Dlaczego jesteśmy JOHN GRIBBIN. Przełożył Adam Tuz
|
|
- Tadeusz Krupa
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Dlaczego jesteśmy
2
3 Dlaczego jesteśmy Cud powstania życia na Ziemi JOHN GRIBBIN Przełożył Adam Tuz
4 Tytuł oryginału the reason why The Miracle of Life on Earth Copyright John and Mary Gribbin, 2011 First published by the Penguin Group All rights reserved Projekt okładki Prószyński Media Ilustracja na okładce NASA/JPL Redaktor serii Adrian Markowski Redakcja Ewa Kościelska-Koszur Korekta Bronisława Dziedzic-Wesołowska Łamanie Jacek Kucharski ISBN Warszawa 2013 Wydawca Prószyński Media Sp. z o.o Warszawa, ul. Rzymowskiego 28 Druk i oprawa OPOLGRAF Spółka Akcyjna Opole, ul. Niedziałkowskiego 8 12
5 Spis treści Podziękowania 8 Przedmowa: Jedyna inteligentna planeta 9 Wstęp: Jedna na bilion 12 1 Dwa paradoksy i jedno równanie 41 2 Co jest tak szczególnego w naszym położeniu w obrębie Drogi Mlecznej? 75 3 Co jest tak szczególnego w Słońcu? Co jest tak szczególnego w Układzie Słonecznym? Co jest tak szczególnego w Ziemi? Co jest tak szczególnego w eksplozji kambryjskiej? I. Kontyngencja i konwergencja Co jest tak szczególnego w eksplozji kambryjskiej? II. Wenus cieplarnia/ziemia śnieżka Co jest tak szczególnego w nas? 222 Bibliografia 246 Polskie wydania bibliografii 251 Indeks 253
6
7 Może się niemal wydawać, że nasza Galaktyka stanowiła gigantyczny magazyn z zapasowymi częściami potrzebnymi do powstania życia. James Lovelock, członek Towarzystwa Królewskiego Simonowi Goodwinowi, na tyle wielkodusznemu, że pierwszy nie napisał tej książki!
8 Podziękowania Chciałbym podziękować Simonowi Goodwinowi, Douglasowi Linowi, Charleyowi Lineweaverowi, Jimowi Lovelockowi, Mordecaiowi Markowi Mac Low, Josepowi Trigo-Rodriguezowi oraz astronomom z Sussex University za dyskusje i rady dotyczące różnych aspektów niniejszej książki. Dzięki Bernardowi Pagelowi, z którym w ostatnich latach dzieliłem gabinet, miałem sposobność dowiedzieć się więcej, niż się spodziewałem, o składzie chemicznym gwiazd i o tym, jak skład ten się zmieniał w miarę upływu czasu. Mary Gribbin odegrała jak zawsze ważną rolę, dbając o zrozumiałość moich wywodów, a Alfred C. Munger Foundation pokryła część kosztów naszych podróży oraz innych wydatków.
9 Przedmowa Jedyna inteligentna planeta Czy nasze istnienie zawdzięczamy zderzeniu superkomety z Wenus 600 milionów lat temu? Taki pomysł dekadę temu mógłby wydać się śmieszny. Obecnie wiemy jednak o istnieniu ciał lodowych o rozmiarach Plutona, poruszających się po orbitach na obrzeżach Układu Słonecznego; wiemy, że ziemski Księżyc powstał wskutek zderzenia z Ziemią obiektu wielkości Marsa; wiemy z teorii chaosu, że żadna z orbit wokół Słońca nie jest stabilna; co najważniejsze, wiemy również, że jakaś katastrofa spotkała jednocześnie Wenus i Ziemię tuż przed eksplozją życia na naszej planecie, co doprowadziło do naszej egzystencji. Zbieg okoliczności? Być może. Jeśli tak, to najistotniejszy z łańcucha zbiegów okoliczności prowadzącego do pojawienia się na Ziemi inteligentnych form życia. Łańcuch ten ma tak wiele słabych ogniw, że mimo bezliku gwiazd i planet we Wszechświecie jako gatunek obdarzony inteligencją możemy być zjawiskiem jedynym w swoim rodzaju. Droga Mleczna zawiera kilkaset miliardów gwiazd. Skromnie licząc, wokół kilku miliardów krążą planety, na których mogłoby powstać życie. W naszej Galaktyce może być więcej nadających się do zasiedlenia planet niż ludzi na Ziemi. Ale nadająca się do zasiedlenia nie oznacza zamieszkana. Według tezy zawartej w niniejszej książce inteligentna cywilizacja istnieje tylko na Ziemi. Przyczyna tego stanu rzeczy wiąże się z serią kosmicznych zdarzeń, które wywarły wpływ na Wenus i Ziemię około 600 milionów lat temu. To jednak tylko część
10 10 Dlaczego jesteśmy historii, zaledwie jedna z astronomicznych i geofizycznych przyczyn szczególnej i, być może, niepowtarzalnej roli Ziemi. Postępy nauki od czasów Kopernika coraz bardziej odsuwają nas od centrum Wszechświata. Do końca XX wieku uczono nas, że stanowimy zwyczajny gatunek fauny, zamieszkujący zwyczajną planetę krążącą wokół zwykłej gwiazdy na peryferiach niepozornej galaktyki. Jednak taki obraz Ziemi i ludzkości jako mało istotnej jednostki we Wszechświecie może być mylny. W niniejszej książce staram się podważyć ów pogląd i zasugerować, że ludzkość jest czymś szczególnym unikatowym wytworem niezwykłego zestawu okoliczności, który nie zdarzył się dotychczas nigdzie indziej w Galaktyce, a być może nawet w całym Kosmosie. Koncepcja znana jako efekt Złotowłosej * przekonuje, że w całym naszym Wszechświecie jest coś osobliwego, jednak w mojej argumentacji nie ma dla niej miejsca; czy Wszechświat jest niezwykły czy też nie, osobliwa jest pozycja, jaką zajmuje w nim Ziemia zasiedlona przez żywe istoty. Koncepcja Ziemi jako żyjącej planety, wyrażona najbardziej klarownie w postaci hipotezy Gai, zawładnęła wyobraźnią opinii publicznej i stała się częścią poważanej wiedzy naukowej. Przywyk liśmy do myśli, że nasza siedziba w Kosmosie stanowi jednolity, złożony z powiązanych ze sobą elementów, system życia. Niepokoi nas bardzo realna możliwość, że działania ludzkości mogą oznaczać śmierć Gai. Zagadnienia te omawia w swoich najnowszych książkach Jim Lovelock. Kreślony przezeń obraz jest dostatecznie ponury nawet z zaściankowej perspektywy życia na samej Ziemi. Ale czy pojedyncza planeta naprawdę liczy się w bezkresie Kosmosu? Niedawne odkrycie planety zaledwie kilkakrotnie cięższej od Ziemi, krążącej wokół pobliskiej gwiazdy **, a także odkrycie w ciągu paru ostatnich lat ponad 200 przypominających Jowisza planet olbrzymów, krążących wokół innych gwiazd, rozpaliło zainteresowanie odnalezieniem inteligentnych form życia w odległych regionach Wszechświata. * Złotowłosa (ang. Goldilock) bohaterka bajki, która w chatce trzech niedźwiadków nie chciała jeść kaszki ani za gorącej, ani za zimnej (przyp. tłum.). ** A także, w trakcie przygotowywania tej książki do druku, kilku dalszych planet ziemiopodobnych (przyp. aut.).
