SOCJOLOGICZNA ANALIZA RUCHU TURYSTYCZNEGO NA TERENIE KARKONOSKIEGO PARKU NARODOWEGO

Transkrypt

1 WIENIAWSKA B. 4: Socjologiczna analiza ruchu turystycznego na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego. In: ŠTURSA J., MAZURSKI K. R., PALUCKI A. & POTOCKA J. (eds.), Geoekologické problémy Krkonoš. Sborn. Mez. Věd. Konf., Listopad 3, Szklarska Poręba. Opera Corcontica, 41: SOCJOLOGICZNA ANALIZA RUCHU TURYSTYCZNEGO NA TERENIE KARKONOSKIEGO PARKU NARODOWEGO Sociological analysis of the tourist movement in the Karkonosze National Park WIENIAWSKA BARBARA Karkonoski Park Narodowy, ul. Chałubińskiego 23, 8 7 Jelenia Góra, PL, e mail: wieniawska@kpnmab.pl W latach 3 na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego prowadzony był monitoring ruchu turystycznego. W czasie dziewięciodniowych akcji monitorowania natężenia ruchu turystycznego w wybranych węzłach szlaków turystycznych Parku prowadzone były również badania przez ankietowanie osób odwiedzających Karko nosze. Celem tych badań było uzyskanie podstawowych danych umożliwiających analizę socjologiczną odwiedzających Park turystów. W szczególności ważne było uzyskanie ich opinii o stanie przyrody Karkonoszy, jej ochronie oraz infrastrukturze turystycznej na terenie KPN. Ankieta zawierała również część demograficzną, dzięki której możliwe było uzyskanie informacji na temat struktury społecznej odwiedzających Park. W opracowaniu przedstawiono w postaci graficznej uzyskane dane z analizy sporządzonych ankiet. Są to m.in. informacje na temat: motywacji odwiedzania Parku, planowanej długości pobytu, preferowanych form aktywności turystycznej, wiedzy o istniejących zagrożeniach przyrody Parku, a także oceny stanu infrastruktury turystycznej. Intensity of the tourist traffic in the area of the Karkonosze National Park (KPN)was the subject of research conducted in the years 3 in the KPN. The research was conducted during a few nine day series, in selected places the intersection of tourist routes. One of the ways of the research was surveying tourists, who visit the Giant Mountains. Collecting information about accommodation in the mountains was the main aim of sociological analysis of the tourist traffic in the national park. The most important information concerned tourists opinion about the condition of nature in the Karkonosze Mountains, conservation and tourist infrastructure. The survey also included demographic data to receive information about social structure of the tourist movement. The analysis results are presented on graphs. There is information concerning reasons for visiting the KPN, length of stay in the KPN, favourite tourist activities, knowledge about threats to the nature of the Giant Mountains and opinion about the present condition of the tourist infrastructure. Słowa kluczowe: Karkonoski Park Narodowy, monitoring, ruch turystyczny, analiza socjologiczna Keywords: Karkonosze National Park, monitoring, tourist movement, sociological analysis 37

