Załącznik do uchwały nr 208/XXVIII/12 Rady Gminy Nowa Ruda z dnia 25 września 2012 r. Z Strategia rozwoju Aglomeracji Wałbrzyskiej na lata

Transkrypt

1 Załącznik d uchwały nr 208/XXVIII/12 Rady Gminy Nwa Ruda z dnia 25 września 2012 r. Z Strategia rzwju Aglmeracji Wałbrzyskiej na lata wrzesień 2012

2 Spis treści Spis treści...2 I. Wprwadzenie...4 II. Uwarunkwania prawne twrzenia Aglmeracji Wałbrzyskiej...6 Płżenie, pwierzchnia, mieszkańcy...8 Edukacja i nauka...9 Kultura...11 Turystyka...14 Sprt i rekreacja...17 Mieszkalnictw...20 Aktywnść spłeczna...21 Gspdarka...21 Śrdwisk...27 Infrastruktura...29 Tereny i biekty pprzemysłwe...31 Atrakcyjnść gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej...32 Spłeczne siły, słabści, szanse, zagrżenia, analiza SWOT...35 Gspdarcze siły, słabści, szanse, zagrżenia, analiza SWOT...38 Śrdwiskw-infrastrukturalne siły, słabści, szanse, zagrżenia, analiza SWOT...40 V. Rzstrzygnięcia strategiczne dla Aglmeracji Wałbrzyskiej Kncepcja funkcjnwania Aglmeracji Wałbrzyskiej Wyzwania strategiczne Wizja Prirytety strategii Cele strategiczne, kierunki i działania Przedsięwzięcia strategiczne i wspierające raz instytucje krdynujące...61 VI. Przedsięwzięcia strategiczne w knwencji zintegrwanych inwestycji terytrialnych (ITI) dstępnść funduszy UE...71 VII. Spójnść Strategii rzwju Aglmeracji Wałbrzyskiej...73 Spójnść z dkumentami planującymi rzwój Plski i Eurpy...73 Spójnść z Strategią Rzwju Wjewództwa Dlnśląskieg...77 Spójnść z dkumentami planującymi rzwój Pwiatu Wałbrzyskieg...77 Spójnść z dkumentami planującymi rzwój gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej...78 VIII. Załżenia d prcesu wdrażania Strategii rzwju Aglmeracji Wałbrzyskiej

3 IX. Mnitring i ewaluacja Strategii rzwju Aglmeracji Wałbrzyskiej...90 Załączniki...93 Macierze SWOT...93 Uczestnicy prac nad Strategią...96 Zespół ekspercki...98 Frmularz wywiadów strukturyzwanych...99 Wykrzystane materiały Spis rysunków Spis tabel

4 I. Wprwadzenie Strategia rzwju jednstki terytrialnej jest dkumentem definiującym jej najważniejsze przedsięwzięcia spłeczne, gspdarcze i śrdwiskwe, w tym zawiera kierunki alkacji zasbów, które w mżliwie najlepszy spsób pwinny przyczynić się d realizacji pżądanej wizji rzwju. Jej twrzenie w nwych realiach funkcjnwania Aglmeracji Wałbrzyskiej nabiera szczególneg znaczenia, wbec kniecznści dknania isttnych zmian jej cech, które w kilku bszarach prblemwych stały się znaczącymi słabściami, skutecznie hamującymi pjawiające się inicjatywy rzwjwe. Mment kreślania zapisów Strategii wyznaczył także zaistnienie szczególnych szans w jej reginalnym i krajwym tczeniu, związanych z nwymi instrumentami integracji eurpejskiej raz krzystnym klimatem plitycznym. Taką szansę stanwi niewątpliwie nwe w plskich warunkach pdejście d prwadzenia plityki miejskiej z pzimu centralneg, zgdnie z którym Aglmeracja Wałbrzyska jak miejski bszar funkcjnalny mże stać się ważnym beneficjentem śrdków unijnych przewidzianych na wsparcie bszarów zurbanizwanych 1. Przyszłść Aglmeracji Wałbrzyskiej pdlega kształtwaniu pprzez działania twrzących ją gmin, a plityczne deklaracje integracyjne wymagają praktyczneg ptwierdzenia i wdrżenia. Rzstrzygnięcia zawarte w Strategii mają na celu kreślenie listy najskuteczniejszych przedsięwzięć rzwjwych, które pwinny pmóc pprawić jej aktualny wizerunek. Wśród nich szczególne znaczenie mają decyzje dtyczące spsbów rzwiązywania prblemów spłecznych i gspdarczych, które warunkują demgraficzne przetrwanie Aglmeracji. Użytkwnicy jej bszaru wymagają d władz stwrzenia nwych atrakcyjnych warunków działalnści. Dtyczy t zarówn kształtwania śrdwisk zamieszkania czy lkalizacji fert turystycznych, jak i miejsc pdejmwania działalnści gspdarczych. Ambicją liderów rzwju Aglmeracji Wałbrzyskiej jest, aby w prcesie dknywania pzytywnych zmian, jakie zachdzą w wjewództwie dlnśląskim, znaleźć swje trwałe miejsce. Rzwjwych przekształceń wymaga wiele jej bszarów funkcjnalnych. D wykrzystania są jednak także spsbnści, wynikających zarówn z szans, jakie generuje tcznie, jak i wewnętrzne walry, a wśród nich niedceniane zasby przyrdnicze czy infrastrukturalne. Prezentwany dkument Strategii rzwju Aglmeracji Wałbrzyskiej na lata bejmuje syntetyczną diagnzę Aglmeracji jak miejskieg bszaru funkcjnalneg, bilans strategiczny w kategriach sił i słabści raz szans i zagrżeń wraz z analizą SWOT, a także rzstrzygnięcia strategiczne. Na statnią ze wskazanych kategrii składają się: kncepcja funkcjnwania Aglmeracji Wałbrzyskiej, wizja, prirytety strategii, cele strategiczne, kierunki i działania raz lista przedsięwzięć strategicznych i wspierających, w tym w ujęciu zintegrwanych inwestycji terytrialnych (ITI). Pnadt, knkretyzacja zaprpnwanych zapisów strategicznych następuje pprzez kreślenie spójnści Strategii rzwju Aglmeracji Wałbrzyskiej w relacji d dkumentów planujących rzwój: Plski i Eurpy, wjewództwa dlnśląskieg, pwiatu wałbrzyskieg, gmin wchdzących w skład Aglmeracji (w perspektywie d 2020 rku). W dkumencie Strategii zawart również załżenia dtyczące prcesu jej wdrażania raz ustalenia w zakresie mnitringu i ewaluacji. Strategia rzwju Aglmeracji Wałbrzyskiej jest efektem prac wielpdmitwych, na które złżyły się: wizyty studialne i wywiady strukturyzwane w każdej z gmin Aglmeracji, badania statystyczn-analityczne, sptkania rbcze z inicjatrami 1 Szczegółwe ustalenia w zakresie spójnści zapisów Strategii rzwju Aglmeracji Wałbrzyskiej z dkumentami planującymi rzwój Plski w kresie zawart w części VII, pkt. 1 dkumentu. 4

5 pwłania Aglmeracji Wałbrzyskiej raz pinie zebrane pdczas dwóch sptkań warsztatwych ( i ) z udziałem przedstawicieli: władz pszczególnych gmin Aglmeracji, rganizacji pzarządwych, biznesu, instytucji edukacyjnych i kulturalnych. 5

