Γoсподарський. Gospodarczy. Budownictwo na Ukrainie. Hodujemy i przetwarzamy. Nie jesteśmy Polską B

Transkrypt

1 Polsko-ukraińska gazeta gospodarcza / Польсько-Українська господарська газета Nr 1( 2)/2008 styczeń-luty Czasopismo bezp³atne Γoсподарський PrzeglądОгляд Gospodarczy Budownictwo na Ukrainie Hodujemy i przetwarzamy Nie jesteśmy Polską B Projekt Transgraniczne narzêdzia promocji polsko-ukraiñskiego obszaru przygranicznego dofinansowany ze œrodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) w ramach Programu S¹siedztwa Polska-Bia³oruœ-Ukraina INTERREG IIIA/TACIS CBC

2 2 Dariusz Delmanowicz Energetyka, transport, ruch przygraniczny i organizacja Euro 2012 Strategiczne kierunki dla Polski i Ukrainy Energetyka, transport i organizacja Euro 2012, a także bezwizowy ruch przygraniczny, to strategiczne kierunku współpracy Polski i Ukrainy. Przedstawiciele rządów Polski i Ukrainy wypowiadają się, że współpraca ta układa się dobrze, ale najważniejszym jej egzaminem będzie doprowadzenie do finału wspólnych inwestycji energetycznych, jak też sygnał inaugurujący piłkarskie mistrzostwa Europy w 2012 roku. To już za cztery lata. Niby daleko, ale biorąc pod uwagę skalę koniecznych inwestycji, to czas bardzo krótki. Najważniejszym obecnie zagadnieniem we współpracy Polski i Ukrainy jest budowa rurociągu Odessa Brody Płock. Od pewnego czasu trwa sprawdzanie opłacalności projektu na poziomie biznesowym. Wszystko wskazuje jednak na to, że po latach rozważań, niepewności i zastoju, są szanse na wyraźne sukcesy jeśli chodzi o realizację techniczną tego przedsięwzięcia. Doprowadzenie rurociągu Odessa Brody do Płocka (do Brodów jest już wybudowany) umożliwi zaopatrywanie Polski w ropę naftową ze źródeł niezależnych od Rosji. Drugą dziedziną, w której współpraca gospodarek Polski i Ukrainy Scena na przejściu granicznym w Medyce może się dynamicznie rozwijać, to produkcja i przesyłanie energii elektrycznej. Intensywnie rozwija się także współpraca w ramach rynku kapitałowego, weterynarii, rolnictwa, a także wykorzystania przestrzeni kosmicznej dla przesyłania informacji. Natomiast po wejściu Polski do strefy Schengen sprawą strategiczną dla mieszkańców przygranicznych regionów Polski i Ukrainy stała się kwestia ruchu osobowego. Unijne obostrzenia dla krajów nienależących do strefy Schengen są bardzo ostre. Polska musi ich przestrzegać, ale obowiązujące zasady doprowadzają nieomal do zamarcia przygraniczny ruch obywateli obu krajów, przede wszystkim z Ukrainy do Polski. Między krajami strefy Schengen a krajami nienależącymi do Unii Europejskiej obowiązują wizy, które dla obywateli Ukrainy są poważnym obciążeniem finansowym. Zrodziła się więc inicjatywa, zaakceptowana przez UE, by w wymianie osobowej między Polską a Ukrainą wprowadzić ruch bezwizowy. Obowiązywać on jednak będzie jedynie mieszkańców regionów przygranicznych, a obywatelom Ukrainy będzie wolno poruszać się w Polsce w strefie nie dalszej niż 50 km od granicy polsko-ukraińskiej. Do podpisania porozumienia w tej sprawie ma dojść w marcu 2008 r. Olgierd Głowacki Стратегічні напрямки співпраці Польщі і України До найважливіших питаннь щодо співпраці Польщі і України, сьогодні належить будівни- цтво трубопроводу Одесса-Броди-Плоцк. Все вказує на те, що після років обдумувань, невпе- вненості і застою, сьогодні є шанси виразного успіху, якщо йдеться про технічну реалізацію цього починання. Завдяки цьому створиться можливість забезпечення Польщі в нафтове паливо з джерел, незалежних від Росії. Другою галуззю, в якій господарська співпраця Польщі і Україна може динамічно розвиватися це продукція і передача електроенергії. Інтен- сивно розвивається також співпраця у рамках грошового ринку, ветеринарії і землеробства. Натомість після входу Польщі до шенгенської зони, стратегічною справою для жителів прикор- донних регіонів Польщі і України стало питання індивідуального руху. Вимоги Євросоюзу щодо країн, які не входять до шенгенської зони дуже загострилися. Отож, виникла ініціатива, щоб у прикордонній зоні в індивідуальному обміні між Польщею та Україною ввести безвізовий рух. Зобов'язувати він буде виключно жителів при- кордонних регіонів. Громадянам України дозво- лено буде перебувати на території Польщі, не перевищуючи 50 км від польсько-українського кордону. Підписання порозуміння у цій справі дійде у березні 2008 р. Przegl d gospodarczy

3 W numerze: Energetyka, transport, ruch przygraniczny i organizacja Euro 2012 Strategiczne kierunki dla Polski i Ukrainy Olgierd Głowacki Budownictwo na Ukrainie Koło zamachowe rozwoju Robert Fres Polski biznes na Ukrainie Inwestycji coraz więcej Robert Fres Nieustający popyt na materiały budowlane Szansa dla polskich producentów Robert Fres 6 Ukraińcy cenią polskie serwisy Szybko, profesjonalnie, solidnie Andrzej Łapkowski Przed wejściem na rynek ukraiński zapoznaj się z prawem Bierzemy odpowiedzialność za każde przedsiębiorstwo, które wprowadzamy na ukraiński rynek Olgierd Głowacki Polsko-ukraińskie dośwadczenia samorządowe Granica łączy Krzysztof Kamiński Jesteśmy mocnym partnerem Ukrainy Biznes nie zna granic Olgierd Głowacki Przetwórstwo owocowo-warzywne Chętnie hodujemy i przetwarzamy Andrzej Łapkowski Prawdy i mity Wcale nie jesteśmy taką Polską B Olgierd Głowacki Zezwolenia budowlane na Ukrainie Cierpliwość nade wszystko Robert Fres Projekt Transgraniczne narzędzia promocji polsko-ukraińskiego obszaru przygranicznego realizowany jest w ramach Programu Sąsiedztwa Polska-Białoruś-Ukraina INTERREG IIIA/TACIS CBC przy współpracy 5 partnerów. Projekt zakłada opracowanie wspólnej, wieloaspektowej strategii promocji obszaru przygranicznego (województwa podkarpackiego, obwodu lwowskiego oraz obwodu zakarpackiego), ze szczególnym uwzględnieniem różnych form turystyki. Opracowanie strategii uzupełnione zostanie przygotowaniem odpowiednich narzędzi do jej realizacji, tj. szkoleniami z zakresu narzędzi marketingowych, budowania zintegrowanego produktu turystycznego, zarządzania marką oraz opracowaniem kampanii informacyjnej, wydaniem publikacji (w tym czterech numerów Przeglądu Gospodarczego i Skarbów Podkarpackich ). Strategia pozwoli na rozwój transgranicznych relacji gospodarczych w sektorach handlu i turystyki, planowanie wspólnych inicjatyw z zakresu komunikowania się i promocji. Przeszkolenie zaś odpowiedniej grupy osób ze strony polskiej i ukraińskiej pozwoli na efektywne jej wdrożenie. Partnerzy projektu: Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia Pro Carpathia z Rzeszowa, Podkarpacka Regionalna Organizacja Turystyczna z Rzeszowa, Samorząd Województwa Podkarpackiego oraz Zachodnioukraińskie Stowarzyszenie Turystyczne ze Lwowa i Zakarpacki Fundusz Wspierania Przedsiębiorczości TES Fund z Użgorodu. Проект «Транскордонні знаряддя промоції польсько-українського прикордон- ного простору» реалізований є у рамках Програми Сусідства Польща-Біало- русь-україна INTERREG IIIA/TACIS CBC при співпраці 5 партнерів. Проект передбачає засновує опрацювання спільної, багатоаспектної стратегії промоції прикордонного простору (Підкарпатського воєводства, Львівської області та Закарпатської області), з особливим врахуванням різних форм туризму. Опрацювання стратегії доповнене буде підготовкою відповідних інструментів для її реалізації, тобто вишколами і курсами з області маркетінгу, будування інтегрованого туристичного продукту, менеджменту маркою, а та- кож опрацюванням інформаційної кампанії, виданням публікації (в тому числі чотирьох номерів «Господарського Огляду» і «Підкарпатських Скарбів») Стратегія дозволить на розвиток транскордонних господарських співвідносин в секторах торгівлі і туризму, планування спільних ініціатив з області комуні- кації і промоції. Перепідготовка відповідної групи осібз польської і української сторони дозволить на ефективне впровадження цієї стратегії. Партнери проекту: Товариство на Користь Розвитку і Промоції Підкарпаття Pro Carpathia з Жешова, Підкарпатська Регіональна Туристична Організація з Жешова, Органи Самоврядування Підкарпатського Воєводства, а також Західно-Українське Туристичне Агенство зі Львова і Закарпатський фонд під- тримки підприємництва «TES фонд» з Ужгороду. Γoсподарський Przegląd Огляд Gospodarczy dwumiesięcznik bezpłatny nr 2 ( , Rzeszów) Wydawca: Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia Pro Carpathia Redakcja: Rzeszów, ul. Gałęzowskiego 6/319 tel./fax: ; info@procarpathia.pl; Redaktor wydania: Krzysztof Zieliński; współpraca: R. Adamski, R. Fres, O. Głowacki K. Kamiński, A. Łapkowski; zdjęcia: D. Delmanowicz, K. Kamiński, A. Łapkowski, K. Zieliński; Internet Tłumaczenia na język ukraiński: Marianna Jara Opracowanie graficzne, łamanie: KORAW Dorota Kocząb Druk: RESPRINT Rzeszów Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych i zastrzega sobie prawo redagowania nadesłanych tekstów. Wszelkie prawa zastrzeżone Copyright by Stowarzyszenie Pro Carpathia 20 Wybrano najsmaczniejsze produkty spożywcze naszego regionu Jak smaczne, to podkarpackie Rafał Adamski Projekt Transgraniczne narzêdzia promocji polsko-ukraiñskiego obszaru przygranicznego dofinansowany ze œrodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) w ramach Programu S¹siedztwa Polska-Bia³oruœ-Ukraina INTERREG IIIA/TACIS CBC Ãîñïîäàðñüêèé Îãëÿä 3

