(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego:

Transkrypt

1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: (51) Int. Cl. H04Q7/36 ( ) (97) O udzieleniu patentu europejskiego ogłoszono: Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej Europejski Biuletyn Patentowy 2009/01 EP B1 (54) Tytuł wynalazku: Generowanie bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym obejmującym dany obszar w sieci radiowej (30) Pierwszeństwo: DE (43) Zgłoszenie ogłoszono: Europejski Biuletyn Patentowy 2008/04 (45) O złożeniu tłumaczenia patentu ogłoszono: Wiadomości Urzędu Patentowego 07/2009 (73) Uprawniony z patentu: T-Mobile International AG, Bonn, DE PL/EP T3 (72) Twórca (y) wynalazku: PFEIFFER Bernd, Bergisch Gladbach, DE (74) Pełnomocnik: Polservice Kancelaria Rzeczników Patentowych Sp. z o.o. rzecz. pat. Własienko Józef Warszawa skr. pocz. 335 Uwaga: W ciągu dziewięciu miesięcy od publikacji informacji o udzieleniu patentu europejskiego, każda osoba może wnieść do Europejskiego Urzędu Patentowego sprzeciw dotyczący udzielonego patentu europejskiego. Sprzeciw wnosi się w formie uzasadnionego na piśmie oświadczenia. Uważa się go za wniesiony dopiero z chwilą wniesienia opłaty za sprzeciw (Art. 99 (1) Konwencji o udzielaniu patentów europejskich).

2 -2- Opis Dziedzina techniki Niniejszy wynalazek dotyczy sposobu generowania bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym obejmującym dany obszar w sieci radiowej. Wynalazek dotyczy zwłaszcza procedury generowania bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym w wielowarstwowej sieci radiowej. Ponadto niniejszy wynalazek obejmuje odpowiedni program komputerowy i produkt programu komputerowego. Tło wynalazku Sposób wspomnianego rodzaju służy do planowania i prognozowania przyszłego ruchu telekomunikacyjnego w obszarze działania komórkowej sieci radiowej, zwłaszcza cyfrowej sieci radiowej, jak na przykład sieci radiowej, działającej zgodnie ze standardami GSM lub UMTS. Znany jest sposób prognozowania ruchu telekomunikacyjnego obejmującego dany obszar w komórkowej sieci radiowej, na przykład, z dokumentu US-2003/ A1. Podstawą dla generowania bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym jest możliwie dokładne dopasowanie do rzeczywistych warunków przydzielonych urządzeń klientów poruszających się w danym obszarze, na przykład, mobilnych urządzeń końcowych, obsługujących zaplanowany obszar komórki sieci radiowej lub znajdującej się w danej komórce radiowej stacji bazowej. Znany jest z publikacji "Radio Network Planning with EDGE", dr Bernd Pfeiffer, przedstawionej podczas Konferencji IBC "EDGE" w czerwcu 2001 w Dublinie, uproszczony sposób, który opiera się na zastosowaniu modeli prognozowania natężenia pola dla

3 -3- każdej komórki radiowej. Komórka radiowa jest przy tym określana przez obsługiwany obszar, przy czym znajdująca się w nim stacja bazowa działa jako tak zwany "Najlepszy Serwer". Zgodnie z modelem Najlepszego Serwera występuje jednoznacznie określane przyporządkowanie lub przypisanie określonych elementów powierzchni, znajdujących się wewnątrz sieci radiowej, do komórki radiowej lub do znajdującej się w niej stacji bazowej. Dopóki klient znajduje się wewnątrz określonego obszaru obsługi komórki radiowej, jest obsługiwany przez tak zwany Najlepszy Serwer. Poza tym obszarem obsługi zostanie on automatycznie przełączony tak, aby był jednoznacznie obsługiwany przez sąsiednią lub inną komórkę radiową, której stacja bazowa działa jako Najlepszy Serwer. Zatem zgodnie z modelem Najlepszego Serwera nie występuje pokrywanie lub korelacja odnośnie obsługi klienta, znajdującego się w danej sieci radiowej. Komórki radiowe są jednoznacznie odgraniczone jedna od drugiej, a równocześnie bezpośrednio graniczą jedna z drugą tak, że przyporządkowanie poruszającego się w nich, na przykład, mobilnego urządzenia końcowego klienta, jest dla komórki radiowej zawsze jednoznaczne. Znane jest natomiast z publikacji Achieving the Optimal Mix of relevant and reliable input data for interference analysis and automatic frequency planning, dr Bernd Pfeiffer, przedstawionej na Konferencji IIR The frequency planning technical forum, w maju 1998 r. w Londynie, odmiennie niż w przedstawionym powyżej uproszczonym modelu Najlepszego Serwera, uwzględnianie korelacji obsługi elementów powierzchni sąsiednich komórek radiowych wewnątrz sieci radiowej, za pomocą tak zwanego prawdopodobieństwa przyporządkowania elementu powierzchni lub znajdującego się na danym elemencie powierzchni urządzenia klienta, jak na przykład, mobilnego urządzenia

4 -4- końcowego, do danej komórki radiowej. Każdemu elementowi powierzchni wewnątrz sieci radiowej zostanie przyporządkowane pewne prawdopodobieństwo, z którym, znajdujący się na danym elemencie powierzchni abonent, na przykład mobilne urządzenie końcowe, będzie obsługiwany przez określoną komórkę radiową. Dopóki mobilne urządzenie końcowe znajduje się na elemencie powierzchni wspomnianej sieci radiowej, suma prawdopodobieństw przyporządkowania dla wszystkich komórek radiowych należących do danej sieci radiowej jest mniejsza lub równa jeden. Jeśli suma prawdopodobieństw przyporządkowania dla danego elementu powierzchni jest mniejsza niż jeden, oznacza to, że dany element powierzchni nie jest w pełni obsługiwany przez sieć radiową. Taka sytuacja występuje na brzegu sieci, lub w lukach obsługi komórek radiowych. Jeśli suma prawdopodobieństw przyporządkowania dla danego elementu powierzchniowego wewnątrz sieci radiowej jest równa jeden, zapewnione jest wówczas to, że abonent danego elementu powierzchni będzie obsługiwany co najmniej przez jedną komórkę radiową. Jednakże w przeciwieństwie do opisanego modelu Najlepszego Serwera nie jest jednoznaczne, przez którą komórkę radiową obsługiwany jest abonent, gdyż przypisanie takie można określić jedynie zgodnie z prawdopodobieństwem przyporządkowania. Podczas gdy tak zwany model Najlepszego Serwera można określić jako dyskretny, który każdemu elementowi powierzchni przypisuje dokładnie jedną komórkę radiową, zastosowanie tak zwanych ciągłych modeli komórek radiowych prowadzi do tego, że do każdego elementu powierzchni dana komórka radiowa jest przypisana tylko z pewnym prawdopodobieństwem.

