Prymas Józef Glemp (18 XII I 2013) 5 Jestem gotowy na odejście... ostatni wywiad z prymasem Glempem

Transkrypt

1 (1087) niedziela, 3 lutego ISSN BIULETYN KATOLICKIEJ AGENCJI INFORMACYJNEJ 5 Jestem gotowy na odejście... ostatni wywiad z prymasem Glempem 13 Kard. Nycz i abp Hoser o związkach partnerskich 17 Program duszpasterski 2013/14: Słowo Boże, ewangelizacja, katecheza rodziców Fot. P. Tumidajski/fotokai Prymas Józef Glemp (18 XII I 2013)

2 WYDARZENIA 2 EDITORIAL Odszedł Pasterz Każda epoka ma swój koniec. W osobie kardynała Józefa Glempa odszedł nie tylko pasterz ale i zwornik jedności Kościoła w Polsce. Lud Warszawy i całej Polski żegnał Go gorąco w ostatniej ziemskiej drodze. Spoczął w stołecznej archikatedrze wraz z wielkimi poprzednikami kard. Augustem Hlondem i Prymasem Tysiąclecia kard. Stefanem Wyszyńskim. Człowiek nietuzinkowy, a nawet wielki. Tajemnica prymasa Glempa wyrażała się w jego skromności, autentyzmie i pokorze. Cechowała go siła wiary i zawierzenie Bożej Opatrzności. Służył mądrej jedności nie podziałom. Historia przyzna mu rację, choć często bywał krytykowany. Jego słynny choć kontestowany apel o zaniechanie bratobójczej walki u progu stanu wojennego sprawił, że solidarnościowe przebudzenie nie pociągnęło takich ofiar, jak powstania narodowe. W kolejnych latach umożliwiło to Kościołowi rolę pośrednika pomiędzy władzą a narodem, dzięki czemu możliwe stało się tu bezkrwawe przejście od totalitaryzmu do demokracji. W wolnej Polsce z uporem budował przestrzeń wolności dla Kościoła i jego misji. Zderzał się z siłami, które strasząc czarną dyktaturą obawiały się wpływów Kościoła. Prymasowi udało się zbudować model obecności Kościoła w życiu publicznym, który daje swobodę wierzącym, a innym niczego nie narzuca. Bazuje na sformułowanych przez sobór zasadach autonomii i niezależności oraz współpracy na rzecz dobra wspólnego. Uznawany jest on za jeden z najwartościowszych w Europie. Jego posługa związana była także z oddawaniem kolejnych prerogatyw Prymasa Polski na rzecz wewnątrzkościelnej demokracji. Dlatego historia nada mu przydomek ostatniego takiego Prymasa. Kard. Glemp był osobą-symbolem. Odszedł Pasterz, który przez lata wytyczał kierunki całej eklezjalnej wspólnocie i mówił w jej imieniu. Marcin Przeciszewski Ostatni taki Prymas Kardynał Józef Glemp zmarł 23 stycznia o godz w warszawskim szpitalu. Miał 83 lata. Nominację na Prymasa Polski otrzymał 7 lipca 1981 r., półtora miesiąca po śmierci prymasa Stefana Wyszyńskiego. Rządy w archidiecezjach gnieźnieńskiej i warszawskiej objął kanonicznie 9 lipca tegoż roku, a uroczyste ingresy odbył: 13 września do bazyliki prymasowskiej w Gnieźnie i 24 września do archikatedry warszawskiej. Nominacja biskupa warmińskiego była dla wielu zaskoczeniem. Wśród ewentualnych kandydatów wymieniano ks. Tadeusza Fedorowicza, ks. Józefa Tischnera, czy bp. Ignacego Tokarczuka. Według tego ostatniego, o nominacji bp. Glempa zadecydowała opinia prymasa Wyszyńskiego, który go świetnie znał i przekonał Jana Pawła II, że bp Glemp jest osobą najbardziej odpowiednią na to stanowisko. Inne informacje podaje Ewa Czaczkowska. W swojej książce o Prymasie Tysiąclecia pisze, że wbrew krążącym pogłoskom kard. Wyszyński widział w roli swego następcy abp. Bronisława Dąbrowskiego, dotychczasowego sekretarza generalnego Episkopatu. O tym, że będzie nim kard. Glemp zadecydował ponoć sam papież Jan Paweł II, a pomocą dlań stała się zwyczajowo przeprowadzana w takich wypadkach konsultacja. Obejmowałem swój urząd z posłuszeństwem, akceptując wolę Ojca Świętego. Czasy były trudne. Wierzyłem, że Opatrzność Boża czuwa nade mną wspominał ten moment w wywiadzie dla KAI sam kard. Glemp. Dla osób znających ówczesny Kościół nominacja biskupa warmińskiego nie była zaskoczeniem. Przez 12 lat był on najbliższym współpracownikiem prymasa Wyszyńskiego, świetnie więc znał wszystkie sprawy Kościoła. Już wtedy miał opinię człowieka niezależnie myślącego, który jak ujawniają księża pracujący w sekretariacie Prymasa jako jeden z nielicznych umiał przeciwstawić się w dyskusji kard. Wyszyńskiemu i mieć inne zdanie niż on. Jako Prymas Polski został także opiekunem duszpasterstwa Polonii zagranicznej i ordynariuszem na terenie Polski dla Kościołów obrządku grekokatolickiego i ormiańskiego. Na publicznym konsystorzu w Watykanie, 2 lutego 1983 roku, otrzymał godność kardynała-prezbitera wraz z kościołem tytularnym Santa Maria in Trastevere (Najświętszej Maryi Panny na Zatybrzu). O mocnym charakterze i niezłomności ks. Glempa świadczą też dokumenty znajdujące się na jego temat w archiwach Instytutu Pamięci Narodowej. Wynika z nich, że od lat 60. Służba Bezpieczeństwa PRL próbowała bezskutecznie nakłonić ks. Glempa do współpracy. Podsłuchy, inwigilacja bezpośrednia, wezwania na rozmowy, a nawet próby skompromitowania na tle obyczajowym to tylko niektóre z metod, jakimi przez blisko 15 lat SB usiłowała zmusić przyszłego prymasa do donoszenia. Nie dał się on jednak zastraszyć, choć za uporczywe odmawianie współpracy z SB zapłacił pominięciem przy mianowaniu na arcybiskupa wrocławskiego, a potem poznańskiego. cd. na str. 10

3 Benedykt XVI: był człowiekiem kochającym Boga i Kościół Jego Eminencja Kard. Kazimierz Nycz Arcybiskup Metropolita Warszawski Warszawa Z żalem przyjąłem wiadomość o śmierci Kardynała Józefa Glempa, emerytowanego Arcybiskupa Gnieźnieńskiego i Warszawskiego, Prymasa Polski. Jednoczę się z Tobą, Drogi Bracie, z duchowieństwem i wiernymi Kościoła w Polsce w modlitwie dziękczynienia za życie i pasterski trud tego zasłużonego Sługi Ewangelii. Caritati in iustitia Dla miłości przez sprawiedliwość to biskupie zawołanie towarzyszyło mu przez całe życie i wyznaczało sposób myślenia, wartościowania, dokonywania wyborów, podejmowania decyzji i kierunki duszpasterskiego działania. Był sprawiedliwym, w duchu swego patrona św. Józefa i tych, którzy w biblijnej tradycji potrafili wsłuchiwać się w głos Bożego wezwania kierowanego nie tylko do nich osobiście, ale przez nich także do społeczności, do których byli posłani. Taka sprawiedliwość, pełna pokornego oddania woli Bożej, była fundamentem jego głębokiej miłości do Boga i człowieka, która była światłem, natchnieniem i mocą w trudnej posłudze przewodzenia Kościołowi w dobie znaczących przemian społecznych i politycznych, jakie miały miejsce w Polsce i w Europie. Ta miłość Boga i Kościoła, troska o życie i godność każdego człowieka sprawiały, że był apostołem jedności, a nie rozłamu, zgody, a nie konfrontacji, wspólnego budowania pomyślnej przyszłości w oparciu o przeszłe, podniosłe i bolesne doświadczenia Kościoła i Narodu. Kontynuując dzieło Kardynała Stefana Wyszyńskiego, w