniej, powinien być on izolowany materiałem o maksymalnej przewodności cieplnej 0,05 W/(m-K), o grubości promieniowej warstwy izolacyjnej odpowiadającej średnicy sondy. W przypadku gdy przewód jest dłuższy niż 1 m, musi być izolowany i podgrzewany do minimalnej temperatury ścianki co najmniej 523 K (250 C). Alternatywnie wymagana temperatura ścianki przewodu przesyłającego może być określona z wykorzystaniem standardowych obliczeń przenikania ciepła. - DPT - różnicowy przetwornik ciśnienia (rysunki 4, 5 i 10) powinien posiadać zakres ±500 Pa lub mniejszy. - FC1 - regulator przepływu (rysunki 4, 5 i 10) W układach izokinetycznych (rysunki 4 i 5) niezbędny jest regulator przepływu utrzymujący zerową różnicę ciśnień pomiędzy EP i ISP. Regulacja może być wykonana przez: 1) regulację prędkości obrotowej lub przepływu dmuchawy ssącej (SB) i utrzymywanie stałej prędkości obrotowej dmuchawy tłoczącej (PB) podczas każdej fazy (rysunek 4) lub 2) ustawienie dmuchawy ssącej (SB) na ustalony przepływ masowy rozcieńczonych spalin i regulację przepływu dmuchawy tłoczącej PB, a przez to przepływu próbki spalin w obszarze przy zakończeniu przewodu przesyłającego (TT) (rysunek 5). W przypadku układu z regulacją ciśnieniem błąd resztkowy w pętli sterującej nie może przekraczać ±3 Pa. Oscylacje ciśnienia w tunelu rozcieńczającym nie mogą przekraczać średnio ±250 Pa.

57 70 57 Poz. 588 W układzie z wiązką rurek (rysunek 10) do proporcjonalnego rozdziału spalin niezbędny jest regulator przepływu utrzymujący zerową różnicę ciśnień między wylotem z zespołu rurek i wylotem z TT. Regulacji można dokonać poprzez sterowanie natężeniem przepływu powietrza wtryskiwanego do DT przy wylocie z TT. - PCV1, PCV2 - zawór regulacji ciśnienia (rysunek 9) W układzie z dwoma zwężkami Venturiego lub dwoma kryzami niezbędne są dwa zawory regulujące ciśnienie w celu proporcjonalnego rozdziału przepływu poprzez sterowanie nadciśnieniem w EP i ciśnieniem w DT. Zawory powinny być umieszczone w EP za (w kierunku przepływu) SP oraz pomiędzy PB i DT. - DC - komora tłumiąca (rysunek 10) W celu zminimalizowania oscylacji ciśnienia w rurze wylotowej EP komora tłumiąca powinna być zainstalowana na wylocie z zespołu rurek. - VN - zwężka Venturiego (rysunek 8) zainstalowana jest w tunelu rozcieńczania DT w celu wytwarzania podciśnienia w obszarze wylotu z przewodu przesyłającego TT. Natężenie przepływu gazu przez TT jest zdeterminowane przez wymianę pędu w strefie zwężki Venturiego i jest zasadniczo proporcjonalne do natężenia przepływu dmuchawy tłoczącej PB, co prowadzi do stałego stosunku rozcieńczania. Ze względu na wpływ temperatury u wylotu z TT i różnicę ciśnień pomiędzy EP i DT na wymianę pędu rozcieńczenia jest nieznacznie niższy przy małym obciążeniu niż przy wysokim obciążeniu. - FC2 - regulator przepływu (rysunki 6, 7, 11 i 12; nieobowiązkowy) może być użyty w celu regulacji przepływu dmuchawy tłoczącej PB i/lub dmuchawy ssącej SB. Może on być sprzężony z sygnałem przepływu spalin lub sygnałem przepływu paliwa i/ lub sygnałami różnicowymi CO 2 lub NO X. W przypadku zastosowania ciśnieniowego zasilania powietrzem (rysunek 11) FC2 reguluje bezpośrednio przepływ powietrza. - FM1 - urządzenie do pomiaru przepływu (rysunki 6 i 7, 11 i 12): gazomierz lub inne oprzyrządowanie do pomiaru natężenia przepływu powietrza rozcieńczającego. FM1 jest nieobowiązkowe, jeżeli PB jest wzorcowana do pomiaru przepływu. - FM2 - urządzenie do pomiaru przepływu (rysunek 12): gazomierz lub inne przepływowe oprzyrządowanie do pomiaru natężenia przepływu rozcieńczonych spalin. FM2 jest nieobowiązkowe, jeżeli SB jest wzorcowana do pomiaru przepływu. - PB - dmuchawa tłocząca (rysunki 4-9 i 12) może być podłączona do regulatorów przepływu FC1 lub FC2 w celu regulacji natężenia przepływu powietrza rozcieńczającego. PB nie jest wymagana w przypadku użycia przepustnicy. PB może być stosowana do pomiaru przepływu powietrza rozcieńczającego, jeżeli jest wzorcowana. - SB - dmuchawa ssąca (rysunki 4-6, 9, 10 i 12) może być użyta do pomiaru przepływu rozcieńczonych spalin, tylko w układach pobierania próbek z części przepływu, jeżeli jest wzorcowana.

58 71 58 Poz DAF - filtr powietrza rozcieńczającego (rysunki 4-12) Zaleca się, aby powietrze rozcieńczające było filtrowane oraz przepuszczane przez węgiel aktywowany w celu usunięcia węglowodorów tła. Powietrze rozcieńczające powinno mieć temperaturę 298 K (25 C) ±5 K. Na życzenie producenta należy pobrać próbkę powietrza rozcieńczającego zgodnie z dobrą inżynierską praktyką w celu określenia zawartości cząstek stałych w tle, a następnie zawartość tę można odejmować od wartości zmierzonych w rozcieńczonych spalinach. - PSP - sonda do pobierania próbek cząstek stałych (rysunki 4, 6, 8, 10 i 12) Sonda jest początkową częścią PTT i: 1) powinna być umieszczona powierzchnią czołową pod prąd w punkcie, w którym powietrze rozcieńczające i gazy spalinowe są dobrze wymieszane, tj. w osi tunelu rozcieńczania DT, w odległości około 10 średnic tunelu za (w kierunku przepływu) punktem wlotu spalin do tunelu rozcieńczania; 2) powinna posiadać średnicę wewnętrzną minimum 12 mm; 3) może być podgrzewana do temperatury ścianek nie wyższej niż 325 K (52 C) przez bezpośrednie ogrzewanie lub przez wstępne podgrzewanie powietrza rozcieńczającego, pod warunkiem że temperatura powietrza przed wprowadzeniem spalin do tunelu rozcieńczania nie przekroczy 325 K (52 C); 4) może być izolowana. - DT - tunel rozcieńczania (rysunki 4-12): 1) powinien być dostatecznie długi, aby zapewnić całkowite wymieszanie spalin i powietrza rozcieńczającego w warunkach przepływu turbulentnego; 2) powinien być wykonany ze stali nierdzewnej oraz w przypadku tuneli o średnicy wewnętrznej: - większej niż 75 mm stosunek grubości ścianki do średnicy nie powinien przekraczać 0,025, - równej 75 mm lub mniejszej, nominalna grubość ścianek nie powinna być mniejsza niż 1,5 mm; 3) powinien posiadać średnicę co najmniej 75 mm w przypadku pobierania próbek z części przepływu; 4) dla układów z pobieraniem próbek z całego przepływu zaleca się średnicę co najmniej 25 mm; 5) może być podgrzewany do temperatury ścianki nieprzekraczającej 325 K (52 C) przez ogrzewanie bezpośrednie lub przez wstępne podgrzewanie powietrza rozcieńczającego, pod warunkiem że temperatura powietrza przed wprowadzeniem spalin do tunelu rozcieńczania nie przekroczy 325 K (52 C); 6) może być izolowany.

59 72 59 Poz. 588 Spaliny silnika powinny zostać dokładnie wymieszane z powietrzem rozcieńczającym. Dla układów z pobieraniem próbek z części przepływu jakość wymieszania należy sprawdzić po oddaniu do użytkowania, mierząc rozkład CO 2 w tunelu rozcieńczającym przy pracującym silniku (co najmniej cztery równo rozmieszczone punkty pomiarowe). W razie konieczności można zastosować kryzę mieszającą. Uwaga: Jeżeli temperatura otoczenia w bezpośredniej bliskości tunelu rozcieńczania DT jest niższa od 293 K (20 C), należy przedsięwziąć środki zapobiegawcze w celu uniknięcia strat cząstek stałych osadzających się na zimnych ściankach tunelu rozcieńczania. Dlatego zaleca się ogrzewanie i/lub izolację tunelu dla uzyskania temperatury w podanych wyżej granicach. Przy wysokich obciążeniach silnika tunel może być chłodzony z wykorzystaniem nieagresywnych środków, takich jak wirujący wentylator, dopóty, dopóki temperatura czynnika chłodzącego nie będzie niższa niż 293 K (20 C). - HE - wymiennik ciepła (rysunki 9 i 10) powinien posiadać dostateczną wydajność, aby utrzymać temperaturę na wlocie do dmuchawy ssącej SB w zakresie ±11 K od średniej temperatury roboczej występującej podczas testu Układ rozcieńczania przepływu całkowitego (rysunek 13) Opisany układ rozcieńczania oparty jest na rozcieńczaniu całkowitej ilości spalin, przy zachowaniu stałej objętości przepływu (CVS). Należy zmierzyć całkowitą objętość mieszaniny spalin i powietrza rozcieńczającego. Można użyć układu PDP lub CFV lub SSV. Następnie w celu wychwycenia cząstek stałych próbka spalin jest przepuszczana do układu pobierającego próbki cząstek stałych (rysunki 14 i 15). Jeżeli jest to wykonane bezpośrednio, jest to określane jako pojedyncze rozcieńczanie. Jeżeli jednak próbka jest rozcieńczana jeszcze raz w tunelu powtórnego rozcieńczania, to jest to określane jako podwójne rozcieńczanie. Jest to przydatne, jeżeli wymagana temperatura na powierzchni filtru nie może być osiągnięta przy pojedynczym rozcieńczaniu. Układ podwójnego rozcieńczania określa rysunek 15, jako modyfikacja układu pobierania próbek cząstek stałych, mimo że stanowi on częściowo odrębny układ rozcieńczania, ponieważ ma on większość wspólnych części z typowym układem pobierania próbki cząstek stałych. Emisje składników gazowych mogą być również oznaczane w tunelu rozcieńczającym układu do rozcieńczania przepływu całkowitego. Dlatego sondy pobierające próbki składników gazowych są przedstawione na rysunku 13, lecz nie pojawiają się na liście opisu. Odpowiednie wymagania przedstawione są w pkt

60 73 60 Poz. 588 Rysunek 13 Układ rozcieńczania przepływu całkowitego Patrz rys. 3 do filtra tła do układu analizy spalin DAF HE opcja powietrze spaliny PSP PTT EP patrz rys. 14 do układu poboru cząstek stałych lub do DDS patrz rys. 15 opcja FC3 CFV lub SSV jeżeli stosowany jest EFC FC3 odpowietrzenie odpowietrzenie Opis rysunku 13 - EP - rura wylotowa. Długość rury wylotowej od wylotu kolektora wylotowego silnika, wylotu z turbosprężarki lub układu do dodatkowego oczyszczania spalin do tunelu rozcieńczającego nie powinna być większa niż 10 m. Jeżeli długość układu przekracza 4 m, wówczas wszystkie przewody rurowe o długości powyżej 4 m powinny być izolowane, z wyjątkiem włączonego szeregowo dymomierza, o ile jest zastosowany. Promieniowa grubość izolacji musi wynosić co najmniej 25 mm. Wartość przewodności cieplnej materiału izolacyjnego, mierzona w temperaturze 673 K (400 C), nie powinna być większa niż 0,1 W/(m-K). W celu zmniejszenia bezwładności cieplnej przewodu wylotowego zaleca się, aby stosunek grubości do średnicy wynosił 0,015 lub mniej. Zastosowanie odcinków elastycznych powinno być ograniczone tak, aby stosunek ich długości do średnicy wynosił 12 lub mniej. Całkowita ilość spalin nierozcieńczonych jest mieszana z powietrzem rozcieńczającym w tunelu rozcieńczania DT. Natężenie przepływu spalin rozcieńczonych mierzone jest albo za pomocą pompy wyporowej PDP, albo za pomocą zwężki Venturiego CFV o przepływie krytycznym albo za

61 74 61 Poz. 588 pomocą zwężki Venturiego o przepływie poddźwiękowym. Dla proporcjonalnego pobierania próbek cząstek stałych i dla określenia przepływu może być użyty wymiennik ciepła HE lub elektroniczna kompensacja przepływu EFC. Ponieważ wyznaczanie masy cząstek stałych jest oparte na całkowitym przepływie spalin rozcieńczonych, nie jest wymagane obliczanie stopnia rozcieńczania. - PDP - pompa wyporowa mierzy całkowity przepływ rozcieńczonych spalin na podstawie liczby obrotów pompy i jej objętości wyporowej. Nadciśnienie w układzie wylotowym nie powinno być sztucznie obniżane przez PDP lub układ dolotowy powietrza rozcieńczającego. Statyczne nadciśnienie wylotu mierzone przy działającym układzie CVS powinno zawierać się w granicach ±1,5 kpa statycznego ciśnienia mierzonego bez podłączenia do CVS przy jednakowych: prędkości obrotowej i obciążeniu silnika. Temperatura mieszaniny gazów bezpośrednio przed PDP powinna zawierać się w granicach ±6 K od średniej temperatury roboczej stwierdzonej podczas testu, gdy nie zastosowano kompensacji przepływu. Kompensację przepływu można stosować tylko w przypadku, gdy temperatura na wlocie do PDP nie przekracza 50 C (323 K). - CFV - zwężka Venturiego o przepływie krytycznym mierzy całkowity przepływ rozcieńczonych spalin przez utrzymywanie przepływu w warunkach zdławionych (przepływ krytyczny). Statyczne nadciśnienie wylotu mierzone przy działającym układzie CFV powinno zawierać się w granicach ±1,5 kpa od statycznego ciśnienia mierzonego bez połączenia z CFV przy jednakowych: prędkości obrotowej i obciążeniu silnika. Temperatura mieszaniny gazów bezpośrednio przed CFV powinna zawierać się w granicach ±11 K od średniej temperatury roboczej stwierdzonej podczas testu, gdy nie była używana kompensacja przepływu. - SSV - zwężka Venturiego o przepływie poddźwiękowym mierzy całkowity przepływ spalin rozcieńczonych jako funkcję ciśnienia wlotowego, temperatury na wlocie i spadku ciśnienia między wlotem a gardzielą SSV. Statyczne nadciśnienie spalin mierzone przy działającej SSV powinno zawierać się w granicach ±1,5 kpa od statycznego ciśnienia mierzonego bez połączenia z SSV przy jednakowych: prędkości obrotowej i obciążeniu silnika. Temperatura mieszaniny gazów bezpośrednio przed SSV powinna zawierać się w granicach ±11 K od średniej temperatury roboczej stwierdzonej podczas testu, gdy nie jest stosowana kompensacja przepływu. - HE - wymiennik ciepła (nieobowiązujący, jeżeli stosowany jest EFC). Wydajność wymiennika ciepła powinna być wystarczająca do utrzymania temperatury w żądanych granicach, podanych powyżej. - EFC - elektroniczna kompensacja przepływu (nieobowiązująca, jeśli zastosowano HE). Jeżeli temperatura na wlocie do PDP lub CFV lub SSV nie jest utrzymywana w granicach podanych powyżej, wymagane jest zastosowanie układu kompensacji przepływu do ciągłego pomiaru natężenia przepływu i utrzymywania proporcjonalnego pobierania próbek w układzie cząstek stałych.

62 75 62 Poz. 588 W tym celu używa się sygnałów ciągłego pomiaru natężenia przepływu, aby korygować odpowiednio natężenie przepływu próbki przez filtry cząstek stałych w układzie pobierania próbek cząstek stałych (patrz rysunki 14 i 15). - DT - tunel rozcieńczania: 1) powinien mieć średnicę wystarczająco małą do wywołania przepływu turbulentnego (liczba Reynoldsa większa niż 4.000) i wystarczającą długość, aby spowodować całkowite wymieszanie spalin i powietrza rozcieńczającego. Dopuszcza się użycie kryzy mieszającej; 2) powinien mieć średnicę nie mniejszą niż 75 mm; 3) może być izolowany. Spaliny z silnika powinny być skierowane współprądowo w punkcie wlotu do tunelu rozcieńczania i dokładnie wymieszane. Gdy zastosowano pojedyncze rozcieńczanie, próbka z tunelu rozcieńczania jest doprowadzana do układu pobierającego próbki cząstek stałych (rysunek 14). Przepustowość PDP lub CFV lub SSV powinna być wystarczająca, aby utrzymać rozcieńczone spaliny w temperaturze 325 K (52 C) lub niższej bezpośrednio przed pierwszym filtrem cząstek stałych. Gdy zastosowano podwójne rozcieńczanie, próbka z tunelu rozcieńczania jest doprowadzana do wtórnego tunelu rozcieńczania, gdzie jest jeszcze raz rozcieńczana, a następnie przepływa przez filtry zbierające próbki (rysunek 15). Przepustowość PDP lub CFV lub SSV musi być wystarczająca, aby utrzymać strumień rozcieńczonych gazów spalinowych w DT w temperaturze 464 K (191 C) lub niższej w strefie poboru próbki. Wtórny układ rozcieńczający powinien zapewnić wystarczającą ilość powietrza do wtórnego rozcieńczania, tak aby podwójnie rozcieńczony strumień gazów wylotowych utrzymać w temperaturze 325 K (52 C) lub niższej, bezpośrednio przed pierwotnym filtrem cząstek stałych. - DAF - filtr powietrza rozcieńczającego. Zaleca się, aby powietrze rozcieńczające było przefiltrowane i przepuszczone przez węgiel aktywowany celem wyeliminowania węglowodorów tła. Powietrze rozcieńczające powinno mieć temperaturę 298 K (25 C) ±5 K. Na życzenie producenta próbka powietrza rozcieńczającego może być pobrana zgodnie z dobrą praktyką inżynierską, aby wyznaczyć zawartości cząstek stałych tła, które można następnie odjąć od zawartości zmierzonych w rozcieńczonych spalinach. - PSP - sonda do pobierania próbek cząstek stałych jest podstawową częścią PTT i: 1) powinna być zamontowana powierzchnią czołową pod prąd w punkcie, gdzie rozcieńczające powietrze i spaliny są dobrze wymieszane, to jest w osi tunelu rozcieńczającego DT, w odległości około 10 średnic tunelu za (w kierunku przepływu) punktem, gdzie spaliny wprowadzane są do tunelu rozcieńczającego; 2) powinna mieć średnicę wewnętrzną minimum 12 mm; 3) może być podgrzewana do temperatury ścianki nie większej niż do 325 K (52 C) przez podgrzewanie bezpośrednie lub przez wstępne podgrzanie powietrza rozcieńczającego, pod

63 76 63 Poz. 588 warunkiem że temperatura powietrza przed miejscem wprowadzenia spalin do tunelu do rozcieńczania nie przekroczy 325 K (52 C); 4) może być izolowana Układ do pobierania próbek cząstek stałych stosuje się do zbierania cząstek stałych na filtrach tych cząstek. W przypadku pobierania próbek całkowitych rozcieńczonego przepływu częściowego, który polega na przepuszczeniu przez filtry całej próbki rozcieńczonych spalin, układ rozcieńczania (rysunek 7 i 11) i pobierania próbek zazwyczaj stanowią zespół nierozdzielny. W przypadku pobierania próbek z części rozcieńczonego przepływu częściowego lub rozcieńczonego przepływu całkowitego, który polega na przepuszczeniu przez filtry tylko części rozcieńczonych spalin, układ rozcieńczający (rysunek 4, 6, 8, 10, 12, 13) i układ pobierania próbek zazwyczaj stanowią oddzielne zespoły. W niniejszej części załącznika uznano układ podwójnego rozcieńczania DDS (rysunek 15) w układzie rozcieńczania przepływu całkowitego za szczególną modyfikację typowego układu pobierania próbek cząstek stałych określonego na rysunku 14. Układ podwójnego rozcieńczania zawiera wszystkie ważne elementy układu pobierania próbek cząstek stałych, takie jak obudowy filtrów i pompy do pobierania próbek i dodatkowo również kilka elementów do rozcieńczania, w szczególności zasilanie powietrzem rozcieńczającym drugi tunel rozcieńczający. Aby uniknąć jakiegokolwiek oddziaływania na pętle sterowania zaleca się, aby pompa do pobierania próbek pracowała podczas realizacji całej procedury testu. W metodzie jednofiltrowej stosuje się obejście dla przepuszczenia próbki przez filtry pomiarowe przez wymagane okresy. Należy zminimalizować wpływ procedury przełączania na pętle sterowania.

64 77 64 Poz. 588 Rysunek 14 Układ pobierania próbek cząstek stałych PTT z tunelu rozcieńczającego DT (rys. 4 do 13) FH P FM3 FC3 opcjonalnie z EGA lub z PDP lub z CFV lub z G FUEL Próbka rozcieńczonych spalin jest pobierana, za pomocą pompy pobierania próbek P, z tunelu rozcieńczania DT przepływu częściowego lub przepływu całkowitego przez sondę pobierającą próbki cząstek stałych PSP i przewód PTT przesyłający cząstki stałe. Próbka jest przepuszczana przez obudowę(y) filtru FH, która zawiera filtry pomiarowe cząstek stałych. Natężenie przepływu próbki jest regulowane przez sterownik przepływu FC3. Jeżeli używany jest elektroniczny układ kompensujący EFC (patrz rysunek 13), to przepływ rozcieńczonych spalin jest wykorzystywany jako sygnał sterujący dla FC3.

65 78 65 Poz. 588 Rysunek 15 Układ rozcieńczania (tylko układ całkowitego przepływu) FM4 DP FH P FM3 SDT BV odpowietrzenie z tunelu rozcieńczającego DT (patrz rys. 13) PTT opcjonalnie PDP lub CFV FC3 Próbka rozcieńczonych spalin z tunelu DT układu rozcieńczania przepływu całkowitego przesyłana jest, przez sondę pobierającą próbki cząstek stałych PSP i przewód PTT przesyłający cząstki stałe, do drugiego tunelu rozcieńczającego SDT, gdzie jest ponownie rozcieńczana. Następnie próbka przepływa przez obudowę(y) filtrów FH zawierającą(e) filtry zbierające cząstki stałe. Natężenie przepływu powietrza rozcieńczającego jest zazwyczaj stałe, podczas gdy natężenie przepływu próbki jest regulowane przez regulator przepływu FC3. Jeżeli zastosowano elektroniczną kompensację przepływu EFC (patrz rysunek 13), jako sygnał sterujący dla FC3 wykorzystywany jest przepływ całkowity rozcieńczonych spalin. Opis rysunku 14 i 15 - PSP - sonda do pobierania próbek cząstek stałych (rysunki 14 i 15) jest początkowym elementem przewodu przesyłającego cząstki stałe PTT. Sonda: 1) powinna być zamontowana powierzchnią czołową pod prąd w punkcie, gdzie powietrze rozcieńczające i spaliny są dobrze wymieszane, to jest w osi tunelu rozcieńczania DT (patrz pkt ), w odległości około 10 średnic tunelu za (w kierunku przepływu) punktem, gdzie spaliny są doprowadzane do tunelu rozcieńczającego; 2) powinna mieć średnicę wewnętrzną minimum 12 mm; 3) może być podgrzewana do temperatury ścianki nie wyższej niż 325 K (52 C) poprzez podgrzewanie bezpośrednie lub poprzez wstępne podgrzanie powietrza rozcieńczającego, pod warunkiem że temperatura powietrza, przed wprowadzeniem spalin do tunelu rozcieńczania, nie przekracza 325 K (52 C); 4) może być izolowana.

66 79 66 Poz PTT przewód przesyłający cząstki stałe, jeżeli to jest tylko możliwe, powinien być zminimalizowany. Długość przewodu przesyłającego cząstki stałe nie może przekraczać mm. Wymiary obowiązują dla: 1) układu rozcieńczania przepływu częściowego z pobieraniem próbek z części przepływu i dla układu rozcieńczania przepływu całkowitego - od czoła sondy do obudowy filtru; 2) układu rozcieńczania przepływu częściowego z pobieraniem próbek pełnego przepływu - od końca tunelu rozcieńczającego do obudowy filtru; 3) układu podwójnego rozcieńczania przepływu całkowitego - od czoła sondy do drugiego tunelu rozcieńczania. Przewód przesyłający może być: 1) podgrzewany do temperatury ścianki nie wyższej niż 325 K (52 C) przez podgrzewanie bezpośrednie lub przez wstępne podgrzanie powietrza rozcieńczającego, pod warunkiem że temperatura powietrza przed miejscem wprowadzenia spalin do tunelu rozcieńczającego nie przekracza 325 K (52 C); 2) izolowany. - SDT - tunel wtórnego rozcieńczania (rysunek 15) Tunel wtórnego rozcieńczania powinien posiadać średnicę wewnętrzną minimum 75 mm i długość wystarczającą dla zapewnienia czasu przebywania próbki podwójnie rozcieńczonej przez co najmniej 0,25 sekundy. Obudowa filtru pierwotnego FH powinna być usytuowana w odległości nie większej niż 300 mm od wylotu z SDT. Tunel wtórnego rozcieńczania może być: 1) podgrzewany do temperatury ścianki nie wyższej niż 325 K (52 C) przez podgrzewanie bezpośrednie lub poprzez wstępne podgrzanie powietrza rozcieńczającego, pod warunkiem że temperatura powietrza przed wprowadzeniem spalin do tunelu rozcieńczania nie przekroczy 325 K (52 C); 2) izolowany. - FH - obudowa(y) filtru (rysunek 14 i 15). Dla filtrów pierwotnego i wtórnego może być stosowana wspólna obudowa lub oddzielne obudowy. Powinny być spełnione wymagania pkt załącznika nr 8 do rozporządzenia. Obudowa filtru może być: 1) podgrzewana do temperatury ścianki nie wyższej niż 325 K (52 C) przez podgrzewanie bezpośrednie lub poprzez wstępne podgrzanie powietrza rozcieńczającego, pod warunkiem że temperatura powietrza przed wprowadzeniem spalin do tunelu rozcieńczania nie przekroczy 325 K (52 C); 2) izolowana.

67 80 67 Poz P - pompa pobierania próbek cząstek stałych (rysunek 14 i 15) powinna być umieszczona w dostatecznej odległości od tunelu, tak aby utrzymać stałą temperaturę na dolocie (±3 K), jeżeli korekcja przepływu przez FC3 nie jest stosowana. - DP - pompa powietrza rozcieńczającego (rysunek 15) (tylko dla podwójnego rozcieńczania przepływu całkowitego) powinna być tak umieszczona, żeby temperatura wlotowa powietrza do rozcieńczania wtórnego wynosiła 298 K (25 C) ±5 K. - FC3 - regulator przepływu (rysunek 14 i 15) Regulator przepływu należy stosować do skompensowania wpływu wahań temperatury i nadciśnienia na drodze przesyłania próbki na natężenie przepływu próbki cząstek stałych, jeżeli inne środki są niedostępne. Wymagane jest zastosowanie regulatora przepływu w przypadku użycia elektronicznej kompensacji EFC (patrz rysunek 13). - FM3 - urządzenie do pomiaru przepływu próbki cząstek stałych (rysunek 14 i 15) - Gazomierz lub oprzyrządowanie do pomiaru przepływu powinny być usytuowane w odpowiedniej odległości od pompy do pobierania próbek, tak aby utrzymywała się stała temperatura wlotowa gazu (±3 K), jeżeli korekcja przepływu przez FC3 nie jest stosowana. - FM4 - urządzenie do pomiaru przepływu (rysunek 15) (powietrze rozcieńczające, tylko podwójnego rozcieńczania przepływu całkowitego). Gazomierz lub oprzyrządowanie do pomiaru przepływu powinny być tak usytuowane, aby temperatura wlotowa gazu wynosiła 298 K (25 C) ±5 K. - BV - zawór kulowy (nieobowiązkowy) powinien mieć średnicę wewnętrzną nie mniejszą niż wewnętrzna średnica przewodu pobierającego próbki, a czas jego przełączania powinien być krótszy niż 0,5 sekundy. Uwaga: Jeżeli temperatura otoczenia w pobliżu PSP, PTT, SDT i FH jest poniżej 293 K (20 C), powinny być podjęte środki ostrożności, aby uniknąć strat cząstek stałych na chłodnych ściankach tych części. Dlatego zaleca się podgrzewanie i/lub izolowanie tych części w granicach podanych w odpowiednich opisach. Zaleca się także, aby temperatura czoła filtru podczas pobierania próbki nie była niższa od 293 K (20 C). Przy dużych obciążeniach silnika podane powyżej części mogą być chłodzone przy użyciu nieagresywnych środków, takich jak obieg wymuszony wentylatorem, dopóki temperatura czynnika chłodzącego nie spadnie poniżej 293 K (20 C) Pkt stosuje się w następujący sposób: a) do etapów I, II, IIIA, IIIB i IV zastosowanie mają wymogi pkt ; b) jeśli producent, na podstawie opcji wskazanej w pkt niniejszego załącznika, zdecyduje się zastosować procedurę opisaną w załączniku 4B regulaminu EKG ONZ nr 96, seria poprawek 03, zastosowanie ma sekcja 9 załącznika 4B regulaminu EKG ONZ nr 96, seria poprawek Wyniki badań dla silników o zapłonie samoczynnym.

68 81 68 Poz. 588 W przypadku kilku silników macierzystych poniższe informacje należy podać dla każdego z nich. Informacje dotyczące badanego silnika. Typ silnika:... Numer identyfikacyjny silnika: Informacje dotyczące przebiegu badania Paliwo wzorcowe użyte podczas badania Liczba cetanowa: Zawartość siarki: Gęstość: Środek smarny Marka (i): Typ(y):... (podać procent oleju w mieszance w przypadku wymieszania środka smarnego i paliwa) Urządzenie napędzane przez silnik (jeśli dotyczy) Wyliczenie i określenie szczegółów: Moc pochłaniana przy określonych prędkościach obrotowych (zgodnie z danymi producenta): Wyposażenie Moc P AE [kw] pochłaniana przy poszczególnych prędkościach obrotowych silnika 1) 2), wg pkt 12 załącznika nr 9 do rozporządzenia Dla prędkości Dla prędkości, przy Dla prędkości pośredniej której osiągana jest znamionowej 3) (jeżeli dotyczy) moc maksymalna (jeżeli jest inna niż prędkość znamionowa) Całkowita: 1) Niepotrzebne skreślić. 2) Nie może być większa niż 10 % mocy zmierzonej podczas badania. 3) Podać wartości prędkości obrotowej silnika odpowiadającej 100 % normalizowanej prędkości, jeżeli prędkość ta używana jest w badaniu w cyklu NRSC.

69 82 69 Poz Osiągi silnika Prędkość obrotowa silnika: 1) Bieg jałowy:... [obr./min]. 2) Pośrednia prędkość obrotowa:... [obr./min]. 3) Umożliwiająca osiągnięcie mocy maksymalnej:... [obr./min]. 4) Znamionowa:... [obr./min]. Podać wartości prędkości obrotowej silnika odpowiadającej 100 % normalizowanej prędkości, jeżeli prędkość ta wykorzystywana jest w badaniu w cyklu NRSC Moc silnika. Nieskorygowana moc zmierzona zgodnie z 3 ust. 1 pkt 8 rozporządzenia. Warunki Moc ustawiona [kw] przy różnych prędkościach obrotowych silnika Dla prędkości pośredniej (jeśli dotyczy) Dla prędkości, dla której osiągana jest moc maksymalna (jeżeli jest inna niż prędkość znamionowa) Dla prędkości znamionowej 1) Maksymalna moc zmierzona przy określonej prędkości badania (P M ) [kw] (a) Całkowita moc pochłaniana przez urządzenia napędzane przez silnik, zgodnie z pkt z uwzględnieniem pkt 12 załącznika nr 9 do rozporządzenia [kw] (b) Moc silnika netto, określona w 3 ust. 1 pkt 8 rozporządzenia [kw] (c) c = a + b 1) Zastąpić wartościami prędkości obrotowej silnika odpowiadającej 100 % normalizowanej prędkości, jeżeli prędkość ta używana jest w badaniu w cyklu NRSC.

70 83 70 Poz Informacje dotyczące przebiegu badania NRSC: Ustawienia dynamometru: [kw] Procent obciążenia 10 (jeżeli dotyczy) 25 (jeżeli dotyczy) (jeżeli dotyczy) 1) Ustawienie dynamometru [kw] przy różnych prędkościach obrotowych silnika Dla prędkości pośredniej (jeżeli dotyczy) 63 % (jeżeli dotyczy) 80 % (jeżeli dotyczy) 91 % (jeżeli dotyczy) Dla prędkości znamionowej 1) 100 Zastąpić wartościami prędkości obrotowej silnika odpowiadającej 100 % normalizowanej prędkości, jeżeli prędkość ta używana jest w badaniu w cyklu NRSC Emisje zanieczyszczeń z silnika/silnika macierzystego (niepotrzebne skreślić). Współczynnik pogorszenia emisji (DF): wyliczony/stały (niepotrzebne skreślić). Podać wartości DF i wartości emisji w poniższej tabeli (niepotrzebne skreślić): DF mnożnikowy /addytywny (niepotrzebne skreślić) Badanie w cyklu NRSC CO HC NO x HC + NO x PM (cząstki stałe) Emisje CO [g/kwh] HC [g/kwh] NO x [g/kwh] HC + NO x [g/kwh] PM [g/kwh] CO 2 [g/kwh] Wynik badania Ostateczny wynik badania z DF Emisje w punkcie testowym Wynik badania 1 Wynik badania 2 Wynik badania 3 Dodatkowe punkty testowe obszaru kontrolnego (jeżeli dotyczy) Prędkość obrotowa silnika Obciążenie [%] CO [g/kwh] HC [g/kwh] NO x [g/kwh] PM [g/kwh]

71 84 71 Poz Układ próbkowania do celów badania w cyklu NRSC: Emisje zanieczyszczeń gazowych:... Wskazać numer rysunku przedstawiającego system zgodnie z definicją w, odpowiednio, pkt załącznika 4 rozporządzenia lub sekcji 9 załącznika 4B do regulaminu EKG ONZ nr 96, seria poprawek Cząstki stałe (PM):... Wskazać numer rysunku przedstawiającego system zgodnie z definicją w, odpowiednio, pkt załącznika 4 rozporządzenia lub sekcji 9 załącznika 4B do regulaminu EKG ONZ nr 96, seria poprawek Metoda: jednofiltrowa/wielofiltrową (niepotrzebne skreślić) Informacje dotyczące przebiegu badania w cyklu NRTC (jeżeli dotyczy): Emisje zanieczyszczeń z silnika/silnika macierzystego (niepotrzebne skreślić). Współczynnik pogorszenia emisji (DF): wyliczony/stały (niepotrzebne skreślić). Podać wartości DF i wartości emisji w poniższej tabeli (niepotrzebne skreślić): Dla silników etapu IV można podać dane dotyczące regeneracji. DF mnożnikowy/addytywny (niepotrzebne skreślić) Emisje Rozruch na zimno Emisje Rozruch na ciepło bez regeneracji Rozruch na ciepło z regeneracją (niepotrzebne skreślić) kr,u mnożnikowy/addytywny (niepotrzebne skreślić) kr,d mnożnikowy/addytywny (niepotrzebne skreślić) Ważony wynik badania Ostateczny wynik badania z DF Badanie w cyklu NRTC CO HC NO x HC + NO x CO [g/kwh] CO [g/kwh] HC [g/kwh] HC [g/kwh] NO x [g/kwh] NO x [g/kwh] HC + NO x [g/kwh] HC + NO x [g/kwh] PM [g/kwh] PM PM [g/kwh] CO 2 [g/kwh]

72 85 72 Poz. 588 Praca w cyklu w przypadku rozruchu na ciepło silnika bez regeneracji kwh Układ próbkowania w badaniu w cyklu NRTC: Emisje zanieczyszczeń gazowych:... Wskazać numer rysunku przedstawiającego system zgodnie z definicją w, odpowiednio, pkt załącznika 4 rozporządzenia lub sekcji 9 załącznika 4B do regulaminu EKG ONZ nr 96, seria poprawek 03. Cząstki stałe:... Wskazać numer rysunku przedstawiającego system zgodnie z definicją w, odpowiednio, pkt załącznika 4 rozporządzenia lub sekcji 9 załącznika 4B do regulaminu EKG ONZ nr 96, seria poprawek 03. Metoda: jednofiltrowa/wielofiltrowa (niepotrzebne skreślić). 11. Wybór kategorii mocy silnika Do celów ustanowienia zgodności silników o zmiennej prędkości obrotowej, określonych w 3 ust. 1 pkt 1 lit. a) i d) rozporządzenia, z wartościami granicznymi emisji podanymi w rozdziale 2 i 3 rozporządzenia zostaną one przydzielone do zakresów mocy na podstawie najwyższej wartości mocy netto, mierzonej zgodnie z 3 ust. 1 pkt 8 rozporządzenia W przypadku innych typów silników należy stosować moc znamionową netto. ;

73 73 86 Poz. 588 Załącznik nr 5 Załącznik nr 5 WYMAGANIA W ZAKRESIE HOMOLOGACJI TYPU DOTYCZĄCE ETAPÓW IIIB I IV 1. Wymagania w zakresie homologacji typu dotyczące etapów IIIB i IV Niniejszy załącznik ma zastosowanie do homologacji typu silników sterowanych elektronicznie, w przypadku których do określenia ilości i czasu wtrysku paliwa jest stosowany elektroniczny układ sterujący (silnik), niezależnie od technologii wykorzystanej w takich silnikach, w celu spełniania granicznych wartości emisji podanych w 14 ust. 6 i ust. 7 rozporządzenia Definicje. Do celów niniejszego załącznika stosuje się następujące definicje: strategia kontroli emisji - oznacza połączenie systemu kontroli emisji z jedną podstawową strategią kontroli emisji i z jednym zestawem strategii pomocniczych kontroli emisji, stanowiących element ogólnej konstrukcji silnika lub maszyny samojezdnej nieporuszającej się po drogach, w której zamontowany jest silnik; reagent - oznacza każdy ulegający zużyciu lub nienadający się do powtórnego użycia czynnik, który jest wymagany i stosowany na potrzeby skutecznego działania układu dodatkowego oczyszczania spalin Wymagania ogólne Wymagania w zakresie podstawowej strategii kontroli emisji Podstawowa strategia kontroli emisji, uruchamiana w całym zakresie roboczym prędkości obrotowej i momentu obrotowego, jest zaprojektowana w taki sposób, aby silnik mógł spełnić wymogi przepisów niniejszego rozporządzenia Nie dopuszcza się takiej podstawowej strategii kontroli emisji, która dokonuje rozróżnienia między pracą silnika podczas standardowego badania homologacji typu a pracą w innych warunkach eksploatacji i może obniżyć poziom kontroli emisji w warunkach nieujętych zasadniczo w procedurze homologacji typu Wymagania w zakresie pomocniczej strategii kontroli emisji Pomocnicza strategia kontroli emisji może być stosowana w silniku lub maszynie samojezdnej nieporuszającej się po drogach, pod warunkiem że pomocnicza strategia kontroli emisji, w przypadku jej uruchomienia, modyfikuje podstawową strategię kontroli emisji w reakcji na określony zestaw warunków otoczenia lub eksploatacji, natomiast nie zmniejsza trwale skuteczności systemu kontroli emisji W przypadku gdy pomocnicza strategia kontroli emisji jest uruchamiana podczas badania homologacyjnego, ppkt i nie stosuje się W przypadku gdy pomocnicza strategia kontroli emisji nie jest uruchamiana podczas badania homologacyjnego, należy wykazać, że pomocnicza strategia kontroli emisji działa wyłącznie przez taki czas, jaki jest wymagany do celów określonych w ppkt