5 -5- Zwłaszcza przy rozważaniu generowania bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym obejmującym dany obszar w tak zwanych sieciach wielowarstwowych, model Najlepszego Serwera jest zbyt uproszczony, gdyż tutaj, w wyniku istnienia wielu warstw, które mogą powstać na przykład przez nałożenie wielu sieci radiowych, jednoznaczne przypisanie lub przyporządkowanie komórki radiowej do danego elementu powierzchni jest mało realne. Celem niniejszego wynalazku jest zatem, wychodząc od modelu Najlepszego Serwera, ustalenie sposobu, za pomocą którego, w przypadku wielowarstwowych sieci radiowych, możliwe będzie generowanie bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym obejmującym dany obszar, za pomocą której możliwe będzie również prognozowanie przyszłego ruchu telekomunikacyjnego na elemencie powierzchni wewnątrz sieci radiowej. Istota wynalazku Zadanie to jest rozwiązane według wynalazku przedstawionego w zastrzeżeniu patentowym 1. Korzystne rozwiązania według wynalazku są przedstawione w zastrzeżeniach zależnych. Według zastrzeżenia 1 niniejszego wynalazku opracowany został sposób generowania bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym obejmującym dany obszar dla sieci radiowej, przy czym sieć radiowa posiada wiele komórek radiowych, z których każda jest przypisana do grupy komórek radiowych. Objęty planowaniem obszar jest przy tym podzielony na mniejsze części w postaci elementów powierzchni za pomocą siatki i każdemu elementowi powierzchni przypisywane jest prawdopodobieństwo przyporządkowania do każdej komórki radiowej obsługującej

6 -6- dany element powierzchni i klasy użytkowania terenu, wybranej ze skończonej grupy klas użytkowania terenu. Zgodnie z rozwiązaniem według wynalazku, sposób generowania bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym, obejmującym dany obszar, jest przeprowadzany metodą minimalizacji, w której dla każdej komórki radiowej minimalizowana jest różnica między zmierzonym poziomem ruchu telekomunikacyjnego wewnątrz komórki radiowej a prognozowanym poziomem ruchu telekomunikacyjnego dla tej komórki radiowej. Prognozowany poziom ruchu telekomunikacyjnego w każdej komórce radiowej jest przy tym porównywany do sumy elementów powierzchni, ważonych współczynnikami charakterystycznymi dla klas użytkowania terenu i grup, przy czym elementy powierzchni w każdej komórce radiowej dla dowolnej klasy użytkowania terenu i dla każdej dowolnej grupy komórek radiowych wynikają z prawdopodobieństw przyporządkowania elementu powierzchni do sąsiadujących komórek radiowych, a współczynniki te są określane metodą minimalizacji i są przypisywane do odpowiednich komórek radiowych. W korzystnym przykładzie wykonania, sposób dotyczy wspomnianego sposobu Najlepszego Serwera i rozszerza go, lub uogólnia na sieci radiowe, które nie mogą być opisywane przez dyskretny model komórek radiowych, leżący u podstaw sposobu Najlepszego Serwera. W korzystnym przykładzie wykonania, sposób dotyczy również modelu Najlepszego Serwera, który może być traktowany jako szczególny przypadek dyskretnych modeli komórek radiowych. W innym korzystnym przykładzie wykonania sposobu, klasy użytkowania terenu są określane przez różne klasy miejskiej zabudowy, różne klasy użytkowania rolnego i lasów, jak również przez drogi i autostrady.

7 -7- Ponadto rozważane jest zastosowanie jako sieci radiowej wielowarstwowej sieci radiowej, złożonej z wielu nałożonych, jedna na drugą, sieci radiowych (warstw). Różne warstwy sieci radiowych mogą być na przykład siecią radiową GSM w paśmie częstotliwości 900 MHz (GSM900) i siecią radiową GSM w paśmie częstotliwości 1800 MHz (GSM1800). Rozważane jest również wykorzystanie sieci radiowej, złożonej z makro-komórek i mikrokomórek GSM, które wykorzystują jednakowe lub różne pasma częstotliwości, lub kombinacji sieci radiowych GSM i UMTS, lub nałożenie dwóch sieci UMTS o różnych częstotliwościach. Również przy zastosowaniu jednowarstwowej sieci radiowej, złożonej z sieci 2G lub 3G z prostym pokryciem obsługiwanego obszaru, możliwe jest uzyskanie bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym na podstawie tylko tej jednej warstwy, za pomocą modeli jednowarstwowych komórek radiowych, które umożliwiają obliczenie prawdopodobieństwa przyporządkowania dla jednej warstwy. Jak przedstawiono we wspomnianej wcześniej publikacji, do obliczania prawdopodobieństw przyporządkowania elementów powierzchni do każdej komórki radiowej można użyć wskaźniki natężenia pola komórki radiowej, obliczone dla elementu powierzchni za pomocą modelu prognozowania natężenia pola, jak również zastosowanych dla danej sieci radiowej algorytmów przekazywania łączności (Handover) i przypisanego do obsługującej dany element powierzchni stacji bazowej parametru przekazywania łączności (Handover), który w danej sieci radiowej służy do sterowania algorytmem przekazywania łączności (Handover). Prawdopodobieństwa przyporządkowania występują w korzystnym sposobie jako wielkości określone. Dla sieci radiowej GSM suma wszystkich prawdopodobieństw przyporządkowania elementu powierzchni

