Przedmiotowy system oceniania z biologii

Transkrypt

1 Przedmiotowy system oceniania z biologii Zakres podstawowy i rozszerzony Opracowanie mgr Dorota Markusiewicz mgr Krystyna Wilk 1

2 Spis treści Wprowadzenie Obowiązki i prawa ucznia na lekcjach biologii Wymagania programowe na poszczególne stopnie szkolne prezentacja poziomów wymagań i zakresu wymagań Ogólna prezentacja wymagań programowych na poziomie wiadomości i umiejętności - podstawowe czasowniki operacyjne Wymagania programowe obejmujące poziom wiadomości i umiejętności opisywane poprzez odpowiednie czasowniki operacyjne klasa pierwsza zakres podstawowy Wymagania programowe obejmujące poziom wiadomości i umiejętności opisywane poprzez odpowiednie czasowniki operacyjne klasa druga zakres podstawowy Wymagania programowe obejmujące poziom wiadomości i umiejętności opisywane poprzez odpowiednie czasowniki operacyjne klasa druga zakres rozszerzony Wymagania programowe obejmujące poziom wiadomości i umiejętności opisywane poprzez odpowiednie czasowniki operacyjne klasa trzecia zakres rozszerzony Oczekiwany zakres odpowiedzi w zależności od czasownika operacyjnego w oparciu o wybrane przykłady. Kryteria oceny doświadczenia i kryteria oceny poszczególnych rozdziałów pracy badawczej. 2

3 Wprowadzenie Przedmiotowy system oceniania z biologii: 1. Wykorzystuje taksonomię celów nauczania biologii ( B. Niemierko 1975, M. Połomska 1988 zmienione. 2. Uwzględnia standardy wymagań egzaminacyjnych z biologii wiadomości i rozumienie Uczeń zna, rozumie i stosuje terminy, pojęcia i prawa, przedstawia oraz wyjaśnia procesy i zjawiska Korzystanie z informacji Uczeń wykorzystuje i przetwarza informacje: Odczytuje informacje przedstawione w formie tekstu o tematyce biologicznej; tabeli, wykresu, schematu, rysunku Selekcjonuje, porównuje według wskazanego kryterium; określa podobieństwa i różnice; dobiera i stosuje kryteria selekcji porównywania Przetwarza informacje według podanych zasad: konstruuje tabelę, wykres, schemat, rysunek; redaguje poprawny merytorycznie opis przedstawionego w innej formie obiektu, zjawiska lub procesu Tworzenie informacji Uczeń rozwiązuje problemy i interpretuje informacje: wyjaśnia zależności przyczynowo skutkowe; formułuje wnioski, hipotezę, problem badawczy; przeprowadza doświadczenie badawcze, wykonuje i opracowuje pracę badawczą; dobiera argumenty. 3. Obowiązki ucznia na lekcjach biologii zgodne z Szkolnym System Oceniania Osiągnieć uczniów 4. Przedstawia przykładowe wymagania programowe obejmujące poziom wiadomości i umiejętności opisywane poprzez odpowiednie czasowniki operacyjne dla poziomu podstawowego i rozszerzonego ( program nauczania: DKOS / 02). 5. Oczekiwany zakres odpowiedzi w zależności od czasownika operacyjnego w oparciu o wybrane przykłady. 3

4 6. Kryteria oceny doświadczenia i kryteria oceny poszczególnych rozdziałów pracy badawczej. Obowiązki i prawa ucznia na lekcjach biologii Informacje o terminie, formie i zakresie planowanych sprawdzianów podawane są z tygodniowym wyprzedzeniem ( duży sprawdzian z dwutygodniowym) Stosowaną formą sprawdzenia bieżących wiadomości jest kartkówka zapowiedziana ( obejmuje trzy ostatnie lekcje) i kartkówka niezapowiedziana ( ostatnia lekcja) Oceny z kartkówek nie podlegają poprawie. Uczeń, który z ważnych przyczyń nie był obecny za sprawdzianie pisemnym ma obowiązek napisać sprawdzian do tygodnia od terminu pisania przez klasę Uczeń może poprawić ocenę niedostateczną ze sprawdzianu w ciągu dwóch tygodni od rozdania prac. Ocena z poprawy sprawdzianu jest oceną ostateczną wpisaną obok oceny niedostatecznej z tego sprawdzianu. Na koniec semestru nie ma końcowego sprawdzianu zaliczeniowego ( tzw. podniesienie oceny na wyższą) Obowiązkiem ucznia jest prowadzenie zeszytu: każda kolejna lekcja musi mieć datę i numer, wklejanie przygotowanych przez nauczyciela ukierunkowań do lekcji, podawanych ćwiczeń oraz rejestru umiejętności wykorzystywanych i kształtowanych na biologii. Obowiązkiem ucznia jest samodzielne wykonywanie prac domowych, prostych doświadczeń ( za co najmniej dwukrotne niewykonanie pracy domowej, brak samodzielności przy jej wykonaniu uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną ) Obowiązkiem ucznia jest zapoznanie się z wymaganiami na poszczególne stopnie szkolne, oraz przedstawionymi w pracowni materiałami dotyczącymi: oczekiwanego zakresu odpowiedzi w zależności od rodzaju czasownika operacyjnego schematami realizacji typowych zadań ( uwzględniających standardy wymagań egzaminacyjnych na poziomie podstawowym i rozszerzonym ) 4

5 Wymagania programowe na poszczególne stopnie szkolne prezentacja poziomów wymagań i zakresu wymagań Wymagania programowe to oczekiwane lub założone osiągnięcia uczniów Poziom podstawowy (P) to wymagania: Konieczne (K)- wiadomości i umiejętności pozwalające na uzyskanie oceny dopuszczającej Podstawowe (P) - wiadomości i umiejętności, które wraz z wiadomości i umiejętności na ocenę dopuszczającą pozwalają na uzyskanie oceny dostatecznej Poziom ponadpodstawowy (PP) to wymagania: Rozszerzające ( R )- to wiadomości i umiejętności, które wraz z wiadomości i umiejętności koniecznymi, podstawowymi i rozszerzonymi umożliwiają uzyskanie oceny dobrej Dopełniające ( D) - to wiadomości i umiejętności, które wraz z wiadomości i umiejętności koniecznymi, podstawowymi, rozszerzonymi i dopełniającymi umożliwiają uzyskanie oceny bardzo dobrej i celującej Czyli: Ocena dopuszczająca = wymagania K Ocena dostateczna = wymagania K + wymagania P Ocena dobra = wymagania K+ wymagania P + wymagania R Ocena bardzo dobra = wymagania K+ wymagania P + wymagania R + wymagania D 5

6 Ogólna prezentacja wymagań programowych na poziomie wiadomości i umiejętności - podstawowe czasowniki operacyjne Poziom wiadomości Kategoria celu Czasowniki operacyjne I wymaganie A - zapamiętywanie Wymagania konieczne: Wymienić Definiować Rozpoznać Wyliczyć Usunąć Umiejscowić Opowiadać Nazwać Identyfikować Podkreślić B. rozumienie Wymagania podstawowe Wyjaśnić streścić Rozróżnić Zilustrować Dobierać Identyfikować Izolować Konstruować Uporządkować Znajomość 1.nazw, terminów, definicji 2.budowy organizmu, czynności fizjologicznych warunków 3.odtwórcza znajomość doświadczeń i eksperymentów przeprowadzonych w domu lub w szkole 4.rozpoznawanie obiektów biologicznych przedstawianych w postaci rysunków, modeli 1. rozumienie terminologii biologicznej rozumienie istoty pojęć, definicji, faktów i procesów 3. rozumienie prostych współzależności w organizmie, między organizmami oraz organizmami a środowiskiem ich życia 6