2 WSTĘP Według ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 r., park narodowy jest udostęp niany społeczeństwu, zgodnie z warunkami określonymi w planie ochrony. Wobec trwającego od lat olbrzymiego nasilenia ruchu turystycznego na obszarach chronionych coraz bardziej uwidacznia się sprzeczność pomiędzy udostępnianiem turystycznym a ochroną przyrody (WIENIAWSKA 2, Plan ochrony Karkonoskiego Parku Narodowego 1997), której powinny być podporządkowane wszelkie działania na terenie parku narodowego. Z tego względu monitorowanie ruchu turystycznego, jego natężenia w poszczególnych fragmentach parku narodowego i w okresie całego roku, a także poznanie stanu świadomości ekologicznej zwiedzających, ich stosunku do parku narodowego jako formy ochrony przyrody i oczekiwań w zakresie zagospodarowania turystycznego stało się pilną potrzebą. Dzięki tym danym bowiem możliwe jest podjęcie działań w celu minimalizacji negatywnego wpływu masowej turystyki na środowisko przyrodnicze parku narodowego (MATCZAK 2). PRZEDMIOT I METODYKA BADAŃ W latach 3 na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego prowadzone były badania ruchu turystycznego. Monitoring ruchu turystycznego, realizowany jako wspólny program polskiego (KPN) i czeskiego parku narodowego (KRNAP) był organizowany każdego roku w formie dziewięciodniowej akcji, w drugiej dekadzie sierpnia. Badania prowadzone były przez pracowników parków narodowych i młodzież szkół średnich oraz studentów wyższych uczelni we wspólnie uzgodnionych, wybranych węzłach szlaków turystycznych. W granicach Karkonoskiego Parku Narodowego wytypowane zostały węzły szlaków: na Równi Pod Śnieżką (koło schroniska Śląski Dom), na Szrenicy i w okolicy turystycznego przejścia granicznego Twarożnik Vosecka bouda. Badania natężenia ruchu turystycznego prowadzone były metodą liczenia ilości turystów, poruszających się po poszczególnych szlakach turystycznych, które przecinają się w wytypowanym miejscu. Badania dotyczące socjologicznego aspektu ruchu turystycznego prowadzono przez ankieto wanie turystów w miejscach koncentracji ruchu turystycznego (rejon Śnieżki i Szrenicy). Ankietowani turyści odpowiadali na pytania, zawarte w opracowanej w czterech wersjach językowych, anonimowej ankiecie. Cele badań: 1. Zebranie danych na temat maksymalnej liczby turystów odwiedzających wybrane miejsca na terenie Parku. 2. Określenie czasowego zróżnicowania ruchu turystycznego w ujęciu tygodniowym oraz w ciągu dnia. 3. Uzyskanie od zwiedzających Karkonosze informacji na temat ich pobytu w górach, preferowanych form aktywności turystycznej, znajomości środowiska przyrodniczego Parku oraz opinii na temat istniejącej infrastruktury turystycznej. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ W niniejszym opracowaniu zaprezentowane zostały wyniki dotyczące jedynie socjologicznego aspektu badań. Efekty analizy natężenia i zróżnicowania przestrzennego ruchu turystycznego w Karkonoskim Parku Narodowym zostaną zaprezentowane w odrębnym opracowaniu. Przedstawione poniżej wyniki socjologicznej analizy ruchu turystycznego dotyczą lat 2 3. W trakcie badań w tym czasie przeprowadzono wywiad wśród 7 turystów. Wykresy przedstawiają efekty analizy wybranych pytań zawartych w ankiecie, dotyczących motywacji przyjazdu w Karkonosze, 38

3 czasu pobytu w górach, miejsca zakwaterowania, znajomości środowiska przyrodniczego Parku i obecnego natężenia ruchu turystycznego, a także dane demograficzne. Jedną z poruszanych w ankiecie kwestii była częstotliwość pobytu w Karkonoskim Parku Narodowym (Ryc. 1.). Wyniki analizy danych wyraźnie wskazują, że Karkonosze, przy powszechnej dostępności komunikacyjnej tych gór dla mieszkańców nie tylko rejonu Jeleniej Góry, ale także turystów z głównych aglomeracji miejskich Polski (Wrocław), Niemiec (Berlin) i Czech (Praga), traktowane są jako teren wypoczynku w trakcie całego roku. Zdecydowana większość ankietowanych turystów (7 %) przyjechała w Karkonosze ponownie, a tylko 22 % respondentów odwiedziły Park po raz pierwszy. Pozostałe 8 % turystów to osoby mieszkające w rejonie Karkonoszy. Przedmiotem badań była również planowana przez turystów długość pobytu w górach, określana w dniach (1 6 dni) lub tygodniach (1 tygodni lub więcej) (Ryc ). Wśród osób, które zaplanowały długość pobytu w dniach (62 % ankietowanych ogółem), najbardziej preferowany jest odpoczynek 4 dniowy ( %) i 3 dniowy (22 %), co potwierdza dużą popularność Karkonoszy jako terenu wypoczynku podczas tzw. długich weekendów i świąt. Jedynie 19 % turystów wybrało odpoczynek 1 dniowy. Są to przede wszystkim mieszkańcy województwa dolnośląskiego. Wśród osób, które planowały długość pobytu w tygodniach (38 % ankietowanych ogółem) zdecydowanie przeważa wypoczynek 1 tygodniowy ( % odpowiedzi) i 2 tygodniowy (4 % odpowiedzi). Należy przypuszczać, że na taki wynik wpływ miał termin prowadzenia badań (czas urlopów i wakacji letnich), sprzyjający planowaniu dłuższego wypoczynku. Ryc. 4. przedstawia efekty badań dotyczące miejsca zakwaterowania podczas wypoczynku w Karkonoszach. Najwięcej, bo 37 % ankietowanych, wskazało pensjonat, następne 22 % osób hotel, 14 % zaś dom wczasowy. Jedynie 12 % respondentów to turyści korzystający z bazy noclegowej w schroniskach turystycznych położonych na terenie Parku, a tylko 4 % zwiedzających wybiera kemping. Można przypuszczać, że powyższe wyniki badań związane są z istniejącą bogatą ofertą noclegową (pensjonaty, hotele) w miejscowościach podgórskich (Szklarska Poręba, Karpacz), która zapewnia komfortowe warunki pobytu za przystępną cenę. Na wybór tego typu miejsca zakwaterowania ma także prawdopodobnie wpływ znaczny wzrost popularności samochodu osobowego jako środka lokomocji (łatwiejszy dojazd i możliwość bezpiecznego parkowania). Jak wykazują badania, aż 61 % spośród ankietowanych przyjechało w Karkonosze własnym samochodem, znacznie mniejsza ilość turystów wybiera inne środki lokomocji (pociąg 23 %, komunikacja autobusowa 8 %, autokar %). Jak wynika z danych zawartych na Ryc.., istnienie parku narodowego było motywem przyjazdu w Karkonosze dla % ankietowanych turystów (zdecydowanie tak %, raczej tak 3 %), w odróżnieniu od zwiedzających, dla których nie miało znaczenia objęcie obszaru ochroną prawną (zdecydowanie nie %, raczej nie 3 %). Spośród podanych motywów przyjazdu w góry (Ryc. 6.) zdecydowanie najczęściej wymieniane są przyroda i jej piękno (zdecydowanie tak 82 %, raczej tak %) oraz spokój i odpoczynek (zdecydowanie tak 74 %, raczej tak 19 %). Rzadziej dla ankietowanych motywem przyjazdu jest uprawianie sportu (zdecydowanie tak 26 %, raczej tak 27 %) czy cele kulturalne (zdecydowanie tak 17 %, raczej tak 27 %). Według badań D. MATUSZEWSKIEJ (, 2), przeprowadzonych wśród turystów na terenie Słowińskiego Parku Narodowego, rekreacja i walory krajobrazowe obszaru były także głównymi motywami ich przyjazdu do Parku. Wyniki badań dotyczących poziomu świadomości ekologicznej przyjeżdżających w Karkonosze (Ryc. 7.) wskazują, że 38 % respondentów nie wie, jaki jest stan środowiska przyrodniczego Karkonoskiego Parku Narodowego. Jednakże tyle samo ankietowanych (38 %) uważa, że stan ten poprawił się, według 16 % turystów stan środowiska nie zmienił się, a 8 % spośród zwiedzających Karkonosze jest zdania, że stan środowiska przyrodniczego uległ pogorszeniu. Jednocześnie na zadane pytanie: Czy zna Pan/Pani jakiś konkretny problem ekologiczny w Karkonoskim Parku Narodowym?, twierdząco odpowiedziało 2 % ankietowanych, zaś pozostała część respondentów (48 %) nie potrafiła wypowiedzieć się na ten temat. Przeprowadzone badania na temat intensywności ruchu turystycznego w Karkonoszach (Ryc. 8.) dowodzą, że według opinii 44 % zwiedzających Park obecna intensywność ruchu turystycznego jest wysoka, według 42 % optymalna. Zdecydowanie mniejsza ilość turystów uważa intensywność ruchu za niską (9 %), zaś jedynie % respondentów nie ma zdania. 39