6 II. Uwarunkwania prawne twrzenia Aglmeracji Wałbrzyskiej Frmalną pdstawą pracwania dkumentu Strategii rzwju Aglmeracji Wałbrzyskiej na lata są zapisy Deklaracji Aglmeracji Wałbrzyskiej przyjęte 4 kwietnia 2012 r. przez przedstawicieli 14 gmin (Bguszów-Grce, Czarny Bór, Głuszyca, Jedlina-Zdrój, Kamienna Góra, Mierszów, gm. Nwa Ruda, gw. Nwa Ruda, Radków, Szczawn-Zdrój, Stare Bgaczwice, Świebdzice, Walim raz Wałbrzych), dnszące się d kniecznści pracwanie strategiczneg dkumentu planistyczneg. Strategia rzwju Aglmeracji Wałbrzyskiej zgdnie z pstanwieniami Deklaracji Aglmeracji Wałbrzyskiej kreśla w spsób zintegrwany kluczwe prirytety i cele strategiczne, respektując zasadę partnerstwa i zrównważneg rzwju teg miejskieg bszaru funkcjnalneg wjewództwa dlnśląskieg, definiuje pdstawwe załżenia dla przyszłeg Prgramu Operacyjneg Aglmeracji Wałbrzyskiej. Wdrżenie zapisów Strategii rzwju Aglmeracji Wałbrzyskiej wymaga pdjęcia przez sygnatariuszy Deklaracji Aglmeracji Wałbrzyskiej działań frmaln-prawnych związanych z utwrzeniem pdmitu ich reprezentująceg. W becnych uwarunkwaniach prawnych nie istnieją stswne regulacje ukierunkwane wprst na twrzenie rganizacji samrządu terytrialneg w układzie: metrplitalnym, aglmeracyjnym, czy też miejskim bszarze funkcjnalnym, d któreg zalicza się Aglmeracja Wałbrzyska. Dświadczenia innych jednstek samrządu terytrialneg w Plsce, w których pdjęt pdbne inicjatywy integracyjne na pzimie aglmeracyjnym, wskazują na trzy zasadnicze frmy rzwiązań rganizacyjn-prawnych w tej dziedzinie. Pierwsza z frm, tj. stwarzyszenie pełni głównie funkcję planistyczną (tj. inicjującą, dradczą, krdynującą, ewaluacyjną) - jak przykładw Stwarzyszenie Metrplia Pznań. D realizacji dużych przedsięwzięć z jej inicjatywy pwływane są drębne pdmity spółki celwe. Za pwłaniem stwarzyszenia przemawiają argumenty związane z względnie nieskmplikwaną prcedurą utwrzenia i relatywnie niewielkimi ksztami. Ograniczenia wynikające z tej frmy prawnej wiążą się z niewielką zdlnścią finanswą i rganizacyjną na rzecz realizacji większych przedsięwzięć, a także kniecznść pwływania spółek celwych na rzecz realizacji szerk zakrjnych prjektów. Druga z frm, tj. związek międzygminny, pwłany na pdstawie zapisów ustawy samrządzie terytrialnym jak przykładw Górnśląski Związek Metrplitalnym Metrplia Silesia. Związek pełni zarówn funkcję planistyczną jak i realizacyjną. Psiada także duże zdlnści rganizacyjne i finanswe w zakresie przygtwanie przedsięwzięć strategicznych (zarówn miękkich, jak i twardych). Ograniczenia pwłania związku metrplitalneg wiążą się z relatywnie wydłużnym prcesem jeg rejestracji. Na rzecz rzwju aglmeracji miejskich pwływane są także spółki kapitałwe jak w przypadku Agencji Rzwju Aglmeracji Wrcławskiej, d których pszczególne gminy wnszą udziały. Działalnść spółki kapitałwej psiada charakter zarówn planistyczny, jak i realizacyjny. Przykładw, Agencja Rzwju Aglmeracji Wrcławskiej prwadzi zarówn prjekty miękkie (prmcyjne, zarządzania innwacjami, zarządzania w jednstkach samrządu terytrialneg, dsknalenia zawdweg), jak i prjekty twarde (inwestycyjne w zakresie wpierania przedsiębirczści). Należy pdkreślić, iż każde z becnie funkcjnujących rzwiązań prawnych ukierunkwane jest na twrzenie stałej platfrmy współpracy wielsektrwej na rzecz integracji daneg bszaru aglmeracyjneg. Isttnym aspektem pwłania pdmitów reprezentujących wspólne interesy samrządów lkalnych jest niezbędne wzmcnienie instytucjnalne dla teg rdzaju bszarów zurbanizwanych sprzyjające pprawie sprawnści zarządzania w sektrze publicznym, skuteczneg pzyskiwania śrdków 6

7 finanswych, twrzenia trwałych pdstaw współpracy partnerskiej. Wybór knkretneg rzwiązania pwinien zstać pprzedzny szczegółwą analizą prawną w kntekście zapisów prgramwych dla Aglmeracji Wałbrzyskiej prpnwanych w niniejszym dkumencie. 7

8 III. Syntetyczna diagnza Aglmeracji Wałbrzyskiej Płżenie, pwierzchnia, mieszkańcy Aglmerację Wałbrzyską (AW) twrzy 14 gmin zlkalizwanych w płudniwej części wjewództwa dlnśląskieg (WDL), które należą d 4 pwiatów (wałbrzyskieg, kamienngórskieg, świdnickieg raz kłdzkieg). Część z gmin Aglmeracji graniczy bezpśredni z Republiką Czeską (Mierszów, Głuszyca, gw. Nwa Ruda raz Radków). Większść bszaru AW zlkalizwana jest w terenie górskim, związanym z pasmami Sudetów Śrdkwych. Pd względem pwierzchni (880,06 km 2 ) Aglmeracja Wałbrzyska stanwi 4,4% bszaru wjewództwa dlnśląskieg. Okł 30% pwierzchni Aglmeracji stanwią bszary miejskie. Dla prównania tereny teg typu w wjewództwie dlnśląskim stanwią 11%. Największe w Aglmeracji Wałbrzyskiej są gminy Radków i gw. Nwa Ruda, których łączna pwierzchnia bejmuje bszar niemal 32% pwierzchni Aglmeracji. Rys. 1. Płżenie gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej Źródł: pracwanie własne z wykrzystaniem map Wjewódzkieg Ośrdka Dkumentacji Gedezyjnej i Kartgraficznej we Wrcławiu Górski charakter bszaru w isttny spsób utrudnia wewnętrzną i zewnętrzną dstępnść Aglmeracji Wałbrzyskiej pwdując, że krytarze transprtwe prwadzne są głównie dlinami i niejednkrtnie stanwią jedyne płączenia pmiędzy pszczególnymi jednstkami terytrialnymi (np. płączenie drgwe: Nwa Ruda Wałbrzych). Górzysty teren AW przejawia się także w dmiennym niż przeciętna dla wjewództwa dlnśląskieg spsbem jeg zagspdarwania. Lasy stanwią k. 36,6% pwierzchni Aglmeracji (średnia dla 8

