Compliance w pracy lekarza rozmowa motywująca do zmiany

Transkrypt

1 Compliance w pracy lekarza rozmowa motywująca do zmiany Compliance in medical practice motivational interviewing Anna Czelej, Małgorzata Kaczyńska FUTUREMD Problematyka compliance to według Światowej Organizacji Zdrowia światowy problem o ogromnym znaczeniu. Zarówno branża medyczna, jak i farmaceutyczna szuka rozwiązań, które pozwoliłyby zwiększyć procent pacjentów stosujących się do zaleceń lekarzy. Jak zwiększyć efektywność procesu leczenia? Odpowiedzią na to pytanie jest m.in. doskonalenie umiejętności komunikacyjnych. Lekarz rozważnie zarządzający komunikacją i relacją z pacjentem ma większy wpływ na motywację i zaangażowanie pacjenta w proces leczenia. Kto jest odpowiedzialny za efektywność leczenia? Większość osób korzystających z opieki zdrowotnej nadal oczekuje pomocy tylko od lekarza. Wierzy, że lekarz po zadaniu kilku pytań postawi diagnozę, a następnie zaordynuje leki, które albo wyleczą, albo w znacznym stopniu polepszą komfort życia. Mówiąc inaczej, tacy pacjenci zrzucają całą odpowiedzialność za swój powrót do zdrowia na lekarza, pielęgniarkę i cały system opieki zdrowotnej. Vol. 4/Nr 3(13)/

2 Praca z takim pacjentem jest dla lekarza nie lada wyzwaniem. Nic dziwnego: bo kto z nas w swoim życiu nie słyszy głosu zewnętrznych autorytetów, które mówią, co dla nas dobre, co powinniśmy robić? Nawet jeśli się z nimi zgadzamy na poziomie racjonalnym, to w życiu postępujemy dokładnie odwrotnie. Rzuć palenie, Proszę regularnie zażywać leki..., Nie stresuj się tak, Powinna pani zacząć ćwiczyć Przykłady można mnożyć począwszy od naszej komunikacji z dziećmi, poprzez dobre rady znajomych, po zalecenia lekarza czy nasze własne postanowienia noworoczne. Mechanizm jest taki sam nacisk zawsze budzi opór. Dzieje się tak dlatego, że perswazja i zmiana za nią idąca są zagrożeniem dla ukrytych korzyści, które pacjent czerpie z dotychczasowego stylu życia (np. chwila przyjemności, wolność od dyscypliny zażywania leków, komfort niećwiczenia i niemęczenia się). Problem pojawia się wówczas, gdy zmiana stylu życia staje się czynnikiem, który w ogromnym stopniu decyduje o powodzeniu długoterminowej terapii. Badania pokazują, że pacjenci często nie stosują się do zaleceń lekarzy, którzy przekonują ich do zmiany destrukcyjnych, szkodliwych zachowań. Choroby przewlekłe, takie jak: cukrzyca, choroby serca, choroby układu oddechowego, otyłość, nowotwory, depresja, są w dużym stopniu wynikiem niewłaściwego trybu życia. Dlatego lekarz w swojej codziennej praktyce używa różnych sposobów, aby przekonać pacjenta do zmiany niezdrowych przyzwyczajeń. Stosuje rady, zachęty, pochlebstwa, a nawet ostrzeżenia. Takie komunikaty nie przynoszą jednak większych rezultatów. Sukces jest możliwy wówczas, gdy odpowiedzialność za proces leczenia przyjmuje nie tylko lekarz, ale również sam pacjent. Co może zrobić lekarz, by zaprosić pacjenta do współodpowiedzialności? Kluczem do odpowiedzi jest zmiana postawy i dotychczasowych nawyków komunikacyjnych lekarza. Motywację pacjenta do stosowania się do zaleceń może kształtować właśnie lekarz. Poprzez uważne słuchanie i życzliwe zainteresowanie uzyskuje dostęp do istotnych dla procesu leczenia informacji. W dalszych etapach rozmowy zaprasza pacjenta do współpracy, a tym samym zyskuje w nim partnera i osobę współodpowiedzialną za leczenie. 54 Vol. 4/Nr 3(13)/2011