8 -8- może być mniejsza lub równa jeden. W przypadku sieci radiowej UMTS suma wszystkich prawdopodobieństw przyporządkowania elementu powierzchni może być również większa niż jeden, w wyniku wpływu występującego w tych sieciach tak zwanego miękkiego przekazywania łączności (Soft-Handovers). Poniżej zostanie opisany najpierw szczególny przypadek modelu Najlepszego Serwera. Sieć radiowa obejmuje n graniczących ze sobą komórek radiowych. W każdej komórce radiowej można przy tym zmierzyć indywidualny ruch telekomunikacyjny, który w komórce radiowej i może zostać opisany przez wartość zmierzoną m i. Przez zmierzony ruch telekomunikacyjny można rozumieć rozmowy telefoniczne, jednakże można również rozważyć przyjęcie jako wartość zmierzoną transmisje danych, aby wygenerować bazę danych o ruchu telekomunikacyjnym dla transmisji danych. Ruch telekomunikacyjny w każdej komórce radiowej sieci można zatem przedstawić za pomocą wektora, który ma następującą postać: przy czym n jest liczbą komórek radiowych w sieci radiowej. Poniżej zostaną określane klasy użytkowania terenu, które opisują dla danego obszaru zwyczaje użytkowania. Każdemu elementowi powierzchni może zostać przypisany dokładnie jedna klasa użytkowania terenu. Do każdej klasy użytkowania terenu należy jeden współczynnik

9 -9- użytkowania terenu. Współczynniki użytkowania terenu są oznaczane greckimi literami α, β, γ itd. Do współczynników użytkowania terenu α należy wektor a, przy czym jego współczynniki a i opisują część powierzchni komórki radiowej i, która należy do danej klasy użytkowania terenu a. Dla klasy użytkowania terenu a występuje przy tym wektor a z następującymi n komponentami: Każdy komponent a i wektora a jest wyliczany w następujący sposób: a = użytkowanie terenu = a dx, jednostka [km 2 ] i Komórka i jest Najlepszym Serwerem Obliczenia są wykonywane dla wszystkich komórek radiowych od 1 do n i dla każdej danej klasy użytkowania terenu. W klasach użytkowania terenu są również, jak już wspomniano, zawarte tak zwane klasy dróg, co oznacza, że można wykonać obliczenia uwzględniające inne postępowanie użytkowania w obrębie ulic, w słabiej zaludnionych okolicach. Uzyskane dla każdej klasy użytkowania terenu wektory są następnie ważone odpowiednimi współczynnikami klas użytkowania terenu i są sumowane tak, że uzyskiwany jest wektor m, którego składniki m i odpowiadają zmierzonemu ruchowi telekomunikacyjnemu każdej komórki i. Współczynniki dla każdej klasy użytkowania terenu są przy

10 -10- tym nieznane i mogą zostać ustalone przez rozwiązanie następującego równania: Współczynniki, lub czynniki ważące, które w powyższym równaniu oznaczone są greckimi literami, są nieznanymi zmiennymi układów. Jeśli, na przykład, dane pomiarowe m są podawane w określonych jednostkach, jak na przykład w erlangach dla natężenia rozmów telefonicznych, lub w kbit/s dla transmisji danych, zatem jest oczywiste, że czynniki ważące muszą mieć jednostki erlang/km 2 lub kbit/s na km 2. Jeśli, na przykład, określane jest 16 klas użytkowania terenu i dana sieć radiowa zawiera 1000 stacji bazowych, wówczas układ równań ma 1000 wierszy i 16 nieznanych zmiennych. Taki przewymiarowany, liniowy układ równań nie ma w ogólnym przypadku rozwiązań dokładnych, ale są one uzyskiwane w postaci przybliżonej. Powyższe równania można również opisać jako zwykły liniowy problem odwzorowania. W tym celu wprowadza się dla składowych wektorów, przypisanych do pojedynczej klasy użytkowania terenu, następującą macierz C: zaś współczynniki ważące mają następującą postać wektorową:

11 -11- W ten sposób układ równań uzyskuje następującą postać skróconą: C y = m Korzystne jest podzielenie n stacji bazowych sieci radiowej dodatkowo na skończoną liczbę grup, na przykład n g grup. Oznacza to, że każda komórka radiowa i jest przypisana do określonej grupy g(i) wśród n g grup. W tym przypadku g(i) oznacza numer grupy i-tej komórki radiowej. Grupa może być, na przykład, określana przez podanie określonego zakresu zmierzonego ruchu telekomunikacyjnego na powierzchnię komórki. Oznacza to, że wszystkie komórki w danej grupie mają podobną koncentrację ruchu telekomunikacyjnego. Przez wprowadzenie grup można powyższy układ równań podzielić na mniejsze podukłady, odpowiednio do liczby n g grup komórek radiowych, przy czym każdy z podukładów charakteryzuje się taką samą strukturą. Współczynniki y k użytkowania terenu w każdej grupie k mogą zostać ustalone z następującego warunku: przy czym wymagane jest, aby y k 0. Można to wyliczyć niezależnie dla każdej grupy, gdyż między dwiema komórkami radiowymi, które należą do różnych grup, nie występuje żadne oddziaływanie lub interakcja.

12 -12- Oznacza to, że każda grupa może zawierać różne zestawy współczynników użytkowania terenu y k. Oznacza to, że ważenie klas użytkowania terenu w każdej grupie komórek radiowych może następować w różny sposób. W obszarze obsługi komórki radiowej i ruch telekomunikacyjny, według modelu Najlepszego Serwera jest rozdzielony na każdą klasę użytkowania terenu z odpowiednimi współczynnikami grupy g(i) dla całego obszaru obsługi. Jeśli, na przykład, dany element powierzchni x ma przypisaną klasę użytkowania terenu a i komórkę radiową i jako tak zwany Najlepszy Serwer, uzyskiwane jest dla lokalnego ruchu telekomunikacyjnego tw(x) (tw waga ruchu) następujące wyrażenie: Wyliczone dla każdej grupy g(i) współczynniki α g (i) mogą zatem zostać zapisane w bazie danych o ruchu telekomunikacyjnym dla wszystkich komórek radiowych i grupy g(i) i wykorzystane do prognozowania lokalnego ruchu telekomunikacyjnego na danym elemencie powierzchni. Następnie można dzięki współczynnikom zapisanym w tak wygenerowanej bazie danych ruchu telekomunikacyjnego ustalić lub przewidzieć ruch telekomunikacyjny wewnątrz komórki radiowej i. Prognozowany ruch telekomunikacyjny t(i) można wyliczyć w następujący sposób: t (i) = komórka i jest Najlepszym Serwerem tw( x) dx Oznacza to, że w przypadku na przykład 16 klas użytkowania terenu, t(i) można wyznaczyć z następującego równania:

13 -13- Jednocześnie dany ruch telekomunikacyjny powinien odpowiadać ruchowi telekomunikacyjnemu zmierzonemu w komórce radiowej i, co oznacza, że t(i) powinno być możliwie równe m i. Zatem warunek minimum powyższego równania jest równoważny warunkowi, że suma różnic między zmierzonymi na początku wartościami m i ruchu telekomunikacyjnego a prognozowanym ruchem telekomunikacyjnym t(i), który można odczytać z wygenerowanej bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym, powinien być zminimalizowany dla wszystkich komórek radiowych: Poniżej zostanie opisany przykład realizacji wynalazku według sposobu generowania bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym obejmującym dany obszar w sieci radiowej. W ciągłym modelu komórek radiowych jednak, jak już wspomniano, przypisanie elementu powierzchni do komórki radiowej odnośnie obsługi elementu powierzchni z reguły nie jest jednoznaczne, tj. może być określone tylko z pewnym prawdopodobieństwem przyporządkowania. Oznacza to, że każdy element powierzchni danego obszaru może być przypisany do danej komórki radiowej z prawdopodobieństwem przyporządkowania charakterystycznym dla komórki radiowej. Prawdopodobieństwo przyporządkowania elementu powierzchni x do komórki radiowej i można określić jako ap(i,x) (ap

14 -14- prawdopodobieństwo przyporządkowania). Jest to sprzeczne z opisanym dyskretnym modelem Najlepszego Serwera, według którego do każdego elementu powierzchni może być przypisana dokładnie jedna komórka radiowa. W rozszerzonym modelu, komórce radiowej i można przypisać obszar obsługi Area(i), który stanowi sumę wszystkich elementów powierzchni, ważonych określonym obecnie prawdopodobieństwem przyporządkowania. Można zatem obszar obsługi komórki radiowej i opisać w następujący sposób: Zatem obliczenia prognozowanego ruchu telekomunikacyjnego t(i) danej komórki radiowej i muszą zostać zmodyfikowane w następujący sposób: W ten sposób lokalne wagi ruchu telekomunikacyjnego tw(x), odczytane z generowanej bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym, są ważone za pomocą odpowiednich prawdopodobieństw przyporządkowania ap(i,x). Całka po całym obszarze pozwala ustalić, jakiego ruchu telekomunikacyjnego można oczekiwać w danej komórce radiowej. Przy tym lokalne wagi ruchu telekomunikacyjnego tw(x) muszą być tak określone, że zagwarantowane jest, że bieżące różnice między początkowo zmierzonymi wartościami ruchu telekomunikacyjnego m i w komórce radiowej i oraz prognozowanym ruchem telekomunikacyjnym t(i) w komórce radiowej i, który jest pobrany z generowanej bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym, są możliwie małe.

15 -15- Sposób zostanie poniżej wyjaśniony w oparciu o pierwszy, prosty przykład. Dany jest element powierzchni w miejscu x, który jest objęty klasą użytkowania terenu a. Przyjmijmy, że trzy komórki radiowe i, j, k mają dla tego elementu powierzchni w miejscu x prawdopodobieństwo przyporządkowania różne od zera. Ponadto przyjmijmy, że te trzy komórki radiowe należą do różnych grup komórek radiowych g(i), g(j) i g(k) spośród ng grup komórek radiowych. W celu uzyskania spójnego algorytmu, za pomocą którego można z jednej strony wygenerować bazę danych o ruchu telekomunikacyjnym, zaś z drugiej strony realnie prognozować natężenie ruchu telekomunikacyjnego w komórkach radiowych, wszystkie trzy komórki radiowe i, j, k w tym uproszczonym przykładzie muszą zostać odniesione do lokalnych wag ruchu telekomunikacyjnego tw(x) z ich prawdopodobieństwem przyporządkowania, które teraz są połączone z charakterystycznymi dla poszczególnych grup, odpowiednimi współczynnikami α klas użytkowania terenu. Inaczej mówiąc, tw(x) jest sumą wszystkich współczynników klas użytkowania terenu ważonych odpowiednimi prawdopodobieństwami przyporządkowania w danej grupie, do której należy dana komórka radiowa. Można to zapisać w następujący sposób: Oznacza to, że lokalna waga ruchu telekomunikacyjnego tw(x) wynika z generowanej bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym, przy czym w generowanej bazie danych, co również opisuje model Najlepszego Serwera, umieszczone są współczynniki α klas użytkowania terenu przypisane klasom użytkowania terenu. Lokalna waga ruchu

16 -16- telekomunikacyjnego tw(x) odpowiada zatem sumie poszczególnych współczynników klas użytkowania terenu, które ponownie są ważone za pomocą odpowiednich prawdopodobieństw przyporządkowania odpowiednich komórek radiowych. Wynika stąd prognozowany ruch telekomunikacyjny t(i) dla danej komórki radiowej i jako całka lub suma po lokalnych wagach ruchu telekomunikacyjnego tw(x) dla całego obszaru, przy czym poszczególne elementy powierzchni ponownie są ważone za pomocą ich prawdopodobieństw przyporządkowania ap(i,x) do komórki radiowej i. Zatem dla argumentów całki uzyskujemy następujące wyrażenie: Na podstawie tego uproszczonego przypadku trzech komórek radiowych i, j i k, które należą do różnych grup g(i), g(j) i g(k) komórek radiowych, można łatwo zauważyć, że na danym elemencie powierzchni działają lub są skorelowane różne komórki radiowe lub grupy komórek radiowych, co wyraża się w powyższym równaniu mnożeniem przez prawdopodobieństwa przyporządkowania. Jednocześnie, w celu uzyskania sensownego wyrażenia, współczynniki poszczególnych klas użytkowania terenu muszą również w rozszerzonym modelu Najlepszego Serwera spełniać analogiczny liniowy problem równań, który ponownie można zapisać wyrażeniem C y = m, gdzie m odpowiada ponownie wektorowi, którego współczynniki odpowiadają zmierzonym wartościom m i ruchu telekomunikacyjnego w danej komórce radiowej.