9 wjewództwa dlnśląskieg: 31,2%). Natmiast użytki rlne stanwią w przypadku Aglmeracji 37,9% jej pwierzchni - przeciętnie w wjewództwie dlnśląskim udział ten wynsi 59,9%. Ptencjał demgraficzny Aglmeracji Wałbrzyskiej t 266 tys. ( ) c stanwi k. 9% ptencjału ludnściweg wjewództwa dlnśląskieg. Liczba mieszkańców pszczególnych gmin Aglmeracji kreśla równcześnie ich rangę ludnściwą, która dla pszczególnych jednstek terytrialnych AW jest następująca: miasta pwyżej 100 tys. mieszkańców: Wałbrzych, w plskiej typlgii miast kreślany jak duży pnad 100-tysięczny śrdek miejski (120,2 tys. mieszkańców), miasta d 15 d 25 tys. mieszkańców: Nwa Ruda (23,5 tys. mieszkańców), Świebdzice (22,9 tys. mieszkańców), Kamienna Góra (k. 20,4 tys. mieszkańców), Bguszów-Grce (16,0 tys. mieszkańców); miasta d 5 d 10 tys. mieszkańców: Radków (9,2 tys. mieszkańców), Głuszyca (9,1 tys. mieszkańców), Mierszów (7,5 tys. mieszkańców), Szczawn-Zdrój (5,6 tys. mieszkańców), Jedlina-Zdrój (5,0 tys. mieszkańców), gminy wiejskie: gw. Nwa Ruda (k. 11,8 tys. mieszkańców), Walim (5,7 tys. mieszkańców), Czarny Bór (4,8 tys. mieszkańców), Stare Bgaczwice (4,2 tys. mieszkańców). Szczególnie negatywną tendencją demgraficzną w przypadku AW jest stały dpływ jej mieszkańców. W latach AW puścił k. 20 tys. mieszkańców, c stanwił pnad płwę (53%) spadku liczby mieszkańców wjewództwa dlnśląskieg. Tab. 1. Ptencjał ludnściwy Aglmeracji Wałbrzyskiej Kategria =100 Zmiana Ludnść AW Ludnść WOJ.DOLNOŚL. (WDL) UDZIAŁ AW / WDL 10% 9% - 53% Źródł: Bank Danych Lkalnych, GUS Równie niekrzystną tendencją demgraficzną Aglmeracji Wałbrzyskiej jest szybki prces starzenia się jej spłecznści. Wskaźnik starzenia się mieszkańców AW (liczba sób w wieku 65 lat i starszych przypadająca na 100 sób w wieku 0-14 lat) w 2010 rku wyniósł 118,3. Wskaźnik ten dla wjewództwa dlnśląskieg kształtwał się na względnie dbrym pzimie tj. 96,0, przy średniej UE-25 wynszącej 95,0. Ptencjał ludnściwy AW słabiany jest także przez ujemne sald migracji wewnętrznych i zagranicznych. W pierwszej dekadzie XXI wieku, sald migracji wewnętrznych wynisł średni k. 790 sób rcznie, zaś migracji zagranicznych średni k. 245 sób rcznie. Wart zaznaczyć, iż sald migracji wewnętrznych w przypadku wjewództwa dlnśląskieg jest ddatnie. Edukacja i nauka W gminach wchdzących w skład twrzącej się Aglmeracji Wałbrzyskiej funkcjnują szkły pdstawwe i gimnazjalne. W latach zarówn liczba szkół pdstawwych jak i uczęszczających d nich uczniów uległa zmniejszeniu, w tym liczba szkół zmniejszyła się 9

10 z 90 d 67, natmiast liczba uczniów z 21,1 tys. d 12,8 tys. Niec dmienną tendencja cechują się gimnazja. Ich liczba wzrsła z 49 w 2000 rku d 55 w 2010 rku. Liczba gimnazjalistów zmniejszyła się natmiast z 8,5 tys. d 8,2 tys. Szklnictw pdstawwe i gimnazjalne Aglmeracji Wałbrzyskiej cechuje w miarę wyrównany pzim nauczania raz istniejąceg zaplecza 2. Niemniej wyniki nauczania szkół pdstawwych i gimnazjalnych w skali wjewództwa dlnśląskieg nie należą d najlepszych. Zgdnie z rankingiem gmin wjewództwa dlnśląskieg 3 dnszącym się d wyników uzyskanych przez uczniów ze sprawdzianu kńcweg w szkle pdstawwej, najwyżej b na 10 miejscu zstały sklasyfikwane Stare Bgaczwice. Dalsze miejsca zajęły: Kamienna Góra (39 miejsce), Czarny Bór (40 miejsce), Świebdzice (41 miejsce), gw. Nwa Ruda (42 miejsce), gm. Nwa Ruda (48 miejsce), Jedlina-Zdrój (51 miejsce), Walim (72 miejsce), Mierszów (80 miejsce), Wałbrzych (113 miejsce), Szczawn-Zdrój (134 miejsce), Głuszyca (140 miejsce), Radków (141 miejsce), Bguszów-Grce (156 miejsce). Ocenie pddan 169 gmin. 4 Pdbny ranking w dniesieniu d wyników uzyskanych przez uczniów z egzaminu gimnazjalneg w gminach wjewództwa dlnśląskieg wskazuje, iż najwyższe miejsce wśród gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej zajęły Stare Bgaczwice (14 miejsce). W dalszej klejnści znalazły się: Świebdzice (35 miejsce), Szczawn-Zdrój (48 miejsce), gm. Nwa Ruda (60 miejsce), Wałbrzych (62 miejsce), Mierszów (67 miejsce), Kamienna Góra (78 miejsce), Czarny Bór (102 miejsce), Bguszów-Grce (102 miejsce), Walim (109 miejsce), gw. Nwa Ruda (110 miejsce), Jedlina-Zdrój (122 miejsce), Radków (134 miejsce), Głuszyca (161 miejsce) 5. Identycznie, jak w przypadku pprzednieg rankingu dnsząceg się d wyników egzaminu kńcweg w szkle pdstawwej, cenie pddan 169 gmin wjewództwa dlnśląskieg. Placówki edukacji pdstawwej i gimnazjalnej stanwią niewątpliwie śrdki centr twórcze w mniejszych gminach Aglmeracji Wałbrzyskiej takich jak Czarny Bór, Jedlina-Zdrój, Mierszów, Stare Bgaczwice, Walim. Ich wyróżnikiem jest aktywnści w zakresie rganizacji wydarzeń edukacyjnych, kulturalnych, sprtwych czy zajęć pzalekcyjnych (szczególnie w Głuszycy, gm. Nwa Ruda, gw. Nwa Ruda Gmina raz w Radkwie i Starych Bgaczwicach), lub też dbra infrastruktura edukacyjn-sprtwa (Bguszów-Grce, Jedlina-Zdrój, Szczawn-Zdrój, Świebdzice, Walim). Edukacja pnadgimnazjalna realizwana jest na terenie Aglmeracji Wałbrzyskiej w ramach 10 liceów prfilwanych, 10 techników, 1 technikum dla drsłych, 2 techników uzupełniających raz 2 liceów prfilwanych. Zdecydwana większść ptencjału szkół pdnagimnazjalnych zlkalizwana jest w Wałbrzychu. Za najlepsze liceum uznaje się II Liceum Ogólnkształcące im. Hug Kłłątaja w Wałbrzychu (12 miejsce w wjewództwie dlnśląskim raz w pierwszej setce szkół gólnkształcących w Plsce). W latach zmniejszyła się liczba uczniów liceów z 4,4 tys. d 3,2 tys. Wzrsła natmiast liczba uczniów techników z 2,4 tys. d 3,3 tys. Średnia zdawalnść matur, mierzna jak ilraz liczby sób, które zdały maturę d liczby sób przystępujących d egzaminu djrzałści w 2010 rku, kształtwała się na pzimie 71,2% i była zbliżna d średniej dla wjewództwa dlnśląskieg (71,9%). Spadek liczby uczniów w liceach w latach skutkwał isttnym zmniejszeniem się liczby sób, 2 Infrmacje zebrane na pdstawie wywiadów przeprwadznych w gminach Aglmeracji Wałbrzyskiej i wizyt studialnych. 3 Ranking gmin wjewództwa dlnśląskieg wg wyników uzyskanych przez uczniów ze sprawdzianu kńcweg w szkłach pdstawwych w 2008 rku. Instytut Analiz Reginalnych, Maj Abslwenci szkół pdstawwych w gminach, które w rankingu zajęły miejsca pniżej 47 uzyskali wynik z egzaminu kńcweg niższy niż średnia wjewódzka. 5 Miejsca pniżej 36 znaczały, iż średni wynik uzyskany przez uczniów szkół gimnazjalnych był niższy niż średnia wjewódzka 10