11 Przedmowa 11 Wiele osób ma nadzieję, że obecność innych układów słonecznych musi oznaczać istnienie innych ziemskich planet a skoro tak, to na pewno muszą też istnieć inne istoty ludzkie? To mylny argument. Po pierwsze, wydaje się, że planety przypominające Ziemię prawdopodobnie występują rzadko. Jednak nawet gdyby inne planety ziemiopodobne występowały często, uważam, że chociaż samo życie może być zjawiskiem powszechnym, to taki rodzaj cywilizacji opartej na inteligencji i technologii, jaki pojawił się na Ziemi, może być fenomenem, przynajmniej w obrębie Drogi Mlecznej. Zgadzam się z Lovelockiem, że inne Gaje mogą występować w Kosmosie stosunkowo często. Doszedłem jednak do wniosku, że nasz rodzaj inteligentnego życia zdarza się tak rzadko, że może być zjawiskiem niepowtarzalnym, ograniczonym wyłącznie do naszej planety. W obecnym momencie kosmicznego czasu inteligentne życie istnieje tylko na Ziemi; posługując się językiem hipotezy Gai: Ziemia to jedyna inteligentna planeta, przynajmniej w naszej Galaktyce. Niezależnie od tego, czy dostrzega się tu palec Boży czy też nie, taki stan rzeczy oznaczałby, że stanowimy najbardziej zaawansowaną technologicznie cywilizację we Wszechświecie i jako jedyni obserwujemy sam Wszechświat, pojmując jego pochodzenie i naturę. Jeśli ludzkość i Gaja zdołają przetrwać obecne kryzysy, to cała Galaktyka może stać się naszym domem. Jeśli zaś stanie się inaczej, zagłada Gai może okazać się zdarzeniem o znaczeniu dosłownie uniwersalnym. W swoich rozważaniach ograniczam się do Drogi Mlecznej nie tylko z tego powodu, że stanowi ona nasze własne podwórko astronomiczne, wyspę w przestrzeni kosmicznej, której prawdopodobnie nie zbadamy fizycznie w przewidywalnej perspektywie czasowej, lecz także dlatego, że Wszechświat poza granicami Drogi Mlecznej może być nieskończony. W nieskończonym Wszechświecie wszystko jest możliwe, ale wszelkie interesujące zjawiska mogą zachodzić nieskończenie daleko od nas. Droga Mleczna zawiera kilkaset miliardów gwiazd, ale prawie na pewno mieści tylko jedną inteligentną cywilizację. W takim sensie nasza cywilizacja jest tą jedyną i szczególną. Niniejsza książka wyjaśnia, dlaczego tak się stało.
12 Wstęp Jedna na bilion Wszechświat jest wielki. Żyjemy w przestrzeni we wnętrzu rozszerzającej się sfery, która narodziła się w stanie nieskończonej gęstości i nieskończonego gorąca w chwili Wielkiego Wybuchu 13,7 miliarda lat temu. Ponieważ sfera ta istnieje tylko 13,7 miliarda lat, w zasadzie największa odległość, na jaką moglibyśmy sięgnąć wzrokiem, to dystans, który światło pokonało w ciągu 13,7 miliarda lat. Dość logicznie zatem przyjęto, że ta odległość wynosi 13,7 miliarda lat świetlnych, przy czym rok świetlny oznacza dystans, jaki światło może przebyć w ciągu roku około 9,5 biliona km lub 5,9 biliona mil. Zatem dostępny obserwacji Wszechświat stanowi pęcherz z Ziemią znajdującą się w jego centralnym punkcie, mający średnicę 27,4 miliarda lat świetlnych i powiększający się w tempie 2 lat świetlnych (po jednym w każdą stronę) na rok *. To wcale nie znaczy, że jesteśmy w centrum Wszechświata, podobnie jak żeglarz, który nie widzi lądu, nie znajduje się na środku oceanu, a po prostu w centrum kręgu wyznaczonego przez widziany przezeń horyzont. Każdy z żeglarzy w innych regionach oceanu pozostaje w centralnym punkcie swojego własnego dostrzegalnego świata otaczanego przez horyzont. Wszechświat bez wątpienia rozciąga się * To lekkie uproszczenie nie odzwierciedla w pełni zjawiska rozszerzania się Wszechświata. Mam nadzieję, że moi koledzy kosmolodzy wybaczą mi je (przyp. aut.).
13 Wstęp 13 poza granicami naszego kosmicznego horyzontu tak jak morze sięga poza granice horyzontu żeglarza i równie dobrze (w przeciwieństwie do oceanu) może być nieskończony. Jednak nie zamierzam w tym miejscu rozważać, co znajduje się za kosmicznym horyzontem. Wewnątrz sfery widzialnego Wszechświata jasne gwiazdy, bardziej lub mniej podobne do naszego Słońca, są zgrupowane w wyspy nazywane galaktykami. Na podstawie obserwacji prowadzonych za pomocą instrumentów takich jak Teleskop Kosmiczny Hubble a szacuje się, że w dostrzegalnym Wszechświecie istnieją setki miliardów, a być może nawet biliony galaktyk. Wszystkie gwiazdy, które widzimy gołym okiem, są częścią jednej z owych wysp w przestrzeni kosmicznej naszej macierzystej galaktyki, zwanej Drogą Mleczną lub po prostu Galaktyką. Niestety, nasze oczy to instrument całkowicie niewystarczający do ujawnienia prawdziwej natury Drogi Mlecznej. Nasza Galaktyka (jeśli liczyć w bardzo dużym zaokrągleniu) zawiera tyle samo gwiazd, ile jest galaktyk w dostrzegalnym Wszechświecie. W latach sześćdziesiątych XX wieku, kiedy zaczynałem stawiać pierwsze kroki w astronomii, najczęściej wymienianą, okrągłą liczbą gwiazd Drogi Mlecznej była liczba 100 miliardów; w miarę upływu czasu i pojawiania się coraz ściślejszych wyników obserwacji szacunkowa liczba wzrosła do 200 miliardów, następnie do kilkuset miliardów. Ponieważ nasze teleskopy są stale udoskonalane i w trakcie obserwacji ciągle wychodzą na jaw nowe odkrycia, rozsądnym rozwiązaniem wydaje się zaokrąglenie liczby gwiazd w naszej Galaktyce (w wielkim przybliżeniu) do biliona. To oznacza, że Słońce jest jedną z biliona gwiazd, a nasza Galaktyka jedną z biliona galaktyk. Poza tym, o ile nam wiadomo, Słońce to dość zwyczajna gwiazda (chociaż może odznaczać się pewnymi drugorzędnymi, lecz istotnymi, szczególnymi cechami, które omówię później). Podróż przez Drogę Mleczną Owa wyspa złożona z biliona gwiazd tworzy tło zarówno mojej opowieści o powstaniu inteligentnego życia na Ziemi, jak i podłoże zagadki,