17 -17- Jednak przeciwnie do uproszczonego modelu Najlepszego Serwera, macierz C ma teraz, w stosunku do macierzy C modelu Najlepszego Serwera, rozszerzony wymiar. Biorąc pod uwagę to, że teraz między poszczególnymi komórkami radiowymi występuje korelacja, uzyskujemy poszczególne elementy macierzowe a ij, które odzwierciedlają wielkość pokrywania jednej komórki i przez wszystkie komórki, które należą do grupy j w ramach klasy użytkowania terenu a. Ponieważ teraz dla danego elementu powierzchni komórki radiowe z prawdopodobieństwem przyporządkowania różnym od zera mogą należeć do różnych grup z różnymi współczynnikami klas użytkowania terenu, nie można już układu równań dzielić na proste, niezależne grupy mniejszych podukładów. Zatem macierz C dla wszystkich grup komórek radiowych zawiera teraz informacje o obszarze, przy czym macierz C można zapisać następująco: przy czym wektor y, którego współczynniki są ponownie przypisane do poszczególnych klas użytkowania terenu, można przedstawić w następujący sposób:

18 -18- Takie wyrażenie dla macierzy informacji o użytkowaniu terenu jest zgodne ze zmodyfikowanym sposobem prognozowania ruchu telekomunikacyjnego. Algorytmy rozwiązywania ponownie minimalizują różnicę między zmierzonymi na początku i przewidywanymi danymi o ruchu telekomunikacyjnym. Należy przy tym zauważyć, że macierz C obejmuje również wpisy zerowe. Element macierzy a ij opisuje wielkość pokrywania jednej komórki radiowej i przez wszystkie komórki radiowe, które mają numer grupy j wewnątrz klasy użytkowania terenu a. Kiedy, na przykład, wszystkie komórki radiowe, które otaczają komórkę radiową i, mają jednakowy numer grupy g(i), wówczas w macierzy C wszystkie elementy macierzowe a ij z j g(i) są zerowe. Gdyby został zastosowany opisany na wstępie model Najlepszego Serwera, jest oczywiste, że tylko elementy macierzowe a ig(i) są różne od zera. Zatem układ równań jest analogiczny jak opisany w odniesieniu do sposobu Najlepszego Serwera i możliwe jest niezależne rozwiązanie dla każdej grupy. Dzięki uzyskanemu wyrażeniu dla macierzy C możliwe jest, przy wykorzystaniu zmierzonych dla poszczególnych komórek radiowych i sieci radiowej wartości natężenia ruchu telekomunikacyjnego m i dla każdej klasy użytkowania terenu a i dla każdej grupy g(i) komórek radiowych,

19 -19- ustalenie współczynników α g(i), które mogą zostać zapisane w generowanej bazie danych ruchu telekomunikacyjnego. Za pomocą tak ustalonych współczynników można później prognozować ruch telekomunikacyjny dla danej komórki radiowej i sieci radiowej, mianowicie za pomocą równania przy czym l odpowiada danej klasie użytkowania terenu, zaś k odpowiada grupie komórek radiowych. Zaletą wynalazku według sposobu jest to, że sieć radiowa może zostać opisana znacznie bardziej realistycznie. Sieć radiowa może być lepiej scharakteryzowana pod względem prognozowanego ruchu telekomunikacyjnego, gdyż prognoza nie jest uzyskiwana na podstawie dokładnie określonego przypisania elementu powierzchni do konkretnej komórki radiowej, ale każdemu elementowi powierzchni przypisywane jest prawdopodobieństwo przyporządkowania do danej komórki radiowej sieci radiowej. Wpływ różnych prawdopodobieństw przyporządkowania na ustalanie prognozy ruchu telekomunikacyjnego dla danej komórki radiowej umożliwia uzyskanie charakterystyki bardziej zbliżonej do rzeczywistej. Ponadto, w korzystnym przykładzie wykonania sposób umożliwia, dzięki liniowej postaci równań, szybkie numeryczne obliczenie współczynników. Za pomocą komputera można zatem bardzo szybko objąć całą sieć radiową bazą danych o ruchu telekomunikacyjnym. Oznacza to z jednej strony, że baza danych o ruchu telekomunikacyjnym może być szybko wygenerowana, a z drugiej strony, że wygenerowana

20 -20- baza danych o ruchu telekomunikacyjnym może być szybko modyfikowana. Ponadto, w korzystnym przykładzie wykonania możliwe jest utrzymywanie na niskim poziomie tak zwanego błędu prognozowania ruchu telekomunikacyjnego ( Traffic Prediction Error ), tj. wspomnianej wcześniej niezgodności między prognozowanym a zmierzonym ruchem telekomunikacyjnym dla komórki radiowej, gdyż prawdopodobieństwo przyporządkowania jest wykorzystywane zarówno do generowania bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym jak również do prognozowania ruchu telekomunikacyjnego i dzięki temu można uzyskać efekt ograniczania błędu prognozowania ruchu telekomunikacyjnego. Poniżej zostaną opisane inne możliwości zastosowania sposobu według wynalazku. Korzystne jest zastosowanie prawdopodobieństwa przyporządkowania dla różnych rodzajów baz danych ruchu telekomunikacyjnego. Ogólnie, w korzystnym przykładzie wykonania sposób można wykorzystywać w wielowarstwowych sieciach radiowych, które działają tylko w pracujących warstwach sieci 2G, lub 3G, lub w modelach komórek radiowych, które działają między różnymi warstwami sieci. Poniżej zostanie przeanalizowana sieć radiowa 2G ze stacjami bazowymi warstw 2G. Jak już opisano we wstępie do wspomnianej publikacji, zaletą modeli sieci radiowych z prawdopodobieństwem przyporządkowania jest to, że możliwe są zbliżone do rzeczywistych wyliczenia dla obszarów działania komórek radiowych. Można zatem, na przykład, opisać w modelu komórek radiowych z jedną warstwą 2G, który opiera się na przekazywaniu łączności (Handover), obszar obsługi komórek radiowych bezpośrednio pod względem parametru przekazywania, na przykład histerezy dla przekazywania łączności (HO_MARGIN), przez odpowiednie