74 87 74 Poz Do etapu IIIB i etapu IV stosuje się następujące warunki kontrolne: warunki kontrolne dotyczące silników etapu IIIB: a) wysokość nieprzekraczająca 1000 m.n.p.m. (lub równoważne ciśnienie atmosferyczne wynoszące 90 kpa); b) temperatura otoczenia w przedziale 275 K 303 K (2 C 30 C); c) temperatura czynnika chłodzącego silnika powyżej 343 K (70 C). Jeżeli pomocnicza strategia kontroli emisji uruchamiana jest podczas pracy silnika w warunkach kontrolnych, o których mowa w ppkt a-c, wówczas strategię taką uruchamia się jedynie wyjątkowo; warunki kontrolne dotyczące silników etapu IV: a) ciśnienie atmosferyczne równe lub większe od 82,5 kpa; b) temperatura otoczenia w następującym przedziale: równa lub wyższa niż 266 K (-7 C), równa lub niższa od temperatury określonej przy pomocy następującego równania przy określonym ciśnieniu atmosferycznym: T c = 0,4514 (101,3 p b ) + 311, gdzie: T c oznacza obliczoną temperaturę powietrza otoczenia w K, a p b oznacza ciśnienie atmosferyczne w kpa; c) temperatura czynnika chłodzącego silnika powyżej 343 K (70 C). Jeżeli pomocnicza strategia kontroli emisji uruchamiana jest podczas pracy silnika w warunkach kontrolnych, o których mowa w ppkt a-c, wówczas strategię taką uruchamia się jedynie wtedy, gdy wykazano, że jest niezbędna do celów określonych w pkt i została zatwierdzona przez organ udzielający homologacji typu; praca w niskiej temperaturze W drodze odstępstwa od wymogów ppkt możliwe jest zastosowanie pomocniczej strategii kontroli emisji w przypadku silników etapu IV wyposażonych w układ recyrkulacji gazów spalinowych (EGR), gdy temperatura otoczenia jest niższa niż 275 K (2 C) i spełnione jest jedno z dwóch poniższych kryteriów: a) temperatura kolektora dolotowego jest równa lub niższa niż temperatura otrzymana w wyniku zastosowania następującego wzoru: IMT c = P IM /15, ,4, gdzie: IMT c oznacza obliczoną temperaturę kolektora dolotowego w K, a P IM oznacza ciśnienie bezwzględne w kolektorze dolotowym w kpa; b) temperatura czynnika chłodzącego silnika jest równa lub niższa niż temperatura otrzymana w wyniku zastosowania następującego wzoru: ECT c = P IM /14, ,8, gdzie: ECT c oznacza obliczoną temperaturę czynnika chłodzącego silnika w K, a P IM oznacza ciśnienie bezwzględne w kolektorze dolotowym w kpa Pomocnicza strategia kontroli emisji może być uruchamiana w szczególności w następujących celach:

75 88 75 Poz sygnałami pokładowymi, w celu ochrony przed uszkodzeniem silnika (wraz z zabezpieczeniem układu obiegu powietrza) lub maszyny samojezdnej nieporuszającej się po drogach, w której jest zamontowany silnik; do celów bezpieczeństwa eksploatacji; zapobiegania nadmiernej emisji, podczas zimnego rozruchu lub rozgrzewania, podczas zatrzymywania; konieczności zwiększenia poziomu emisji jednego z regulowanych zanieczyszczeń w określonych warunkach otoczenia lub eksploatacyjnych, w celu utrzymania poziomu kontroli wszystkich pozostałych regulowanych zanieczyszczeń w ramach granicznych wartości emisji właściwych dla danego silnika. Ma to na celu kompensację naturalnie występujących zjawisk w sposób zapewniający akceptowalny poziom kontroli wszystkich składników emisji Podczas badania homologacyjnego producent wykazuje służbie technicznej, że sposób działania pomocniczej strategii kontroli emisji jest zgodny z przepisami ppkt Do tego celu jest niezbędna ocena dokumentacji, o której mowa w ppkt Nie dopuszcza się żadnego sposobu działania pomocniczej strategii kontroli emisji, który nie byłby zgodny z ppkt Wymagania w zakresie dokumentacji Do wniosku o udzielenie homologacji typu producent dołącza teczkę informacyjną, zawierającą objaśnienia na temat każdego elementu konstrukcji i strategii kontroli emisji oraz sposobów, jakimi strategia pomocnicza bezpośrednio lub pośrednio steruje zmiennymi wyjściowymi. Teczka informacyjna składa się z: pakietu dokumentacji, który zawiera pełny opis strategii kontroli emisji; należy przedstawić dowody na to, że zidentyfikowano wszystkie sygnały wyjściowe dopuszczone przez schemat uwzględniający zakres sterowania poszczególnych sygnałów wejściowych; materiałów dodatkowych, niezałączonych do wniosku o udzielenie homologacji typu, obejmujących wszelkie parametry zmodyfikowane przez każdą pomocniczą strategię kontroli emisji oraz warunki brzegowe, w jakich działa dana strategia, w szczególności: - opis logiki sterowania, strategii sterowania czasem oraz punktów przełączania podczas wszystkich trybów pracy dla układu paliwowego i innych podstawowych układów, skutecznie ograniczających poziom emisji (np.: układ recyrkulacji spalin (EGR) lub dozowania reagentu), - uzasadnienie dla wszelkich pomocniczych strategii kontroli emisji zastosowanych w odniesieniu do silnika, wraz z materiałem i danymi testowymi, wykazujące wpływ na emisję spalin; uzasadnienie takie może

76 89 76 Poz. 588 opierać się na danych testowych, analizie zgodnej z zasadami sztuki inżynierskiej lub na obydwu tych wariantach łącznie, - szczegółowy opis algorytmów lub czujników (jeżeli dotyczy) stosowanych do celów identyfikacji, analizy lub diagnozowania nieprawidłowości w pracy systemu kontroli emisji NO x, - tolerancje stosowane w celu spełnienia wymagań określonych w ppkt , niezależnie od zastosowanych środków Materiały dodatkowe, o których mowa w ppkt , mają charakter ściśle poufny. Materiały takie są udostępniane na żądanie organowi udzielającemu homologacji typu. Organ udzielający homologacji typu przestrzega poufności takich materiałów Wymagania dotyczące systemu kontroli emisji NOx w silnikach etapu IIIB Producent przekazuje informacje w pełni opisujące parametry pracy systemu kontroli emisji NO x, korzystając w tym celu z dokumentacji określonej w pkt 2 załącznika nr 2 oraz w pkt 2 załącznika nr 4 do rozporządzenia Jeżeli system kontroli emisji wymaga użycia reagentu, wówczas producent jest obowiązany do podania parametrów takiego reagentu, w tym jego rodzaju, stężenia, jeżeli reagent występuje w postaci roztworu, temperatury roboczej oraz odniesienia do międzynarodowych norm w zakresie składu i jakości, w ppkt załącznika nr 2 oraz w ppkt załącznika nr 4 do rozporządzenia Zastosowana w silniku strategia kontroli emisji musi funkcjonować w każdych warunkach środowiskowych, jakie występują naturalnie na terytorium Wspólnoty, w szczególności zaś w niskich temperaturach otoczenia Producent wykazuje, że wielkość emisji amoniaku podczas obowiązującego cyklu testu emisji w ramach procedury homologacji typu, w przypadku użycia reagentu, nie przekracza średniej wartości wynoszącej 25 ppm Jeżeli do maszyny samojezdnej nieporuszającej się po drogach są zamontowane lub przyłączone oddzielne zbiorniki z reagentem, należy dodatkowo zapewnić metodę pobierania próbek reagentu z wnętrza takich zbiorników. Punkt pobierania próbek powinien być łatwo dostępny bez potrzeby korzystania ze specjalistycznych urządzeń lub narzędzi Wymagania w zakresie eksploatacji i czynności obsługowych Udzielenie homologacji typu jest uzależnione, zgodnie z 31 rozporządzenia, od zaopatrzenia każdego operatora maszyny samojezdnej nieporuszającej się po drogach w pisemne instrukcje, które muszą być napisane w sposób przejrzysty i nietechniczny, w takim samym języku, jak instrukcja użytkowania maszyny samojezdnej nieporuszającej się po drogach lub silnika. Instrukcje muszą zawierać: szczegółowe ostrzeżenia objaśniające usterki, jakie mogą wystąpić wskutek nieprawidłowej eksploatacji lub obsługi technicznej zamontowanego silnika, wraz z informacją o stosownych środkach naprawczych;

77 90 77 Poz szczegółowe ostrzeżenia dotyczące nieprawidłowej eksploatacji maszyny, wskutek której mogą wystąpić usterki silnika, wraz z informacją o stosownych środkach naprawczych; informacje na temat prawidłowego użycia reagentu, wraz z instrukcją uzupełniania reagentu pomiędzy normalnymi przeglądami technicznymi; wyraźne ostrzeżenie, że świadectwo homologacji typu wydane dla odnośnego typu silnika zachowuje ważność wyłącznie w przypadku spełniania wszystkich poniższych warunków: - eksploatacja i obsługa techniczna silnika przebiega zgodnie z dostarczonymi instrukcjami, - jeżeli doszło do nieprawidłowej eksploatacji lub obsługi technicznej, podjęto bezzwłocznie działania naprawcze zgodne ze środkami naprawczymi określonymi w ostrzeżeniach, o których mowa w ppkt i , - nie wystąpił przypadek zamierzonej nieprawidłowej eksploatacji silnika, w szczególności rozłączenia lub braku obsługi technicznej układu EGR lub układu dozowania reagentu Regulacja reagentu (jeżeli dotyczy) Udzielenie homologacji typu jest uzależnione, zgodnie z 31 rozporządzenia, od dostarczenia wskaźników lub innych odpowiednich środków, stosownie do konfiguracji maszyny samojezdnej nieporuszającej się po drogach, pozwalających operatorowi uzyskać informacje na temat: ilości reagentu, jaka pozostała w zbiorniku, oraz specjalnego sygnału dodatkowego, w przypadku gdy poziom reagentu spadnie poniżej 10% całkowitej objętości zbiornika; całkowitego lub prawie całkowitego opróżnienia zbiornika z reagentem; niezgodności reagentu w zbiorniku z parametrami określonymi w ppkt załącznika nr 2 oraz w ppkt załącznika nr 4 do rozporządzenia, według zamontowanego przyrządu pomiarowego; przerwy w dozowaniu reagentu, innej niż spowodowana przez układ sterowania elektronicznego silnika lub układ regulujący dozowanie w reakcji na warunki eksploatacji silnika, w których nie jest wymagane dozowanie, z zastrzeżeniem że informacja o takich warunkach eksploatacji jest udostępniana organowi udzielającemu homologacji typu Wymagania w zakresie zgodności reagentu z deklarowanymi parametrami oraz tolerancji emisji NO x są spełniane w jeden z poniższych sposobów za pomocą: środków bezpośrednich, takich jak czujnik jakości reagentu; środków pośrednich, takich jak zastosowanie czujnika NO x na wylocie spalin, pozwalającego określić skuteczność reagentu;

78 91 78 Poz innych środków, pod warunkiem że ich skuteczność jest co najmniej taka jak w przypadku środków, o których mowa w ppkt i , i są spełnione najważniejsze wymagania określone w niniejszym punkcie Wymagania dotyczące systemu kontroli emisji NO x w silnikach etapu IV Producent przekazuje informacje w pełni opisujące parametry pracy systemu kontroli emisji NO x, korzystając w tym celu z dokumentacji określonej w pkt 2 załącznika nr 2 oraz w pkt 2 załącznika nr 4 do rozporządzenia Zastosowana w silniku strategia kontroli emisji musi funkcjonować w każdych warunkach środowiskowych, jakie występują naturalnie na terytorium Unii, w szczególności zaś w niskich temperaturach otoczenia. Wymóg ten nie jest ograniczony do warunków, w których należy stosować podstawową strategię kontroli emisji, jak określono w ppkt W przypadku użycia reagentu producent wykazuje, że wielkość emisji amoniaku w badaniach w cyklu NRTC na ciepło (cykl niestacjonarny dla maszyn niedrogowych) lub NRSC (cykl stacjonarny dla maszyn niedrogowych) w ramach procedury homologacji typu nie przekracza średniej wartości wynoszącej 10 ppm Jeżeli do maszyny samojezdnej nieporuszającej się po drogach są zamontowane lub przyłączone zbiorniki z reagentem, należy dodatkowo zapewnić metodę pobierania próbek reagentu z wnętrza takich zbiorników. Punkt pobierania próbek powinien być łatwo dostępny bez potrzeby korzystania ze specjalistycznych urządzeń lub narzędzi Udzielenie homologacji typu uzależnione jest, zgodnie z 31 rozporządzenia, od następujących czynności: zaopatrzenia każdego operatora maszyny samojezdnej nieporuszającej się po drogach w pisemną instrukcję obsługi; przekazania producentowi urządzenia oryginalnego dokumentów związanych z montażem silnika, w tym systemu kontroli emisji, stanowiącego część typu silnika, dla którego udzielono homologacji; przekazania producentowi urządzenia oryginalnego instrukcji dotyczących systemu ostrzegania operatora, systemu wymuszającego i (w stosownych przypadkach) zabezpieczenia przed zamarzaniem reagentu; zastosowania przepisów dotyczących instrukcji obsługi, dokumentów związanych z montażem, systemu ostrzegania operatora, systemu wymuszającego i zabezpieczenia przed zamarzaniem reagentu określonych w załączniku 6 do rozporządzenia Obszar kontrolny stosowany w przypadku etapu IV W przypadku silników etapu IV próbki emisji pobrane w obszarze kontrolnym określonym w załączniku 7 do rozporządzenia nie mogą przekroczyć o więcej niż 100 % wartości granicznych emisji podanych w 14 ust. 7 rozporządzenia.

79 92 79 Poz Wymogi dotyczące demonstracji Służba techniczna wybiera losowo do badania maksymalnie trzy punkty obciążenia i prędkości w obszarze kontrolnym. Służba techniczna określa również losowy przebieg punktów testowych. Badanie przeprowadzane jest zgodnie z podstawowymi wymogami badań w cyklu NRSC, jednak każdy punkt pomiarowy oceniany jest oddzielnie. Emisja w każdym punkcie musi mieścić się w wartościach granicznych, o których mowa w pkt Wymogi dotyczące badań Badanie wykonuje się bezpośrednio po cyklach badania w trybie stacjonarnym (discrete mode cycle DMC), zgodnie z załącznikiem nr 8. Jeśli jednak producent, na podstawie pkt załącznika nr 8, zdecyduje się zastosować procedurę określoną w załączniku 4B do regulaminu EKG ONZ nr 96, seria poprawek 03, badanie odbywa się w następujący sposób: badanie wykonuje się bezpośrednio po cyklach badania DMC, opisanego w pkt lit. a) e) załącznika 4B do regulaminu EKG ONZ nr 96, seria poprawek 03, jednak przed procedurami po przeprowadzeniu badania opisanymi w ppkt lub po badaniu RMC (ramped modal cycle) opisanym w pkt lit. a) d) załącznika 4B do regulaminu EKG ONZ nr 96, seria poprawek 03, ale odpowiednio przed procedurami po przeprowadzeniu badania opisanymi w ppkt ; badania odbywają się w sposób zgodny z wymogami określonymi w pkt lit. b) e) załącznika 4B regulaminu EKG ONZ nr 96, seria poprawek 03, z wykorzystaniem metody wielofiltrowej (jeden filtr w każdym punkcie testowym) dla każdego z trzech wybranych punktów testowych; dla każdego punktu testowego należy obliczyć wartość emisji (w g/kwh); wartości emisji można obliczyć w oparciu o stężenie molowe, wykorzystując dodatek A.7 lub w oparciu o masę, wykorzystując dodatek A.8, jednak należy zachować spójność z metodą stosowaną w przypadku badania DMC lub badania RMC; do obliczania sumy zanieczyszczeń gazowych należy przyjąć wartość N mode równą 1 oraz zastosować współczynnik wagi równy 1; do obliczania emisji cząstek stałych należy stosować metodę wielofiltrową, a do obliczania sumy należy przyjąć wartość N mode równą 1 oraz zastosować współczynnik wagi równy Sprawdzanie emisji gazów ze skrzyni korbowej w przypadku silników etapu IV Emisje ze skrzyni korbowej nie mogą być odprowadzane bezpośrednio do atmosfery, z wyjątkami określonymi w pkt

80 93 80 Poz Przez cały czas pracy silniki mogą odprowadzać emisje ze skrzyni korbowej do przewodów wydechowych przed dowolnym układem oczyszczania spalin Silniki wyposażone w turbosprężarki, pompy, dmuchawy lub mechaniczne sprężarki powietrza mogą odprowadzać emisje ze skrzyni korbowej do atmosfery. W tym przypadku emisje ze skrzyni korbowej są dodawane do emisji spalin (fizycznie lub matematycznie) podczas wszystkich badań poziomu emisji, zgodnie z ppkt Emisje ze skrzyni korbowej Emisje ze skrzyni korbowej nie mogą być odprowadzane bezpośrednio do atmosfery, z następującym wyjątkiem: silniki wyposażone w turbosprężarki, pompy, dmuchawy lub sprężarki doładowujące powietrze mogą odprowadzać emisje ze skrzyni korbowej do otaczającej atmosfery, jeśli emisje te są dodawane do emisji spalin (fizycznie lub matematycznie) podczas wszystkich badań poziomu emisji. Producenci korzystający z tego wyjątku instalują silniki w sposób umożliwiający skierowanie wszystkich emisji ze skrzyni korbowej do układu próbkowania emisji. Na potrzeby niniejszego punktu emisji ze skrzyni korbowej, kierowanych do przewodów wydechowych przed układem oczyszczania spalin podczas pracy silnika, nie uznaje się za emisje odprowadzane bezpośrednio do atmosfery. Emisje z otwartej skrzyni korbowej kierowane są do układu wydechowego w celu przeprowadzenia pomiaru emisji w następujący sposób: a) materiały, z których wykonane są przewody, muszą być gładkie, przewodzące prąd elektryczny i nie mogą wchodzić w reakcje z emisjami ze skrzyni korbowej. Długość przewodów należy ograniczyć do minimum; b) liczbę zagięć przewodów skrzyni korbowej stosowanych w laboratorium należy ograniczyć do minimum, a promień każdego łuku, którego nie da się uniknąć, musi być jak największy; c) stosowane w laboratorium przewody wylotowe skrzyni korbowej muszą spełniać specyfikacje producenta silnika w odniesieniu do przeciwciśnienia skrzyni korbowej; d) przewody odprowadzające spaliny ze skrzyni korbowej muszą być podłączone do wylotu nierozcieńczonych spalin za układem oczyszczania spalin, za elementami dławiącymi przepływ spalin, ale przed wszystkimi sondami próbkującymi w odległości zapewniającej całkowite wymieszanie ze spalinami pochodzącymi z silnika przed pobraniem próbek. Przewód odprowadzający spaliny ze skrzyni korbowej musi być wprowadzony w swobodny strumień spalin, aby uniknąć efektu uwarstwienia przepływu i ułatwić wymieszanie. Wylot przewodu odprowadzającego spaliny ze skrzyni korbowej może być skierowany w dowolnym kierunku względem strumienia nierozcieńczonych spalin.

81 94 81 Poz. 588 Wymogi zapewnienia właściwego działania systemu kontroli emisji NO x Załącznik nr 6 Załącznik nr 6 1. Wprowadzenie W niniejszym załączniku określono wymogi zapewnienia właściwego działania systemu kontroli emisji NO x. Obejmuje on wymogi dotyczące silników, w których w celu ograniczenia emisji stosuje się reagent Definicje i skróty Układ diagnostyki kontroli emisji NO x (NCD) oznacza układ stanowiący element silnika, który ma możliwość a) wykrywania nieprawidłowego funkcjonowania kontroli emisji NO x ; b) identyfikowania prawdopodobnej przyczyny nieprawidłowego funkcjonowania kontroli emisji NO x za pomocą informacji przechowywanych w pamięci komputera lub poprzez przekazywanie ich na zewnątrz Nieprawidłowe funkcjonowanie kontroli emisji NO x (NCM) oznacza próbę ingerencji osób niepowołanych w system kontroli emisji NO x silnika lub nieprawidłowe funkcjonowanie mające wpływ na ten układ, które może być skutkiem ingerencji, która gdy zostanie wykryta, zgodnie z niniejszą dyrektywą wymaga aktywacji systemu ostrzegania operatora i systemu wymuszającego Diagnostyczny kod błędu (DTC) oznacza numeryczny lub alfanumeryczny kod identyfikacyjny, który identyfikuje nieprawidłowe funkcjonowanie kontroli emisji NO x lub jest do niego przypisywany Potwierdzone i aktywne DTC oznacza diagnostyczne kody błędu (DTC) gromadzone w okresie, gdy układ NCD stwierdza zaistnienie nieprawidłowego funkcjonowania Narzędzie skanujące oznacza zewnętrzne urządzenie badawcze używane do komunikacji z zewnątrz z układem NCD Rodzina silników NCD oznacza grupę układów silnikowych utworzoną przez producenta, w których stosowane są te same metody monitorowania/diagnozowania NCM. 2. Wymogi ogólne Układ silnika wyposaża się w układ diagnostyki kontroli emisji NO x (NCD) zdolny do wykrywania nieprawidłowego funkcjonowania kontroli emisji NO x (NCM), o którym mowa w niniejszym załączniku. Wszystkie układy silnika ujęte w pkt 2 muszą być projektowane, budowane i montowane w sposób umożliwiający spełnianie takich wymagań przez cały zwykły okres eksploatacji silnika w zwykłych warunkach użytkowania. Aby umożliwić osiągnięcie tego celu, dopuszcza się, by silniki używane dłużej niż przez przewidziany okres eksploatacji, określony w pkt załącznika nr 8 do rozporządzenia, wykazywały pewne obniżenie skuteczności i czułości układu diagnostyki kontroli emisji NO x (NCD), tak by wartości progowe określone w niniejszym załączniku mogły zostać przekroczone przed aktywowaniem systemu ostrzegania i systemu wymuszającego.

82 95 82 Poz Wymagane informacje Jeżeli system kontroli emisji wymaga użycia reagentu, wówczas producent zobowiązany jest do podania parametrów takiego reagentu, w tym jego rodzaju, stężenia, jeżeli reagent występuje w postaci roztworu, temperatury roboczej oraz odniesienia do międzynarodowych norm w zakresie składu i jakości, w ppkt załącznika nr 2 oraz w ppkt załącznika nr Składając wniosek o udzielenie homologacji typu, organowi udzielającemu homologacji przedstawia się szczegółowe informacje na piśmie, w pełni opisujące charakterystykę funkcjonalną i operacyjną systemu ostrzegania operatora w pkt 4 i systemu wymuszającego w pkt Producent przedkłada dokumenty związane z montażem, które, jeśli są wykorzystywane przez producenta urządzenia oryginalnego, dadzą pewność, że silnik, włącznie z układem kontroli emisji stanowiącym część homologowanego typu silnika, gdy jest montowany w maszynie, będzie pracował, w połączeniu z niezbędnymi częściami maszyny, w sposób zgodny z wymogami określonymi w rozporządzeniu. Dokumentacja ta musi zawierać szczegółowe wymogi techniczne i wytyczne dotyczące układu silnika (oprogramowania, osprzętu i sposobów komunikacji) niezbędne do poprawnego montażu układu silnika w maszynie Warunki pracy Układ diagnostyki kontroli emisji NO x musi funkcjonować w następujących warunkach: a) w temperaturze otoczenia w zakresie od 266 K do 308 K (od -7 C do 35 C); b) na każdej wysokości poniżej m; c) przy temperaturze czynnika chłodzącego silnika powyżej 343 K (70 C). Pkt 2 nie ma zastosowania w przypadku monitorowania poziomu reagentu w zbiorniku, gdyż w tym przypadku monitorowanie odbywa się we wszystkich warunkach, w których pomiar jest technicznie wykonalny (np. we wszystkich warunkach, w których płynny reagent nie jest zamarznięty) Zabezpieczenie przed zamarzaniem reagentu Zezwala się na stosowanie podgrzewanego lub niepodgrzewanego zbiornika reagentu i układu dozowania. Podgrzewany układ musi spełniać wymogi określone w pkt Niepodgrzewany układ musi spełniać wymogi określone w pkt O zastosowaniu niepodgrzewanego zbiornika reagentu i układu dozowania informuje się w pisemnych instrukcjach przeznaczonych dla właściciela maszyny Zbiornik reagentu i układ dozowania W przypadku zamarznięcia reagentu jego użycie musi być możliwe w ciągu nie więcej niż 70 minut po uruchomieniu silnika w temperaturze otoczenia wynoszącej 266 K (-7 C) Kryteria konstrukcji układu podgrzewanego

83 96 83 Poz. 588 Układ podgrzewany musi być skonstruowany w sposób spełniający wymogi wydajności określone w pkt podczas badania z zastosowaniem określonej procedury Zbiornik reagentu i układ dozowania kondycjonuje się w temperaturze 255 K (-18 C) przez 72 godziny lub do czasu, kiedy reagent przyjmie postać stałą, zależnie od tego, które z tych wydarzeń nastąpi wcześniej Po upływie okresu kondycjonowania, o którym mowa w ppkt , maszynę/silnik uruchamia się i użytkuje w temperaturze otoczenia wynoszącej 266 K (-7 C) lub niższej, w następujący sposób: a) 10 do 20 minut na biegu jałowym; b) a następnie przez maksymalnie 50 minut pod obciążeniem wynoszącym nie więcej niż 40 % obciążenia znamionowego Po zakończeniu procedury badania określonej w ppkt układ dozowania reagentu musi być w pełni funkcjonalny Ocena kryteriów konstrukcji może zostać przeprowadzona w zimnej komorze do badań z wykorzystaniem całej maszyny lub części reprezentatywnych dla części, które mają zostać zamontowane w maszynie lub w oparciu o badania terenowe Aktywacja systemu ostrzegania operatora i systemu wymuszającego w przypadku układu niepodgrzewanego Jeśli przy temperaturze otoczenia 266 K (-7 C) nie jest dozowany reagent, uruchamia się system ostrzegania operatora opisany w pkt Jeśli przy temperaturze otoczenia 266 K (-7 C) reagent nie jest dozowany przez maksymalnie 70 minut od uruchomienia silnika, uruchamia się system stanowczego wymuszania opisany w pkt Wymogi diagnostyczne Układ diagnostyki kontroli NO x (NCD) potrafi stwierdzić nieprawidłowe funkcjonowanie kontroli NO x (NCM), o którym mowa w niniejszym załączniku, za pomocą diagnostycznych kodów błędu (DTC) przechowywanych w pamięci komputera i na żądanie przekazuje te informacje na zewnątrz Wymogi dotyczące zapisywania diagnostycznych kodów błędu (DTC) Układ NCD zapisuje DTC dla każdego przypadku nieprawidłowego funkcjonowania kontroli NO x (NCM) Układ NCD stwierdza w ciągu 60 minut pracy silnika, czy pojawia się wykrywalne nieprawidłowe funkcjonowanie. W tym czasie potwierdzony i aktywny DTC zostaje zapisany, a układ ostrzegania zostaje aktywowany zgodnie z pkt W przypadkach gdy czujniki wymagają więcej niż 60 minut czasu pracy, by poprawnie wykryć i potwierdzić NCM (np. czujniki wykorzystujące modele statystyczne lub powiązane ze zużyciem płynów w maszynie), organ udzielający homologacji może zezwolić na dłuższy okres monitorowania, pod warunkiem że producent uzasadni

84 97 84 Poz. 588 potrzebę zastosowania dłuższego okresu (np. przez analizę techniczną, wyniki badań, nabyte przez siebie doświadczenia itp.) Wymogi dotyczące usuwania diagnostycznych kodów błędu (DTC) a) DTC nie są usuwane przez układ NCD z pamięci komputera aż do czasu naprawienia usterki, której dotyczył DTC. b) Układ NCD może usunąć wszystkie DTC po otrzymaniu sygnału z własnego narzędzia skanującego lub narzędzia obsługi technicznej dostarczanego na żądanie przez producenta silnika lub stosując kod przekazany przez producenta silnika Układ NCD nie może być zaprogramowany lub skonstruowany w sposób przewidujący jego częściową lub całkowitą dezaktywację po osiągnięciu pewnego wieku przez maszynę, podczas gdy silnik będzie wciąż znajdował się w eksploatacji; układ nie może też zawierać algorytmów lub strategii mających na celu zmniejszenie jego skuteczności po pewnym czasie Wszystkie kody komputerowe i parametry pracy układu NCD, które można przeprogramować, muszą być odporne na ingerencję osób niepowołanych Rodzina silników NCD Producent jest odpowiedzialny za określenie składu rodziny silników NCD. Grupowanie układów silnika w ramach rodziny silników NCD opiera się na dobrej ocenie technicznej i podlega zatwierdzeniu przez organ udzielający homologacji. Silniki nienależące do tej samej rodziny silników mogą mimo to należeć do tej samej rodziny silników NCD Parametry dla określenia rodziny silników NCD Rodzina silników NCD charakteryzuje się podstawowymi parametrami konstrukcyjnymi, które muszą być wspólne dla układów silników należących do tej rodziny. Aby układy silników zostały uznane za należące do tej samej rodziny silników NCD, poniższe podstawowe parametry muszą być podobne: a) układy kontroli emisji; b) metody monitorowania NCD; c) kryteria monitorowania NCD; d) parametry monitorowania (np. częstotliwość). Producent wykazuje podobieństwo tych parametrów poprzez odpowiednią demonstrację techniczną lub inne właściwe procedury i podlega ono zatwierdzeniu przez organ udzielający homologacji. Producent może wystąpić o zatwierdzenie przez organ udzielający homologacji drobnych różnic w metodach monitorowania/diagnozowania układu NCD wynikających ze zmian w konfiguracji układu silnika, gdy metody te są uważane za podobne przez producenta i różnią się tylko po to, by zaznaczyć poszczególne cechy przedmiotowych

85 98 85 Poz. 588 elementów (np. rozmiar, przepływ w układzie wydechowym itd.) lub ich podobieństwo zostało stwierdzone w oparciu o dobrą ocenę techniczną. 3. Wymagania w zakresie obsługi technicznej 3.1. Producent dostarcza lub odpowiada za dostarczenie wszystkim właścicielom nowych silników lub maszyn pisemnych instrukcji dotyczących układu kontroli emisji i jego prawidłowej pracy. W takich instrukcjach informuje się, że jeżeli układ kontroli emisji nie działa prawidłowo, operator jest powiadamiany o problemie przez system ostrzegania operatora, oraz że w przypadku zignorowania ostrzeżenia zostanie aktywowany system wymuszający, który uniemożliwi korzystanie z maszyny W instrukcjach należy określić wymogi dotyczące prawidłowego użytkowania i obsługi technicznej silników w celu utrzymania odpowiedniego poziomu ich działania w odniesieniu do emisji, w tym, w stosownych przypadkach, prawidłowego użycia reagentów podlegających zużyciu Instrukcje muszą być napisane w sposób przejrzysty i nietechniczny, w tym samym języku, co instrukcja użytkowania maszyny samojezdnej nieporuszającej się po drogach lub silnika W instrukcjach należy określić, czy reagenty podlegające zużyciu muszą być uzupełniane przez operatora między zwykłymi przeglądami technicznymi. W instrukcjach należy również określić wymaganą jakość reagentów. Należy w nich wskazać częstotliwość uzupełniania zbiornika z reagentem przez operatora. W informacjach tych należy również określić prawdopodobne tempo zużycia reagentu dla danego typu silnika i częstotliwość, z jaką musi być uzupełniany W instrukcjach należy poinformować o obowiązku stosowania i uzupełniania reagentu o właściwej specyfikacji, aby silnik spełniał wymogi warunkujące wydanie homologacji typu dla danego typu silnika W instrukcjach należy wyjaśnić, w jaki sposób działa system ostrzegania operatora i system wymuszający. Ponadto wytłumaczone muszą być konsekwencje, dotyczące pracy silnika i rejestracji błędów, będące skutkiem zignorowania systemu ostrzegania, nieuzupełnienia poziomu reagentu lub nieusunięcia problemu. 4. System ostrzegania operatora 4.1. Maszyna musi posiadać system ostrzegania operatora wykorzystujący wizualne sygnały ostrzegawcze informujące operatora o wykryciu niskiego poziomu reagentu, niewłaściwej jakości reagentu, przerwy w dozowaniu lub nieprawidłowego funkcjonowania typu określonego w pkt 9, prowadzących do aktywacji systemu wymuszającego w przypadku niepodjęcia niezbędnych kroków w odpowiednim czasie System ostrzegania musi pozostawać aktywny po włączeniu się systemu wymuszającego opisanego w pkt 5.

86 99 86 Poz Sygnał ostrzegawczy nie może być taki sam, jak sygnał stosowany do celów sygnalizowania nieprawidłowego funkcjonowania lub innych aspektów pracy silnika, może jednak wykorzystywać ten sam system ostrzegania System ostrzegania operatora może składać się z jednej lub większej liczby lampek lub może wyświetlać krótkie komunikaty, np. pokazujące wyraźnie: czas pozostały przed aktywacją wymuszania niskiego poziomu lub stanowczego wymuszania, zakres wymuszania niskiego poziomu lub stanowczego wymuszania, np. zakres zmniejszenia momentu obrotowego, pod jakimi warunkami pojazd może zostać odblokowany. W przypadku gdy wyświetlane są komunikaty, system wykorzystywany do ich wyświetlania może być jednym z systemów wykorzystywanych do celów obsługi Zależnie od decyzji producenta, system ostrzegania może również obejmować sygnał dźwiękowy ostrzegający operatora. Dopuszcza się wyłączenie sygnału dźwiękowego przez operatora System ostrzegania operatora aktywuje się w sposób przewidziany odpowiednio w pkt , 6.2, 7.2, 8.4 i System ostrzegania operatora wyłącza się, kiedy przestają występować warunki uzasadniające jego aktywację. System ostrzegający operatora nie wyłącza się automatycznie bez usunięcia przyczyny jego aktywacji Sygnał ostrzegawczy może być tymczasowo przerywany przez inne sygnały ostrzegawcze przekazujące ważne komunikaty dotyczące bezpieczeństwa Procedury aktywacji i wyłączania systemu ostrzegania operatora przedstawiono szczegółowo w pkt Składając wniosek o udzielenie homologacji typu na podstawie niniejszego rozporządzenia, producent demonstruje działanie systemu ostrzegania operatora zgodnie z pkt System wymuszający 5.1. Maszyna musi zawierać system wymuszający funkcjonujący w oparciu o jedną z następujących zasad: dwuetapowy system wymuszający, powodujący najpierw wymuszanie niskiego poziomu (ograniczenie działania), a następnie stanowcze wymuszanie (skuteczne zablokowanie działania maszyny); jednoetapowy system stanowczego wymuszania (skuteczne zablokowanie działania maszyny) aktywowany w warunkach systemu wymuszającego niskiego poziomu, jak określono w ppkt 6.3.1, 7.3.1, i Z zastrzeżeniem wcześniejszego udzielenia homologacji przez organ udzielający homologacji typu, silnik może zostać wyposażony w środki wyłączania systemu

87 Poz. 588 wymuszającego w czasie stanu zagrożenia ogłoszonego przez krajową lub regionalną administrację rządową i podległe jej służby ratunkowe oraz siły zbrojne System wymuszający niskiego poziomu System wymuszający niskiego poziomu jest aktywowany po wystąpieniu każdej z sytuacji określonych w ppkt 6.3.1, 7.3.1, i System wymuszający niskiego poziomu zmniejsza stopniowo maksymalny dostępny moment obrotowy silnika w całym zakresie prędkości obrotowych silnika o co najmniej 25 % między szczytową prędkością momentu obrotowego i punktem zatrzymania regulatora, jak pokazano na rys. 1. Moment obrotowy jest ograniczany w tempie co najmniej 1 % na minutę Możliwe jest wykorzystanie innych środków wymuszających, przedstawionych organowi udzielającemu homologacji typu jako zapewniających ten sam lub wyższy poziom stanowczości. Rysunek 1 Program zmniejszenia momentu obrotowego przez system wymuszający niskiego poziomu 5.4. System stanowczego wymuszania System stanowczego wymuszania jest aktywowany po wystąpieniu każdej z sytuacji określonych w pkt , 6.3.2, 7.3.2, i System stanowczego wymuszania zmniejsza użyteczność maszyny do poziomu wystarczająco uciążliwego, by zmusić operatora do zaradzenia wszelkim problemom, o których mowa w pkt 6 9. Akceptowane są następujące programy: Moment obrotowy silnika między szczytową prędkością momentu obrotowego i punktem zatrzymania regulatora jest stopniowo obniżany z wartości momentu dla wymuszenia niskiego poziomu przedstawionej na rys. 1 o co najmniej 1 % na minutę do 50 % maksymalnego momentu obrotowego lub bardziej, natomiast prędkość obrotowa silnika jest stopniowo zmniejszana do 60 % prędkości znamionowej lub bardziej, w tym

88 Poz. 588 samym czasie, gdy ma miejsce zmniejszanie momentu obrotowego, jak pokazano na rys. 2. Rysunek 2 Program zmniejszenia momentu obrotowego przez system stanowczego wymuszania Możliwe jest wykorzystanie innych środków wymuszających, przedstawionych organowi udzielającemu homologacji typu jako zapewniających ten sam lub wyższy poziom stanowczości Aby uwzględnić obawy dotyczące bezpieczeństwa i umożliwić diagnostykę autonaprawczą, zezwala się na stosowanie funkcji ręcznego wyłączenia wymuszenia w celu uwolnienia pełnej mocy silnika, pod warunkiem że nie jest ona używana dłużej niż przez 30 minut, oraz jest ograniczona do 3 uruchomień w każdym okresie, w którym system wymuszający jest aktywny System wymuszający wyłącza się, kiedy przestają występować warunki uzasadniające jego aktywację. System wymuszający nie wyłącza się automatycznie bez usunięcia przyczyny jego aktywacji Procedury aktywacji i wyłączania systemu wymuszającego przedstawiono szczegółowo w pkt Składając wniosek o udzielenie homologacji typu na podstawie niniejszej dyrektywy, producent demonstruje działanie systemu wymuszającego zgodnie z pkt Dostępność reagentu