4 Budownictwo na Ukrainie Krzysztof Zieliński Koło zamachowe rozwoju Lwów najszybciej odnawiane są prywatne kamienice Budowa mieszkań według standardów zachodnioeuropejskich, a także rekonstrukcja starej substancji mieszkaniowej, stały się jednym z najbardziej dochodowych biznesów na Ukrainie. Dotyczy to także budowy biurowców i supermarketów. Kraj nad Dnieprem jest atrakcyjnym rynkiem materiałów budowlanych i usług w budownictwie, który przedstawia realne możliwości dla eksporterów zagranicznych, a zwłaszcza inwestorów. W ostatnich latach branża budowlana (budownictwo komercyjne i mieszkaniowe) miała i ma nadal bardzo dobre perspektywy. Tempo wzrostu liczone rok do roku jest dwucyfrowe. Lata przyniosły wzrost o 17,3 proc., nie inaczej było też w latach następnych. Ten pozytywny trend w budownictwie spowodowany jest głównie budową i rekonstrukcją mieszkań prywatnych w regionach z największą liczbą ludności. Analitycy rynku budowlanego i materiałów budowlanych na Ukrainie oceniają, że mają one duże perspektywy rozwoju. Lokomotywą Polski biznes na Ukrainie Inwestycji coraz więcej 4 W 2007 roku dynamicznie wzrosły inwestycje polskich firm na Ukrainie. O ile jeszcze w roku 2006 wyniosły one nieco ponad 100 mln dolarów, to w roku 2007 już niemal trzy razy więcej, bo ok. 300 mln dol. To w sumie tyle, ile zainwestowali Polacy w kraju nad Dnieprem w ciągu czterech lat, od roku 2003 do Ten gwałtowny wzrost stanowi bardzo wyraźny przełom w dość niemrawych dotychczas inwestycjach polskich firm na Ukrainie. Dotychczasowi najwięksi polscy inwestorzy na Ukrainie to Groclin, Can-Pack i dynamicznie rozwijająca się firma z naszego, podkarpackiego podwórka: Nowy Styl z Krosna. Ostatnio do grona polskich inwestorów na Ukrainie dołączył Barlinek producent desek podłogowych. Firma Michała Sołowowa, jednego z najbogatszych Polaków, wybudowała swoją fabrykę w Winnicy. Podobnie jak w przypadku innych polskich inwestorów, którzy wybudowali swoje fabryki na Ukrainie, także Barlinek większość swojej ukraińskiej produkcji kierować będzie na eksport. Za wybudowanie fabryki Barlinka na Ukrainie Michał Sołowow otrzymał niedawno z rąk ambasadora Ukrainy w Polsce, Oleksandra Motsyka, nagrodę za umacnianie współpracy gospodarczej. Tę samą nagrodę ukraiński ambasador wręczył także Ludwikowi Sobolewskiemu, prezesowi Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych, który nie ustaje w działaniach, by ściągnąć na parkiet warszawskiej giełdy ukraińskie firmy. Na razie na warszawskiej giełdzie notowane są akcje spółki Astarta (największego na Ukrainie producenta cukru) oraz Kernel (największego producenta oleju słonecznikowego). Robert Fres Польський бізнес в Україні В 2007 році динамічно виросли інвестиції поль- ських компаній в Україні. Якщо ще в 2006 році вони становили дещо понад 100 млн доларів, то в 2007 році вже майже три рази більше біля 300 млн доларів. А це загалом стільки, скільки інве- стували поляки в країні над Дніпром впродовж чотирьох років від 2003 до 2006 р.р. Таке раптове зростання це дуже виразна зміна в дотихчасових інвестиціях польських компаній в Україні. Найбільші польські інвестори в Україні це «Groclin», «Can-Pack», а також і компанія, що динамічно розвивається, з нашого підкарпатсь- кого подвір' я фірма «Новий Стиль» з Кросна. Przegl d gospodarczy

5 wzrostu jest potrzeba mieszkań i rozwoju infrastruktury miejskiej, centrów handlowych i socjalnych, obiektów obsługi użyteczności publicznej itp. Jednym z najpoważniejszych problemów społeczno-ekonomicznych Ukrainy jest problem mieszkaniowy. Popyt na mieszkania w Kijowie znacznie przewyższa możliwości firm budowlanych. Cena jednego metra kwadratowego na rynku pierwotnym tylko w 2005 roku wzrosła o 30 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim. Potrzeby zrodziły nową dla Ukraińców formę budownictwa typu town house Krzysztof Zieliński (3) Lwów futurystyczna siedziba prywatnego banku Ãîñïîäàðñüêèé Îãëÿä kilkupiętrowe budynki na peryferiach miast i w ich ekologicznie czystych strefach. W latach obserwowano spadek budownictwa mieszkaniowego. W 2000 roku wybudowano o 2,6 raza mniej mieszkań niż w roku 1991, ale już w 2001 roku spadek budownictwa mieszkaniowego został wyhamowany, a od następnego roku odnotowuje się już stały jego wzrost. Było to możliwe m.in. poprzez zmianę formy finansowania budownictwa mieszkaniowego. Jeżeli w roku 1991 udział wartościowy państwowych centralnych inwestycji kapitałowych w łącznej wielkości oddanych do użytku mieszkań wynosił 22 proc., to obecnie kształtuje się on w granicach 2 proc. Podstawowymi źródłami finansowania stały się środki ludności, przedsiębiorstw i organizacji. Charakterystyczna stała się także tendencja zwiększonego popytu na luksusowe mieszkania, która w miarę bogacenia się społeczeństwa będzie się stale rozwijać. Ze względu na to, że podstawowy popyt na mieszkania finansowany jest ze środków sektora prywatnego, regionalny wizerunek dynamiki budownictwa mieszkaniowego nakłada się na rozwój gospodarczy poszczególnych Falę remontów przechodzą obiekty nastawione na ruch turystyczny obwodów i miast Ukrainy. I tak w 2004 roku budownictwo mieszkaniowe na Ukrainie zwiększyło się o 17,6 proc., oddano do użytku 7,6 mln m kw. W efekcie o prawie połowę zwiększyła się nowa powierzchnia mieszkań w Kijowie (1,05 mln m kw.), następnym pod względem wzrostu był rejon lwowski (545,4 tys. m kw.), potem odesski (481,6 tys. m kw.), charkowski (368,6 tys. m kw.) i iwano-frankowski (365,3 tys. m kw.). Ze środków państwowych wybudowano wtedy tylko 2,5 proc. powierzchni oddanych mieszkań, pozostała kwotę z pieniędzy prywatnych. opr. Robert Fres Будівництво в Україні В останні роки для будівельної галузі (комерцій- не і житлове будівництво) створилися дуже добрі перспективи. З року в рік у двічі збільшився темп її зростання роки принесли зростання з 17,3 відсотками, не інакше було також і в наступні роки. Ця позитивна тенденція в будівництві спричинена головним чином будів- ництвом і реконструкцією приватних помешкань в регіонах з найбільшим числом населення. Аналітики будівельного ринку і будматеріалів на Україні оцінюють, що вони мають великі перс- пективи розвитку. Локомотив такого зростання це необхідність помешкань. Крім того розвиток міської інфра- структури, торгових і соціальних центрів, об'єктів обслуговування і т.п. Однією з найсерйозніших суспільно-економіч- них проблем України є житлова проблема. Попит на житло у Києві значно перевершує мож- ливості будівельних компаній. Ціна одного квадратного метра на первинному ринку лиш в 2005 році виросла на 30% в по- рівнянні з попереднім роком. Потреби зродили нову для українців форму будівництва типу «town house» кількаповерхові будівлі на пе- риферіях міст, і в екологічно чистих зонах міст. Характеристичною стає тенденція підвищеного попиту на розкішні помешкання, яка і надалі розвиватиметься в зв' язку з підвищенням мате- ріального рівня мешканців. 5

6 Nieustający popyt na materiały budowlane Szansa dla polskich W sytuacji, gdy na Ukrainie mamy do czynienia z rozwojem budownictwa tak mieszkaniowego, jak i ogólnego, jest rzeczą oczywistą, że równie dynamicznie rozwija sie rynek materiałów budowlanych. O ile tuż po odzyskaniu niepodległości Ukrainy nowoczesne materiały budowlane importowano niemal w całości, to z upływem czasu swoje fabryki na Ukrainie zaczęli stawiać europejscy i światowi potentaci w produkcji materiałów budowlanych. Szybko dołączyli do nich także ukraińscy producenci. Polskie firmy też zainwestowały w eksport na Ukrainie i dziś na rynku materiałów budowlanych za naszą wschodnią granicą obecne są znane polskie marki z branży producentów materiałów budowlanych, jak np. Koło, Cersanit, Opoczno, Śnieżka, Metalplast, Fakro. Jako pierwsi zainwestowali w produkcję na Ukrainie Śnieżka, Fakro i Centrostal- Bydgoszcz. Ci, którzy nie mają na Ukrainie swoich fabryk, mają znacznie trudniejszy żywot, bo eksport materiałów budowlanych na Ukrainę nie jest bezproblemowy. Główną trudnością Farby LEVIS 6 Andrzej Łapkowski Ukraińcy cenią polskie serwisy Szybko, profesjonalnie, solidnie Luksusowe samochody znanych marek na ukraińskich rejestracjach to nie rzadkość na drogach Podkarpacia. Nasi zamożni sąsiedzi przyjeżdżają tu zarówno załatwiać swoje interesy, jak też na wypoczynek. Jednak są tacy, którzy przyjeżdżają do nas specjalnie, aby serwisować swoje luksusowe limuzyny i potężne terenówki. Twierdzą, że lubią polskie serwisy za profesjonalną i miłą obsługę. Większość z przyjeżdżających Ukraińców to mieszkańcy obwodu lwowskiego. Mamy wielu takich klientów zapewnia Mateusz Kaczmarzyk, kierownik serwisu blacharsko-lakierniczego firmy Danuta i Ryszard Czach z Rzeszowa. Część z nich posiada samochody zakupione u nas, część gdzie indziej. Przyjeżdżają też właściciele innych marek. Jedni na kompletny przegląd, drudzy na poprawki blacharsko-lakiernicze dodaje. Z opinii przedstawicieli rzeszowskich serwisów wynika, że sąsiedzi bardzo sobie cenią obsługę klienta i fachowość mechaników. Ponadto w przypadku niektórych marek na Ukrainie nie ma tak doskonałej sieci serwisów autoryzowanych, jak w Polsce. Niektóre są oddalone o ponad trzysta kilometrów, a ze Lwowa do Rzeszowa jest zaledwie 180. Jedynym dyskomfortem w tym wszystkim są tylko korki na granicy. Tak uważają przedstawiciele salonów samochodowych. Jest to związane z ograniczeniami w ruchu granicznym, które stopniowo są wprowadzane od 2003 roku. Wówczas w listopadzie po raz pierwszy po wprowadzeniu wiz dla Ukraińców odczuliśmy znaczny spadek klientów zza wschodniej granicy, nawet o procent wyjaśnia Mateusz Kaczmarzyk. Po kilku miesiącach sytuacja wyrównała się, ale niestety, już nie w stu procentach. Jednak najbardziej drastyczny spadek ukraińskich klientów nastąpił w momencie wejścia Polski do strefy Schengen. Nie mniej jednak mamy nadal stałych klientów, którzy cenią jakość naszych usług i pozostają z nami dodaje. Andrzej Łapkowski Українці цінують польські сервіси Розкішні автомобілі відомих марок на українсь- ких реєстраційних номерах не рідкість на доро- гах Підкарпаття. Наші заможні сусіди приїздять сюди не тільки службово, але й на відпочинок. Проте є такі, які приїжджають до нас спеціально з метою технічного сервісу для своїх розкішних лімузин і потужних «всюдиходів-теренівок». Стверджують, що їм відповідає польська сфера технічного сервісу та фахове і приємне обслуго- вування. Зі звітів представників жешівських сервісів вини- кає, що сусіди високо оцінюють обслуговування клієнта і професійність механіків. Крім того в Ук- раїні поки що нема такої мережі авторизованих сервісів на окремі марки автомобілів, як у Поль- щі. Деякі віддалені понад триста кілометрів, а зі Львова до Жешова тільки 180 км. Єдиним дискомфортом в цьому є черга на кордоні. Так вважають представники автосалонів, пов'язу- ючи це питання з обмеженням кордонного руху, починаючи від 2003 року. Przegl d gospodarczy