stałej łączności i duchowej więzi z Papieżem Janem Pawłem II, z wielką rozwagą podchodził do rozwiązywania wielu spraw i problemów w życiu politycznym, społecznym i religijnym Komunikat Prezydium Episkopatu Polski Polaków. Ufając Bożej Opatrzności patrzył z optymizmem w nowe tysiąclecie, w które dane mu było wprowadzać wspólnotę wierzących w Polsce. W ostatnim etapie życia był doświadczony cierpieniem, które znosił z pogodą ducha. Również w tym doświadczeniu pozostał świadkiem zawierzenia dobroci i miłości wszechmogącego Boga. Osobiście bardzo ceniłem jego szczerą dobroć, prostotę, otwartość i serdeczne oddanie sprawie Kościoła w Polsce i na świecie. Takim pozostanie w mojej pamięci i modlitwie. Niech Pan przyjmie go do swojej chwały! Tobie, Czcigodny Bracie, polskim Kardynałom i Biskupom, Rodzinie Zmarłego, uczestnikom ceremonii pogrzebowej i wszystkim Polakom z serca błogosławię: w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Watykan, 24 stycznia 2013 r. Benedykt XV, Papież Prezydium Konferencji Episkopatu Polski wyraża Bogu wdzięczność za posługę Kardynała Józefa Glempa, Prymasa Polski Seniora. Przez 28 lat przewodniczył On Konferencji Episkopatu Polski, nadając jej pracom zasadnicze kierunki. Posługa Księdza Kardynała na rzecz Konferencji przypadła na czas papieskich pielgrzymek, wiązała się m.in. z przygotowaniem Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską oraz także przy udziale Nuncjatury Apostolskiej reformy struktur administracyjnych Kościoła w Polsce. Dziękujemy też Bogu za troskę Księdza Prymasa o kolegialność prac księży biskupów w ramach Konferencji, której przewodził. Za szczególną duszpasterską mobilizację w podejmowaniu nowych wyzwań, a także za roztropne rozpoznawanie znaków czasu dla Kościoła w Polsce. Wraz z Polakami rozsianymi po całym świecie wyrażamy wdzięczność Bogu za wieloletnią pracę duszpasterską na rzecz Polonii, rozliczne wizyty, które były czytelnym znakiem dla wielu ośrodków na całym świecie. Wdzięczni jesteśmy Bogu również za to, że już jako senior Kard. Józef Glemp czynnie uczestniczył w pracach Konferencji Episkopatu Polski, zabierając głos w wielu sprawach jako autorytet. Prosimy Boga, aby za to wszelkie dobro, obdarzył Go wieczną radością w niebie. Jest co wspominać i za co być wdzięcznym Kościołowi powiedział prezydent Bronisław Komorowski na wieść o śmierci kardynała Józefa Glempa. Chciałbym podkreślić moją osobistą ogromną wdzięczność za posługę i Polsce, i Kościołowi polskiemu, która była udziałem prymasa Glempa w najtrudniejszych warunkach, bo przecież był to prymas trudnego czasu dodał prezydent. Poinformował też, że po śmierci kard. Józefa Glempa flagi na budynkach prezydenckich zostaną opuszczone do połowy masztów. Z podobną sugestią Bronisław Komorowski zwrócił się do wszystkich Prezydium Konferencji Episkopatu Polski Józef Michalik Przewodniczący KEP Stanisław Gądecki Zastępca Przewodniczącego KEP Wojciech Polak Sekretarz Generalny KEP Warszawa, r. BP KEP naczelnych władz państwa polskiego rządu, Sejmu i Senatu. Myślę, że taki symboliczny gest żałoby jest jak najbardziej właściwą formą wspomnienia zasług i roli, którą odegrał w tym ciekawym okresie życia narodu ksiądz prymas Józef Glemp wyjaśnił 24 stycznia podczas spotkania z mediami prezydent. Według niego w posłudze prymasa Glempa było tyle samo marzenia o dobrej zmianie, co rozsądku i zdolności myślenia w kategoriach daleko idącej odpowiedzialności za to, co w Ojczyźnie się dzieje i może się dziać w najtrudniejszym okresie. lk WYDARZENIA 3

4 WYDARZENIA 4 Pożegnanie Pasterza Kardynałowie i biskupi z kraju i zagranicy, przedstawiciele władz państwowych i wierni żegnali zmarłego 23 stycznia kard. Józefa Glempa podczas trzydniowych uroczystości żałobnych w Warszawie. Na Mszach świętych sprawowanych przy trumnie Prymasa seniora w kościele sióstr wizytek, w kościele Świętego Krzyża oraz w archikatedrze gromadzili się także przedstawiciele innych Kościołów, reprezentanci różnych środowisk, organizacji i instytucji. Wierni przychodzili pożegnać Prymasa stojąc w długich kolejkach, by pomodlić się przy Jego trumnie. Kard. Józef Glemp spoczął w krypcie arcybiskupów w podziemiach archikatedry warszawskiej. Uroczystości pogrzebowe rozpoczęła w sobotę 26 stycznia Msza św. W stołecznym kościele sióstr wizytek na Krakowskim Przedmieściu. Przewodniczył jej bp. Tadeusz Pikus. Był gigantem pracy, nie odpoczywał, całkowicie poświęcony posłudze duszpasterskiej mówił o zmarłym. Ksiądz Prymas czasami był stanowczy, ale nigdy nie walczył przeciwko komukolwiek czy czemukolwiek. Nie walczył przeciwko człowiekowi czy przeciwko światu, lecz walczył o człowieka i o świat. Szedł jak owca między wilki, był roztropny jak wąż i nieskazitelny jak gołąb powiedział hierarcha. Wraz z bp. Pikusem liturgię koncelebrowali nuncjusz apostolski w Gruzji, Armenii i Azerbejdżanie abp Marek Solczyński, ordynariusz diecezji witebskiej bp Władysław Blin oraz biskup kaliski Edward Janiak. Kościół szczelnie wypełnili warszawiacy, siostry zakonne i klerycy z trzech seminariów duchownych. Po południu przy trumnie kard. Glempa modlili się grekokatolicy. Liturgii żałobnej odprawianej w rycie wschodnim przewodniczył biskup wrocławsko-gdański Włodzimierz Juszczak. Przypomniał, że to prymas Glemp rozpoczął dialog i pojednanie polsko- -ukraińskie: w roku 1987 z kardynałem Lubacziwskym (UKGK) wymienił deklaracje o wzajemnym przebaczeniu. Przez całą sobotę, stojąc w długiej kolejce przy kilkunastostopniowym mrozie, mieszkańcy stolicy oddawali Prymasowi hołd i żegnali go. Świątynia była otwarta do czasu, jak długo przybywali ludzie chcący pożegnać Kardynała. W niedzielę rano trumna z ciałem prymasa Glempa została przewieziona do pobliskiej bazyliki Świętego Krzyża. Tam o godz. 9 Mszy św. przewodniczył kard. Kazimierz Nycz. Wiara i naturalne predyspozycje kazały mu służyć mądrej jedności, a nie upokarzającym podziałom mówił o Prymasie metropolita warszawski. I podkreślił, że Zmarły był dla wszystkich, bo wierzył i wiedział, że za wszystkich Chrystus umarł i zmartwychwstał. W świątyni obecne były m.in. siostry zakonne i bracia zakonni, którym towarzyszył koncelebrujący Mszę św. bp Kazimierz Gurda, przewodniczący Komisji KEP ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego. Kard. Nycz zauważył, że Prymas senior nigdy nie pozwolił się zakwalifikować do określonych środowisk, czy frakcji. Wiara i naturalne predyspozycje kazały mu łączyć, a nie dzielić. W imię miłości do Kościoła potrafił przyznać się do swoich błędów i przeprosić za nie oraz za grzechy Kościoła, a zwłaszcza za brak świętości jego członków. To nie jest powszechna praktyka zauważył kard. Nycz. Przypomniał, że