4 osoby, które odwiedziły Park po raz pierwszy 2- osoby, które przyjechały w Karkonosze ponownie 3- osoby mieszkające w rejonie Karkonoszy Ryc. 1. Częstotliwość pobytu w Karkonoskim Parku Narodowym. Fig. 1. Frequency of the stay in the Karkonosze National Park. Source: 1 1 dzień 2 dni 3 dni 4 dni dni 6 dni Ryc. 2. Planowany czas pobytu w Parku w dniach. Fig. 2. Lenght of the stay in the Karkonosze NP (days). Source: tydzień 2 tygodnie 3 tygodnie 4 tygodnie tygodni 6 i więcej Ryc. 3. Planowany czas pobytu w Parku w tygodniach. Fig. 3. Lenght of the stay in the Karkonosze NP (weeks). Source: 4

5 Ryc. 4. Miejsce zakwaterowania osób przyjeżdżających w Karkonosze. Fig. 4. Place and kind of tourists accommodation in the Giant Mts. Source: Au thor s own analysis schronisko 2- hotel 3- pensjonat 4- dom wczasowy - kemping 6- inne zdecydowanie tak 2- raczej tak 3- raczej nie 4- zdecydowanie nie Ryc.. Informacja na zadane pytanie pt.: Czy istnienie parku narodowego było motywem przyjazdu w Karkonosze? Fig.. Answers the question: Was the national park status a reason for visiting the Giant Mts?. Source: przyroda i jej piękno 9 uprawianie sportu 8 spokój i odpoczynek Ryc. 6. Motywy przyjazdu w Karkonosze. Fig. 6. Reasons for visiting the Giant Mts. Source: zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie cele kulturalne cele kulturalne spokój i odpoczynek uprawianie sportu przyroda i jej piękno 41