7 Poziom umiejętności C. stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych D. stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych Wymagania rozszerzające Charakteryzować Narysować Określić Porównać Stosować Zbadać Zmierzyć Klasyfikować Przekonać Wymagania dopełniające Analizować Dowieść Ocenić Wykryć Przewidzieć Zaproponować Zaplanować 1. dokonywanie kierowanych i samodzielnych obserwacji zjawisk laboratoryjnych i terenowych 2. przeprowadzanie doświadczeń i hodowli oraz właściwe ich udokumentowanie i wnioskowanie na podstawie uzyskanych wyników 3. sprawne posługiwanie się językiem biologii 4. skuteczne posługiwanie się atlasami, kluczami do oznaczania roślin i zwierząt 5. skuteczne posługiwanie się materiałami źródłowymi 6. sprawne korzystanie z mikroskopu 1. odnajdywanie prawidłowości biologicznych, ich wartościowanie, porównywanie i uogólnianie 2. wnioskowanie o przypuszczalnym przebiegu zjawiska i procesów 3. teoretyczne i doświadczalne dowodzenie hipotez biologicznych 4. samodzielne( teoretyczne i praktyczne) 5. formułowanie i rozwiązywanie problemów biologicznych prostych i złożonych Postawy i przekonania E1- uczestnictwo w działaniu E2- podejmowanie działań E3- nastawienie na działanie Ustosunkować się Przejawiać Wartościować Dążyć 1. wykazywanie zainteresowania 2. ujawnianie postaw, opinii, poglądów, wątpliwości 3. uzasadnianie poglądów i opinii 7

8 Działy programu Wymagania programowe na poszczególne stopnie szkolne dla klas pierwszych - zakres podstawowy I. Biologia i medycyna a człowiek 1. Biologia opowieść o życiu 2. Komórka jako podstawowa jednostka budulcowa organizmu 3. Tkanki, narządy i układy narządów 4. Układ pokarmowy przetwarzanie surowców energetycznych i budulcowych 5. Układ oddechowy wentylacja warunkująca oddychanie tlenowe 6. Układ krążenia daleki transport i odporność ustrojowa 7. Układ wydalniczy utrzymywanie równowagi wodno-mineralnej i wydalanie 8. Układ rozrodczy i jego funkcje 9. Układ ruchu przemieszczanie się 10. Układy kontrolne- reagowanie oraz koordynowanie funkcji życiowych 11. Powłoka wspólna ciała 8

9 Klasa I zakres podstawowy Ogólne ukierunkowanie na znajomość czasowników operacyjnych określających przykładowe wymagania programowe na poszczególne oceny Dział programowy Poziom wiadomości Poziom umiejętności Biologia i medycyna a człowiek Ogólny opis wymagań koniecznych (K) i podstawowych (P) Ogólny opis wymagań koniecznych (K) podstawowych (P), rozszerzających ( R) i dopełniających ( D) Biologia opowieść o życiu Wymienić - cechy istot żywych - czynności życiowe -poziomy organizacji żywej materii -główne źródła informacji biologicznej -cechy prawidłowo przeprowadzonej obserwacji i doświadczenia - obliczyć powiększenie mikroskopu optycznego Wymagania konieczne( K) Przygotować mikroskop do obserwacji Wykonać świeży preparat mikroskopowy Porównać cechy materii ożywionej i nieożywionej - ocenić przydatność nauk biologicznych w medycynie - porównać myślenie indukcyjne i dedukcyjne wymaganie ( P) -dobierać poziomy organizacji materii wymagania ( R) - porównać cechy materii ożywionej i nieożywionej - omówić główne kierunki nauk przyrodniczych i biologii - umiejscowić w czasie najważniejsze odkrycia biologiczne - wymienić rodzaje preparatów mikroskopowych - omówić typy mikroskopów elektronowych wymagania dopełniające( D) - wyjaśnić na czym polega homeostaza - rozróżnić dziedziny biologii na podstawie przedmiotu ich badań Wymagania podstawowe( P) - Przeprowadzić obserwację mikroskopową -Wykonać schematyczny rysunek z przeprowadzonej obserwacji - Przeprowadzić proste doświadczenie - Zapisać wynik, wniosek z przeprowadzonej obserwacji i doświadczenia - scharakteryzować najważniejsze etapy rozwoju biologii i medycyny Wymaganie ( R) - porównać znaczenie terminów: problem badawczy i hipoteza, teoria naukowa i prawo naukowe - sformułować hipotezę i problem badawczy - przewidzieć kierunki rozwoju biologii w najbliższym czasie wymagania dopełniające( D) - stosować zdobytą wiedzę do opisywania struktury i funkcji organizmów -zaplanować i przeprowadzić doświadczenie, obserwację makro- i mikroskopową oraz dokumentować ich wyniki 9

10 Komórka jako podstawowa jednostka budulcowa organizmu - wymienić założenia teorii komórkowej budowy organizmu -Zdefiniować pojęcie komórka - Wymienić organella komórkowe komórki eukariotycznej zwierzęcej -Wymienić funkcje poszczególnych organelli komórkowych komórki eukariotycznej zwierzęcej -Nazwać rozpoznane organella komórkowe -Podkreślić cechy budowy komórki eukariotycznej j zwierzęcej - nazwać elementy budowy mitochondriom - wymienić etapy oddychania wewnątrzkomórkowego - nazwać elementy jądra komórkowego i rybosomu - wymienić funkcje jądra komórkowego oraz rybosomów - wymienić typy podziałów komórkowych - wymienić fazy w cyklu życiowym komórek - wyjaśnić na czym polega replikacja - Rozpoznać organella komórkowe komórki eukariotycznej zwierzęcej - narysować schemat komórki eukariotycznej - przeprowadzić obserwację mikroskopową komórki zwierzęcej ( ) i udokumentować wyniki obserwacji w formie rysunku 1 - narysować schemat budowy mitochondriom - porównać zysk energetyczny oddychania tlenowego i beztlenowego - ocenić biologiczne znaczenie mitozy i mejozy - Omówić cechy budowy komórki eukariotycznej zwierzęcej - wyjaśnić istotę anabolizmu i katabolizmu - obliczyć liczbę chromosomów w komórkach haplo i diploidalnych - wyjaśnić sposób rozmieszczenia DNA w jądrze komórkowym oraz budowę chromosomu -rozróżnić na rycinach podział mitotyczny i mejotyczny - Dobierać funkcje do poszczególnych organelli komórkowych komórki eukariotycznej zwierzęcej Wymagania ( R) - wyjaśnić rolę ATP w metabolizmie - wyjaśnić różnicę między pojęciami: chromatyna, chromosom, chromatyda - wyjaśnić na czym polega transkrypcja oraz translacja - identyfikować na schematach fazy podziałów komórkowych Wymagania ( D) - skonstruować schemat ilustrujący istotę oddychania wewnątrzkomórkowego - zilustrować schematem podział mitotyczny i mejotyczny Wymagania ( R) - Scharakteryzować cechy budowy komórki eukariotycznej j zwierzęcej - Narysować cechy budowy komórki eukariotycznej j zwierzęcej - Określić cechy budowy komórki eukariotycznej j zwierzęcej - wyjaśnić dlaczego komórkę uważamy za układ termodynamiczny otwarty - udowodnić analizując model komórki że człowiek należy do królestwa Eukariota - analizować strukturę chemiczną ATP - porównać liczbę chromosomów w komórkach haplo i diploidalnych - porównać przebieg mitozy i mejozy - analizować przemiany chromatyny w cyklu życiowym oraz zmiany ilości DNA i liczby chromosomów w kolejnych fazach cyklu komórkowego Wymagania ( D) - Porównać budowę komórki eukariotycznej zwierzęcej i eukariotycznej roślinnej ;komórki prokariotycznej i eukariotycznej 1 10