7 producentów jest obowiązkowa certyfikacja, obejmująca bardzo szeroki zakres towarów. Mimo to warto podejmować starania o eksport na Ukrainę, bo jest to rynek dynamicznie się rozwijający, a więc bardzo chłonny. Wybraliśmy kilka tylko pozycji spośród szerokiej gamy materiałów budowlanych, by na ich przykładzie pokazać, jak dynamicznie rozwija się na nie zapotrzebowanie ukraińskiego rynku. Pokrycia dachowe roczne tempo wzrostu obrotów materiałami dachowymi jest o ok. 10 proc. wyższe od średniego wzrostu dla ogółu materiałów budowlanych; Gipsokarton zapotrzebowanie na płyty gipso-kartonowe zwiększa się rocznie o ok proc. Produkcja własna nie wystarcza i Ukraina musi je importować; Sufity podwieszane stały się bardzo modne na Ukrainie i rocznie popyt na nie wzrasta w tempie proc. W 70 proc. popyt na podwieszane sufity zaspokaja import i w najbliższych latach nie przewiduje się zwiększenia udziału produkcji krajowej, ze względu na kapitałochłonność inwestycji w tej branży; Tapety krajowa produkcja (ok. 90 mln rolek tapet rocznie) zaspokajają 40 proc. (100 mln USD) zapotrzebowania rynku wewnętrznego. Reszta pochodzi z importu; Wyposażenie łazienek udział importu (wanien, umywalek, ubikacji, kabin prysznicowych i innych) wynosi około 80 proc. Na rynku reprezentowane są produkty wielu krajów, głównie Niemiec, Polski, Czech, Hiszpanii i Włoch. W handlu detalicznym szeroko znane są polskie produkty Koło i Cersanit. Na ubikacje i umywalki Armstrong Wrocław przypada około 40 proc. sprzedaży, na wanny 20 proc., na armaturę łazienkową 15 proc., na kabiny prysznicowe ok proc. Ukraiński rynek także w segmencie innych materiałów budowlanych pozostaje ciągle niezaspokojony i wszystko wskazuje na to, że będzie rozwijał się dynamicznie w następnych latach. Robert Fres ORAS sensiva 21 Purmo Air Ãîñïîäàðñüêèé Îãëÿä Шанс для польських виробників В ситуації, коли в Україні панує розвиток будів- ництва, як житлового, як і загального, зрозуміло, що це також торкається і розвитку ринку будма- теріалів. Якщо безпосередньо після проголо- шення Незалежності України, сучасні будмате- ріали імпортувалися майже повністю, то з часом тут почали будувати свої підприємства європей- ські і світові магнати, які спеціалізуються у про- дукції будматеріалів. Швидко до них приєдналися і українські виробники. Польські компанії також інвестували в справу експорту в Україну. Сьогодні на ринку будматеріалів за нашим східним кордоном при- сутні відомі польські марки з галузі виробників будматеріалів, як напр. «Коло», «Церсаніт», «Опочно»,«Снєжка»,«Металпласт»,«Факро». Першими інвеститорами були «Снєжка», «Фа- кро» і «Центросталь-Бидгощ». Ті фірми, які не мають в Україні своїх підприємств, знаходяться в труднішій ситуації, бо експорт будматеріалів в Україну - не легка справа. Головна складність це обов'язкова сертифікація, що охоплює дуже широку сферу товарів. Але не зважаючи на це, варто старатись експортувати в Україну, бо її ринок динамічно розвивається. 7

8 8 Przed wejściem na rynek ukraiński zapoznaj się z prawem Bierzemy odpowiedzialność za Rozmowa z Grażyną Dzwonkowską, Prezesem Zarządu Instytutu Integracji Europejskiej w Rzeszowie Olgierd Głowacki: Z waszej strony internetowej można się dowiedzieć, że działalność, którą prowadzicie, skierowana jest przede wszystkim na Ukrainę, a dokładnie na pomoc w lokowaniu tam polskich firm. Jest więc Pani jedną z najbardziej kompetentnych osób, które mogą powiedzieć, jak duże jest zainteresowanie polskiego biznesu Ukrainą, ile polskich firm widzi w tym kraju szanse na swój dalszy rozwój. Grażyna Dzwonkowska: Jesteśmy stowarzyszeniem okołobiznesowym, zrzeszającym podmioty prawne i osoby fizyczne zainteresowane współpracą na rynku międzynarodowym. Wśród naszych członków na Ukrainie są przedstawiciele m.in. administracji rządowej, wyższych uczelni, biznesu, mediów, kancelarii prawnych. Z kolei z polskiej strony firmy zainteresowane wejściem na rynek ukraiński. Wieloletnie doświadczenia wskazały nam główną przyczynę problemów we współpracy polsko-ukraińskiej, a mianowicie różnice występujące w prawie ukraińskim oraz nieznajomość prawa przez polskich przedsiębiorców. Naszymi klientami w większości przypadków są firmy, które pragną skontrolować dotychczasową działalność własnych spółek na Ukrainie lub rozpoczynające działalność. Są wśród naszych klientów także kancelarie prawne, nie brakuje nam zleceń od wyższych uczelni czy urzędów państwowych poszukujących wiedzy o ukraińskim prawie w języku polskim czy też porady prawnej. Jak w tej sytuacji wygląda zainteresowanie Ukrainą ze strony przedsiębiorców z Podkarpacia? Patrząc z naszej pozycji należy wysnuć wniosek, że jest ono mizerne. Przedsiębiorcy z Podkarpacia stanowią specyficzną grupę. Z jednej strony położenie geograficzne oraz częste wizyty strony ukraińskiej ułatwiają dostęp do informacji prawnej, nawiązywanie kontaktów biznesowych itp., ale z drugiej strony biznesmeni wstrzymują się od podjęcia decyzji, a ci, którzy już byli na ukraińskim rynku lub jeszcze na nim są, stanowią największą grupę firm objętych przez Ministerstwo Gospodarki Ukrainy sankcjami karnymi. Czym Pani wytłumaczy tę znikomą obecność na Ukrainie firm z Podkarpacia? Myślę, że nie wykorzystują w pełni wszystkich możliwości, które daje im położenie geograficzne. Nie uczestniczą też w projektach promujących polską ofertę eksportową, nie wykorzystują wsparcia udzielanego m.in. przez polskie Ministerstwo Gospodarki na szkolenia, promocję, tworzenie domów polskich. Poza tym, duży biznes ulokowany jest w dużych polskich miastach, a Rzeszów i inne podkarpackie miasta do takich nie należą. Firmy, które chcą zainwestować na Ukrainie i mają duże pieniądze na te inwestycje, nie pochodzą niestety z naszego regionu. O jaką pomoc przedsiębiorcy zwracają się do Was? Przede wszystkim o doraźną lub stałą pomoc prawną, przeprowadzenie audytu dokumentów założycielskich sporządzonych na Ukrainie, sporządzanie opinii prawnych, audytu i kontroli działających spółek, udostępnienie przepisów prawa, udzielenie pomocy w postępowaniach przedsądowych i sądowych, wprowadzenie firmy na rynek od rejestracji i do otwarcia produkcji włącznie. Dlaczego zwracają się właśnie do Was? Ponieważ w Polsce brakuje specjalistów znających po pierwsze mentalność ukraińskiego biznesu i administracji; po drugie posiadających doświadczenie w stosowaniu ukraińskiego prawa. Specjalistów, którzy po analizie i kontroli dokumentacji sporządzonej w języku ukraińskim wiedzą, gdzie znaleźć przyczyny braku zysków, czy też zapisów prawnych, które z punktu widzenia inwestora stanowią zagrożenie jego interesów. Poza tym, jesteśmy Grażyna Dzwonkowska specjalista w zakresie prawa gospodarczego Ukrainy. Autorka i współautorka publikacji książkowych i artykułów o tematyce związanej z prawem gospodarczym Ukrainy m.in.: Podstawy prawne działalności gospodarczej na Ukrainie, Wybrane akty wykonawcze Ukrainy, Strefy ekonomiczne a obszary ulgowego inwestowania, Działalność inwestycyjna na Ukrainie, Przewodnik dla przedsiębiorców, System podatkowy na Ukrainie, Wybrane wzory umów, kontraktów, statutów, Status prawny cudzoziemców, Kodeks celny Ukrainy, Kodeks postępowania gospodarczego na Ukrainie, Spółki gospodarcze na Ukrainie i inne. Współautorka cyklicznych artykułów na temat przepisów prawnych i rynku ukraińskiego zamieszczanych na łamach Rzeczpospolitej. Inicjatorka i współzałożyciel Instytutu Integracji Europejskiej na Ukrainie i w Polsce. Honorowy profesor Złoczowskiego Koledżu w dziedzinie nauk prawnych. Od 2004 roku ekspert Centrum Prawa Porównawczego Ministerstwa Sprawiedliwości Ukrainy, członek Rady Nadzorczej Centrum, Wyższej Rady Instytutu Integracji Europejskiej na Ukrainie. Przegl d gospodarczy Archiwum Instytutu