właśnie 27 stycznia, podczas Mszy św. radiowej miało zostać wygłoszone kazanie z okazji przypadającego 2 lutego Dnia Życia Konsekrowanego. Prymas-senior obchodziłby wtedy 30-lecie swojego kardynalatu. Bardzo chciał, żeby ten jego jubileusz przygotować skromnie, ale w powiązaniu ze świętem Ofiarowania Pańskiego i z Dniem Życia Konsekrowanego powiedział metropolita. Mszę w kościele św. Krzyża uświetnił międzyzakonny chór pod dyrekcją s. Dolores Nowak ze Zgromadzenia Sióstr Uczennic Boskiego Mistrza. Potem przez kilka godzin warszawiacy mogli składać hołd Zmarłemu i wpisać się do wystawionej w świątyni księgi kondolencyjnej. O godz rozpoczęła się Msza żałobna pod przewodnictwem abp Celestino Migliore. Nuncjusz apostolski odczytał telegram kondolencyjny Benedykta XVI. Papież napisał m.in., że śp. Prymas senior, kontynuując dzieło prymasa Stefana Wyszyńskiego, w stałej łączności i duchowej więzi z papieżem Janem Pawłem II, z wielką rozwagą podchodził do rozwiązywania wielu spraw i problemów w życiu politycznym, społecznym i religijnym Polaków. W koncelebrze uczestniczył m.in. kard. Stanisław Ryłko, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Świeckich, który na uroczystościach pogrzebowych reprezentował Stolicę Apostolską. Homilię wygłosił abp Józef Michalik. Kościół w Polsce i Ojczyzna żegna dziś człowieka, który przez wiele lat był naszym przewodnikiem i nadzieją naszych oczekiwań. Jakże często czekaliśmy na jego słowa, zwłaszcza wtedy, gdy sami nie mieliśmy odwagi ich wypowiedzieć. Jakże często stawialiśmy mu wymagania, zamiast postawić je sobie przyznał przewodniczący KEP. Przypomniał, że prymas Glemp był realizatorem nauczania Soboru Watykańskiego II, wytyczonego w konstytucji Gaudium et spes. Radość i nadzieja, smutek i lęk ludzi w naszych czasach, szczególnie ubogich i wszelkich uciśnionych, były również radością i nadzieją, smutkiem i lękiem jego jako ucznia Chrystusa stwierdził kaznodzieja. Ksiądz prymas był też sprawdzonym nauczycielem narodu, człowiekiem pokoju i przebaczenia, który nie wytaczał procesów, ani nie wypominał latami wyrządzonych mu krzywd moralnych. Nie obnosił się też ze swymi sukcesami czy odniesionymi ranami kontynuował abp Michalik. Był wielki, ponieważ był sługą wielkiego Pana, Chrystusa ukrzyżowanego i zmartwychwstałego. Według przewodniczącego KEP testamentem prymasa Glempa można by nazwać jego wezwanie z 13 grudnia 1981 r. o niepodejmowanie bratobójczej walki, Polaka przeciwko Polakowi. Także dzisiaj, jakże aktualne jest jego przesłanie: podejmujcie dialog, postawcie interes biednych ludzi ponad interes grupy czy partii, uszanujcie przeciwników ideowych,

5 Jestem gotowy na odejście... Niedługo przed śmiercią kard. Józef Glemp udzielił ostatniego w swoim życiu wywiadu. Przeprowadziła go Milena Kindziuk, autorka biografii kardynała pt: Ostatni taki Prymas. Oto fragmenty tej rozmowy: Kogo chciałby Ksiądz Prymas spotkać po drugiej stronie życia? Moich bliskich. Matkę, Ojca i cały szereg innych postaci znanych z historii czy literatury. Nie będzie niczym nadzwyczajnym spotkać się z prymasem Poniatowskim czy Trąbą, Wyszyńskim czy z Kasprowiczem! Bo jego też, jak wierzę, będę mógł w niebie odszukać! [Józef Glemp uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu i z tą szkołą utrzymywał kontakt do końca życia red.]. Wierzę, że w całej prawdzie gdzieś tam się wszyscy odnajdziemy. I że Pan Bóg będzie nas rozliczał z odpowiedzialności. Poznamy wtedy Boga takim, jakim jest. Sami siebie też zrozumiemy i odnajdziemy w Bogu. Chciałby Ksiądz Prymas coś im powiedzieć? Myślę, że oni mogliby mi powiedzieć więcej Jak wyobraża sobie Ksiądz Prymas ten drugi świat? Czy będzie w nim dom rodzinny z Rycerzewa, chleb, który piekła matka, kościół w Inowrocławiu? To świat zupełnie inny od obecnego. Na pewno będzie to życie intensywne, skondensowane, w którym nie istnieje nuda. Niekiedy myślimy o niebie, jak o wielkiej, długiej, niekończącej się liturgii ku chwale Pana Boga. Jest to wyobrażanie nieba na wzór ziemski. Tymczasem nie możemy sobie nawet uzmysłowić, jakim szczęściem będziemy się tam cieszyć. Przecież, jak mówi Pismo Święte, ani oko nie widziało, ani ucho nie słyszało, co przygotował Pan tym, którzy Go miłują. Czy przemawia do Eminencji jakaś wizja literacka tego innego świata? Na przykład Boskiej Komedii Dantego? Czy może przedstawienie malarskie? To ciekawe, że tak wiele jest przedstawień malarskich związanych z krzyżem, np. scena ukrzyżowania, zdjęcia z krzyża czy złożenie do grobu, natomiast sztuka znacznie rzadziej usiłuje pokazać zmartwychwstanie. Są wizje Sądu Ostatecznego, gdzie stykają się światy dobra i zła, a raczej są wtedy rozdzielane. W literaturze Dante opisuje przejście przez czyściec, piekło i raj, gdzie poeta odszukuje postacie znane jeszcze z czasów pogańskich. To są jednak przedstawienia w kluczu poszukiwania analogii między życiem wiecznym a doczesnym. To wizja czysto artystyczna, pisarska, niekoniecznie dotykająca istoty drugiego świata. Trwanie w wieczności jest inne niż w wymiarze czasowym. Nie liczą się lata, nie liczą się godziny. To jest zupełnie inny wymiar życia Bożego, którego nie możemy sobie w pełni wyobrazić ani opisać. oni także mają prawo do własnych przekonań; przestańcie znieważać krzyże i kościoły, przestańcie szukać pustej popularności przez deptanie prawdy i lekceważenie moralności apelował przewodniczący Episkopatu. Kolejne jego zdaniem wołanie klęczącego Prymasa to wołanie o pomoc rodzinie, o wychowanie naszych dzieci i młodzieży w szacunku do ojczystej historii, szacunku do Bożego prawa, które broni starca i poczęte życie. Ostatnio, tego rodzaju nawoływania nie zawsze idą na marne dodał abp Michalik. Po Eucharystii z bazyliki Świętego Krzyża do archikatedry św. Jana Chrzciciela wyruszył kondukt żałobny prowadzony przez kard. Nycza. Szło w nim kilkudziesięciu polskich biskupów, duchowieństwo, siostry zakonne, kompania reprezentacyjna Wojska Polskiego i tysiące wiernych z różnych części kraju. W archikatedrze do późnych godzin wieczornych trwała modlitwa za Zmarłego. W poniedziałek o godz. 11 rozpoczęła się uroczysta Msza św. pogrzebowa pod przewodnictwem kard. Stanisław Dziwisza. Homilię wygłosił Prymas Polski abp Józef Kowalczyk. awo, im, lk, mp, rl Relację z uroczystości pogrzebowych w archkatedrze zmieścimy w następnym numerze Wiadomości KAI. Czy Ksiądz Kardynał boi się śmierci? Śmierć i tak przyjdzie, racjonalnie więc lęk jest niepotrzebny. Nie jest jednak tak, że się zupełnie nie boję. Nie tyle może samej śmierci, co sposobu, w jaki odejdę. Chciałbym godnie przejść do wieczności, tymczasem okoliczności mogą być bardzo różne. Bardziej boimy się więc cierpienia niż samej