14 14 Dlaczego jesteśmy czy we Wszechświecie istnieją jeszcze inne inteligentne formy życia. W obecnym stanie ludzkiej wiedzy o Kosmosie jedyne, co możemy zrobić dla wyjaśnienia kwestii pojawienia się inteligencji, to zgłębiać historię i geografię naszej własnej Galaktyki i starać się zrozumieć przyczynę i sposób powstania inteligencji na Ziemi oraz ustalić, co te dane mówią nam o szansach odnalezienia cywilizacji na innych planetach ziemiopodobnych w bezkresach Drogi Mlecznej. Jeśli w całym Wszechświecie istnieje dostatecznie dużo gwiazd i planet, musi gdzieś być inny glob podobny do Ziemi; ale czy gdzieś na naszym własnym, kosmicznym podwórku znajduje się taki, który stał się siedzibą innej cywilizacji? Jeśli o to chodzi, mimo że nasza Galaktyka składa się z wielu elementów, nas interesują planety mniej lub bardziej przypominające Ziemię, krążące wokół gwiazd mniej lub bardziej podobnych do Słońca. Słońce i planety Układu Słonecznego powstały razem z zapadającej się chmury gazu i pyłu, unoszącej się w przestrzeni kosmicznej, nieco ponad 4,5 miliarda lat temu, kiedy Wszechświat osiągnął zaledwie dwie trzecie swojego obecnego wieku. Fakt, że utworzenie się Układu Słonecznego nastąpiło tak późno, nie jest tylko zbiegiem okoliczności. Istnieją niezbite dowody, że jedyne pierwiastki powstałe w znaczących ilościach w wyniku Wielkiego Wybuchu to wodór i hel. Cięższe pierwiastki tworzą się od tego czasu wewnątrz gwiazd w procesie zwanym nukleosyntezą gwiezdną i ulegają rozproszeniu w przestrzeni kosmicznej w momencie obumarcia tychże gwiazd. Musiał zatem upłynąć pewien czas, w którym narodziło się, żyło i obumarło kilka generacji gwiazd, zanim zostały wytworzone chmury materii międzygwiazdowej, zawierające dostatecznie bogatą mieszaninę pierwiastków takich jak krzem, tlen, węgiel i azot, z których mogła powstać planeta taka jak Ziemia. Częścią owego procesu nukleosyntezy są zjawiska, dzięki którym gwiazda, taka jak Słońce, świeci. Panująca wewnątrz Słońca skrajnie wysoka temperatura i takież ciśnienie zmuszają jądra atomów wodoru do łączenia się ze sobą i tworzenia jąder helu; procesowi temu towarzyszy uwalnianie się energii. We wnętrzu innych gwiazd, pozostających w innych stadiach cyklu życiowego, jądra helu łączą się, tworząc
15 Wstęp 15 węgiel, tlen i tak dalej. Wszystkie wymienione przemiany zachodzą w obrębie dysku złożonego z gwiazd, gazu i pyłu, którego średnica sięga lat świetlnych. Na podstawie pomiarów rozmieszczenia tego materiału, na tyle dokładnych, jak dalece to możliwe przy ich przeprowadzaniu z miejsca wewnątrz Galaktyki, a także porównywania tego, co widzimy, z wynikami obserwacji innych galaktyk oglądanych z zewnątrz, astronomowie stwierdzili, że nasza Galaktyka ma strukturę spiralną z wijącymi się pasmami jasnych, młodych gwiazd (zwanych ramionami spiralnymi), biegnącymi na zewnątrz od centrum dysku. Zwykło się uważać, że taka struktura znamionuje czysty model spiralny z czterema ramionami głównymi i kilkoma mniejszymi łukami; jednakże wyniki późniejszych obserwacji sugerują, że model jest bardziej pogmatwany: z niektórych ramion głównych wystają ostrogi, fragmenty innych ramion, jest nawet poprzeczka utworzona z ramion przebiegających poprzez środek Galaktyki. Nikt dokładnie nie wie, w jaki sposób powstaje wzorzec spiralny, lecz cechuje on wiele galaktyk. Według najbardziej prawdopodobnego przypuszczenia powstaje wskutek fal gęstości, czyli gromadzenia się w określonych miejscach krążących wokół centrum Drogi Mlecznej gwiazd i chmur gazu. Przypomina to zagęszczenie ruchu na autostradzie, wywołane przez przemieszczający się zator w pobliżu dużego, powolnego pojazdu. Chmury gazu, pochwycone przez obracające się zatory, ulegają ściśnięciu i niektóre z nich zapadają się, tworząc nowe gwiazdy, które uwidaczniają ów spiralny wzorzec. Ale pojedyncze gwiazdy są o wiele mniejsze od tych chmur i bez przeszkód przenikają przez falę gęstości, krążąc po swoich, prawie kolistych, torach ruchu wokół centrum Galaktyki.
Liceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA
Liceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA Temat 10 : PRAWO HUBBLE A. TEORIA WIELKIEGO WYBUCHU. 1) Prawo Hubble a [czyt. habla] 1929r. Edwin Hubble, USA, (1889-1953) Jedno z największych
Bardziej szczegółowoZderzenie galaktyki Andromedy z Drogą Mleczną
Zderzenie galaktyki Andromedy z Drogą Mleczną Katarzyna Mikulska Zimowe Warsztaty Naukowe Naukowe w Żninie, luty 2014 Wszyscy doskonale znamy teorię Wielkiego Wybuchu. Wiemy, że Wszechświat się rozszerza,
Bardziej szczegółowoPROJEKT KOSMOLOGIA PROJEKT KOSMOLOGIA. Aleksander Gendarz Mateusz Łukasik Paweł Stolorz
PROJEKT KOSMOLOGIA Aleksander Gendarz Mateusz Łukasik Paweł Stolorz 1 1. Definicja kosmologii. Kosmologia dział astronomii, obejmujący budowę i ewolucję wszechświata. Kosmolodzy starają się odpowiedzieć
Bardziej szczegółowoJaki jest Wszechświat?
1 Jaki jest Wszechświat? Od najmłodszych lat posługujemy się terminem KOSMOS. Lubimy gry komputerowe czy filmy, których akcja rozgrywa się w Kosmosie, na przykład Gwiezdne Wojny. Znamy takie słowa, jak
Bardziej szczegółowo1. Obserwacje nieba 2. Gwiazdozbiór na północnej strefie niebieskiej 3. Gwiazdozbiór na południowej strefie niebieskiej 4. Ruch gwiazd 5.