9 każde przedsiębiorstwo, które wprowadzamy na ukraiński rynek Polakami i zawsze poszukujemy podstaw prawnych maksymalnie zabezpieczających interesy naszych klientów. Gdy więc my spotykamy się z ukraińskimi przedsiębiorcami, wywołujemy ich zdziwienie i także zaskoczenie, że ktoś z Polski zna ich realia i prawo. Jesteśmy więc niebezpieczni dla nieuczciwych partnerów na Ukrainie. A dlatego, że doskonale wiemy, w jaki sposób zabezpieczyć prawnie polskie przedsiębiorstwo, które chce działać na Ukrainie lub pomóc tym, którzy mają tam problemy. Przecież duże polskie firmy zatrudniają sztaby prawników... Tak, ale wszyscy ci znakomici prawnicy, popełniają jeden kardynalny błąd wprowadzają polskie firmy na rynek ukraiński wedle norm prawa polskiego, a nie ukraińskiego. A przecież te firmy chcą działać na Ukrainie, a nie w Polsce. Muszą więc działać wedle wymogów prawa ukraińskiego. Przecież firmy amerykańskie, niemieckie, czy brytyjskie, które zainwestowały w Polsce, kierowały się prawem polskim, a nie swojego macierzystego kraju. Chętnie więc pracujemy z polskimi prawnikami, organizując dla nich specjalistyczne szkolenia, udostępniamy przepisy prawa w języku polskim, wspólnie analizujemy możliwości zapisów w dokumentach prawnych zabezpieczających klientów z jednej strony w oparciu o regulacje prawa ukraińskiego, a z drugiej stosując prawo międzynarodowe. Mamy w swoim gronie sztab ukraińskich prawników, ekspertów i specjalistów, a bez osób znających dwie kultury prawne taka współpraca byłaby niemożliwa. Czy systemy prawne Polski i Ukrainy bardzo się różnią? Do tego stopnia, że znam kilka przykładów polskich firm, które splajtowały na Ukrainie właśnie w wyniku nieznajomości tamtejszego prawa. Na Ãîñïîäàðñüêèé Îãëÿä Ukrainie występują bowiem formy prawne, których nie znajdzie się w innych państwach. Przykładem jest np. spółka akcyjna typu otwartego oraz typu zamkniętego, czy też spółka z dodatkową odpowiedzialnością. Poza tym, sami Ukraińcy mają problemy z interpretacją swojego prawa, gdyż występują liczne kolizje prawne, często wprowadzane są zmiany w jednej ustawie, a w ustawie powiązanej już nie. Na dodatek urzędnicy sami nie znają zmieniających się przepisów i wprowadzają w błąd, świadomie lub nie, cudzoziemców. Jak więc obroni się prawnik lub przedsiębiorca, który nie zna prawa ukraińskiego? Co ma odpowiedzieć ukraińskiemu notariuszowi Polak, któremu notariusz odmawia sporządzenia umowy, kontraktu czy też dokumentów założycielskich, pełnomocnictwa. I to wyłączenie dlatego, że Polak posiada podłużną pieczątkę spółki polskiej, a nie okrągłą? Albo, co zrobić, gdy pracownik banku odmawia cudzoziemcowi założenia rachunku dla nowej spółki, a żąda otwarcia rachunku na rezydenta Ukrainy, czyli obywatela Ukrainy? Takie i inne podobne przypadki zdarzają się naszym przedsiębiorcom na każdym kroku. I to nie przepisy ukraińskiego prawa o tym stanowią, lecz wyłącznie nieznajomość przepisów ukraińskich ze strony ukraińskich urzędników. Na tych drobnych przykładach najlepiej widać z jakimi problemami spotykamy się w naszej pracy. Oczywiście są to wyłącznie przykłady drobnych nieporozumień, o poważniejszych nie wspomnę. Ilu wymieniłaby Pani prawników w Polsce, którzy są biegli w znajomości ukraińskiego prawa? Trzech, może czterech. Już ta skromna liczba dowodzi, że po pierwsze prawnicy polscy nie wiedzą o różnicach systemów prawnych i stosują prawo międzynarodowe lub polskie, a z drugiej strony polscy przedsiębiorcy uważają, że jak zwracają się bezpośrednio do kancelarii ukraińskich, to na pewno zostaną właściwie obsłużeni. Niestety, w praktyce wygląda to zupełnie inaczej. Po pierwsze ukraińskie kancelarie w większości przypadków stosują metodę tzw. kopiuj wklej, polegającą na przepisywaniu zapisów ustaw bez przystosowania ich do konkretnej spółki czy sytuacji; po drugie nie znają prawa międzynarodowego, w tym oczywiście polskiego; po trzecie traktują klienta jako doskonałe źródło zarobkowania, i nie informują o wszystkich zagrożeniach. Często spotykamy się też z zarzutem ze strony ukraińskich prawników, że bronimy naszych klientów! Jest jeszcze jeden ważny czynnik. Potrzeba specjalizacji w zakresie prawa gospodarczego pojawiła się na Ukrainie dopiero w latach 90. XX wieku. Wcześniej praktycznie nie było tego rynku, gdyż istniały wyłącznie przedsiębiorstwa państwowe, komunalne, spółdzielcze itp. a wśród prawników występowali wyłącznie adwokaci, prokuratorzy, sędziowie. Dopiero otwarcie rynku dla przedsiębiorczości stworzyło potrzebę nowej specjalizacji. Na Ukrainie działalność rozpoczęliśmy w 1992 roku. I od tego czasu zdobyte doświadczenie przekazujemy wszystkim zainteresowanym. Pomagamy zarówno w przygotowaniu całej dokumentacji prawnej, jak też szkolimy prawników i pracowników tych firm. Są to m.in. warsztaty w kilkuosobowych grupach, podczas których do znudzenia przerabiamy wszystkie kwestie prawne, administracyjne, odpowiadamy na dziesiątki pytań naszych kursantów. Gdy polską firmę już ulokujemy na Ukrainie, szkolimy także dla niej jej ukraińską kadrę, w tym oczywiście także ukraińskich prawników. 9

10 10 Internet Nie jest to wożenie drzewa do lasu? Tak by się z pozoru mogło wydawać. Nie wszyscy ukraińscy pracownicy polskich firm znają swoje prawo, więc ich szkolimy. Ale, co muszę podkreślić, młodzi ludzie na Ukrainie bardzo szybko zdobywają wiedzę prawną nie tylko swojego kraju. Mamy tam do czynienia z szybko wzrastającą liczbą młodych prawników o wysokim profesjonalizmie. Wielu młodych prawników, przedstawicieli m.in. administracji rządowej, przyjeżdża do nas na praktyki, staże, czy korzysta ze stypendiów. Te osoby często piszą ustawy na Ukrainie, przystosowują prawo ukraińskie do wymogów unijnych. Tylko w ubiegłym roku w Polsce było ponad 200 prawników na praktykach i stażach. Jak polskie firmy radzą sobie z przeogromną ponoć ukraińską biurokracją? Wszyscy mówią wyłącznie o biurokracji, lecz nikt nie wspomina o tym, jakie działania podejmuje rząd ukraiński, aby ją zlikwidować i ograniczyć. Adziałania są podejmowane intensywnie co najmniej od chwili, gdy prezydentem został Wiktor Juszczenko. W ubiegłym roku zostało zwolnionych ponad 18 tysięcy pracowników administracji. Jak duża jest ta biurokracja? Z mojej oceny wynika, że nie jest ona znów tak dużo większa od polskiej. My Polacy musimy wszak pamiętać, że państwowość Ukrainy liczy sobie dopiero 17 lat. Samodzielnym państwem jest przecież dopiero od 1991 roku. Wcześniej była radziecką republikąiztymteżwiążesiękwestia jej systemu prawnego. Przez dziesięciolecia na Ukrainie obowiązywało prawo państwa sowieckiego, stworzone dla kraju rozciągającego się od Bugu do Pacyfiku. Ukraina dopiero od 17 lat tworzy swój system prawny. Jest rzeczą zrozumiałą, że w pierwszych latach był ten system prawny obciążony i tradycją, i więzami prawa sowieckiego. Ale, co warte podkreślenia, Ukraińcy modernizują i unowocześniają swój system prawny. Bardzo szybko dochodzą do standardów europejskich, międzynarodowych. Ich system prawny już w tej chwili zabezpiecza każdego, także przedsiębiorcę z zagranicy, który chce na Ukrainie inwestować, tylko trzeba to prawo znać. Powiedziała Pani, że nieznajomość ukraińskiego prawa, to podstawowy problem polskich firm, które chcą na tamtejszym rynku inwestować. Co jeszcze stwarza naszym przedsiębiorcom poważne problemy? Mamy bardzo duże zastrzeżenia do polskich tłumaczy przysięgłych, którzy tłumaczą dokumenty prawne dla przedsiębiorstw. Każdy biznesmen przed rozpoczęciem działalności zobowiązany jest do sporządzenia odpowiednich dokumentów założycielskich, czy też sporządzenia kontraktów lub umów, pełnomocnictw. Dostarcza do biura tłumaczeń dokumenty w języku polskim. Tłumacz nie znając terminologii prawnej, czy też prawa tłumaczy je dosłownie lub w sposób, który z góry zakłada spowodowanie negatywnych skutków prawnych na Ukrainie. Często porównujemy np. statut sporządzony w języku polskim i ukraińskim, który stanowi podstawę do prowadzenia działalności przez spółkę na Ukrainie. W tekście polskim, który jak wiemy, czyta polski inwestor, istnieje zapis, że np. dyrektor nie posiada prawa do zaciągania zobowiązań w imieniu inwestora polskiego bez uzyskania pełnomocnictw, natomiast w wersji ukraińskiej obowiązującej na Ukrainie istnieje zapis, że może zaciągać dowolne zobowiązania bez pełnomocnictw. Czy Pan wie, jakie są tego skutki? Mieliśmy sytuację, gdzie właśnie tłumaczenie było podstawą do sprzedaży i przejęcia przez stronę ukraińską całej spółki polskiego inwestora i to z zgodnie z prawem. Pod tłumaczeniem podpisał się polski przedsiębiorca, a więc wyraził na to zgodę. Takich przypadków mamy mnóstwo. Na co należy zwrócić szczególną uwagę przed rozpoczęciem działalności gospodarczej na Ukrainie? Najważniejszym działaniem każdego przedsiębiorcy przed wejściem na ukraiński rynek jest zadanie sobie pytania: jaki cel chcę osiągnąć oraz w jaki sposób go zrealizować, jakie obowiązuje na Ukrainie prawo czy analogiczne do polskiego, czy też zupełnie odmienne, jak przygotować pracowników (pełnomocników), jakie przekazać im uprawnienia, gdyż to właśnie te osoby w imieniu inwestora dysponować będą przekazanym majątkiem. Nie bez znaczenia jest również wybór formy organizacyjno-prawnej występującej na Ukrainie. Są one odmienne od polskich. Występują tam np. spółka z dodatkową odpowiedzialnością, spółka akcyjna typu zamkniętego czy też spółka akcyjna typu otwartego. Do każdej formy organizacyjno-prawnej wymagane są inne dokumenty założycielskie podlegające rejestracji państwowej np. przy spółce z o.o. dokumentami założycielskimi są protokół założycielski oraz statut. Każdy podmiot prawny prowadzi działalność w oparciu o przepisy ogólne dotyczące każdego zagranicznego podmiotu prawnego oraz cudzoziemca, regulacje szczegółowe określające zasady działalności w wybranym przedmiocie działalności (np. działalność budowlana) oraz w oparciu o tzw. dokumenty założycielskie i akty wewnętrzne podmiotu. Dodatkowo regulacje szczegółowe obejmują zasady prowadzenia dzia- Przegl d gospodarczy