11 które zdały maturę. O ile w 2000 rku maturę pmyślnie zdał 1087 uczniów t w 2010 rku liczba ta kształtwała się na pzimie pnad płwę niższym (tj. 457 uczniów). W ramach Aglmeracji Wałbrzyskiej funkcjnują również szkły zawdwe, które w kresie przechdziły regres zarówn w zakresie liczby placówek jak i uczęszczających d nich uczniów (spadek liczby szkół z 16 d 9 placówek, spadek liczby uczniów z 3,2 tys. d 1,4 tys.). Szklnictw wyższe w Aglmeracji Wałbrzyskiej realizwane jest przez Zamiejscwy Ośrdek Dydaktyczny Plitechniki Wrcławskiej w Wałbrzychu, Państwwą Wyższą Szkłę Zarządzania im. Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu, Wałbrzyską Wyższą Szkłę Zarządzania i Przedsiębirczści raz Plsk-Czeską Wyższą Szkłę Biznesu i Sprtu Cllegium Glaciensis w gm. Nwa Ruda. Pierwsza z placówek feruje studia wyższe I stpnia na kierunkach: budwnictw, inżynieria śrdwiska, mechanika i budwa maszyn, zarządzanie i inżynieria prdukcji. Obecnie kształci się w niej k. 800 studentów. Państwwa Wyższa Szkła Zarządzania feruje studia licencjackie i inżynieryjne na kierunkach: administracja, pedaggika, techniki dentystyczne, turystyka i rekreacja, dziennikarstw i kmunikacja spłeczna, plitlgia, fillgia (angielska, niemiecka, hiszpańska, rsyjska), ksmetlgia, architektura krajbrazu, bezpieczeństw i higiena pracy, gspdarka przestrzenna, lgistyka. Pnadt, w ramach kierunku administracja ferwane są również studia II stpnia. Szkła kształci k. 3 tys. studentów i jest największą uczelnią publiczną w Aglmeracji Wałbrzyskiej. W ramach swjej działalnści prwadzi także między innymi studia pdyplmwe raz uniwersytet trzecieg wieku. Wałbrzyska Wyższa Szkła Zarządzania i Przedsiębirczści kształci k. 3,5 tys. studentów na studiach licencjackich (fizjterapia, pedaggika, zarządzanie, administracja, finanse i rachunkwść), inżynieryjnych (inżynier: jakści, bezpieczeństwa, prcesu; inżynieria: finanswa, kmunikacji wizerunkwej, przestrzenna, śrdwiska), magisterskich (zarządzanie, pedaggika). Plsk-Czeska Wyższa Szkła Biznesu i Sprtu Cllegium Glaciensis w gm. Nwa Ruda feruje studia licencjackie na kierunkach wychwanie fizyczne raz zarządzanie. Ptencjał naukw badawczy wśród gmin twrzących Aglmerację Wałbrzyską należy cenić jak niski. Ptencjał teg typu mże w przyszłści zstać zbudwany w parciu Wydział Zamiejscwy Plitechniki Wrcławskiej w Wałbrzychu, Państwwą Wyższą Szkłę Zarządzania im. Angelusa Silesiusa raz Wałbrzyską Wyższą Szkłę Zarządzania i Przedsiębirczści, chć becnie placówki te pełnią głównie funkcję dydaktyczną. Pdstawy dla twrzenia ptencjału naukw-badawczeg mgą dtyczyć także innych instytucji jak: Specjalistyczneg Szpitala im. dra A. Skłwskieg (Wałbrzych), Dlnśląskieg Centrum Rehabilitacji (Kamienna Góra), Dlnśląskieg Parku Technlgiczneg (Szczawn-Zdrój), lecznictwa uzdrwiskweg (balneterapia, terenterapii, rehabilitacji kardilgicznej w Jedlinie-Zdrju i Szczawnie- Zdrju. Obecnie jednak we wskazanych instytucjach nie prwadzi się szerzej znanych prjektów badawczych, w tym związanych z kmercjalizacją i transferem wiedzy d sektra biznesu. Kultura Infrastruktura kultury gmin twrzących Aglmerację Wałbrzyską w skali wjewództwa dlnśląskieg prezentuje się na pzimie przeciętnym lub niskim. W przypadku kin ich liczba 11

12 w Aglmeracji w pierwszej dekadzie XXI spadła z 9 d 3 6, pwdując, że ptencjał infrastruktury związanej z kinami w dniesieniu d teg ptencjału mierzneg dla wjewództwa dlnśląskieg zmniejszył się z 14,5% d 7,9%. Tab. 2. Infrastruktura kultury w gminach Aglmeracji Wałbrzyskiej - kina Kategria =100 Zmiana Kina w AW Kina w WOJ.DOLNOŚL UDZIAŁ AW / WDL 14,5% 7,9% - 25% Źródł: Bank Danych Lkalnych, GUS Wśród 4 instytucji muzycznych zrganizwanych w wjewództwie dlnśląskim jak instytucje kultury (1 chór i 3 filharmnie) na terenie Aglmeracji Wałbrzyskiej znajduje się tylk jedna tj. Filharmnia Sudecka. Wśród 12 teatrów 7 działających w wjewództwie dlnśląskim w ramach Aglmeracji Wałbrzyskiej funkcjnują tylk teatr dramatyczny i teatr lalkwy, ba działające w Wałbrzychu. Uzupełnieniem w tym zakresie jest Teatr Zdrjwy w Szczawnie-Zdrju, który ze względu na swój impresaryjny charakter nie jest statystycznie kategryzwany, jak pdmit działający w branży teatralnej. Pdbnie nieduży w ujęciu stricte statystycznym jest ptencjał kultury gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej związany z muzeami. Według GUS w gminach Aglmeracji w 2010 rku działały zaledwie 3 muzea (w Wałbrzychu, Kamiennej Górze 8, Walimiu). Niemniej działalnść muzealnicza prwadzna jest w gminach Aglmeracji także przez inne pdmity np.: Pdziemne Miast Osówka Sp. z.. w Głuszycy, Kpalnia Nwa Ruda Pdziemna Trasa Turystyczna, Muzeum Mdelarstwa i Ltnictwa w Miniaturze w Szczawnie-Zdrju. W dziedzinie kultury za najważniejsze pdmity w większści gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej uważa się lkalne centra lub dmy kultury (tj.: Czarny Bór, Głuszyca, Jedlina- Zdrój, Kamienna Góra, Mierszów, gw. Nwa Ruda, gw. Nwa Ruda Gmina, Radków, Świebdzice, Walim). W Bguszwie-Grcach raz Starych Bgaczwicach funkcję teg rdzaju pełnią gminne bibliteki 9. Ptencjał lkalnych centrów i dmów kultury Aglmeracji Wałbrzyskiej (14 pdmitów) stanwi zaledwie 5,3% teg rdzaju instytucji w wjewództwie dlnśląskim. Aktywnść kulturalna mieszkańców gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej w relacji d aktywnści kulturalnej mieszkańców wjewództwa dlnśląskieg jest zróżnicwana. W gminach Aglmeracji działają 82 zespły artystyczne raz 77 kół (kluby), c stanwi dpwiedni 8,9% raz 7,2% teg rdzaju aktywnści kulturalnych wjewództwa dlnśląskieg. Tab. 3. Aktywnść kulturalna mieszkańców gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej widzwie na seansach filmwych Kategria =100 Zmiana Liczba widzów na seansach filmwych w AW Liczba widzów na seansach Kina znajdują się wyłącznie w Wałbrzychu raz gm. Nwa Ruda. 7 Instytucja lub rganizacja zajmująca się prfesjnalnie regularnym wystawianiem utwrów scenicznych (dramatycznych, lalkwych, muzycznych i rzrywkwych) psiadająca stały zespół (aktrów, śpiewaków, tancerzy, muzyków, reżyserów, scengrafów). 8 działalnść muzealna jest prwadzna także w Sztlniach ARADO przez Muzeum Obrny Wybrzeża prwadzne przez Frt Gerharda 9 Infrmacje zebrane na pdstawie wywiadów przeprwadznych w gminach Aglmeracji Wałbrzyskiej. 12