śmierci? Cierpienia, czy też braku przygotowania do chwili przejścia. Umiera się przecież w różnych okolicznościach, w różnym stanie świadomości i poziomie cierpienia. Stąd modlimy się do Boga o dobrą i godną śmierć. Jak się zatem przygotować na ostateczne przejście do Pana? Jest na to jedna odpowiedź: być zawsze z Chrystusem, z którym jesteśmy złączeni od momentu chrztu. Ważne, by pamiętać o tym przez całe życie. Niektórzy przecież umierają nagle, giną w wypadkach. Stąd tak istotne jest wezwanie ewangeliczne: Czuwajcie, bo nie znacie dnia ani godziny. Ponadto, ważna jest wiara, że w chwili śmierci nasze życie się nie kończy, a jedynie się zmienia. A co by powiedział Ksiądz Prymas ludziom, którzy wierzą, że śmierć to kres życia i że nie ma nic poza nią? Gdzie oni mają znaleźć nadzieję? Ci, co nie wierzą, odczuwają tragiczny brak. Brak wiary, która daje szansę na nowe życie. Zauważmy jednak, że człowiek niewierzący paradoksalnie też musi wierzyć: w niebyt, w brak Boga. Nie może mieć pewności, że Boga nie ma. Bo na to też dowody nie istnieją. Wierzę, że Bóg nie odmawia łaski wiary tym, którzy Go o nią proszą. I tutaj należy szukać nadziei. Rozmawiała Milena Kindziuk (Wywiad nieautoryzowany. W całości ukaże się w Tygodniku Niedziela ) WYDARZENIA 5

6 Prymas Kowalczyk: gorliwy biskup, roztropny prymas Polski KRAJ 6 Pożegnaliśmy człowieka, który całe swoje życie poświęcił dla dobra Kościoła w Polsce. Był żarliwym kapłanem, gorliwym biskupem i roztropnym Prymasem Polski. Przez posługę słowa i sakramentów niestrudzenie przybliżał wiernym Chrystusa powiedział prymas Polski abp Józef Kowalczyk o zmarłym prymasie seniorze kard. Józefie Glempie. Mój smutek jest tym większy, iż z Księdzem Kardynałem łączyły mnie wieloletnie więzi koleżeńskie i przyjacielskie. Moja współpraca z prymasem Glempem, gdy pełniłem posługę Nuncjusza Apostolskiego w Polsce, układała się jak najlepiej. Wspólnie, wykorzystując dary i łaski, jakie otrzymaliśmy od Opatrzności Bożej, staraliśmy się jak najgorliwiej pracować dla dobra Kościoła, który jest w Polsce stwierdził abp Kowalczyk. Wielu z nas pamięta dzień 7 lipca 1981 r., kiedy to Ojciec Święty Jan Paweł II ogłosił w Watykanie biskupa Józefa Glempa następcą zmarłego kardynała Stefana Wyszyńskiego na stolicach arcybiskupich i metropolitalnych w Gnieźnie i w Warszawie oraz kolejnym Prymasem Polski. Arcybiskup Józef Glemp został 56. Prymasem Polski i 70. arcybiskupem metropolitą gnieźnieńskim oraz 14. rządcą archidiecezji warszawskiej, w tym dwunastym jej arcybiskupem metropolitą przypomniał metropolita gnieźnieński. Podkreślił również, że kard. Glemp z zaufaniem i nadzieją podejmował wyznaczone tradycją oraz wymogami prawa kanonicznego zadania kościelne w specyficznej i jakże zmieniającej się wówczas rzeczywistości polskiej, której dalsze koleje były trudne do przewidzenia. Nowy Prymas Polski od początku swego urzędowania był człowiekiem niezwykle otwartym na wszelkie budzące się dobro, sprawiedliwość i wzajemną miłość, które miały ostatecznie stanowić autentyczne, moralne podłoże odrodzenia narodu i państwa. Rozumiał, że Kościół w Polsce jest zawsze związany z narodem i jest mu do końca oddany; jest z nim w każdej sytuacji i jest gotowy nieść mu pomoc w ramach swojej zbawczej misji. Prymas miał jednak świadomość, że Kościół nigdy nie może zastępować władz państwowych, politycznych czy administracyjnych powiedział hierarcha. Podkreślił również, że niezwykle trudną próbą dla nowego Prymasa był dzień 13 grudnia 1981 r., czyli ogłoszenie stanu wojennego. Prymas Glemp okazał się wówczas człowiekiem pełnym wiary i nadziei. Ufał, że dobro, sprawiedliwość i wzajemne zrozumienie ostatecznie zwyciężą. Dlatego podejmował w trudnych dniach stanu wojennego i w latach 80. tyle zabiegów o wzajemne porozumienie, przebaczenie oraz jedność, które są podstawowymi wymogami wzajemnego współżycia powiedział abp Kowalczyk. 2 lutego 1983 r., na publicznym konsystorzu w Watykanie, arcybiskup Józef Glemp otrzymał godność kardynała prezbitera Świętego Rzymskiego Kościoła tytułu Najświętszej Maryi Panny na Zatybrzu był to kościół tytularny jego poprzednika kardynała Stefana Wyszyńskiego. Prymas Glemp wszedł zatem w szczególne grono najbliższych współpracowników papieża, został członkiem Kongregacji Kościołów Wschodnich, Papieskiej Rady do spraw Kultury, Papieskiej Rady Iustitia et Pax i Najwyższego Trybunału Sygnatury Apostolskiej, a także honorowym członkiem Papieskiej Międzynarodowej Akademii Maryjnej. Jako przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski należał do Rady Konferencji Biskupów Europy (CCEE). Pełnił także godność honorowego przewodniczącego międzynarodowych spotkań Ludzie i Religie, organizowanych przez rzymską Wspólnotę Sant`Egidio. Jako przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski wziął udział w kilku zwyczajnych i nadzwyczajnych Synodach Biskupów w Rzymie. Szczególnie cenna była jego inicjatywa opracowania nowej edycji Katechizmu Kościoła Katolickiego, którego ostatnie wydanie związane było z Soborem Trydenckim. Ważną inicjatywą kardynała Józefa Glempa był II Polski Synod Plenarny odbyty w latach Był jego przewodniczącym i koordynował prowadzone prace dyskusyjne, badawcze i programowe. Episkopat Polski pod przewodnictwem kardynała Glempa opracował program duszpasterski na okres dziesięciolecia przed Wielkim Jubileuszem roku 2000 przypomniał abp Kowalczyk. Wspominając zmarłego Poprzednika zwrócił uwagę na jego działalność na polu państwowym, społecznym i narodowym oraz troskę o Polaków żyjących na emigracji. Prymas Glemp przewodniczył uroczystościom religijno-patriotycznym w kraju i zagranicą. Jako duchowy opiekun polskiej emigracji odwiedzał środowiska polonijne w różnych krajach świata. Wspomagał także polskie wspólnoty żyjące za wschodnią granicą naszej Ojczyzny oraz starał się nawiązywać poprawne kontakty i dialog z Kościołem Prawosławnym na tamtych terytoriach wyliczał metropolita gnieźnieński. Przygotowywał też wizyty i był koordynatorem programów pielgrzymek apostolskich Jana Pawła II do Polski (1983, 1987, 1991, 1995, 1997, 1999 i 2002). Towarzyszył papieżowi podczas kilkunastu pielgrzymek zagranicznych. Był organizatorem i witał w Polsce Benedykta XVI podczas jego pielgrzymki w 2006 roku. Przypominając o niezrealizowanym postanowieniu twórców Konstytucji 3 Maja, zainicjował budowę świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie jako wotum narodu polskiego za dar odzyskanej wolności. Obok swej szerokiej działalności w wymiarze narodowym i państwowym oraz społecznym, prowadził, jak każdy biskup, zwyczajne prace duszpasterskie i religijne, okazując się niebywałą gorliwością i pracowitością.

