Główne nurty ekonomii

Transkrypt

1 Główne nurty ekonomii Wykład wprowadzający Janina Godłów-Legiędź

2 Plan wykładu Zagadnienia wstępne: metodologiczny status ekonomii i zróżnicowanie poglądów ekonomicznych Prezentacja programu 30 godzinnego wykładu: główne nurty w rozwoju myśli ekonomicznej

3 Jaką nauką jest ekonomia? Dwa stanowiska

4 Ekonomia jako nauka teoretyczna formułuje prawa dotyczące gospodarowania wyjaśnia rzeczywistość, jest wolna od sądów oceniających, istota badania ekonomicznego jest podobna do badania wyjaśniającego w naukach przyrodniczych.

5 Ekonomia jako nauka społeczna i normatywna analizuje zachowania ludzi w procesie gospodarowania. ekonomiczne zachowania mają także uwarunkowania etyczne, religijne, polityczne. światopoglądowo uwarunkowany jest ekonomicznych także proces wyjaśniania zjawisk

6 Pierwsze podejście silnie zaznacza się w głównym nurcie ekonomii, najsilniejszy wyraz znalazło w rozwoju ekonomii matematycznej. Drugie dominowało w niemieckiej szkole historycznej, amerykańskim instytucjonalizmie, ekonomii marksistowskiej. Ekonomia klasyczna nosi ślady obu podejść

7 Jaka jest współczesna ekonomia? Dominuje podejście teoretyczne (formalistyczno-matematyczne). Stosowanie matematyki wywiera wrażenie nie tylko na innych, ale również na tych, którzy to robią. Podnosi status Wysoce abstrakcyjna teoria i matematyka służy ekonomistów prestiżowi ekonomii. Wydaje się, że dzięki podejściu samych siebie. ilościowemu i matematyce ekonomia staje się bardziej naukowa, bliższa statusowi nauk przyrodniczych, wolna od ideologii. Liberalna czy keynesowska? i ich szacunek dla (T. Mayer, Prawda kontra precyzja w ekonomii, Warszawa 1996)

8 George Stigler Nobel 1982 W przodujących ośrodkach teorii ekonomicznej najważniejsze jest pytanie: Czy nowa teoria jest poprawna logicznie? Jest to dobre pytanie, ale nie tak dobre jak drugie: Czy nowa teoria pomaga nam zrozumieć obserwowane życie gospodarcze? (George Stigler)

9 Herbert Simon, Nobel 1978 W pracy wydanej po raz pierwszy w 1947 r. napisał: nauki społeczne w swoim sposobie traktowania racjonalności cierpią na poważną schizofrenię. Na jednym biegunie znajdują się ekonomiści, którzy przypisują człowiekowi ekonomicznemu wszechwiedzę i niedorzeczną racjonalność. ( ) Na drugim biegunie znajdują się nurty psychologii społecznej (wiele z nich czerpie z Freuda), które próbują zredukować całe poznanie do afektu (Simon 2007, s.110).

10 Dla psychologa jest czymś oczywistym, że ludzie nie są do końca racjonalni ani całkowicie samolubni, a ich upodobania w żadnym wypadku nie są niezmienne. Robiło to wrażenie, jakby nasze dwie dyscypliny badały dwa różne gatunki istot. Jak to później określił ekonomista behawioralny Richard Thaler jedni badali ludzi, drudzy ekonów (homo oeconomicus). Daniel Kahneman (2012, s. 357)

11 Granice wiedzy ekonomicznej Jak zrozumieli jasno Hayek i Knight, dynamika gospodarek kapitalistycznych nie daje się ująć za pomocą całkowicie zdeterminowanych modeli, które mogą być przetworzone przez komputer. Dziwne, że upadek systemu centralnego planowania nie skłonił współczesnych ekonomistów do zwątpienia w zdeterminowane modele. Być może uznano, że argument Hayeka, iż centralne planowanie jest niemożliwe, za zbyt odległy od praktyki współczesnej gospodarek kapitalistycznych (Frydman, Goldberg, 2009, s. 30). Wiedza uczestników rynku i twórców polityki jest niedoskonała (Przedmowa Phelpsa, s. xix)