Budowa i ewolucja Wszechświata Autor: Weronika Gawrych Spis treści: 1. Obserwacje nieba 2. Gwiazdozbiór na północnej strefie niebieskiej 3. Gwiazdozbiór na południowej strefie niebieskiej 4. Ruch gwiazd
Bardziej szczegółowoGRAWITACJA I ELEMENTY ASTRONOMII
MODUŁ 1 SCENARIUSZ TEMATYCZNY GRAWITACJA I ELEMENTY ASTRONOMII OPRACOWANE W RAMACH PROJEKTU: FIZYKA ZAKRES PODSTAWOWY WIRTUALNE LABORATORIA FIZYCZNE NOWOCZESNĄ METODĄ NAUCZANIA. PROGRAM NAUCZANIA FIZYKI
Bardziej szczegółowoSkala jasności w astronomii. Krzysztof Kamiński
Skala jasności w astronomii Krzysztof Kamiński Obserwowana wielkość gwiazdowa (magnitudo) Skala wymyślona prawdopodobnie przez Hipparcha, który podzielił gwiazdy pod względem jasności na 6 grup (najjaśniejsze:
Bardziej szczegółowoWszechświat w mojej kieszeni. Wszechświat mgławic. Grażyna Stasińska. Nr. 1. Obserwatorium paryskie ES 001
Wszechświat w mojej kieszeni Wszechświat mgławic Nr. 1 ES 001 Grażyna Stasińska Obserwatorium paryskie Każdy z nas obserwował nocą gwiazdy. Wyglądają one odizolowane w ciemnościach nieba! Ale jest to tylko
Bardziej szczegółowoSeanse multimedialne w planetarium
Seanse multimedialne w planetarium 11.00 Seans multimedialny: Kaluoka hina zaczarowana rafa 12.00 Seans multimedialny: Dwa szkiełka 14.00 Seans multimedialny: Dobór naturalny 16.00 Seans multimedialny:
Bardziej szczegółowoTo ciała niebieskie o średnicach większych niż 1000 km, obiegające gwiazdę i nie mające własnych źródeł energii promienistej, widoczne dzięki
Jest to początek czasu, przestrzeni i materii tworzącej wszechświat. Podstawę idei Wielkiego Wybuchu stanowił model rozszerzającego się wszechświata opracowany w 1920 przez Friedmana. Obecnie Wielki Wybuch
Bardziej szczegółowoNasza Galaktyka
13.1.1 Nasza Galaktyka Skupisko ok. 100 miliardów gwiazd oraz materii międzygwiazdowej składa się na naszą Galaktykę (w odróżnieniu od innych pisaną wielką literą). Większość gwiazd (podobnie zresztą jak
Bardziej szczegółowoOd Wielkiego Wybuchu do Gór Izerskich. Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny UWr Zakład Fizyki Słońca CBK PAN
Od Wielkiego Wybuchu do Gór Izerskich Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny UWr Zakład Fizyki Słońca CBK PAN Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie
Bardziej szczegółowoASTRONOMIA Klasa Ia Rok szkolny 2012/2013
1 ASTRONOMIA Klasa Ia Rok szkolny 2012/2013 NR Temat Konieczne 1 Niebo w oczach dawnych kultur i cywilizacji - wie, jakie były wyobrażenia starożytnych (zwłaszcza starożytnych Greków) na budowę Podstawowe
Bardziej szczegółowoUkład Słoneczny Pytania:
Układ Słoneczny Pytania: Co to jest Układ Słoneczny? Czy znasz nazwy planet? Co jeszcze znajduje się w Układzie Słonecznym poza planetami? Co to jest Układ Słoneczny Układ Słoneczny to układ ciał niebieskich,
Bardziej szczegółowoETAP II. Astronomia to nauka. pochodzeniem i ewolucją. planet i gwiazd. na wydarzenia na Ziemi.
ETAP II Konkurencja I Ach te definicje! (każda poprawnie ułożona definicja warta jest aż dwa punkty) Astronomia to nauka o ciałach niebieskich zajmująca się badaniem ich położenia, ruchów, odległości i
Bardziej szczegółowoElementy astronomii w nauczaniu przyrody. dr Krzysztof Rochowicz Zakład Dydaktyki Fizyki UMK 2011
Elementy astronomii w nauczaniu przyrody dr Krzysztof Rochowicz Zakład Dydaktyki Fizyki UMK 2011 Szkic referatu Krótki przegląd wątków tematycznych przedmiotu Przyroda w podstawie MEN Astronomiczne zasoby
Bardziej szczegółowoGalaktyki i Gwiazdozbiory
Galaktyki i Gwiazdozbiory Co to jest Galaktyka? Galaktyka (z gr. γαλα mleko) duży, grawitacyjnie związany układ gwiazd, pyłu i gazu międzygwiazdowego oraz niewidocznej ciemnej materii. Typowa galaktyka
Bardziej szczegółowoNaukowiec NASA zasugerował, że żyjemy w sztucznej rzeczywistości stworzonej przez zaawansowaną obcą cywilizację
Naukowiec NASA zasugerował, że żyjemy w sztucznej rzeczywistości stworzonej przez zaawansowaną obcą cywilizację Coraz więcej dowodów wskazuje na to, że nasza rzeczywistość nie jest tak realna jak wydaje
Bardziej szczegółowoTytuł: Podróż w kosmos Autor: Aleksandra Fudali
Tytuł: Podróż w kosmos Autor: Aleksandra Fudali Wydawca i dystrybucja: Naukowe Wydawnictwo IVG Ul. Cyfrowa 6, Szczecin 71-441 POLAND www.wydawnictwoivg.pl email: biuro@wydawnictwoivg.pl Księgarnia wydawnictwa
Bardziej szczegółowoGimnazjum klasy I-III
Tytuł pokazu /filmu ASTRONAWIGATORZY doświadczenia wiąże przyczynę ze skutkiem; - uczeń podaje przybliżoną prędkość światła w próżni, wskazuje prędkość światła jako - nazywa rodzaje fal elektromagnetycznych;
Bardziej szczegółowoWszechświat na wyciągnięcie ręki
Wszechświat na wyciągnięcie ręki Minęło już całkiem sporo czasu, odkąd opuściłam mury I LO w Gorzowie Wlkp. Już tam wiedziałam, że będę studiować astronomię, ponieważ zawsze chciałam się dowiedzieć, jak
Bardziej szczegółowoEkosfery. Gimnazjum Klasy I III Doświadczenie konkursowe nr 5
Gimnazjum Klasy I III Doświadczenie konkursowe nr 5 Rok 017 1. Wstęp teoretyczny Badanie planet pozasłonecznych (zwanych inaczej egzoplanetami) jest aktualnie jednym z najbardziej dynamicznie rozwijających
Bardziej szczegółowoUkład słoneczny, jego planety, księżyce i planetoidy
Układ słoneczny, jego planety, księżyce i planetoidy Układ słoneczny składa się z ośmiu planet, ich księżyców, komet, planetoid i planet karłowatych. Ma on około 4,6 x10 9 lat. W Układzie słonecznym wszystkie
Bardziej szczegółowoAstronomia. Znając przyspieszenie grawitacyjne planety (ciała), obliczyć możemy ciężar ciała drugiego.