6 Ankietę przeprowadzano losowo wśród osób powyżej 14. roku życia. Struktura wiekowa respondentów (Ryc. 9.) przedstawia się następująco: 3 % turystów to osoby w przedziale wiekowym 39 lat, 3 % osoby w wieku 4 9 lat, 27 % stanowią zaś turyści nieco młodsi, bo letni. Jedynie % ankietowanych to młodzież w przedziale wiekowym 17 lat, a 3 % turystów stanowią osoby powyżej 9. roku życia. Struktura płci turystów przyjeżdżających w Karkonosze (Ryc. 1.) wskazuje, że po górach równie chętnie wędrują kobiety ( %), jak i mężczyźni (4 %). Jak wynika z danych na Ryc. 11., spośród ankietowanych największa część to osoby z wykształ ceniem średnim (2 %). Wykształcenie wyższe posiada 41 % respondentów, zaś jedynie 7 % turystów wykształcenie podstawowe i zawodowe. W trakcie monitoringu analizowana była także kwestia statusu społecznego i wykonywanego zawodu ankietowanych (Ryc. 12.). Jak wynika z badań, najliczniej reprezentowane wśród turystów są dwie grupy: pracownik umysłowy (43 %) oraz uczeń, student (29 %). W ogólnej liczbie ankietowanych zdecydowanie mniej było reprezentantów pozostałych, poddanych analizie grup społecznych: pracownik fizyczny (1 %), prywatny przedsiębiorca (9 %), emeryt, rencista ( %), bezrobotny (3 %), mąż, żona w gospodarstwie domowym (1 %) poprawił się 2- nie zmienił się 3- pogorszył się 4- nie wiem Ryc. 7. Informacja na zadane pytanie pt.: Jaki jest stan środowiska przyrodnicze go Karkonoskiego Parku Narodowego? Fig. 7. Answers the question: What is the condition of nature in the Karkonosze National Park?. Source: Ryc. 8. Opinia na temat obecnej intensywności ruchu turystycznego w Karkonoszach. Fig. 8. Opinion about the present intensity of the tourist movement in the Giant Mts. Source: wysoka 2- optymalna 3- niska 4- nie mam zdania 42

7 student, uczeń 2- pracownik fizyczny 3- pracownik umysłowy 4- prywatny przedsiębiorca - emeryt, rencista 6- bezrobotny 7- mąż, żona w gospodarstwie domowym Ryc. 12. Zawód, status społeczny odwied zających KPN. Źródło: Opraco wanie Fig. 12. The KNP visitors profession and their social status. Source: Author s own analysis PODSUMOWANIE 1. Karkonoski Park Narodowy jest stale bardzo popularnym dla turystów miejscem odpoczynku, zarówno podczas świąt i weekendów, jak i w trakcie letniego sezonu wakacyjno urlopowego. 2. Walory przyrodniczo krajobrazowe Karkonoszy oraz poszukiwanie spokoju i odpoczynku są zdecydowanie najczęstszymi motywami przyjazdu turystów w góry. Jednocześnie dla jedynie % zwiedzających fakt istnienia parku narodowego był jednym z motywów przyjazdu w Karkonosze. 3. Preferowaną formą wypoczynku w Karkonoszach są 1 dniowe wycieczki do najbardziej znanych miejsc w górach. Taka forma wypoczynku ściśle związana jest z miejscem zakwaterowania większości przyjezdnych, usytuowanym poza granicami KPN oraz coraz większą popularnością samochodu osobowego jako środka lokomocji. 4. Według zdania prawie połowy ankietowanych osób intensywność ruchu turystycznego na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego jest wysoka, zaś w opinii 42 % respondentów nasilenie ruchu turystycznego w Parku jest optymalne.. Obecny poziom wiedzy znacznej części turystów na temat stanu środowiska przyrodniczego Karkonoszy oraz aktualnych problemów ekologicznych tego obszaru nie jest wystarczający. LITERATURA KORZEŃ J. (ed.) 1997: Plan Ochrony Karkonoskiego Parku Narodowego. Jeleniogórskie Biuro Planowania i Projektowania. Jelenia Góra. Ms. (Depon. in: Karkonoski Park Narodowy, 8 7. Jelenia Góra). MATCZAK A. 2: Metodyka badań ruchu turystycznego na obszarach chronionych. In: PARTYKA J. (ed.), Użytkowanie turystyczne parków narodowych, p Ojców. MATUSZEWSKA D. : Aspekt społeczny w badaniach nad przestrzennym zagospodarowaniem turystycznym parków narodowych i ich otoczenia. Szczeliniec 4: MATUSZEWSKA D. 2: Ochrona przyrody i turystyka w Słowińskim Parku Narodowym w opiniach turystów i rekreantów. In: PARTYKA J. (ed.), Użytkowanie turystyczne parków narodowych, p Ojców. WIENIAWSKA B. 2: Turystyka a ochrona przyrody w Karkonoskim Parku Narodowym. In: PARTYKA J. (ed.), Użytkowanie turystyczne parków narodowych, p Ojców. 44