12 Krytyka założenia racjonalności i hipotezy efektywności rynków ostatni kryzys został w sprytny sposób opisany przez George W. Busha: Wall Przekonanie rynków finansowych, że odchylenia ceny od wartości równowagi w dłuższym okresie nie powinny mieć miejsca czyli, że rynki finansowe są w stanie poprawnie wycenić wszystko i wszędzie właśnie zostało zweryfikowane negatywnie po raz drugi w ciągu ostatniego stulecia (ze wstępu Rafała Antczaka, j.w. s.7) Street się upiła. Jednak wytłumaczenia jak doszło do tego, że Wall Street faktycznie wpadła w zamroczenie, dlaczego państwo ustanowiło takie warunki, w których było to w ogóle możliwe, a potem biernie wyczekiwało aż wszystko się rozpadnie, musi znaleźć odzwierciedlenie w teorii funkcjonowania gospodarki. Jest to skutek stopniowej kastracji Ogólnej teorii Keynesa, który to proces rozpoczął się wkrótce po jej wydaniu, a następnie przyspieszył w latach 60. i 70. (Akerlof, Shiller 2010, s. 12).

13 Ułomności ekonomii z perspektywy kryzysu ekonomicznego Dwa poglądy

14 Błędny kierunek rozwoju ekonomii Założenie racjonalności Brak analizy interakcji podmiotów gospodarczych i współzależności rynków Nie poświęcano dostatecznej uwagi ułomnościom koordynacji Nowy rodzaj inżynierii społecznej Idea ekonomii postautystycznej

15 Protest studentów i idea ekonomii postautystycznej W czerwcu 2000 roku grupa studentów prestiżowych szkół wyższych Jedno z ostatnich zdań brzmiało: Nie chcemy, we Francji (Grandes Ecoles) wystąpiła z listem otwartym do aby nadal narzucano nam tę autystyczną naukę. profesorów i osób odpowiedzialnych za nauczanie ekonomii. Protest studentów zapoczątkował ruch na rzecz W petycji sformułowano następujące hasła: Chcemy uciec Jesteśmy przeciw niekontrolowanemu od wyimaginowanych światów! wykorzystywaniu matematyki! Jesteśmy zwolennikami pluralizmu Apelujemy do nauczycieli: obudźcie się podejść w ekonomii! zanim będzie za późno! postautystycznej ekonomii.

16 List otwarty studentów W sześciu postulatach zwrócili uwagę na następujące uwarunkowania gospodarowania i aspekty badań ekonomicznych: W sierpniu 2001 r. studenci i profesorowie z 22 krajów zebrali się w Kansas City, aby wyrazić swoje stanowisko wobec metod badawczych i kształcenia w dziedzinie ekonomii. Swoje postulaty sformułowali w liście otwartym do instytucji zajmujących się badaniami i edukacją w dziedzinie ekonomii. 1. Szersza koncepcja człowieka i uwarunkowań jego ekonomicznych zachowań 2. Znaczenie kultury 3. Znaczenie historii 4. Nowa teoria wiedzy, odejście od dychotomii pozytywnej i normatywnej wiedzy 5. Empiryczne podstawy teorii 6. Różnorodność metod badawczych w ekonomii.

17 Drugi pogląd Problem nie polega na braku teorii, ale na niewykorzystywaniu możliwości, które stwarzają różne szkoły współczesnej myśli ekonomicznej

18 Ekonomia czy ekonomia polityczna Ksenofont (ok. 430 p.n.e. - ok. 355 p.n.e.). Oikos dom, nomos prawo, zasada A. Montchretien, Traktat o ekonomii politycznej, 1615 Ateński pisarz, historyk, filozof i dowódca wojskowy, uczeń Sokratesa Oikonomikos dzieło poświęcone zasadom zarządzania gospodarstwem domowym 1890

19 Ekonomia klasyczna i liberalizm Indywidualizm metodologiczny i światopoglądowy Interes osobisty jako motyw działania Rynkowy mechanizm alokacji zasobów Podział pracy i wolny handel Funkcje państwa

20 Ekonomia klasyczna i liberalizm Adam Smith Dawid Ricardo Tomas Malthus Jean-Baptiste Say John S. Mill

21 Szkoły krytyczne wobec ekonomii klasycznej Niemiecka szkoła narodowa i historyczna Socjalizm i Karol Marks Instytucjonalizm amerykański