Astronomia M = masa ciała G = stała grawitacji (6,67 10-11 [N m 2 /kg 2 ]) R, r = odległość dwóch ciał/promień Fg = ciężar ciała g = przyspieszenie grawitacyjne ( 9,8 m/s²) V I = pierwsza prędkość kosmiczna
Bardziej szczegółowoPrezentacja. Układ Słoneczny
Prezentacja Układ Słoneczny Układ Słoneczny Układ Słoneczny układ planetarny składający się ze Słońca i powiązanych z nim grawitacyjnie ciał niebieskich. Ciała te to osiem planet, 166 znanych księżyców
Bardziej szczegółowoPo co wymyślono ciemną materię i ciemną energię. Artykuł pobrano ze strony eioba.pl
Po co wymyślono ciemną materię i ciemną energię. Artykuł pobrano ze strony eioba.pl Oto powód dla którego wymyślono ciemną materię i ciemną energię. Jest nim galaktyka spiralna. Potrzebna była naukowcom
Bardziej szczegółowoNastępnie powstały trwały izotop - azot-14 - reaguje z trzecim protonem, przekształcając się w nietrwały tlen-15:
Reakcje syntezy lekkich jąder są podstawowym źródłem energii wszechświata. Słońce - gwiazda, która dostarcza energii niezbędnej do życia na naszej planecie Ziemi, i w której 94% masy stanowi wodór i hel
Bardziej szczegółowoSpełnienie wymagań poziomu oznacza, że uczeń ponadto:
Fizyka LO - 1, zakres podstawowy R - treści nadobowiązkowe. Wymagania podstawowe odpowiadają ocenom dopuszczającej i dostatecznej, ponadpodstawowe dobrej i bardzo dobrej Wymagania podstawowe Spełnienie
Bardziej szczegółowoAstronomiczny elementarz
Astronomiczny elementarz Pokaz dla uczniów klasy 5B Szkoły nr 175 Agnieszka Janiuk 25.06.2013 r. Astronomia najstarsza nauka przyrodnicza Stonehenge w Anglii budowla z okresu 3000 lat p.n.e. Starożytni
Bardziej szczegółowoOPIS MODUŁ KSZTAŁCENIA (SYLABUS)
OPIS MODUŁ KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne: 1 Nazwa modułu Astronomia ogólna 2 Kod modułu 04-A-AOG-90-1Z 3 Rodzaj modułu obowiązkowy 4 Kierunek studiów astronomia 5 Poziom studiów I stopień
Bardziej szczegółowoTworzenie protonów neutronów oraz jąder atomowych
Tworzenie protonów neutronów oraz jąder atomowych kwarki, elektrony, neutrina oraz ich antycząstki anihilują aby stać się cząstkami 10-10 s światła fotonami energia kwarków jest już wystarczająco mała
Bardziej szczegółowoSP Klasa VI, temat 2
SP Klasa VI, temat 2 SP Klasa VI, temat 2 SP Klasa VI, temat 2 SP Klasa VI, temat 2 SP Klasa VI, temat 2 SP Klasa VI, temat 2 SP Klasa VI, temat 2 SP Klasa VI, temat 2 zagiąć NAUKOWCY SP Klasa VI, temat
Bardziej szczegółowoGrawitacja - powtórka
Grawitacja - powtórka 1. Oceń prawdziwość każdego zdania. Zaznacz, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub, jeśli jest A. Jednorodne pole grawitacyjne istniejące w obszarze sali lekcyjnej jest wycinkiem centralnego
Bardziej szczegółowoAstronomia na egzaminie maturalnym. Część 2
Astronomia na egzaminie maturalnym. Część 2 Poprzedni artykuł dotyczył zagadnień związanych z wymaganiami z podstawy programowej dotyczącymi astronomii. W obecnym będzie kontynuacja omawiania tego problemu.
Bardziej szczegółowoALMA. Atacama Large (sub)millimeter Array
Atacama Large (sub)millimeter Array Największy na świecie Interferometr Radiowy - znajdujący się na płaskowyżu Chajnantor w Chilijskich Andach na wysokości ok. 5000 m n.p.m. 66 anten o średnicy 12m i
Bardziej szczegółowoCzarne dziury. Grażyna Karmeluk
Czarne dziury Grażyna Karmeluk Termin czarna dziura Termin czarna dziura powstał stosunkowo niedawno w 1969 roku. Po raz pierwszy użył go amerykański uczony John Wheeler, przedstawiając za jego pomocą
Bardziej szczegółowoSzczegółowe wymagania edukacyjne na poszczególne oceny śródroczne i roczne z przedmiotu: FIZYKA. Nauczyciel przedmiotu: Marzena Kozłowska
Szczegółowe wymagania edukacyjne na poszczególne oceny śródroczne i roczne z przedmiotu: FIZYKA Nauczyciel przedmiotu: Marzena Kozłowska Szczegółowe wymagania edukacyjne zostały sporządzone z wykorzystaniem
Bardziej szczegółowoOddziaływanie podstawowe rodzaj oddziaływania występującego w przyrodzie i nie dającego sprowadzić się do innych oddziaływań.
1 Oddziaływanie podstawowe rodzaj oddziaływania występującego w przyrodzie i nie dającego sprowadzić się do innych oddziaływań. Wyróżniamy cztery rodzaje oddziaływań (sił) podstawowych: oddziaływania silne
Bardziej szczegółowooraz Początek i kres
oraz Początek i kres Powstanie Wszechświata szacuje się na 13, 75 mld lat temu. Na początku jego wymiary były bardzo małe, a jego gęstość bardzo duża i temperatura niezwykle wysoka. Ponieważ w tej niezmiernie
Bardziej szczegółowoOPIS MODUŁ KSZTAŁCENIA (SYLABUS)
OPIS MODUŁ KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne: 1 Nazwa modułu kształcenia Astronomia ogólna 2 Kod modułu kształcenia 04-ASTR1-ASTROG90-1Z 3 Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy 4 Kierunek studiów
Bardziej szczegółowoEwolucja w układach podwójnych
Ewolucja w układach podwójnych Tylko światło Temperatura = barwa różnica dodatnia różnica równa 0 różnica ujemna Jasnośd absolutna m M 5 log R 10 pc Diagram H-R Powstawanie gwiazd Powstawanie gwiazd ciśnienie
Bardziej szczegółowoOdległość mierzy się zerami
Odległość mierzy się zerami Jednostki odległości w astronomii jednostka astronomiczna AU, j.a. rok świetlny l.y., r.św. parsek pc średnia odległość Ziemi od Słońca odległość przebyta przez światło w próżni
Bardziej szczegółowoKlimat na planetach. Szkoła Podstawowa Klasy VII-VIII Gimnazjum Klasa III Doświadczenie konkursowe 2
Szkoła Podstawowa Klasy VII-VIII Gimnazjum Klasa III Doświadczenie konkursowe Rok 019 1. Wstęp teoretyczny Podstawowym źródłem ciepła na powierzchni planet Układu Słonecznego, w tym Ziemi, jest dochodzące
Bardziej szczegółowoTeoria Wielkiego Wybuchu FIZYKA 3 MICHAŁ MARZANTOWICZ
Teoria Wielkiego Wybuchu Epoki rozwoju Wszechświata Wczesny Wszechświat Epoka Plancka (10-43 s): jedno podstawowe oddziaływanie Wielka Unifikacja (10-36 s): oddzielenie siły grawitacji od reszty oddziaływań
Bardziej szczegółowoUkład Słoneczny. Powstanie Układu Słonecznego. Dysk protoplanetarny
Układ Słoneczny Powstanie Układu Słonecznego Układ Słoneczny uformował się około 4,6 mld lat temu w wyniku zagęszczania się obłoku materii składającego się głównie z gazów oraz nielicznych atomów pierwiastków
Bardziej szczegółowoZapisy podstawy programowej Uczeń: 2. 1) wyjaśnia cechy budowy i określa położenie różnych ciał niebieskich we Wszechświecie;
Geografia listopad Liceum klasa I, poziom rozszerzony XI Ziemia we wszechświecie Zapisy podstawy programowej Uczeń: 2. 1) wyjaśnia cechy budowy i określa położenie różnych ciał niebieskich we Wszechświecie;
Bardziej szczegółowoKalendarz PKO 13planszowy-fotki.indd :45
0-Kalendarz PKO planszowy-fotki.indd --0 : PKO Bank Polski Wyłącznym Partnerem Planetarium Niebo Kopernika PKO Bank Polski jako firma odpowiedzialna społecznie od lat wspiera ważne projekty edukacyjne.