11 stosując odpowiednie kryteria do przeprowadzania prawidłowej analizy porównawczej - udowodnić współzależność komórkowych procesów metabolicznych - udowodnić, że mitochondria należą do autonomicznych organelli komórkowych - analizować związek budowy jądra komórkowego z funkcją, którą pełni - analizować proces biosyntezy białka - zaprojektować tabelę porównującą mitozę i mejozę Tkanki, narządy i układy narządów Definiować pojęcie tkanka - omówić charakterystyczne cechy budowy oraz funkcje tkanek - wymienić swoiste cech tkanek zwierzęcych - wymienić kryteria klasyfikacji tkanek zwierzęcych - wyjaśnić na przykładach związek budowy tkanki z pełnioną funkcją - wymienić układ tworzące organizm Wyjaśnić mechanizm regeneracji tkanki chrzęstnej i kostnej) - analizować wyniki podstawowego badania krwi Wymagania ( R) - identyfikować na rycinach tkanki zwierzęce - wyjaśnić mechanizm skurczu mięsni - wyjaśnić dlaczego organizm jest otwartym układem fizycznym Wymagania dopełniające ( D -wyjaśnić związek budowy nabłonków z pełnionymi przez nie funkcjami - wyjaśnić mechanizm tworzenia limfy Wyjaśnić mechanizm przewodzenia impulsów nerwowych Wymagania ( R) Zilustrować za pomocą schematycznych rysunków cechy budowy poszczególnych tkanek zwierzęcych - narysować graf ilustrujący klasyfikację tkanek zwierzęcych Zilustrować za pomocą schematycznych rysunków cechy budowy charakterystyczne dla tkanek zwierzęcych ( tkanki nabłonkowej, elementów morfotycznych krwi, tkanki mięśniowej, tkanki nerwowej) Wymagania ( R) Scharakteryzować cechy poszczególnych rodzajów tkanek zwierzęcych - porównać budowę i funkcje tkanek zwierzęcych - klasyfikować tkanki wg kryterium budowy i /lub funkcji - skonstruować model przestrzenny sarkomeru Wymagania dopełniające ( D) - przeprowadzić obserwację mikroskopową tkanek oraz narysować i opisać dostrzeżone szczegóły budowy - porównać budowę i funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych - zaprojektować schemat przedstawiający proces regeneracji kości po złamaniu Układ pokarmowy przetwarzanie surowców energetycznych i budulcowych - wymienić strategie odżywiania w świecie istot żywych - wyliczyć główne składniki pokarmowe - wymienić rodzaje i źródła witamin Wymienić rodzaje i źródła makro-, mikro-, i ultraelementów - analizować informacje żywieniowe zawarte w tabelach i wykresach - ocenić konsekwencje zdrowotne niedoboru witamin - porównać budowę anatomiczną odcinków przewodu pokarmowego - porównać trawienie zewnętrzne i wewnętrzne 11

12 -Wymienić główne funkcje układu -Wymienić narządy układu pokarmowego -Rozpoznać narządy układu pokarmowego -Nazwać odcinki układu pokarmowego - opisać rolę odcinków przewodu pokarmowego i gruczołów trawiennych - zdefiniować terminy: trawienie zewnętrzne i wewnętrzne, hydroliza - nazwać enzymy trawiące cukrowce, tłuszcze, białka i kwasy nukleinowe - wyjaśnić istotę trawienia -wymienić podstawowe rodzaje diet - wyliczyć błędy żywieniowe - omówić rolę diety w profilaktyce osteoporozy -Umiejscowić odcinki układu pokarmowego -Wyjaśnić funkcje układu -Omówić przebieg trawienia pokarmu u - omówić regulującą rolę witamin - napisać schemat reakcji hydrolizy węglowodanów, tłuszczy i białek - wyjaśnić mechanizm działania enzymów trawiennych - opisać źródła pierwiastków ciężkich w przyrodzie i ich wpływ na zdrowie wymagania dopełniające( D) - klasyfikować składniki odżywcze pokarmów pod względem ich budowy chemicznej i roli biologicznej - wyjaśnić przystosowania przewodu pokarmowego do pobierania, trawienia i wchłaniania składników odżywczych wewnętrzne - porównać różne rodzaje diet - ocenić rolę gruczołów trawiennych w procesie trawienia pokarmów - przewidywać negatywne skutki niedoboru lub nadmiaru składników odżywczych - ocenić wartość odżywczą własnych posiłków - przewidzieć skutki nadmiernego objadania się i odchudzania - uzasadnić zapotrzebowanie organizmu na wodę i składniki odżywcze -przewidzieć negatywne skutki niedoboru lub nadmiaru składników odżywczych -Zilustrować za pomocą schematu słownego przebieg trawienia poszczególnych składników pokarmowych u - narysować schemat pokazujący mechanizm regulacji pracy przewodu pokarmowego - ocenić znaczenie krążenia wrotnego - analizować przemiany składników pokarmowych w wątrobie - uzasadnić potrzebę indywidualnego doboru diety - ocenić skutki stosowania konserwantów żywności wymagania dopełniające( D) -Uporządkować etapy trawienia pokarmu u -analizować przystosowania w budowie narządów układu pokarmowego do pełnionej funkcji - analizować mechanizm powstawania ruchów perystaltycznych - zaplanować wykonać doświadczenie ilustrujące przebieg trawienia skrobi i białka - dowieść związku pomiędzy trawieniem a metabolizmem - ocenić na podstawie etykiet stopień modyfikacji żywności Układ oddechowy wentylacja warunkująca oddychanie tlenowe -Wymienić główne funkcje układu -Wymienić narządy układu -Rozpoznać narządy układu -Nazwać odcinki układu - wyjaśnić istotę oddychania zewnętrznego i wewnętrznego - wyjaśnić związek pomiędzy odżywianiem i oddychaniem - wymienić choroby układu oddechowego oraz ich przyczyny - zmierzyć tętno spoczynkowe,częstość oddechów i pojemność wydychanego powietrza - uzasadnić szkodliwość palenia tytoniu 12