11 łalności zagranicznej, inwestycyjnej, zasady rozliczeń w obrocie krajowym i zagranicznym, obowiązek posiadania odpowiednich licencji na prowadzenie określonego rodzaju działalności, np. ochrony mienia i osób fizycznych. Jak w praktyce postępują polscy przedsiębiorcy? Zazwyczaj jest to postępowanie, które można określić w dwóch słowach absolutnie nieodpowiedzialne! W naszej praktyce prawie codziennie spotykamy się z tą nieodpowiedzialnością, bezgranicznym zaufaniem, niewiedzą prawną. Partnerem (dyrektorem, prezesem, współzałożycielem spółki itp.) po ukraińskiej stronie zostaje stary znajomy, który bez względu na zajmowane stanowisko państwowe, czy Internet Ãîñïîäàðñüêèé Îãëÿä też posiadaną własną firmę, status materialny itp. przez partnera z Polski traktowany jest jako jedyna osoba, która pomoże wejść na rynek czy też ze względu na znajomości i realia ukraińskie pomoże w prowadzeniu biznesu. Ten jedyny, wieloletni znajomy w praktyce może okazać się (zazwyczaj po dwóch latach od chwili rejestracji firmy na Ukrainie) największym przeciwnikiem, który z premedytacją, w białych rękawiczkach przejmuje spółkę, transferuje środki ze spółki do własnych firm, wymaga ciągłego podnoszenia kapitału przez partnera z Polski. W większości przypadków jego działania z mocy prawa są legalne, gdyż nieświadomy inwestor zagraniczny ze względu na nieznajomość prawa podpisuje odpowiednie pełnomocnictwa. Powinniśmy więc zakładać podmiot prawny samodzielnie, czy z partnerem ukraińskim? Zgodnie z obowiązującym prawem Ukrainy zarówno osoba fizyczna, jak również osoba prawna, może zarejestrować np. spółkę z o. o. obejmując 100 proc. udziałów kapitału statutowego spółki. Należy podkreślić, że obejmując wszystkie udziały w spółce, zapewniamy sobie całkowitą dowolność tworzenia struktur organów w spółce, dysponowania majątkiem spółki, doboru pracowników w spółce itp. Minimalna wysokość kapitału statutowego wymagana prawem dla spółki z o. o. wynosi obecnie równowartość 100 minimalnych wynagrodzeń, co łącznie daje kwotę około 10 tys. USD. Przy czym pragnę podkreślić, że kapitał statutowy w wysokości 50 proc. wnoszony jest przed rejestracją spółki, a pozostałą wartość należy przekazać spółce w przeciągu roku od jej rejestracji. Wkładem do kapitału statutowego spółki mogą być prawa własności intelektualnej, papiery wartościowe, nieruchomości, majątek ruchomy itp. Obecnie nie ma regulacji szczegółowych, które określają zasady potwierdzania wniesienia pozostałej części wkładów czy też ich wyceny. Jedynie założyciele (inaczej zwani uczestnicy spółki) podejmują decyzje o wartości wkładów wnoszonych w formie innej niż forma pieniężna. Reasumując, najbezpieczniejszą formą działalności jest spółka z o.o., samodzielnie zarejestrowana, ze 100 proc. kapitału, prowadzona przez dyrektora Ukraińca oraz w całości kontrolowana na bieżąco przez powołany stały polski organ nadzoru i kontroli, np. radę spółki. Oczywiście w każdym przypadku, należy przeanalizować cel wejścia na rynek oraz sytuację danej firmy, a także oczekiwania inwestora. Przy znajomości przynajmniej podstaw prawnych nie ma co się bać rynku ukraińskiego, lecz w pełni wykorzystywać szanse rozwoju własnej firmy. Перед входом на український ринок ознайомся із законодавством Розмова з Гражиною Дзвонковскою, Головою Правління Інституту Європейської Інтеграції в Жешові. Підприємці звертаються до нас першза все в питаннях про термінову або постійну юридичну допомогу, про проведення аудиту засновниць- ких документів, які започатковані в Україні, про складання юридичних характеристик, аудиту і контролю діючих спілок, про можливості доступу до відповідних законів, про надання допомоги в судових процесах, про введення фірми на ри- нок, починаючи від реєстрації і заснування про- дукції і т.п. Юстиції Польщі і України дуже відрізняються. В Україні виступають юридичні форми, яких нема в інших державах. Найважнішою справою для кожного підприємця перед входом на український ринок є вирішення питання: яку мету я хочу осягнути, і яким спосо- бом її реалізувати? Яке законодавство зобов'я- зує в Україні, і чи воно аналогічне до польського? Як підготувати працівників (уповноважених чи представників), яке передати їм уповноваження, оскільки саме вони від імені інвестора розпо- ряджатимуться переданим майном. Не без зна- чення також і вибір організаційно-юридичної форми, наявної в Україні, оскільки такі форми відрізняються від польських Наприклад там ви- ступають: спілка з додатковою відповідаль- ністю, акціонерне товариство закритого типу, чи акціонерне товариство відкритого типу. До кожної організаційно-юридичної форми ви- магаються інші засновницькі документи, які під- лягають державній реєстрації. Наприклад при спілці з о.о. засновницькими документами є засно- вницький протокол і статут. Кожен юридичний суб'єкт веде діяльність на основі загальних пра- вил для закордонного юридичного суб'єкта чи іно- земця. Існують докладні регуляції для визначен- ня правил діяльності у вибраній сфері (напр. будівельна), які засновані на так званих «засно- вницьких» документах і внутрішніх актах суб'єкта. Додатково існують докладні регуляції, що охо- плюють засади ведення закордонної інве- стиційної діяльності, засади розрахунків в загаль- нодержавному і закордонному обігу, обов'язок щодо відповідних ліцензій на ведення визначе- ного виду діяльності (напр. охорони майна і фі- зичних осіб). 11

12 Polsko-ukraińskie doświadczenia samorządowe Granica łączy Uszczelnianie wschodniej granicy w wyniku wejścia Polski do tzw. strefy Schengen utrudniło niektóre formy kontaktów gmin sąsiadujących przez miedzę. Samorządy starają się dostosować do nowych warunków, jednocześnie wykorzystują możliwości, jakie dają programy unijne. W Ustrzykach Dolnych, podobnie jak w pozostałych 10 jednostkach należących do Związku Bieszczadzkich Gmin Pogranicza, nie tylko nie zrezygnowano z dotychczasowych dwustronnych planów, powstają nowe. - Do 2000 roku kontakty miały bardziej oficjalny charakter, teraz to całkiem coś innego - mówią w ustrzyckim Urzędzie Miasta i Gminy. Łatwo się przekonać, że tak jest naprawdę. Burmistrz Henryk Sułuja kontynuuje budowę więzi Ustrzyk Dolnych ze Starym Samborem Krzysztof Kamiński 12 Nie można jednak nie zauważyć zmian, jakie nastąpiły od chwili uszczelnienia wschodniej granicy. Zdecydowanie mniej widać osób handlujących na miejskim targowisku. Na stokach narciarskich i w hotelach prawie nie mamy ukraińskich gości, a wcześniej bywało ich nawet więcej niż Polaków. Podobnie korzystających z basenu i z lokali gastronomicznych wylicza Henryk Sułuja, burmistrz Ustrzyk. Takie są dzisiejsze realia, co nie znaczy, że zawsze będzie tak samo. Na podstawie minionych kilku lat samorządowcy przekonali się, że sąsiedzka współpraca daje korzyści. Ponaddziesięcioletnie więzi dwu partnerskich miast: Ustrzyk Dolnych i Starego Sambora, a przy tym samorządów terytorialnych, mają już swoją historię i dorobek. Lata doświadczeń Naturalne związki Polaków i Ukraińców mieszkających w niedalekiej odległości po obu stronach granicy, w latach 90. ub. wieku zostały wzbogacone o oficjalną współpracę sąsiadujących gmin. 20 maja 1992 r. nastąpiło podpisanie Porozumienia o nawiązaniu międzyregionalnych przyjacielskich stosunków i współpracy między rejonem Starosamborskim a gminą Ustrzyki Dolne. Po dwóch miesiącach rozszerzono je o rejon turczański po stronie ukraińskiej, po naszej gminy Czarna i Lutowiska. W połowie lat 90. powstał Euroregion Karpacki, w ramach którego przedstawiciele władz województw krośnieńskiego i przemyskiego częściej spotykali się ze swoimi odpowiednikami po stronie ukraińskiej. Od pierwszych chwil aktywną w Euroregionie była gmina Ustrzyki Dolne, której część mieszkańców miała rodzinne związki z ludźmi i terenami oddzielonymi granicą. Już pierwsze spotkania przyniosły wspólne plany. Najłatwiej było zacząć na niwie kulturalnej i młodzieżowej. Z czasem zakres współpracy poszerzał się o przedsięwzięcia dotyczące ochrony środowiska, rolnictwa, ochrony zdrowia, praworządności. Ujęto je w zawartym 17 czerwca 1998 r. przez gospodarzy miasta i gminy Ustrzyki Dolne porozumieniu z władzami Starosamborskiej Rady Rejonowej. Ważnym wspólnym osiągnięciem stało się otwarcie w 1997 roku granicznego przejścia drogowego Krościenko Smolnica. Wcześniej, od 1994 w Krościenku czynne było graniczne przejście kolejowe, z którego korzystali jednakowo Polacy i Ukraińcy. Oprócz pożytków materialnych, współpraca dała korzyści w postaci zmiany świadomości mieszkańców po obu stronach granicy i przełamywaniu stereotypów wynikających z przeszłości. Burmistrz Ustrzyk Dolnych z lat 90., Piotr Korczak z czasem prywatnie zaprzyjaźnił się z merem Starego Sambora, Wołodymirem Horbowym. Znajomość tę kontynuowali jego następcy, włącznie z obecnym. Chociaż w tej chwili istnienie Euroregionu nie ma już tak istotnego znaczenia jak w pierwszych latach, pozostały kontakty nie tylko władz terytorialnych z obu stron. Kilka lat temu powstał Związek Bieszczadzkich Gmin Pogranicza, dający większą siłę przebicia w staraniach o środki unijne. Chcą skorzystać z szans Najpierw środki przedakcesyjne zostały wykorzystane na zdobywanie wiedzy i doświadczenia, naukę pisania projektów. Nauczyliśmy się zdobywać pieniądze zaznacza burmistrz Sułuja. Dziś lista pożytków z sąsiedzkiej współpracy jest długa. Ustrzyki Dolne skorzystały z dotacji finansowych przyznawanych na program współpracy Polski ze Słowacją i Ukrainą INTER- REG. Dzięki nim przebudowano ulicę Kolejową, zbudowano oczyszczalnię ścieków, odnowiono Dom Kultury. Z pomocą unijnych środków unowocześnia się architektonicznie centra obu miast. W szkołach organizowane są wspólne imprezy kulturalne i sportowe, pozwalające na wymianę młodzieży. Sfera gospodarcza wydaje się najtrudniejszą do osiągania wzajemnych korzyści, ale i w tej materii udaje się coś osiągnąć. Biznesmeni ukraińscy odwiedzili Ustrzyki Dolne, a bieszczadzcy przedsiębiorcy szukali miejsca dla swoich interesów na Ukrainie. Efektami są np. import drewna i organizowanie polsko-ukraińskich spółek. 5 lutego br. w Ustrzykach Dolnych burmistrz Henryk Sułuja i mer Starego Sambora Iwan Michajłowicz Hrys Przegl d gospodarczy