89 Poz Wskaźnik poziomu reagentu Maszyna musi być wyposażona we wskaźnik wyraźnie informujący operatora o poziomie reagentu w zbiorniku. Minimalny dopuszczalny poziom działania dla wskaźnika poziomu reagentu występuje wówczas, gdy wskaźnik w trybie ciągłym wskazuje poziom reagentu, a system ostrzegania operatora, o którym mowa w pkt 4, jest aktywowany. Wskaźnik poziomu reagentu może mieć formę wyświetlacza analogowego lub cyfrowego i może wskazywać poziom jako część całkowitej pojemności zbiornika, pozostałą ilość reagentu lub szacowaną pozostałą liczbę godzin pracy Aktywacja systemu ostrzegania operatora System ostrzegania operatora, o którym mowa w pkt 4, aktywuje się, kiedy poziom reagentu spada poniżej 10 % pojemności zbiornika reagentu lub poniżej większej wartości procentowej, zależnie od wyboru producenta Zastosowane ostrzeżenie musi być wystarczająco jednoznaczne, w połączeniu ze wskaźnikiem reagentu, by operator zrozumiał, że poziom reagentu jest niski. Jeśli system ostrzegania obejmuje układ wyświetlania komunikatów, ostrzeżenie wizualne zawiera komunikat o niskim poziomie reagentu (np. niski poziom mocznika, niski poziom AdBlue lub niski poziom reagentu) System ostrzegania operatora początkowo nie musi być włączony w trybie ciągłym (np. komunikat nie musi być wyświetlany w sposób ciągły), jednak musi włączać się coraz częściej, tak aby był włączony w trybie ciągłym w chwili, gdy poziom reagentu zbliża się do zera oraz do punktu, w którym włącza się system wymuszający (np. częstotliwość migania lampki). Kulminacyjnym momentem działania systemu jest powiadomienie operatora na poziomie wybranym przez producenta, ale w sposób wystarczająco bardziej zauważalny w punkcie, w którym włącza się system wymuszający, o którym mowa w pkt 6.3, niż w chwili, gdy został po raz pierwszy aktywowany Ciągłego ostrzeżenia nie można z łatwością wyłączyć ani zignorować. Jeśli system ostrzegania operatora obejmuje układ wyświetlania komunikatów, wyświetlane są wyraźne komunikaty (np. uzupełnij mocznik, uzupełnij AdBlue lub uzupełnij reagent). Ciągłe ostrzeżenie może być tymczasowo przerywane przez inne sygnały ostrzegawcze przekazujące ważne komunikaty dotyczące bezpieczeństwa Wyłączenie systemu ostrzegania nie jest możliwe do czasu uzupełnienia reagentu do poziomu niewymagającego aktywacji systemu Aktywacja systemu wymuszającego System wymuszający niskiego poziomu opisany w pkt 5.3 aktywuje się, jeżeli poziom reagentu w zbiorniku spada poniżej 2,5 % znamionowej całkowitej pojemności zbiornika reagentu lub poniżej większej wartości procentowej, zależnie od wyboru producenta System stanowczego wymuszania opisany w pkt 5.4 aktywuje się, kiedy zbiornik reagentu jest pusty (tj. gdy układ dozownika nie jest już w stanie pobierać reagentu ze zbiornika) lub

90 Poz. 588 poziom reagentu w zbiorniku jest niższy niż 2,5 % jego znamionowej całkowitej pojemności, zależnie od wyboru producenta Z wyjątkiem zakresu przewidzianego w pkt 5.5, wyłączenie systemu wymuszającego niskiego poziomu lub systemu stanowczego wymuszania nie jest możliwe do czasu uzupełnienia reagentu do poziomu niewymagającego aktywacji tych systemów. 7. Monitorowanie jakości reagentu 7.1. Silnik lub maszyna muszą być wyposażone w środki wykrywania obecności w maszynie niewłaściwego reagentu Producent określa minimalne dopuszczalne stężenie reagentu CD min, dzięki któremu emisje NOx z rury wydechowej nie przekraczają progu 0,9 g/kwh Właściwą wartość CD min demonstruje się podczas homologacji typu w drodze procedury zdefiniowanej w pkt. 12 i rejestruje się ją w poszerzonym pakiecie dokumentacji, o którym mowa w załączniku Każde stężenie reagentu niższe od CD min jest wykrywane i uznaje się wówczas, do celów pkt 7.1, że reagent jest niewłaściwy Jakości reagentu przypisuje się specjalny licznik (licznik jakości reagentu). Licznik jakości reagentu liczy godziny pracy silnika na niewłaściwym reagencie Opcjonalnie producent może grupować w jednym liczniku błąd jakości reagentu z jednym lub większą liczbą błędów wymienionych w pkt 8 i Kryteria i mechanizmy aktywacji i wyłączania licznika jakości reagentu przedstawiono szczegółowo w pkt Aktywacja systemu ostrzegania operatora Gdy system monitorowania potwierdza, że jakość reagentu jest niewłaściwa, aktywuje się system ostrzegania operatora opisany w pkt 4. Jeśli system ostrzegania operatora obejmuje układ wyświetlania komunikatów, wyświetlany jest komunikat wskazujący przyczynę ostrzeżenia (np. wykryto niewłaściwy mocznik, wykryto niewłaściwy AdBlue lub wykryto niewłaściwy reagent) Aktywacja systemu wymuszającego System wymuszający niskiego poziomu opisany w pkt 5.3 aktywuje się, jeśli jakość reagentu nie zostanie poprawiona w ciągu maksymalnie 10 godzin pracy silnika od aktywacji systemu ostrzegania operatora opisanego w pkt System stanowczego wymuszania opisany w pkt 5.4 aktywuje się, jeśli jakość reagentu nie zostanie poprawiona w ciągu maksymalnie 20 godzin pracy silnika od aktywacji systemu ostrzegania operatora opisanego w pkt Liczbę godzin przed aktywacją systemów wymuszających zmniejsza się w przypadku powtórnego wystąpienia nieprawidłowego funkcjonowania zgodnie z mechanizmem opisanym w pkt Dozowanie reagentu

91 Poz Silnik musi posiadać urządzenie stwierdzające przerwanie dozowania Licznik dozowania reagentu Dozowanie mierzone jest przy pomocy specjalnego licznika (licznik dozowania). Licznik ten zlicza godziny pracy silnika, w których następuje przerwanie dozowania reagentu. Nie jest to wymagane, jeśli taka przerwa następuje pod wpływem działania układu sterowania elektronicznego silnika, ponieważ w danych warunkach eksploatacji działanie maszyny w odniesieniu do emisji zanieczyszczeń nie wymaga dozowania reagentu Opcjonalnie producent może grupować w jednym liczniku błąd dozowania reagentu z jednym lub większą liczbą błędów wymienionych w pkt 7 i Kryteria i mechanizmy aktywacji i wyłączania licznika dozowania reagentu przedstawiono szczegółowo w pkt Aktywacja systemu ostrzegania operatora System ostrzegania operatora opisany w pkt 4 jest aktywowany w przypadku przerwania dozowania, które uruchamia licznik dozowania zgodnie z pkt Jeśli system ostrzegania operatora obejmuje układ wyświetlania komunikatów, wyświetlany jest komunikat wskazujący przyczynę ostrzeżenia (np. nieprawidłowe dozowanie mocznika, nieprawidłowe dozowanie AdBlue lub nieprawidłowe dozowanie reagentu) Aktywacja systemu wymuszającego System wymuszający niskiego poziomu opisany w pkt 5.3 aktywuje się, jeśli przerwa w dozowaniu reagentu nie zostanie usunięta w ciągu maksymalnie 10 godzin pracy silnika od aktywacji systemu ostrzegania operatora opisanego w pkt System stanowczego wymuszania opisany w pkt 5.4 aktywuje się, jeśli przerwa w dozowaniu reagentu nie zostanie usunięta w ciągu maksymalnie 20 godzin pracy silnika od aktywacji systemu ostrzegania operatora opisanego w pkt Liczbę godzin przed aktywacją systemów wymuszających zmniejsza się w przypadku powtórnego wystąpienia nieprawidłowego funkcjonowania zgodnie z mechanizmem opisanym w pkt Monitorowanie błędów mogących wynikać z ingerencji osób niepowołanych 9.1. Oprócz monitorowania poziomu reagentu w zbiorniku, jakości reagentu i przerw w dozowaniu, następujące błędy są monitorowane, ponieważ można je przypisać ingerencji osób niepowołanych: a) blokada zaworu EGR; b) błędy układu diagnostyki kontroli NO x (NCD) opisane w ppkt Wymogi dotyczące monitorowania Układ diagnostyki kontroli NO x (NCD) monitoruje się pod kątem awarii elektrycznych oraz w celu usunięcia lub wyłączenia ewentualnego czujnika uniemożliwiającego układowi diagnozowanie wszelkich innych błędów wspomnianych w pkt 6 8 (monitorowanie części).

92 Poz. 588 Niewyczerpująca lista czujników wpływających na zdolność diagnostyczną obejmuje czujniki dokonujące bezpośredniego pomiaru stężenia NO x, czujniki jakości mocznika, czujniki warunków otoczenia oraz czujniki służące do monitorowania dozowania reagentu, jego poziomu i zużycia Licznik zaworu EGR Zablokowanemu zaworowi EGR przypisuje się specjalny licznik. Licznik zaworu EGR liczy godziny pracy silnika, podczas których potwierdzony jest aktywny status kodu błędu diagnostycznego związanego z zablokowanym zaworem EGR Opcjonalnie producent może grupować w jednym liczniku błąd zablokowania zaworu EGR z jednym lub większą liczbą błędów wymienionych w pkt 7, 8 i Kryteria i mechanizmy aktywacji i wyłączania licznika zaworu EGR przedstawiono szczegółowo w pkt Liczniki układu NCD Każdemu błędowi monitorowania, o którym mowa w pkt 9.1 lit b, przypisuje się specjalny licznik. Liczniki układu NCD liczą godziny pracy silnika, podczas których potwierdzony jest aktywny status kodu błędu diagnostycznego związanego z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu NCD. Dopuszcza się grupowanie szeregu błędów dla jednego licznika Opcjonalnie producent może grupować w jednym liczniku błąd układu NCD z jednym lub większą liczbą błędów wymienionych w pkt 7, 8 i Kryteria i mechanizmy aktywacji i wyłączania liczników układu NCD przedstawiono szczegółowo w pkt Aktywacja systemu ostrzegania operatora System ostrzegania operatora opisany w pkt 4 włącza się w przypadku wystąpienia któregokolwiek z błędów określonych w pkt 9.1 i wskazuje na konieczność pilnej naprawy. Jeśli system ostrzegania obejmuje układ wyświetlania komunikatów, wyświetlany jest komunikat wskazujący przyczynę ostrzeżenia (np. zawór dozowania reagentu odłączony lub krytyczny błąd emisji) Aktywacja systemu wymuszającego System wymuszający niskiego poziomu opisany w pkt 5.3 aktywuje się, jeśli błąd określony w pkt 9.1 nie zostanie usunięty w ciągu maksymalnie 36 godzin pracy silnika od aktywacji systemu ostrzegania operatora opisanego w pkt System stanowczego wymuszania opisany w pkt 5.4 aktywuje się, jeśli błąd określony w pkt 9.1 nie zostanie usunięty w ciągu maksymalnie 100 godzin pracy silnika od aktywacji systemu ostrzegania operatora opisanego w pkt Liczbę godzin przed aktywacją systemów wymuszających zmniejsza się w przypadku powtórnego wystąpienia nieprawidłowego funkcjonowania zgodnie z mechanizmem opisanym w pkt 11.

93 Poz Alternatywnie do wymogów określonych w pkt 9.2, producent może zastosować czujnik NO x umieszczony w gazach spalinowych. W takim przypadku: a) wartość NO x nie może przekroczyć progu 0,9 g/kwh, b) można zastosować pojedynczy błąd wysoki poziom NO x pierwotna przyczyna nieznana, c) odpowiedni fragment pkt należy rozumieć jako w ciągu 10 godzin pracy silnika, d) odpowiedni fragment pkt należy rozumieć jako w ciągu 20 godzin pracy silnika. 10. Wymogi dotyczące demonstracji Przepisy ogólne Zgodność z wymogami niniejszego załącznika wykazuje się podczas homologacji typu, przeprowadzając, w sposób zgodny z tabelą 1 i pkt 10: a) demonstrację aktywacji systemu ostrzegania; b) demonstrację aktywacji systemu wymuszającego niskiego poziomu, jeśli istnieje; c) demonstrację aktywacji systemu stanowczego wymuszania. Tabela 1 Ilustracja przebiegu procesu demonstracji zgodnie z przepisami pkt 10.3 i 10.4 niniejszego załącznika Mechanizm Aktywacja systemu ostrzegania określona w pkt 10.3 Aktywacja systemu wymuszającego niskiego poziomu określona w pkt 10.4 Aktywacja systemu stanowczego wymuszania określona w pkt Elementy demonstracji 2 badania aktywacji (w tym z powodu braku reagentu) w stosownych przypadkach dodatkowe elementy demonstracji 2 badania aktywacji (w tym z powodu braku reagentu) w stosownych przypadkach dodatkowe elementy demonstracji 1 badanie zmniejszenia momentu obrotowego 2 badania aktywacji (w tym z powodu braku reagentu) w stosownych przypadkach dodatkowe elementy demonstracji Rodziny silników i rodziny silników NCD Zgodność rodziny silników lub rodziny silników NCD z wymogami pkt 10 można zademonstrować, poddając badaniu jednego z członków danej rodziny, pod warunkiem że producent zademonstruje organowi udzielającemu homologacji, iż układy monitorujące niezbędne dla zapewnienia zgodności z wymogami niniejszego załącznika są podobne w obrębie rodziny.

94 Poz Demonstrację podobieństwa układów monitorujących innych członków rodziny NCD można przeprowadzić, przedstawiając organom udzielającym homologacji takie elementy jak algorytmy, analizy funkcjonalne itd Silnik poddawany badaniu wybiera producent w porozumieniu z organem udzielającym homologacji. Może to być, lecz nie musi, silnik macierzysty danej rodziny W przypadku gdy silniki lub rodzina silników należą do rodziny silników NCD, która uzyskała już homologację typu zgodnie z pkt (rys. 3), zgodność tej rodziny silników uważa się za zademonstrowaną bez dalszych badań, pod warunkiem że producent zademonstruje organowi udzielającemu homologacji, iż układy monitorujące niezbędne dla zapewnienia zgodności z wymogami niniejszego załącznika są podobne w obrębie danej rodziny silników lub rodziny silników NCD. Rysunek 3 Uprzednio zademonstrowana zgodność rodziny silników NCD Demonstracja aktywacji systemu ostrzegania Zgodność aktywacji systemu ostrzegania należy zademonstrować, przeprowadzając dwa badania: na brak reagentu i na jedną z kategorii błędów, o której mowa w pkt Wybór błędów do badań Do celów demonstracji aktywacji systemu ostrzegania w przypadku niewłaściwej jakości reagentu wybiera się reagent o stężeniu aktywnego składnika równym lub wyższym niż stężenie zakomunikowane przez producenta zgodnie z wymogami pkt Do celów demonstracji aktywacji systemu ostrzegania w przypadku błędów, które można przypisać ingerencji osób niepowołanych i które zdefiniowano w pkt 9, wyboru dokonuje się zgodnie z następującymi wymogami: Producent przedstawia organowi udzielającemu homologacji wykaz takich potencjalnych błędów.

95 Poz Błąd, którego dotyczy badanie, wybiera organ udzielający homologacji z wykazu, o którym mowa w ppkt Demonstracja Do celów tej demonstracji przeprowadza się oddzielne badanie dla każdego błędu uwzględnionego w ppkt Podczas badania nie może występować inny błąd niż ten, którego dotyczy badanie Przed rozpoczęciem badania kasuje się wszystkie kody błędów diagnostycznych Na żądanie producenta i za zgodą organu udzielającego homologacji błędy, których dotyczy badanie, mogą być symulowane Wykrywanie błędów innych niż brak reagentu W przypadku błędów innych niż brak reagentu, po wywołaniu lub zasymulowaniu błędu, jego wykrycie odbywa się w następujący sposób: Układ NCD musi zareagować na pojawienie się błędu wybranego jako odpowiedni przez organ udzielający homologacji zgodnie z przepisami niniejszego dodatku. Działanie to uznaje się za zademonstrowane, jeśli aktywacja nastąpi w ciągu dwóch kolejnych cykli badania NCD zgodnie z pkt Jeżeli w opisie monitorowania zaznaczono, za zgodą organu udzielającego homologacji, że dany układ monitorujący potrzebuje więcej niż dwóch cykli badania NCD do zakończenia monitorowania, liczba cykli badania NCD może zostać zwiększona do trzech. Każdy pojedynczy cykl badania NCD może, w ramach badania demonstracyjnego, być oddzielony od kolejnego przez wyłączenie silnika. Odstęp czasu pozostawiony do następnego rozruchu musi uwzględniać wszelkie procedury monitorowania, jakie mogą mieć miejsce po wyłączeniu silnika, oraz niezbędne warunki, które muszą zaistnieć w celu uruchomienia monitorowania przy następnym rozruchu Demonstrację aktywacji systemu ostrzegania uważa się za zakończoną, jeśli z końcem każdego badania demonstracyjnego przeprowadzonego zgodnie z pkt system ostrzegania aktywował się prawidłowo, a kod diagnostyczny błędu odpowiadający wybranemu błędowi ma status potwierdzony i aktywny Wykrywanie w przypadku braku reagentu Do celów demonstracji aktywacji systemu ostrzegania w przypadku braku reagentu układ silnika uruchamia się w jednym lub większej liczbie cykli badania NCD, według uznania producenta Demonstracja rozpoczyna się przy poziomie reagentu w zbiorniku uzgodnionym przez producenta i organ udzielający homologacji, ale wynoszącym nie mniej niż 10 % znamionowej pojemności zbiornika Uważa się, że system ostrzegania zadziałał właściwie, jeśli jednocześnie spełnione są następujące warunki:

96 Poz. 588 a) system ostrzegania został aktywowany, gdy poziom dostępnego reagentu wynosił co najmniej 10 % pojemności zbiornika z reagentem; oraz b) system ostrzegania włączył się w trybie ciągłym przy dostępności reagentu większej lub równej wartości zadeklarowanej przez producenta zgodnie z pkt Cykl badania NCD Cykl badania NCD, które zgodnie z pkt 10 stanowi demonstrację właściwego działania układu NCD, to cykl gorącego rozruchu NRTC Na wniosek producenta oraz za zgodą organu udzielającego homologacji dla konkretnego układu monitorującego wykorzystać można alternatywny cykl badania NCD (np. NRSC). Wniosek musi zawierać elementy (analizy techniczne, symulacje, wyniki badań itd.) wykazujące, że: a) wymagany cykl badań powoduje, że układ monitorujący będzie funkcjonować w rzeczywistych warunkach drogowych; oraz b) stosowny cykl badania NCD wskazany w pkt okazuje się być mniej właściwy w przypadku przedmiotowego monitorowania Demonstrację aktywacji systemu ostrzegania uważa się za zakończoną, jeśli po zakończeniu każdego badania demonstracyjnego przeprowadzanego zgodnie z pkt system ostrzegania został właściwie aktywowany Demonstracja aktywacji systemu wymuszającego Demonstrację aktywacji systemu wymuszającego przeprowadza się w drodze badań na hamowni silnikowej Wszelkie części lub podzespoły pojazdu niezamontowane fizycznie w układzie silnika, takie jak m.in. czujniki temperatury otoczenia, czujniki poziomu oraz systemy ostrzegania i informowania operatora, wymagane do celów przeprowadzenia demonstracji podłącza się w tym celu do układu silnika, lub symuluje, w sposób zadowalający dla organu udzielającego homologacji Zależnie od wyboru producenta i z zastrzeżeniem zgody organu udzielającego homologacji badania demonstracyjne mogą być prowadzone na kompletnej maszynie zamontowanej na odpowiednim stanowisku badawczym lub jadącej po torze badawczym w warunkach kontrolowanych W trakcie sekwencji badania demonstruje się aktywację systemu wymuszającego w przypadku braku reagentu i w przypadku jednego z błędów zdefiniowanych w pkt Do celów tej demonstracji: a) organ udzielający homologacji wybiera, oprócz braku reagentu, jeden z błędów zdefiniowanych w pkt 7-9, które uprzednio wykorzystano w demonstracji aktywacji systemu ostrzegania;

97 Poz. 588 b) dopuszcza się przyspieszenie badania w drodze symulowania przez producenta, w porozumieniu z organem udzielającym homologacji, osiągnięcia pewnej liczby godzin pracy; c) osiągnięcie zmniejszenia momentu obrotowego wymagane w związku z wymuszaniem niskiego poziomu można zademonstrować w tym samym czasie, w którym odbywa się proces ogólnej homologacji działania silnika, przeprowadzany zgodnie z niniejszym rozporządzeniem. W tym przypadku nie jest wymagany odrębny pomiar momentu obrotowego podczas demonstracji systemu wymuszającego; d) stanowcze wymuszanie demonstruje się zgodnie z wymogami pkt Ponadto producent demonstruje działanie systemu wymuszania w tych warunkach błędu zdefiniowanych w pkt 7-9, których nie wybrano do użycia w badaniach demonstracyjnych opisanych w pkt Takie dodatkowe demonstracje można przeprowadzić w drodze przedstawienia organowi udzielającemu homologacji argumentacji technicznej opierającej się na takich dowodach, jak algorytmy, analizy funkcjonalne i wyniki poprzednich badań Takie dodatkowe demonstracje muszą wykazywać w szczególności, w sposób zadowalający dla organu udzielającego homologacji, uwzględnienie w układzie sterowania elektronicznego silnika właściwego mechanizmu zmniejszającego moment obrotowy Badanie demonstracyjne systemu wymuszającego niskiego poziomu Przedmiotowa demonstracja rozpoczyna się, kiedy system ostrzegania lub, stosownie do przypadku, system ostrzegania działający w trybie ciągłym włączy się wskutek wykrycia błędu wybranego przez organ udzielający homologacji Podczas sprawdzania reakcji systemu na przypadek braku reagentu w zbiorniku, układ silnika pracuje aż do czasu, kiedy dostępność reagentu osiągnie wartość 2,5 % całkowitej znamionowej pojemności zbiornika lub wartość zadeklarowaną przez producenta zgodnie z pkt 6.3.1, przy której ma włączać się system wymuszający niskiego poziomu Za zgodą organu udzielającego homologacji producent może symulować ciągłą pracę przez pobieranie reagentu ze zbiornika, kiedy silnik pracuje lub kiedy jest zatrzymany Podczas sprawdzania reakcji systemu na błąd inny niż brak reagentu w zbiorniku układ silnika pracuje aż do czasu osiągnięcia odpowiedniej liczby godzin pracy wskazanej w tabeli 3 lub, zależnie od wyboru producenta, do czasu osiągnięcia przez dany licznik wartości, przy której włącza się system wymuszający niskiego poziomu Demonstrację włączania systemu wymuszającego niskiego poziomu uważa się za zakończoną, jeśli z końcem każdego badania demonstracyjnego przeprowadzonego zgodnie z pkt i producent wykaże organowi udzielającemu

98 Poz. 588 homologacji, że układ sterowania elektronicznego silnika włączył mechanizm zmniejszenia momentu obrotowego Badanie demonstracyjne systemu stanowczego wymuszania Przedmiotowa demonstracja rozpoczyna się w warunkach, w których uprzednio był włączony system wymuszający niskiego poziomu i może być prowadzona jako kontynuacja badań podjętych w celu zademonstrowania systemu wymuszającego niskiego poziomu Podczas sprawdzania reakcji systemu na brak reagentu w zbiorniku układ silnika pracuje aż do czasu, kiedy zbiornik reagentu zostanie opróżniony lub poziom reagentu osiągnie wartość niższą od 2,5 % całkowitej znamionowej pojemności zbiornika, przy której, według deklaracji producenta, włącza się system stanowczego wymuszania Za zgodą organu udzielającego homologacji producent może symulować ciągłą pracę przez pobieranie reagentu ze zbiornika, kiedy silnik pracuje lub kiedy jest zatrzymany Podczas sprawdzania reakcji systemu na błąd inny niż brak reagentu w zbiorniku, układ silnika pracuje aż do czasu osiągnięcia odpowiedniej liczby godzin pracy wskazanej w tabeli 3 lub, zależnie od wyboru producenta, do czasu osiągnięcia przez dany licznik wartości, przy której włącza się system stanowczego wymuszania Demonstrację systemu stanowczego wymuszania uważa się za zakończoną, jeśli z końcem każdego badania demonstracyjnego przeprowadzonego zgodnie z pkt i producent wykaże organowi udzielającemu homologacji typu, że włączył się system stanowczego wymuszania, o którym mowa w niniejszym załączniku Ewentualnie, zależnie od wyboru producenta i z zastrzeżeniem zgody organu udzielającego homologacji, demonstrację mechanizmów wymuszających można przeprowadzić zgodnie z wymogami pkt 5.4 na kompletnej maszynie zamontowanej na odpowiednim stanowisku badawczym lub jadącej po torze badawczym w warunkach kontrolowanych Maszyna jest użytkowana do czasu osiągnięcia przez licznik powiązany z wybranym błędem odpowiedniej liczby godzin pracy wskazanej w tabeli 3, stosownie do przypadku, do czasu, kiedy zbiornik reagentu zostanie opróżniony bądź poziom reagentu osiągnie wartość niższą od 2,5 % całkowitej znamionowej pojemności zbiornika, przy której, zgodnie z wyborem producenta, włącza się system stanowczego wymuszania. 11. Opis mechanizmów aktywacji i wyłączania systemu ostrzegania operatora i systemu wymuszającego W celu uzupełnienia wymogów zawartych w niniejszym załączniku, dotyczących mechanizmów aktywacji i wyłączania systemu ostrzegania operatora i systemu wymuszającego, w pkt 11 określono wymogi techniczne w zakresie wdrożenia takich mechanizmów aktywacji i wyłączania.

99 Poz Mechanizmy aktywacji i wyłączania systemu ostrzegania System ostrzegania operatora włącza się, kiedy diagnostyczny kod błędu (DTC) związany z nieprawidłowym funkcjonowaniem kontroli uzasadniającym jego aktywację ma status określony w tabeli 2. Tabela 2 Aktywacja systemu ostrzegania operatora Typ błędu Niska jakość reagentu Przerwa w dozowaniu Zablokowany zawór EGR Nieprawidłowe funkcjonowanie systemu monitorowania Próg NO x, jeśli ma zastosowanie Status DTC aktywujący system ostrzegania potwierdzony i aktywny potwierdzony i aktywny potwierdzony i aktywny potwierdzony i aktywny potwierdzony i aktywny System ostrzegania operatora wyłącza się po ustaleniu przez system diagnostyczny, że nieprawidłowe działanie prowadzące do takiego ostrzeżenia już nie występuje, lub po usunięciu za pomocą narzędzia skanowania informacji, w tym diagnostycznych kodów błędów związanych z błędami uzasadniającymi jego aktywowanie Wymogi, których spełnienie jest niezbędne w celu usunięcia informacji o kontroli NO x Usuwanie/przywracanie ustawień informacji o kontroli NO x za pomocą urządzenia skanującego Na żądanie urządzenia skanującego następujące dane są usuwane z pamięci komputera lub przywracane do wartości określonej w niniejszym załączniku (zob. tabela 3). Tabela 3 Usuwanie/przywracanie ustawień informacji o kontroli NO x za pomocą urządzenia skanującego Informacja o kontroli NO x Usuwalna Możliwa do przywrócenia Wszystkie DTC Wartość licznika odpowiadająca największej liczbie godzin pracy silnika Liczba godzin pracy silnika z licznika(-ów) NCD Informacje o kontroli NO x nie mogą zostać usunięte poprzez rozłączenie akumulatorów maszyny Usuwanie informacji o kontroli NO x jest możliwe tylko w warunkach wyłączonego silnika. X X X

100 Poz Gdy usunięte zostaną informacje o kontroli NO x, w tym DTC, żaden odczyt licznika powiązany z tymi błędami i wymieniony w niniejszym załączniku nie może zostać usunięty, lecz musi zostać ponownie ustawiony do wartości określonej we właściwym punkcie niniejszego załącznika Mechanizm aktywacji i wyłączania systemu wymuszającego System wymuszający aktywuje się, kiedy system ostrzegania jest aktywny, a licznik związany z typem NCM uzasadniającym jego aktywację osiągnął wartość podaną w tabeli System wymuszający wyłącza się, kiedy nie wykrywa już nieprawidłowego funkcjonowania uzasadniającego jego aktywację lub po skasowaniu za pomocą narzędzia skanowania bądź narzędzia obsługi technicznej informacji, w tym diagnostycznych kodów błędów, związanych z przypadkami nieprawidłowego funkcjonowania uzasadniającymi aktywację systemu System ostrzegania operatora i system wymuszający są natychmiast aktywowane lub wyłączane, stosownie do przypadku, zgodnie z pkt 6, po ocenie ilości reagentu w zbiorniku reagentu. W takim przypadku mechanizmy aktywacji i wyłączania nie mogą zależeć od statusu żadnego powiązanego diagnostycznego kodu błędu Mechanizm licznika Uwagi ogólne Na potrzeby zgodności z wymogami niniejszego załącznika system musi obejmować co najmniej cztery liczniki rejestrujące liczbę godzin pracy silnika w czasie, gdy system wykrył dowolny z następujących błędów: a) niewłaściwą jakość reagentu; b) przerwanie dozowania reagentu; c) blokadę zaworu EGR; d) błąd układu NCD zgodnie z pkt 9.1 lit. b) Opcjonalnie producent może zastosować jeden lub większą liczbę liczników do zgrupowania błędów wskazanych w pkt Każdy z liczników odlicza do maksymalnej wartości określonej w dwubajtowym liczniku z rozdzielczością 1 godziny i zachowuje tę wartość, chyba że są spełnione warunki umożliwiające wyzerowanie licznika Producent może użyć pojedynczego licznika lub wielu liczników układu NCD. Pojedynczy licznik może kumulować liczbę godzin obecności dwóch lub większej liczby przypadków nieprawidłowego funkcjonowania właściwych dla danego typu licznika, z których żaden nie występował w czasie wskazywanym przez pojedynczy licznik Jeśli producent decyduje się na użycie wielu liczników układu NCD, układ musi być w stanie przypisać dany licznik układu monitorującego do każdego przypadku nieprawidłowego funkcjonowania właściwego, zgodnie z niniejszym załącznikiem, dla danego typu licznika.

101 Poz Zasada mechanizmu liczników Każdy z liczników działa w następujący sposób: Rozpoczynając od zera, licznik zaczyna liczyć natychmiast po wykryciu nieprawidłowego funkcjonowania właściwego dla danego licznika, w przypadku którego odpowiadający mu diagnostyczny kod błędu ma status opisany w tabeli W przypadku powtarzających się błędów zastosowanie ma jeden z poniższych przepisów, zależnie od wyboru producenta. a) Licznik zatrzymuje się i zachowuje bieżącą wartość, jeśli wystąpi pojedyncze zdarzenie monitorowania, a nieprawidłowe funkcjonowanie, które pierwotnie doprowadziło do włączenia licznika, nie jest już wykrywane, bądź jeśli błąd został usunięty za pomocą narzędzia skanowania lub narzędzia obsługi technicznej. Jeśli licznik przestaje liczyć w czasie, kiedy jest aktywny system stanowczego wymuszania, licznik zostaje zablokowany na wartości zdefiniowanej w tabeli 4 lub na wartości wyższej lub równej wartości licznika dla stanowczego wymuszenia pomniejszonej o 30 minut. b) Licznik zostaje zablokowany na wartości zdefiniowanej w tabeli 4 lub na wartości wyższej lub równej wartości licznika dla stanowczego wymuszenia pomniejszonej o 30 minut W przypadku pojedynczego licznika układu monitorującego licznik kontynuuje liczenie, jeśli wykryto NCM właściwe dla danego licznika, a odpowiadający temu nieprawidłowemu funkcjonowaniu diagnostyczny kod błędu (DTC) ma status potwierdzony i aktywny. Licznik zatrzymuje się i zachowuje jedną z wartości określonych w pkt , jeśli nie jest wykrywane żadne NCM uzasadniające włączenie licznika, bądź jeśli wszystkie błędy właściwe dla tego licznika zostały usunięte za pomocą narzędzia skanowania lub narzędzia obsługi technicznej. Tabela 4 Liczniki i wymuszanie Licznik jakości reagentu Status DTC powodujący pierwsze włączenie licznika potwierdzony i aktywny Wartość licznika dla wymuszenia niskiego poziomu Wartość licznika dla stanowczego wymuszenia Zablokowana wartość przechowywana przez licznik 10 godzin 20 godzin 90 % wartości licznika dla stanowczego wymuszenia

102 Poz. 588 Licznik dozowania Licznik zaworu EGR Licznik systemu monitorowania Próg NOx, jeśli ma zastosowanie potwierdzony i aktywny potwierdzony i aktywny potwierdzony i aktywny potwierdzony i aktywny 10 godzin 20 godzin 90 % wartości licznika dla stanowczego wymuszenia 36 godzin 100 godzin 95 % wartości licznika dla stanowczego wymuszenia 36 godzin 100 godzin 95 % wartości licznika dla stanowczego wymuszenia 10 godzin 20 godzin 90 % wartości licznika dla stanowczego wymuszenia Po zablokowaniu licznik zostaje wyzerowany, jeśli układy monitorujące właściwe dla tego licznika wykonały co najmniej raz pełny cykl monitorowania bez wykrycia nieprawidłowego funkcjonowania oraz jeśli w ciągu 40 godzin pracy silnika od ostatniego zatrzymania licznika nie wykryto żadnego nieprawidłowego funkcjonowania właściwego dla takiego licznika (zob. rys. 4) Licznik kontynuuje liczenie od punktu, w którym został zatrzymany, jeśli w okresie, w którym licznik jest zablokowany, zostaje wykryte nieprawidłowe funkcjonowanie właściwe dla danego licznika (zob. rys. 4) Ilustracja mechanizmów aktywacji i wyłączania oraz licznika Niniejszy punkt ilustruje mechanizmy aktywacji i wyłączania oraz licznika w niektórych typowych przypadkach. Rysunki i opisy przedstawione w pkt , i służą wyłącznie do celów ilustracyjnych w tym załączniku i nie należy traktować ich jako przykładów wymogów niniejszego rozporządzenia ani jako definitywnych obrazów danych procesów. Naliczone godziny na rys. 6 i 7 odnoszą się do maksymalnych wartości stanowczego wymuszenia w tabeli 4. Na przykład dla uproszczenia na przedstawionych ilustracjach nie zaznaczono faktu, że kiedy aktywny jest system wymuszający, aktywowany jest również system ostrzegania.

103 Poz. 588 Rysunek 4 Ponowne włączenie i wyzerowanie licznika po okresie, w którym jego wartość była zablokowana. Błąd Licznik Rys. 5 ilustruje działanie mechanizmów włączania i wyłączania podczas monitorowania dostępności reagentu w pięciu przypadkach: przypadek użytkowania 1: pomimo ostrzeżenia operator kontynuuje użytkowanie maszyny do czasu, kiedy jej działanie zostanie uniemożliwione, przypadek uzupełnienia 1 ( odpowiednie uzupełnienie): operator uzupełnia zawartość zbiornika reagentu w taki sposób, że osiągnięty zostaje poziom powyżej progu 10 %. System ostrzegania i system wymuszający wyłączają się, przypadki uzupełnienia 2 i 3 ( nieodpowiednie uzupełnienie): włącza się system ostrzegania. Poziom ostrzeżenia zależy od ilości dostępnego reagentu, przypadek uzupełnienia 4 ( bardzo nieodpowiednie uzupełnienie): natychmiast włącza się system wymuszający niskiego poziomu.

104 Poz. 588 Rysunek 5 Dostępność reagentu Rys. 6 ilustruje trzy przypadki niewłaściwej jakości reagentu: przypadek użytkowania 1: pomimo ostrzeżenia operator kontynuuje użytkowanie maszyny do czasu, kiedy jej działanie zostanie uniemożliwione, przypadek naprawy 1 ( nieprawidłowa lub nierzetelna naprawa): po zablokowaniu działania maszyny operator zmienia reagent na reagent lepszej jakości, ale wkrótce potem zmienia go ponownie na reagent gorszej jakości. Natychmiast aktywuje się ponownie system wymuszający i działanie maszyny zostaje zablokowane po dwóch godzinach pracy silnika, przypadek naprawy 2 ( prawidłowa naprawa): po zablokowaniu działania maszyny operator poprawia jakość reagentu. Jednak po pewnym czasie ponownie uzupełnia zbiornik reagentem słabej jakości. Procesy ostrzegania, wymuszania i liczenia rozpoczynają się ponownie od zera.

105 Poz. 588 Rysunek 6 Uzupełnienie reagentem słabej jakości Rys. 7 ilustruje trzy przypadki błędu układu dozowania mocznika. Rysunek ilustruje również proces mający zastosowanie w przypadku błędów monitorowania opisanych w pkt 9. przypadek użytkowania 1: pomimo ostrzeżenia operator kontynuuje użytkowanie maszyny do czasu, kiedy jej działanie zostanie uniemożliwione, przypadek naprawy 1 ( prawidłowa naprawa): po zablokowaniu działania maszyny operator naprawia układ dozowania. Jednak po pewnym czasie błąd układu dozowania powtarza się. Procesy ostrzegania, wymuszania i liczenia rozpoczynają się ponownie od zera, przypadek naprawy 2 ( nieprawidłowa naprawa): w czasie działania systemu wymuszającego niskiego poziomu (zmniejszenie momentu obrotowego) operator naprawia układ dozowania. Jednak wkrótce potem błąd układu dozowania powtarza się. Natychmiast aktywuje się ponownie system wymuszający niskiego poziomu, a licznik ponownie rozpoczyna liczenie od wartości, którą miał w czasie naprawy.

106 Poz. 588 Rysunek 7 Błąd układu dozowania reagentu 12. Demonstracja minimalnego dopuszczalnego stężenia reagentu CD min Podczas homologacji typu producent demonstruje właściwą wartość CD min, przeprowadzając cykl gorącego rozruchu NRTC z użyciem reagentu o stężeniu CD min Badanie następuje po odpowiednim cyklu NCD lub określonym przez producenta cyklu kondycjonowania wstępnego, co umożliwia układowi kontroli NO x o zamkniętej pętli dostosowanie się do jakości reagentu o stężeniu CD min Emisje zanieczyszczeń uzyskane w wyniku tego badania muszą być niższe niż próg NO x określony w pkt

107 Poz. 588 Załącznik nr 7 Załącznik nr 7 Wymagania dotyczące obszaru kontrolnego w przypadku silników etapu IV 1. Obszar kontrolny silnika Obszar kontrolny (zob. rys. 1) definiuje się w następujący sposób: zakres prędkości: prędkość A do wysokiej prędkości gdzie: prędkość A = niska prędkość + 15 % (wysoka prędkość niska prędkość); Wysoką prędkość i niską prędkość rozumie się zgodnie z definicją w załączniku 8 lub, jeśli producent na podstawie opcji wskazanej w pkt załącznika 8 zdecyduje się zastosować procedurę opisaną w załączniku 4B regulaminu EKG ONZ nr 96, seria poprawek 03, stosuje się definicje podane w pkt i regulaminu EKG ONZ nr 96, seria poprawek 03. Jeśli mierzona prędkość A silnika znajduje się w zakresie ± 3 % prędkości silnika zadeklarowanej przez producenta, stosuje się zadeklarowane prędkości silnika. Jeżeli dla którejkolwiek z prędkości stosowanych w badaniu tolerancja zostanie przekroczona, wykorzystuje się zmierzone prędkości obrotowe silnika. 2. Z badania wyłącza się następujące warunki pracy silnika: a. punkty poniżej 30 % maksymalnego momentu obrotowego; b. punkty poniżej 30 % maksymalnej mocy. Producent może wnioskować o wyłączenie przez służbę techniczną punktów eksploatacyjnych z obszaru kontrolnego zdefiniowanego w pkt 1 i 2 niniejszego załącznika w czasie certyfikacji/homologacji typu. Pod warunkiem wydania pozytywnej opinii przez organ udzielający homologacji, służba techniczna może zaakceptować takie wyłączenie, jeśli producent jest w stanie wykazać, że silnik nie może nigdy działać w takich punktach w żadnych okolicznościach użytkowania maszyny.