13 -Umiejscowić odcinki układu -Wyjaśnić funkcje układu -Omówić mechanizm wymiany gazowej transport gazów oddechowych u - omówić rolę ćwiczeń fizycznych w usprawnianiu wentylacji płuc - omówić cechy narządów układu oddechowego umożliwiające efektywną wymianę gazową wymagania dopełniające( D) - wyjaśnić związek pomiędzy tempem oddychania a zapotrzebowaniem energetycznym organizmu - analizować przystosowania w budowie narządów układu oddechowego do pełnionych funkcji - uzasadnić konieczność zachowania higieny układu oddechowego -Zilustrować za pomocą schematu słownego przebieg wymiany gazowej u - analizować działanie układu oddechowego - określić ogólne zasady profilaktyki chorób układu oddechowego - uzasadnić potrzebę indywidualnego doboru ćwiczeń oddechowych wymagania dopełniające( D) -uzasadnić szkodliwość wpływu produktów reakcji katabolicznych na funkcjonowanie organizmu - zaproponować ćwiczenia usprawniające pracę układu oddechowego Układ krążenia daleki transport i odporność ustrojowa -Wymienić główne funkcje układu -Wymienić elementy układu -Rozpoznać elementy układu -Nazwać elementy układu - omówić funkcje krwi oraz podstawowe grupy krwi - zdefiniować termin transfuzja - omówić przyczyny chorób serca i układu krążenia - omówić czynniki wpływające na obniżenie sprawności krążenia krwi -Wyjaśnić funkcje układu - Wykazać różnice w budowie naczyń krwionośnych -Omówić obieg krwi u -wyjaśnić istotę transfuzji - omówić profilaktykę układu krążenia -analizować wyniki podstawowych badań krwi -zdefiniować : odporność, antygen, przeciwciało, szczepionka - omówić główne strategie obronne organizmu - wyjaśnić mechanizm funkcjonowania odporności swoistej i nieswoistej organizmu - dobrać dawców i biorców krwi - omówić rolę ćwiczeń fizycznych w usprawnianiu pracy serca - wyjaśnić wpływ wysiłku fizycznego na częstotliwość tętna -wyjaśnić podstawowe zasady transfuzji krwi - wyjaśnić przebieg krzepnięcia krwi i istotę konfliktu serologicznego - omówić najważniejsze osiągnięcia w diagnozowaniu oraz leczeniu chorób układu Omówić ogólną budowę przeciwciała Zmierzyć tętno i ciśnienie spoczynkowe oraz wysiłkowe - konstruować schemat graficzny małego i dużego obiegu krwi oraz krążenia wrotnego - analizować pracę serca - określić ogólne zasady profilaktyki chorób układu - charakteryzować organizację anatomiczną układu - określić rolę układu limfatycznego - porównać budowę i funkcję tętnic, żył i naczyń włosowatych -Zilustrować za pomocą schematu słownego obieg krwi u -uzasadnić konieczność zachowania higieny układu - uzasadnić szkodliwy wpływ palenia papierosów - analizować mechanizm reakcji antygen - przeciwciało - porównać rodzaje naczyń krwionośnych - analizować współdziałanie układu krążenia i limfatycznego - ocenić rolę krążenia wrotnego - analizować mechanizm automatyzmu pracy serca -analizować mechanizm krzepnięcia krwi - porównać mechanizm odporności humoralnej i komórkowej oraz naturalnej i 13

14 -wyjaśnić sposoby uzyskiwania odporności sztucznej wymagania dopełniające( D) - omówić cechy narządów układu umożliwiające efektywny transport wewnątrzustrojowy - omówić mechanizm odrzucania przeszczepu sztucznej -uzasadnić wpływ wirusa HIV na funkcjonowanie układu odpornościowego - analizować mechanizm przebiegu reakcji uczuleniowej wymagania dopełniające( D) Zilustrować za pomocą schematu słownego pracę serca u -analizować przystosowania w budowie układu do pełnionej funkcji -dowieść współdziałanie układu krążenia, limfatycznego, - charakteryzować grupy krwi pod względem zawartych w nich czynników grupowych i antygenów - analizować mechanizm rozwoju choroby nadciśnieniowej, miażdżycy naczyń krwionośnych i zawału serca Układ wydalniczy utrzymywanie równowagi wodno-mineralnej i wydalanie - zdefiniować pojęcia: wydalanie, osmoza - wymienić źródła i rodzaje azotowych produktów przemiany materii - omówić budowę nefronu -Wymienić główne funkcje układu -Wymienić elementy układu -Rozpoznać elementy układu -Nazwać elementy układu - porównać skład chemiczny moczu pierwotnego i ostatecznego -Wyjaśnić funkcje układu -Omówić powstawanie moczu u u -wyjaśnić istotę dializy - omówić profilaktykę układu wydalniczego -analizować wyniki podstawowych badań moczu u - zapisać reakcję syntezy mocznika Wyjaśnić termin dializa i określić warunki jej przeprowadzenia - opisać zasadę pracy urządzenia dializującego - wnioskować o stanie zdrowia na podstawie wyników analizy moczu wymagania dopełniające( D) - wyjaśnić związek pomiędzy środowiskiem życia organizmu, dostępnością wody a rodzajem wydalanego azotowego produktu przemiany materii - analizować etapy powstawania moczu ostatecznego -Zilustrować za pomocą schematu słownego mechanizm powstawania moczu u wymagania dopełniające( D) -analizować przystosowania w budowie układu do pełnionej funkcji -dowieść współdziałanie układu krążenia, limfatycznego, wydalniczego - dowieść zależność między środowiskiem życia organizmu a gospodarką wodnomineralną Układ rozrodczy i jego funkcje - zdefiniować terminy: gonady, gamety -Wymienić główne funkcje układu -Wymienić elementy układu - analizować przystosowania w budowie narządów układu do pełnionych funkcji 14

15 -Rozpoznać elementy układu -Nazwać elementy układu -zdefiniować: żyworodność,zaplemnienie, zapłodnienie, embrion, zarodek, płód - omówić etapy rozwoju pre- i postembrionalnego - wymienić fazy porodu i omówić jego przebieg - omówić czynniki powodujące niepłodność u mężczyzn i kobiet -Wyjaśnić funkcje układu -wyliczyć etapy w biologii rozwoju -omówić przebieg rozwoju zarodkowego i płodowego -określić rolę łożyska - omówić etapy życia pozapłodowego - wyjaśnić fizjologiczne podłoże zapłodnienia - wymienić I-, II-,III rzędowe cechy płciowe -wyjaśnić istotę bruzdkowania, gastrulacji, organogenezy wymagania dopełniające( D) - wyjaśnić istotę spermatogenezy i oogenezy - analizować i przedstawić graficznie przebieg gametogenezy - uzasadnić konieczność zachowania higieny układu rozrodczego i ciąży - zilustrować rysunkiem miejsce rozwoju zarodka z uwzględnieniem łożyska - określić ogólne zasady profilaktyki chorób układu rozrodczego - uzasadnić znaczenie przystosowawcze zróżnicowanej budowy plemników i komórek jajowych -porównać rozmnażanie płciowe i bezpłciowe wymagania dopełniające( D) -analizować przystosowania w budowie układu do pełnionej funkcji - uzasadnić znaczenie różnic w budowie gamet u - analizować mechanizm regulacji wzrostu oraz metabolizmu w różnych okresach rozwojowych Układ ruchu przemieszczanie się Układ szkieletowy i mięśniowy -Wymienić główne funkcje układu -Wymienić elementy układu -Rozpoznać elementy układu oraz rodzaje połączeń kości -Nazwać elementy układu -wymienić rodzaje połączeń kości - opisać budowę i wymienić funkcje stawu -Wyjaśnić funkcje układu kostnego i mięśniowego -Wyjaśnić znaczenie aktywności ruchowej u - omówić budowę mięśnia szkieletowego - wyjaśnić na czym polega antagonizm pracy mięśni szkieletowych -omówić profilaktykę chorób układu ruchu - scharakteryzować ruch jako przejaw życia - narysować schemat budowy stawu i opisać go -Zilustrować za pomocą schematu mechanizm skurczu sarkomeru u - analizować fizjologiczne podłoże zmęczenia mięśni 15