22 Rewolucja marginalna i tendencja do formalizacji Ekonomia jako teoria wyboru i nauka o tym, jak maksymalizowana jest użyteczność Nowa teoria wartości Koncepcja równowagi Trzy szkoły: austriacka, matematyczna i neoklasyczna

23 Szkoła austriacka F. A. Hayek Krytyka ekonomii ortodoksyjnej: makroekonomii, metod ilościowych i formalizmu Przeciwstawienie się tendencji do centralnej regulacji Libertarianizm zwrot ku anarchistycznej koncepcji wolnego rynku

24 Rewolucja keynesowska Makroekonomiczne podejście Znaczenie popytu Interwencjonizm państwowy

25 Epoka Keynesa

26 Stopa wzrostu PKB per capita Europa Zachodnia 0,13 0,15 0,95 1,32 0,76 4,08 1,78 Zachód II 0,00 0,34 1,42 1,81 1,55 2,44 1,94 Japonia 0,03 0,09 0,19 1,48 0,89 8,05 2,34 Azja 0,05 0,00-0,11 0,38-0,02 2,92 3,54 Europa Wsch i ZSRR 0,04 0,10 0,64 1,15 1,50 3,49-1,10 Afryka ,01 0,12 0,64 1,05 2,07 0,01 Świat 0,05 0,05 0,53 1,30 0,91 2,93 1,33

27 Długookresowa stopa wzrostu dochodu per capita Francja 1,5 1,8 Niemcy 1,6 2,0 w. Brytania 1,7 1,8 Japonia 1,9 2,7 Stany Zjednoczone 1,7 1,8 OECD 1,6 1,9

28 Stopy wzrostu PKB, bezrobocia i inflacji w latach PKB per capita PKB / 1 zatr Stopa bezrobocia Stopa inflacji Francja 4,1 5,0 2,00 5,00 Niemcy 5,0 5,9 2,5 2,7 Wielka Brytania 2,4 3,1 2,8 4,6 Europa Zachodnia (12) 3,9 4,8 2,6 4,3 Stany Zjednoczone 2,5 2,8 4,6 2,7

29 Kontrrewolucja konserwatywno-liberalna Znaczenie pieniądza i polityki monetarnej Ceny są giętkie tendencja do równowagi przy bezrobociu na poziomie naturalnym Polityka wg zasad

30 Spór o neutralność pieniądza Teoria racjonalnych oczekiwań i nowa makroekonomia klasyczna R. Lucas Nobel 1995 Teoria realnego cyklu koniunkturalnego Finn Kydland i Edward Prescott Nobel 2004

31 Stary i nowy instytucjonalizm Krytyka ekonomii ortodoksyjnej Thorstein Veblen ( ) Pojęcie i znaczenie instytucji Znaczenie kultury, historii, polityki Nowa ekonomia instytucjonalna pomost między instytucjonalizmem a ekonomią ortodoksyjną R. Coase i D. North

32 Nowa ekonomia instytucjonalna - laureaci Nagrody Nobla James Buchanan 1986 Douglass North, 1993 Ronald Coase, 1991 Elinor Ostrom i Oliver. Williamson, 2009 Źródło:

33 Ronald Coase i ekonomia kosztów transakcji Firmy i rynek jako dwie formy koordynacji Teoremat Coase a Negatywne efekty zewnętrzne i interwencjonizm państwowy O. Williamson i efektywnościowa interpretacja korporacji Nagroda Nobla 1991

34 Douglass North i nowa teoria rozwoju Polityka Kultura Prawo Historia Ideologia Mentalność Wiedza Technologia

35 Robert William Fogel Ur. w Nowym Jorku w 1926 Nagrodę Nobla otrzymał w 1993 r. za zastosowanie teorii ekonomicznej i metod ilościowych do wyjaśnienia zmiany ekonomicznej i instytucjonalnej. The Escape from Hunger and Premature Death, , Cambridge University Press 2004 The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press 2000.