13 podpisali plan współpracy na rok Wspólne zamiary dotyczą takich dziedzin, jak: przejścia graniczne, ekologia, współpraca organizacji i samorządów, pomoc społeczna, ochrona zdrowia, sport i turystyka, oświata, imprezy kulturalne. Konkretne działania to udział młodzieży polskiej i ukraińskiej w akcji ekologicznej Czyste Góry i w obozie harcerskim po naszej stronie. Strażacy z obu państw zorganizują wspólne zawody pożarnicze, doświadczenia podczas spotkań będą wymieniać policjanci, lekarze, energetycy, ciepłownicy. Jednym z tematów podjętych przez Polaków i Ukraińców będzie uzgodnienie zasad obsługi medycznej w ruchu turystycznym. Na ten rok zaplanowano międzynarodowe zawody narciarskie m.in. Bieg Lotników, zawody o Puchar Połonin, Międzynarodowe Turnieje w piłce nożnej, będą też zawody pływackie i mecz szachowy. Domy Kultury w Ustrzykach Dolnych i Starym Samborze zorganizują m.in: Dni Kultury Pogranicza, Święto Chleba, wystawę fotograficzną, Karpacki Jarmark Turystyczny, Święto Kupały. Batalia o dziury w granicy Konieczność posiadania wiz przez przekraczających granice od strony Ukrainy to poważne utrudnienie w kontaktach, zwłaszcza grup młodzieżowych. Do niedawna, do przejazdu autokaru przez przejście graniczne wystarczała lista jadących. Teraz na odwiedziny do polskiej szkoły mogą się wybrać dzieci mające paszport i wizę. Co gorsza starania o wizę wymagają stania w wielogodzinnej kolejce przed polskim Konsulatem Generalnym we Lwowie. Z pewnością przekraczanie granicy ułatwią nowe przepisy o małym ruchu przygranicznym. Nic więc dziwnego, że wśród wielu starań samorządowców ustrzyckich, do najważniejszych należy otwieranie kolejnych przejść granicznych. W tej sprawie Związek Gmin skierował już kilka wniosków i apeli do władz państwowych, uzasadniając, że na ponad 70 km odcinku granicy są tylko dwa, przeciążone w Medyce i Krościenku. Gospodarze gminy Ustrzyki Dolne proponują budowę nowego przejścia granicznego Bandrów Mszaniec. W sąsiednich gminach mogą powstać, ujęte niegdyś w planach: Michniowiec Łopuszanka, Malhowice Niżankowice, Smolnik Boberka. Samorządowcy chcą też przywrócenia połączenia kolejowego Przemyśl Zagórz przez Chyrów, jakie jeszcze przed utworzeniem granicy Unii Europejskiej stanowiło wielką atrakcję turystyczną i dogodną komunikację w regionie. Stanowiłoby to odtworzenie historycznej trasy transkarpackiej, jaką według J. Haška przemierzał dzielny wojak Szwejk napisali reprezentanci Związku Bieszczadzkich Gmin Pogranicza w piśmie z 21 maja 2007 r., skierowanym do premiera. Nowym, ważnym powodem tworzenia nowych przejść są Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej Euro Z tym wydarzeniem Ustrzyki Dolne wraz z sąsiednimi gminami wiążą duże nadzieje na ożywiony ruch po obu stronach. Dobrze rozwiązane przejścia graniczne, nie tylko uszczelnią ważny odcinek wschodniej granicy zewnętrznej Unii Europejskiej, ale przez wzrost międzynarodowej turystyki i międzyregionalnej współpracy transgranicznej staną się podstawowym elementem polityki regionalnej, warunkującej rozwój bieszczadzkich peryferyjnych gmin napisali burmistrzowie i wójtowie. Krzysztof Kamiński Кордон єднає Безумовно, що складнощі кордонного переходу незабаром полегшать нові правила малого при- кордонного руху. Отож, нічого дивного, що серед багатьох старань працівників самоврядування Устрик Долішніх, до найважливіших належить відкриття нових кордонних переходів. Уцій справі Спілка Бєщадських Гмін Прикор- доння направила вже кілька заяв до державної влади. Вагомим аргументом для створення нових переходів послужив факт, що на понад 70- -кілометровому відрізку кордону, сьогодні функ- ціонує лиш два, перевантажених переходи в Медиці і Кросцєнку. Господарі гміни Устрики До- лішні пропонують будівництво нового кордон- ного переходу Бандрув Мшанець. Усусідніх гмі- нах також колись було в планах відкриття нових переходів: Міхньовєц Лопушанка, Малговіце Ніжанковвичі, Смілнік Боберка. Працівники самоврядування підіймають питан- ня реорганізації залізничного напрямку Пере- мишль Загір через Хирів, який ще перед створен- ням кордону Європейського Союзу був великим туристичним атракціоном, а крім того вигідною комунікацією в цілому регіоні. Це б відтворило історичну транскарпатську трасу, яку за Я. Гашеком подолав бравий сол- дат Швейк написали представники Спілки Бєщадських Гмін Прикордоння Зони в листі з 21 травня 2007 року до прем'єрміністра Польщі. Новою, важливою підставою для створення но- вих переходів став Чемпіонат Європи у Футболі Євро З цією подією Устрики Долішні разом з сусідніми гмінами пов'язують великі надії на пожвавлений рух по обох сторонах кордону. «Добре вирішення кордонних переходів не тіль- ки ущільнять важливий відрізок східного зов- нішнього кордону Європейського союзу, але й завдяки зростанню міжнародного туризму і між- регіональної транскордонної співпраці, стануть основним елементом регіональної політики, яка зумовлюватиме розвиток бєщадських периферій- них гмін» написали бургомістри і війти. Krzysztof Zieliński (2) Centrum Ustrzyk Dolnych Ãîñïîäàðñüêèé Îãëÿä Plac przed dworcem w Starym Samborze 13

14 14 Jesteśmy mocnym partnerem Ukrainy Biznes nie zna granic Polska jest jednym z najważniejszych partnerów gospodarczych Ukrainy. Kraj nad Dnieprem jest ważny zarówno dla polskich producentów, którzy eksportują na Ukrainę swoje wyroby oraz dla inwestorów i to samo można powiedzieć o Polsce, jako partnerze gospodarczym i handlowym Ukrainy. Na półkach polskich sklepów pojawiły się już pierwsze zwiastuny eksportu zza wschodniej granicy. Na razie możemy spotkać w sklepach ukraińskie piwo, kwas chlebowy i sok brzozowy, ale pamiętając o wyjątkowej jakości ukraińskich przetworów mlecznych, przede wszystkim masła i sera, możemy się tych produktów lada moment spodziewać w naszych sklepach. A za tymi jaskółkami z pewnością nadlecą inne, tym bardziej, że gospodarka Ukrainy dynamicznie się rozwija i unowocześnia. To właśnie pieniądze ukraińskich przedsiębiorców uratowały przed upadkiem Fabrykę Samochodów Osobowych na Żeraniu. Dzięki firmie UkrAVTO na Żeraniu nadal są produkowane samochody, a za sprawą wcześniejszej współpracy UkrAVTO z General Motors, doszło do produkcji w warszawskiej fabryce nowego modelu Chevroleta Aveo. Dzięki ukraińskim inwestycjom w Polsce możliwa stała się też dalsza działalność takich dużych zakładów, jak Huta Częstochowa, czy Stocznia Gdańska. W przypadku obu tych przedsiębiorstw stało się to za sprawą inwestycji najpotężniejszego gospodarczego konglomeratu ukraińskiego, specjalizującego się przede wszystkim w hutnictwie Związku Przemysłowego Donbasu. Obustronne związki gospodarcze sprawiają, że Polska jest już czwartym partnerem handlowym Ukrainy. Nasze obroty handlowe co roku biją rekordy wzrostu i według danych ukraińskich, w roku 2007 wyniosły 4,8 mld dol. (o 1,2 mld dol. więcej niż rok wcześniej). Na pierwszym miejscu w gronie partnerów handlowych naszych wschodnich sąsiadów tradycyjnie znajduje się Rosja (29,5 mld dol.), a na drugim Niemcy (7,4 mld dol.). Jeśli dynamika naszych obrotów handlowych i inwestycji nadal będzie rosnąć tak dynamicznie, jak dotychczas, to być może za parą lat prześcigniemy w tej statystyce Niemcy. Według danych polskiego GUS, polski eksport na Ukrainę wzrósł w 2007 roku o 23 proc., czyli więcej niż do Rosji (o 21 proc.), a znacznie więcej niż do Niemiec (o 6 proc.). Obecnie najważniejszą kwestią współpracy gospodarczej między naszymi krajami jest budowa rurociągu Odessa Brody Płock na odcinku z Brodów do Płocka. Tym rurociągiem ma popłynąć ropa naftowa z Azerbejdżanu do Polski. Na razie trwa sprawdzanie opłacalności tego projektu na poziomie biznesowym, toteż trudno w tej chwili powiedzieć, kiedy dokładnie rozpocznie się budowa odcinka ropociągu z Brodów do Płocka. Zarówno Polska, jak i Ukraina są też zainteresowane współpracą w dziedzinie elektroenergetyki, ze szczególnym uwzględnieniem przesyłu nadwyżek energii i jej sprzedaży na rynkach Unii Europejskiej. Ale do tego potrzeba uruchomienia linii przesyłowych. Olgierd Głowacki Ми є міцним партнером для України Економіка України розвивається динамічно і швидко модернізується. Саме гроші українських підприємців врятували перед падінням Фабрику Легкових Автомобілів на Жерані. Завдяки ком- панії УКРАVТО на Жерані надалі виготовля- ються автомобілі, а завдяки співпраці УКРАVТО з General Motors, на ВаршавськійФабриці випус- кають нову модель Chevrolet Аvео. Завдяки українським інвестиціям в Польщі, ста- ло можливим подальше функціонування таких великих підприємств, як Гута Ченстохова, чи Гдан- ська Верф. Цих двом підприємств допомогла інвестиція найпотужнішого господарського ук- раїнського конгломерату, що спеціалізується перш за все в металургії Промислової Спілки Донбасу. Двосторонні господарські спілки допомогли Польщі стати вже четвертим торговим партне- ром України. Наші торгові обороти щороку б'ють рекорди зростання. Згідно з українськими украї- нськими, в 2007 році обороти винесли 4,8 млрд дол. (на 1,2 млрд дол. більше ніж попереднього року). На першому місці в гроні торгових парт- нерів наших східних сусідів, традиційно знахо- диться Росія (29,5 млрд дол.), а на другому Ні- меччина (7,4 млрд дол.). Przegl d gospodarczy Internet

15 Andrzej Łapkowski (2) Przetwórstwo owocowo-warzywne: perspektywy stabilnego wzrostu Chętnie hodujemy Polska jest liczącym się w Europie producentem owoców i wa- i przetwarzamy rzyw. Udział naszego kraju w unijnej produkcji owoców i warzyw sięga 9 proc. Krajowe przetwórstwo owocowo-warzywne koncentruje się głównie na trzech grupach produktów: sokach i napojach, mrożonkach oraz koncentratach. Ãîñïîäàðñüêèé Îãëÿä W przeciwieństwie do innych sektorów przemysłu spożywczego, w przypadku przetwórstwa owocowo-warzywnego nie mieliśmy do czynienia z boomem eksportowym po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Nie mniej jednak od lat nie maleje zainteresowanie naszymi produktami ze strony wschodnich sąsiadów. W sezonie Ukraińcy chętnie importują owoce miękkie i warzywa w dużych ilościach, cenią ich umiarkowane ceny i doskonałą jakość. W nadchodzących latach można spodziewać się utrzymania lekkiego trendu wzrostowego w przetwórstwie owocowo-warzywnym, jednak z powodu nasycenia krajowego rynku wewnętrznego dynamika tego wzrostu będzie się stopniowo zmniejszać. Można spodziewać się, że przewaga podaży nad popytem na krajowym rynku przetworów owocowo-warzywnych skłoni producentów do skoncentrowania się na doskonaleniu wyrobów, poszerzaniu oferty rynkowej i poprawie efektywności zamiast na powiększaniu mocy wytwórczych. Z drugiej strony zmusi też do przyśpieszenia nawiązania kontaktów z partnerami zza wschodniej granicy bądź też odnowienie tych kontaktów. Kolejną gałęzią przemysłu spożywczego, która w ostatnim czasie przoduje w branży jest przetwórstwo. Nowoczesne technologie pozwalają na doskonałe konserwowanie owoców i warzyw, co powoduje, że konsumenci mają w zasięgu ręki dowolne owoce i warzywa niezależnie od sezonu. Wzrost produkcji przetwórczej przekłada się też na zainteresowanie zakupem gotowej produkcji ze strony partnerów zagranicznych. Tym sposobem polskie koncentraty warzywne i owocowe, jak też gotowe soki robią furorę na rynkach Rosji, Ukrainy i innych krajów byłego Związku Radzieckiego. Jednak niektóre przedsiębiorstwa ze wspomnianych krajów widząc istniejący boom, a zarazem lukę na swoim rynku posunęły się nieco dalej. Chętnie kupują linie produkcyjne, które przy dobrym dostępie do surowców, dają wymierne zyski. Na Podkarpaciu w Przeworsku od kilku lat działa firma B&P Engenering, na szeroką skalę produkująca nowoczesne linie technologiczne do produkcji koncentratów owocowo-warzywnych, jak też stacje wyparne. Kilka z nich działa już na Ukrainie i w Rosji. Kolejne są w budowie. Andrzej Łapkowski Охоче вирощуємо і перероблюємо Польща належить до впливових у Європі вироб- ником овочів і фруктів. Внесок нашої країни у продукцію Євросоюзу в ційгалузі, сьогодні становить 9 відсотків. Загальнодержавна про- мислова плодово-овочева переробка концен- трується головним чином на трьох групах про- дуктів: соках і напоях, заморожених продуктах і концентратах. Вже багато років не зменшується зацікавлення нашими продуктами із сторони східних сусідів. У сезоні українці охоче імпортують м'які плоди і овочі у великих кількостях, цінують їх помір- ковані ціни і досконалу якість. Польські овочеві і фруктові концентрати чи готові соки, займають належне місце на ринках Росії, України і інших держав колишнього Радянського Союзу. Проте деякі підприємства із вищезгаданих країн, посунулися ще далі. Охоче купують продукційні лінії, які при доступі до сировини, дають значні прибутки. На Підкарпатті в Пшеворську вже декілька років функціонує фірма B&P Engeneering, яка широким масштабом виготовляє сучасні технологічні лінії для продукції плодово- концентратів, а також сушильно-па- рові станції. Кілька з них діє вже в -овочевих Україні. 15