7 Po reorganizacji struktur administracyjnych Kościoła w Polsce, 25 marca 1992 roku, na mocy bulli Jana Pawła II Totus Tuus Poloniae Populus przestała istnieć unia personalna między Gnieznem i Warszawą. Kardynał Glemp pozostał arcybiskupem metropolitą warszawskim, zachowując godność Prymasa Polski, jako kustosz relikwii św. Wojciecha w Gnieźnie. Nadal, nieprzerwanie od 1981 roku, pełnił funkcję przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski i Rady Stałej (dawniej Rady Głównej) KEP. 18 marca 2004 r. nastąpiła zasadnicza zmiana roli prymasa w Polsce. Tego dnia kardynał Józef Glemp przestał być przewodniczącym Konferencji Episkopatu Polski. Dobiegła bowiem końca jego druga po zmianie przepisów kadencja. Wraz z księdzem prymasem Glempem, jako przewodniczącym KEP, skończył się też okres wielkich Prymasów Polski, którzy byli równocześnie przewodniczącymi Konferencji Episkopatu Polski. II Sobór Watykański kształtuje dzieje Kościoła w duchu wspólnoty i kolegialności. Także w naszej Ojczyźnie całością prac Konferencji Episkopatu kieruje jej przewodniczący z wyboru, a prymasostwo, choć nadal bardzo ważne, stanowi funkcję tylko honorową i nie wiąże się ze sprawowaniem władzy w Kościele. Prymas Józef Glemp kontynuował jednak swoją aktywność publiczną, która nadal była bardzo różnorodna i bogata w treści ewangeliczne mówił abp Kowalczyk. Zgodnie z Kodeksem Prawa Kanonicznego kontynuował dnia 6 grudnia 2006 r. Benedykt XVI przyjął rezygnację kardynała Glempa z urzędu metropolity warszawskiego. Papież pozwolił mu jednocześnie na zachowanie tytułu Prymasa Polski do chwili ukończenia 80 roku życia, czyli do 18 grudnia 2009 r. Na faktyczną emeryturę kardynał Glemp przeszedł 1 kwietnia 2007 roku, kiedy to odbyło się kanoniczne przejęcie archidiecezji warszawskiej przez arcybiskupa Kazimierza Nycza. 26 listopada 2009 r., na zebraniu plenarnym Konferencji Episkopatu Polski na Jasnej Górze, dziękowaliśmy Abp Michalik: człowiek otwarty, pokorny... kardynałowi Józefowi Glempowi za jego posługę prymasowską, za przewodnictwo i twórczy udział w pracach episkopatu oraz za przykład jego gorliwości i pracowitości. Przy tej okazji należy również przypomnieć, że kardynał Glemp był doktorem honoris causa wielu wyższych uczelni. Otrzymał także liczne nagrody i odznaczenia. 21 grudnia 2009 r. w Warszawie prymas senior Glemp został uhonorowany przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego najwyższym odznaczeniem Orderem Orła Białego przypomniał prymas Polski. Żegnamy człowieka, który całe swoje życie poświęcił dla dobra Kościoła. Był żarliwym kapłanem, gorliwym biskupem i roztropnym Prymasem Polski. Przez posługę słowa i sakramentów niestrudzenie przybliżał wiernym Chrystusa. Modlę się dziś, by Pan Czasu i Wieczności przyjął swego wiernego sługę do wiecznych przybytków i obdarzył go pełnią swej miłości i pokoju zakończył abp Kowalczyk. bgk Przechodzi do historii Kościoła w Polsce jako piękny przykład otwartości na ludzi i świat tak kard. Józefa Glempa wspomina abp Józef Michalik. W rozmowie z KAI przewodniczący Episkopatu zwrócił uwagę na roztropność kard. Glempa w okresie stanu wojennego, jego zamiłowanie do historii i pokorę a także na szacunek, jakim darzyli go biskupi z różnych krajów. Abp Michalik podkreślił, że Kościół w Polsce żegna wybitnego członka Episkopatu, człowieka dużych zasług, który przez całe swoje życie z całkowitym oddaniem służył Kościołowi w naszej Ojczyźnie. Przewodniczący KEP zwrócił uwagę, że późniejszy Prymas Polski był doskonale przygotowany do pracy dla Kościoła m.in. przez solidne studia i uzyskane w Rzymie doktoraty z obojga praw cywilnego i kanonicznego. Wkrótce potem rozpoczął się dla niego wieloletni okres współpracy z wybitnym Sługą Bożym i Prymasem Tysiąclecia, kard. Stefanem Wyszyńskim, którego dziedzictwo przejął w bardzo trudnym momencie polskiej historii. W czasie pierwszych, trudnych wystąpień z okresu stanu wojennego pokazał roztropność, wyważony sąd i troskę o to, żeby nie iść drogą radykalnych emocji, nie kierować się odruchem patriotycznego zrywu, lecz drogą rozumu przypomniał abp Michalik. Dodał, że cechą kard. Glempa była roztropność i dążenie do rozwiązywania wszystkich spraw przez dialog. Kard. Glemp był miłośnikiem historii i lubił podpierać się argumentami historycznymi, poszerzając w ten sposób spojrzenie na współczesną rzeczywistość. Metropolita przemyski podkreślił, że zmarły Prymas zawsze był człowiekiem pokornym, niekonfliktowym, a współpraca z nim była spokojna i pozbawiona napięć. Przewodnicząc przez wiele lat obradom konferencji episkopatu, czy też uczestnicząc w obradach już jako senior zabierał głos i był bardzo aktywny a jednocześnie gotowy do wysłuchania przeciwnego zdania wspomina abp Michalik. Ponadto cechowała go głęboka duchowość, a także pracowitość, która przejawiała się m.in. w zamiłowaniu do ciągłych studiów i poszerzania wiedzy. Prymas Glemp był też człowiekiem bardzo otwartym na Wschód, wielokrotnie odwiedzał te kraje, angażował się w dialog z Kościołem prawosławnym i innymi Kościołami zaznaczył metropolita przemyski. Dodał, że polski hierarcha był ceniony przez biskupów z innych krajów, którzy darzyli go głębokim szacunkiem. tk KRAJ 7

8 Kard. Grocholewski: uczynił wiele dla Polski, także w perspektywie globalnej Prefekt Kongregacji ds. Edukacji Katolickiej kard. Zenon Grocholewski wspomina prymasa Józefa Glempa jako człowieka całkowicie oddanego Kościołowi, który bardzo wiele uczynił dla Polski, także w perspektywie ogólnoświatowej. Kard. Grocholewski zaznaczył, że kard. Glemp był człowiekiem bardzo zdolnym i cenionym. W 1972 roku, kiedy zaczął pracować w Kurii Rzymskiej, w Najwyższym Trybunale Sygnatury Apostolskiej, ówczesny sekretarz tego trybunału, abp Aurelio Sabattani wezwał mnie i zapytał, czy znam ks. Józefa Glempa. Podkreślił, że był to jego najlepszy student w Studium Rotalnym. Interesował się, co obecnie robi. Okazuje się, że gdy w drugiej połowie lat sześćdziesiątych był arcybiskupem w Loreto, spotkał tam kard. Wyszyńskiego i mówił mu o tym zdolnym kapłanie z archidiecezji gnieźnieńskiej, polecając jako osobę która może wnieść poważny wkład w dobro Kościoła. W 1967 roku ks. Glemp podjął pracę w Sekretariacie Prymasa Polski w Warszawie. Trudno dziś powiedzieć, na ile wpłynęła na to rekomendacja abp. Sabattaniego, który często później do tej sprawy powracał powiedział polski purpurat kurialny. Jednocześnie przypomniał, że w roku 1983 obydwaj duchowni zostali włączeni podczas tego samego konsystorza do kolegium kardynalskiego. Ujęło mnie, że ponad siedemdziesięcioletni prefekt Sygnatury Apostolskiej cieszył się z faktu, iż otrzymywał purpurę razem ze swoim dawnym, siedemnaście lat młodszym studentem, którego zawsze cenił stwierdził kard. Grocholewski. Według niego kard. Glemp nie miał łatwego zadania obejmując stolicę prymasowską po niezwykle popularnym kard. Wyszyńskim. Spełnił jednak pokładane w nim nadzieje. Niewątpliwie cenił