21 -21- prawdopodobieństwa przyporządkowania. W efekcie można ustalić obszar obsługi komórki radiowej w zależności od tego parametru przekazywania i jest to bardziej realistyczne, w porównaniu z obszarem obsługi komórki radiowej uzyskanym na podstawie modelu Najlepszego Serwera. Ponieważ liczba ng grup komórek radiowych jest mała w porównaniu z liczbą komórek radiowych, zwłaszcza w dużych sieciach, oczekuje się, że w dużych obszarach wszystkie zachodzące na siebie komórki radiowe należą do tej samej grupy. Aby najlepiej zilustrować wynikające stąd konsekwencje, odwołajmy się do przedstawionego powyżej przykładu trzech komórek radiowych i, j, k dla elementu powierzchni x. Przyjmijmy, że trzy komórki radiowe należą do tej samej grupy. Dzięki temu upraszcza się funkcja podcałkowa w wyrażeniach dla prognozowanych ruchów telekomunikacyjnych t(i) dla komórki radiowej i do postaci: Ponadto obowiązuje założenie, że są tylko trzy komórki radiowe i, j, k, oraz że prawdopodobieństwa przyporządkowania dla elementu powierzchni x sumują się po trzech wspomnianych komórkach radiowych do wartości 1. Wynika to z właściwości normalizowania, a mianowicie dopóki element powierzchni x znajduje się w zasięgu sieci radiowej, musi być obsługiwany co najmniej przez jedną z komórek radiowych i, j, k. Warunek ten można wyrazić w następujący sposób:

22 -22- Uzyskujemy stąd funkcję podcałkową dla wspomnianego prognozowanego ruchu telekomunikacyjnego t(i) w postaci: Łatwo zauważyć, że również model komórek radiowych oparty na przekazywaniu łączności (Handover), jak zostało opisane, w zasadzie można uprościć i wygenerować dla niego bazę danych o ruchu telekomunikacyjnym, która jest podobna do bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym dla wspomnianego modelu Najlepszego Serwera. Oznacza to, że w zasadzie jest wiele zerowych współczynników macierzy C liniowego układu równań, co upraszcza cały układ. Zaletą zastosowania prawdopodobieństw przyporządkowania w odniesieniu do modelu Najlepszego Serwera jest to, że przeciętny błąd prognozowania ruchu telekomunikacyjnego jest mniejszy, ale w każdym przypadku uzyskiwana jest bardziej wygładzona mapa ruchu ( traffic map ), gdyż na granicach między komórkami radiowymi, które należą do różnych grup, przejście między współczynnikami klas użytkowania terenu jest określane przy użyciu prawdopodobieństw przyporządkowania. Podczas analizy sieci radiowej 3G ze stacjami bazowymi lub komórkami radiowymi warstwy 3G, uwidacznia się zaleta modeli komórek radiowych z prawdopodobieństwami przyporządkowania, przejawiająca się lepszym obliczaniem obszaru obsługi komórki radiowej. Ponadto w modelu komórek radiowych, który wykorzystuje tak zwany algorytm miękkiego przekazywania łączności (Soft-Handover), jaki jest realizowany na przykład w sieci UMTS, można opisać miękkie przekazywanie łączności(soft-handover) 3G odpowiednimi sposobami. W tym przypadku można w modelu komórek radiowych uwzględnić, że w obszarach miękkiego przekazywania łączności (Soft-Handover) sieci radiowej UMTS znajduje się

23 -23- mobilne urządzenie końcowe z określonym prawdopodobieństwem może być przyporządkowane również do więcej niż jednej stacji bazowej lub tak zwanego węzła B. Oznacza to, że na elemencie powierzchni w obszarze miękkiego przekazywania łączności (Soft-Handover) suma prawdopodobieństw przyporządkowania do wszystkich występujących tam węzłów B może być również większa niż jeden. Kiedy są wykonywane pomiary ruchu telekomunikacyjnego, lub uzyskiwane dane pomiarowe w jednym węźle B, zależnie od sposobu pomiaru w danych warunkach ruchu telekomunikacyjnego w tak zwanych obszarach miękkiego przekazywania łączności (Soft-Handover) mierzone jest dwukrotnie lub większą liczbę razy, gdyż mobilne urządzenie końcowe, które znajduje się w obszarze miękkiego przekazywania łączności (Soft-Handover), jest jednocześnie połączone z dwoma lub z większą liczbą węzłów B. Kiedy zatem uzyskane dane pomiaru ruchu telekomunikacyjnego zostaną użyte do generowania bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym, wówczas ze względu na spójność należy uwzględnić to zjawisko w zastosowanym modelu komórek radiowych. Można to opisać za pomocą modelu komórek radiowych, który uwzględnia tak zwaną zmienną normalizacji. Oznacza to, że w obszarze z miękkim przekazywaniem łączności (Soft- Handover) możliwe jest, że suma prawdopodobieństw przyporządkowania w danym elemencie powierzchni jest większa niż jeden. Należy oczekiwać, że ewentualne uproszczenia, jak opisane dla przypadku pojedynczych warstw 2G, są również słuszne dla większych obszarów sieci UMTS. Taki ulepszony model komórek radiowych 3G z miękkim przekazywaniem łączności (Soft-Handover)również może zostać użyty w spójny sposób do generowania bazy danych o ruchu

24 -24- telekomunikacyjnym i do prognozowania ruchu telekomunikacyjnego. Dalsze zalety wynalazku uwidocznione są w przykładach wykonania na rysunku. Należy zauważyć, że przedstawione wcześniej i wyjaśnione w dalszej części opisu cechy mogą być stosowane nie tylko w przedstawionej kombinacji rozwiązań, ale również w innych kombinacjach lub samodzielnie, bez wychodzenia poza zakres niniejszego wynalazku. Krótki opis wynalazku Wynalazek jest przedstawiony schematycznie w oparciu o przykłady wykonania na rysunkach i zostanie poniżej szczegółowo opisany w odniesieniu do rysunków. Fig. 1 przedstawia przykład wielowarstwowej sieci radiowej, w której można wygenerować bazę danych o ruchu telekomunikacyjnym za pomocą sposobu według wynalazku; Fig. 2 przedstawia inny przykład wielowarstwowej sieci, w której może być wykorzystany wynalazek; Fig. 3 przedstawia jeszcze inny przykład wielowarstwowej sieci, w której może zostać wykorzystany wynalazek. Fig. 4 przedstawia możliwy podział komórki radiowej w sieci radiowej na elementy powierzchni; Fig. 5 przedstawia przykład prawdopodobieństw przyporządkowania w jednowarstwowej sieci radiowej 2G, zaś Fig. 6 przedstawia przykład prawdopodobieństw przyporządkowania w wielowarstwowej sieci radiowej 2G. Opis szczegółowy