16 Prawdy i mity Wcale nie jesteśmy Powiedzenie, że nasz kraj dzieli się na Polskę na zachód od Wisły i na wschód od Wisły, to taki gorzki truizm, który ma oddawać w miarę prawdziwy obraz siły gospodarczej zachodniej i wschodniej Polski. Wyjątek stanowi jedynie województwo mazowieckie, ale to przede wszystkim za sprawą Warszawy, która sama w sobie jest potężnym organizmem gospodarczym i która swoją siłą promieniuje na cały ośrodek stołeczny oraz województwo. Ale to wyjątek, który, jak mówi wyświechtane powiedzenie, jedynie potwierdza regułę. Kraków i województwo małopolskie, posadowione okrakiem na Wiśle, są terenem przejściowym między gospodarką wschodu i zachodu Polski. Im bliżej Śląska, tym gospodarka Małopolski mocniejsza. My na Podkarpaciu żyjemy na wschodzie naszego kraju i aby oddać realną siłę i miejsce podkarpackiej gospodarki, trzeba by się porównać z jakimś województwem bliskim nam na ścianie wschodniej i dalekim, gdzieś na ścianie zachodniej. W dużym stopniu realne różnice lub podobieństwa możemy wychwycić dzięki danym statystycznym. Dla ukazania pozycji gospodarki naszego województwa i w regionie, i w Polsce, wybraliśmy porównanie głównych jej parametrów (a także innych charakterystycznych danych) z województwami lubelskim (ze stolicą w Lublinie) i lubuskim (ze stolicą w Zielonej Górze). Aby województwa lubelskiego nie mylić z lubuskim, będziemy o tym drugim pisać pod jego dawną, starą nazwą, czyli zielonogórskie. U nas najgęściej Jeśli chodzi o powierzchnię, to zajmujemy mniej więcej dwie trzecie tego co woj. lubelskie, czyli km kw. (lubelskie km kw.) i o niemal 4 tysiące km kw. więcej niż zielonogórskie. To się oczywiście przekłada na liczbę ludności. Mimo że zajmujemy ledwie dwie trzecie powierzchni woj. lubelskiego, to na naszych terenach zamieszkuje tylko o ok. 76 tys. mniej ludności, niż u sąsiadów. U nas 2 mln 97 tys., w lubelskim 2 mln 173 tys. Zielonogórskie jest pod tym względem zupełnie z nami nieporównywalne, bo liczba miliona mieszkańców jest tam przekroczona zaledwie o 8 tys. Pod względem zagęszczenia bijemy więc konkurencję na głowę, mimo że w granicach naszego województwa leżą przecież tereny górskie (pasmo Bieszczadów i Beskidu Niskiego), których nie mają, ani lubelskie, ani zielonogórskie, a tak u nas, jak i wszędzie na świecie, charakteryzują się one mniejszym zagęszczeniem ludności niż tereny nizinne. W naszym województwie na 1 km kwadratowy przypada więc 118 osób, w lubelskim 86, a w zielonogórskim zaledwie 72. Najwięcej mamy miast, aleśmy najbardziej wiejscy W trójce porównywanych województw Podkarpacie przoduje pod względem liczby miast. Jest ich u nas 49, w lubelskim 45, w zielonogórskim 44, ale... mimo to jesteśmy województwem najbardziej wiejskim. W lubelskim, mającym o niemal jedną trzecią większą powierzchnię od naszego i większą liczbę ludności, na wsi zamieszkuje mniej ludności (1 mln 160 tys.), niż na Podkarpaciu (1 mln 248 tys.). Zielonogórskie jest pod tym względem zupełnie nieporównywalne, bo tam na wsiach mieszka zaledwie 363 tys. ludzi. O tym, że w miastach woj. lubelskiego mieszka więcej ludzi niż na Podkarpaciu, decyduje zapewne wielkość aglomeracji Lublina. Jednak w porównaniu z woj. zielonogórskim, zarówno Podkarpacie jak i woj. lubelskiesąregionamiwiejsko-rolniczymi. Internet 16 Pracujemy i emigrujemy, ale z lubelskiego więcej W sile i żywotności regionów i ich energii rozwojowej udział biorą przede wszystkim ludzie pracujący. I chociaż w porównywanych województwach procent pracujących mieszkańców jest mniej więcej taki sam; w woj. lubelskim czynnych zawodowo jest nieznacz- Przegl d gospodarczy

17 taką Polską B Nowy Styl Internet Hala produkcyjna w firmie Nowy Styl Ãîñïîäàðñüêèé Îãëÿä nie mniej niż jedna trzecia jego obywateli (741 tys. na 2 mln 173 tys.), podobnie w naszym województwie (654 tys. na 2 mln 98 tys.) i w woj. zielonogórskim, gdzie pracuje 303 tys. na 1 mln 8 tys. mieszkańców. Nieco zaskakujący jest fakt, że na Podkarpaciu jest więcej (145,2 tys.) bezrobotnych, niż na Lubelszczyźnie (141,8 tys.), która przecież ma więcej ludności. W stosunku do liczby ludności mniej więcej taki sam jak u nas, jest procent bezrobotnych w woj. zielonogórskim (72 800). Z danych o migracji wynika, że mieszkańcy woj. lubelskiego najenergiczniej dążą do zmiany swojego losu i to skutecznie, bo wskaźnik salda migracji wewnętrznej i zagranicznej na pobyt stały wyniósł tam aż minus 3.02; u nas na Podkarpaciu minus 1,9, a w Zielonogórskiem minus 1,58. Ten wskaźnik nie oddaje jednak w pełni całkowitej liczby mieszkańców porównywanych województw, którzy w poszukiwaniu pracy i odmiany swego losu wyemigrowali z województwa do innych regionów kraju lub za granicę. Dotyczy on bowiem jedynie ludzi, którzy zmienili miejsce zamieszkania na pobyt stały. Nie uwzględnia tych, którzy wyemigrowali nie dokonując zmiany zameldowania. Śledząc jednak publikacje w mediach, należy przyjąć, że mieszkańcy naszych wschodnich województw stanowią trzon emigracji po przyjęciu Polski do grona krajów tworzących Unię Europejską. Wiejskie województwo lubelskie jest lepsze od nie mniej wiejskiego Podkarpacia pod względem liczby lekarzy i szpitali. Tych pierwszych jest tam 4483, na Podkarpaciu o ponad 600 mniej, bo 3851, ale Lublin ma Akademię Medyczną, z jej klinikami i ośrodkami naukowymi, a Podkarpacie Turbina gazowa Elektrociepłowni Rzeszów jest o to uboższe. Znacznie mniej lekarzy niżby to wynikało z liczby ludności ma natomiast woj. zielonogórskie. Być może jest to efekt sąsiedztwa Niemiec, gdzie nawet polski lekarz zarobi kilkakrotnie więcej niż w swoim rodzinnym kraju. Szpitali lubelskie też ma najwięcej, bo 40, przy 30 Podkarpacia i 21 zielonogórskiego. Mocni w przemyśle To nieco zaskakujące, ale ustępując województwu lubelskiemu zarówno pod względem powierzchni, liczby mieszkańców, jak też pod względem liczby pracujących, Podkarpacie ma bardzo dobry wynik w produkcji sprzedanej przemysłu. Bijemy pod tym względem lubelskie aż o nieco ponad 11 mld zł. Produkcja sprzedana naszego przemysłu wyniosła bowiem w 2006 roku 27 mld 443 mln zł, zaś województwa lubelskiego zaledwie 16 mld Krzysztof Zieliński 17