108 Poz. 588 Rysunek 1 Obszar kontrolny

109 Poz. 588 Załącznik nr 8 Załącznik nr 8 PROCEDURA TESTU DLA SILNIKÓW O ZAPŁONIE SAMOCZYNNYM 1. W niniejszym załączniku jest opisana metoda pomiarów emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych z badanego silnika Zastosowanie znajdują następujące cykle testów: 1) cykl NRSC (cykl stacjonarny dla maszyn niedrogowych), który stosuje się w celu pomiaru emisji tlenku węgla, węglowodorów, tlenków azotu oraz cząstek stałych w etapach I, II, IIIA, IIIB i IV z silników opisanych w 3 ust. 1 pkt 1 lit. a i b rozporządzenia; 2) cykl NRTC (cykl niestacjonarny dla maszyn niedrogowych), który stosuje się w celu pomiaru emisji tlenku węgla, węglowodorów, tlenków azotu oraz cząstek stałych w etapach IIIB i IV z silników opisanych w 3 ust. 1 pkt 1 lit. a rozporządzenia; 3) procedura badań zgodna z normą ISO :2002 (E) i IMO MARPOL 73/78, którą stosuje się do silników przeznaczonych do stosowania w statkach żeglugi śródlądowej; 4) cykl NRSC, który stosuje się do pomiaru emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych w etapach IIIA i IIIB do silników przeznaczonych do napędu wagonów silnikowych; 5) cykl NRSC, który stosuje się do pomiaru emisji zanieczyszczeń gazowych i cząstek stałych w etapach IIIA i IIIB do silników przeznaczonych do napędu lokomotyw Wybór procedury badania Badanie przeprowadza się na silniku zamocowanym na stanowisku pomiarowym i podłączonym do dynamometru Procedura badania dla etapów I, II, IIIA, IIIB i IV Badanie odbywa się zgodnie z procedurą opisaną w niniejszym załączniku lub, zależnie od wyboru producenta, stosuje się procedurę badania określoną w załączniku 4B do regulaminu EKG ONZ nr 96, seria poprawek 03. Dodatkowo mają zastosowanie następujące wymogi: a) wymogi w zakresie trwałości zgodnie z pkt niniejszego załącznika; b) przepisy w zakresie obszaru kontrolnego silnika określone w pkt 1.6 załącznika 5 (tylko silniki etapu IV); c) wymagania dotyczące sprawozdawczości w zakresie CO 2, określone w pkt 15 niniejszego załącznika w odniesieniu do silników poddawanych badaniom zgodnie z procedurą określoną w niniejszym załączniku. W przypadku silników poddawanych badaniom zgodnie z procedurą określoną w załączniku 4B do regulaminu EKG ONZ nr 96, seria poprawek 03, zastosowanie ma pkt 16 niniejszego załącznika;

110 Poz. 588 d) paliwo wzorcowe określone w pkt 8 załącznika nr 4 stosuje się do silników poddawanych badaniom zgodnie z wymogami niniejszego załącznika. Paliwo wzorcowe określone w pkt 8 załącznika nr 4 stosuje się w przypadku silników poddawanych badaniom zgodnie z wymogami określonymi w załączniku 4B do regulaminu EKG ONZ nr 96, seria poprawek Jeśli producent zdecyduje się, zgodnie z pkt załącznika nr 5, zastosować procedurę badania określoną w załączniku 4B do regulaminu EKG ONZ nr 96, seria poprawek 03, do badania silników etapów I, II, IIIA lub IIIB, zastosowanie mają cykle badań określone w pkt Zasada pomiaru Podlegająca pomiarom emisja z układu wydechowego silnika obejmuje zanieczyszczenia gazowe (tlenek węgla, węglowodory całkowite i tlenki azotu) i cząstki stałe. Dodatkowo, dwutlenek węgla jest często stosowany jako gaz znakujący w celu określenia stopnia rozcieńczenia w układach rozcieńczenia całkowitego i częściowego przepływu. Dobra praktyka inżynierska zaleca pomiar dwutlenku węgla jako doskonałe narzędzie do wykrywania problemów pomiarowych podczas testu Test NRSC Podczas ustalonej sekwencji warunków pracy na nagrzanym silniku wielkość emisji wymienionych wyżej zanieczyszczeń z układu wydechowego bada się w sposób ciągły przez pobranie próbki nierozcieńczonych spalin. Cykl testu składa się z pewnej liczby faz prędkości i momentu obrotowego (obciążenia), które pokrywają typowy zakres pola pracy silników o zapłonie samoczynnym. Podczas każdej fazy określa się stężenie każdego zanieczyszczenia gazowego, natężenie przepływu spalin i moc oraz średnie ważone zmierzonych wartości. Próbkę do pomiaru cząstek stałych rozcieńcza się kondycjonowanym powietrzem otoczenia. Dla całego testu pobiera się jedną próbkę, która zbierana jest na odpowiednich filtrach. Alternatywnie, próbkę można zbierać na oddzielnych filtrach, po jednym dla każdej fazy, i obliczać wartości średnie ważone dla cyklu. Liczbę gramów każdego wydalanego zanieczyszczenia w przeliczeniu na kilowatogodzinę oblicza się w sposób opisany w pkt Test NRTC Ustalony cykl testu niestacjonarnego, bazowany ściśle na warunkach pracy silników o zapłonie samoczynnym w niedrogowych maszynach ruchomych, przeprowadza się dwa razy: 1) pierwszy raz (rozruch zimny) po kondycjonowaniu silnika w temperaturze laboratorium, gdy temperatury czynnika chłodzącego i oleju w silniku, urządzeń do dodatkowego oczyszczania spalin i wszystkich urządzeń pomocniczych do ograniczenia emisji z silnika ustabilizowały się w przedziale między 20 C a 30 C;

111 Poz ) drugi raz (rozruch gorący) po 20 minutach kondycjonowania w stanie nagrzanym, które zaczyna się bezpośrednio po zakończeniu cyklu zimnego rozruchu. Podczas tej sekwencji testu bada się wymienione zanieczyszczenia. Sekwencja testu obejmuje cykl zimnego rozruchu po naturalnym lub wymuszonym ochłodzeniu silnika, kondycjonowanie w stanie nagrzanym oraz cykl gorącego rozruchu, a wynikiem jest obliczenie całkowitej wielkości emisji. Wykorzystując sygnały sprzężenia zwrotnego momentu obrotowego i prędkości obrotowej hamulca dynamometrycznego, całkuje się moc względem czasu cyklu i w ten sposób określa pracę wytworzoną przez silnik w całym cyklu. Stężenia składników gazowych określa się dla całego cyklu bądź w spalinach nierozcieńczonych przez całkowanie sygnału analizatora spalin zgodnie z pkt 11, bądź w spalinach rozcieńczonych w układzie CVS rozcieńczenia przepływu całkowitego przez całkowanie lub pobór próbki do worków zgodnie z pkt 11. W przypadku cząstek stałych pobiera się na odpowiednim filtrze proporcjonalną próbkę ze spalin rozcieńczonych metodą rozcieńczenia całkowitego lub częściowego przepływu. W zależności od stosowanej metody określa się natężenie przepływu spalin rozcieńczonych lub nierozcieńczonych w całym cyklu, w celu obliczenia wartości emisji masowej zanieczyszczeń. Wartości emisji masowej odnosi się do pracy silnika, w celu określenia liczby gramów każdego wydalanego zanieczyszczenia w przeliczeniu na kilowatogodzinę. Emisję [g/kwh] mierzy się zarówno podczas cyklu zimnego, jak i gorącego rozruchu. Całkowitą emisję ważoną określa się przez zastosowanie wagi równej 10% dla wyników cyklu zimnego rozruchu i 90% dla wyników cyklu gorącego rozruchu. Wyniki emisji całkowitej nie powinny przekraczać wartości granicznych. 2. Warunki testu 2.1. Wszystkie objętości i objętościowe natężenia przepływu powinny być sprowadzone do 273 K (0 C) i 101,3 kpa Warunki testu silnika Należy zmierzyć temperaturę bezwzględną powietrza dolotowego do silnika T a w K i ciśnienie atmosferyczne powietrza suchego p s w kpa i określić współczynnik f a zgodnie z wzorami: 1) silniki niedoładowane i doładowane mechanicznie: 99 T f = Ps 298 0,7 a ( )( )

112 Poz ) silniki doładowane turbosprężarką z chłodzeniem lub bez chłodzenia powietrza dolotowego: f = 99 Ps T 298,0 7 1,5 a ( ) ( ) gdzie poszczególne symbole oznaczają: T - temperaturę bezwzględną powietrza w K, f a - współczynnik atmosferyczny laboratorium, p s - ciśnienie powietrza suchego w kpa Dla uznania ważności testu parametr f a powinien spełniać warunek: 0,96 f a 1, Silniki z chłodzeniem powietrza doładowującego Rejestruje się temperaturę powietrza doładowującego. Przy deklarowanej znamionowej prędkości obrotowej i pełnym obciążeniu powinna się ona znajdować w przedziale ±5 K od maksymalnej temperatury powietrza doładowującego podanej przez wytwórcę. Temperatura czynnika chłodzącego powinna wynosić co najmniej 293 K (20 C). Jeśli stosuje się układ stanowiska badawczego lub dmuchawę zewnętrzną, to temperatura powietrza doładowującego powinna być nastawiona w przedziale ±5 K od maksymalnej temperatury powietrza podanej przez wytwórcę dla prędkości obrotowej deklarowanej mocy maksymalnej i pełnego obciążenia. Temperatura czynnika chłodzącego i jego natężenie przepływu w chłodnicy powietrza doładowującego w tym punkcie nie powinny być zmieniane podczas całego cyklu. Objętość chłodnicy powietrza doładowującego powinna być dobrana zgodnie z dobrą praktyką inżynierską dla typowego zastosowania maszyny lub pojazdu. Regulacja chłodnicy powietrza doładowującego może być również przeprowadzona zgodnie z normą SAE J 1937 opublikowaną w styczniu 1995 r Układ dolotowy silnika Badany silnik powinien być wyposażony w układ dolotowy powietrza charakteryzujący się oporami przepływu w granicach ±300 Pa od wartości podanej przez producenta dla czystego filtra powietrza, w warunkach pracy silnika podanych przez producenta zapewniających największe natężenie przepływu powietrza. Opory przepływu ustawia się przy znamionowej prędkości obrotowej i pełnym obciążeniu. Można użyć układu stanowiskowego, pod warunkiem że odwzorowuje on aktualne warunki działania silnika Układ wylotowy silnika

113 Poz Badany silnik powinien być wyposażony w układ wylotowy stwarzający nadciśnienie w granicach ± 650 Pa od wartości podanej przez producenta dla warunków pracy silnika zapewniających uzyskanie zadeklarowanej mocy maksymalnej Jeśli silnik jest wyposażony w urządzenie do dodatkowego oczyszczania spalin, rura wylotowa na odcinku o długości co najmniej 4 średnic przed (w kierunku przeciwnym do przepływu) wlotem do początkowej części komory rozprężnej zawierającej to urządzenie powinna mieć taką samą średnicę, jaka występuje w eksploatacji. Odległość od flanszy kolektora wylotowego lub wylotu turbosprężarki do urządzenia do dodatkowego oczyszczania spalin powinna być taka sama jak występująca w maszynie lub odpowiadać podanej przez wytwórcę. Nadciśnienie w układzie wylotowym lub opory przepływu powinny spełniać kryteria podane wyżej. Mogą być one regulowane za pomocą zaworu. Urządzenie do dodatkowego oczyszczania spalin może być usunięte podczas testu wstępnego (z użyciem makiet) i podczas wykonywania charakterystyki odwzorowującej i zastąpione przez makietę równoważną, nieaktywną pod względem katalitycznym Układ chłodzenia Układ chłodzenia silnika powinien posiadać dostateczną wydajność, aby utrzymać normalne wartości temperatury jego pracy, określone przez producenta Olej smarny Właściwości oleju smarnego, stosowanego podczas badania, powinny być zarejestrowane i zamieszczone w protokole badań Paliwo do testu Stosuje się paliwo wzorcowe o właściwościach określonych w pkt 8 załącznika nr 4 do rozporządzenia Liczbę cetanową oraz zawartość siarki paliwa wzorcowego użytego w teście zamieszcza się w pkt i załącznika nr 4 do rozporządzenia Temperatura paliwa na wlocie do pompy wtryskowej powinna wynosić K (33-43 C). 3. Przebieg testu (test NRSC) 3.1. Określenie nastaw hamulca Podstawą do pomiaru emisji jednostkowej jest moc niekorygowana określona na hamulcu zgodnie z normą ISO 14396: Elementy wyposażenia, które są potrzebne jedynie do działania maszyny i które mogą być umieszczone na silniku, należy usunąć przy badaniu, w szczególności takie elementy, jak: a) sprężarka powietrza do układu hamulcowego, b) sprężarka układu wspomagającego układ kierowniczy, c) sprężarka układu klimatyzacji, d) pompy do serwomotorów hydraulicznych W przypadku gdy elementy wyposażenia nie zostały usunięte, moc pobierana przez nie przy danej prędkości obrotowej powinna zostać określona w celu obliczenia nastaw

114 Poz. 588 hamulca, przy czym nie dotyczy to przypadków, gdy tego rodzaju elementy stanowią integralną część silnika (np. dmuchawa chłodząca w silnikach chłodzonych powietrzem) Wartości podciśnienia w układzie dolotowym i nadciśnienia w przewodzie wylotowym spalin należy ustawić na górne graniczne wartości podane przez wytwórcę zgodnie z pkt 2.3 i Maksymalne wartości momentu obrotowego przy prędkościach obrotowych ustalonych dla testu należy określić eksperymentalnie w celu obliczenia wartości momentu dla określonych faz testu. Dla silników, które nie są przeznaczone do pracy w pewnym zakresie prędkości obrotowej przy pełnym obciążeniu, maksymalny moment przy prędkościach obrotowych testu powinien podać producent Ustawienie obciążenia silnika dla każdej fazy testu należy obliczyć według wzoru: S = ((P M + P AE ) L ) 100 P AE Jeżeli stosunek: P P AE M 0,03 to wartość P AE może zostać zweryfikowana przez służbę techniczną udzielającą homologacji typu Przygotowanie filtrów pomiarowych. Każdy filtr (para filtrów) powinien być umieszczony co najmniej godzinę przed badaniem w zamkniętym, lecz nieuszczelnionym naczyniu Petriego i umieszczony w komorze wagowej w celu stabilizacji. Po zakończeniu okresu stabilizacji waży się każdy filtr (parę filtrów) i rejestruje tarę. Następnie filtr (parę filtrów) przechowuje się w zamkniętym naczyniu Petriego lub w obudowie filtru aż do użycia go w teście. Jeżeli filtr (para filtrów) nie został użyty w ciągu 8 godzin od jego wyjęcia z komory wagowej, najpierw ponownie się go waży Instalowanie wyposażenia pomiarowego Przyrządy i sondy do pobierania próbek powinny być zainstalowane zgodnie z wymaganiami. W przypadku zastosowania układu rozcieńczania spalin przepływu całkowitego, do układu powinien być podłączony przewód wylotowy.

115 Poz Uruchomienie silnika i układu rozcieńczania spalin Układ rozcieńczania i silnik uruchamia się i podgrzewa aż do stabilizacji wszystkich temperatur i ciśnień przy pełnym obciążeniu i znamionowej prędkości obrotowej (pkt 3.7.2) Regulacja stopnia rozcieńczenia Układ pobierania próbek powinien zostać uruchomiony, a następnie pracować w trybie bocznikowym przy metodzie jednofiltrowej (nieobowiązkowo przy metodzie wielofiltrowej). Poziom tła cząstek stałych w powietrzu rozcieńczającym można określić, przepuszczając powietrze rozcieńczające przez filtry cząstek stałych. Jeżeli stosowane jest filtrowanie powietrza rozcieńczającego, wtedy wystarczy jeden pomiar w dowolnym czasie przed, podczas lub po teście. Jeżeli powietrze rozcieńczające nie jest filtrowane, wymagany jest pomiar jednej próbki pobranej podczas całego testu Ilość powietrza rozcieńczającego należy wyregulować tak, aby uzyskać temperaturę powierzchni filtra zawartą w granicach między 315 K (42 C) a 325 K (52 C) dla każdego trybu. Całkowity stopień rozcieńczenia nie powinien być mniejszy niż cztery. Uwaga: W przypadku testu stacjonarnego może być utrzymywana temperatura filtra równa lub nieprzekraczająca 325 K (52 C), zamiast temperatury zawartej w podanym przedziale 42 C-52 C W metodach jednofiltrowej i wielofiltrowej, w układach całkowitego przepływu masowe natężenie przepływu próbki przez filtr powinno być utrzymywane w stałym stosunku do masowego natężenia przepływu rozcieńczonych spalin we wszystkich fazach. Ten stosunek masy powinien być, w układach bez możliwości pracy bocznikowej, stały w granicach ±5 % od wartości średniej dla fazy, z wyjątkiem pierwszych 10 sekund każdej fazy. W przypadku układów rozcieńczania przepływu częściowego z pojedynczym filtrem bez możliwości pracy bocznikowej masowe natężenie przepływu przez filtr powinno być utrzymywane na stałym poziomie w granicach ±5 % od wartości średniej dla fazy, z wyjątkiem pierwszych 10 sekund każdej fazy Dla układów z regulowanym stężeniem CO 2 lub NO X należy na początku lub na końcu każdego testu zmierzyć stężenie CO 2 lub NO X w powietrzu rozcieńczającym. Różnice między stężeniem CO 2 lub NO X w powietrzu rozcieńczającym (tle) przed i po teście nie powinny przekraczać odpowiednio 100 ppm i 5 ppm. Gdy stosowany jest układ analizy spalin rozcieńczonych, odpowiednie stężenia tła należy określić, zbierając powietrze rozcieńczające do odpowiedniego worka na próbki w ciągu całego cyklu testu. Ciągły pomiar stężenia tła (bez użycia worka pomiarowego) wykonuje się co najmniej trzykrotnie: na początku, na końcu i w pobliżu połowy cyklu, po czym należy określić wartość średnią. Pomiary tła można pominąć, o ile o ich pominięcie wystąpi producent Sprawdzenie analizatorów

116 Poz. 588 Analizatory do pomiaru emisji należy ustawić na wartość zerową i punkt końcowy zakresu pomiarowego Cykl testu Wykaz niedrogowych urządzeń ruchomych, w których jest zamontowany silnik o zapłonie samoczynnym, określa 3 ust. 1 rozporządzenia Charakterystyka A Dla niedrogowych urządzeń ruchomych, o których mowa w 3 ust. 1 pkt 1 lit. a i d rozporządzenia, należy przeprowadzić następujący 8-fazowy cykl pracy 1) badanego silnika połączonego z hamulcem dynamometrycznym: Numer fazy Prędkość obrotowa silnika [obr/min] Obciążenie [%] Współczynnik wagowy 1 znamionowa lub odniesienia (*) 100 0,15 2 znamionowa lub odniesienia (*) 75 0,15 3 znamionowa lub odniesienia (*) 50 0,15 4 znamionowa lub odniesienia (*) 10 0,1 5 pośrednia 100 0,1 6 pośrednia 75 0,1 7 pośrednia 50 0,1 8 biegu jałowego - 0,15 (*) Prędkość obrotowa odniesienia jest określona w ppkt ) Identyczny z cyklem C1 podanym w pkt normy ISO : 2007 (wersja poprawiona ) Charakterystyka B Dla niedrogowych urządzeń ruchomych, o których mowa w 3 ust. 1 pkt 1 lit. b rozporządzenia, należy przeprowadzić następujący 5-fazowy cykl pracy 1) badanego silnika połączonego z hamulcem dynamometrycznym: Numer fazy Prędkość obrotowa silnika [obr/min] Obciążenie [%] Współczynnik wagowy 1 znamionowa 100 0,05 2 znamionowa 75 0,25 3 znamionowa 50 0,3 4 znamionowa 25 0,3 5 znamionowa 10 0,1 1) Identyczny z cyklem D2 podanym w pkt normy ISO : 2002(E). Wartości obciążenia są wyrażone jako procentowe wartości momentu obrotowego odpowiadające podstawowej mocy znamionowej zdefiniowanej jako maksymalna moc możliwa do uzyskania podczas sekwencji zmiennych mocy, które mogą być

117 Poz. 588 wykonywane w czasie nielimitowanej liczby godzin pracy silnika w ciągu roku, między ustalonymi okresami obsługowymi i w podanych warunkach otoczenia, przy obsłudze prowadzonej według instrukcji wytwórcy Charakterystyka C W przypadku silników napędowych 1) przeznaczonych do stosowania w statkach żeglugi śródlądowej stosuje się procedurę badań ISO zgodną z normą ISO :2002 i IMO MARPOL 73/78. Silniki napędowe pracujące według charakterystyki śruby o stałym skoku bada się na hamulcu dynamometrycznym, stosując podany niżej 4-fazowy cykl stacjonarny 2) opracowany w celu odwzorowania pracy w eksploatacji silników o zapłonie samoczynnym żeglugi morskiej: 1) 2) 3) Numer fazy Prędkość obrotowa silnika Obciążenie [%] Współczynnik wagowy 1 100% (znamionowa) 100 0,2 2 91% 75 0,5 3 80% 50 0, % 25 0,15 Próby silników napędowych o stałej prędkości obrotowej statków żeglugi śródlądowej mających śruby napędowe o zmiennym skoku lub sprzęgane elektrycznie przeprowadza się na hamulcu dynamometrycznym, stosując następujący 4-fazowy cykl stacjonarny 3) charakteryzujący się takim samym obciążeniem i takimi samymi współczynnikami wagowymi jak cykl podany wyżej, lecz różniący się tym, że w każdej fazie praca odbywa się przy znamionowej prędkości obrotowej: Numer fazy Prędkość obrotowa silnika Obciążenie [%] Współczynnik wagowy 1 znamionowa 100 0,2 2 znamionowa 75 0,5 3 znamionowa 50 0,15 4 znamionowa 25 0,15 Silniki pomocnicze o stałej prędkości obrotowej homologuje się według cyklu pracy ISO D2, tzn. 5-fazowego cyklu stacjonarnego podanego w ppkt , zaś silniki pomocnicze o zmiennej prędkości obrotowej homologuje się według cyklu pracy ISO C1, tzn. 8-fazowego cyklu stacjonarnego podanego w ppkt Identyczny z cyklem E3 opisanym w pkt 8.5.1, i normy ISO : 2002(E). Cztery fazy znajdują się na średniej charakterystyce śruby napędowej określonej na podstawie pomiarów w eksploatacji. Identyczny z cyklem E2 opisanym w pkt 8.5.1, i normy ISO : 2002(E).

118 Poz Charakterystyka D W przypadku silników, o których mowa w 3 ust. 1 pkt 1 lit. e rozporządzenia, próbę silnika na hamulcu dynamometrycznym należy przeprowadzić według następującego cyklu 3-fazowego 1) : Numer fazy Prędkość obrotowa silnika Obciążenie [%] Współczynnik wagowy 1 znamionowa 100 0,25 2 pośrednia 50 0,15 3 bieg jałowy - 0,6 1) Identyczny z cyklem F podanym w normie ISO : 2002(E) Stabilizacja parametrów silnika W celu stabilizacji parametrów pracy silnika, zgodnie z zaleceniami producenta, przeprowadza się nagrzewanie silnika i układu pomiarowego przy maksymalnej prędkości obrotowej i maksymalnym momencie obrotowym. Uwaga: Okres stabilizacji parametrów pracy silnika powinien także zapobiegać wpływowi na wyniki badań osadów zgromadzonych podczas poprzedniego testu w układzie wylotowym. Przewidziany jest również okres stabilizacji między punktami testu wprowadzony w celu zminimalizowania oddziaływania podczas przechodzenia od punktu do punktu Przebieg testu Test powinien przebiegać zgodnie z numeracją faz według podanego powyżej cyklu testu. Podczas każdej fazy danego cyklu testu, po początkowym okresie przejściowym, wymagana prędkość obrotowa powinna być utrzymywana w granicach ±1 % prędkości znamionowej lub ±3 min -1, przy czym miarodajna jest większa wartość, z wyjątkiem prędkości biegu jałowego, która powinna być utrzymywana w granicach określonych przez producenta. Podany moment obrotowy powinien być utrzymywany tak, aby średnia wartość z okresu, w którym przeprowadzono pomiary, zawierała się w granicach ±2 % od wartości momentu maksymalnego przy prędkości obrotowej testu. Dla każdego punktu pomiarowego konieczny jest czas wynoszący minimum 10 minut. Jeżeli dla zbadania silnika są wymagane dłuższe czasy pobierania próbek ze względu na potrzebę zebrania dostatecznej masy cząstek stałych na filtrze pomiarowym, okres fazy testu może być wydłużony na tyle, na ile jest to konieczne. Długość fazy testu powinna być rejestrowana i odnotowywana w sprawozdaniu z badań. Wartości stężenia zanieczyszczeń gazowych w spalinach powinny być mierzone i rejestrowane podczas trzech ostatnich minut fazy. Pobieranie próbek cząstek stałych oraz pomiar emisji zanieczyszczeń gazowych nie powinny rozpoczynać się przed uzyskaniem stabilnych parametrów silnika, zgodnie z danymi producenta, zakończenie pomiaru zaś powinno być zbieżne w czasie.

119 Poz. 588 Temperaturę paliwa mierzy się na wlocie do pompy wtryskowej lub w punkcie określonym przez producenta, a miejsce pomiaru rejestruje się Odpowiedź analizatora Sygnał wyjściowy analizatorów rejestruje się na taśmie rejestratora lub mierzy za pomocą równorzędnego systemu zbierania danych, podczas przepływu spalin przez analizatory przez co najmniej ostatnie 3 minuty każdej fazy. Jeżeli do pomiarów rozcieńczonego CO 2 i CO stosowany jest worek do pobierania próbek (patrz pkt 5.4.4), próbka powinna być pobierana do worka przez ostatnie 3 minuty każdej fazy, następnie poddana analizie, a wynik zarejestrowany Pobieranie próbki cząstek stałych Pobieranie próbki cząstek stałych może odbywać się za pomocą metody jednofiltrowej albo metody wielofiltrowej (pkt 5.5). W przypadku gdy uzyskane wyniki mogą, w zależności od zastosowanej metody pobierania cząstek stałych, nieznacznie się różnić, wraz z tymi wynikami podaje się zastosowaną metodę. Przy zastosowaniu metody jednofiltrowej współczynniki wagowe każdej fazy określone w procedurze cyklu testu powinny zostać odpowiednio uwzględnione przez dobór natężenia przepływu próbki i/lub czasu jej pobierania. Pobieranie próbki w każdej fazie powinno nastąpić tak późno, jak to możliwe. Czas pobierania próbki w fazie trwa co najmniej 20 sekund przy zastosowaniu metody jednofiltrowej i co najmniej 60 sekund przy zastosowaniu metody wielofiltrowej. W układach bez obiegu bocznikowego czas pobierania próbki w fazie powinien wynosić co najmniej 60 sekund przy zastosowaniu metody jedno- i wielofiltrowej Warunki pracy silnika W każdej fazie, po uzyskaniu stabilizacji silnika, mierzy się prędkość obrotową i obciążenie silnika, temperaturę powietrza dolotowego, natężenie przepływu paliwa i natężenie przepływu powietrza lub spalin. Jeżeli nie jest możliwe wykonanie pomiaru natężenia przepływu spalin lub pomiaru zużycia powietrza, parametry te oblicza się, stosując zasadę bilansu węgla i tlenu (patrz pkt 5.2.3) Wszystkie dane potrzebne do wykonania obliczeń powinny być zarejestrowane (pkt 10.1 i 10.2) Powtórne sprawdzenie analizatorów Po wykonanej próbie emisji do powtórnego sprawdzenia stosuje się ten sam gaz zerowy i gaz wzorcowy do sprawdzenia punktu końcowego zakresu pomiarowego (gaz wzorcowy punktu końcowego zakresu pomiarowego). Próbę uznaje się za ważną, jeżeli różnica między obydwoma wynikami pomiarów jest mniejsza od 2 %. 4. Przebieg testu (test NRTC) 4.1. Wprowadzenie Cykl niestacjonarny dla niedrogowych maszyn ruchomych (NRTC) jest podany w pkt 11.3 w formie sekwencji znormalizowanych wartości prędkości obrotowej i momentu

120 Poz. 588 obrotowego przedstawionych w odstępach jednosekundowych, stosowanej dla wszystkich silników o zapłonie samoczynnym objętych niniejszym rozporządzeniem. W celu wykonania testu na silnikowym stanowisku badawczym należy zamienić wartości znormalizowane na wartości rzeczywiste dla silnika podlegającego badaniom na podstawie jego charakterystyki odwzorowania. Ta zamiana jest określana jako denormalizacja i opracowany w jej wyniku cykl testu jest określany jako cykl odniesienia dla badanego silnika. Cykl o tak określonych wartościach odniesienia prędkości obrotowej i momentu obrotowego jest odtwarzany na stanowisku badawczym, przy czym sygnał sprzężenia zwrotnego prędkości obrotowej i momentu obrotowego powinien być zarejestrowany. W celu walidacji przebiegu testu przeprowadza się po jego zakończeniu analizę regresji między wartościami odniesienia i sygnału sprzężenia zwrotnego prędkości obrotowej i momentu obrotowego Stosowanie urządzeń unieruchamiających lub nieracjonalnej kontroli lub nieracjonalnej strategii kontroli emisji jest zabronione Procedura odwzorowania charakterystyki silnika W przypadku odtwarzania testu NRTC na stanowisku badawczym odwzorowuje się przed wykonaniem cyklu charakterystykę momentu obrotowego silnika w funkcji jego prędkości obrotowej Określenie zakresu prędkości obrotowych przy odwzorowaniu charakterystyki Maksymalna i minimalna prędkość obrotowa przy odwzorowaniu jest zdefiniowana niżej: Minimalna prędkość obrotowa odwzorowania = prędkość obrotowa biegu jałowego, Maksymalna prędkość obrotowa odwzorowania = mniejsza z podanych wartości: n hi x 1,02 lub prędkość, przy której moment obrotowy przy pełnym obciążeniu spada do zera (n hi oznacza dużą prędkość obrotową zdefiniowaną jako największa prędkość, przy której silnik wytwarza 70 % mocy znamionowej) Charakterystyka odwzorowania silnika Należy nagrzać silnik przy mocy maksymalnej w celu ustabilizowania jego parametrów zgodnie z zaleceniem wytwórcy i dobrą praktyką inżynierską. Po stabilizacji należy przeprowadzić odwzorowanie zgodnie z procedurą podaną niżej Odwzorowanie w warunkach niestacjonarnych 1) Silnik powinien pracować na biegu jałowym bez obciążenia. 2) Silnik powinien pracować przy nastawie pompy wtryskowej odpowiadającej pełnemu obciążeniu przy minimalnej prędkości obrotowej odwzorowania. 3) Zwiększa się prędkość obrotową silnika ze średnim przyspieszeniem 8 ±1 min -1 /s od minimalnej do maksymalnej wartości odwzorowania. Prędkość obrotowa i moment obrotowy powinny być rejestrowane z prędkością próbkowania co najmniej jeden punkt na sekundę.

121 Poz Odwzorowanie skokowe 1) Silnik powinien pracować na biegu jałowym bez obciążenia. 2) Silnik powinien pracować przy nastawie pompy wtryskowej odpowiadającej pełnemu obciążeniu przy minimalnej prędkości obrotowej odwzorowania. 3) Minimalna prędkość odwzorowania powinna być utrzymywana przy pełnym obciążeniu przez co najmniej 15 s, a średni moment obrotowy zarejestrowany w ciągu ostatnich 5 s. Charakterystyka maksymalnego momentu obrotowego powinna być określona w zakresie od minimalnej do maksymalnej prędkości obrotowej odwzorowania przy skokach prędkości nie większych niż 100 ±20 min -1. Każdy punkt pomiarowy powinien być utrzymywany przez co najmniej 15 s, przy czym średni moment powinien być rejestrowany w ciągu ostatnich 5 s Tworzenie charakterystyki odwzorowania Wszystkie wartości zarejestrowane zgodnie z pkt należy połączyć między sobą, stosując zasadę interpolacji liniowej. Wynikowa krzywa momentu obrotowego jest charakterystyką odwzorowania i powinna być stosowana do zamiany znormalizowanych wartości momentu obrotowego podanych w tabeli cyklu pracy silnika na stanowisku dynamometrycznym w załączniku nr 9 do rozporządzenia na wartości rzeczywiste momentu dla cyklu testu w sposób opisany w pkt Odmienny sposób odwzorowania Jeśli producent uważa, że podany wyżej sposób odwzorowania jest niebezpieczny lub niereprezentatywny dla danego silnika, odmienne sposoby odwzorowania mogą być stosowane. Te odmienne sposoby muszą spełniać cel opisanej procedury odwzorowania, którym jest określenie maksymalnego dostępnego momentu obrotowego przy wszystkich prędkościach obrotowych występujących w cyklu testu. Odchylenia od sposobów odwzorowania podanych w tym rozdziale niezbędne ze względów na bezpieczeństwo lub reprezentatywność powinny być zatwierdzone przez strony uczestniczące, włącznie z uzasadnieniem ich stosowania. W żadnym przypadku charakterystyka momentu obrotowego nie może być jednak określana przy malejącej prędkości obrotowej dla silników wyposażonych w regulator prędkości obrotowej lub turbodoładowanych Testy powtórne Odwzorowanie charakterystyki silnika nie musi być przeprowadzane przed każdym cyklem testu. Odwzorowanie to musi być przeprowadzone przed cyklem testu, jeśli: - ocena inżynierska wskazuje, że od ostatniego odwzorowania upłynęło zbyt dużo czasu, lub - w silniku zostały wprowadzone zmiany fizyczne lub regulacje, które mogą wpłynąć na jego osiągi.

122 Poz Określenie cyklu odniesienia dla testu Prędkość obrotowa odniesienia Prędkość obrotowa odniesienia (n ref ) odpowiada 100% wartości prędkości znormalizowanej podanej w programie cyklu na stanowisku hamulcowym w ppkt Rzeczywisty cykl wynikający z denormalizacji prędkości obrotowej odniesienia zależy w dużym stopniu od właściwego wyboru prędkości odniesienia. Prędkość odniesienia określa się w podany niżej sposób: n ref = prędkość mała + 0,95 (prędkość duża - prędkość mała) (prędkość duża stanowi największą prędkość obrotową, przy której silnik wytwarza 70% mocy znamionowej, a prędkość mała jest najmniejszą prędkością obrotową, przy której silnik wytwarza 50% mocy znamionowej). Jeżeli zmierzona prędkość odniesienia mieści się w granicach +/- 3% prędkości odniesienia podanej przez producenta, deklarowana prędkość odniesienia może być wykorzystana do badania poziomu emisji. Jeżeli tolerancja zostanie przekroczona, do badania poziomu emisji wykorzystuje się zmierzoną prędkość odniesienia 1). 1) Jest to zgodne z normą ISO :2006.

123 Poz Denormalizacja prędkości obrotowej silnika Prędkość obrotową denormalizuje się za pomocą następującego wzoru: ( n n ) % n odn bj n rzecz = + n 100 bj gdzie: n rzecz - rzeczywista prędkość obrotowa n odn - prędkość obrotowa odniesienia n bj - prędkość obrotowa biegu jałowego %n - procent znormalizowanej prędkości obrotowej Denormalizacja momentu obrotowego silnika Wartości momentu obrotowego podane w programie cyklu w pkt 11.3 są znormalizowane względem maksymalnego momentu obrotowego przy danej prędkości obrotowej. Wartości momentu w cyklu odniesienia denormalizuje się w następujący sposób, stosując charakterystykę odwzorowania określoną zgodnie z pkt 4.2.2: T rzecz = % T Tmax 100 (5) gdzie: T rzecz - rzeczywisty moment obrotowy T max - maksymalny moment obrotowy %T - procent znormalizowanego momentu obrotowego dla odpowiedniej rzeczywistej prędkości obrotowej określonej zgodnie z pkt Przykład procedury denormalizacji Denormalizacja następującego punktu testu jest przeprowadzona jako przykład: % prędkości = 43 % % momentu = 82 % Zakładając następujące wartości: prędkość odniesienia = obr/min prędkość biegu jałowego = 600 obr/min otrzymuje się:

124 Poz ( ) n rzecz = + 600= obr/min Jeśli moment maksymalny określony z charakterystyki odwzorowania przy 1288 obr/min jest równy 700 Nm, to: T = rzecz = 574Nm Hamulec dynamometryczny W przypadku gdy stosuje się czujnik siły, sygnał momentu obrotowego powinien być sprowadzony do osi silnika, zaś bezwładność hamulca uwzględniona. Rzeczywisty moment obrotowy silnika równa się momentowi odczytanemu z czujnika siły i momentowi bezwładności hamulca pomnożonemu przez przyspieszenie kątowe. Układ nadzorujący powinien przeprowadzić te obliczenia w czasie rzeczywistym Jeśli silnik jest badany na hamulcu elektrowirowym, to zaleca się, by liczba punktów, w których różnica T sp - 2 x π x n sp x Ө D jest mniejsza niż -5 % momentu maksymalnego, nie przekraczała 30 (gdzie T sp jest momentem wymaganym, n sp jest pochodną prędkości obrotowej silnika, zaś Ө D jest bezwładnością w ruchu obrotowym hamulca elektrowirowego) Przebieg badania poziomu emisji. Podany niżej schemat blokowy przedstawia kolejność badań: Przygotowanie silnika, pomiary wstępne i przeprowadzenie kalibracji ˇ NRTC ˇ Wyznaczenie charakterystyki silnika (krzywa maksymalnego momentu obrotowego). Tworzenie cyklu odniesienia badania ˇ Wykonanie jednego lub więcej, według potrzeb, cykli próbnych w celu sprawdzenia silnika/stanowiska pomiarowego/układów emisji ˇ Ochłodzenie naturalne lub wymuszone

125 Poz. 588 Przygotowanie wszystkich układów (włącznie z kalibracją analizatora) do pobierania próbek i danych ˇ Faza emisji spalin podczas cyklu zimnego rozruchu ˇ Kondycjonowanie w stanie nagrzanym ˇ Faza emisji spalin podczas cyklu gorącego rozruchu W celu sprawdzenia silnika, stanowiska badawczego i układów emisji przed cyklem pomiarowym może być odtwarzany, jeżeli jest to niezbędne, jeden lub więcej cykli próbnych Przygotowanie filtrów do pobierania próbek. Każdy filtr powinien być umieszczony na co najmniej 1 godzinę przed badaniem w szalce Petriego, która jest zabezpieczona przed zanieczyszczeniem pyłem i pozwala na wymianę powietrza, oraz umieszczony w komorze wagowej w celu stabilizacji. Po zakończeniu okresu stabilizacji należy zważyć każdy filtr i zarejestrować masę. Następnie filtr należy przechowywać w zamkniętej szalce Petriego lub w obudowie filtru aż do momentu użycia go w teście. Należy użyć filtru w ciągu 8 h od jego wyjęcia z komory. Masa filtru (tara) powinna być zarejestrowana Instalowanie wyposażenia pomiarowego. Przyrządy i sondy do pobierania próbek powinny być zainstalowane zgodnie z wymaganiami. W przypadku zastosowania układu rozcieńczania spalin przepływu całkowitego należy do niego podłączyć przewód wylotowy Uruchomienie układu rozcieńczania spalin. Należy uruchomić układ rozcieńczania. Całkowity przepływ rozcieńczonych spalin w układzie rozcieńczenia przepływu całkowitego lub przepływ rozcieńczonych spalin przez układ rozcieńczenia przepływu częściowego powinien być tak wyregulowany, aby wyeliminować kondensację wody w układzie i uzyskać temperaturę powierzchni filtru w przedziale między 315 K (42 C) a 325 K (52 C) Uruchomienie układu poboru cząstek stałych. Układ poboru cząstek stałych powinien zostać uruchomiony i pracować w obiegu bocznikowym. Zawartość cząstek stałych w powietrzu rozcieńczającym (tle) należy określić przez jego pobór przed wejściem spalin do tunelu rozcieńczającego. Jest pożądane, aby próbka cząstek stałych zawartych w tle została zebrana podczas badania niestacjonarnego, jeżeli inny układ poboru cząstek jest dostępny. W przeciwnym