16 - omówić cechy narządów układu kostnego umożliwiające realizację funkcji ruchowej - omówić główne grupy mięśni - wyjaśnić istotę skurczu mięśnia wymagania dopełniające ( D - rozpoznać w atlasach anatomicznych podstawowe mięśnie szyi, tułowia i kończyn) - klasyfikować mięśnie wg różnych kryteriów podziału - charakteryzować etapy rozwoju sprawności ruchowej - analizować mechanizm skurczu sarkomeru wymagania dopełniające ( D) -analizować przystosowania w budowie układu do pełnionej funkcji -dowieść współdziałanie układu szkieletowego, mięśniowego i nerwowego w koordynacji ruchowej u Układy kontrolne- reagowanie oraz koordynowanie funkcji życiowych Układ nerwowy i hormonalny Z zdefiniować: bodziec, receptor, narząd zmysłu, pobudliwość, neuron, synapsa, odruch, odruch bezwarunkowy, odruch warunkowy, łuk odruchowy, Hormon, gruczoł dokrewny, - wyjaśnić budowę i funkcje oka i ucha -Wymienić główne funkcje układu nerwowego i hormonalnego -Wymienić elementy układu nerwowego i hormonalnego -Rozpoznać elementy układu nerwowego i hormonalnego -Nazwać elementy układu nerwowego i hormonalnego -Wyjaśnić funkcje układu nerwowego i hormonalnego -Wyjaśnić budowę oka i ucha jako narządu zmysłu -wyjaśnić istotę przewodnictwa nerwowego -wyjaśnić istotę regulacji hormonalnej -omówić rolę przysadki mózgowej -omówić budowę mózgu -wyjaśnić istotę zapamiętywania -wyjaśnić mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego - omówić fazy snu - wyjaśnić znaczenie snu - wyjaśnić rolę poszczególnych elementów oka w wytwarzaniu obrazów - wyjaśnić rolę poszczególnych elementów ucha w odbieraniu dźwięków wymagania dopełniające ( D) - omówić rodzaje i funkcje opon mózgowych -wyjaśnić związek między stopniem rozwoju układu nerwowego a rozwojem intelektualnym i emocjonalnym - klasyfikować receptory i bodźce - analizować budowę oka i ucha jako narządów zmysłu -narysować budowę neuronu - narysować prosty łuk odruchowy - przedstawić rysunkiem istotę głównych wad wzroku u i ich korektę - analizować przebieg rozwoju emocjonalnego -Zilustrować za pomocą schematycznych rysunków mechanizm przewodzenia impulsu nerwowego Zilustrować za pomocą schematycznych rysunków mechanizm powstawania wrażenia słuchowego u wymagania dopełniające( D) -analizować powiązania anatomiczne i funkcjonalne między układem nerwowym i hormonalnym -ocenić wpływ hormonów na homeostazę organizmu 16

17 -przewidzieć konsekwencje nad czynności i niedoczynności gruczołów układu hormonalnego -porównać mechanizm działania hormonów peptydowych i i sterydowych - ocenić wpływ stresu na organizm Powłoka wspólna ciała - definiować terminy: stałocieplność, zmiennocieplność, termoregulacja -Wymienić główne funkcje skóry - wymienić wytwory naskórka -Rozpoznać elementy budowy powłoki skórnej - uzasadnić potrzebę przestrzegania podstawowych zasad higieny skóry - wymienić przykłady zwierząt zmiennocieplnych i stałocieplnych - wyjaśnić na czym polega ochronna, czuciowa, wydalnicza i termoregulacyjna funkcja skóry wymagania dopełniające( D) - omówić rodzaje gruczołów skórnych -narysować budowę skóry - analizować budowę skóry Pd kątem przystosowań do pełnionych funkcji -scharakteryzować budowę skóry - analizować współdziałanie układów odpowiedzialnych za stałocieplność wymagania dopełniające( D) - ocenić udział skóry w termoregulacji organizmu - ocenić znaczenie funkcji termoregulacyjnej i czuciowej skóry Od stanu zdrowia do stanu choroby - definiować terminy: zdrowie, choroba, profilaktyka, alergan, alergia - wymienić czynniki chorobotwórcze - wymienić przykłady chorób cywilizacyjnych - wymienić przyczyny chorób cywilizacyjnych - wymienić przykłady alergenów -wyjaśnić istotę choroby: inwazyjnej, zakaźnej, zaraźliwej wyjaśnij pojęcia: epidemia, pandemia - omówić najczęstsze przyczyny zgonów w Polsce i w wybranych krajach Europy - omówić mechanizm reakcji alergicznej Wymagania dopełniające ( D) -omówić mechanizm wstrząsu anafilaktycznego - sklasyfikować czynniki chorobotwórcze i choroby występujące u - zanalizować wykres np. śmiertelność w wyniku niektórych chorób w wybranych krajach - porównać i uzasadnić przyczyny zróżnicowania chorób będących powodem zgonów w krajach ubogich i cywilizacyjnie rozwiniętych -scharakteryzować sposoby uniknięcia reakcji uczuleniowych Wymagania dopełniające ( D) -analizować wyniki komunikatów i prognoz dotyczących okresu pylenia 17

18 Choroby. Choroby nowotworowe i profilaktyka Wymagania konieczne -wymienić czynniki wywołujące nowotwory - wymienić czynniki mutagenne i kancerogenne - wyjaśnić istotę nowotworu złośliwego i niezłośliwego -wymienić przykłady chorób nowotworowych - wyjaśnić mechanizm transformacji nowotworowej - podać symptomy świadczące o chorobie nowotworowej - omówić zasady profilaktyki chorób nowotworowych Wymagania dopełniające ( D) - omówić znaczenie terapii genowej w leczeniu chorób nowotworowych Wymagania konieczne - zanalizować skład chemicznego dymu papierosowego pod kątem koncentracji kancerogennych czynników chemicznych - klasyfikować choroby nowotworowe i charakteryzować je -analizować dane statystyczne dotyczące dynamiki zachorowań na choroby nowotworowe w Polsce i na świecie - scharakteryzować sposoby leczenie chorób nowotworowych - zanalizować związek między stanem środowiska, genetyczną skłonnością i ryzykiem wystąpienia choroby nowotworowej Wymagania dopełniające ( D) - udowodnić, że choroby nowotworowe należą do grupy chorób cywilizacyjnych Choroby zakaźne.choroby inwazyjne. Wymagania konieczne - wymienić choroby wywoływane przez wirusy - wymienić choroby wywoływane przez bakterie - wymienić źródła i drogi zakażenia wirusami, bakteriami i grzybami - wymienić pasożyty najczęściej wywołujące choroby u -wyjaśnić mechanizm infekcji wirusowej -wyjaśnić mechanizm infekcji bakteryjnej -wyjaśnić mechanizm infekcji grzybiczych -omówić choroby bakteryjne( dur plamisty, choroby weneryczne, płonica, zgorzel, tężec, błonica) - omówić cykl rozwojowy wybranych pasożytów - omówić przyczyny i skutki wybranych inwazji pasożytniczych ( toksoplazmoza, rzęsistkowica, pełzakowica, malaria, robaczyca, świerzb) Wymagania konieczne -zaproponować działania profilaktyczne ograniczające występowanie chorób wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych - rozpoznać pasożyty najczęściej wywołujące choroby u - przedstawić schemat cyklu rozwojowego wirusa HIV - scharakteryzować pierwotne i wtórne objawy zakażenia wirusem HIV - porównać przebieg rozwoju wybranych pasożytów - analizować patogenne oddziaływanie pierwotniaków, robaków i stawonogów na organizm - omówić objawy zakażenia robakami -scharakteryzować typy żółtaczek Wymagania dopełniające ( D) -omówić działanie antybiotyków oraz negatywne skutki ich nadużywania -przedstawić za pomocą rysunku cechy budowy wirusa HIV i dokonać analizy budowy -porównać przebieg infekcji wirusowej, bakteryjnej i grzybiczej - wyjaśnić mechanizm ograniczonego oddziaływania antybiotyków na drobnoustroje Wymagania dopełniające ( D) - zaproponować sposoby ograniczenia zapadalności na choroby zakaźne - ocenić i przewidzieć konsekwencje rozwoju 18