go bł. Jan Paweł II, mianując 4 marca 1979 r. biskupem ordynariuszem diecezji warmińskiej, a niespełna dwa lata później, 7 lipca 1981 r. arcybiskupem metropolitą warszawskim i gnieźnieńskim, Prymasem Polski. Pracujący od wielu lat w Kurii Rzymskiej kard. Grocholewski podkreślił też wkład kard. Glempa w powszechną misję Kościoła, przekraczającą granice Kard. Dziwisz: był człowiekiem na nowe czasy państw. Zaraz po wyniesieniu do godności kardynalskiej został on członkiem Kongregacji dla Kościołów Wschodnich dykasterii, w której praca nie jest łatwa. Do jej kompetencji należy wiele Kościołów o odrębnej, specyficznej tradycji, w tym w Polsce dwie diecezje obrządku bizantyńsko-ukraińskiego. Ponadto Prymas Polski był ordynariuszem dla wiernych innych obrządków wschodnich, nie mających na terenie naszej Ojczyzny swego ordynariusza. Ponadto kard. Glemp był m.in. członkiem Papieskiej Rady Iustitia et Pax, troszczącej się o krzewienie sprawiedliwości i pokoju w świecie, a także promocję nauki społecznej Kościoła. W jego wypowiedziach uderzała równowaga. Dostrzegał zagrożenia stojące przed Kościołem, a z drugiej strony stojące przed nim szanse. Starał się obiektywnie postrzegać rzeczywistość. Można się z nim było zgadzać lub nie, ale trzeba uznać, że starał się dogłębnie analizować problemy, czy sytuacje, a w jego podejściu widać było zatroskanie o losy Kościoła w naszej Ojczyźnie i w świecie podkreślił prefekt Kongregacji ds. Edukacji Katolickiej. st KRAJ 8 Rola kard. Józefa Glempa w życiu Kościoła i narodu polskiego była ogromna. Jestem pewien, że był człowiekiem odpowiednim na te nowe czasy, czasy przełomu w życiu społecznym, politycznym, a także w życiu Kościoła stwierdził w rozmowie z KAI kard. Stanisław Dziwisz. Po czym dodał: Mogę powiedzieć, ponieważ byłem przy Ojcu Świętym, że to był człowiek Jana Pawła II. Papież go znał jako sekretarza kard. Stefana Wyszyńskiego, często korzystał z jego pomocy i później wiedział, że tego człowieka można mianować Prymasem Polski, ponieważ czerpie doświadczenie z tego, co widział, co przeżywał u boku kard. Wyszyńskiego, a równocześnie miał własne spojrzenie, własną osobowość mówił metropolita krakowski. Podkreślił jednocześnie, że kard. Glemp korzystał z rad wielkich autorytetów, ale równocześnie podejmował własne decyzje i miał własne podejście do różnych spraw. Znałem go jeszcze jako sekretarza, ja wówczas też byłem sekretarzem, więc mieliśmy bliskie kontakty, również koleżeńskie. Kardynał był trochę zamknięty, ale ciepły, zawsze przyjacielski wspominał hierarcha. Jego zdaniem prymas Glemp był postacią bardzo pogłębioną, kochającym Ojczyznę wiernym sługą Kościoła. Przeprowadził Polskę i Kościół przez ten trudny okres z wielką roztropnością uważa kardynał. Był człowiekiem dialogu, bardzo mu zależało, aby w okresie tych wielkich napięć nie było rozlewu krwi, umiejętnie rozwiązywał problemy. Zapytany o to, że niektórzy uważają, iż prymas Glemp powinien być bardziej stanowczy, metropolita krakowski odpowiedział: dziś możemy powiedzieć, że jego stanowisko przyniosło dobre owoce. W Polsce, bez rozlewu krwi, dokonała się wielka rewolucja. Prymas Glemp był człowiekiem dialogu, nie działał sam, zawsze się konsultował z Episkopatem i zawsze szanował zdanie innych biskupów zaznaczył kard. Dziwisz. Kościół dawał wówczas wielkie oparcie ludziom, którzy walczyli o wolność, skuteczny parasol dla sił, które dążyły do odnowy społeczeństwa i demokracji podkreślił metropolita krakowski, dodając, że śmierć kardynała to wielka strata dla Kościoła. led

9 Abp Głódź: był człowiekiem wielkiego ducha Mam ogromny dług wdzięczności wobec kard. Józefa Glempa, gdyż to on mnie konsekrował na biskupa na Jasnej Górze, a później jako biskup polowy przez wiele lat byłem jego najbliższym sąsiadem w Warszawie powiedział KAI abp Sławoj Leszek Głódź. Patrzyłem zawsze na Księdza Prymasa jako na człowieka głębokiej wiary dodał. A przede wszystkim prymas Glemp był zawsze kimś naturalnym, szczerym do bólu. To, co robił, robił zawsze jako człowiek Kościoła i człowiek wielkiej wiary. Nie było w nim żadnej, absolutnie żadnej ludzkiej wyniosłości czy pychy. Jeśli dziś kontynuował metropolita gdański przyjrzymy się wypowiedziom Księdza Prymasa w różnych okresach jego rządów, to zauważamy, że wszystkie one są trafne, że kierował się doskonałą pasterską intuicją. A przewodził Kościołowi w Polsce w czasie przemian ustrojowych. Wówczas, kiedy rodził się Konkordat i Konstytucja i zupełnie nowy sposób obecności Kościoła w relacjach z państwem i w rzeczywistości publicznej. Był to czas zagospodarowywania, a właściwie odzyskiwania przestrzeni dla Kościoła, co wyrażało się m. in. w powrocie religii do szkół, odtworzeniu diecezji wojskowej, powrotu kapelanów do szpitali i więzień. Prymas zdaniem abp. Głódzia miał także wielkie zasługi w tworzeniu nowych mediów i na tę rzeczywistość był nadzwyczaj otwarty. Sam, mimo podeszłego wieku, nauczył się posługiwać komputerem i odnalazł się w zupełnie nowej przestrzeni medialnej. Prymas podkreślił metropolita był też bardzo otwarty na nowe zgromadzenia zakonne i ruchy religijne, tak potrzebne Kościołowi wobec nowych wyzwań. To właśnie zasługą kard. Glempa było sprowadzenie do Polski sióstr Matki Teresy z Kalkuty czy Małych Sióstr od Jezusa. Jego zasługą było również odtworzenie w Polsce struktur Akcji Katolickiej. Sprowadził też jako jeden z pierwszych biskupów w Europie seminarium Redemptoris Mater dla drogi Neokatechumenalnej. Abp Głodź zwrócił uwagę na takt, z jakim kard. Glemp przewodniczył konferencji Episkopatu, gdzie cieszył się wielkim autorytetem. Docenił także wielką godność, z jaką zniósł reorganizację Kościoła w Polsce na początku lat 90., kiedy rozwiązano unię personalną archidiecezji warszawskiej i gnieźnieńskiej. Był pierwszym w historii Prymasem Polski, który odszedł dobrowolnie na emeryturę, a urząd ten przekazał pokornie swemu następcy, abp. Henrykowi Muszyńskiemu. Był też człowiekiem, który mimo tak wielu zasług i olbrzymiego autorytetu, potrafił w ostatnich latach życia odsunąć się na bok, zamieszkać skromnie w Wilanowie i pozostawić innym pole do odpowiedzialności dodał abp Głódź. mp Metropolita Sawa: przygotował grunt pod polsko-rosyjskie pojednanie Prymas Glemp z wielkim szacunkiem odnosił się do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, niejako przygotowując grunt do podpisania słynnego porozumienia z dnia 16 sierpnia 2012 r. pomiędzy Kościołami Rzymskokatolickim w Polsce i Rosyjskim Kościołem Prawosławnym napisał w liście kondolencyjnym do abp. Józefa Michalika, przewodniczącego KEP prawosławny metropolita warszawski i całej Polski Sawa. Był otwartym i życzliwym wobec każdego człowieka czytamy dalej w liście. Z sympatią i szacunkiem odnosił się do Kościoła Prawosławnego. Odwiedził kilkakrotnie naszą warszawską katedrę oraz inne świątynie. Spotkał się ze wszystkimi zwierzchnikami lokalnych Kościołów Prawosławnych odwiedzających Polskę. Spotkania te