Bardziej szczegółowoKonkurs Astronomiczny Astrolabium V Edycja 29 kwietnia 2019 roku Klasy IV VI Szkoły Podstawowej Odpowiedzi
Instrukcja Zaznacz prawidłową odpowiedź. W każdym pytaniu tylko jedna odpowiedź jest poprawna. Liczba punktów przyznawanych za właściwą odpowiedź na pytanie jest różna i uzależniona od stopnia trudności
Bardziej szczegółowoWszechświat w mojej kieszeni. Układ Słoneczny. Gloria Delgado Inglada. 4 No. 4. Instytut Astronomii UNAM, Meksyk
Wszechświat w mojej kieszeni Układ Słoneczny 4 No. 4 Gloria Delgado Inglada Instytut Astronomii UNAM, Meksyk Powstawanie Układu Słonecznego Układ Słoneczny składa się ze Słońca i wszystkich ciał niebieskich
Bardziej szczegółowoWirtualny Hogwart im. Syriusza Croucha
Wirtualny Hogwart im. Syriusza Croucha Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. EGZAMIN STANDARDOWYCH UMIEJĘTNOŚCI MAGICZNYCH ASTRONOMIA LISTOPAD 2013 Instrukcja dla
Bardziej szczegółowoOpis założonych osiągnięć ucznia Fizyka zakres podstawowy:
Opis założonych osiągnięć ucznia Fizyka zakres podstawowy: Zagadnienie podstawowy Poziom ponadpodstawowy Numer zagadnienia z Podstawy programowej Uczeń: Uczeń: ASTRONOMIA I GRAWITACJA Z daleka i z bliska
Bardziej szczegółowoCo ma wspólnego czarna dziura i woda w szklance?
Co ma wspólnego czarna dziura i woda w szklance? Czarne dziury są obiektami tajemniczymi i fascynującymi, aczkolwiek część ich właściwości można oszacować przy pomocy prostych równań algebry. Pokazuje
Bardziej szczegółowoPiotr Brych Wzajemne zakrycia planet Układu Słonecznego
Piotr Brych Wzajemne zakrycia planet Układu Słonecznego 27 sierpnia 2006 roku nastąpiło zbliżenie Wenus do Saturna na odległość 0,07 czyli 4'. Odległość ta była kilkanaście razy większa niż średnica tarcz
Bardziej szczegółowoWkład Polaków w rozwój współczesnej cywilizacji...
Wkład Polaków w rozwój współczesnej cywilizacji... Autor: Mateusz Pietrzak Gim. nr 39 w Warszawie Aleksander Wolszczan: Życiorys Astronomia całym jego życiem Miejsca Pracy Dokonania Osiągnięcia, odznaczenia
Bardziej szczegółowoWykłady z Geochemii Ogólnej
Wykłady z Geochemii Ogólnej III rok WGGiOŚ AGH 2010/11 dr hab. inż. Maciej Manecki A-0 p.24 www.geol.agh.edu.pl/~mmanecki ELEMENTY KOSMOCHEMII Nasza wiedza o składzie materii Wszechświata pochodzi z dwóch
Bardziej szczegółowoPROSZĘ UWAŻNIE SŁUCHAĆ NA KOŃCU PREZENTACJI BĘDZIE TEST SPRAWDZAJĄCY
PROSZĘ UWAŻNIE SŁUCHAĆ NA KOŃCU PREZENTACJI BĘDZIE TEST SPRAWDZAJĄCY RUCH OBROTOWY ZIEMI Ruch obrotowy to ruch Ziemi wokół własnej osi. Oś Ziemi jest teoretyczną linią prostą, która przechodzi przez Biegun
Bardziej szczegółowoLutowe niebo. Wszechświat Kopernika, De revolutinibus, 1566 r.
Lutowe niebo I znowu możemy nieco uwagi poświęcić Mikołajowi Kopernikowi, którego 545 rocznica urodzin przypada 19 lutego. Postać ta do dziś stanowi inspirację nie tylko dla astronomów, ale i osób związanych
Bardziej szczegółowoUkład Słoneczny. Szkoła Podstawowa Klasy IV VI Doświadczenie konkursowe nr 2
Szkoła Podstawowa Klasy IV VI Doświadczenie konkursowe nr 2 Rok 2019 1. Wstęp teoretyczny Wszyscy ludzie zamieszkują wspólną planetę Ziemię. Nasza planeta, tak jak siedem pozostałych, obiega Słońce dookoła.
Bardziej szczegółowoGalaktyka. Rysunek: Pas Drogi Mlecznej
Galaktyka Rysunek: Pas Drogi Mlecznej Galaktyka Ośrodek międzygwiazdowy - obłoki molekularne - możliwość formowania się nowych gwiazd. - ekstynkcja i poczerwienienie (diagramy dwuwskaźnikowe E(U-B)/E(B-V)=0.7,
Bardziej szczegółowoWszechświat w mojej kieszeni. Układ Słoneczny. Gloria Delgado Inglada. 4 No. 4. Instytut Astronomii UNAM, Meksyk
Wszechświat w mojej kieszeni Układ Słoneczny 4 No. 4 Gloria Delgado Inglada Instytut Astronomii UNAM, Meksyk 2 Układ Słoneczny składa się ze Słońca i wszystkich ciał niebieskich podróżujących wokół niego:
Bardziej szczegółowoDyfrakcja to zdolność fali do uginania się na krawędziach przeszkód. Dyfrakcja światła stanowi dowód na to, że światło ma charakter falowy.
ZAŁĄCZNIK V. SŁOWNICZEK. Czas uniwersalny Czas uniwersalny (skróty: UT lub UTC) jest taki sam, jak Greenwich Mean Time (skrót: GMT), tzn. średni czas słoneczny na południku zerowym w Greenwich, Anglia
Bardziej szczegółowoSprawdzian 2. Fizyka Świat fizyki. Astronomia. Sprawdziany podsumowujące. sin = 0,0166 cos = 0,9999 tg = 0,01659 ctg = 60,3058
Imię i nazwisko Data Klasa Wersja A Sprawdzian.. Jedna jednostka astronomiczna to odległość jaką przebywa światło (biegnące z szybkością 300 000 km/h) w ciągu jednego roku. jaką przebywa światło (biegnące
Bardziej szczegółowo12.1 Słońce. Ogromna moc promieniowania Słońca to skutek zarówno ogromnych rozmiarów, jak i wysokiej temperatury powierzchni.
12.1 Słońce Słońce jest potężnym źródłem promieniowania, gdyż jest obiektem bardzo gorącym. Moc promieniowania Słońca to całkowita ilość energii, jaką emituje ono w jednostce czasu we wszystkich kierunkach.