126 Poz. 588 przypadku układ stosowany do poboru cząstek stałych w teście niestacjonarnym może być użyty. Jeżeli powietrze rozcieńczające jest filtrowane, jeden pomiar może być przeprowadzony przed lub po teście. Jeżeli powietrze to nie jest filtrowane, pomiary należy przeprowadzić przed początkiem i po zakończeniu cyklu, a wartości należy uśrednić Sprawdzenie analizatorów. Należy sprawdzić punkt zerowy i punkt końcowy zakresu pomiarowego analizatorów emisji. Jeżeli stosuje się worki do poboru próbki, należy je opróżnić Wymagania dotyczące procedury ochładzania. Może być zastosowana procedura naturalnego lub wymuszonego ochłodzenia silnika. W przypadku wymuszonego ochłodzenia, należy opierać się na dobrej praktyce inżynierskiej, w celu przygotowania systemu nawiewającego chłodzące powietrze w stronę silnika, wysyłającego zimny olej przez układ smarowania silnika, obniżającego temperaturę czynnika chłodzącego w systemie chłodzenia oraz obniżającego temperaturę układu dodatkowego oczyszczania spalin. W przypadku wymuszonego chłodzenia układu dodatkowego oczyszczania spalin, powietrze chłodzące powinno zostać zastosowane dopiero w chwili, gdy układ ochłodził się poniżej swojej temperatury aktywacji katalizatora. Niedozwolone są wszelkie procedury chłodzenia, w wyniku których silnik wydziela niereprezentatywny poziom emisji. Badanie emisji spalin podczas cyklu zimnego rozruchu może się rozpocząć po ochłodzeniu dopiero wtedy, gdy temperatura oleju silnikowego, czynnika chłodzącego i układu dodatkowego oczyszczania spalin ustabilizowała się w przedziale między 20 C a 30 C przez co najmniej piętnaście minut Przebieg cyklu Cykl zimnego rozruchu. Badania rozpoczyna się cyklem zimnego rozruchu po zakończeniu ochładzania, kiedy są spełnione wszystkie wymagania przedstawione w ppkt Silnik należy uruchomić zgodnie z zaleceniami wytwórcy podanymi w instrukcji użytkowania, stosując rozrusznik produkcyjny lub hamulec. Niezwłocznie po stwierdzeniu uruchomienia silnika należy uruchomić czasomierz pracy na biegu jałowym. Silnik powinien pracować na biegu jałowym bez obciążenia przez 23 ± 1 s. Następnie należy rozpocząć cykl niestacjonarny w taki sposób, aby pierwszy zapis dotyczący pracy silnika pod obciążeniem pojawił się po 23 ± 1 s. Czas pracy na biegu jałowym jest zawarty w przedziale czasu 23 ± 1 s. Badanie należy realizować zgodnie z cyklem odniesienia ustalonym w ppkt Nastawy prędkości obrotowej i momentu obrotowego silnika ustala się na 5 Hz (zaleca się 10 Hz) lub więcej. Nastawy oblicza się metodą interpolacji liniowej między nastawami o częstotliwości 1 Hz w cyklu odniesienia. Sygnały sprzężenia zwrotnego

127 Poz. 588 prędkości obrotowej i momentu obrotowego silnika należy rejestrować podczas cyklu testu co najmniej jeden raz na sekundę, przy czym sygnały te mogą być filtrowane elektronicznie Reakcja analizatora. W momencie uruchomienia silnika należy uruchomić urządzenia pomiarowe i jednocześnie rozpocząć: 1) gromadzenie lub analizę powietrza rozcieńczającego, jeżeli jest stosowany układ rozcieńczenia przepływu całkowitego; 2) gromadzenie lub analizę rozcieńczonych lub nierozcieńczonych spalin, zależnie od stosowanej metody; 3) pomiar ilości rozcieńczonych spalin oraz wymaganych temperatur i ciśnień; 4) rejestrację masowego natężenia przepływu spalin, jeżeli jest stosowana analiza spalin nierozcieńczonych; 5) rejestrację danych sprzężenia zwrotnego dla prędkości obrotowej i momentu obrotowego hamulca. Jeżeli stosuje się pomiar spalin nierozcieńczonych, to stężenie zanieczyszczeń (HC, CO i NO x ) i masowe natężenie przepływu spalin powinny być mierzone w sposób ciągły i wprowadzane do pamięci układu komputerowego z częstotliwością co najmniej 2 Hz. Wszystkie pozostałe dane powinny być rejestrowane z częstotliwością próbkowania co najmniej 1 Hz. W przypadku analizatorów analogowych odpowiedź powinna być rejestrowana, a dane wzorcowania powinny być stosowane bezpośrednio (online) lub pośrednio (offline) podczas oceny danych. Jeżeli stosuje się układ rozcieńczenia przepływu całkowitego, to stężenia HC i NO x w tunelu rozcieńczającym powinny być mierzone w sposób ciągły z częstotliwością co najmniej 2 Hz. Stężenia średnie powinny być określone przez całkowanie sygnału analizatorów w całym cyklu testu. Czas odpowiedzi układu nie powinien przekraczać 20 s i, w razie potrzeby, powinien być zsynchronizowany z wahaniami przepływu w CVS i przesunięciami czasu próbkowania względem cyklu testu. Stężenia CO i CO 2 powinny być określone przez całkowanie lub analizę próbki zgromadzonej w worku w czasie całego cyklu. Stężenia zanieczyszczeń gazowych w powietrzu rozcieńczającym powinny być określone przez całkowanie lub zgromadzenie w worku tła. Wszystkie pozostałe parametry powinny być rejestrowane z częstotliwością co najmniej jednego pomiaru na sekundę (1 Hz) Pobieranie próbki cząstek stałych. W momencie uruchomienia silnika układ pobierania próbek cząstek stałych powinien być przełączony z trybu bocznikowego do trybu pobierania cząstek stałych. Jeżeli stosuje się układ rozcieńczenia przepływu częściowego, to pompę(-y) pobierającą(-e) próbki należy wyregulować w ten sposób, aby natężenie przepływu

128 Poz. 588 przez sondę do poboru próbki cząstek stałych lub przewód przesyłający było proporcjonalne do masowego natężenia przepływu spalin. Jeżeli stosuje się układ rozcieńczenia przepływu całkowitego, to pompę(-y) pobierającą(-e) próbki należy wyregulować w ten sposób, aby natężenie przepływu przez sondę do poboru próbki cząstek stałych lub przewód przesyłający było utrzymywane w granicach ± 5% ustawionego natężenia przepływu. Jeżeli stosuje się kompensację przepływu (tzn. regulację proporcjonalną przepływu próbki), należy wykazać, że stosunek głównego przepływu w tunelu do przepływu próbki poboru cząstek stałych nie zmienia się o więcej niż ± 5% ustawionej wartości (z wyjątkiem pierwszych 10 sekund pobierania próbki). Uwaga: W przypadku podwójnego rozcieńczenia przepływ próbki jest równy różnicy netto między natężeniem przepływu przez filtry do pobierania cząstek i natężeniem przepływu wtórnego powietrza rozcieńczającego. Temperatura średnia i ciśnienie średnie na wlocie do gazomierza(-y) lub na wlocie do przyrządów mierzących przepływ powinny być rejestrowane. Jeżeli ustalone natężenie przepływu nie może być utrzymane przez cały cykl (w granicach ± 5%) ze względu na duże obciążenie filtru cząstkami stałymi, to badanie należy unieważnić. Należy powtórnie wykonać badanie, stosując mniejsze natężenie przepływu i/lub filtr o większej średnicy Unieruchomienie silnika podczas cyklu testu zimnego rozruchu. Jeżeli silnik zatrzymał się w czasie cyklu testu zimnego rozruchu, to silnik należy poddać kondycjonowaniu wstępnemu, ponownie go ochłodzić, a następnie uruchomić oraz powtórzyć badanie. Jeżeli pojawiają się nieprawidłowości w działaniu któregokolwiek stosowanego urządzenia badawczego podczas cyklu testu, to badanie powinno zostać unieważnione Czynności wykonywane po cyklu zimnego rozruchu. Po zakończeniu badania obejmującego cykl zimnego rozruchu należy zatrzymać pomiar masowego natężenia przepływu spalin i objętości rozcieńczonych spalin, przepływ gazów do worków poboru próbek i pompę poboru próbki cząstek stałych. Układ całkowania w analizatorach powinien pracować do upływu czasu odpowiedzi układu. Analizę stężeń w workach poboru próbek, jeżeli są stosowane, należy przeprowadzić możliwie jak najwcześniej, lecz w żadnym przypadku nie później niż 20 minut po zakończeniu cyklu testu. Po badaniu emisji należy stosować gaz zerowy i ten sam gaz wzorcowy ustawiania zakresu pomiarowego do powtórnego sprawdzenia analizatorów. Badanie uważa się za ważne, jeżeli różnica między wartościami przed i po badaniu jest mniejsza niż 2% wartości tego gazu wzorcowego.

129 Poz. 588 Filtry cząstek stałych powinny być wstawione do komory wagowej nie później niż w ciągu godziny po zakończeniu badania. Powinny być one kondycjonowane przez co najmniej jedną godzinę w szalce Petriego, która jest zabezpieczona przed zanieczyszczeniem pyłem i umożliwia wymianę powietrza, a następnie - zważone. Należy zarejestrować masę brutto filtrów Kondycjonowanie w stanie nagrzanym. Jeżeli stosowano wentylator(-y) chłodzący(-e) oraz dmuchawę CVS, należy je wyłączyć (lub odłączyć układ CVS od układu wydechowego) natychmiast po wyłączeniu silnika. Silnik kondycjonuje się przez 20 ± 1 minut. Silnik i hamulec dynamometryczny przygotowuje się do cyklu gorącego rozruchu. Do układu rozcieńczania spalin i układu pobierania próbek powietrza rozcieńczającego podłącza się opróżnione worki do pobierania próbek. Układ CVS uruchamia się (jeżeli jest stosowany i nie został już włączony) lub układ wydechowy podłącza się do układu CVS (jeżeli jest rozłączony). Włącza się pompy do pobierania próbek (z wyjątkiem pomp(-y) poboru próbki cząstek stałych, wentylatora(-ów) chłodzącego(-ych) silnik i system zbierania danych). Wymiennik ciepła układu CVS (jeśli jest stosowany) i ogrzewane elementy układu(-ów) ciągłego pobierania próbek (jeżeli dotyczy) powinny być wstępnie podgrzane do obliczeniowej temperatury roboczej przed rozpoczęciem badania. Natężenie przepływu próbki należy ustawić tak, aby odpowiadało pożądanemu poziomowi natężenia przepływu i wyzerować urządzenia CVS do pomiaru przepływu gazu. Należy ostrożnie zamocować czysty filtr cząstek stałych w każdej obsadce filtra i zainstalować zmontowane obsadki filtra na linii przepływu próbek Cykl gorącego rozruchu. Niezwłocznie po stwierdzeniu uruchomienia silnika należy uruchomić czasomierz pracy na biegu jałowym. Silnik powinien pracować na biegu jałowym bez obciążenia przez 23 ± 1 s. Następnie należy rozpocząć cykl niestacjonarny w taki sposób, aby pierwszy zapis dotyczący pracy silnika pod obciążeniem pojawił się po 23 ± 1 s. Czas pracy na biegu jałowym jest zawarty w przedziale czasu 23 ± 1 s. Badanie należy realizować zgodnie z cyklem odniesienia ustalonym w ppkt Nastawy prędkości obrotowej i momentu obrotowego silnika ustala się na 5 Hz (zaleca się 10 Hz) lub więcej. Nastawy oblicza się metodą interpolacji liniowej między nastawami o częstotliwości 1 Hz w cyklu odniesienia. Sygnały sprzężenia zwrotnego prędkości obrotowej i momentu obrotowego silnika należy rejestrować podczas cyklu testu co najmniej jeden raz na sekundę, przy czym sygnały te mogą być filtrowane elektronicznie. Następnie należy powtórzyć procedurę opisaną w ppkt i

130 Poz Unieruchomienie silnika podczas cyklu gorącego rozruchu. Jeżeli silnik zatrzymał się w czasie cyklu gorącego rozruchu, to można go wyłączyć i ponownie kondycjonować przez 20 minut. Następnie można powtórzyć cykl gorącego rozruchu. Dopuszcza się tylko jedno ponowne kondycjonowanie w stanie nagrzanym i ponowne rozpoczęcie cyklu gorącego rozruchu Czynności wykonywane po cyklu gorącego rozruchu. Po zakończeniu cyklu gorącego rozruchu należy zatrzymać pomiar masowego natężenia przepływu spalin i objętości rozcieńczonych spalin, przepływ gazów do worków poboru próbek i pompę poboru próbki cząstek stałych. Układ całkowania w analizatorach powinien pracować do upływu czasu odpowiedzi układu. Analizę stężeń w workach poboru próbek, jeżeli są stosowane, należy przeprowadzić możliwie jak najwcześniej, lecz w żadnym przypadku nie później niż 20 minut po zakończeniu cyklu testu. Po badaniu emisji należy stosować gaz zerowy i ten sam gaz wzorcowy ustawiania zakresu pomiarowego do powtórnego sprawdzenia analizatorów. Badanie uważa się za ważne, jeżeli różnica między wartościami przed i po badaniu jest mniejsza niż 2% wartości tego gazu wzorcowego. Filtry cząstek stałych powinny być wstawione do komory wagowej nie później niż w ciągu godziny po zakończeniu badania. Powinny być one kondycjonowane przez co najmniej jedną godzinę w szalce Petriego, która jest zabezpieczona przed zanieczyszczeniem pyłem i umożliwia wymianę powietrza, a następnie - zważone. Należy zarejestrować masę brutto filtrów Weryfikacja przebiegu testu Przesunięcie danych W celu minimalizacji efektu zwłoki czasowej między wartościami sprzężenia zwrotnego i odniesienia w cyklu, cała sekwencja sygnałów sprzężenia zwrotnego dla prędkości obrotowej i momentu obrotowego silnika może być przyspieszona lub opóźniona w czasie w stosunku do sekwencji wartości odniesienia tych parametrów. Jeśli sygnały sprzężenia zwrotnego są przesunięte, to prędkość obrotowa i moment obrotowy muszą być także przesunięte o tę samą wartość w tym samym kierunku Obliczenie pracy cyklu Rzeczywistą pracę cyklu W act [kwh] oblicza się, stosując każdą parę zarejestrowanych wartości sygnałów sprzężenia zwrotnego dla prędkości obrotowej i momentu obrotowego. Rzeczywista praca cyklu W act jest stosowana do porównania pracy odniesienia w cyklu W ref i do obliczenia emisji jednostkowej. Taka sama metodyka powinna być stosowana do całkowania mocy rzeczywistej i mocy odniesienia silnika. Jeśli potrzebne jest określenie wartości leżących między sąsiednimi wartościami odniesienia lub mierzonymi, to stosuje się zasadę interpolacji liniowej.

131 Poz. 588 Przy całkowaniu pracy rzeczywistej i odniesienia cyklu, wszystkie ujemne wartości momentu obrotowego powinny być ustawione jako równe zero i włączone do obliczeń. Jeśli całkowanie jest wykonane z częstotliwością mniejszą niż 5 Hz i jeśli podczas danego przedziału czasu wartość momentu obrotowego zmienia się z dodatniej na ujemną lub z ujemnej na dodatnią, część ujemna powinna być obliczona i przyjęta jako równa zero. Część dodatnia powinna być włączona do wartości całkowania. W act powinna być zawarta w granicach między -15 % a +5 % W ref Statystyki do walidacji cyklu testu Należy przeprowadzić analizę regresji liniowej między wartościami sygnału sprzężenia zwrotnego a odniesienia dla prędkości obrotowej, momentu obrotowego i mocy. Należy to wykonać po przeprowadzeniu przesunięcia danych, jeżeli ta opcja jest stosowana. Metoda najmniejszych kwadratów powinna być zastosowana, przy czym równanie regresji ma postać: y = mx + b gdzie: y - wartość sygnału sprzężenia zwrotnego (rzeczywista) dla prędkości obrotowej (min -1 ), momentu obrotowego [Nm] i mocy [kw], m - nachylenie linii regresji, x - wartość odniesienia dla prędkości obrotowej (min -1 ), momentu obrotowego [Nm] i mocy [kw], b - rzędna punktu przecięcia linii regresji z osią rzędnych. Standardowy błąd oceny (SE) dla y względem x i współczynnik korelacji (r 2 ) powinny być obliczone dla każdej linii regresji. Zaleca się przeprowadzenie tej analizy z częstotliwością 1 Hz. Test uznaje się za ważny, jeśli są spełnione kryteria określone w tabeli 1. Tabela 1 - Tolerancje regresji liniowej Standardowy błąd oceny y względem x, SE Nachylenie linii regresji, m Prędkość obrotowa maks. 100 obr/min Moment obrotowy maks. 13 % maksymalnego momentu obrotowego silnika według charakterystyki odwzorowania Moc maks. 8 % maksymalnej mocy silnika według charakterystyki odwzorowania 0,95 1,03 0,83 1,03 0,89 1,03

132 Poz. 588 Współczynnik min. 0,9700 min. 0,8800 min. 0,9100 korelacji, r 2 Rzędna punktu przecięcia linii regresji z osią rzędnych, b ± 50 obr/min większa z następujących wartości: ± 20 Nm lub ± 2 % maksymalnego momentu większa z następujących wartości: ± 4 kw lub ± 2 % maksymalnej mocy Do celów analizy regresji dopuszcza się, przed przeprowadzeniem obliczeń, usunięcie punktów pomiaru zgodnie z tabelą 2. Jednak punkty te nie mogą być usunięte do obliczenia pracy cyklu i emisji. Punkt biegu jałowego jest zdefiniowany jako punkt, w którym znormalizowany moment obrotowy odniesienia i znormalizowana prędkość obrotowa odniesienia są równe 0 %. Usunięcie punktów można stosować dla całego cyklu lub jakiejkolwiek jego części. Tabela 2 - Punkty, których usunięcie z analizy regresji jest dozwolone (należy wymienić punkty, które zostały usunięte) Warunki Pierwsze 24 (± 1) s i ostatnie 25 s Pełne otwarcie przepustnicy i moment obrotowy określony z sygnału sprzężenia zwrotnego < 95 % momentu odniesienia Pełne otwarcie przepustnicy i prędkość obrotowa określona z sygnału sprzężenia zwrotnego < 95 % prędkości odniesienia Zamknięta przepustnica, prędkość obrotowa określona z sygnału sprzężenia zwrotnego > prędkość obrotowa biegu jałowego + 50 min -1 i moment obrotowy określony z sygnału sprzężenia zwrotnego > 105 % momentu odniesienia Punkty prędkości obrotowej, momentu obrotowego i mocy, które mogą być usunięte, jeśli zachodzą warunki wymienione w kolumnie lewej Prędkość obrotowa, moment obrotowy i moc Moment obrotowy i/lub moc Prędkość obrotowa i/lub moc Moment obrotowy i/lub moc

133 Poz. 588 Zamknięta przepustnica, prędkość obrotowa określona z sygnału sprzężenia zwrotnego > prędkość obrotowa biegu jałowego + 50 min -1 przepustnicy i moment obrotowy określony z sygnału sprzężenia zwrotnego = moment na biegu jałowym zdefiniowany lub zmierzony przez wytwórcę ± 2 % momentu maksymalnego Zamknięta przepustnica, prędkość obrotowa określona z sygnału sprzężenia zwrotnego < 105 % prędkości obrotowej odniesienia Prędkość obrotowa i/lub moc Prędkość obrotowa i/lub moc 5. Procedury pomiarowe i pobieranie próbek (test NRSC) Składniki gazowe i cząstek stałych emitowane przez silnik poddany testowi powinny być mierzone metodami opisanymi w załączniku nr 4 do rozporządzenia. Metody te opisują zalecane układy analizy zanieczyszczeń gazowych (pkt 9.1) i zalecane układy rozcieńczania i pobierania próbek dla cząstek stałych (pkt 9.1) Wymagania techniczne dla hamulca Używa się hamulca o charakterystyce właściwej dla przeprowadzenia cyklu testu, o którym mowa w pkt Oprzyrządowanie do pomiarów momentu obrotowego i prędkości obrotowej powinno pozwalać na określenie mocy na wale silnika w danych granicach. W takim przypadku mogą być potrzebne dodatkowe przeliczenia. Dokładność wyposażenia pomiarowego powinna być taka, aby nie zostały przekroczone maksymalne tolerancje określone w pkt Przepływ spalin Natężenie przepływu spalin powinno być określone przy zastosowaniu jednej z metod, o których mowa w pkt Metoda pomiaru bezpośredniego Pomiar bezpośredni natężenia przepływu spalin wykonuje się za pomocą dyszy pomiarowej lub równoważnego układu pomiarowego zgodnie z normą ISO Podczas wykonywania bezpośredniego pomiaru natężenia przepływu spalin stosuje się środki ostrożności, aby uniknąć błędów pomiaru, które będą wpływały na błędy wartości emisji Metoda pomiaru przepływu powietrza i paliwa Pomiar przepływu powietrza i przepływu paliwa. Używa się przepływomierzy powietrza i przepływomierzy paliwa o dokładności określonej w pkt 5.3. Obliczenie natężenia przepływu spalin przeprowadza się w następujący sposób: G EXHW = G AIRW + G FUEL (dla masy spalin mokrych)

134 Poz Metoda bilansu węgla Obliczanie masy spalin na podstawie zużycia paliwa i stężenia gazowych składników spalin za pomocą metody bilansu węgla (pkt 10) Metoda pomiaru za pomocą gazu znakującego Metoda ta polega na pomiarze stężenia gazu znakującego w spalinach. Znana ilość gazu obojętnego (np. czystego helu) jest wtryskiwana do przepływu spalin jako znacznik. Gaz ten jest mieszany ze spalinami i przez nie rozcieńczony, lecz nie powinien wchodzić w reakcje w przewodzie wylotowym. Następnie mierzy się stężenie tego gazu w próbce spalin. W celu zapewnienia pełnego zmieszania gazu znakującego sonda do poboru próbki spalin powinna być umieszczona co najmniej w większej z następujących odległości za (w kierunku przepływu) punktem wtryskiwania gazu znakującego: 1 m lub 30 razy średnica przewodu wylotowego. Sonda poboru może być umieszczona bliżej punktu wtryskiwania, jeśli pełne zmieszanie zostało potwierdzone przez porównanie stężenia gazu znakującego ze stężeniem odniesienia uzyskanym, gdy gaz znakujący został wtryśnięty przed (w kierunku przeciwnym do przepływu) silnikiem. Natężenie przepływu gazu znakującego powinno być ustawione w ten sposób, by jego stężenie przy pracy na biegu jałowym było mniejsze niż pełna skala analizatora tego gazu. Natężenie przepływu spalin oblicza się według wzoru: G EXHW GT ρ EXH = 60 ( concmix conca ) gdzie: G EXHW - chwilowe masowe natężenie przepływu spalin, [kg/s] G T - natężenie przepływu gazu znakującego, [cm 3 /min] conc mix - chwilowe stężenie gazu znakującego po zmieszaniu, [ppm] R EXH - gęstość spalin, [kg/m 3 ] conc a - stężenie gazu znakującego w powietrzu dolotowym, [ppm]. Stężenia gazu znakującego w tle (conc a ) może być określone przez uśrednienie stężeń w tle mierzonych bezpośrednio przed i po teście. Jeśli stężenie w tle (conc a ) jest mniejsze niż 1 % stężenia gazu znakującego po zmieszaniu (conc mix ) przy maksymalnym przepływie spalin, może być ono pominięte. Cały układ powinien spełniać wymagania pod względem dokładności ustalonej dla przepływu spalin i być wzorcowany zgodnie z pkt

135 Poz Metoda pomiaru przepływu powietrza i stosunku powietrza do paliwa Metoda ta polega na obliczeniu masy spalin na podstawie przepływu powietrza i stosunku powietrza do paliwa. Chwilowe masowe natężenie przepływu spalin oblicza się według wzoru: λ = concco G G 1 EXHW AIRW = + A F st λ z A Fst = 145, 4 2 concco , concco2 conchc , 45 (conc 4 concco , 5 conc CO , 9078 (conc + conc 10 + conc 10 ) CO 2 CO HC CO2 + conc CO 10 4 ) gdzie poszczególne symbole oznaczają: A/F st - stechiometryczny stosunek powietrza do paliwa, (kg/kg), λ - współczynnik nadmiaru powietrza, conc CO2 - stężenie CO 2 na bazie suchej, [%], conc CO - stężenie CO na bazie suchej, [ppm], conc HC - stężenie HC, [ppm]. Uwaga: Powyższe obliczenie odnosi się do oleju napędowego mającego stosunek H/C równy 1,8. Przepływomierz powietrza powinien spełniać wymagania dotyczące dokładności podane w tabeli 3, stosowany analizator CO 2 powinien spełniać wymagania pkt 5.4.1, zaś cały układ - wymagania dotyczące dokładności dla przepływu spalin. Fakultatywnie, do pomiaru względnego stosunku powietrza do paliwa może być również stosowane odpowiednie urządzenie pomiarowe stosunku powietrza do paliwa, np. czujnik oparty na dwutlenku cyrkonu, spełniające warunki pkt Rozcieńczanie całkowitego przepływu spalin Podczas używania układu rozcieńczania całkowitego przepływu spalin, całkowity przepływ rozcieńczonych spalin (G TOTW ) powinien być mierzony za pomocą układów PDP lub CFV lub SSV (załącznik nr 4 do rozporządzenia pkt ). Dokładność powinna być zgodna z przepisami w pkt Dokładność Wzorcowanie całego wyposażenia pomiarowego powinno być powiązane z normami krajowymi lub międzynarodowymi i powinno spełniać wymagania podane w tabeli 3.

136 Poz. 588 Tabela 3 - Dokładność wyposażenia pomiarowego Lp. Wyposażenie pomiarowe Dokładność 1 Prędkość obrotowa silnika ± 2 % wartości zmierzonej lub ± 1 % maksymalnej wartości silnika; obowiązuje większa z tych wartości 2 Moment obrotowy ± 2 % wartości zmierzonej lub ± 1 % maksymalnej wartości silnika; obowiązuje większa z tych wartości 3 Zużycie paliwa ± 2 % maksymalnej wartości silnika 4 Zużycie powietrza ± 2 % wartości zmierzonej lub ± 1 % maksymalnej wartości silnika; obowiązuje większa z tych wartości 5 Natężenie przepływu spalin ± 2,5 % wartości zmierzonej lub ± 1,5 % maksymalnej wartości silnika; obowiązuje większa z tych wartości 6 Temperatury 600 K ± 2 K 7 Temperatury > 600 K ± 1 % wartości zmierzonej 8 Ciśnienie spalin ± 0,2 kpa 9 Podciśnienie powietrza dolotowego ± 0,05 kpa 10 Ciśnienie atmosferyczne ± 0,1 kpa 11 Inne ciśnienia ± 0,1 kpa 12 Wilgotność bezwzględna ± 5 % wartości zmierzonej 13 Natężenie przepływu powietrza rozcieńczającego ± 2 % wartości zmierzonej 14 Natężenie przepływu spalin ± 2 % wartości zmierzonej 5.4. Określanie składników gazowych Ogólne wymagania techniczne w stosunku do analizatorów Zakres pomiarów analizatorów powinien być właściwy dla dokładności wymaganej podczas wykorzystania pomiarów stężenia składników spalin (pkt ). Zaleca się, aby analizatory pracowały tak, aby mierzone stężenie zawierało się między 15 % i 100 % pełnej skali. Jeżeli wartość pełnej skali wynosi 155 ppm (lub ppm C) lub mniej, lub są używane układy odczytu (komputery, rejestratory danych), które zapewniają wystarczającą dokładność i rozdzielczość poniżej 15 % pełnej skali, stężenia są również do zaakceptowania. W takim przypadku powinny być wykonane dodatkowe wzorcowania dla potwierdzenia dokładności krzywych wzorcowania, określone zgodnie z pkt

137 Poz. 588 Elektromagnetyczna kompatybilność (EMC) wyposażenia powinna być na takim poziomie, aby zminimalizować dodatkowe błędy Błąd pomiaru Wskazania analizatora nie powinny odbiegać od nominalnego punktu wzorcowania o więcej niż większa z podanych wartości: ±2 % odczytu lub 0,3 % pełnej skali. Uwaga: Dla celów niniejszej normy dokładność jest definiowana jako odchyłka odczytu analizatora od nominalnych wartości wzorcowania za pomocą gazu wzorcowego (= wartość prawdziwa) Powtarzalność Powtarzalność zdefiniowana jako 2,5-krotne odchylenie standardowe 10 kolejnych odpowiedzi na gaz wzorcowy lub wzorcowy punktu końcowego danego zakresu pomiarowego nie może być większa niż ±1 % pełnej skali stężenia dla każdego zakresu używanego poniżej 155 ppm (lub ppm C) Szum Różnica wartości szczytowych odpowiedzi analizatora na gaz zerowy i na gaz wzorcowy lub wzorcowy dla punktu końcowego zakresu pomiarowego w czasie 10 sekund nie może przekraczać 2 % pełnej skali we wszystkich używanych zakresach Pełzanie zera Pełzanie zera w okresie jednej godziny powinno być mniejsze niż 2 % pełnej skali w najniższym używanym zakresie. Odpowiedź zerowa jest definiowana jako przeciętna, wraz z hałasem, na gaz zerowy w czasie 30 s Pełzanie zakresu pomiarowego Pełzanie zakresu pomiarowego w okresie jednej godziny powinno być mniejsze niż 2 % pełnej skali na najniższym używanym zakresie. Zakres pomiarowy jest definiowany jako różnica pomiędzy odpowiedzią na gaz wzorcowy punktu końcowego zakresu pomiarowego i odpowiedzią na gaz zerowy. Odpowiedź na gaz wzorcowy jest definiowana jako średnia odpowiedź, włączając szum, na gaz wzorcowy dla punktu końcowego zakresu pomiarowego w czasie 30 sekund Osuszanie gazu Urządzenie do osuszania gazu musi mieć minimalny wpływ na stężenie mierzonych gazów. Do usuwania wody z próbki nie mogą być stosowane chemiczne suszarki Analizatory Metody pomiarowe, jakie powinny być stosowane, określają pkt od do Szczegółowy opis układów pomiarowych jest określony w załączniku nr 4 do rozporządzenia pkt 9. Gazy powinny być badane przy użyciu przyrządów określonych w niniejszym załączniku. Dla analizatorów nieliniowych używa się układów linearyzujących Oznaczanie tlenku węgla (CO)

138 Poz. 588 Analizator tlenku węgla powinien być analizatorem typu niedyspersyjnego działającym na zasadzie pochłaniania promieniowania podczerwonego (NDIR) Oznaczanie dwutlenku węgla (CO 2 ) Analizator dwutlenku węgla powinien być analizatorem typu niedyspersyjnego działającym na zasadzie pochłaniania promieniowania podczerwonego (NDIR) Oznaczanie węglowodorów (HC) Analizator węglowodorów powinien być grzanym analizatorem typu promieniowojonizacyjnego (HFID) z detektorem, zaworami, przewodami rurowymi itp., podgrzewanymi tak, aby utrzymać temperaturę gazu na poziomie 463K (190 C) ± 10K Oznaczanie tlenków azotu (NO X ) Analizator tlenków azotu powinien być analizatorem typu chemiluminescencyjnego (CLD) lub grzanym analizatorem typu chemiluminescencyjnego (HCLD) z konwertorem NO 2 /NO, jeżeli pomiar przeprowadza się dla spalin suchych. Jeśli pomiar przeprowadza się dla spalin mokrych, powinien być używany HCLD z konwertorem utrzymywanym w temperaturze powyżej 328 K (55 C), pod warunkiem że sprawdzenie tłumiącego wpływu wody, o którym mowa w pkt , wypadło pozytywnie. Dla obu analizatorów, zarówno CLD jak i HCLD, temperatura ścianek toru poboru próbki powinna być utrzymywana w granicach od 328K do 473K (od 55 C do 200 C) aż do konwertora w przypadku pomiaru na bazie suchej lub do analizatora przy pomiarze w stanie mokrym Pomiar stosunku powietrza do paliwa Urządzeniem do pomiaru stosunku powietrza do paliwa stosowanego w celu określenia przepływu spalin, zgodnie z pkt 5.2.5, jest sonda do pomiaru szerokiego zakresu tego stosunku lub oparta na dwutlenku cyrkonu sonda lambda. Sonda powinna być zamontowana bezpośrednio w przewodzie wylotowym w miejscu, gdzie temperatura spalin jest dostatecznie wysoka, by nie następowała kondensacja wody. Dokładność sondy włącznie z jej obwodem elektronicznym powinna wynosić: 1) ±3 % wartości odczytu dla λ< 2, 2) ±5 % wartości odczytu dla 2 λ < 5, 3) ±10 % wartości odczytu dla 5 λ. W celu spełnienia powyższych wymagań sonda powinna być wzorcowana w sposób podany przez jej producenta Pobieranie próbek gazowych składników emisji Sondy pobierania próbek zanieczyszczeń gazowych powinny być umieszczone w większej z następujących odległości: co najmniej 0,5 m lub trzykrotna średnica rury wydechowej przed (w kierunku przeciwnym do przepływu) wylotem układu spalin, lecz wystarczająco blisko silnika, aby zapewnić temperaturę spalin co najmniej 343K (70 C) przy sondzie.

139 Poz. 588 W przypadku silnika wielocylindrowego, z rozgałęzionym kolektorem wylotowym, wlot sondy jest umieszczony dostatecznie daleko z kierunkiem przepływu spalin, aby zapewnić, że próbka reprezentuje średnią emisję spalin ze wszystkich cylindrów. W wielocylindrowych silnikach posiadających oddzielne grupy kolektorów, tak jak dla konfiguracji silnika V, dopuszcza się pobieranie próbki z każdej grupy indywidualnie i obliczanie średniej emisji spalin. Mogą być używane inne metody, dla których wykazano korelację z wymienionymi wyżej metodami. Dla obliczeń emisji spalin musi być użyte całkowite masowe natężenie przepływu spalin silnika. Jeżeli na skład spalin ma wpływ jakikolwiek układ dodatkowego oczyszczania spalin, próbka spalin musi być pobrana przed tym układem, w kierunku przeciwnym do przepływu, w badaniu etapu I, oraz za tym urządzeniem, zgodnie z kierunkiem przepływu, w badaniu etapu II. W przypadku używania układu rozcieńczania przepływu całkowitego w pomiarze emisji cząstek stałych, emisje składników gazowych mogą być oznaczane w rozcieńczonych spalinach. Sondy pobierające próbki powinny być blisko sondy pobierającej próbki cząstek stałych w tunelu rozcieńczania (załącznik nr 4 do rozporządzenia pkt , DT i pkt 9.2.2, PSP). Tlenek oraz dwutlenek węgla (CO i CO 2 ) mogą być oznaczane poprzez pobieranie próbek do worka, a następnie mierzenie stężenia w worku pomiarowym Oznaczanie cząstek stałych Do oznaczania cząstek stałych stosuje się układ rozcieńczania. Rozcieńczanie może być zrealizowane przez układ rozcieńczania przepływu częściowego lub układ rozcieńczania przepływu całkowitego. Objętość przepływu w układzie rozcieńczającym jest na tyle duża, aby całkowicie wyeliminować kondensację wody w tych układach i pobierania próbek oraz utrzymywać temperaturę rozcieńczonych spalin bezpośrednio przed obudową filtrów, w kierunku przeciwnym do przepływu spalin, w przedziale między 315K (42 C) a 325K (52 C). Dopuszczalne jest zmniejszenie wilgotności powietrza rozcieńczającego przed wpuszczeniem go do układu rozcieńczającego, jeżeli wilgotność powietrza jest wysoka. Zaleca się wstępne podgrzewanie powietrza rozcieńczającego do poziomu temperatury powyżej 303K (30 C), jeżeli temperatura otoczenia jest poniżej 293K (20 C), przy czym temperatura powietrza rozcieńczającego nie może przekroczyć 352K (52 C) przed wprowadzeniem do spalin w tunelu rozcieńczania. Uwaga. Dla procedury stacjonarnej, temperatura filtru może być utrzymywana w temperaturze maksymalnej 325K (52 C) lub poniżej jej, zamiast w przedziale między 42 C a 52 C. Dla układu rozcieńczania przepływu częściowego sonda pobierająca próbki cząstek stałych musi być blisko sondy gazowej i przed nią (w kierunku przeciwnym do przepływu) jak zdefiniowano to w pkt załącznika nr 4 do rozporządzenia, rysunki 4-12 EP i SP.

140 Poz. 588 Układ rozcieńczania przepływu częściowego powinien być tak zaprojektowany, aby strumień spalin był rozdzielany na dwie części, z których mniejsza jest rozcieńczana powietrzem i następnie używana do pomiaru cząstek stałych, a stopień rozcieńczania był określony bardzo dokładnie. Można stosować różne sposoby rozdzielania, jednak sposób użytego rozdzielania powoduje w znacznym stopniu obowiązek stosowania urządzenia do próbkowania i procedur, które mają być użyte (załącznik nr 4 do rozporządzenia pkt ). Do oznaczania masy cząstek stałych stosuje się: układ pobierania próbek cząstek stałych, filtry pomiarowe cząstek stałych, wagi analityczne i komory wagowe o kontrolowanej temperaturze i wilgotności. Do pobierania cząstek stałych mogą być stosowane dwie metody: 1) jednofiltrowa, zgodnie z którą używa się jednej pary filtrów (patrz pkt ) dla wszystkich faz cyklu badawczego; szczególną uwagę należy zwrócić na czas pobierania próbek i natężenia przepływów w fazie pobierania próbek w trakcie testu; wymagana jest tylko jedna para filtrów dla cyklu testu; 2) wielofiltrowa, zgodnie z którą jednej pary filtrów (patrz pkt ) używa się dla każdej pojedynczej fazy cyklu testu; metoda ta umożliwia łagodniejsze pobieranie próbek, lecz stosując ją, używa się więcej filtrów Filtry do pobierania cząstek stałych Wymagania dla filtru Do testów wykonywanych podczas badań silników wymagane są filtry z włókna szklanego pokryte fluoropochodnymi węglowodorów lub filtry membranowe na bazie fluoropochodnych węglowodorów. Do specjalnych celów mogą być użyte różne materiały filtracyjne. Wszystkie typy filtrów powinny mieć skuteczność zatrzymywania co najmniej 99% cząstek DOP (dioktylftalanu) o wymiarach 0,3 µm, przy prędkości gazu od 35 cm/s do 100 cm/s. Podczas przeprowadzania testów porównawczych, wykonywanych między laboratoriami lub między producentem i jednostką udzielającą homologacji, używa się sączków o identycznej jakości Rozmiar filtru Filtry cząstek stałych powinny mieć minimalną średnicę 47 mm (średnica czynna 37 mm). Dopuszczalne są filtry o większej średnicy określonej w pkt Filtr pierwotny i wtórny Próbki z rozcieńczanych spalin pobiera się za pomocą pary filtrów umieszczonych szeregowo (jeden pierwotny i jeden wtórny) podczas sekwencji testu. Filtr wtórny umieszcza się nie dalej niż 100 mm zgodnie z kierunkiem przepływu za filtrem pierwotnym, i nie powinien mieć z nim kontaktu. Filtry można ważyć oddzielnie lub jako parę filtrów złożonych stronami zaplamionymi do siebie Prędkość przepływu przez filtr

141 Poz. 588 Powinna być uzyskana prędkość czoła gazu przepływającego przez filtr od 35 cm/s do 100 cm/s. Przyrost spadku ciśnienia między początkiem i końcem testu powinien być nie większy niż 25 kpa Obciążenie filtru Minimalne zalecane obciążenia dla najczęściej stosowanych wymiarów filtrów określa poniższa tabela. Dla filtrów o większych wymiarach minimalne obciążenie powinno wynosić 0,065 mg/1000 mm 2 powierzchni czynnej. Średnica filtra [mm] Zalecana czynna średnica [mm] Zalecane obciążenie minimalne [mg] , , , ,62 Zalecane minimalne obciążenie filtru dla sumy wszystkich filtrów powinno być iloczynem odpowiedniej wartości podanej powyżej i pierwiastka kwadratowego z liczby wszystkich testów Wymagania dla komory wagowej i wagi analitycznej Warunki dla komory oraz pomieszczeń wagowych Temperatura komory (lub pomieszczenia), w której filtry cząstek stałych są kondycjonowane i ważone, powinna być utrzymywana w zakresie 295K (22 C) ±3K podczas całego okresu kondycjonowania i ważenia filtrów. Wilgotność powinna być utrzymywana w punkcie rosy dla temperatury 282,5K (9,5 C) ±3K, wilgotność względna zaś powinna wynosić 45% ±8% Ważenie filtrów odniesienia Środowisko komory lub pomieszczenia powinno być wolne od otaczających zanieczyszczeń, w szczególności pyłu, które mogłyby się osadzać na filtrach cząstek stałych podczas ich stabilizacji. Zakłócenia warunków w komorze wagowej (wymienionych w pkt ) są dopuszczalne, jeżeli czas zakłóceń nie przekracza 30 minut. Pomieszczenie wagowe powinno spełnić żądane wymagania techniczne przed wejściem personelu do środka tych pomieszczeń. Co najmniej dwa nieużywane filtry odniesienia lub dwie pary filtrów odniesienia powinny być ważone w ciągu czterech godzin od ważenia filtrów (par filtrów) do pobierania próbek, lecz najlepiej w tym samym czasie co te filtry (pary filtrów). Powinny one mieć ten sam rozmiar i być z tego samego materiału. Jeżeli średni ciężar filtrów odniesienia (par filtrów odniesienia) zmienia się między ważeniami filtrów zbierających próbki o więcej niż 10 mg, wtedy wszystkie filtry do pobierania próbek powinny być odrzucone, a test emisji powtórzony.