13 filmwych w WOJ.DOLNOŚL. UDZIAŁ AW / WDL 3,55% 10,19% - 18% Źródł: Bank Danych Lkalnych, GUS W kresie pnad 5-krtnemu wzrstwi uległa liczba widzów na seansach firmwych w gminach Aglmeracji Wałbrzyskiej (głównie za sprawą kmpleksu kinweg Cinema City Wałbrzych). Tak znaczący wzrst liczby widzów znalazł swje dzwierciedlenie w zwiększeniu udziału liczby sób na seansach filmwych z Aglmeracji Wałbrzyskiej w relacji d wjewództwa dlnśląskieg (z 3,6% d 10,2%). Tendencją spadkwą cechuje się natmiast liczba słuchaczy instytucji muzycznych w Aglmeracji Wałbrzyskiej. W kresie liczba ta zmniejszyła się 57%, zaś ich udział w liczbie sób uczęszczających na kncerty rganizwane przez wszystkie dlnśląskie instytucje muzyczne spadł z niemal 25% d k. 12%. Tab. 4. Aktywnść kulturalna mieszkańców gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej słuchacze instytucji muzycznych Kategria =100 Zmiana Liczba słuchaczy instytucji muzycznych w AW Liczba słuchaczy instytucji muzycznych w WOJ.DOLNOŚL. UDZIAŁ AW / WDL 24,75% 12,30% - 102% Źródł: Bank Danych Lkalnych, GUS Pmim dbrej gólnkrajwej rzpznawalnści Teatru Dramatyczneg w Wałbrzychu liczba jeg widzów na przestrzeni lat zmniejszyła się z 11,5 tys. d 10,1 tys. Dużą ppularnścią wśród najmłdszych widzów przedstawień teatralnych cieszy się natmiast Teatr Lalki i Aktra w Wałbrzychu. W analizwanym kresie liczba widzów jeg widwisk wzrsła z 23,6 tys. d 24,3 tys. C isttne liczba widzów dwiedzających Teatr Lalki i Aktra w Wałbrzychu stanwi niemal 1/3 wszystkich widzów w wjewództwie dlnśląskim uczestniczących w przedstawieniach teatrów lalkwych. Tab. 5. Aktywnść kulturalna mieszkańców gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej widzwie w salach teatralnych Kategria =100 Zmiana Liczba widzów widwisk teatr dramatyczny w AW Liczba widzów widwisk teatr dramatyczny w WOJ.DOLNOŚL. UDZIAŁ AW / WDL 7,2% 7,7% - 5,0% Liczba widzów widwisk teatr lalkwy w AW Liczba widzów widwisk teatr lalkwy w WOJ.DOLNOŚL. UDZIAŁ AW / WDL 34,8% 30,5% - 5,9% Źródł: Bank Danych Lkalnych, GUS Pd względem liczby sób zwiedzających muzea zlkalizwane na terenie gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej wyłącznie w dniesieniu d muzeów zrganizwanych na zasadach instytucji kultury ich liczba w kresie wzrsła z 65,6 tys. d 88,8 tys. W tym samym kresie liczba sób dwiedzających muzea w wjewództwie dlnśląskim rsła w szybszym tempie tj.: z tys. d tys. W ten spsób udział sób 13

14 dwiedzających muzea w Aglmeracji Wałbrzyskiej wśród dwiedzających muzea w wjewództwie dlnśląskim spadł z 5,8% d 5,2%. Tab. 6. Aktywnść kulturalna mieszkańców gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej zwiedzający muzea Kategria =100 Zmiana Liczba zwiedzających muzea w AW Liczba zwiedzających muzea w WOJ.DOLNOŚL. UDZIAŁ AW / WDL 5,8% 5,2% - 4,0% Źródł: Bank Danych Lkalnych, GUS Zaprezentwane pwyżej dane statystyczne dtyczące dwiedzających muzea nie bejmują sób dwiedzających przykładw: Pdziemną Trasę Turystyczną Kpalni Nwa Ruda, Pdziemne Miast Osówka w Głuszycy 10. Wymienine biekty dwiedza kilkadziesiąt tysięcy sób rcznie. Osbneg mówienia wymaga zagadnienie prduktów kultury dstępnych w ramach gmin twrzących Aglmerację Wałbrzyską. Większść z nich przybiera frmę wydarzeń raczej lkalnym zasięgu ddziaływania granicznym się d rganizacji imprez z kazji dni miasta, imprez tematycznych, zajęć świetlicwych, przedstawień dla dzieci i młdzieży, itp. D najważniejszych prduktów kulturalnych przygtwanych przez gminy Aglmeracji Wałbrzyskiej zaliczn 11 : Międzynardwy Festiwal Teatrów Ulicznych, a także Festiwal Zupy Jedlina-Zdrój (Jedlina-Zdrój), Festiwal Cverów, Pdziemna Trasa Turystyczna Arad, Muzeum Tkactwa (Kamienna Góra), Skłwsk Festiwal Hmmage à Kieślwski (Mierszów), Międzynardwy Festiwal Flklru (gm. Nwa Ruda), Międzynardwy Festiwal Henryka Wieniawskieg (Szczawn-Zdrój), Rck Festival, Festiwal Sztuki i Rzemisła (Świebdzice), Festiwal Sera (Walim), Festiwal Zwiastunów Filmwych, Festiwal Pisenki Dziecięcej, Festiwal Kameralistyki Ensemble, Festiwal Kwiatów i Sztuki, Wałbrzyskie Fanaberie Teatralne (Wałbrzych). Twrząca się Aglmeracja Wałbrzyska nie psiada kmplekswej, całściwej ferty prduktów kulturalnych. Odczuwalny jest brak prduktu kultury, w tym udstępnianeg na zasadach pakietyzacji, integrująceg wszystkie gminy Aglmeracji, c najmniej krajwej rzpznawalnści. Turystyka W przypadku każdej z gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej istnieje c najmniej jedna atrakcja turystyczna zrganizwana na pzimie prduktu turystyczneg, aczklwiek d różnrdnej skali ddziaływania i dmiennym ukierunkwaniu na prfil dbircy (turysty). 10 Brak ujęcia w statystyce publicznej wynika ze zrganizwania tych pdmitów na innych zasadach niż instytucje kultury 11 Infrmacje zebrane na pdstawie wywiadów przeprwadznych w gminach Aglmeracji Wałbrzyskiej i wizyt studialnych. 14