nacechowane były przyjaznymi, braterskimi uczuciami podkreślił metropolita Sawa. Przypomniał wystąpienie prymasa Glempa w imieniu całego Kościoła Rzymskokatolickiego w 1988 r. w Moskwie podczas międzynarodowych uroczystości poświęconych 1000-leciu Chrztu Rusi, które przyjęto z wielkim aplauzem. Metropolita Sawa ujawnił, że Jego Świątobliwość Patriarcha Moskwy i całej Rusi Cyryl jeszcze przed przyjazdem do Polski wyraził życzenie, by podczas spotkań oficjalnych mających miejsce w czasie Jego wizyty w naszym kraju obecny był śp. prymas senior Józef Glemp. Świadczy to o wielkim szacunku Jego Świątobliwości wobec Prymasa seniora zauważył zwierzchnik polskich wyznawców prawosławia. Zapamiętał on także wystąpienie kardynała Glempa z patriarchą Cyrylem podczas oficjalnego spotkania 16 sierpnia 2012 r., kiedy Prymas mocno akcentował znaczenia prawosławia we współczesnym świecie. Dziękujemy Mu za wszystko. Niech Bóg Wszechmogący obdarzy Go swoim Królestwem. Eminencjo, Księże Kardynale, Prymasie seniorze wejdź w radość Pana, Któremu wiernie służyłeś całym swoim życiem. Wieczna Ci pamięć! zakończył swój list kondolencyjny metropolita Sawa. gp KRAJ 9

10 Ostatni taki Prymas KRAJ 10 cd. ze str. 2 Osoba wielkiego poprzednika kard. Wyszyńskiego niewątpliwie wyznaczyła prymasowi Glempowi bardzo wysokie standardy. Jednak dość szybko pokazał on, że jest osobowością inną i nie będzie prostym naśladowcą Prymasa Tysiąclecia. Zaledwie pięć miesięcy po objęciu przez niego rządów wybuchł stan wojenny. Już 13 grudnia wieczorem Prymas w kościele Matki Bożej Łaskawej w Warszawie wygłosił słynne kazanie, które wyznaczało strategię Kościoła w tym tragicznym dla Polski czasie. Powiedział wówczas: Kościół broni każdego życia, a więc w stanie wojennym będzie wołał, gdzie tylko może o spokój, o zaniechanie gwałtu, o zażegnanie bratobójczych walk. Nie ma większej wartości nad życie ludzkie, dlatego sam będę wołał o rozsądek nawet za cenę narażenia się na zniewagi i będę prosił, nawet gdybym miał iść boso i na kolanach błagać: nie podejmujcie walki Polak przeciwko Polakowi. Jak wspominał po latach, najważniejsze było dla niego, aby nie doszło do rozlewu krwi. Taka strategia spowodowała ostrą krytykę, szczególnie dotkliwą ze strony części duchownych. Ale w dużym stopniu dzięki niej nie doszło wówczas w Polsce do poważniejszych starć. W tych trudnych latach zawsze zadawałem sobie pytane, co w takiej sytuacji zrobiłby prymas Wyszyński. Starałem się jak najdokładniej kontynuować jego linię. Prymas był nieugięty, ale był i elastyczny. Ale tylko do granicy, za którą przejść nie było można mówił w rozmowie z KAI kard. Glemp. I przypomniał, że Prymas Tysiąclecia doskonale wiedział, jak bardzo ideologia komunistyczna jest niebezpieczna i był jej stanowczym krytykiem. Jednakże mimo tej negatywnej oceny komunizmu był otwarty na rozmowy z przedstawicielami władz, o ile chodziło o obronę podstawowych interesów Kościoła i ludzi wierzących oraz tego wspólnego dobra, jakim jest Ojczyzna. Moja postawa w stanie wojennym oparta była dokładnie na tych samych przesłankach przyznawał. Prymas i cały Kościół zaangażował się w pomoc uwięzionym i represjonowanym. Już 17 grudnia 1981 r. abp Glemp wydał dekret powołujący Prymasowski Komitet Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom. Warszawski komitet współpracował z 16 komitetami diecezjalnymi, a lista jego współpracowników zawierała ponad 500 osób. Oprócz bezpośredniej pomocy internowanym, w ówczesnym odbiorze społecznym wielkie znaczenie miała pomoc komitetu w znalezieniu pracy dla ponad 800 osób z terenu archidiecezji warszawskiej. To również dzięki komitetowi, w latach ponad 4,5 tys. dzieci z rodzin internowanych mogło wyjechać na wakacje. Szybko Kościół stał się jedyną przestrzenią wolności dla Polaków, w dużej mierze dzięki niemu mogła przetrwać Solidarność. Linia przyjęta przez kard. Glempa została wyraźnie potwierdzona przez Jana Pawła II podczas jego podróży do Polski w 1983 r. Oceniając okres stanu wojennego trzeba stwierdzić, że prymas Glemp nie dopuścił do tego, aby Kościół bezpośrednio zaangażował się politycznie i stał się stroną konfliktu, a jednocześnie zrobił wszystko, aby Kościół pełnił misję jednania i umożliwiał dialog, prowadzący do pokojowego rozwiązania. Na tym tle należy postrzegać napięcie, jakie zarysowało się pomiędzy Prymasem, a legendarnym, zamordowanym w październiku 1984 r. kapelanem Solidarności, ks. Jerzym Popiełuszką. Prymas niewątpliwie chciał ustrzec go przed niebezpieczeństwem, a przy tym nie dopuścić do zbyt jednostronnego jego zdaniem wykorzystania Kościoła przez radykalizujące się środowiska działającego w podziemiu związku. Gdy w końcu lat 80. pojawiła się koncepcja okrągłego stołu Ksiądz Prymas poparł ją, mianując dwóch przedstawicieli Kościoła w osobach ks. Bronisława Dembowskiego i ks. Alojzego Orszulika. Patrząc z dzisiejszej perspektywy nikt rozsądny nie może zaprzeczyć, że gdyby nie wyważona linia kard. Glempa, o wiele mniej realne byłoby pokojowe przekazanie władzy przez komunistów w Polsce w końcu lat 80. Przemiany demokratyczne i szczekające kundelki Po przełomie 1989 r. rozpoczął się w Polsce trudny czas kształtowania demokratycznych struktur. Przed prymasem Glempem stanęło zadanie określenia miejsca Kościoła w demokratycznym państwie. Zadanie bardzo trudne, gdyż szybko okazało się, że są w Polsce siły, które nie widzą dla Kościoła miejsca w życiu publicznym. Dominująca na początku lat 90. opcja liberalno-lewicowa występowała z jego ostrą krytyką. Krytykowano także samego Prymasa. Wystarczy przypomnieć tu głośny spór o wprowadzenie religii do szkół czy o zapis o przestrzeganiu wartości chrześcijańskich w ustawie o radiofonii i telewizji. Kard. Glemp jednoznacznie głosił zasadę, że podstawowe wartości chrześcijańskie winny obowiązywać także w płaszczyźnie życia publicznego. W niemal każdym publicznym wystąpieniu, z reguły kontestowanym przez media jako niepoprawne politycznie, twardo przypominał fundamenty katolickiej nauki społecznej. Nie bacząc na szczekające kundelki jak barwnie określił ludzi atakujących Kościół, czym zresztą naraził się na wściekłość większości ówczesnych mediów Prymas konsekwentnie budował pozycję Kościoła w demokratycznym państwie. Jeszcze przed czerwcowymi wyborami w 1989 r. m. in. dzięki staraniom kard. Glempa doszło do przyjęcia (17 maja) ustawy o stosunkach między państwem a Kościołem. Pozwalała ona uporządkować wzajemne relacje. Po raz pierwszy od objęcia władzy przez komunistów przyznawała też Kościołowi pełną swobodę działania. W kilka miesięcy później doszło do ustanowienia pełnych stosunków dyplomatycznych ze Stolicą Apostolską w formie wymiany przedstawicieli w osobach ambasadora i nuncjusza, który przejął wszelkie uprawnienia należne oficjalnemu przedstawicielowi Ojca Świętego w naszym kraju. Wówczas Prymas Polski przestał pełnić nadzwyczajną rolę w zakresie prowadzenia konsultacji związanych z wyborem nowych biskupów.