142 Poz. 588 Jeżeli warunki stabilności pomieszczenia wagowego podanego w pkt nie są spełnione, lecz ważenie filtra (pary filtrów) spełnia wymagane kryteria, producent silnika ma do wyboru: akceptować ciężary filtrów do pobierania próbek albo unieważnić test i po naprawie układu regulacji pomieszczenia wagowego powtórzyć test Waga analityczna Waga analityczna użyta do określania masy wszystkich filtrów powinna mieć podaną przez producenta dokładność wskazań (odchylenie standardowe) 2 µg i rozdzielczość 1 µg (1 działka = 1 µg) Eliminacja wpływu elektryczności statycznej Aby wyeliminować oddziaływania elektryczności statycznej, filtry powinny być przed ważeniem zneutralizowane, w szczególności za pomocą neutralizatora polonowego lub urządzenia dającego podobny efekt Dodatkowe warunki pomiaru cząstek stałych Wszystkie części układu rozcieńczającego i układu pobierania próbek od rury wylotowej aż do obudowy filtrów, które są w kontakcie z nierozcieńczonymi i rozcieńczonymi spalinami, projektuje się tak, aby zminimalizować osadzanie się lub przemianę cząstek stałych. Wszystkie części wykonuje się z materiałów przewodzących elektryczność, które nie reagują ze składnikami spalin i muszą być elektrycznie uziemione, w celu zapobieżenia oddziaływaniom elektryczności statycznej. 6. Procedury pomiarów pobierania próbek (test NRTC) 6.1. Składniki gazowe i cząstki stałe emitowane przez silnik przedstawiony do badań powinny być mierzone metodami opisanymi w załączniku nr 4 do rozporządzenia. Załącznik nr 4 do rozporządzenia opisuje zalecane układy analizy zanieczyszczeń gazowych (pkt 9.1) i zalecane układy rozcieńczenia i pobierania próbek cząstek stałych (pkt 9.2) Hamulec dynamometryczny i wyposażenie stanowiska badawczego Do testów emisji z silnika prowadzonych na hamulcu należy stosować podane niżej urządzenia Hamulec Należy użyć hamulca o charakterystyce odpowiedniej do przeprowadzenia cyklu testu opisanego w pkt Wyposażenie do pomiarów momentu obrotowego i prędkości obrotowej powinno pozwalać na określenie mocy na wale silnika w ustalonych granicach. Mogą być potrzebne dodatkowe przeliczenia. Dokładność wyposażenia pomiarowego musi być taka, aby nie zostały przekroczone maksymalne tolerancje podane w tabeli Inne przyrządy Należy stosować, zgodnie z wymaganiami, przyrządy do pomiaru zużycia paliwa, zużycia powietrza, temperatury czynnika chłodzącego i środka smarującego, ciśnienia spalin, podciśnienia w kolektorze dolotowym, temperatury spalin, temperatury powietrza dolotowego, ciśnienia atmosferycznego, wilgotności i temperatury paliwa. Przyrządy te powinny spełniać wymagania podane w tabeli 3.

143 Poz. 588 Tabela 3 - Dokładność wyposażenia pomiarowego Lp. Wyposażenie pomiarowe Dokładność 1 Prędkość obrotowa silnika ± 2 % wartości zmierzonej lub ± 1 % maksymalnej wartości silnika; obowiązuje większa z tych wartości 2 Moment obrotowy ± 2 % wartości zmierzonej lub ± 1 % maksymalnej wartości silnika; obowiązuje większa z tych wartości 3 Zużycie paliwa ± 2 % maksymalnej wartości silnika 4 Zużycie powietrza ± 2 % wartości zmierzonej lub ± 1 % maksymalnej wartości silnika; obowiązuje większa z tych wartości 5 Natężenie przepływu spalin ± 2,5 % wartości zmierzonej lub ± 1,5 % maksymalnej wartości silnika; obowiązuje większa z tych wartości 6 Temperatury 600 K ± 2 K 7 Temperatury > 600 K ± 1 % wartości zmierzonej 8 Ciśnienie spalin ± 0,2 kpa 9 Podciśnienie powietrza dolotowego ± 0,05 kpa 10 Ciśnienie atmosferyczne ± 0,1 kpa 11 Inne ciśnienia ± 0,1 kpa 12 Wilgotność bezwzględna ± 5 % wartości zmierzonej 13 Natężenie przepływu powietrza rozcieńczającego ± 2 % wartości zmierzonej 14 Natężenie przepływu spalin ± 2 % wartości zmierzonej Przepływ spalin nierozcieńczonych W celu obliczenia emisji na podstawie pomiarów spalin nierozcieńczonych i sterowania układem rozcieńczenia przepływu częściowego niezbędna jest znajomość masowego natężenia przepływu spalin. W celu określenia tego natężenia można stosować jedną z dwóch podanych niżej metod. Dla potrzeb obliczenia emisji czas odpowiedzi dla każdej z metod opisanych niżej powinien być równy lub mniejszy niż czas odpowiedzi analizatora wymagany z pkt Dla potrzeb sterowania układem rozcieńczenia spalin przepływu częściowego jest wymagana szybsza odpowiedź. Dla układów o sterowaniu bezpośrednim (on-line) jest wymagany czas odpowiedzi 0,3 s. Dla układów ze sterowaniem na zasadzie

144 Poz. 588 przewidywania (look ahead) na podstawie wcześniej zarejestrowanego przebiegu testu jest wymagany czas odpowiedzi układu pomiaru przepływu spalin 5 s o czasie narastania 1 s. Czas odpowiedzi układu powinien być podany przez wytwórcę przyrządu. Wymagania dotyczące łącznego czasu odpowiedzi dla przepływu spalin i dla układu rozcieńczenia spalin przepływu częściowego są podane w pkt Metoda pomiaru bezpośredniego Pomiar bezpośredni chwilowego przepływu spalin może być przeprowadzony za pomocą następujących układów: 1) urządzenia mierzącego na zasadzie różnicy ciśnień, jak np. zwężka (w sprawie szczegółów, patrz norma ISO 5167:2000), 2) przepływomierza ultradźwiękowego, 3) przepływomierza wirowego. Należy zastosować odpowiednie środki ostrożności, aby uniknąć błędów pomiaru, które będą wywoływały błędy wartości emisji. Do takich środków należy właściwa i staranna instalacja urządzenia w układzie wylotowym silnika zgodnie z zaleceniami producenta i dobrą praktyką inżynierską. Instalacja urządzenia nie może wpływać na osiągi silnika i emisję. Przepływomierze powinny spełniać wymagania pod względem dokładności podane w tabeli Metoda pomiaru przepływu powietrza i paliwa W metodzie tej następuje pomiar natężenia przepływu powietrza i paliwa za pomocą odpowiednich przepływomierzy. Obliczenia chwilowego natężenia przepływu spalin przeprowadza się według wzoru: G EXHW = G AIRW + G FUEL (dla spalin mokrych) Przepływomierze powinny spełniać wymagania pod względem dokładności podane w tabeli 3, przy czym powinny być wystarczająco dokładne, by zostały spełnione także wymagania dotyczące dokładności dla przepływu spalin Metoda pomiaru za pomocą gazu znakującego Metoda ta polega na pomiarze stężenia gazu znakującego w spalinach. Znana ilość gazu obojętnego (np. czystego helu) jest wtryskiwana do przepływu spalin jako znacznik. Gaz ten jest mieszany ze spalinami i przez nie rozcieńczony, lecz nie powinien wchodzić w reakcje w przewodzie wylotowym. Następnie mierzy się stężenie tego gazu w próbce spalin. W celu zapewnienia pełnego zmieszania gazu znakującego sonda do poboru próbki spalin powinna być umieszczona co najmniej w większej z następujących odległości za (w kierunku przepływu) punktem wtryskiwania gazu znakującego: 1 m lub 30 razy średnica przewodu wylotowego. Sonda poboru może być umieszczona bliżej punktu wtryskiwania, jeśli pełne zmieszanie zostało potwierdzone przez porównanie stężenia

145 Poz. 588 gazu znakującego ze stężeniem odniesienia uzyskanym, gdy gaz znakujący został wtryśnięty przed (w kierunku przeciwnym do przepływu) silnikiem. Natężenie przepływu gazu znakującego powinno być ustawione w ten sposób, by jego stężenie po zmieszaniu przy pracy na biegu jałowym było mniejsze niż pełna skala analizatora tego gazu. Natężenie przepływu spalin oblicza się według wzoru: G EXHW GT ρ EXH = 60 ( concmix conc a ) gdzie poszczególne symbole oznaczają: G EXHW chwilowe masowe natężenie przepływu spalin, [kg/s] G T natężenie przepływu gazu znakującego, [cm 3 /min] conc mix chwilowe stężenie gazu znakującego po zmieszaniu, [ppm] R EXH gęstość spalin, [kg/m 3 ] conc a stężenie gazu znakującego w tle, [ppm] Stężenie gazu znakującego w tle (conc a ) może być określone przez uśrednienie stężeń w tle mierzonych bezpośrednio przed i po teście. Jeśli stężenie w tle (conc a ) jest mniejsze niż 1 % stężenia gazu znakującego po zmieszaniu (conc mix ) przy maksymalnym przepływie spalin, to może być ono pominięte. Cały układ powinien spełniać wymagania pod względem dokładności ustalone dla przepływu spalin i być wzorcowany zgodnie pkt Metoda pomiaru przepływu powietrza i stosunku powietrza do paliwa. Metoda ta polega na obliczeniu masy spalin na podstawie przepływu powietrza i stosunku powietrza do paliwa. Chwilowe masowe natężenie przepływu spalin oblicza się według wzoru:

146 146 Poz λ = G z A EXHW F st = G AIRW = 14,5 concco A F st λ concco , concco2 conchc , 45 (conc 4 concco , 5 conc CO , 9078 (conc + conc 10 + conc 10 ) CO 2 CO HC CO 2 + conc CO 10 4 ) gdzie: A/F st - stechiometryczny stosunek powietrza do paliwa, [kg/kg], λ - współczynnik nadmiaru powietrza, conc CO2 - stężenie CO 2 na bazie suchej, [%], conc CO - stężenie CO na bazie suchej, [ppm], conc HC - stężenie HC, [ppm]. Uwaga: Powyższe obliczenie odnosi się do oleju napędowego mającego stosunek H/C równy 1,8. Przepływomierz powietrza powinien spełniać wymagania dotyczące dokładności podane w tabeli 3, stosowany analizator CO 2 powinien spełniać wymagania pkt 6.3.1, zaś cały układ - wymagania dotyczące dokładności dla przepływu spalin. Opcjonalnie, do pomiaru współczynnika nadmiaru powietrza do paliwa może być również stosowane odpowiednie urządzenie pomiarowe stosunku powietrza do paliwa, np. czujnik oparty na dwutlenku cyrkonu, spełniające warunki pkt Przepływ spalin rozcieńczonych W celu obliczenia emisji na podstawie spalin rozcieńczonych niezbędna jest znajomość ich masowego natężenia przepływu. Całkowity przepływ spalin rozcieńczonych w cyklu (kg/test) oblicza się z wartości pomiaru w całym cyklu i odpowiednich danych wzorcowania urządzenia do pomiaru przepływu (V 0 dla PDP, K V dla CFV, C d dla SSV). Należy stosować odpowiednie metody opisane w pkt Jeśli całkowita masa próbki pobranej w celu pomiaru cząstek stałych i zanieczyszczeń gazowych przekracza 0,5 % całkowitego przepływu przez CVS, przepływ ten powinien być skorygowany lub próbka powinna być doprowadzona z powrotem do CVS przed urządzeniem do pomiaru przepływu Określanie składników gazowych Ogólne wymagania techniczne w stosunku do analizatorów Analizatory powinny mieć zakres pomiarowy dostosowany do dokładności wymaganej przy pomiarach stężenia składników spalin (pkt ). Zaleca się, aby analizatory pracowały tak, aby mierzone stężenie zawierało się między 15% i 100% pełnej skali.

147 Poz. 588 Jeżeli wartość pełnej skali wynosi 155 ppm (lub ppm C) lub mniej, lub jeżeli są używane układy odczytu (komputery, rejestratory danych), które zapewniają wystarczającą dokładność i rozdzielczość poniżej 15% pełnej skali, stężenia poniżej 15% pełnej skali są również do zaakceptowania. W takim przypadku powinny być wykonane dodatkowe wzorcowania dla potwierdzenia dokładności krzywych wzorcowania (pkt ). Kompatybilność elektromagnetyczna (EMC) wyposażenia powinna być na takim poziomie, aby zminimalizować dodatkowe błędy Błąd pomiaru Wskazania analizatora nie powinny odbiegać od nominalnego punktu wzorcowania o więcej niż większa z podanych wartości: ±2% odczytu lub 0,3% pełnej skali. Uwaga. Dla celów niniejszej normy dokładność jest definiowana jako odchyłka odczytu analizatora od nominalnych wartości wzorcowania za pomocą gazu wzorcowego (= wartość prawdziwa) Powtarzalność Powtarzalność zdefiniowana jako 2,5-krotne odchylenie standardowe 10 kolejnych odpowiedzi na gaz wzorcowy lub wzorcowy punktu końcowego zakresu pomiarowego nie może być większa niż ±1% pełnej skali stężenia dla każdego zakresu używanego powyżej 155 ppm (lub ppm C) lub ±2% dla każdego zakresu używanego poniżej 155 ppm (lub ppm C) Szum Różnica wartości szczytowych odpowiedzi analizatora na gaz zerowy i na gaz wzorcowy lub wzorcowy punktu końcowego zakresu pomiarowego w czasie 10 sekund nie może przekraczać 2% pełnej skali we wszystkich używanych zakresach Pełzanie zera Pełzanie zera w okresie jednej godziny powinno być mniejsze niż 2% pełnej skali w najniższym używanym zakresie. Odpowiedź zerowa jest definiowana jako średnia odpowiedź, wraz z szumem, na gaz zerowy w czasie 30 s Pełzanie zakresu pomiarowego Pełzanie zakresu pomiarowego w okresie jednej godziny powinno być mniejsze niż 2% pełnej skali na najniższym używanym zakresie. Zakres pomiarowy jest definiowany jako różnica pomiędzy odpowiedzią na gaz wzorcowy punktu końcowego zakresu pomiarowego i odpowiedzią na gaz zerowy. Odpowiedź na gaz wzorcowy jest definiowana jako odpowiedź przeciętna, włączając szum, na gaz wzorcowy dla punktu końcowego zakresu pomiarowego w czasie 30 sekund Czas narastania Dla analizy spalin nierozcieńczonych czas narastania odpowiedzi analizatora zainstalowanego w układzie pomiarowym nie może przekroczyć 2,5 s.

148 Poz. 588 Uwaga: Sama ocena czasu odpowiedzi analizatora nie wystarcza do potwierdzenia przydatności całego układu do badań w warunkach niestacjonarnych. Objętości, szczególnie objętości martwe, w układzie nie tylko wpływają na czas transportu z sondy do analizatora, lecz także na czas narastania. Wszystkie czasy transportu wewnątrz analizatora, np. przez konwertor lub pułapki wodne wewnątrz analizatora NO X, wchodzą w czas odpowiedzi analizatora. Określenie czasu odpowiedzi całego układu jest opisane w pkt Osuszanie gazu Należy stosować podane niżej warunki techniczne, takie same jak dla testu NRSC (pkt 5.4.2). Opcjonalne urządzenie do osuszania gazu musi mieć minimalny wpływ na stężenie mierzonych gazów. Stosowanie chemicznych suszarek nie jest akceptowanym sposobem usuwania wody z próbki Analizatory Należy stosować podane niżej warunki techniczne, takie same jak dla testu NRSC (pkt 5.4.2). Badane gazy powinny być analizowane niżej podanymi przyrządami. Dla analizatorów nieliniowych jest dozwolone użycie układów linearyzujących Oznaczanie tlenku węgla (CO) Analizator tlenku węgla powinien być analizatorem typu niedyspersyjnego działającym na zasadzie pochłaniania promieniowania podczerwonego (NDIR) Oznaczanie dwutlenku węgla (CO 2 ) Analizator tlenku węgla powinien być analizatorem typu niedyspersyjnego działającym na zasadzie pochłaniania promieniowania podczerwonego (NDIR) Oznaczanie węglowodorów (HC) Analizator węglowodorów powinien być grzanym analizatorem typu płomieniowojonizacyjnego (HFID) z detektorem, zaworami, przewodami rurowymi itp., podgrzewanymi tak, aby utrzymać temperaturę gazu w granicach 463 K (190 C) ±10 K Oznaczanie tlenków azotu (NO X ) Analizator tlenków azotu powinien być analizatorem typu chemiluminescencyjnego (CLD) lub grzanym analizatorem typu chemiluminescencyjnego (HCLD) z konwertorem NO 2 /NO, jeśli pomiar przeprowadza się dla spalin suchych. Jeśli pomiar przeprowadza się dla spalin mokrych, powinien być używany HCLD z konwertorem utrzymywanym w temperaturze powyżej 328 K (55 C), pod warunkiem że sprawdzenie tłumiącego wpływu wody wypadło pozytywnie (pkt ). Zarówno dla CLD jak i HCLD temperatura ścianek toru poboru powinna być utrzymywana w przedziale od 328 K do 473 K (od 55 C do 200 C), aż do konwertora w przypadku pomiaru w spalinach suchych i do analizatora w przypadku pomiaru w spalinach mokrych.

149 Poz Pomiar stosunku powietrza do paliwa Jako wymienionego w pkt urządzenia do pomiaru stosunku powietrza do paliwa stosowanego w celu określenia przepływu spalin używa się sondy do pomiaru szerokiego zakresu tego stosunku lub opartej na dwutlenku cyrkonu sondy lambda. Sonda powinna być zamontowana bezpośrednio w przewodzie wylotowym w miejscu, gdzie temperatura spalin jest dostatecznie wysoka, by nie następowała kondensacja wody. Dokładność sondy włącznie z jej obwodem elektronicznym powinna wynosić: 1) ±3 % wartości odczytu dla λ < 2, 2) ±5 % wartości odczytu dla 2 λ < 5, 3) ±10 % wartości odczytu dla 5 λ. W celu spełnienia tych wymagań sonda powinna być wzorcowana w sposób podany przez jej producenta Pobieranie próbek gazowych składników emisji Przepływ spalin nierozcieńczonych W celu obliczenia emisji ma podstawie spalin nierozcieńczonych należy stosować podane niżej warunki techniczne, takie same jak dla testu NRSC (pkt 5.4.4). Sondy pobierania próbek zanieczyszczeń gazowych muszą być zamocowane w większej z następujących odległości: co najmniej 0,5 m lub trzykrotna średnica rury wydechowej przed (w kierunku przeciwnym do przepływu) miejscem wylotu układu wylotowego spalin, i wystarczająco blisko silnika, aby zapewnić temperaturę spalin co najmniej 343 K (70 C) przy sondzie. W przypadku silnika wielocylindrowego z rozgałęzionym kolektorem wylotowym wlot sondy powinien być umieszczony dostatecznie daleko za (w kierunku przepływu) tym kolektorem, aby zapewnić, że próbka reprezentuje średnią emisję spalin z wszystkich cylindrów. W wielocylindrowych silnikach posiadających oddzielne grupy kolektorów, tak jak dla konfiguracji silnika "V", dopuszcza się pobieranie próbki z każdej grupy indywidualnie i obliczanie średniej emisji spalin. Mogą być używane inne metody, dla których wykazano korelację z metodami wymienionymi wyżej. Do obliczeń emisji spalin musi być użyte całkowite masowe natężenie przepływu spalin silnika. Jeżeli na skład spalin ma wpływ jakiś układ dodatkowego oczyszczania spalin, próbka spalin musi być pobrana przed (w kierunku przeciwnym do przepływu) tym urządzeniem w teście etapu I oraz za (w kierunku przepływu) tym urządzeniem w teście etapu II Przepływ spalin rozcieńczonych Kiedy jest używany układ rozcieńczenia przepływu całkowitego należy stosować podane niżej warunki techniczne. Przewód spalin między silnikiem a układem rozcieńczenia pełnego przepływu powinien odpowiadać wymaganiom podanym w załączniku nr 4 do rozporządzenia pkt 9.

150 Poz. 588 Sonda(y) do poboru próbek składników gazowych powinna(y) być umieszczona(e) w punkcie, w którym powietrze rozcieńczające i spaliny są dobrze wymieszane i w bliskiej odległości od sondy pobierającej próbki cząstek stałych. Pobieranie próbek może być przeprowadzone dwoma sposobami: 1) zanieczyszczenia są pobierane z całego cyklu do worka poboru spalin i następnie mierzone po zakończeniu testu; 2) zanieczyszczenia są pobierane w sposób ciągły i całkowane w całym cyklu; metoda ta jest obowiązkowa dla HC i NO x. Próbki tła pobiera się do worka pomiarowego przed (w kierunku przeciwnym do przepływu) tunelem rozcieńczającym i odejmuje określone stężenie od stężenia emisji zgodnie z pkt Oznaczanie cząstek stałych Oznaczanie cząstek stałych wymaga stosowania układu rozcieńczania. Rozcieńczenie może być zrealizowane przez układ rozcieńczenia przepływu częściowego lub układ rozcieńczenia przepływu całkowitego. Wydajność przepływu w układzie rozcieńczającym powinna być na tyle duża, aby całkowicie wyeliminować kondensację wody w układach rozcieńczania i pobierania próbek oraz utrzymywać temperaturę rozcieńczonych spalin bezpośrednio przed (w kierunku przeciwnym do przepływu) obudową filtrów w przedziale między 315K (42 C) a 325K (52 C). Dozwolone jest zmniejszenie wilgotności powietrza rozcieńczającego przed wejściem do układu rozcieńczającego, jeżeli wilgotność powietrza jest wysoka. Zaleca się wstępne podgrzewanie powietrza rozcieńczającego do temperatury powyżej 303K (30 C), jeśli temperatura otoczenia jest poniżej 293K (20 C). Jednak temperatura powietrza rozcieńczającego nie może przekroczyć 352K (52 C) przed wejściem spalin do tunelu rozcieńczania. Sonda pobierająca próbki cząstek stałych musi być zamocowana blisko sondy do poboru składników gazowych, przy czym zamocowanie powinno spełniać wymagania określone w pkt W celu określenia masy cząstek stałych są wymagane: układ do poboru próbki tych cząstek, filtry cząstek, waga analityczna i komora wagowa o kontrolowanej temperaturze i wilgotności. Warunki techniczne dla układu rozcieńczenia przepływu częściowego Układ rozcieńczenia przepływu częściowego powinien być tak zaprojektowany, aby rozdzielać strumień spalin na dwie części, z których mniejsza jest rozcieńczana powietrzem i następnie używana do pomiaru cząstek stałych. Z tego powodu jest istotne, aby stopień rozcieńczenia był określony bardzo dokładnie. Można stosować różne sposoby rozdzielania, jednak typ użytego rozdzielania narzuca w znaczącym stopniu, jakie urządzenia i procedury próbkowania mają być użyte (załącznik nr 4 do rozporządzenia pkt ).

151 Poz. 588 Do sterowania układem rozcieńczenia przepływu częściowego wymagana jest szybka odpowiedź tego układu. Czas przekształcenia dla układu określa się zgodnie z procedurą opisaną w pkt Jeśli łączny czas przekształcenia dla pomiaru przepływu spalin (patrz punkt poprzedni) i układu przepływu częściowego jest krótszy niż 0,3 s, to może być stosowane sterowanie bezpośrednie (on-line). Jeśli czas przekształcenia przekracza 0,3 s, to musi być stosowane sterowanie na zasadzie przewidywania (look ahead) na podstawie przebiegu testu zarejestrowanego wstępnie. W tym przypadku czas narastania powinien być 1 s i czas opóźnienia dla zestawu 10 s. Całkowita odpowiedź układu powinna być tak zaprojektowana, aby zapewnić reprezentatywną próbkę cząstek stałych G SE, proporcjonalną do masowego przepływu spalin. W celu określenia proporcjonalności przeprowadza się analizę regresji G SE względem G EXHW z częstotliwością akwizycji co najmniej 5 Hz. Powinny być spełnione następujące kryteria: 1) współczynnik korelacji r 2 regresji liniowej między G SE i G EXHW powinien być mniejszy niż 0,95; 2) standardowy błąd oceny G SE względem G EXHW nie może przekroczyć 5 % minimalnej wartości G SE ; 3) rzędna punktu przecięcia linii regresji z osią G SE nie może przekroczyć ±2 % wartości maksymalnej G SE. Można wykonać test wstępny i stosować sygnał masowego natężenia przepływu w tym teście do sterowania przepływem próbki cząstek stałych (sterowanie na zasadzie przewidywania (look ahead)). Tego rodzaju postępowanie jest wymagane, jeśli czas przekształcenia dla układu cząstek stałych t 50,P i/lub czas przekształcenia dla sygnału masowego przepływu spalin t 50,F są > 0,3 s. Uzyskuje się właściwe sterowanie układem rozcieńczenia przepływu częściowego, gdy wykres G EXHW,pre w funkcji czasu dla testu wstępnego, który służy do sterowania G SE, jest przesunięty o czas "przewidywania" t 50,P + t 50,F. W celu ustalenia korelacji między G SE i G EXHW należy stosować dane uzyskane podczas właściwego testu, przy czym czas dla G SE powinien być przesunięty w stosunku do G EXHW o t 50,F (czas t 50,P nie jest uwzględniany przy przesunięciu czasowym). Oznacza to, że przesunięcie czasowe między G EXHW i G SE jest różnicą w ich czasach przekształcenia określonych w pkt 8.6. Dla układów rozcieńczenia przepływu częściowego dokładność przepływu próbki GSE ma specjalne znaczenie w przypadku, gdy nie jest on mierzony bezpośrednio, lecz określony na podstawie pomiaru różnicy przepływów: G SE = G TOTW - G DILW W tym przypadku dokładność ±2 % dla G TOTW i G DILW jest niedostateczna do zapewnienia akceptowalnej dokładności G SE. Jeśli przepływ gazu jest określony przez pomiar różnicowy

152 Poz. 588 przepływów, błąd maksymalny różnicy powinien być taki, aby dokładność G SE była zawarta w granicach ±5 %, gdy stopień rozcieńczenia jest mniejszy niż 15. Błąd ten może być obliczony jako pierwiastek kwadratowy z sumy kwadratów błędu każdego urządzenia. Akceptowalna dokładność G SE może być uzyskana jedną z następujących metod: 1) dokładności bezwzględne G TOTW i G DILW są ±0,2 %, co zapewnia dokładność G SE 5 % przy stopniu rozcieńczenia 15; jednakże większe błędy wystąpią przy wyższych stopniach rozcieńczenia; 2) wzorcowanie G DILW względem G TOTW jest przeprowadzone w ten sposób, że uzyskiwane są takie same dokładności dla G SE jak podane w pkt 1; szczegóły tego wzorcowania są podane w pkt 8.6; 3) dokładność dla G SE jest określana pośrednio z dokładności dla stopnia rozcieńczenia określonego za pomocą gazu znakującego, np. CO 2 ; w tym przypadku są także wymagane dla G SE dokładności równoważne podanym w metodzie 1); 4) dokładności bezwzględne G TOTW i G DILW są w granicach ±2% pełnej skali, błąd maksymalny różnicy między G TOTW a G DILW jest zawarty w granicach 0,2% i błąd liniowości jest zawarty w granicach ±0,2% największej wartości G TOTW zaobserwowanej podczas testu Filtry do pobierania cząstek stałych Wymagania techniczne dla filtru Do testów certyfikacji wymagane są filtry z włókna szklanego pokryte fluoropochodnymi węglowodorów lub filtry membranowe na bazie fluoropochodnych węglowodorów. Dla specjalnych zastosowań mogą być użyte inne materiały filtracyjne. Wszystkie typy filtrów powinny mieć skuteczność zatrzymywania co najmniej 99% cząstek DOP (ftalan dioktylu) o wymiarach 0,3 µm przy prędkości gazu od 35 cm/s do 100 cm/s. Kiedy przeprowadzane są testy porównawcze pomiędzy laboratoriami lub pomiędzy producentem i jednostką homologującą, muszą być używane filtry o identycznej jakości Rozmiar filtru Filtry cząstek stałych powinny mieć minimalną średnicę 47 mm (średnica czynna 37 mm). Dopuszczalne są filtry o większej średnicy (pkt ) Filtr pierwotny i wtórny Próbki z rozcieńczonych spalin powinny być pobierane za pomocą pary filtrów umieszczonych szeregowo (jeden pierwotny i jeden wtórny) podczas sekwencji testu. Filtr wtórny powinien być umieszczony nie dalej niż 100 mm za (w kierunku przepływu) filtrem pierwotnym i nie powinien mieć z nim kontaktu. Filtry można ważyć oddzielnie lub jako parę filtrów złożonych stronami zaplamionymi do siebie Prędkość przepływu przez filtr Prędkość czoła gazu przepływającego przez filtr powinna wynosić od 35 do 100 cm/s. Przyrost spadku ciśnienia pomiędzy początkiem i końcem testu powinien być nie większy niż 25 kpa.

153 Poz Obciążenie filtru Minimalne zalecane obciążenia dla najczęściej stosowanych wymiarów filtrów są podane w tabeli niżej. Dla filtrów o większych wymiarach minimalne obciążenie powinno wynosić 0,065 mg/1.000 mm 2 powierzchni czynnej. Średnica filtru [mm] Zalecana średnica czynna [mm] Zalecane obciążenie minimalne [mg] , , , , Wymagania techniczne dla komory wagowej i wagi analitycznej Warunki dla komory wagowej Temperatura komory (lub pokoju), w której filtry cząstek stałych są kondycjonowane i ważone, powinna być utrzymywana w zakresie 295K (22 C) ±3K podczas całego okresu kondycjonowania i ważenia filtrów. Wilgotność powinna być utrzymywana w punkcie rosy dla temperatury 282,5K (9,5 C) ±3K, zaś wilgotność względna powinna wynosić 45% ±8% Ważenie filtrów odniesienia Środowisko komory (lub pomieszczenia) powinno być wolne od otaczających zanieczyszczeń (takich jak pył), które mogłyby się osadzać na filtrach cząstek stałych podczas ich stabilizacji. Zakłócenia warunków w komorze wagowej wymienionych w pkt są dopuszczalne, jeżeli czas ich trwania nie przekracza 30 minut. Pomieszczenie wagowe powinno spełnić żądane wymagania techniczne przed wejściem personelu do środka. Co najmniej dwa nieużywane filtry odniesienia lub dwie pary filtrów odniesienia powinny być ważone w ciągu czterech godzin, lecz najlepiej w tym samym czasie co filtry (pary filtrów) do pobierania próbek. Powinny one mieć ten sam rozmiar i być z tego samego materiału co filtry do pobierania próbek. Jeżeli średnia masa filtrów odniesienia (par filtrów odniesienia) zmienia się pomiędzy ważeniami filtrów do pobierania próbki o więcej niż 10 µg, wtedy wszystkie filtry do pobierania próbek powinny być odrzucone, a test emisji powtórzony. Jeżeli kryteria stabilności pomieszczenia wagowego, podane w pkt , nie są spełnione, lecz ważenie filtru odniesienia (pary filtrów) spełnia wyżej podane kryteria, producent silnika ma do wyboru - zaakceptować masy filtrów do pobierania próbek albo unieważnić test i powtórzyć go po naprawie układu regulacji pomieszczenia wagowego Waga analityczna Waga analityczna użyta do określania ciężaru wszystkich filtrów powinna mieć podaną przez producenta dokładność wskazań (odchylenie standardowe) 2 µg i rozdzielczość 1 µg (1 działka = 1 µg).

154 Poz Eliminacja wpływu elektryczności statycznej Aby wyeliminować oddziaływania elektryczności statycznej, filtry powinny być przed ważeniem zneutralizowane, na przykład za pomocą neutralizatora polonowego lub urządzenia dającego podobny efekt Dodatkowe warunki pomiaru cząstek stałych Wszystkie części układu rozcieńczającego i układu pobierania próbek od przewodu wylotowego aż do obudowy filtrów, które są w kontakcie z nierozcieńczonymi i rozcieńczonymi spalinami, muszą być zaprojektowane tak, aby zminimalizować osadzanie się lub przemianę cząstek stałych. Wszystkie części muszą być wykonane z materiałów przewodzących elektryczność, które nie reagują ze składnikami spalin i muszą być elektrycznie uziemione, aby zapobiec oddziaływaniom elektryczności statycznej. 7. Procedura wzorcowania (NRSC, NRTC) Procedura wzorcowania jest wspólna dla testów NRSC i NRTC, z wyjątkiem wymagań podanych w pkt 7.11 i Każdy analizator powinien być wzorcowany tak często, jak to jest konieczne do spełnienia wymagań dokładności niniejszej normy. Metoda wzorcowania, jaka powinna być użyta, jest opisana w niniejszej części załącznika dla analizatorów określonych w pkt Gazy wzorcowe Dopuszczalny okres przechowywania wszystkich gazów wzorcowych musi być przestrzegany. Ustaloną przez producenta datę utraty ważności gazów wzorcowych rejestruje się Gazy robocze Wymaganą czystość gazów określa się poprzez graniczne zanieczyszczenia, dysponując następującymi gazami do wzorcowania: 1) oczyszczony azot - (zanieczyszczenie 1ppm C, 1ppm CO, 400ppm CO 2, 0,1ppm NO), 2) oczyszczony tlen - (czystość > 99,5% objętości O 2 ), 3) mieszanina wodór-hel, (40 ±2 % wodoru, reszta helu) - (zanieczyszczenie 1ppm C, 400 ppm CO 2 ); 4) oczyszczone syntetyczne powietrze - (zanieczyszczenie 1ppm C, 1ppm CO, 400 ppm CO 2, 0,1 ppm NO) - (zawartość tlenu między 18% a 21% objętości) Gazy wzorcowe i gazy wzorcowe dla sprawdzenia punktu końcowego zakresu pomiarowego Powinny być dostępne mieszaniny gazów posiadające następujący skład chemiczny: C 3 H 8 i oczyszczone syntetyczne powietrze, o którym mowa w pkt 7.2.1;

155 Poz. 588 CO i oczyszczony azot; NO i oczyszczony azot; ilość NO 2 zawarta w tym gazie wzorcowym nie może przekraczać 5% zawartości NO; O 2 i oczyszczony azot; CO 2 i oczyszczony azot; CH 4 i oczyszczone syntetyczne powietrze; C 2 H 6 i oczyszczone syntetyczne powietrze. Uwaga: Dopuszczalne są inne mieszaniny gazów, pod warunkiem że gazy nie reagują między sobą. Rzeczywiste stężenie gazu wzorcowego i gazu do sprawdzania punktu końcowego zakresu pomiarowego (gazu wzorcowego punktu końcowego zakresu pomiarowego) musi zawierać się w granicach ±2% wartości nominalnej. Wszystkie stężenia gazu wzorcowego powinny być określone objętościowo (procent objętości lub ppm objętości). Gazy użyte do wzorcowania i sprawdzania punktu końcowego zakresu pomiarowego można także otrzymać za pomocą mieszalnika gazu, przy czym do rozcieńczania należy stosować oczyszczony N 2 lub oczyszczone powietrze syntetyczne. Dokładność urządzenia mieszającego powinna być taka, aby stężenie rozcieńczonych gazów wzorcowych mogło być określone z dokładnością ±2% Dokładność ta oznacza, że gazy pierwotne stosowane do mieszania powinny mieć dokładność co najmniej ±1 % powiązaną z krajowymi lub międzynarodowymi wzorcami gazów. Sprawdzanie przeprowadza się w zakresie między 15% a 50% końca skali dla każdego wzorcowania z użyciem urządzenia mieszającego. Dodatkowe sprawdzenie może być przeprowadzone przy użyciu innego gazu wzorcowego, jeśli pierwsze sprawdzenie dało wynik negatywny Alternatywnie, urządzenie mieszające można również sprawdzać przy użyciu urządzenia, które z natury jest liniowe, np. stosując CLD i gaz NO. Wskazania w punkcie końcowym reguluje się, stosując gaz wzorcowy punktu końcowego zakresu pomiarowego dołączony bezpośrednio do urządzenia. Urządzenie mieszające sprawdza się przy stosowanych nastawach, przy czym wartość nominalną porównuje się ze stężeniem zmierzonym za pomocą urządzenia. W każdym punkcie pomiarowym różnica powinna znajdować się w przedziale ± 1% wartości nominalnej Inne metody zgodne z dobrą praktyką inżynierską mogą być stosowane pod warunkiem, że zostały wcześniej zaakceptowane przez uczestniczące strony. Uwaga. Do określenia krzywej wzorcowania analizatora zaleca się stosowanie precyzyjnego mieszalnika gazów o dokładności ±1%. Mieszalnik ten powinien być wzorcowany przez jego wytwórcę.