18 18 Reprezentacyjny deptak w Rzeszowie 389 mln zł. W przeliczeniu na jednego mieszkańca na Podkarpaciu wypada zł, w Lubelskiem jedynie złotych. Podobnie jest ze sprzedaną produkcją budowlano-montażową. Na Podkarpaciu jej wartość wyniosła 2 mld 823 mln zł (1346 zł na jednego mieszkańca), zaś w Lubelskiem niemal o cały miliard mniej, bo 1 mld 879 mln zł (864 zł na jednego mieszkańca). Jeśli chodzi o produkt krajowy brutto, to w ujęciu całkowitym większy jest co prawda PKB woj. lubelskiego (38 mld 388 mln zł, a nasz 37 mld 319 mln zł), ale w przeliczeniu na jednego mieszkańca jesteśmy lepsi. W Lubelskiem PKB per capita to zł, u nas zł. Na wyższy PKB w skali województwa sąsiedzi zapracowują sobie z pewnością wydajniejszym niż podkarpackie rolnictwem i większą wartością jego produkcji. Natomiast jesteśmy ubożsi w ujęciu rodzinnym. U nas bowiem dochód (brutto) pozostający do dyspozycji statystycznego gospodarstwa domowego to zł (27 mld 369 mln zł wszystkich gospodarstw), natomiast w Lubelskiem per capita jest to zł, a całościowy 30 mld 164 mln zł. Można wysnuć więc taką opinię, że więcej produkujemy w przemyśle, jesteśmy wydajniejsi, ale mamy z tego mniejszy zysk. Zachód jednak lepszy... A jak te nasze parametry wyglądają w konfrontacji z Polską A? Niestety, we wszystkich są lepsi. Niedużo, ale zdecydowanie. W produkcji sprzedanej przemysłu Zielonogórskie ma w ujęciu całkowitym wynik znacznie gorszy od naszego, tylko 15 mld 896 mln zł, ale biorąc pod uwagę fakt, że zamieszkuje to województwo o połowę mniej ludności niż u nas, to jednak ten wynik jest lepszy od naszego. Widać to w produkcji sprzedanej przypadającej na jednego mieszkańca, która wynosi zł, czyli o 2677 zł więcej niż nasza. Lubelskie w porównaniu z zielonogórskim wypada pod tym względem wręcz słabiutko. Zielonogórskie bije nasze Podkarpacie także w sprzedaży produkcji budowlano-montażowej liczonej na głowę mieszkańca. U nich jest to 1936 zł, u nas 1346; różnica wynosi więc 590 zł. W PKB całkowitym też jesteśmy górą, natomiast w przeliczeniu na głowę mieszkańca Zachód przebija nas o niemal 5,5 tys. złotych. My mamy zł, oni zł. Także dochód brutto pozostający w dyspozycji gospodarstw domowych jest tam o niemal 2700 zł wyższy.... także w inwestycjach W 2006 r. nakłady inwestycyjne w województwie zielonogórskim osiągnęły 3 mld 566,6 mln zł, co w przeliczeniu na głowę mieszkańca dało kwotę 3537 zł. U nas i w Lubelskiem kwota ta była w ujęciu całościowym znacznie wyższa (Podkarpacie 5 mld 906,8 mln zł; Lubelskie 4 mld 917,8 mln zł), ale w inwestycjach na mieszkańca nad Odrą przypadało 3537 zł, na Podkarpaciu 2817 zł iw wiejskim Krzysztof Zieliński woj. lubelskim tylko 2261 zł. Wszystkim nam sporo jednak brakowało do średniej krajowej, która wyniosła w 2006 r zł na głowę przeciętnego Polaka. Sklepów więcej tam, a u nas więcej dzieci... Z danych statystycznych wynika, że najgęstsza sieć handlowa jest nad Odrą. Tam na jeden sklep przypada na 82 mieszkańców, w Lubelskiem na 98, a na Podkarpaciu na 101. Ale wszystkich w Polsce bijemy w prokreacji. O ile wskaźnik przyrostu naturalnego wynosi w kraju 0,1, to u nas jest 13 razy większy, natomiast na Lubelszczyźnie jest ujemny ( 0,54), a w woj. zielonogórskim bliski naszemu wynik 1,1. Socjolodzy powinni zbadać, co powoduje tak ogromną różnicę, jaka jest tego przyczyna. Czy mieszkańcy Podkarpacia tchną optymizmem, patrząc w przyszłość swoją i swoich dzieci, czy też ów niezwykle wysoki wskaźnik przyrostu naturalnego jest raczej wynikiem braku seksualnej edukacji, czy też efektem rygorystycznego stosowania się do nakazów katolickiej wiary? Olgierd Głowacki Ми зовсім не така собі Польща «Б» Ми на Подкарпатті проживаємо на сході нашого краю, і щоб показати реальну силу і місце підкар- патської економіки, слід було б порівнятися з якимсь близьким до нас воєводством на «східній стіні» і далеким, десь на «західнійстіні». Може це йвикличе чиєсь здивування, але усту- паючи Люблинському воєводству під оглядом кількості населення і загальної площі, а ще йпід оглядом кількості працездатних мешканців Під- карпаття посідає досить високийрівень у сфері проданої продукції всієї промисловості. Ми перевищуємо у цьому відношенні Люблин- ське воєводство аж на понад 11 млрд злотих. Продана продукція нашої промисловості вине- сла в 2006 році 27 млрд, 443 млн злотих, а тим часом Люблинського воєводства ледве 16 млрд 389 млн злотих. Подібно і з проданою продук- цією будівельно-монтажної галузі. На Підкар- патті її вартість становила 2 млрд 823 млн злотих, а в Люблинському майже на цілий мільярд менше, тобто 1 млрд 879 млн злотих. Якщо йдеться про загальнодержавний продукт брутто, то назагал беручи а ВВП Люблинського воєводства більший, але в перерахунку на одного мешканця ми однак кращі. У Люблинському ВВП per capita це злотих, в нас На вищийввп в масштабі воєводства наші сусіди з певністю, заробили собі кращим, ніж підкарпатсь- ке, землеробством і більшою вартістю його продукції. Przegl d gospodarczy

19 Zezwolenia budowlane na Ukrainie Cierpliwość nade wszystko Czy uzyskanie na Ukrainie zezwolenia na budowę, to taka sama droga przez mękę, jak w Polsce, może powiedzieć tylko ten, kto starał się o takie zezwolenie i w Polsce i na Ukrainie. Na pewno jednak uzyskanie zezwolenia na budowę na Ukrainie nie jest łatwiejsze niż u nas. Wiąże się to z biurokratyczną mitręgą, kosztami i co oczywiste stratą czasu. Aby rozpocząć budowę trzeba otrzymać bardzo dużą liczbę różnorakich zezwoleń i uzgodnień oraz licencji (dla wysokościowca ponoć ponad 70). Niestety, reguły ich otrzymania nie wynikają z jednego aktu normatywnego, ale z wielu i to różnej rangi. I co najgorsze brak na ten temat kompetentnych i jednoznacznie definiujących problem poradników. W branżowej prasie ukraińskiej pisze się, że od zgłoszenia chęci budowy do przygotowania dokumentacji i uzyskania niezbędnych uzgodnień i zezwoleń, mija zazwyczaj od 1,5 do 2 lat, a czasami nawet dłużej. Każdy z urzędów ma bowiem miesiąc na wydanie decyzji, a przestrzeganie terminów nie jest silną stroną ukraińskiej administracji. Jednym z głównych dokumentów jest pozwolenie na realizację robót budowlanych. Uzyskanie go poprzedza zezwolenie na lokalizację obiektu i uzgodnienie projektu. Wniosek o zezwolenie na lokalizację na konkretnej działce składa się do rady miasta, dołączając do niego dokument stwierdzający prawo do danej działki (akt własności lub umowę dzierżawy). Jeśli rada zaakceptuje lokalizację, to wniosek będzie przekazany do wstępnego uzgodnienia do wielu instytucji, wśród których najważniejsze to służba sanitarno-epidemiologiczna, inspekcja ekologiczna i przeciwpożarowa. Zwykle w ciągu 2 4 miesięcy wnioskodawca otrzymuje zezwolenie na lokalizację i na projektowanie. Na tym etapie potrzebne jest też architektoniczno-planowe badanie (APB), wydawane przez głównego architekta miasta i techniczne warunki (TU), określone przez dostawców wody, gazu, elektryczności, usług kanalizacyjnych, telefonicznych i innych. Starania o TU można powierzyć wyspecjalizowanej firmie, która za średnio 1 tys. USD zdobędzie niezbędne uzgodnienia w ciągu 1,5 2 miesięcy. Uzyskiwanie tych zezwoleń własnymi siłami trwa znacznie dłużej. Na realizację inwestycji trzeba także uzyskać zezwolenie od zarządu ochrony pamiątek historii, kultury i środowiska historycznego. Gotowy projekt poddaje się uzgodnieniom. Architektoniczna część podlega rozpatrzeniu przez miejską radę budowlaną, a pozostałe z instytucjami, w których kompetencje dany obiekt wchodzi. Po zakończeniu wszystkich tych uzgodnień projekt podlega kompleksowej państwowej ekspertyzie, której tryb i warunki określone są przez postanowienie Rady Ministrów nr 483 z 2002 roku. Ekspertyza ma na celu sprawdzenie spełnienia norm (przeciwpożarowych, sanitarno-epidemiologicznych, ekologicznych, ochrony pracy, oszczędności energii) oraz dotrzymania państwowych norm budowlanych i standardów. Po pomyślnym zakończeniu powyższego trzeba uzyskać zgodę na roboty ziemne, a potem zwrócić się o zezwolenie na budowę do głównego architekta danego miasta. Poza dokumentami potwierdzającymi zgody, zezwolenia i ekspertyzę, o których pisaliśmy wyżej, należy załączyć do wniosku dowody wyznaczania osób odpowiedzialnych za wykonawstwo (kierownika budowy, techniczny nadzór, autorski nadzór), generalny plan budowy i paszport fasady oraz objaśnienia potrzebne do rejestracji. Biuro głównego architekta w ciągu miesiąca powinno wydać decyzję o pozwoleniu na budowę. Pozwolenie wydawane jest na cały okres budowy lub przewidziany kontraktem. W przypadku niedotrzymania terminu przedłużenie możliwe jest na okres nie przekraczający rok. W ciągu siedmiu dni od rozpoczęcia budowy należy o tym powiadomić biuro głównego architekta i... oczekiwać inspekcji. opr. Robert Fres Internet Ãîñïîäàðñüêèé Îãëÿä Дозвіл на будівництво в Україні Щоб розпочати будівництво, насамперед необ- хідно здобути величезну кількість різноманітних дозволів, узгіднень і ліцензію (для висотної будівлі понад 70). На жаль, правила їх отриман- ня не випливають з одного нормативного акту, але з багатьох, і то різного рангу. І що якнайгірше на цю тему нема компетентних довідників. У галузевійукраїнськійпресі пода- ється, що від зголошення про бажання будувати до приготування відповідної документації і отри- мання необхідних погоджень та дозволів, минає, зазвичайвід, 1,5 до 2 років, а інколи навіть більше. Бо кожна установа має місяць часу на видання рішення, а дотримання термінів не належить до «сильної частини» української адміністрації. 19

20 Wybrano najsmaczniejsze produkty spożywcze naszego regionu Jak smaczne, to podkarpackie Województwo podkarpackie zaczyna słynąć w kraju ze smacznych wyrobów kulinarnych. Pomaga w tym kilka inicjatyw, m.in. plebiscyt na Najlepszy Produkt Spożywczy Podkarpackiego 2007 Smaczne, bo podkarpackie. Celem zorganizowanego już po raz siódmy konkursu było promowanie produktów spożywczych z Podkarpackiego. Ponad trzydzieści firm zgłosiło czterdzieści produktów. Sprawdzono ich skład, wartości odżywcze, technologię produkcji. Kapituła zdecydowała, iż osiem produktów otrzyma statuetkę, a kilkanaście wyróżnienie. Zaś konsumenci głosując wybrali jeden produkt - szynkę domową z zakładu Marek Leśniak w Strzyżowie. Wśród ośmiu wybranych przez kapitułę produktów, aż trzy są wpisane na prowadzoną przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi listę produktów tradycyjnych. Świadczyć to może po raz kolejny, że produkty przygotowywane według dawnych receptur, bez dodatków i polepszaczy smakują jednak najlepiej. Należy do nich: kiełbasa sucha z ZM Smak z Górna, szynka swojska z Taurus Pilzno oraz sery kozie. Być może statuetka Smaczne dla sera koziego z gospodarstwa rodziny Maziejuków z Mszany Dolnej w Beskidzie Niskim przyczyni się do większej popularności nie tyle wyrobów tego producenta (ma on niestety ograniczone możliwości wytwórcze), ile nabiału koziego w ogóle. Wśród firm wyróżnionych znalazł się także Świat pierogów" z Mielca. Ciągle staramy się ulepszać ofertę i wprowadzać coś nowego dla konsumenta zapewnia Mirosława Słaby, szefowa firmy.tym razem nowościami były pierogi z bryndzą. Rafał Adamski Stanisław Jarosz, prezes Taurus z Pilzna prezentuje wyroby firmy Smaczny stół z ZM SMAK z Górna Laureaci Smaczne, bo Podkarpackie : Krokiety z rzeszowskiego Romiko Chleb pasterski z boczkiem z piekarni Krupa, Rzeszów Lody wielosmakowe z cukierni Il Fiore, Przemyśl Śliwka w czekoladzie z Roksany, Strzyżów Szynka swojska pilzneńska Taurus, Pilzno Kiełbasa sucha z Górna ZM Smak, Górno Woda Celestynka Uzdrowisko Rymanów S.A. Ser kozi wołoski naturalny Tarnina Waldemara Maziejuka Krzysztof Zieliński (4) Ser kozi wołoski naturalny Tarnina Waldemara Maziejuka Lody wielosmakowe z cukierni Il Fiore z Przemyśla