25 -25- Według wynalazku możliwy jest sposób generowania bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym dla różnych typów wielowarstwowych sieci radiowych. Mogą to być na przykład, jak przedstawiono na Fig. 1, wielowarstwowe sieci radiowe 2G, na przykład GSM900 i GSM1800. W celu wykorzystania tylko bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym 2G dla sieci radiowej GSM900 z nałożoną na nią siecią radiową GSM1800, trzeba uwzględnić model wielowarstwowych komórek radiowych. Możliwość zastosowania tylko jednej bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym dla nakładających się sieci radiowych GSM jest oparta na tym, że w obszarach, w których instalowane są nowe stacje bazowe sieci radiowych GSM1800, mogą one przejmować bezpośrednio ruch telekomunikacyjny z sieci radiowych GSM900. Ruch telekomunikacyjny jest zatem dynamicznie dzielony między warstwami, zależnie od występujących sieci radiowych. Za pomocą prawdopodobieństw przyporządkowania w modelach wielowarstwowych komórek radiowych można wyliczyć podział ruchu telekomunikacyjnego między warstwami dla każdego elementu powierzchni. Można przy tym korzystnie uwzględnić przy określaniu prawdopodobieństw przyporządkowania w modelu wielowarstwowych komórek radiowych, występujący w wielowarstwowej sieci radiowej podział ruchu telekomunikacyjnego między warstwami sieci, który, na przykład, wynika z pojemności warstw sieci. W przypadku przedstawionej na Fig. 1 sieci radiowej można mówić o wielowarstwowej sieci radiowej GSM z makro-komórkami. Na sieć radiową GSM900 (GSM900 network) nałożona jest przy tym współistniejąca sieć GSM1800 (Colocated GSM1800). Fig. 2 przedstawia wielowarstwową sieć radiową GSM z makro-komórkami. Ponownie, jak na Fig. 1, na sieć radiową GSM900 (GSM900 network) nałożona jest sieć radiowa GSM1800 (Colocated GSM1800). Podczas gdy na Fig. 1 sieć radiowa

26 -26- GSM900 i sieć radiowa GSM1800 mają przypisane jednakowo duże komórki radiowe, tutaj jedna komórka radiowa sieci radiowej GSM900 jest pokryta wielokrotnie mniejszymi komórkami radiowymi sieci radiowej GSM1800. Można zatem powiedzieć o wielowarstwowej sieci radiowej z makrokomórkami i mikrokomórkami. Fig. 3 przedstawia inną wielowarstwową sieć radiową, w stosunku do której można zastosować wynalazek, która jest utworzona przez nałożone jedna na drugą sieć radiową UMTS, sieć radiową GSM900 i sieć radiową GSM1800. Komórka radiowa sieci radiowej GSM900 jest pokryta przez wiele komórek radiowych GSM1800 i jednocześnie przez wiele komórek radiowych sieci UMTS. Zatem mogą występować międzywarstwowe przekazywanie łączności 2G (HO) między siecią radiową GSM900 a siecią radiową GSM1800, przekazywanie łączności między różnymi technologiami dostępu radiowego (Inter-RAT- Handover, RAT Radio Access Technology) między siecią radiową GSM900 i siecią radiową UMTS, a także między siecią radiową GSM1800 i siecią radiową UMTS, co jest przedstawione przez odpowiednie strzałki. Fig. 4 przedstawia komórkę radiową i sieci radiowej. Komórka radiowa i jest podzielona na wiele elementów powierzchni x. Każdemu elementowi powierzchni x można przypisać jednoznacznie klasę użytkowania terenu LU (land usage) z grupy klas użytkowania terenu a, b, c itd. Ponadto, do każdej klasy użytkowania terenu LU w każdej komórce radiowej i sieci radiowej można przypisać informacje o użytkowaniu terenu, które zależnie od złożoności danych sieci radiowych odpowiadają sumie po wszystkich elementach powierzchni przypisanych do odpowiednich klas użytkowania terenu w danej komórce radiowej, jak jest to w przypadku modelu Najlepszego Serwera lub są uzyskiwane na podstawie większej liczby

27 -27- wyrażeń, uwzględniających wymianę z innymi komórkami radiowymi. Wszystkie te informacje o użytkowaniu terenu są według niniejszego wynalazku zapisane w liniowej macierzy C. Za pomocą wspomnianej macierzy C i zmierzonego w poszczególnych komórkach radiowych ruchu telekomunikacyjnego m i, można na koniec dla danych klas użytkowania terenu określić współczynniki α, β, γ itd. klas użytkowania terenu i zapisać je w generowanej bazie danych o ruchu telekomunikacyjnym. Każda komórka radiowa i może być ponadto przypisana do grupy g(i) spośród n g grup komórek radiowych, przy czym wówczas dla każdej klasy użytkowania terenu można uzyskać dodatkowe różne, charakterystyczne dla danej grupy, współczynniki α g(i), β g(i), γ g(i), itd. klas użytkowania terenu, które są zapisywane w bazie danych o ruchu telekomunikacyjnym. Za pomocą macierzy C i zapisanych współczynników α g(i), β g(i), γ g(i) itd. klas użytkowania terenu można prognozować ruch telekomunikacyjny t(i) dla komórki radiowej i. Fig. 5 przedstawia przykład prawdopodobieństw przyporządkowania dla jednowarstwowej sieci radiowej 2G. Wewnątrz obszaru obsługi znajduje się jeden element powierzchni x. Dla elementu powierzchni x został określony lokalny ruch telekomunikacyjny tw(x) (tw traffic weight) równy 5,0 Erl/km 2. Jednowarstwowa sieć radiowa 2G składa się z wielu komórek radiowych, przy czym wewnątrz każdej komórki radiowej znajduje się stacja bazowa. Każda stacja bazowa, lub każda komórka radiowa może zostać opisana przez odpowiednie prawdopodobieństwo przyporządkowania odnośnie obsługi elementu powierzchni x przez daną stację bazową. Użytkownik, który znajduje się wewnątrz elementu powierzchniowego x, jest zatem z prawdopodobieństwem odpowiadającym wspomnianemu