156 Poz Procedura użytkowania analizatorów i układu pobierania próbek Procedura użytkowania analizatorów powinna być zgodna z określoną w instrukcji producenta dotyczącej uruchomienia i działania przyrządu. Minimalne wymagania określone w pkt od 7.4 do 7.9 powinny być uwzględnione Próba szczelności Powinna zostać wykonana próba szczelności. Odłącza się sondę od układu wydechowego i zaślepia końcówką. Włącza się pompę analizatora. Po początkowym okresie stabilizacji wszystkie przepływomierze powinny wskazywać zero. Jeżeli nie wykazują, linie pobierania próbek powinny być sprawdzone, a nieszczelności usunięte. Maksymalna dopuszczalna intensywność przecieku po stronie podciśnienia wynosi 0,5% wielkości natężenia przepływu wykorzystywanego w części układu, która jest sprawdzana. Do oceny natężenia wykorzystywanych przepływów można użyć przepływów analizatora i przepływów kanału bocznikowego. Inną metodą niż określona powyżej jest wprowadzenie skokowej zmiany stężenia na początku linii pobierania próbek przez przełączanie z gazu zerowego na gaz wzorcowy danego zakresu pomiarowego. Jeżeli po odpowiednim okresie odczyt pokazuje niższe stężenie w porównaniu ze stężeniem wprowadzonym, oznacza to, że wzorcowanie jest nieprawidłowo wykonane lub wystąpiły przecieki Procedura wzorcowania Zestaw aparatury Zestaw aparatury powinien być wzorcowany, krzywe wzorcowania zaś sprawdzone gazami wzorcowymi. Stosuje się takie same natężenia przepływu gazów jak podczas pobierania próbek spalin Czas wygrzewania Czas wygrzewania powinien odpowiadać zaleceniom producenta; jeżeli czas ten nie został określony, zaleca się minimum dwugodzinne wygrzewanie analizatorów Analizator NDIR i HFID Analizator NDIR powinien być dostrojony, jeśli jest to konieczne, a płomień spalania analizatora HFID powinien być zoptymalizowany (pkt 7.8.1) Wzorcowanie Każdy normalnie używany zakres pomiarowy powinien być wzorcowany. Analizatory CO, CO 2 i NO X, HC i O 2 powinny być ustawione na zero, przy użyciu oczyszczonego syntetycznego powietrza (lub azotu). Do analizatorów powinny być wprowadzane odpowiednie gazy wzorcowe oraz wartości zapisane, a krzywe wzorcowania wyznaczone zgodnie z pkt Jeżeli jest to konieczne, ustawienie zera powinno być sprawdzone ponownie, a procedura wzorcowania powtórzona Wyznaczanie krzywej wzorcowania

157 Poz Ogólne wytyczne Krzywa wzorcowania analizatora jest wyznaczana przez co najmniej sześć punktów wzorcowania (wyłączając zero) rozmieszczonych tak równomiernie, jak to możliwe. Najwyższe nominalne stężenie powinno być równe lub wyższe 90 % pełnej skali. Krzywą wzorcowania oblicza się z zastosowaniem metody najmniejszych kwadratów. Jeżeli otrzymany stopień wielomianu jest większy niż trzy, liczba punktów wzorcowania (włączając zero) musi być co najmniej równa stopniowi wielomianu plus dwa. Krzywa wzorcowania nie może się różnić o więcej niż ±2% od nominalnej wartości każdego punktu wzorcowania i o więcej niż ±3% pełnej skali przy wartości zerowej. Na podstawie krzywej wzorcowania i punktów wzorcowania można sprawdzić, czy wzorcowanie przeprowadzono poprawnie; powinny być podane parametry charakterystyczne analizatora, a w szczególności: 1) zakres pomiarowy; 2) czułość; 3) data przeprowadzenia wzorcowania Wzorcowanie poniżej 15 % pełnej skali Krzywa wzorcowania analizatora powinna być wyznaczona przez co najmniej dziesięć punktów wzorcowania (wyłączając zero) rozmieszczonych tak, że 50% punktów wzorcowania znajduje się poniżej 10% pełnej skali. Krzywą wzorcowania oblicza się metodą najmniejszych kwadratów. Krzywa wzorcowania nie może się różnić o więcej niż ±4 % od nominalnej wartości każdego punktu wzorcowania i o więcej niż ±3 % pełnej skali przy wartości zerowej Metody alternatywne Jeżeli można wykazać, że techniki alternatywne, w szczególności komputer, elektronicznie sterowany przełącznik zakresu, mogą dać równorzędną dokładność, można zastosować te techniki Weryfikacja wzorcowania Każdy normalnie używany zakres wzorcowania powinien być sprawdzony przed każdą analizą zgodnie z następującą procedurą: 1) wzorcowanie sprawdza się przy użyciu gazu zerowego i gazu wzorcowego danego zakresu pomiarowego o nominalnej wartości przekraczającej 80 % pełnej skali; 2) jeżeli dla dwóch rozważanych punktów uzyskana wartość nie różni się od deklarowanej wartości odniesienia więcej niż o 4 % pełnej skali, mogą być zmienione parametry regulacyjne. Jeżeli ten warunek nie jest spełniony, powinna być wyznaczona nowa krzywa wzorcowania zgodnie z pkt Próba sprawności konwertora NO X Sprawność konwertora użytego do przemiany NO 2 w NO powinna być badana zgodnie z wymaganiami określonymi w pkt od do (rysunek 1).

158 Poz Układ pomiarowy Sprawność konwertora może być zbadana za pomocą ozonatora przy zastosowaniu układu pomiarowego przedstawionego na rysunku 1 i poniższej procedury. Rysunek 1 Schemat urządzenia do badania sprawności konwertora NO 2 Zawór elektromagnetyczny O 2 AC Ozonator Transformator regulacyjny Do analizatora NO/N Wzorcowanie CLD i HCLD powinny być wzorcowane w najczęściej stosowanym zakresie działania zgodnie z wymaganiami producenta przy użyciu gazu zerowego i gazu wzorcowego punktu końcowego danego zakresu pomiarowego, w którym zawartość NO wynosi około 80% zakresu roboczego, a stężenie NO 2 w mieszaninie gazów jest mniejsze niż 5% koncentracji NO. Analizator NO X powinien działać w trybie pracy NO, tak aby gaz wzorcowy nie przechodził przez konwertor. Wskazaną wartość stężenia rejestruje się Obliczanie Sprawność konwertora NO X oblicza się w następujący sposób: Sprawność [%] = a b c d a - stężenie NO X zgodnie z pkt b - stężenie NO X zgodnie z pkt 7.7.7

159 Poz. 588 c - stężenie NO zgodnie z pkt d - stężenie NO zgodnie z pkt Dodawanie tlenu Tlen lub powietrze zerowe jest dodawane w sposób ciągły przez trójnik do strumienia gazu, aż wskazywane stężenie wyniesie w przybliżeniu o 20% mniej niż wskazywane stężenie wzorcowania podane w pkt (analizator jest w trybie pracy NO). Wskazywane stężenie "c" należy zarejestrować. Ozonator utrzymywany jest w stanie nieaktywnym w czasie tego procesu Aktywacja ozonatora Ozonator należy uaktywnić, aby wytworzyć ilość ozonu wystarczającą do obniżenia stężenia NO do około 20% (minimum 10%) stężenia podanego w pkt Wskazywane stężenie (d) należy zarejestrować Tryb NO X Analizator NO jest wówczas przełączony na tryb pracy NO X tak, że mieszanina gazów (składająca się z NO, NO 2, O 2 i N 2 ) przechodzi teraz przez konwertor. Wskazywane stężenie (a) należy zarejestrować (analizator jest w trybie pracy NO X ) Wyłączenie ozonatora Ozonator jest teraz wyłączony. Mieszanina gazów opisana w pkt przepływa przez konwertor do detektora. Wskazywane stężenie (b) należy zarejestrować. (Analizator jest w trybie pracy NO X ) Tryb NO Przełączyć na tryb NO z ozonatorem wyłączonym; przepływ tlenu lub syntetycznego powietrza jest także odcięty. Odczyt NO X z analizatora nie powinien różnić się więcej niż o ±5 % od wartości zmierzonej zgodnie z pkt (analizator jest w trybie pracy NO) Częstotliwość sprawdzania Sprawność konwertora należy sprawdzać przed każdym wzorcowaniem analizatora NO X Wymagana sprawność Sprawność konwertora nie powinna być mniejsza niż 90%, lecz sprawność wyższa niż 95% jest usilnie zalecana. Uwaga: Jeżeli dla analizatora pracującego w najczęściej stosowanym zakresie pomiarowym ozonator nie może dać redukcji z 80% do 20% zgodnie z pkt 7.7.5, wtedy należy zastosować najwyższy zakres, który będzie dawał taką redukcję Regulacja FID Optymalizacja odpowiedzi detektora HFID musi być wyregulowany według wymagań wytwórcy przyrządu. Jako gaz wzorcowy dla punktu końcowego zakresu pomiarowego do optymalizacji odpowiedzi w najczęściej używanym zakresie roboczym należy zastosować propan w powietrzu.

160 Poz. 588 Przy natężeniu przepływu paliwa i przepływu powietrza ustawionymi według zaleceń wytwórcy, do analizatora powinien być wprowadzony gaz wzorcowy dla punktu końcowego zakresu pomiarowego o stężeniu 350 ±75 ppm C. Odpowiedź, przy danym natężeniu przepływu paliwa, powinna być określona z różnicy pomiędzy odpowiedzią na gaz wzorcowy dla punktu końcowego zakresu pomiarowego i odpowiedzią na gaz zerowy. Natężenie przepływu paliwa powinno być ponadto nastawiane powyżej i poniżej wymaganych przez wytwórcę wartości. Odpowiedzi na gaz wzorcowy i gaz zerowy przy tych natężeniach przepływu paliwa powinny zostać zarejestrowane. Różnica pomiędzy odpowiedziami na gaz wzorcowy dla punktu końcowego zakresu pomiarowego i gaz zerowy powinna być przedstawiona na wykresie, a natężenie przepływu paliwa ustawione w zakresie jej wyższych wartości Współczynniki odpowiedzi dla węglowodorów Analizator powinien być wzorcowany przy użyciu propanu rozcieńczonego w powietrzu i oczyszczonego syntetycznego powietrza, zgodnie z pkt 7.5. Współczynniki odpowiedzi powinny być określone przy wprowadzaniu analizatora do użytkowania i po głównych okresach obsługowych. Współczynnikiem odpowiedzi (R f ) na poszczególne rodzaje węglowodorów jest stosunek odczytu FID wyrażonego jako C1 do stężenia gazu w butli wyrażonego w ppm C1. Stężenie stosowanego w teście gazu musi być na poziomie, który daje odpowiedź w pobliżu 80% pełnej skali. Stężenie musi być znane z dokładnością ±2% objętościowo w odniesieniu do wzorca sporządzonego metodą wagową. Ponadto butla z gazem musi być wstępnie kondycjonowana przez 24 godziny w temperaturze 298 K (25 C) ±5 K. Gazy stosowane w teście i zalecane odpowiadające im zakresy współczynnika odpowiedzi są następujące: 1) metan i oczyszczone syntetyczne powietrze: 1,00 R f 1,15 2) propylen i oczyszczone syntetyczne powietrze: 0,90 R f 1,10 3) toluen i oczyszczone syntetyczne powietrze: 0,90 R f 1,10 Podane wartości odnoszą się do współczynnika odpowiedzi (R f ) wynoszącego 1,00 dla propanu i oczyszczonego syntetycznego powietrza Sprawdzenie zakłócenia tlenowego powinno być wykonane przy wprowadzaniu analizatora do eksploatacji i po dłuższych przerwach w eksploatacji. Wybiera się zakres, w którym gazy stosowane do sprawdzenia zakłócenia tlenowego znajdą się w jego górnej połowie. Pomiar przeprowadza się przy wymaganej temperaturze pieca Gazy do sprawdzania zakłócenia tlenowego. Gazy do sprawdzania zakłócenia tlenowego powinny zawierać propan o stężeniu węglowodorów 350 ±75 ppmc. Wartość tego stężenia powinna być określona z dokładnością wymaganą dla gazów wzorcowych przez analizę chromatograficzną

161 Poz. 588 całkowitych węglowodorów, włącznie z zanieczyszczeniami, lub przez mieszanie dynamiczne. Azot powinien być zasadniczym rozcieńczalnikiem, zaś pozostałą część powinien stanowić tlen. Mieszaniny wymagane do badań silnika o zapłonie samoczynnym są podane niżej. Stężenie O 2 Pozostała część 21 (20 do 22) Azot 10 (9 do 11) Azot 5 (4 do 6) Azot Procedura 1) zeruje się analizator; 2) doprowadza się do analizatora mieszaninę gazów o zawartości 21 % tlenu; 3) sprawdza się wskazanie punktu zero. Jeśli uległo ono zmianie o więcej niż ±1 % pełnej skali, powtarza się czynności wymienione w pkt 1 i 2; 4) doprowadza się gazy do sprawdzania zakłócenia tlenowego o zawartości 5 % i 10 % tlenu; 5) sprawdza się wskazanie punktu zero. Jeśli uległo ono zmianie o więcej niż ±1 % pełnej skali, test należy powtórzyć; 6) zakłócenie tlenowe (%O 2 I) oblicza się dla każdej mieszaniny podanej w pkt 4 na podstawie wzoru: gdzie poszczególne symbole oznaczają: B - stężenie węglowodorów (ppmc) w gazach do sprawdzania zakłócenia tlenowego stosowanych w pkt 4; C - odpowiedź analizatora; ( ) ppmc = A D ( B C ) 100 O 2 I = B A - stężenie węglowodorów (ppmc) w gazie punktu końcowego zakresu pomiarowego stosowanym w pkt 2; D - odpowiedź analizatora wyrażona jako procent jego pełnej skali; 7) zakłócenie tlenowe (%O 2 I) powinno być mniejsze niż ±3% dla wszystkich gazów wymaganych do sprawdzania tego zakłócenia przed testem; 8) jeżeli zakłócenie tlenowe jest większe niż ±3%, to reguluje się w sposób narastający przepływ powietrza powyżej i poniżej wartości ustalonej przez wytwórcę i powtarza czynności podane w pkt dla każdego przepływu;

162 Poz ) jeśli zakłócenie tlenowe jest w dalszym ciągu większe niż ±3%, to analizator, paliwo do FID lub powietrze palnika powinny być naprawione lub wymienione przed testem. Czynności wymienione w pkt powtarza się po naprawie lub wymianie urządzenia lub gazów Efekty zakłócenia w analizatorach NDIR i CLD Gazy obecne w spalinach inne niż dany gaz poddawany analizie mogą zakłócać odczyt na kilka sposobów. Zakłócenie pozytywne pojawia się w urządzeniach NDIR, gdy gaz zakłócający wywołuje ten sam efekt jak gaz podlegający pomiarowi, lecz w mniejszym stopniu. Zakłócenie negatywne pojawia się w urządzeniach NDIR, gdy gaz zakłócający rozszerza pasmo absorpcji mierzonego gazu, oraz w urządzeniach CLD, gdy gaz zakłócający tłumi promieniowanie. Sprawdzanie zakłóceń wymienionych w pkt i powinno być przeprowadzone przed pierwszym użyciem analizatorów oraz po głównych okresach obsługowych Sprawdzanie zakłóceń w analizatorze CO Woda i CO 2 mogą zakłócać wskazania analizatora CO. Dlatego gaz wzorcowy dla punktu końcowego zakresu pomiarowego CO 2 o stężeniu CO 2 od 80% do 100% pełnej skali maksymalnego zakresu roboczego użytego podczas sprawdzania powinien być przepuszczony w formie pęcherzyków przez wodę o pokojowej temperaturze, a odpowiedź analizatora zarejestrowana. Odpowiedź analizatora nie może być większa niż 1% pełnej skali dla zakresów równych lub powyżej 300 ppm i większa od 3 ppm dla zakresów poniżej 300 ppm Sprawdzanie tłumienia w analizatorze NO X Dwoma gazami branymi pod uwagę dla analizatorów CLD (i HCLD) są CO 2 i para wodna. Odpowiedzi tłumienia tych gazów są proporcjonalne do ich stężenia i dlatego wymagają technik badawczych pozwalających wyznaczyć tłumienie przy najwyższych spodziewanych stężeniach spotykanych podczas badań Sprawdzanie tłumienia wywołanego przez CO 2 Gaz wzorcowy dla punktu końcowego zakresu pomiarowego CO 2 o stężeniu od 80 do 100% pełnej skali maksymalnego zakresu roboczego powinien być przepuszczony przez analizator NDIR, a wartość CO 2 zarejestrowana jako A. Następnie powinien on być rozcieńczony o około 50% gazem wzorcowym NO zakresu pomiarowego i przepuszczony przez NDIR i (H)CLD z rejestracją wartości CO 2 i NO odpowiednio jako B i C. Należy odciąć CO 2 i przepuścić sam gaz zakresu pomiarowego NO przez (H)CLD, a wartość NO zarejestrować jako D. Tłumienie powinno być obliczone w następujący sposób:

163 Poz. 588 ( C A) % tłumieniaco2 = ( ) ( ) D A D B i nie może być większe niż 3% pełnej skali, gdzie: A - stężenie nierozcieńczonego CO 2 zmierzone za pomocą NDIR% B - stężenie rozcieńczonego CO 2 zmierzone za pomocą NDIR% C - stężenie rozcieńczonego NO zmierzone za pomocą CLD ppm D - stężenie nierozcieńczonego NO zmierzone za pomocą CLD ppm Sprawdzenie tłumienia przez wodę Sprawdzenie tłumienia przez wodę ma zastosowanie jedynie przy pomiarach stężenia gazu mokrego. Obliczenie tłumienia przez wodę ma zastosowanie jedynie przy pomiarach stężenia gazu mokrego. Obliczenie tłumienia przez wodę uwzględnia rozcieńczenie gazu wzorcowego NO dla punktu końcowego zakresu pomiarowego parą wodną i dostosowanie stężenia pary wodnej w mieszaninie do spodziewanego stężenia podczas badań. Gaz wzorcowy NO punktu końcowego zakresu pomiarowego o stężeniu od 80% do 100% pełnej skali normalnego zakresu roboczego powinien być przepuszczony przez (H)CLD, a wartość NO zarejestrowana jako D. Następnie gaz wzorcowy NO powinien być przepuszczony w formie pęcherzyków przez wodę o temperaturze pokojowej oraz przejść przez (H)CLD, a wartość NO należy zarejestrować jako C. Temperaturę wody określa się i rejestruje jako F. Ciśnienie nasycenia mieszaniny, które odpowiada temperaturze (F) wody płuczki, powinno być określone i zarejestrowane jako G. Stężenie pary wodnej (w %) w mieszaninie powinno być obliczane w następujący sposób: H = 100 G P B i zarejestrowane jako H. Spodziewane stężenie rozcieńczonego gazu wzorcowego zakresu pomiarowego NO (w parze wodnej) powinno być obliczone w następujący sposób: H De = D i zarejestrowane jako De. Dla spalin silnika o zapłonie samoczynnym maksymalne stężenie pary wodnej w spalinach (w %) oczekiwane podczas badań powinno być

164 Poz. 588 oszacowane - przy założeniu, że stosunek atomów H/C paliwa wynosi 1,8 do 1,0, na podstawie maksymalnego stężenia CO 2 lub stężenia nierozcieńczonego gazu wzorcowego zakresu pomiarowego CO 2 (A, zmierzonego zgodnie z pkt ) w następujący sposób: Hm = 0,9 x A Tłumienie wywołane przez wodę powinno być obliczone w następujący sposób: % tłumienia De C H 2 O = 100 De Hm H i nie może być większe niż 3% pełnej skali, gdzie poszczególne symbole oznaczają: De - spodziewane stężenie rozcieńczonego NO [ppm], C - stężenie rozcieńczonego NO [ppm], Hm - maksymalne stężenie pary wodnej [%], H - aktualne stężenie pary wodnej [%] Uwaga: Istotne jest, aby w gazie wzorcowym zakresu pomiarowego NO, stosowanym w tym sprawdzaniu, stężenie NO 2 było minimalne, gdyż absorpcja NO 2 przez wodę nie została uwzględniona w obliczeniach tłumienia Okresy między wzorcowaniami. Analizatory powinny być wzorcowane, zgodnie z pkt 7.5, przynajmniej co każde trzy miesiące lub kiedy tylko układ był naprawiany lub zmieniany tak, że mogło to wpłynąć na wzorcowanie Wymagania dodatkowe dla wzorcowania przy pomiarach spalin nierozcieńczonych w teście NRTC Nastawy układu podczas oceny czasu odpowiedzi (tzn. ciśnienie, natężenie przepływu, nastawy filtru w analizatorach i inne wpływające na czas odpowiedzi) powinny być dokładnie takie same jak podczas pomiarów w teście. Określenie czasu odpowiedzi przeprowadza się z gazem dołączonym bezpośrednio do wlotu sondy do poboru próbki. Włączenie gazu powinno nastąpić w czasie krótszym niż 0,1 s. Gazy stosowane w teście powinny powodować zmianę stężenia o co najmniej 60% pełnej skali. Przebiegi stężenia każdego pojedynczego składnika gazowego należy zarejestrować. Czas odpowiedzi jest zdefiniowany jako różnica w czasie między włączeniem gazu a odpowiednią zmianą zarejestrowanego stężenia. Czas odpowiedzi układu (t 90 ) składa się z czasu opóźnienia dopływu do detektora pomiarowego i czasu narastania w tym detektorze. Czas opóźnienia jest zdefiniowany jako czas upływający od początku

165 Poz. 588 zmiany (t 0 ) do osiągnięcia 10% odczytu końcowego (t 10 ). Czas narastania jest zdefiniowany jako czas między odpowiedzią równą 10% a 90% odczytu końcowego (t 90 -t 10 ). W celu zsynchronizowania w czasie sygnałów analizatora i przepływu spalin w przypadku pomiaru spalin nie rozcieńczonych czas przekształcenia jest zdefiniowany jako czas upływający między początkiem zmiany (t 0 ) a odpowiedzią równą 50% odczytu końcowego (t 50 ). Odpowiedź układu powinna być 10 s z czasem narastania 2,5 s dla wszystkich zanieczyszczeń kontrolowanych (CO, NO X, HC) i wszystkich stosowanych zakresów Wzorcowanie analizatora gazu znakującego do pomiaru przepływu spalin Analizator do pomiaru stężenia gazu znakującego, jeśli jest stosowany, powinien być wzorcowany za pomocą gazu wzorcowego. Krzywa wzorcowania powinna być wyznaczona na podstawie co najmniej 10 punktów wzorcowania (z wyłączeniem zero) tak rozmieszczonych, by ich połowa znajdowała się w przedziale między 4% a 20%, a część pozostała między 20% a 100% pełnej skali analizatora. Krzywa wzorcowania powinna być określona metodą najmniejszych kwadratów. Krzywa wzorcowania nie może różnić się o więcej niż ± 1% pełnej skali od wartości nominalnej dla każdego punktu wzorcowania w zakresie od 20% do 100% pełnej skali. Nie może także różnić się o więcej niż ± 2% pełnej skali od wartości nominalnej w zakresie od 4% do 20% pełnej skali. Analizator zeruje się i sprawdza punkt końcowy jego zakresu pomiarowego przed testem, stosując gaz zerowy i gaz wzorcowy punktu końcowego, którego wartość nominalna jest większa niż 80% pełnej skali. 8. Wzorcowanie układu pomiarowego cząstek stałych 8.1. Wprowadzenie Każdy element składowy powinien być wzorcowany tak często, jak to jest niezbędne do spełnienia wymagań dokładności niniejszej normy. Metoda wzorcowania, której należy użyć, jest opisana w niniejszym akapicie dla elementów wskazanych w pkt 5.5 i w załączniku nr 4 do rozporządzenia pkt Pomiar natężenia przepływu Wzorcowanie przepływomierzy gazu lub oprzyrządowania do pomiaru natężenia przepływu powinno być powiązane z normami krajowymi lub międzynarodowymi. Maksymalny błąd wartości mierzonej powinien zawierać się w granicach ±2% odczytu. Dla układów rozcieńczania przepływu częściowego, dokładność natężenia przepływu próbki GSE jest szczególnie istotna, jeżeli nie jest ono mierzone bezpośrednio, lecz przez pomiar różnicowy: G SE = G TOTW - G DILW

166 Poz. 588 W tym przypadku dokładność 2% dla G TOTW i G DILW jest niedostateczna do zapewnienia akceptowalnej dokładności G SE. Jeśli przepływ gazu jest określony przez pomiar różnicowy przepływów, błąd maksymalny różnicy powinien być taki, aby dokładność G SE była zawarta w granicach 5%, gdy stopień rozcieńczenia jest mniejszy niż 15. Błąd ten może być obliczony jako pierwiastek kwadratowy z sumy kwadratów błędu każdego urządzenia Sprawdzenie stopnia rozcieńczenia Przy zastosowaniu układów pobierania próbek cząstek stałych bez EGA stopień rozcieńczenia powinien być sprawdzony w czasie instalacji każdego nowego silnika podczas jego pracy w oparciu o pomiary stężenia CO 2 lub NO X w surowych i rozcieńczonych spalinach. Zmierzony stopień rozcieńczenia powinien zawierać się w granicach ± 10% stopnia rozcieńczenia, obliczonego z pomiaru koncentracji CO 2 lub NO X Sprawdzenie warunków częściowego przepływu Zakres prędkości spalin i wahania ciśnienia powinny być sprawdzone i wyregulowane, o ile mają zastosowanie Okresy między wzorcowaniami Oprzyrządowanie do pomiarów przepływu powinno być wzorcowane przynajmniej raz na trzy miesiące lub gdy wprowadzono zmiany w układzie, które mogłyby wpływać na wzorcowanie Wymagania dodatkowe dla wzorcowania układów rozcieńczenia przepływu częściowego Wzorcowanie okresowe Jeśli przepływ próbki gazu jest określony przez pomiar różnicowy, przepływomierz lub przyrządy pomiarowe powinny być wzorcowane według jednej z następujących procedur, które zapewniają, że natężenie przepływu próbki G SE do tunelu spełnia wymagania dokładności podane w pkt 6.4. Przepływomierz do pomiaru G DILW jest połączony szeregowo z przepływomierzem do pomiaru G TOTW, różnica między obu przyrządami jest określona co najmniej w 5 punktach o wartościach przepływu równomiernie rozmieszczonych między wartością najmniejszą G DILW stosowaną w teście a wartością G TOTW stosowaną w teście. Tunel rozcieńczający może być ominięty. Wzorcowany przyrząd do pomiaru natężenia przepływu jest połączony szeregowo z przepływomierzem do pomiaru G TOTW i sprawdzana jest dokładność dla wartości stosowanej w teście. Następnie przyrząd do pomiaru natężenia przepływu jest łączony szeregowo z przepływomierzem do pomiaru G DILW i dokładność jest sprawdzana co najmniej przy 5 nastawach odpowiadających współczynnikowi rozcieńczenia zawartemu między 3 a 50, w stosunku do G TOTW stosowanego podczas testu. Przewód przesyłający TT jest odłączony od przewodu wylotowego spalin. Zostaje do niego podłączony przyrząd do pomiaru natężenia przepływu o zakresie odpowiednim do

167 Poz. 588 pomiaru G SE. Następnie ustawia się wartość G TOTW stosowaną podczas testu i ustawia się kolejno co najmniej 5 wartości G DILW odpowiadających współczynnikowi rozcieńczenia q zawartemu między 3 a 50. Alternatywnie można stosować również specjalny tor do wzorcowania przepływu, w którym tunel jest ominięty, lecz cały przepływ powietrza i przepływ powietrza rozcieńczającego przez odpowiednie mierniki są utrzymywane podobnie jak w rzeczywistym teście. Gaz znakujący doprowadza się do przewodu przesyłającego TT. Gazem tym może być składnik spalin, np. CO 2 lub NO X. Po rozcieńczeniu w tunelu mierzy się zawartość gazu znakującego. Pomiar przeprowadza się dla 5 współczynników rozcieńczenia zawartych między 3 a 50. Dokładność natężenia przepływu próbki określa się na podstawie współczynnika rozcieńczenia q: G SE =G TOTW /q W celu zapewnienia właściwej dokładności G SE należy uwzględnić dokładności analizatorów gazowych Sprawdzenie przepływu węgla Zaleca się sprawdzenie przepływu węgla przy użyciu rzeczywistych spalin w celu wykrycia problemów dotyczących pomiarów i sterowania oraz oceny właściwego działania układu rozcieńczenia przepływu częściowego. Sprawdzenie to przeprowadza się przynajmniej każdorazowo po montażu nowego silnika lub jeśli nastąpiły istotne zmiany w konfiguracji stanowiska pomiarowego. Silnik powinien pracować przy maksymalnym obciążeniu momentem obrotowym i maksymalnej prędkości obrotowej lub w innych warunkach stacjonarnych, w których wytwarza 5% lub więcej CO 2. Układ rozcieńczenia przepływu częściowego powinien pracować przy rozcieńczeniu o współczynniku równym około 15: Sprawdzanie wstępne przed testem Sprawdzanie wstępne powinno być przeprowadzone w ciągu 2 h poprzedzających test w podany niżej sposób. Dokładność przepływomierzy sprawdza się tą sama metodą co stosowana do wzorcowania w co najmniej dwóch punktach, w tym dla wartości przepływu G DILW odpowiadających współczynnikowi rozcieńczenia zawartemu między 5 a 15 dla G TOTW stosowanego podczas testu. Jeśli na podstawie rejestrów prowadzonych dla opisanej wyżej procedury wzorcowania można wykazać, że wzorcowanie przepływomierza pozostaje stabilne przez dłuższy czas, to sprawdzanie wstępne przed testem może być pominięte Określenie czasu przekształcenia Nastawy układu przy ocenie czasu przekształcenia powinny być dokładnie takie same jak podczas pomiarów w teście. Czas przekształcenia określa się za pomocą podanej niżej metody.

168 Poz. 588 Niezależny przepływomierz odniesienia o zakresie pomiarowym właściwym dla przepływu próbki umieszcza się szeregowo blisko sondy i łączy z nią. Przepływomierz ten powinien mieć czas przekształcenia krótszy niż 100 ms dla wielkości przepływu, zmiennych w sposób skokowy, stosowanych przy pomiarze czasu odpowiedzi, przy czym opory przepływu powinny być dostatecznie małe, by nie wpływać na parametry dynamiczne układu rozcieńczenia przepływu częściowego i zostać dobrane zgodnie z dobrą praktyką inżynierską. Wprowadza się zmianę skokową przepływu spalin (lub przepływu powietrza, jeśli przepływ spalin jest obliczany) w układzie rozcieńczenia przepływu częściowego od wartości małej do 90% pełnej skali. Należy stosować to samo urządzenie wyzwalające zmianę skokową, które jest stosowane przy sterowaniu na zasadzie przewidywania ( look ahead ) w teście rzeczywistym. Impuls skokowej zmiany przepływu spalin i odpowiedź przepływomierza powinny zostać zarejestrowane z częstością akwizycji co najmniej 10 Hz. Na podstawie tych danych określa się czas przekształcenia dla układu rozcieńczenia przepływu częściowego, który oznacza czas mierzony od początku impulsu zmiany skokowej do osiągnięcia 50 % wartości odpowiedzi przepływomierza. W podobny sposób określa się czas przekształcenia dla sygnału G SE w układzie rozcieńczenia przepływu częściowego i sygnału G EXHW przepływomierza spalin. Sygnały te wykorzystuje się przy sprawdzaniach metodą regresji przeprowadzonych po każdym teście (pkt 6.4). Obliczenia powtarza się dla co najmniej 5 impulsów wzrostu i spadku, przy czym uzyskane wyniki uśrednia się. Wewnętrzny czas przekształcenia (< 100 ms) przepływomierza odniesienia odejmuje się od obliczonej wartości. W ten sposób określa się wartość przewidywaną ( look ahead ) dla układu rozcieńczenia przepływu częściowego, którą stosuje się zgodnie z pkt Wzorcowanie układu CVS 9.1. Układ CVS wzorcuje się, stosując dokładny przepływomierz i urządzenia do zmiany warunków przepływu. Przepływ przez układ mierzy się przy różnych jego nastawach. Parametry kontrolne układu powinny być mierzone i odniesione do przepływu. Można stosować różne typy przepływomierzy, np. wzorcowaną zwężkę, wzorcowany przepływomierz laminarny lub wzorcowany miernik turbinowy Wzorcowanie pompy wyporowej (PDP) Wszystkie parametry odnoszące się do pompy są mierzone równocześnie z parametrami odnoszącymi się do wzorcowanej zwężki, która jest połączona szeregowo z pompą. Obliczone natężenie przepływu (wyrażone w m 3 /min przy wlocie pompy, przy ciśnieniu bezwzględnym i temperaturze bezwzględnej) wykreśla się następnie w zależności od funkcji korelacji, którą jest wartość specjalnej kombinacji parametrów pompy. Określa się w ten sposób równanie liniowe, które wiąże przepływ pompy i funkcję korelacji. W

169 Poz. 588 przypadku gdy CVS posiada napęd o wielu prędkościach, wzorcowanie przeprowadza się dla każdego stosowanego zakresu. Stała temperatura powinna być utrzymywana podczas wzorcowania. Przecieki na wszystkich połączeniach i przewodach między zwężką wzorcującą a pompą CVS powinny być mniejsze niż 0,3% przepływu o najmniejszej wartości (punkt o największych oporach i najmniejszej prędkości PDP) Analiza danych Natężenie przepływu powietrza przy każdej nastawie oporów przepływu (minimum 6 punktów) oblicza się w normalnych m 3 /min z danych przepływomierza, stosując metodę zalecaną przez wytwórcę. Natężenie przepływu przelicza się następnie na przepływ przez pompę (V 0 ) w m 3 /obr. przy temperaturze bezwzględnej i ciśnieniu bezwzględnym przy wlocie do pompy według wzoru: QS T V = 101,3 o n 273 p A gdzie poszczególne symbole oznaczają: Q s - natężenie przepływu w warunkach normalnych (101,3 kpa, 273 K), [m 3 /s], T - temperatura na wlocie do pompy, [K], p A - ciśnienie absolutne na wlocie do pompy (p B -p 1 ), [kpa], n - prędkość obrotowa pompy, [obr/s]. W celu uwzględnienia zależności między zmianami ciśnienia w pompie i stopniem jej poślizgu wyznacza się następującą funkcję korelacyjną między prędkością pompy, różnicą ciśnienia między wlotem i wylotem pompy oraz ciśnieniem bezwzględnym wylotu pompy: pp X = 1 0 n p A gdzie poszczególne symbole oznaczają: Pp - różnica ciśnień między wlotem do pompy i wylotem z pompy, [kpa], p A - ciśnienie absolutne na wylocie z pompy, [kpa]. Liniowe równanie wzorcowania określa się metodą najmniejszych kwadratów: V 0 = D 0 - m x (X 0 ) w którym D 0 i m oznaczają odpowiednio rzędną i nachylenie linii regresji. Dla układu CVS o wielu prędkościach linie wzorcowania określone dla poszczególnych zakresów przepływu powinny być w przybliżeniu równoległe, zaś wartość rzędnej D 0 powinna wzrastać, gdy zakres przepływu maleje.

170 Poz. 588 Wartości obliczone na podstawie równania powinny znajdować się w przedziale ±0,5% wartości zmierzonej V 0. Wartości m mogą być różne dla poszczególnych pomp. Z upływem czasu napływ cząstek stałych spowoduje wzrost poślizgu pompy, na co wskaże zmniejszenie m. W związku z tym wzorcowanie przeprowadza się przy wprowadzaniu pompy do użytkowania, po ważniejszych czynnościach obsługowych, a także gdy sprawdzenie całego układu (pkt 9.5) wskazuje na zmianę poślizgu pompy Wzorcowanie zwężki przepływu krytycznego (CFV) Wzorcowanie CFV jest oparte na równaniu przepływu dla zwężki przepływu krytycznego. Przepływ gazu jest funkcją ciśnienia i temperatury wlotu, jak podano niżej: K Q = S V p T A gdzie poszczególne symbole oznaczają: K V - współczynnik wzorcowania zwężki, p A - ciśnienie absolutne na wlocie do zwężki, [kpa], T - temperatura na wlocie do zwężki, [K] Analiza danych Natężenie przepływu powietrza (Q s ) przy każdej nastawie oporów przepływu (minimum 8 punktów) oblicza się w normalnych m 3 /min z danych przepływomierza, stosując metodę zalecaną przez wytwórcę. Współczynnik wzorcowania oblicza się z danych wzorcowania dla każdej nastawy na podstawie wzoru: K V Q = S p A T gdzie poszczególne symbole oznaczają: Q s - natężenie przepływu powietrza w warunkach normalnych (101,3 kpa, 273 K), [m 3 /s], T - temperatura na wlocie do zwężki, [K], p A - ciśnienie absolutne na wlocie do zwężki, [kpa]. Aby określić obszar przepływu krytycznego, kreśli się K V jako funkcję ciśnienia na wlocie zwężki. Dla przepływu krytycznego (dławionego) K V będzie miał w przybliżeniu stałą wartość. Wraz ze spadkiem ciśnienia (wzrostem podciśnienia) zmniejsza się

171 Poz. 588 dławienie i K V maleje, co wskazuje, że CVF pracuje poza zakresem dopuszczalnym. Należy obliczyć wartość średnią K V i odchylenie standardowe dla co najmniej 8 punktów w obszarze przepływu krytycznego. Odchylenie standardowe nie może przekroczyć ±0,3 % wartości średniej K V Wzorcowanie zwężki przepływu poddźwiękowego (SSV) Wzorcowanie SSV jest oparte na równaniu przepływu dla zwężki przepływu poddźwiękowego. Przepływ gazu jest funkcją ciśnienia i temperatury wlotu oraz spadku ciśnienia między wlotem SSV a gardzielą, jak podano niżej: Q SSV,4286 1, ( r ) 1 r 4 1, 2 1 = A0 d Cd PA 4286 T 1 β r gdzie poszczególne symbole oznaczają: A 0 - zbiór stałych i konwersji jednostek, A 3 1 / 2 m K 1 0,006111, min kpa mm 0 = 2 w układzie SI d - średnica gardzieli zwężki SSV, [m], C d - współczynnik wypływu SSV, P A - ciśnienie absolutne na wlocie do zwężki, [kpa], T - temperatura na wlocie do zwężki, [K], r - stosunek ciśnienia statycznego w gardzieli SSV do bezwzględnego statycznego ciśnienia dolotowego = 1 - P/P A, β - stosunek średnicy gardzieli SSV, d, do średnicy wewnętrznej przewodu dolotowego = d/d Analiza danych Natężenie przepływu powietrza(qssv) przy każdej nastawie przepływu (minimum 16 nastaw) oblicza się w normalnych m 3 /min z danych przepływomierza, stosując metodę zalecaną przez wytwórcę. Współczynnik wydatku oblicza się z danych wzorcowania dla każdej nastawy na podstawie wzoru:

172 Poz. 588 C d = A d 0 2 P A 1 T Q SSV 1, 4286, ( r r ) 1 β 4 r 1,4286 gdzie poszczególne symbole oznaczają: Q SSV - natężenie przepływu w warunkach normalnych (101,3 kpa, 273 K), [m 3 /s], T - temperatura na wlocie do zwężki, [K], d - średnica gardzieli zwężki SSV, [m], r - stosunek ciśnienia statycznego w gardzieli SSV do bezwzględnego statycznego ciśnienia dolotowego = 1 - P/P A, β - stosunek średnicy gardzieli SSV, d, do średnicy wewnętrznej przewodu dolotowego = d/d. Aby określić obszar przepływu poddźwiękowego, kreśli się C d jako funkcję liczby Reynoldsa (Re) w gardzieli SSV. Re w gardzieli SSV oblicza się z wzoru: QSSV Re= A1 d µ gdzie poszczególne symbole oznaczają: A 1 - zbiór stałych i konwersji jednostek, A 1 = 25, m min s mm m Q SSV - natężenie przepływu w warunkach normalnych (101,3 kpa, 273 K), [m 3 /s], d - średnica gardzieli zwężki SSV [m], µ- lepkość bezwzględna lub dynamiczna gazu, obliczana według następującego wzoru:

173 Poz. 588 µ = 3 2 b T S+ T b T = S T kg/ ms gdzie poszczególne symbole oznaczają: b - stała doświadczalna = 1, 458 x 10 6 kg msk 1 2 S = stała doświadczalna = 110,4K. Ponieważ Q SSV wchodzi do wzoru na obliczenie Re, obliczenia zaczyna się, przyjmując wstępnie Q SSV lub C d dla zwężki stosowanej do wzorcowania i powtarza się je aż do uzyskania zbieżności Q SSV. Dokładność metody zbieżności musi być co najmniej 0,1 %. Wartości C d obliczone dla co najmniej 16 punktów w obszarze przepływu poddźwiękowego z równania określonego na podstawie krzywej wzorcowania muszą się znajdować w granicach ±0,5% wartości zmierzonej C d dla każdego punktu wzorcowania Sprawdzenie całego układu Całkowitą dokładność układu CVS i analizy określa się, wprowadzając znaną masę gazu zanieczyszczającego do całego układu pracującego w normalny sposób. Zanieczyszczenie jest analizowane i jego masa obliczana, przy czym dla propanu przyjmuje się współczynnik 0,000472, zamiast 0, przyjmowanego dla HC. Można stosować każdą z dwóch podanych niżej metod Odmierzanie za pomocą kryzy przepływu krytycznego Znana ilość czystego gazu (propanu) jest wprowadzana do układu CVS przez kryzę przepływu krytycznego. Jeżeli ciśnienie wlotowe jest dostatecznie duże, natężenie przepływu, które jest regulowane za pomocą kryzy, nie zależy od jej ciśnienia wylotowego (przepływ krytyczny). Układ CVS powinien pracować przez 5 do 10 minut w podobny sposób jak podczas normalnego testu emisji. Próbkę gazu analizuje się za pomocą typowych urządzeń (worek do poboru gazów lub metoda całkowania) i oblicza masę gazu. Masa określona w ten sposób powinna znajdować się w granicach ±3% od znanej masy wtryśniętego gazu.