Bardziej szczegółowoLokomotywa 2. Czytam i piszę. Część 5
Słońce najbliższą gwiazdą Bogacenie słownictwa Kometus i astronauta (fragment) Piaskowy Wilk zwrócił się do Kometusa i zapytał, jak się sprawy mają w wielkim kosmosie. Kometus odpowiedział, że jak zwykle
Bardziej szczegółowoHistoria myśli naukowej. Ewolucja poglądów związanych z budową Wszechświata. dr inż. Romuald Kędzierski
Historia myśli naukowej Ewolucja poglądów związanych z budową Wszechświata dr inż. Romuald Kędzierski Wszechświat według uczonych starożytnych Starożytny Babilon -Ziemia jest nieruchomą półkulą, która
Bardziej szczegółowoSzczegółowe wymagania edukacyjne z fizyki do nowej podstawy programowej.
Szczegółowe wymagania edukacyjne z fizyki do nowej podstawy programowej. Zagadnienie podstawowy Uczeń: ponadpodstawowy Uczeń: Numer zagadnienia z Podstawy programowej ASTRONOMIA I GRAWITACJA Z daleka i
Bardziej szczegółowoENCELADUS KSIĘŻYC SATURNA. Wojciech Wróblewski Źródło: en.wikipedia.org
ENCELADUS KSIĘŻYC SATURNA Źródło: en.wikipedia.org Wojciech Wróblewski 2017 PODSTAWOWE DANE DOTYCZĄCE ENCELADUSA Odkryty w 1789 r. Przez Williama Herschela Odległość od Saturna (perycentrum): 237378 km
Bardziej szczegółowoLiceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA
Liceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA Temat 6 : JAK ZMIERZONO ODLEGŁOŚCI DO KSIĘŻYCA, PLANET I GWIAZD? 1) Co to jest paralaksa? Eksperyment Wyciągnij rękę jak najdalej od siebie z palcem
Bardziej szczegółowoOd redakcji. Symbolem oznaczono zadania wykraczające poza zakres materiału omówionego w podręczniku Fizyka z plusem cz. 2.
Od redakcji Niniejszy zbiór zadań powstał z myślą o tych wszystkich, dla których rozwiązanie zadania z fizyki nie polega wyłącznie na mechanicznym przekształceniu wzorów i podstawieniu do nich danych.
Bardziej szczegółowoPozorne orbity planet Z notatek prof. Antoniego Opolskiego. Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny UWr Zakład Fizyki Słońca CBK PAN
Pozorne orbity planet Z notatek prof. Antoniego Opolskiego Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny UWr Zakład Fizyki Słońca CBK PAN Początek Młody miłośnik astronomii patrzy w niebo Młody miłośnik astronomii
Bardziej szczegółowoW poszukiwaniu życia pozaziemskiego
W poszukiwaniu życia pozaziemskiego Czy istnieje życie we Wszechświecie? 1473 1543 r. TAK, bo: zasada kopernikaoska mówi, że Ziemia nie jest wyróżnionym miejscem we Wszechświecie Biblioteka Uniwersytetu
Bardziej szczegółowoCząstki elementarne z głębin kosmosu
Cząstki elementarne z głębin kosmosu Grzegorz Brona Zakład Cząstek i Oddziaływań Fundamentalnych, Uniwersytet Warszawski 24.09.2005 IX Festiwal Nauki Co widzimy na niebie? - gwiazdy - planety - galaktyki
Bardziej szczegółowoFIZYKA IV etap edukacyjny zakres podstawowy
FIZYKA IV etap edukacyjny zakres podstawowy Cele kształcenia wymagania ogólne I. Wykorzystanie wielkości fizycznych do opisu poznanych zjawisk lub rozwiązania prostych zadań obliczeniowych. II. Przeprowadzanie
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z fizyki dla klas pierwszych
Zagadnienie Poziom Numer zagadnienia z Podstawy podstawowy ponadpodstawowy programowej Uczeń: Uczeń: ASTRONOMIA I GRAWITACJA Z daleka i z bliska porównuje rozmiary i odległości we Wszechświecie (galaktyki,
Bardziej szczegółowoPodróż do początków Wszechświata: czyli czym zajmujemy się w laboratorium CERN
Podróż do początków Wszechświata: czyli czym zajmujemy się w laboratorium CERN mgr inż. Małgorzata Janik - majanik@cern.ch mgr inż. Łukasz Graczykowski - lgraczyk@cern.ch Zakład Fizyki Jądrowej, Wydział
Bardziej szczegółowoCzy istnieje życie poza Ziemią?
Czy istnieje życie poza Ziemią? fot. źródło http://apod.nasa.gov/apod/astropix.html Wojtek Pych Centrum Astronomiczne im. M. Kopernika PAN Definicja życia Zespół tzw. procesów życiowych - swoistych, wysoko
Bardziej szczegółowoUniwersytet Mikołaja Kopernika Toruń 6 XII 2013 W POSZUKIWANIU ŚLADÓW NASZYCH PRAPOCZĄTKÓW
Uniwersytet Mikołaja Kopernika Toruń 6 XII 2013 W POSZUKIWANIU ŚLADÓW NASZYCH PRAPOCZĄTKÓW Prof. Henryk Drozdowski Wydział Fizyki UAM Dedykuję ten wykład o pochodzeniu materii wszystkim czułym sercom,
Bardziej szczegółowo3. Zasady moralne są obiektywnie prawdziwe. Musi istnieć ich stwórca. Jest nim bóg.
Czołowy amerykański apologeta, teolog i filozof, profesor William Lane Craig często uczestniczy w publicznych debatach powtarzając swoje argumenty dowodzące, że założenie istnienia boga jest bardziej rozsądne
Bardziej szczegółowoKONKURS ASTRONOMICZNY
SZKOLNY KLUB PRZYRODNICZY ALTAIR KONKURS ASTRONOMICZNY ETAP PIERWSZY 1. Jakie znasz ciała niebieskie? Gwiazdy, planety, planety karłowate, księŝyce, planetoidy, komety, kwazary, czarne dziury, ciemna materia....
Bardziej szczegółowoCzarna dziura obszar czasoprzestrzeni, którego, z uwagi na wpływ grawitacji, nic, łącznie ze światłem, nie może opuścić.
Czarna dziura obszar czasoprzestrzeni, którego, z uwagi na wpływ grawitacji, nic, łącznie ze światłem, nie może opuścić. Czarne dziury są to obiekty nie do końca nam zrozumiałe. Dlatego budzą ciekawość
Bardziej szczegółowoZAŁĄCZNIK IV. Obliczanie rotacji / translacji obrazów.