19 Niektóre trucizny i środki psychoaktywne oraz ich wpływ na wybranych chorób zakaźnych Wymagania konieczne - definiować terminy : trucizna, toksyna, toksyczność, dioksyna -sklasyfikować trucizny w ujęciu różnych kryteriów - wymienić podstawowe objawy zatrucia - omówić przyczyny uzależnienia od alkoholu i narkotyków Wymagania konieczne - klasyfikować środki uzależniające - określić ogólne zasady przechowywania trucizn - zanalizować skutki działania i przedawkowania alkoholu, narkotyków, leków psychotropowych -omówić występowanie i objawy zatrucia toksycznymi substancjami pochodzenia roślinnego - omówić skutki nadużywania leków nasennych i uspokajających - wyjaśnić mechanizm powstawania uzależnienia i nałogu - zanalizować wpływ substancji toksycznych na funkcjonowanie organizmu - przewidzieć konsekwencje kontaktu z truciznami - rozróżnić gatunki trujących roślin i grzybów -wykazać znaczenie psychoterapii w walce z uzależnieniami Wymagania dopełniające ( D) -omówić sposoby radzenia sobie z negatywnymi emocjami i reakcjami - scharakteryzować typowe trucizny wytwarzane przez organizmy i występujące w środowisku -Udowodnić szkodliwości oddziaływania różnych środków psychoaktywnych na funkcjonowanie układu nerwowego i innych układów oraz na zachowanie Wymagania dopełniające ( D) -Udowodnić społeczne skutki uzależnień fizycznych i psychicznych 19

20 Klasa II zakres rozszerzony Hasła programowe I. Komórki i zachodzące w nich procesy Badania komórek Komórka jako podstawowa jednostka budulcowa organizmów Metabolizm II. III. IV. Struktura i funkcjonowanie organizmów ze szczególnym uwzględnieniem Człowiek stan zdrowia i choroby Dodatkowo ekologia 20

21 Ogólne ukierunkowanie na znajomość czasowników operacyjnych określających przykładowe wymagania programowe na poszczególne oceny Klasa II zakres rozszerzony Dział programowy Poziom wiadomości Poziom umiejętności Komórki i zachodzące w nich procesy Ogólny opis wymagań koniecznych (K) i podstawowych (P) Ogólny opis wymagań koniecznych (K) podstawowych (P), rozszerzających ( R) i dopełniających ( D) Badania komórek. Biofizyczne i biochemiczne metody badania komórek - wymienić podstawowe metody badań molekularnych komórek -uzasadnia potrzebę prowadzenia badań na poziomie molekularnym Nieorganiczne i organiczne składniki komórki - omówić podstawowe metody badań molekularnych -omówić budowę mikroskopu świetlnego Rozszerzone ( R) -wymienić i omówić najważniejsze elementy mikroskopu elektronowego Dopełniające (D ) -omówić techniki sporządzania preparatów mikroskopii elektronowej -Wymienić nazwy podstawowych składników chemicznych komórki -Wymienić pierwiastki budujące związki organiczne wymienić pierwiastki zaliczane do tzw. biogenów określić rolę poszczególnych związków występujących w komórce zdefiniować pojęcie: denaturacja, koagulacja, peptyzacja -wymienić funkcje białek, cukrów i tłuszczy - wymienić przyczyny denaturacji białek -przeprowadzić obserwację mikroskopową - przygotować świeży preparat mikroskopowy - wykonać i opisać rysunek spod mikroskopu Rozszerzone ( R) - zanalizować i porównać przykłady biofizycznych i biochemicznych metod badań cytologicznych - porównać zasadę działania mikroskopu świetlnego i elektronowego Dopełniające (D ) -narysować schemat biegu strumienia elektronów w mikroskopie elektronowym Zapisać ogólny wzór cukru prostego, aminokwasu, nukleotydu 21

22 -Omówić rolę pierwiastków ( biogenów, makro-mikroelementów ) związków nieorganicznych i organicznych -Wyjaśnić budowę cząsteczki wody - omówić budowę chemiczną cząsteczek: białka, cukru prostego, aminokwasy, tłuszczu właściwego i złożonego ( fosfolipidu) - Omówić biologiczną rolę wody -omówić biologiczną funkcję białek -omówić funkcje cukrów -omówić funkcje tłuszczów - wymienić po kilka najbardziej istotnych biologicznie właściwości białek, cukrów, tłuszczów -zaproponować proste doświadczenia pozwalające określić % zawartość wody w organach roślin / organizmach roślinnych -analizować wpływ właściwości fizycznych i chemicznych wody na funkcje pełnione w komórce -zaplanować doświadczenia badania wpływu makro mikroelementów na wzrost i rozwój roślin - analizuje wykresy i diagramy ilościowego i jakościowego składu pierwiastkowego organizm i skorupy ziemskiej Określić przynależność danego związku do odpowiedniej grupy - wskazać typy wiązań chemicznych ( peptydowe, glikozydowe, estrowe) Napisać wzory sumaryczne podstawowych cukrów - klasyfikować poszczególne grupy związków organicznych w oparciu o ustalone kryteria - zanalizować mechanizm denaturacji białek Rozszerzone ( R) - Omówić budowę wody jako dipolu - omówić rolę związków organicznych Rozszerzone ( R) Przedstawić klasyfikację związków organicznych w oparciu o różne kryteria Zapisać reakcję ogólna otrzymywania cząsteczki dwucukru, dwupeptydu, tłuszczu prostego Zapisać za pomocą symboli wiązanie; glikozydowe, estrowe, peptydowe Scharakteryzować właściwości cukrów, białek, tłuszczowców - posługiwać się wzorami chemicznymi do przedstawienia hydrolizy i polikondensacji oraz przy omawianiu budowy chemicznej zw. Organicznych występujących w komórce -Scharakteryzować struktury II, III, IV rzędową białek -wykazać zależność między budową związków organicznych a ich funkcją -Omówić czynniki denaturacji białek -porównać budowę poszczególnych związków organicznych Dopełniające (D ) - wykazać zależność między budową a funkcją poszczególnych rodzajów związków organicznych Dopełniające (D ) Zaplanować doświadczenie wykazujące rolę pierwiastków o odżywaniu roślin Analizować dane liczbowe lub wykresy ilościowego i jakościowego udziału chemicznych składników komórek lub organizmów Zaproponować i przeprowadzić doświadczenie pozwalające wykryć w materiale biologicznym : Glikozę, skrobię, białko, tłuszcz Komórka jako podstawowa jednostka budulcowa organizmów -Zdefiniować pojęcie komórka, komórka prokariotyczna, eukariotyczna - Wymienić składniki budujące błony -Przedstawić skład chemiczny soku komórkowego - Wymienić organella komórkowe komórki eukariotycznej zwierzęcej i roślinnej -Wymienić funkcje poszczególnych organelli -wymienić funkcje błony komórkowej - Rozpoznać organaella komórkowe komórkowe komórki eukariotycznej zwierzęcej i roślinnej - wykonać schematyczne rysunki przedstawiające budowę: błony komórkowej ( model płynnej mozaiki), siateczki śródplazmatycznej, mitochondrium, chloroplastu, jądra komórkowego 22