11 25 marca 1992 r. została przeprowadzona reforma struktur diecezjalnych Kościoła w Polsce. Oznaczała ona pewne ograniczenie funkcji piastowanych przez kard. Glempa. Kardynał przestał pełnić urząd arcybiskupa gnieźnieńskiego, co było związane z likwidacją unii personalnej Warszawy i Gniezna. Bulla postanawiała jednak, że kard. Glemp ma prawo do zachowania tytułu Prymasa Polski jako kustosz relikwii św. Wojciecha, czczonych w katedrze gnieźnieńskiej (pkt IV bulli). Jednocześnie z olbrzymiego terenu archidiecezji warszawskiej zostały wykrojone nowe diecezje: warszawsko-praska i łowicka. Kard. Glemp nadal pełnił także rolę ordynariusza dla wiernych obrządku wschodniego żyjących w Polsce i nie mających własnego biskupa. 8 czerwca 1991 r. objął przewodnictwo II Polskiego Synodu Plenarnego, którego zadaniem było ożywienie duszpasterstwa i działania Kościoła w nowej, demokratycznej rzeczywistości. Z kolei od 1998 do 2003 r. trwał IV Synod Archidiecezji Warszawskiej. Kard Glemp stał się też wielkim promotorem odradzającej się Akcji Katolickiej. Za jego rządów doszło do podpisania i ratyfikacji Konkordatu. Taka linia reprezentowana przez kard. Glempa znalazła uznanie w oczach członków Episkopatu, którzy kilkakrotnie zgodnie z przyjęciem bardziej kolegialnej formuły funkcjonowania Konferencji Episkopatu wybrali go na stanowisko przewodniczącego. Z dzisiejszej perspektywy strategię kard. Glempa w okresie przemian ustrojowych można określić jako mrówczą, ciężką pracę od podstaw. Krytycy zarzucają mu brak spektakularnych przedsięwzięć i małą efektywność. Nie jest to prawdą. Kościół w Polsce pod przewodnictwem kard. Glempa miał bardzo jasno określoną wizję, a wyznaczało ją nauczanie Jana Pawła II, szczególnie podczas kolejnych pielgrzymek do Ojczyzny. Określenie miejsca Kościoła w państwie demokratycznym w naszym kraju dla wielu obserwatorów zagranicznych jest rozwiązaniem modelowym. Rachunek sumienia, Unia Europejska Momentem, który w posłudze prymasowskiej kard. Glempa może zostać uznany za najważniejszy, jest bezprecedensowy publiczny rachunek sumienia. Dokonał go w imieniu Kościoła w Polsce, 20 maja 2000 r. w Warszawie, w Roku Wielkiego Jubileuszu. Przeprosił wówczas Boga m.in. za akty kolaboracji niektórych księży w okresie PRL, za życie duchownych ponad stan i uleganie nałogom oraz tolerowanie przejawów antysemityzmu. Osobiście przepraszał za lęk w okresie stanu wojennego oraz za to, że nie zdołał ocalić życia ks. Popiełuszki, mimo wysiłków podejmowanych w tym kierunku. To niezwykłe wyznanie win ujawnia głęboką duchowość kard. Glempa. Nie bojąc się przyznać do słabości, grzechów czy błędów i powierzając je Bogu, Prymas przypominał, na czym polega istota Chrystusowego Odkupienia. Dokonany przez niego publiczny rachunek sumienia niewątpliwie wpisuje się w nurt chrześcijaństwa wyznaczony przez słynny list biskupów polskich do niemieckich z 1965 r., w którym padają słynne słowa przebaczamy i prosimy o przebaczenie. W tym też nurcie należy odczytywać akt przeproszenia Boga za zbrodnie na Żydach w Jedwabnem. Akt ten, wypowiedziany przez Prymasa 27 maja 2001 r. odbił się szerokim echem na świecie i niewątpliwie wyznacza on standardy w podejściu do własnej historii, a także w sposobie prowadzenia dialogu z innymi religiami. Bardzo ważnymi cechami prymasa Glempa były: niezależność myślenia, nieuleganie potocznym opiniom i odwaga zajmowania stanowiska w sprawach trudnych. Cechy te niewątpliwie ujawnił pisząc list do prowincjała redemptorystów w sprawie o. Tadeusza Rydzyka i Radia Maryja w grudniu 1997 r. Zarzucił w nim toruńskiej rozgłośni m.in. uchybienia we współpracy z hierarchią Kościoła, upolitycznienie i uniezależnienie się od merytorycznego wpływu biskupa. Byłoby niedobrze, gdyby z przesłanek ewangelicznych pleciono bicz dla chłostania przeciwników. Wtedy zamyka się droga misyjna ku nawracaniu błądzących. W państwie demokratycznym do korekty spraw typu politycznego muszą się formować mechanizmy świeckie, a nie instytucje kościelne upominał kard. Glemp. Gdy w 1998 r. polscy chłopi blokowali drogi i wysypywali ziarno na tory kolejowe, reakcja kard. Glempa była jednoznaczna. Czy jednak nie stało się coś złego w sumieniu ludzi, w sumieniu rolników, że jeden i drugi może spokojnie patrzeć na niszczone ziarno, o którym w liturgii słyszymy, że jest darem Boga, owocem ziemi i pracy rąk ludzkich? mówił do tysięcy rolników 15 sierpnia 1998 r. na Jasnej Górze. Postępowanie takie, jak również blokowanie dróg, nazwał zaczątkiem terroryzmu, czyli wymuszaniem swoich korzyści przez niewinne cierpienie innych. Wielkim wyzwaniem, przed którym stanęła Polska i Kościół, był proces jednoczenia Europy. Sposób podejścia do kwestii integracji ujawnił inną cechę kard. Glempa: dalekowzroczność. Stanowisko Kościoła w tej sprawie, wielokrotnie wyrażane przez Jana Pawła II, było jednoznaczne: Kościół popiera budowanie wspólnej Europy, ale musi się ono odbywać na trwałych fundamentach, którymi są wartości chrześcijańskie. Kościół w Polsce kierowany przez kard. Glempa w kwestii zjednoczenia z Unią szedł dokładnie linią wyznaczoną przez Papieża. Wobec licznej rzeszy przeciwników integracji, którzy w retoryce antyunijnej często wykorzystywali autorytet Kościoła, jednoznaczna postawa kard. Glempa była bardzo ważna. Stąd takie wydarzenie, jak wizyta przedstawicieli naszego Episkopatu na czele z Prymasem w 1997 r. w Brukseli, było bardzo czytelnym znakiem dla Polaków. Po zakończeniu negocjacji w Kopenhadze Prymas powiedział KAI: Otwiera się nowa szansa i my, jako Kościół, się tego nie boimy. Po czym dodał: Chcemy się przyłączyć do procesu integracji Europy, tej prawdziwej, zbudowanej także w oparciu o jej duchowe dziedzictwo. Arcybiskup warszawski Analiza dokonań Prymasa jako arcybiskupa warszawskiego pokazuje, że mimo zajęć związanych z kierowaniem całym Kościołem w Polsce, był bardzo zaangażowany w sprawy archidiecezji i z pewnością przejdzie do historii jako jeden z jej najgorliwszych pasterzy. W ciągu 25 lat wyświęcił 1202 kapłanów, w tym w archidiecezji warszawskiej 681, zaś z seminarium Redemptoris Mater 74. Z danych tych wynika, że rocznie z samej archidiecezji święcił ponad 27 księży. KRAJ 11