28 -28- prawdopodobieństwu przyporządkowania obsługiwany przez daną stację bazową. Stacja bazowa, nazywana Najlepszym Serwerem ma przypisane największe prawdopodobieństwo przyporządkowania. Najlepszy Serwer uzyskuje w tym przykładzie udział w ruchu telekomunikacyjnym równy 0,75 5 Erl/km 2, drugi Serwer uzyskuje udział w ruchu telekomunikacyjnym 0,1 5 Erl/km 2 itd. Suma wszystkich prawdopodobieństw przyporządkowania wynosi jeden, co oznacza, że element powierzchni x lub znajdujący się w nim użytkownik w każdym przypadku jest obsługiwany przez jedną komórkę radiową lub odpowiednią stację bazową. Fig. 6 przedstawia przykład, jak pokazany na Fig. 5, gdzie prawdopodobieństwa przyporządkowania mogą ulec zmianie w wyniku pokrycia przez drugą sieć radiową 2G. Chodzi tu o pokrycie sieci radiowej GSM900 przez sieć radiową GSM1800. W przedstawionym tutaj przykładzie, w danym elemencie powierzchni x sieć radiowa GSM900 uzyskuje udział w ruchu telekomunikacyjnym równy 0,65 5 Erl/km 2, który następnie jest dzielony między wiele serwerów GSM900. Pokrywająca sieć radiowa GSM1800 ma w tym przykładzie udział w ruchu telekomunikacyjnym równy 0,35 5 Erl/km 2, który również jest podzielony między dwa dodatkowe serwery GSM1800. Należy tu również uwzględnić algorytm przekazywania łączności (Handover) między różnymi warstwami. W przedstawionym przykładzie, suma prawdopodobieństw przyporządkowania jest równa jeden, ale prawdopodobieństwa przyporządkowania są teraz rozdzielone na dwie warstwy. Dla obu warstw jest generowana, a następnie wykorzystywana, wspólna baza danych o ruchu telekomunikacyjnym. Prawdopodobieństwa przyporządkowania umożliwiają dynamiczny podział ruchu telekomunikacyjnego między warstwami.

29 -29- Zastrzeżenia patentowe 1. Sposób generowania bazy danych o ruchu telekomunikacyjnym obejmującym dany obszar dla sieci radiowej, posiadającej wiele komórek radiowych, z których każda jest przypisana do grupy komórek radiowych, przy czym planowany obszar jest podzielony na mniejsze części elementów powierzchni za pomocą siatki i każdemu elementowi powierzchni przypisane jest odpowiednie prawdopodobieństwo przyporządkowania do każdej z komórek radiowych obsługującej dany element powierzchni i klasy użytkowania terenu ze skończonej grupy klas użytkowania terenu, znamienny tym, że generowanie jest uzyskiwane metodą minimalizacji, w którym dla każdej komórki radiowej minimalizowana jest różnica między zmierzonym poziomem ruchu telekomunikacyjnego w komórce radiowej a prognozowanym poziomem ruchu telekomunikacyjnego dla tej komórki radiowej, przy czym prognozowany poziom ruchu telekomunikacyjnego w każdej komórce radiowej jest przyrównywany do sumy elementów powierzchni, ważonych współczynnikami charakterystycznymi dla klas użytkowania terenu i grup, przy czym elementy powierzchni w każdej komórce radiowej dla dowolnej klasy użytkowania terenu i dla każdej dowolnej grupy komórek radiowych wynikają z prawdopodobieństw przyporządkowania elementu powierzchni do sąsiadujących komórek radiowych, a współczynniki są określane metodą minimalizacji i są przypisywane do odpowiednich komórek radiowych. 2. Sposób według zastrzeżenia 1, w którym metoda minimalizacji stanowi aproksymację rozwiązania liniowego układu równań.

30 Sposób według zastrzeżeń 1 albo 2, w którym klasy użytkowania terenu są określane przez geograficznie ograniczony zakres, zwłaszcza przez różne klasy miejskiej zabudowy, różne klasy użytkowania rolnego i lasów, jak również przez drogi i autostrady. 4. Sposób według zastrzeżenia 1, 2 albo 3, w którym jako sieć radiowa zastosowana jest wielowarstwowa sieć radiowa, zwłaszcza sieć radiowa GSM900 z nałożoną na nią siecią radiową GSM Sposób według zastrzeżenia 1, 2 albo 3, w którym na podstawie warstwy jednowarstwowej sieci radiowej generowana jest baza danych o ruchu telekomunikacyjnym. 6. Sposób według dowolnego z poprzednich zastrzeżeń, w którym jako kryterium określania prawdopodobieństw przyporządkowań elementów powierzchni do odpowiednich komórek radiowych stosuje się przekazywanie łączności (Handover) występujące między sąsiednimi komórkami radiowymi. 7. Sposób według dowolnego z poprzednich zastrzeżeń, w którym dla elementu powierzchni, w którym ma miejsce przekazywanie łączności (Handover), suma wszystkich prawdopodobieństw przyporządkowania elementów powierzchni jest mniejsza od Sposób według jednego z poprzednich zastrzeżeń, w którym jako sieć radiowa wybrana jest sieć radiowa, w której dana komórka radiowa jest otoczona wyłącznie przez komórki radiowe należące do tej samej grupy co dana komórka radiowa, w wyniku czego prawdopodobieństwa przyporządkowania dla tych elementów powierzchni, które mają niezerowe prawdopodobieństwa przyporządkowania do danej pojedynczej komórki radiowej, są ustalane jako zerowe w odniesieniu do komórek z innych grup, a zatem również elementy powierzchni przypisane zarówno do danej

31 -31- pojedynczej komórki radiowej jak i do komórek radiowych z innych grup, stają się zerowe. 9. Program komputerowy z kodem programu do wykonywania wszystkich etapów sposobu według dowolnego z zastrzeżeń od 1 do 8, kiedy program komputerowy jest wykonywany w komputerze lub innej odpowiedniej jednostce obliczeniowej. 10. Produkt programu komputerowego z kodem programu, który przechowywany jest na czytelnym dla komputera nośniku danych do wykonywania etapów sposobu według dowolnego z zastrzeżeń od 1 do 8, kiedy kod programu jest wykonywany w komputerze lub w odpowiedniej jednostce obliczeniowej. T-Mobile International AG Pełnomocnik:

32 -32-

33 -33-

34 -34-

35 -35-