23 - wymienić rodzaje transportu przez błony komórkowe -Nazwać rozpoznane organaella komórkowe -Podkreślić cechy budowy komórki eukariotycznej j zwierzęcej i roślinnej -wymienić rodzaje ścian komórkowych -wymienić funkcje ściany komórkowej - wymienić rodzaje ruchów cytoplazmy - wymienić skład soku wakuolarnego -wymienić funkcje wakuoli -wymienić organella półautonomiczne -wymienić rodzaje plastydów -wymienić funkcje jądra komórkowego -wymienić elementy budowy jądra komórkowego -zdefiniować pojęcia: cykl komórkowy, chromatyna, chromosom,. kariokineza, cytokineza, mitoza, mejoza -Wymienić rodzaje kariokinezy -przedstawić skład chemiczny błon biologicznych -przedstawić skład chemiczny ściany komórkowej -Wyjaśnić znaczenie systemu błon wewnętrznych dla metabolizmu komórki -omówić budowę ściany komórkowej -Przedstawić właściwości cytoplazmy -omówić budowę poszczególnych rodzajów plastyków - omówić budowę mitochondrium -omówić funkcję poszczególnych rodzajów plastyków -omówić funkcję jądra komórkowego - wyjaśnić rolę rybosomów w metabolizmie komórkowym - Omówić cechy budowy komórki eukariotycznej zwierzęcej i roślinnej -Wyjaśnij istotę mitozy i mejozy -omówić przebieg mitozy i mejozy Wymagania rozszerzone (R ) - omówić budowę błony komórkowej w ujęciu modelu płynnej mozaiki - omówić przebieg mitozy - omówić przebieg mejozy -zanalizować model płynnej mozaiki -porównać budowę błony komórkowej i błon wewnętrznych -porównać właściwości błony komórkowej i błon wewnętrznych -porównać funkcje błony komórkowej i błon wewnętrznych - zaproponować proste doświadczenie umożliwiające obserwację ruchów cytoplazmy -scharakteryzować poszczególne rodzaje ruchów cytoplazmy -zanalizować budowę i funkcję cytoplazmy podstawowej -zanalizować budowę i funkcję cytoszkieletu - porównać budowę chloroplastu i mitochondrium - porównać system wakuolarny komórek roślinnych i zwierzęcych - zanalizować organizację budowy i skład chemiczny jądra komórkowego -Odróżnić na rysunkach lub schematach kształty podstawowych komórek roślinnych - Dobierać funkcje do poszczególnych organelli komórkowych komórki eukariotycznej zwierzęcej - Narysować cechy budowy komórki eukariotycznej j zwierzęcej i roślinnej - Określić cechy budowy komórki eukariotycznej j zwierzęcej i roślinnej -porównać funkcje błony komórkowej i błon wewnętrznych -Wykazać zależność między budową a funkcją poszczególnych organelli Wymagania rozszerzone (R ) - Przedstawić za pomocą schematycznego rysunku budowę błony komórkowej -porównać poszczególne rodzaje transportu przez błony komórkowe - porównać budowę wici i rzęski -zanalizować rolę centrosomu i centroli w organizacji cytoszkieletu i wrzeciona kariokinetycznego -Scharakteryzować cechy budowy komórki eukariotycznej j zwierzęcej i roślinnej -zaplanować i przeprowadzić proste doświadczenia obserwacji zjawisk plazmolizy i deplazmolizy - zanalizować wpływ roztworów izo, hiper i hipotonicznych na komórkę -Scharakteryzować diagram lub wykres cyklu komórkowego - zanalizować przemiany chromatyny w cyklu życiowym komórki - Scharakteryzować mitozę i mejozę Narysować diagram lub wykres cyklu komórkowego 23

24 narysować za pomocą schematycznych rysunków przebieg mitozy i mejozy Wymagania ( D) - udowodnić, ze cytoplazma jest układem koloidalnym - Porównać budowę komórki eukariotycznej zwierzęcej i eukariotycznej roślinnej; komórki prokariotycznej i eukariotycznej stosując odpowiednie kryteria do przeprowadzania prawidłowej analizy porównawczej - udowodnić zależność pomiędzy budową błon biologicznych a ich funkcjami - ocenić biologiczne znaczenie ciągłości błon wewnątrzkomórkowych - udowodnić półautonomiczność chloroplastów i mitochondrium - uzasadnić związek liczby mitochondrium z aktywnością metaboliczną komórek -porównać mitozę i mejozę w oparciu o ustalone kryteria Metabolizm komórkowy Podstawy katalizy enzymatycznej: budowa enzymów, klasyfikacja, rola. Metabolizm na poziomie komórki: fotosynteza, chemosynteza, oddychanie komórkowe tlenowe i beztlenowe Zdefiniować pojęcie; enzym,apoenzym, koenzym, grupa prostetyczna, metabolizm anabolizm, katabolizm, substrat, produkt - wymienić elementy składowe enzymu Zdefiniować pojęcie: fotosynteza, chemosynteza Wymienić etapy fotosyntezy Wymienić substraty i produkty fotosyntezy -Wskazać miejsce przebiegu fotosyntezy -Wymienić warunki niezbędne do fotosyntezy Zdefiniować: pojęcie oddychanie wewnątrzkomórkowe -Wymienić rodzaje oddychania -Wymienić substraty i produkty oddychania tlenowego -zdefiniować pojęcia: fosforylacja -wymienić rodzaje fosforyjacji - podać rolę ATP -Zapisać przy pomocy równań ogólnych reakcję syntezy i rozkładu -Zapisać przy pomocy równań ogólnych reakcję fotosyntezy -Zapisać przy pomocy równań ogólnych reakcję oddychania - omówić budowę chemiczną enzymów -określić rolę komponentów enzymu - Wyjaśnić rolę enzymu -wyjaśnić istotę katalizy enzymatycznej -zdefiniować pojęcie: fotoautotrfizm, chemoautotrofizm - zlokalizować miejsce przebiegu faz fotosyntezy - Wymienić rodzaje barwników czynnych w procesie fotosyntezy - omówić budowę chlorofilu - wyjaśnić istotę chemosyntezy -wymienić organizmy zdolne do chemosyntezy -Wyjaśnić, że fotosynteza jest procesem anabolicznym -wyjaśnić istotę fotosyntezy -omówić biologiczne znaczenie fotosyntezy -Wyjaśnić, że oddychanie jest procesem katabolicznym -Wymienić etapy oddychania komórkowego tlenowego -Wymienić rodzaje fermentacji - wykazać różnice pomiędzy różnymi rodzajami fosforylacji - wyjaśnić role ATP Wymaganie podstawowe ( P) -Przedstawić schematycznie działanie enzymu - narysować model budowy enzymu - porównuje wielkość energii aktywacji w reakcjach katalizowanych i niekatalizowanych -porównać potrzeby pokarmowe autotrofów i heterotrofów - Zanalizować wykres widma absorpcyjnego chlorofilu - Porównać zysk energetyczny w oddychaniu tlenowym i beztlenowym - Przedstawić za pomocą schematycznego zapisu budowę ATP - wykazać różnice pomiędzy różnymi rodzajami fosforylacji 24