36 Ekonomia behawioralna George A. Akerlof, 2001 Źródło: Daniel Kahneman Smith, 2002 i Vernon

37 Paradygmat, ortodoksja- heterodoksja Paradygmat (termin wprowadzony przez T. Kuhna, Struktura rewolucji naukowych, 1962) to powszechnie uznane osiągnięcie naukowe, które w pewnym okresie dostarcza modelowych rozwiązań w danej dyscyplinie naukowej. Ekonomia ortodoksyjna - ekonomia oparta na panującym paradygmacie. Ekonomię heterodoksyjną tworzą ekonomiści, którzy nie podzielają obowiązującego paradygmatu.

38 Zmiana paradygmatu rewolucja Rewolucja marginalistyczna Rewolucja keynesowska Rewolucja liberalno- konserwatywna (monetarystyczna)

39 Tradycje intelektualne w ekonomii Klasyczna wywodzące się od Adama Smitha Keynesowska Historyczno-instytucjonalna Różnią się na gruncie metodologicznym, teoretycznym i politycznym.

40 Podejście klasyczne Rynkowa alokacja zasobów zapewnia optimum ekonomiczne ( niewidzialna ręka rynku) Rola państwa powinna być ograniczona do funkcji instytucjonalno-prawnej

41 Stanowisko keynesowskie Gospodarkę rynkową charakteryzuje równowaga przy niepełnym zatrudnieniu Konieczna jest interwencja państwa skierowana na regulację popytu

42 Podejście instytucjonalne Zmiana Kultura Problem koordynacji Specyfika ekonomii jako nauki społecznej

43 Przyczyny różnorodności poglądów ekonomicznych Teorie ekonomiczne skażone są często Zmieniająca się sytuacja społeczno-gospodarcza Światopoglądowe uwarunkowanie Trudność testowania teorii ekonomicznych Skłonność ekonomistów do różnicowania swego produktu przyjętą a priori wizją i oceną przedmiotu analizy. Ekonomiści nie są całkowicie bezstronni, od początku są związani z określonym punktem widzenia, który będą popierać różnego rodzaju argumentami.

44 Literatura Obowiązkowa Uzupełniająca F. Hayek, Konstytucja wolności, WN PWN, Warszawa 2006, rozdz. 5,. T. Sedláček, Ekonomia dobra i zła, Studio Emka, Warszawa 2012, rozdz. 7. (Adam J. Godłów-Legiędź, Współczesna ekonomia. Ku nowemu paradygmatowi?, M. Skousen, Narodziny współczesnej ekonomii. Żywoty i idee wielkich myślicieli, J. Wilkin (red.) Teoria wyboru publicznego. Główne nurty i zastosowania, Heilbroner R. (1993), Wielcy ekonomiści. Czasy. Życie. Idee, PWE, Warszawa D. Kahneman, Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym, Media Rodzina, Smith) Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010, rozdz. 3 i 4. (NEI) Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2012, rozdz. 1 i 10. Poznań 2012, rozdz. 24, 25, 26. (EB) R. Skidelsky, Keynes. Powrót mistrza, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2012, rozdz. 8, s Fijorr Publishing, Warszawa 2012, zwłaszcza rozdz

45 Kolejne wykłady Problemy metodologiczne i prezentacja głównych szkół NEI: R. Coase: ekonomia kosztów transakcji i nowe spojrzenie na efekty zewnętrzne. Rozwój gospodarczy z perspektywy Roberta Fogla Zasady ekonomii klasycznej i liberalizmu: Na czym polegał system naturalnej wolności Adama Smitha? Klasyczny czy reformistyczny liberalizm Johna Stuarta Milla. Socjalizm marksowski Marginalizm i szkoła austriacka: aktualność idei Friedricha Hayeka Wielka depresja, rewolucja keynesowska i epoka Keynesa Stagflacja i kontrrewolucja monetarystyczna Miltona Friedmana. Od M. Friedmana do Edmunda Phelpsa. Dwie nagrody Nobla za teorię naturalnej stopy bezrobocia. Rozwój gospodarczy w ujęciu Douglassa Northa Ekonomia behawioralna i eksperymentalna: Daniel Kahneman i Vernon Smith. Przyczyny współczesnego kryzysu w świetle ważniejszych teorii rozwoju i teorii kryzysów.