ZAŁĄCZNIK IV. Obliczanie rotacji / translacji obrazów. Jak to zostało przedstawione w części 5.2.1, jeżeli zrobimy Słońcu zdjęcie z jakiegoś miejsca na powierzchni ziemi w danym momencie t i dokładnie
Bardziej szczegółowoOdkryj planety naszego Układu Słonecznego W ciągu 90 minut przez wszechświat Na wycieczkę między Ehrenfriedersdorf i Drebach
Odkryj planety naszego Układu Słonecznego W ciągu 90 minut przez wszechświat Na wycieczkę między Ehrenfriedersdorf i Drebach układ planetarny - Sonnensystem Układ Słoneczny układ planetarny składający
Bardziej szczegółowoLEE CRUTCHLEY & PO PROSTU ZACZNIJ
LEE CRUTCHLEY & PO PROSTU ZACZNIJ TŁUMACZENIE ANNA GRALAK KRAKÓW 2017 Tytuł oryginału: The Art of Getting Started Copyright 2013 by Lee Crutchley. All rights reserved including the right of reproduction
Bardziej szczegółowoKonkurs Astronomiczny Astrolabium IV Edycja 26 kwietnia 2017 roku Klasy I III Gimnazjum Test Konkursowy
Instrukcja Zaznacz prawidłową odpowiedź. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna. Czas na rozwiązanie testu wynosi 60 minut. 1. 11 kwietnia 2017 roku była pełnia Księżyca. Pełnia w dniu 11 kwietnia będzie
Bardziej szczegółowoElementy astronomii w geografii
Elementy astronomii w geografii Prowadzący: Marcin Kiraga kiraga@astrouw.edu.pl Podstawowe podręczniki: Jan Mietelski, Astronomia w geografii Eugeniusz Rybka, Astronomia ogólna Podręczniki uzupełniające:
Bardziej szczegółowoMateriały edukacyjne Tranzyt Wenus Zestaw 3. Paralaksa. Zadanie 1. Paralaksa czyli zmiana
Materiały edukacyjne Tranzyt Wenus 2012 Zestaw 3. Paralaksa Zadanie 1. Paralaksa czyli zmiana Paralaksa to zjawisko pozornej zmiany położenia obiektu oglądanego z dwóch kierunków. W praktyce najłatwiej
Bardziej szczegółowoUkład słoneczny. Rozpocznij
Układ słoneczny Rozpocznij Planety układu słonecznego Mapa Merkury Wenus Ziemia Mars Jowisz Saturn Neptun Uran Sprawdź co wiesz Merkury najmniejsza i najbliższa Słońcu planeta Układu Słonecznego. Jako
Bardziej szczegółowoWirtualny Hogwart im. Syriusza Croucha
Wirtualny Hogwart im. Syriusza Croucha Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. EGZAMIN STANDARDOWYCH UMIEJĘTNOŚCI MAGICZNYCH ASTRONOMIA LIPIEC 2013 Instrukcja dla zdających:
Bardziej szczegółowoKosmos. Gwiezdna podróż. Paweł Ziemnicki
Kosmos Gwiezdna podróż Paweł Ziemnicki Paweł Ziemnicki KOSMOS Gwiezdna podróż Kraków 2017 W drogę! Tato, dlaczego Słońce świeci? Tato, co to jest czarna dziura? Tato, co to za planeta świeci na niebie
Bardziej szczegółowoKosmos jest wszechświatem, czyli wszystkim, co możemy dotknąd, poczud, wyczud, zmierzyd lub wykryd. Obejmuje żywe istoty, planety, gwiazdy,
Kosmos jest wszechświatem, czyli wszystkim, co możemy dotknąd, poczud, wyczud, zmierzyd lub wykryd. Obejmuje żywe istoty, planety, gwiazdy, galaktyki, chmury pyłu, światło, a nawet czas. Wiek wszechświata
Bardziej szczegółowoROZKŁAD MATERIAŁU Z FIZYKI - ZAKRES PODSTAWOWY
ROZKŁAD MATERIAŁU Z FIZYKI - ZAKRES PODSTAWOWY AUTORZY PROGRAMU: MARCIN BRAUN, WERONIKA ŚLIWA NUMER PROGRAMU: FIZP-0-06/2 PROGRAM OBEJMUJE OKRES NAUCZANIA: w kl. I TE, LO i ZSZ LICZBA GODZIN PRZEZNACZONA
Bardziej szczegółowoUkład Słoneczny. Pokaz
Układ Słoneczny Pokaz Rozmiary planet i Słońca Orbity planet Planety typu ziemskiego Merkury Najmniejsza planeta U.S. Brak atmosfery Powierzchnia podobna do powierzchni Księżyca zryta kraterami część oświetlona
Bardziej szczegółowoPowtórka 1 - grawitacja, atomowa, jądrowa
owtórka 1 - grawitacja, atomowa, jądrowa 1. Zaznacz wszystkie opisy sytuacji, w których występuje stan nieważkości. A. asażer stoi w windzie, która rusza w dół z przyspieszeniem 9,81. B. Astronauta dokonuje
Bardziej szczegółowoFizyka i Chemia Ziemi
Fizyka i Chemia Ziemi Temat 4: Ruch geocentryczny i heliocentryczny planet T.J. Jopek jopek@amu.edu.pl IOA UAM Układ Planetarny - klasyfikacja. Planety grupy ziemskiej: Merkury Wenus Ziemia Mars 2. Planety
Bardziej szczegółowoSynteza jądrowa (fuzja) FIZYKA 3 MICHAŁ MARZANTOWICZ
Synteza jądrowa (fuzja) Cykl życia gwiazd Narodziny gwiazd: obłok molekularny Rozmiary obłoków (Giant Molecular Cloud) są rzędu setek lat świetlnych. Masa na ogół pomiędzy 10 5 a 10 7 mas Słońca. W obłoku
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH OCEN ŚRÓROCZNYCH I ROCZNYCH FIZYKA - ZAKRES PODSTAWOWY KLASA I
WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH OCEN ŚRÓROCZNYCH I ROCZNYCH FIZYKA - ZAKRES PODSTAWOWY KLASA I GRAWITACJA opowiedzieć o odkryciach Kopernika, Keplera i Newtona, opisać ruchy
Bardziej szczegółowoCASSINI-HUYGENS NA TYTANIE Najnowsze wyniki...
1 z 37 Tytan A. Odrzywołek CASSINI-HUYGENS NA TYTANIE Najnowsze wyniki... Piątek, 14 stycznia 2005 Próbnik Huygens, wysłany z najdroższej sondy kosmicznej Cassini, wyladował na Tytanie, odległym o ponad
Bardziej szczegółowoPolitechnika Warszawska Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych
Politechnika Warszawska Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych Mateusz Bednarski nr albumu 228973 1 Teleskop kosmiczny Teleskop wyniesiony w przestrzeń kosmiczną w celu zwiększenia precyzji lub umożliwienia
Bardziej szczegółowoWszechświat: spis inwentarza. Typy obiektów Rozmieszczenie w przestrzeni Symetrie
Wszechświat: spis inwentarza Typy obiektów Rozmieszczenie w przestrzeni Symetrie Curtis i Shapley 1920 Heber D. Curtis 1872-1942 Mgławice spiralne są układami gwiazd równoważnymi Drodze Mlecznej Mgławice
Bardziej szczegółowoLudzkość od zawsze interesowała się kosmosem, zmieniały się wyobrażenia i informacje o nim, nasza wiedza była coraz większa. Wielcy uczeni tacy jak
Ludzkość od zawsze interesowała się kosmosem, zmieniały się wyobrażenia i informacje o nim, nasza wiedza była coraz większa. Wielcy uczeni tacy jak Arystoteles, Ptolemeusz, Kopernik sprawiali, że ludzie
Bardziej szczegółowo