25 Wymagania rozszerzone ( R ) -omówić typy reakcji katalizowanych przez enzymy omawianych klas -Scharakteryzować wpływ czynników na przebieg reakcji enzymatycznej - Przedstawić budowę chlorofilu - omówić budowę fotosystemów u roślin wyższych - Omówić procesy związane z fazą jasną i ciemnościową fotosyntezy Omówić procesy związane z poszczególnymi etapami oddychania Wymagania rozszerzone ( R) - Porównać typy reakcji katalizowanych przez enzymy omawianych klas - uzasadnić słuszność stwierdzenia jeden enzym jedna reakcja metaboliczna Zanalizować zmiany poziomu energetycznego substancji w procesach anabolicznych i katabolicznych - scharakteryzować fosforylację fotosyntetyczną - analizować schematy fazy jasnej i ciemnościowej fotosyntezy - wykazać różnice w budowie poszczególnych rodzajów barwników - zanalizować wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na przebieg fotosyntezy -zanalizować przebieg oddychania tlenowego i beztlenowego - Zapisać przykłady różnych reakcji fermentacji -Porównać fotosyntezę i oddychanie - zanalizować schematy przemian tłuszczowców -zanalizować schematy przemian aminokwasów Wymagania dopełniające ( D) -Przedstawić losy kwasu mlekowego powstającego w mięśniach Omówić istotę przemian w poszczególnych etapach oddychania komórkowego -Omówić funkcjonowanie przenośników w fazie jasnej fotosyntezy Omówić funkcjonowanie przenośników łańcucha oddechowego Wymagania dopełniające ( D) Analizować mechanizm katalizy enzymatycznej Porównać oddychanie tlenowe i beztlenowe -Porównać fosforlację fotosyntetyczną i oksydacyjną - porównać fotosyntezę i oddychanie -zaprojektować i przeprowadzić doświadczenie wykazujące wpływ wybranych czynników zewnętrznych na intensywność fotosyntezy -zaprojektować i przeprowadzić doświadczenie pozwalające na wykrycie wydzielającego się podczas oddychania dwutlenku węgla - udowodnić współzależność przemian metabolicznych - udowodnić kluczową rolę acetylo- Co A w przemianach metabolicznych Struktura i funkcjonowanie organizmów ze szczególnym uwzględnieniem Potrzeby pokarmowe autotrofów i heterotrofów oraz potrzeby pokarmowe rola poszczególnych składników; diety rodzaje, skutki; piramida żywieniowa Zdefiniować pojęcia: autotrofy, heterotrofy, autorfofizm, heterotrofizm - Wskazać źródła energii dla organizmu samożywnego Wskazać źródła energii dla organizmu cudzożywnego - wymienić związki stanowiące pokarm autotrofów -wymienić związki stanowiące pokarm heterotrofów -wymienić kilka witamin rozpuszczalnych w wodzie -wymienić kilka witamin rozpuszczalnych w tłuszczach - wymienić główne źródła witamin rozpuszczalnych w wodzie -wymienić główne źródła witamin rozpuszczalnych w tłuszczach - zdefiniować pojęcie dieta, dieta zrównoważona, anoreksja, bulimia, osteoporoza -wymienić podstawowe błędy w żywieniu --wymienić podstawowe rodzaje diet - narysować piramidę żywienia 25

26 -wymienić źródła węgla i azotu dla organizmów - wymienić źródła makro i mikroelementów dla -określić znaczenie wybranych makroelementów wyjaśnić rolę poszczególnych grup związków organicznych ( białek, tłuszczów...) -wyjaśnić rolę kilku witamin rozpuszczalnych w wodzie -wyjaśnić rolę kilku witamin rozpuszczalnych w tłuszczach -wyjaśnić istotę odżywiania - wyjaśnić na czym polega dieta zrównoważona - omówić regulacyjną rolę witamin -uzasadnić zapotrzebowanie organizmów na wodę i składniki odżywcze - porównać różne rodzaje diet - analizować informacje żywieniowe zawarte w tabelach lub na wykresach Wymagania rozszerzone ( R) - omówić źródła makro i mikroelementów dla - wykazać znaczenie wybranych makroelementów, mikroelementów i ultraelementów omówić rolę poszczególnych grup związków organicznych ( białek, tłuszczów...) -wykazać rolę witamin rozpuszczalnych w wodzie i tłuszczach Wymagania rozszerzone ( R) - klasyfikować składnik odżywcze pokarmów pod względem ich budowy chemicznej i roli biologicznej - przewidzieć negatywne skutki braku lub nadmiaru składników odżywczych - analizować związek pomiędzy utlenieniem składników organicznych a wartością energetyczną posiłków - zaplanować dzienny jadłospis uwzględniający normy żywienia dla różnych grup Wymagania dopełniające ( D) - omówić konsekwencje zaniedbań wynikające z nieprawidłowego przechowywania żywności Wymagania dopełniające ( D) uzasadnić potrzebę indywidualnego doboru składników diety -ocenić skutki stosowania wybranych konserwantów żywności Budowa i czynności układu pokarmowego -zdefiniować pojęcie : trawienie - wymienić rodzaje trawienia pokarmu -Wymienić główne funkcje układu pokarmowego -Wymienić narządy układu pokarmowego - podać funkcję poszczególnych odcinków układu pokarmowego -Wyjaśnić funkcje układu pokarmowego - wyjaśnić istotę obróbki mechanicznej pokarmu -wyjaśnić istotę trawienia chemicznego pokarmu - podać miejsce przebiegu trawienia pokarmu u -Omówić ogólny przebieg trawienia pokarmu u -rozpoznać na rysunku poszczególne elementy budowy układu pokarmowego -podać nazwy rozpoznanych narządów układu pokarmowego -przypisać funkcję rozpoznanym narządom układu pokarmowego - wykazać zależność między budową a funkcją poszczególnych odcinków układu pokarmowego - omówić mechanizm wchłaniania produktów trawienia -omówic podłoże regulacji układu pokarmowego wymagania dopełniające( D) - omówić rolę gruczołów trawiennych w procesie trawienia -Zilustrować za pomocą schematu słownego przebieg trawienia poszczególnych składników pokarmowych u wymagania dopełniające( D) -Uporządkować etapy trawienia pokarmu u -analizować przystosowania w budowie narządów układu pokarmowego do pełnionej funkcji -udowodnić, że wątroba to centrum przemian metabolicznych organizmu 26