15 Mając na uwadze pwyższe mżna wyróżnić kilka typów turystyki realizwanych w pszczególnych gminach Aglmeracji ferujących atrakcje turystyczne zbliżnym charakterze: turystyka uzdrwiskwa: Szczawn-Zdrój, Jedlina-Zdrój, w przyszłści d funkcji tej mże pretendwać Mierszów z uzdrwiskiem Skłwsk. Gminy te mgą także w przyszłści pełnić rlę śrdków turystyki spa-wellness (w przypadku wykrzystania wód termalnych i ferwania usług w zakresie pprawy kndycji fizycznej i psychicznej); turystyka krajznawcza: ukierunkwana na zwiedzanie biektów, budynków, miejscwści, Wałbrzych (głównie Zamek Książ, także Palmiarnia), Walim (Zamek Grdn, zapra na Jezirze Bystrzyckim, Lipa Fryderyka), Jedlina-Zdrój (zespół pałacw-parkwy w Jedlince, najdłuższy tunel klejwy w Plsce, wiadukty Klei Srebrngórskiej, pijalnia wód mineralnych), Stare Bgaczwice (Cieszów - Zamek Cisy, Gstków wiatrak, zespół pałacw - parkwy w Strudze), Szczawn-Zdrój (Htel Zdrjwy nr 1, Hala spacerwa pijalni wód mineralnych, wzgórze Giedymina), Czarny Bór (wieża piastwska), a także układów architektniczn-urbanistyczny miast takich jak: Kamienna Góra (Stare Miast wraz z murami brnnymi), Nwa Ruda (rynek z ratuszem), Świebdzice (rynek z ratuszem raz miejskie mury brnne), Mierszów (układ urbanistyczny centrum Mierszwa, Skłwska, cerkiew w Skłwsku, Ruiny Zamku Radsn), Głuszyca (ruiny Zamku Rgwiec); turystyka pstindustrialna: związana ze zwiedzaniem biektów pprzemysłwych w gm. Nwej Rudzie (Pdziemna Trasa Turystyczna - Kpalnia Nwa Ruda), Wałbrzychu (Park Wielkulturwy Stara Kpalnia), Bguszwie-Grcach (Szyb Witld), budynki kpalni i zespłu byłej huty Barbara (Przygórze, gw, Nwa Ruda), pzstałści dawnej kpalni Wacław, fabryki amunicji i zabudwań militarnych z czasów II wjny światwej (Ludwikwice Kłdzkie, gw. Nwa Ruda), wapienniki w Cieszwie (Stare Bgaczwice); turystyka militarna: łącząca się ze zwiedzaniem pdziemi w ramach kmpleksu Riese w Głuszycy i Walimiu, pdziemi Arad w Kamiennej Górze, raz pdziemi Zamku Książ w Wałbrzychu; turystyka sentymentalna: związana z dwiedzinami miejsc urdzenia lub pchdzenia rdziny, które t miejsca zstały puszczne ze względów plitycznych lub eknmicznych (wszystkie gminy Aglmeracji Wałbrzyskiej); turystyka piesza: w tym szlaki turystyczne w ramach pszczególnych pasm Sudetów Śrdwych (Góry Kamienne, Góry Wałbrzyskie, Góry Swie w tym schrnisk Orzeł, Swa w pbliżu Sklca, Góry Stłwe): Bguszów-Grce, Mierszów (z schrniskiem Andrzejówka na przełęczy Trzech Dlin raz skandynawskimi wiatami turystycznymi), Czarny Bór (Masyw Trójgarbu), gm. Nwa Ruda, gw. Nwa Ruda, Walim, Radków, Stare Bgaczwice, Szczawn-Zdrój, Wałbrzych; rwerwa (Bguszów-Grce, Głuszyca, Jedlina-Zdrój, Mierszów, gw. Nwa Ruda (Schrnisk Zygmuntówka w Jugwie), Szczawn-Zdrój 12 ; narciarska: (Jedlina-Zdrój, Bguszów Grce Ośrdek Rekreacyjn- Sprtwy Dzikwiec, Mierszów (narciarskie trasy zjazdwe i biegwe), gw. Nwa Ruda (Sklec i wyciągi narciarskie na przełęczy Jugwskiej), Walim (kmpleks Rzeczka); turystyka bizneswa: wynikająca głównie z kntaktów handlwych w ramach Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Eknmicznej (Wałbrzych, Szczawn-Zdrój, Świebdzice, Nwa Ruda) raz Kamienngórskiej Specjalnej Strefy Eknmicznej Małej Przedsiębirczści (Kamienna Góra); 12 trasy rwerwe w Szczawnie-Zdrju prwadzące d ul. Szczawieńskiej pprzez Al. Spacerwą w kierunku Góry Chełmiec 15

16 turystyka religijna: realizwana głównie w Radkwie (Sanktuarium Marki Bskiej Wambierzyckiej), częściw w Kamiennej Górze w zakresie bsługi Bazyliki NMP w Krzeszwie (gw. Kamienna Góra), także w Mierszwie (kściół św. Jadwigi w Rybnicy Leśnej najstarszy zabytek architektury drewnianej Dlneg Śląska, cerkiew w Skłwsku), w Starych Bgaczwicach (kaplica św. Anny i zespół pklasztrny w Starych Bgaczwicach) w Świebdzicach (kściół św. Mikłaja); turystyka handlwa: Wałbrzych, Nwa Ruda, Kamienna Góra, Szczawn-Zdrój, Świebdzice ze względu na funkcjnujące w tych miastach zaplecze handlwusługwe. Pnadt d pełnienia funkcji centrum turystyki medycznej związanej z krzystaniem ze świadczeń medycznych, a także centrum turystyki kulturwej dtyczącej rganizacji dużych wydarzeń znaczeniu kulturaln-rzrywkwym mże pretendwać Wałbrzych. Pzim zaawanswania i pakietyzacji prduktów turystycznych Aglmeracji Wałbrzyskiej mżna uznać za niewielki. Przemawia za tym argument, iż w większści gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej turysta przebywa d zaledwie kilku gdzin d maksymalnie 3 dni (pbyty weekendwe). Wyjątek stanwią gminy uzdrwiskwe (Szczawn-Zdrój, Jedlina- Zdrój), w których pbyty sanatryjne bejmują trzy tygdnie. Liczba sób ncujących w gminach Aglmeracji Wałbrzyskiej w latach wzrsła z 59,4 tys. d 75,6 tys. sób, tj. 27%. Niemniej w tym samym kresie liczba udzielnych nclegów w całym wjewództwie dlnśląskim rsła szybciej tj. 38%. Liczba sób ncujących w gminach Aglmeracji Wałbrzyskiej stanwi zaledwie k. 5,1% liczny sób ncujących w wjewództwie dlnśląskim (pnadt udział ten ulega zmniejszeniu). Tab. 7. Liczba Plaków raz gści zagranicznych ncujących w biektach zbirweg zakwaterwania w gminach Aglmeracji Wałbrzyskiej Kategria =100 Zmiana Liczba ncujących w AW Liczba ncujących w WOJ.DOLNOŚL UDZIAŁ AW / WDL 5,6% 5,1% - 4,0% Źródł: Bank Danych Lkalnych, GUS W 2005 rku najwięcej nclegów udzieln Plakm i gścim zagranicznym w Szczawnie-Zdrju (34% wszystkich nclegów udzielnych w gminach Aglmeracji). Od 2010 rku liderem pd względem liczby udzielnych nclegów w Aglmeracji Wałbrzyskiej stał się Radków. Przykładw w 2011 rku w Radkwie udzieln 62,8 tys. nclegów (tj. 27% wszystkich nclegów udzielnych w gminach Aglmeracji). Ogółem w latach nastąpił wzrst liczby nclegów udzielnych w Aglmeracji Wałbrzyskiej 28%. Przeciętny czas pbytu turysty w gminach Aglmeracji Wałbrzyskiej wynsi k. 3 dni. Bazę nclegwą Aglmeracji Wałbrzyskiej twrzy k. 2,8 tys. miejsc nclegwych w ramach 42 zarejestrwanych biektów zbirweg zakwaterwania. Okł 1/3 miejsc nclegwych (tj. 1061) przypada na htele. W Aglmeracji działa jeden htel **** - Pałac Jugwice w Walimiu. D kategrii hteli *** gwiazdkwych zaliczają się między innymi: Htel Zamkwy w Wałbrzychu, Htel Qubus w Wałbrzychu, Htel Expres w Wałbrzychu, Htel przy Oślej Bramie w Wałbrzychu, Pałac Struga w Starych Bgaczwicach, Htel Jedlinka w Jedlinie-Zdrju, Htel Pitr w Bguszwie- 16