174 Poz Odmierzanie metodą grawimetryczną Masę małej butli napełnionej propanem określa się z dokładnością ±0,01 g. Układ CVS powinien pracować przez 5 do 10 minut podobnie jak podczas normalnego testu emisji. W tym czasie wtryskuje się do niego propan lub tlenek węgla. Ilość wtryśniętego gazu określa się za pomocą ważenia różnicowego. Próbkę gazu analizuje się za pomocą typowych urządzeń (worek do poboru gazów lub metoda całkowania) i oblicza masę gazu. Masa określona w ten sposób powinna znajdować się w granicach ± 3% znanej masy wtryśniętego gazu. 10. Ocena danych i obliczenia - Test NRSC Ocena emisji gazowych W celu określenia emisji gazowych należy uśrednić odczyt z pomiarów z ostatnich 60 sekund każdej fazy i dla każdej fazy wyznaczyć średnie stężenia (conc) HC, CO, NO X oraz CO 2 z uśrednionych odczytów oraz stosownych wyników wzorcowania, jeżeli zastosowano metodę bilansu węgla. Można zastosować rejestrację innego typu, jeżeli zapewni ona równoważne zbieranie danych. Średnie stężenia w tle (conc d ) mogą być określone z odczytów dla powietrza rozcieńczającego w worku pomiarowym lub z ciągle dokonywanych odczytów tła (nie z worka pomiarowego) i właściwych danych wzorcowania Emisje cząstek stałych W celu oceny cząstek stałych dla każdej fazy rejestruje się całkowite masy (M SAMj ) próbek przechodzących przez filtry. Filtry powinny powrócić do komory wagowej i być kondycjonowane przez co najmniej jedną godzinę, lecz nie dłużej niż 80 godzin, a następnie zważone. Masę brutto filtrów rejestruje się, a tarę odejmuje. Masa cząstek stałych (M f dla metody jednofiltrowej, M f, dla metody wielofiltrowej) jest sumą masy cząstek stałych zebranych na filtrach pierwotnym i wtórnym. W przypadku gdy ma być zastosowana korekcja tła, rejestruje się masę (M DIL ) powietrza rozcieńczającego przepuszczonego przez filtry i masę cząstek stałych (M d ). Jeżeli został wykonany więcej niż jeden pomiar, oblicza się iloraz M d /M DIL dla każdego pojedynczego pomiaru i wartości uśrednia się Określenie przepływu spalin. Końcowe wyniki testu, zamieszczone w sprawozdaniu, powinny być określone w następujący sposób: Określa się natężenia przepływu spalin; wyznacza się natężenie przepływu spalin (G EXHW ) dla każdej fazy zgodnie z pkt od do 5.2.3; Kiedy używa się metody rozcieńczenia przepływu całkowitego, określa się całkowite natężenie przepływu rozcieńczonych spalin (G T0TW 3) ) dla każdej fazy zgodnie z pkt

175 Poz Korekcję suche/mokre należy określić dla każdej fazy zgodnie z pkt od do 5.2.3; podczas określania G EXHW zmierzone stężenie sprowadza się do bazy mokrej według następującej zależności, jeżeli uprzednio nie wykonano pomiarów spalin mokrych: conc(wet) = k w x conc(dry) 1) dla spalin nierozcieńczonych: KW, r,1 = 1+ 1,88 0,005 1 (% CO[ dry] + % CO ) + 2 [ dry] K w2 2) dla spalin rozcieńczonych: K W, e, 1 ( ) 1,88 CO2 % wet = K W1 lub K w,e, 1 = 1+ 1 K W1,1 88 CO2 % dry 200 ( ) 3) dla powietrza rozcieńczającego: k W,d, k W 1 H d = 1 k W1 1,608 = ,608 = 6,22 Rd pd p p R 10 B d [ H d ( 1 1/ DF) + H a ( 1/ DF) ] [ H ( 1 1/ DF) + H ( 1/ DF) ] d d 2 a 4) dla powietrza dolotowego (jeżeli różni się od powietrza rozcieńczającego):

176 Poz. 588 k W, a k W 2 H a = 1 k W2 1,608 H a = ,608 H 6,22 R a pa = p p R 10 B a a a 2 gdzie poszczególne symbole oznaczają: H a - wilgotność bezwzględna powietrza dolotowego, [g/kg], H d - wilgotność bezwzględna powietrza rozcieńczającego, [g/kg], R d - wilgotność względna powietrza rozcieńczającego, [%], R a - wilgotność względna powietrza dolotowego, [%], p d - ciśnienie nasycenia pary wodnej w powietrzu rozcieńczającym, [kpa], p a - ciśnienie nasycenia pary wodnej w powietrzu dolotowym, [kpa] p B - bezwzględne ciśnienie barometryczne, [kpa]. Uwaga: H a i H d można określać na podstawie pomiaru wilgotności względnej, jak opisano wyżej, lub pomiaru punktu rosy, pomiaru ciśnienia pary lub pomiaru suchego/mokrego zbiornika termometru, stosując ogólnie znane wzory Korekcja wilgotności dla NO X Ponieważ emisja NO X zależy od warunków powietrza otaczającego, stężenie NO X należy skorygować ze względu na temperaturę i wilgotność powietrza otaczającego, stosując współczynniki k H obliczone według następującego wzoru: k H 1 0, ( H 10,71) + 0,0045 ( T 298) a a gdzie poszczególne symbole oznaczają: T a - temperatura powietrza w [K], H a - wilgotność powietrza dolotowego (g wody/kg suchego powietrza), H a = p 6,220 R p B p a a R a a 2 10

177 Poz. 588 gdzie poszczególne symbole oznaczają: R a - wilgotność względna powietrza dolotowego [%], p a - ciśnienie nasycenia pary wodnej w powietrzu dolotowym [kpa], p B - bezwzględne ciśnienie atmosferyczne [kpa]. Uwaga: H a można określać na podstawie pomiaru wilgotności względnej, jak opisano wyżej, lub pomiaru punktu rosy, pomiaru ciśnienia pary lub pomiaru suchego/mokrego zbiornika termometru stosując ogólnie znane wzory Obliczenie masowego natężenia przepływu składników gazowych Masowe natężenie emisji dla każdej fazy powinno być obliczone w następujący sposób: 1) dla spalin nierozcieńczonych 1) : Gas mass = u x conc x G EXHW 2) dla spalin rozcieńczonych 1) Gas mass = u x conc c x G TOTW 1) W przypadku NO x stężenie (NO x conc lub NO 2 conc c ) powinno być pomnożone przez K HNOx (współczynnik korekcji wilgotności dla NO x wymieniony w punkcie ), jak następuje: K HNOx x conc lub K HNOx x conc c. gdzie: conc c - skorygowane stężenie w tle conc c = conc - conc d x (1 - (1/DF)) DF = 13,4/(conc CO2 + (conc CO + conc HC ) x 10-4 ) lub DF = 13,4/conc CO2 Współczynniki u powinny być stosowane zgodnie z danymi w tabeli 4. Tabela 4 - Wartości współczynników u dla poszczególnych składników spalin Gaz u Conc (stężenie) NO X 0, [ppm] CO 0, [ppm] HC 0, [ppm] CO 2 15,19 [%] Gęstość HC jest określona dla średniego stosunku węgla do wodoru 1:1, Oblicza się emisję jednostkową [g/kwh] dla wszystkich poszczególnych składników gazowych w następujący sposób:

178 Poz. 588 poszczególny składnik gazowy = n i 1 Gas n i= 1 mass i i WF P WF i i gdzie: P i = P m,i + P AE,i P AE,i - deklarowana moc całkowita pochłaniana przez urządzenia pomocnicze [kw], Gas mass - wskaźnik oznaczający masowe natężenie składników emisji [g/ h]. Współczynniki wagowe i liczba faz (n) użyte w powyższym obliczeniu są zgodne z pkt Obliczanie emisji cząstek stałych Emisję cząstek stałych oblicza się w następujący sposób: Współczynnik korekcji wilgotności dla cząstek stałych Ponieważ emisja cząstek stałych z silników o zapłonie samoczynnym zależy od warunków otaczającego powietrza, masowe natężenie przepływu cząstek stałych należy skorygować ze względu na wilgotność otaczającego powietrza, stosując współczynnik K p obliczony według następującego wzoru: K p = 1/(1 + 0,0133 x (H a - 10,71)) gdzie: H a - wilgotność powietrza dolotowego (gramy wody na kg suchego powietrza), Ha = p 6,220 R p B p a a R a a 2 10 gdzie poszczególne symbole oznaczają: R a - wilgotność względna powietrza dolotowego [%], p a - ciśnienie nasycenia pary wodnej w powietrzu dolotowym [kpa], p B - bezwzględne ciśnienie atmosferyczne [kpa]. Uwaga: H a można określać na podstawie pomiaru wilgotności względnej, jak opisano wyżej, lub pomiaru punktu rosy, pomiaru ciśnienia pary lub pomiaru suchego/mokrego zbiornika termometru, stosując ogólnie znane wzory Układ rozcieńczania przepływu częściowego

179 Poz. 588 Wykazane w sprawozdaniu końcowe wyniki testu w zakresie emisji cząstek stałych powinny być uzyskane w sposób następujący. Ponieważ mogą być używane różne typy regulacji stopnia rozcieńczenia, stosuje się różne sposoby obliczania dla równoważnego masowego przepływu rozcieńczonych spalin G EDF. Wszystkie obliczenia powinny być oparte na średnich wielkościach poszczególnych faz (i) podczas okresu pobierania próbek Układy izokinetyczne: q i G EDFW i G = DILW i = G EXHW, i, + ( GEXHW, i r ) ( G r ) EXHW, i q i gdzie r odpowiada stosunkowi powierzchni przekroju poprzecznego A p sondy izokinetycznej i przewodu wylotowego A T : r A A p T Układy z pomiarem stężenia CO 2 lub NO X : G q 1 EDFW,i = G conc = conc E,i D,i EXHW,i q conc conc A, i A,i i gdzie poszczególne symbole oznaczają: conc E - stężenie gazu znakującego w spalinach nierozcieńczonych mokrych, conc D - stężenie gazu znakującego w rozcieńczonych spalinach mokrych, conc A - stężenie gazu znakującego w powietrzu rozcieńczającym mokrym. Stężenia zmierzone na bazie suchej należy sprowadzić do bazy mokrej zgodnie z pkt Układy z pomiarem CO 2 i metodą bilansu węgla:

180 Poz. 588 G EDFW, i 206,6 G = CO CO 2D, i FUEL, i 2 A, i gdzie poszczególne symbole oznaczają: CO 2D - stężenie CO 2 w rozcieńczonych spalinach, CO 2A - stężenie CO 2 w powietrzu rozcieńczającym. (stężenia w % objętości na bazie mokrej). Powyższe równanie oparte jest na zasadzie bilansu węgla (atomy węgla dostarczane do silnika są emitowane jako CO 2 ) i wyprowadzone w następujący sposób: Układy z pomiarem natężenia przepływu G q i EDFW, i = = G G ( G G ) TOTW, i EXHW, i TOTW, i q i DILW, i Układ rozcieńczania przepływu całkowitego Końcowe wyniki testu wykazane w sprawozdaniu w zakresie emisji cząstek stałych powinny być wyprowadzone z obliczeń opartych na wartościach średnich z poszczególnych faz (i) podczas okresu pobierania próbek: G EDFW,i = G TOTW,i Obliczanie masowego natężenia przepływu cząstek stałych; Masowe natężenie przepływu cząstek stałych oblicza się w następujący sposób: 1) dla metody jednofiltrowej: M f PT mass = M SAM ( G ) EDFW 1000 aver (G EDFW ) aver w ciągu cyklu testu powinno być określone przez zsumowanie średnich wartości z poszczególnych faz podczas okresu pobierania próbek: gdzie i = 1,...n 2) dla metody wielofiltrowej: ( G ) EDFW M aver SAM = = n i = 1 n i = 1 G M EDFW, i SAM, i WF i

181 Poz. 588 M PT mass = M ( G ) f, i EDFW, i aver SAM, i 1000 gdzie i = 1,...n; Masowe natężenie przepływu cząstek stałych może być korygowane ze względu na tło w następujący sposób: 1) dla metody jednofiltrowej: M M i 1 f d PTmass = 1 WF i M SAM M = n DIL 1 DF i = i ( G ) EDFW aver 1000 Jeżeli wykonuje się więcej niż jeden pomiar, to (M d /M DIL ) należy zastąpić przez (M d /M DIL ) aver. 13,4 D F = 4 conc + conc + conc lub DF = 13,4/conc CO2 2) dla metody wielofiltrowej: PT mass, i ( ) CO CO HC 10 2 ( G ) M = f, i M d 1 EDFW,i 1 M SAM,i M DIL DF 1000 Jeżeli wykonuje się więcej niż jeden pomiar, to (M d /M DIL ) należy zastąpić przez (M d /M DIL ) aver. DF = 13,4/(conc CO2 + (conc CO + conc HC ) x 10-4 ) lub DF = 13,4/conc CO Obliczenie emisji jednostkowej Emisja jednostkowa cząstek stałych PT [g/kwh] powinna być obliczana w następujący sposób 2) : 1) dla metody jednofiltrowej:

182 Poz. 588 PT = n PT i i = 1 mass P WF i 2) dla metody wielofiltrowej: PT n PT i = 1 = n i = 1 massi, WF P WF i i i Rzeczywisty współczynnik wagowy Dla metody jednofiltrowej, rzeczywisty współczynnik wagowy WF E,i dla każdej fazy powinien być obliczony w następujący sposób: WF E, i M = M SAM, i SAM ( GEDFW) ( G ) EDFW, i aver gdzie i = 1,...n Wartość rzeczywistego współczynnika wagowego powinna zawierać się w granicach ±0,005 (wartości bezwzględnej) współczynników wagowych podanych w pkt Ocena danych i obliczenia (test NRTC) Opisuje się dwie zasady pomiaru, które mogą być stosowane do określenia emisji zanieczyszczeń w cyklu NRTC: 1) komponenty gazowe mierzy się w spalinach nierozcieńczonych na bazie czasu rzeczywistego, zaś cząstki stałe określa się przy użyciu układu rozcieńczenia przepływu częściowego, 2) składniki gazowe i cząstki stałe określa się przy użyciu układu rozcieńczenia przepływu całkowitego Obliczenie emisji zanieczyszczeń gazowych w spalinach nierozcieńczonych i cząstek stałych w układzie rozcieńczenia przepływu częściowego Obliczenie emisji masowej zanieczyszczeń gazowych przeprowadza się, mnożąc sygnały ich stężeń chwilowych przez chwilowe natężenie przepływu spalin. Natężenie przepływu spalin może być mierzone bezpośrednio lub obliczone przy użyciu metod opisanych w pkt (pomiar przepływu powietrza wlotowego i paliwa, metoda gazu znakującego, pomiar przepływu powietrza i współczynnika nadmiaru powietrza). Należy zwrócić specjalną uwagę na czasy reakcji poszczególnych przyrządów. Różnice pod tym względem powinny być uwzględnione przez synchronizację sygnałów w czasie.

183 Poz. 588 Dla cząstek stałych sygnały masowego natężenia przepływu spalin stosuje się w celu takiego sterowania układem rozcieńczenia przepływu częściowego, aby następował pobór próbki proporcjonalnej do tego natężenia. Jakość tej proporcjonalności jest sprawdzana za pomocą analizy regresji między przepływem próbki i spalin zgodnie z pkt Określenie emisji składników gazowych Masę zanieczyszczeń M gas (g/test) określa się, obliczając chwilową emisję masową na podstawie stężeń zanieczyszczeń w spalinach nierozcieńczonych, wartości u podanych w tabeli 4 (patrz także w pkt ) i masowego natężenia przepływu spalin, zsynchronizowane z uwzględnieniem czasu przekształcenia, oraz całkując wartości chwilowe w cyklu. Jest pożądane, by stężenia były mierzone na bazie mokrej. Jeśli są one mierzone na bazie suchej, przed wykonaniem dalszych obliczeń sprowadza się ich zmierzone wartości chwilowe do bazy mokrej w sposób opisany w poniższej tabeli. 2) Wielkość masowego natężenia przepływu cząstek stałych PT mass musi być pomnożona przez K p (współczynnik korekcji wilgotności dla cząstek stałych podany w pkt ). Tabela 4 - Wartości współczynników u dla poszczególnych składników spalin Gaz u Conc (stężenie) NO X 0, [ppm] CO 0, [ppm] HC 0, [ppm] CO 2 15,19 [%] Gęstość HC jest określona dla średniego stosunku węgla do wodoru 1:1,85, według następującego wzoru: M n gas = u conci GEXHW, i i= 1 f ( w g/test) gdzie poszczególne symbole oznaczają: u - stosunek gęstości składnika spalin do gęstości spalin conc i - chwilowe stężenie poszczególnych zanieczyszczeń w spalinach nierozcieńczonych [ppm] G EXHW,i - chwilowe masowe natężenie przepływu spalin [kg/s] F - częstotliwość próbkowania [Hz] n - liczba pomiarów W przypadku NO X stosuje się współczynnik korekcji wilgotności k H, jak podano niżej. Stężenie chwilowe sprowadza się do bazy mokrej w sposób opisany niżej, gdy nie zostało na takiej bazie zmierzone. 1

184 Poz Korekcja suche/mokre (dry/wet) Jeśli stężenie chwilowe jest mierzone na bazie suchej, sprowadza się je do bazy mokrej zgodnie z wzorem: conc wet = k W x conc dry gdzie: K k W r,, 1 W2 = 1+ 1,88 0,005 1,608 H a = ( 1,608 H ) a 1 ( conc + conc ) CO CO2 + K W 2 gdzie poszczególne symbole oznaczają: conc CO2 - stężenie CO 2 na bazie suchej [%], conc CO - stężenie CO na bazie mokrej [%], H a - wilgotność powietrza dolotowego (g wody/kg suchego powietrza) H a = 6,220 R a p p p R 10 B a a a 2 gdzie poszczególne symbole oznaczają: R a - wilgotność względna powietrza dolotowego [%], p a - ciśnienie nasycenia pary wodnej w powietrzu dolotowym [kpa], p B - bezwzględne ciśnienie atmosferyczne [kpa]. Uwaga: H a można określać na podstawie pomiaru wilgotności względnej, jak opisano wyżej, lub pomiaru punktu rosy, pomiaru ciśnienia pary lub pomiaru suchego/mokrego zbiornika termometru, stosując ogólnie znane wzory Korekcja NO X ze względu na wilgotność i temperaturę Ponieważ emisja NO X zależy od warunków powietrza otaczającego, stężenie NO X należy skorygować ze względu na temperaturę i wilgotność powietrza otaczającego, stosując współczynnik obliczony według następującego wzoru: k H = 1 0, ( H 10,71 ) + 0,0045 ( T 298) a a gdzie poszczególne symbole oznaczają: T a - temperatura powietrza dolotowego w [K],

185 Poz. 588 H a - wilgotność powietrza dolotowego (g wody/kg suchego powietrza) H a = 6,220 R a p p p R 10 B a a a 2 gdzie poszczególne symbole oznaczają: R a - wilgotność względna powietrza dolotowego [%], p a - ciśnienie nasycenia pary wodnej w powietrzu dolotowym [kpa], p B - bezwzględne ciśnienie atmosferyczne [kpa]. Uwaga: H a można określać na podstawie pomiaru wilgotności względnej, jak opisano wyżej, lub pomiaru punktu rosy, pomiaru ciśnienia pary lub pomiaru suchego/mokrego zbiornika termometru, stosując ogólnie znane wzory Obliczanie emisji jednostkowych. Emisję jednostkową [g/kwh] oblicza się dla każdego składnika w następujący sposób: składnik gazowy = ( 1/10) M gas, cold + ( 9/10) M gas, hot ( 1/10) W act, + ( 9/10) W act, hot cold gdzie: M gas,cold - M gas,hot - całkowita masa zanieczyszczeń gazowych w cyklu zimnego rozruchu [g], całkowita masa zanieczyszczeń gazowych w cyklu gorącego rozruchu [g], W act,cold - praca rzeczywista w cyklu zimnego rozruchu, jak określono w ppkt [kwh], W act,hot - praca rzeczywista w cyklu gorącego rozruchu, jak określono w ppkt [kwh] Określenie emisji cząstek stałych Obliczenie emisji masowej Masę cząstek stałych M PT,cold i M PT,hot (g/test) oblicza się według jednej z poniższych metod: 1) M f M EDFW M PT = M 1000 SAM gdzie: M PT - M PT - M PT,cold dla cyklu zimnego rozruchu, M PT,hot dla cyklu gorącego rozruchu,

186 Poz. 588 M f - masa cząstek stałych zebranych w cyklu [mg], M EDFW - masa równoważnych rozcieńczonych spalin w cyklu [kg], M SAM - masa rozcieńczonych spalin przechodzących przez filtry cząstek stałych [kg]. Masę całkowitą równoważnych mas rozcieńczonych spalin określa się w następujący sposób: l n 1 M EDFW = GEDFW, i f = i= l G EDFW, i = G EXHW,i iq q i = G ( G G ) TOTW,i TOTW,i DILW,i gdzie: G EDFW,i - G EXHW,i - q i - G TOTW,i - chwilowe równoważne masowe natężenie przepływu rozcieńczonych spalin [kg/s], chwilowe masowe natężenie przepływu spalin [kg/s], chwilowy stopień rozcieńczenia, chwilowe masowe natężenie przepływu rozcieńczonych spalin przez tunel rozcieńczający [kg/s], G DILW,i - chwilowe masowe natężenie przepływu mokrego powietrza rozcieńczającego [kg/s], f - częstotliwość próbkowania [Hz], n - liczba pomiarów, 2) M f M PT = r 1000 s gdzie: M PT - M PT - M f - r s - gdzie: M PT,cold dla cyklu zimnego rozruchu, M PT,hot dla cyklu gorącego rozruchu, masa cząstek stałych zebranych w cyklu [mg], średni stosunek próbkowania w cyklu testu, M M r s = SE EXHW M M SAM TOTW

187 Poz. 588 M SE - masa spalin zebranych w cyklu [kg], M EXHW - całkowity masowy przepływ spalin w cyklu [kg], M SAM - masa rozcieńczonych spalin przechodzących przez filtry cząstek stałych [kg], M TOTW - całkowita masa rozcieńczonych mokrych spalin przepływających przez tunel rozcieńczający [kg]. Uwaga: W przypadku układu poboru całkowitego, M SAM i M TOTW są identyczne Współczynnik korekcji dla cząstek stałych ze względu na wilgotność. Ponieważ emisja cząstek stałych z silników o zapłonie samoczynnym zależy od warunków otaczającego powietrza, masowe natężenie przepływu cząstek stałych należy skorygować ze względu na wilgotność otaczającego powietrza, stosując współczynnik K P obliczony według następującego wzoru: K P = 1/(1 + 0,0133 x (H a - 10,71)) gdzie: H a - wilgotność bezwzględna powietrza dolotowego (g wody/kg suchego powietrza) 6,220 R a pa H a = 2 p p R 10 B gdzie: R a - wilgotność względna powietrza dolotowego [%], p a - ciśnienie nasycenia pary wodnej w powietrzu dolotowym [kpa], p B - ciśnienie atmosferyczne [kpa]. Uwaga: H a można określać na podstawie pomiaru wilgotności względnej, jak opisano wyżej, lub pomiaru punktu rosy, pomiaru ciśnienia pary lub pomiaru suchego/mokrego zbiornika termometru, stosując ogólnie znane wzory Obliczenie emisji jednostkowej Emisję jednostkową [g/kwh] oblicza się w następujący sposób: a a PT = ( 1/10) K p,cold M PT,cold + ( 9/10) K p,hot ( 1/10) W act, + ( 9/10) W hot cold act, M PT,hot gdzie: M PT,cold - M PT,hot - K p,cold - K p, hot - masa cząstek stałych w cyklu zimnego rozruchu (g/test), masa cząstek stałych w cyklu gorącego rozruchu (g/test), współczynnik korekcji wilgotności dla cząstek stałych w cyklu zimnego rozruchu, współczynnik korekcji wilgotności dla cząstek stałych w cyklu gorącego rozruchu,

188 Poz. 588 W act, cold - praca rzeczywista w cyklu zimnego rozruchu, określona w ppkt [kwh], W act, hot - praca rzeczywista w cyklu gorącego rozruchu, określona w ppkt [kwh] Określenie emisji składników gazowych i cząstek stałych za pomocą układu rozcieńczenia przepływu całkowitego W celu obliczenia emisji na podstawie spalin rozcieńczonych niezbędna jest znajomość ich masowego natężenia przepływu. Całkowity przepływ spalin rozcieńczonych w cyklu M TOTW (kg/test) oblicza się z wartości pomiaru w całym cyklu i odpowiednich danych wzorcowania urządzenia do pomiaru przepływu (V 0 dla PDP, K V dla CFV, C d dla SSV). Należy stosować odpowiednie metody opisane w pkt Jeśli całkowita masa próbki cząstek stałych (M SAM ) i zanieczyszczeń gazowych przekracza 0,5% całkowitego przepływu przez CVS (M TOTW ), to przepływ ten należy skorygować o M SAM lub próbka powinna być doprowadzona z powrotem do CVS przed urządzeniem do pomiaru przepływu Określenie przepływu spalin rozcieńczonych: 1) Układ PDP-CVS Obliczenie natężenia przepływu masowego w cyklu, gdy temperatura spalin rozcieńczonych jest utrzymywana w granicach ± 6 K za pomocą wymiennika ciepła, przeprowadza się w następujący sposób: M TOTW = 1,293 x V 0 x N P x (p B - p 1 ) x 273/(101,3 x T) gdzie poszczególne symbole oznaczają: M TOTW - masa rozcieńczonych mokrych spalin w cyklu [kg], V 0 - objętość gazu pompowanego podczas 1 obrotu w warunkach testu [m 3 /obr], N p - całkowita liczba obrotów pompy w cyklu, p B - ciśnienie atmosferyczne na stanowisku pomiarowym [kpa], p 1 - spadek ciśnienia poniżej atmosferycznego na wlocie pompy [kpa], T - średnia temperatura rozcieńczonych spalin na wlocie do pompy w cyklu [K]. Jeśli stosowany jest układ z kompensacją przepływu (tzn. bez wymiennika ciepła), to chwilowa emisja masowa powinna zostać obliczona i scałkowana w cyklu. W tym przypadku masę chwilową spalin rozcieńczonych oblicza się w następujący sposób: M TOTW,i = 1,293 x V 0 x N P,i x (p B - P 1 ) x 273/(101,3 x T) gdzie: N P,i - całkowita liczba obrotów PDP w przedziale czasu. 2) Układ CFV-CVS Obliczenie natężenia przepływu masowego w ciągu cyklu, gdy temperatura spalin rozcieńczonych jest utrzymywana w granicach ± 11 K za pomocą wymiennika ciepła, przeprowadza się w następujący sposób: M TOTW = 1,293 x t x K V x p A /T 0,5

189 Poz. 588 gdzie poszczególne symbole oznaczają: M TOTW = masa rozcieńczonych mokrych spalin w cyklu [kg], t = czas cyklu [s], K V = stała zwężki przepływu krytycznego w warunkach normalnych, p A = ciśnienie bezwzględne na wlocie do zwężki [kpa], T = temperatura bezwzględna na wlocie do zwężki [K]. Jeśli stosowany jest układ z kompensacją przepływu (tzn. bez wymiennika ciepła), to chwilowa emisja masowa powinna zostać obliczona i scałkowana w cyklu. W tym przypadku masę chwilową spalin rozcieńczonych oblicza się w następujący sposób: M TOTW = 1,293 x t i x K V x p A /T 0,5 gdzie: t i - przedział czasu [s]. 3) Układ SSV-CVS Obliczenie natężenia przepływu masowego w ciągu cyklu, gdy temperatura spalin rozcieńczonych jest utrzymywana w granicach ± 11 K za pomocą wymiennika ciepła, przeprowadza się w następujący sposób: M TOTW = 1,293 x Q SSV gdzie: = 2 1 1,4286 ( 1, QSSV A0 d C d PA r r ) 4 1, T 1 β r 4286 gdzie: A 0 - współczynnik stałych i konwersji jednostek, A 0 3 1/ 2 m K , min kpa mm = 2 w układzie SI d - średnica gardzieli zwężki SSV [m], C d - współczynnik wydatku SSV, P A - ciśnienie absolutne na wlocie do zwężki [kpa], T - temperatura bezwzględna na wlocie do zwężki [K], r - stosunek ciśnienia statycznego w gardzieli SSV do bezwzględnego statycznego ciśnienia dolotowego = 1 - P/P A, β - stosunek średnicy gardzieli SSV, d, do średnicy wewnętrznej przewodu dolotowego = d/d. Jeśli stosowany jest układ z kompensacją przepływu (tzn. bez wymiennika ciepła), to chwilowa emisja masowa powinna zostać obliczona i scałkowana w cyklu. W tym przypadku masę chwilową spalin rozcieńczonych oblicza się w następujący sposób: M TOTW = 1,293 x Q SSV x t i

190 Poz. 588 gdzie: Q SSV ( ) 1,4286 1, r r 2 1 = A0 d Cd PA 4 1, 4286 T 1 β r t i - przedział czasu [s] Obliczenia w czasie rzeczywistym zaczyna się, przyjmując odpowiednią wartość dla C d, np. 0,98, lub wartość dla Q SSV. Jeśli obliczenie zaczyna się dla Q SSV, to jego wartość początkowa powinna być użyta do oceny Re. Podczas wszystkich testów emisji liczba Reynoldsa w gardzieli SSV musi mieścić się w zakresie liczb Reynoldsa stosowanych do wyznaczenia krzywej wzorcowania określonej zgodnie z pkt Korekcja NO X ze względu na wilgotność Ponieważ emisja NO X zależy od warunków powietrza otaczającego, stężenie NO X należy skorygować ze względu na temperaturę i wilgotność powietrza otaczającego, poprzez współczynniki k H według następującego wzoru: k H = 1 0, ( H 10,71) + 0,0045 ( T 298) a a gdzie poszczególne symbole oznaczają: T a - temperatura powietrza dolotowego w [K], H a - wilgotność powietrza dolotowego (g wody/kg suchego powietrza), H a = 6,220 Ra p p p R 10 B a a a 2 w której: R a - wilgotność względna powietrza dolotowego [%], p a - ciśnienie nasycenia pary wodnej w powietrzu dolotowym [kpa], p B - bezwzględne ciśnienie atmosferyczne [kpa]. Uwaga: H a można określać na podstawie pomiaru wilgotności względnej, jak opisano wyżej, lub pomiaru punktu rosy, pomiaru ciśnienia pary lub pomiaru suchego/mokrego zbiornika termometru, stosując ogólnie znane wzory Obliczenie masowego natężenia przepływu Układy o stałym przepływie masowym Dla układów z wymiennikiem ciepła masę zanieczyszczeń M GAS (g/test) określa się z następującego wzoru:

191 Poz. 588 M GAS = u x conc x M TOTW gdzie poszczególne symbole oznaczają: u - stosunek gęstości składnika spalin do gęstości rozcieńczonych spalin, jak podano w tabeli 4, pkt , conc - średnie stężenie skorygowane ze względu na tło w cyklu wyznaczone z całkowania (obligatoryjne dla NO X i HC) lub z pomiaru z worka [ppm], M TOTW - całkowita masa rozcieńczonych spalin w cyklu, jak określono w pkt [kg]. Ponieważ emisja NO X zależy od warunków powietrza otoczenia, stężenie NO X koryguje się ze względu na wilgotność tego powietrza, stosując współczynnik k H zgodnie z pkt Stężenia mierzone na bazie suchej sprowadza się do bazy mokrej zgodnie z pkt Określenie stężeń skorygowanych względem tła W celu otrzymania stężeń netto zanieczyszczeń średnie stężenie zanieczyszczeń gazowych w powietrzu rozcieńczającym (w tle) odejmuje się od stężeń zmierzonych. Średnie stężenie zanieczyszczeń w tle określa się metodą worków do poboru próbki lub przez pomiar ciągły i całkowanie. Stosuje się podany niżej wzór: conc = conc e - conc d x (1 - (1/DF)) gdzie poszczególne symbole oznaczają: conc - stężenie zanieczyszczenia mierzone w rozcieńczonych spalinach skorygowane o wartość stężenia tego zanieczyszczenia zmierzonego w powietrzu rozcieńczającym [ppm], conc e - stężenie zanieczyszczenia mierzone w rozcieńczonych spalinach [ppm], conc d - stężenie zanieczyszczenia mierzone w powietrzu rozcieńczającym [ppm], DF - współczynnik rozcieńczenia. Współczynnik rozcieńczenia oblicza się w sposób podany niżej. DF = 13,4/(conc eco2 + (conc eco + conc ehc ) x 10-4 ) Układ z kompensacją przepływu Dla układów bez wymiennika ciepła masę zanieczyszczeń M GAS (g/test) określa się przez obliczenie chwilowej emisji masowej i całkowanie wartości chwilowych w cyklu. Wartości chwilowe stężeń koryguje się bezpośrednio ze względu na tło. Stosuje się wzory podane niżej: gdzie: conc e,i - M = n GAS i= 1 ( M TOTW, i conce, i u) ( M TOTW conc d ( 1 1/ DF) u) chwilowe stężenie zanieczyszczenia mierzone w rozcieńczonych spalinach [ppm],

192 Poz. 588 conc d - u - M TOTW,i - M TOTW - stężenie zanieczyszczenia mierzone w powietrzu rozcieńczającym [ppm], stosunek gęstości składnika spalin do gęstości rozcieńczonych spalin, jak podano w tabeli 4, pkt , chwilowa masa rozcieńczonych spalin (pkt ) [kg], całkowita masa rozcieńczonych spalin w cyklu (pkt ) [kg], DF - współczynnik rozcieńczenia określony według pkt Ponieważ emisja NO X zależy od warunków powietrza otoczenia, stężenie NO X koryguje się ze względu na wilgotność tego powietrza, stosując współczynnik k H zgodnie z pkt Obliczenie emisji jednostkowych Emisję jednostkową [g/kwh] oblicza się dla każdego składnika w następujący sposób: składnik gazowy = ( 1/10) M gas,cold+ ( 9/10) M gas, hot ( 1/10) W act,cold + ( 9/10) W act, hot gdzie: M gas,cold - całkowita masa zanieczyszczeń gazowych w cyklu zimnego rozruchu [g], M gas,hot - całkowita masa zanieczyszczeń gazowych w cyklu gorącego rozruchu [g], W act,cold - praca rzeczywista w cyklu zimnego rozruchu, jak określono w ppkt [kwh], W act,hot - praca rzeczywista w cyklu gorącego rozruchu, jak określono w ppkt [kwh] Obliczenie emisji cząstek stałych Obliczenie emisji masowej Masę cząstek stałych M PT,cold i M PT,hot (g/test) oblicza się w następujący sposób: M M = M f PT SAM M TOTW 1000 gdzie: M PT - M PT,cold dla cyklu zimnego rozruchu, M PT - M PT,hot dla cyklu gorącego rozruchu, M f - masa cząstek stałych zebranych w cyklu [mg], M TOTW - całkowita masa rozcieńczonych spalin w cyklu, określona w ppkt [kg],

193 Poz. 588 M SAM - masa rozcieńczonych spalin pobranych z tunelu rozcieńczającego do pobierania cząstek stałych [kg] oraz M f - M f,p + M f,b, jeżeli ważone oddzielnie [mg], M f,p - masa cząstek stałych zebranych na filtrze pierwotnym [mg], M f,b - masa cząstek stałych zebranych na filtrze wtórnym [mg]. Jeżeli stosuje się układ podwójnego rozcieńczenia, masę wtórnego powietrza rozcieńczającego odejmuje się od masy całkowitej podwójnie rozcieńczonych spalin przepływających przez filtry cząstek stałych. M SAM = M TOT - M SEC gdzie: M TOT - całkowita masa podwójnie rozcieńczonych spalin przepływających przez filtr cząstek stałych [kg], M SEC - masa wtórnego powietrza rozcieńczającego [kg]. Jeżeli zawartość cząstek stałych w powietrzu rozcieńczającym (w tle) jest określana zgodnie z ppkt 4.5.4, to masa cząstek stałych może być skorygowana ze względu na tło. W takim przypadku masę cząstek stałych M PT,cold i M PT,hot (g/test) oblicza się następująco: M M = M M M 1 1 DF f d PT SAM DIL M TOTW 1000 gdzie: M PT - M PT,cold dla cyklu zimnego rozruchu, M PT - M PT,hot dla cyklu gorącego rozruchu, M f, M SAM, M TOTW - patrz powyżej, M DIL - masa pierwotnego powietrza rozcieńczającego przechodzącego przez układ pobierania cząstek stałych w tle [kg], M d - masa cząstek stałych zebranych z próbki pierwotnego powietrza rozcieńczającego [mg], DF - współczynnik rozcieńczenia określony według ppkt Współczynnik korekcji dla cząstek stałych ze względu na wilgotność Ponieważ emisja cząstek stałych z silników o zapłonie samoczynnym zależy od warunków otaczającego powietrza, zawartość cząstek stałych koryguje się ze względu na wilgotność otaczającego powietrza, stosując współczynnik Kp obliczony według następującego wzoru: K P = 1/(1 + 0,0133 x (H a -10,71))

194 Poz. 588 gdzie: H a - wilgotność bezwzględna powietrza dolotowego [g/kg] H a = 6,220 R a p p p R 10 B a a a 2 gdzie poszczególne symbole oznaczają: R a - wilgotność względna powietrza dolotowego [%], p a - ciśnienie nasycenia pary wodnej w powietrzu dolotowym [kpa], p B - ciśnienie atmosferyczne [kpa]. Uwaga: H a można określać na podstawie pomiaru wilgotności względnej, jak opisano wyżej, lub pomiaru punktu rosy, pomiaru ciśnienia pary lub pomiaru suchego/mokrego zbiornika termometru, stosując ogólnie znane wzory Obliczenie emisji jednostkowej Emisję jednostkową [g/kwh] oblicza się w następujący sposób: PT = ( 1/10) K p,cold M PT,cold + ( 9/10) K p,hot ( 1/10) W + ( 9/10) W hot act,cold act, M PT,hot gdzie: M PT,cold - M PT,hot - K p, cold - K p, hot - masa cząstek stałych w cyklu zimnego rozruchu NRTC (g/test), masa cząstek stałych w cyklu gorącego rozruchu NRTC (g/test), współczynnik korekcji wilgotności dla cząstek stałych w cyklu zimnego rozruchu, współczynnik korekcji wilgotności dla cząstek stałych w cyklu gorącego rozruchu, W act, cold - praca rzeczywista w cyklu zimnego rozruchu, określona w ppkt (kwh), W act, hot - praca rzeczywista w cyklu gorącego rozruchu, określona w ppkt (kwh) Program cyklu NRTC do odtwarzania na hamulcu Czas Znormal. prędkość obrotowa Znormal. moment obrotowy Czas Znormal. prędkość obrotowa Znormal. moment obrotowy Czas Znormal. prędkość obrotowa Znormal. moment obrotowy [s] [%] [%] [s] [%] [%] [s] [%] [%]

195 Poz

196 Poz

197 Poz

198 Poz

199 Poz

200 Poz

201 Poz

202 Poz

203 Poz

204 Poz

205 Poz

206 Poz Cykl NRTC jest przedstawiony niżej w formie graficznej. Prędkość obrotowa [%] Moment obrotowy [%] 12. Wymagania dotyczące trwałości. Sprawdzanie trwałości silników o zapłonie samoczynnym etapu IIIA i etapu IIIB. Niniejszy punkt stosuje się wyłącznie do silników o zapłonie samoczynnym etapu IIIA i IIIB.