17 Grcach, Htel Maria Helena w Szczawnie-Zdrju. Na terenie Aglmeracji działają w zasadzie tylk dwa sieciwe śrdki zakwaterwania tj. Qubus Htel Wałbrzych raz Gevita - Centrum Knferencji i Rekreacji w Jugwicach (Walim). Znaczący udział w bazie nclegwej (pnad 46%) psiadają tzw. pzstałe biekty zbirweg zakwaterwania tj. pensjnaty, gspdarstwa agrturystyczne (1332 miejsca nclegwe). Baza nclegwa mierzna liczną miejsc nclegwych w gminach Aglmeracji Wałbrzyskiej przypadających na 1000 jej mieszkańców w latach wzrsła z 7,5 d 10,7. Pmim znacząceg wzrstu liczby miejsc nclegwych w Aglmeracji Wałbrzyskiej, w wjewództwie dlnśląskim liczba ta jest znacząc wyższa. W 2005 rku liczba miejsc nclegwych przypadająca na 1000 mieszkańców wjewództwa dlnśląskim wynisła 15,8, natmiast w 2010 był t 17,1. Tab. 8. Baza nclegwa gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej - liczba miejsc nclegwych na 1000 mieszkańców Kategria =100 Liczba miejsc nclegwych w AW 7,5 10,7 143 Liczba miejsc nclegwych w WOJ.DOLNOŚL. 15,6 17,1 110 Źródł: Bank Danych Lkalnych, GUS Oferta turystyczna gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej, głównie w zakresie turystyki pieszej, rwerwej, narciarskiej, sanatryjnej, militarnej, krajznawczej, pstindustrialnej knkuruje z dbrze rzpznawalnymi prduktami turystycznymi ferwanymi przez gminy Sudetów Zachdnich (Karpacz, Szklarska Pręba - Jakuszyce, Kwary), Gór Izerskich (Świeradów-Zdrój) raz Ktliny Kłdzkiej (Złty Stk, Planica- Zdrój, Duszniki-Zdrój Zieleniec, Kudwa-Zdrój, Lądek-Zdrój, Długple-Zdrój, Kłdzk, Bystrzyca Kłdzka Międzygórze, Strnie Śląskie Kletn raz Czarna Góra). Szczególnie w brębie Karknszy baza nclegwa jest lepiej rzwinięta, zaś liczba turystów zdecydwanie większa. Przykładw tylk w Karpaczu liczba biektów nclegwych w 2011 rku wynisła: 119; liczba miejsc nclegwych: 8,6 tys.; liczba udzielnych nclegów w biektach zbirweg zakwaterwania: 216,2 tys. sób. Pdbnie w brębie Ktliny Kłdzkiej, przykładw w samej Kudwie-Zdrju liczba biektów nclegwych w 2011 rku wynisła: 19; liczba miejsc nclegwych: 1,7 tys.; liczba udzielnych nclegów: 44,1 tys. Za knkurencyjną względem prduktów turystycznych Aglmeracji Wałbrzyskiej (w zakresie turystyki pieszej i rwerwej) należy uznać również fertę Rudaw Janwickich (przykładw: Rudawski Park Krajbrazwy), częściw Pgórza Kaczawskieg (w tym Szlak Wygasłych Wulkanów), a także p strnie czeskiej fertę turystyczną Teplic nad Metują w szczególnści Skalneg Miasta (Adršpassk-Teplické Skály). Sprt i rekreacja Bazę sprtw-rekreacyjną gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej cechuje zróżnicwany pzim zarówn w zakresie jakści zaplecza techniczneg jak i skali realizwanych imprez i aktywnści. Zbiór biektów pnadlkalnym znaczeniu, przyciągające nie tylk mieszkańców Aglmeracji, ale także sby spza analizwaneg bszaru bejmuje: wyciągi narciarskie: Bguszów-Grce: Ośrdek Sprtw-Rekreacyjny Góra Dzikwiec (długść trasy 800 m, klej linwa kanapwa), 17

18 Jedlina-Zdrój: stk na Czardziejskiej Górze Relax (długść trasy 500 m, wyciąg rczykwy), Mierszów: na Przełęczy Trzech Dlin w pbliżu schrniska Andrzejówka funkcjnują 2 wyciągi: Gwarek (długść trasy 340 m, wyciąg rczykwy), Mufln (długść trasy 260 m, wyciąg talerzykwy), w mieście funkcjnuje wyciąg przenśny długści 100 m, gw. Nwa Ruda: Kmpleks narciarski Jugów ferujący (długść tras d 600 m d 200 m, wyciąg talerzykwy), Skół (długść tras 500 m i 380 m), Radków Łężyce, (długść trasy 400 m, wyciąg rczykwy) Walim: Kmpleks wyciągów narciarskich Rzeczka (długść tras d 1000 m d 380 m, wyciąg rczykwy), narciarskie trasy biegwe: Bguszów-Grce, między innymi trasy biegwe zlkalizwane w rejnie Dzikwca, Mierszów, w szczególnści trasy biegwe w klicy Przełęczy Trzech Dlin, na których rganizwany jest Bieg Gwarków i Bieg Skalnika, raz trasy w Skłwsku i Mierszwie, parki rzrywki Radków, 3 pętle wkół Szczelińca Wielkieg długści k. 50 km, Szczawn-Zdrój, dcinek trasy biegwej wkół Wzgórza Giedymina, Walim, trasy biegwe w ramach Gór Swich, Jedlina-Zdrój Park Linwy Czardziejskie liny raz tr saneczkwy (Czardziejska Góra Relax), kryte pływalnie i aquapark Kamienna Góra - basen kryty przy ul. Fabrycznej, gm. Nwa Ruda Aqua Centrum w Słupcu, Świebdzice Wdne Centrum Rekreacji, Wałbrzych Wałbrzyskiej Centrum Sprtw-Rekreacyjne Aqua-Zdrój (w budwie), basen kryty przy ul. Ogrdwej, basen przy SP nr 21 na Pdzamczu, tr klarski i trasy rwerwe: Bguszów Grce: między innymi trasa rwerwa dwnhill raz trasa widkwa MTB (w ramach Ośrdka Sprtw-Rekreacyjneg Góra Dzikwiec, Szczawn-Zdrój: tr klarski: Fur Crss, Mierszów-Radków: Międzynardwa Trasa Rwerwa Góry Stłwe, a także trasy rwerwe pgranicza brumvsk mierszwskieg, Głuszyca Walim gw. Kamienna Góra: trasy rwerwe w ramach Strefy MTB, raz trasy rwerwe w ramach Eurreginu Glaciensis, Czarny Bór, między innymi trasa rwerwa z Witkwa d Szczawna-Zdrju, czy Witów Krzeszów, 18

19 kmpleksy sprtwe (biska wielfunkcyjne wraz z bieżniami, siłwniami, basenem krytym): gm. Nwa Ruda: Centrum Turystyczn-Sprtwe, Jedlina-Zdrój: Kmpleks Sprtw-Rekreacyjny w Jedlinie-Zdrój, Mierszów: hala sprtwa z kmpleksem bisk wielfunkcyjnych i ścianą wspinaczkwą, Walim: Centrum Sprtu i Rekreacji, zbirniki wdne: zalew Grzędy w Czarnym Brze, / śrdek rekreacyjny Zielny Raj, zalew w Kamiennej Górze, zalew w Radkwie, Jezir Bystrzyckie w Zagórzu Śląskim (gmina Walim), zbirnik wdny Kamyk w Głuszycy, Zalew w Dzikwcu (gw. Nwa Ruda). Lądwisk Świebdzice, Szybwisk Mierszów. Wśród wymieninych biektów słab reprezentwane są przede wszystkim parki rzrywki przykładw knkurencyjne: parki miniatur (jak Kwarach), dinparki (jak w Szklarskiej Prębie), tematyczne parki zabaw (jak park westernwy, leśny park niespdzianek). Pza zróżnicwaną bazą sprtw-rekreacyjną kilka gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej wyróżnia się znaczącymi siągnięciami w dziedzinie sprtu, w tym przykładw: Czarny Bór: 9 klubów sprtwych, 6 limpijczyków, Bieg Krasnali, Puchar Melafiru, Festyn Szukamy Następców Naszych Olimpijczyków Jedlina-Zdrój: rganizacja Mistrzstwa Eurpy Śrdkw-Wschdniej w petanque (Centrpe Cup), najsilniejszy klub petanque w Plsce, Kamienna Góra: wyskie miejsca zawdników w trójbju siłwym, Mierszów: rganizacja Biegu Skalnika, gm. Nwa Ruda: rganizacja Mistrzstw Plski w pływaniu na krótkim basenie, Stare Bgaczwice: rganizacja etapu Małeg Wyścigu Pkju, Szczawn-Zdrój: rganizacja Pucharu Świata 4xFestina Night Race, Mistrzstw Eurpy w 4X, Mistrzstw Plski w 4X, Wałbrzych/Mierszów: Biegu Gwarków, Wałbrzych: Górale na start - cykl wyścigów MTB XC. Pzim aktywnści sprtwej mieszkańców Aglmeracji Wałbrzyskiej należy uznać z niski w relacji d średniej wjewództwa dlnśląskieg. Na przestrzeni statnich lat tj liczba klubów sprtwych działających w gminach Aglmeracji wzrsła z 66 d 67. W tym samym kresie w wjewództwie dlnśląskim nastąpił ich wzrst z 899 d 986. Zmalał tym samym udział liczby klubów sprtwych działających w Aglmeracji w relacji d liczby wszystkich klubów działających w wjewództwie dlnśląskim z 7,3% d 6,8%. 19

20 Tab. 9. Liczba klubów sprtwych w Aglmeracji Wałbrzyskiej Kategria =100 Zmiana Liczba klubów sprtwych w AW Liczba ncujących w WOJ.DOLNOŚL UDZIAŁ AW / WDL 7,3% 6,8% - 1,1% Źródł: Bank Danych Lkalnych, GUS W tym samym kresie wzrsła natmiast liczba sób ćwiczących w Aglmeracji Wałbrzyskiej z 4,6 tys. d 4,7 tys. Niemniej szybszy przeciętny wzrst liczby sób ćwiczących w wjewództwie dlnśląskim spwdwał, że udział sób ćwiczących w Aglmeracji w liczbie ćwiczących w reginie zmalał z 7,8% d 7,5%. Tab. 10. Liczba sób ćwiczących w Aglmeracji Wałbrzyskiej Kategria =100 Zmiana Liczba sób ćwiczących w AW Liczba sób ćwiczących w WOJ.DOLNOŚL UDZIAŁ AW / WDL 7,8% 7,5% - 2,6% Źródł: Bank Danych Lkalnych, GUS Mieszkalnictw Niekrzystna sytuacja z punktu widzenia inwestycji mieszkaniwych w Aglmeracji Wałbrzyskiej jest szczególnie widczna w prównaniu d trendów pierwtneg rynku mieszkaniweg w wjewództwie dlnśląskim. Liczba mieszkań ddanych d użytku w Aglmeracji Wałbrzyskiej w 2011 rku wynisła 195, tj. niecałe 2% wszystkich mieszkań ddanych d użytku w wjewództwie dlnśląskim (k. 10,5 tys. mieszkań) w tym kresie. Skutkuje t bardz niskim udziałem liczby nwych mieszkań pwstałych w Aglmeracji w relacji d liczby mieszkań ddanych d użytkwania w wjewództwie dlnśląskim. Tab. 11. Liczba mieszkań ddanych d użytku w Aglmeracji Wałbrzyskiej Kategria =100 Zmiana Liczba mieszkań ddanych d użytku w AW Liczba mieszkań ddanych d użytku w WOJ.DOLNOŚL UDZIAŁ AW / WDL 4,4% 1,9% - -1,4% Źródł: Bank Danych Lkalnych, GUS Niewielki efektywny ppyt na mieszkania w Aglmeracji Wałbrzyskiej, a także duża ich pdaż na rynku wtórnym skutkują niską przeciętną ceną fertwą za 1 m 2 pwierzchni użytkwej mieszkania, która w lipcu 2012 wynisła k. 2,3 tys. zł. Dla prównania średnia cena fertwa 1 m 2 pwierzchni użytkwej mieszkania w wjewództwie dlnśląskim wynisła k. 5,4 tys. zł 13. Stan techniczny istniejących kmunalnych zasbów mieszkaniwych, a także wspólnt mieszkaniwych, ceniany jest w płwie gmin Aglmeracji Wałbrzyskiej jak zły 14. Budynki kmunalne cechuje znaczący stpień dekapitalizacji wynikający z braku remntów. Pdkreśla się także, iż większść teg typu biektów zstała wybudwana 13 Infrmacje zebrane na pdstawie fert prezentwanych na Prtalu nieruchmści: 20