3 Dyscyplina przyjmowania leków Problemy z dyscypliną zażywania leków występują w większości zalecanych terapii, w których przyjmowanie leków musi się stać, a przynajmniej powinno, elementem stylu życia pacjenta. Osoby pytane, dlaczego zaprzestały przyjmowania leków, często przytaczają argument zapominam. Zapominanie jest tylko wymówką, przykrywką, wierzchołkiem góry lodowej. I gdy zaglądamy głębiej, znajdujemy różnego rodzaju obiekcje i prawdziwe powody nieprzyjmowania leków. Są to różnego rodzaju ambiwalencje związane z przekonaniami dotyczącymi skutków ubocznych leków, ich realnej skuteczności, przekonaniami dotyczącymi samego schorzenia, jego akceptacji i potencjalnych następstw. To również brak pewności i gwarancji, że podjęte działania przyniosą określony skutek. To strach przed ryzykiem rozstania się z tym, co znane na rzecz niepewnej przyszłości. William R. Miller i Stephen Rollnick w swojej książce Wywiad motywujący. Jak przygotować ludzi do zmiany wskazują na dwojakie przyczyny nieprzestrzegania ustaleń leczniczych. Na poziomie akceptacji problemu są to np. niezrozumienie wagi choroby, wątpliwości, czy zmiana jest możliwa, a jeśli tak, to jakie będą jej skutki uboczne. Na poziomie akceptacji terapii to przede wszystkim obawy o trafność proponowanego sposobu leczenia, uprzednie negatywne doświadczenia lub przeszkody zewnętrzne w postaci problemów finansowych czy trudności rodzinnych pacjenta. Na czym polega rozmowa, która motywuje? Zastosowanie w leczeniu rozmowy motywującej powoduje, że pacjent zmienia postawę, ma motywację do zmiany zachowań i uczenia się nowych umiejętności. Rozmowa z jednej strony dotyczy kwestii ograniczenia bądź zaniechania zachowań zagrażających pacjentowi, np. pomijania zaleconej dawki leku, palenia papierosów czy złych nawyków żywieniowych. Z drugiej zaś strony dotyczy odkrycia przez niego nowych działań polegających np. na regularnym przyjmowaniu leków czy zmianie diety. Lekarz zazwyczaj ostrzega pacjenta, daje mu rady, ponieważ chce dla niego jak najlepiej, chce, aby ten zmienił swoje szkodliwe zachowania. Jednak zdecydowanie lepszym sposobem na zmianę tych nawyków jest pomoc pacjentowi w znalezieniu i zwerbalizowaniu jego własnych argumentów za wprowadzeniem zmian w życiu. Istotne jest tutaj przekonanie, że wy- Vol. 4/Nr 3(13)/

4 nik terapii będzie lepszy, jeśli pacjent będzie nią zainteresowany. Dzięki takiej rozmowie prawdopodobieństwo wdrożenia w życie zmian zdecydowanie wzrasta, przede wszystkim dlatego, że to sam pacjent formułuje rozwiązania. Wyróżniamy trzy formy prowadzenia rozmowy: dostrojenie, informowanie i prowadzenie. W dostrojeniu dominuje słuchanie. Lekarz stosuje ten styl, kiedy rozpoczyna rozmowę z pacjentem i chce uzyskać jak najwięcej informacji, zrozumieć obawy pacjenta, a także kiedy udziela wsparcia pacjentowi po przekazaniu trudnych informacji. Informowanie to zupełnie inny rodzaj relacji lekarza z pacjentem. Na tym etapie rozmowy lekarz występuje w roli eksperta, ma autorytet i władzę. Oczekuje od pacjenta zgody na proponowaną przez niego terapię i stosowania się do jego zaleceń. Prowadzenie to połączenie dwóch wyżej opisanych sposobów komunikacji. Lekarz odgrywa rolę przewodnika: słucha uważnie, z empatią, zadaje pytania, pomaga znaleźć najlepsze dla pacjenta rozwiązania, zgodnie z zasadą pomogę ci podjąć decyzję samemu. Obecnie najczęściej stosowaną formą komunikowania się z pacjentem jest informowanie. Występuje ono na wszystkich etapach opieki medycznej, podczas większości rozmów. Wynika to m.in. z systemu nauczania przyszłych lekarzy, presji czasu, nadmiaru obowiązków. Okazuje się jednak, że przewaga informowania w trakcie rozmowy ma konsekwencje w efektywności lekarza i procesu leczenia. Ideałem jest, gdy te trzy formy przeplatają się ze sobą podczas wizyty. Lekarz, który elastycznie dostosowuje formę komunikacji (dostrojenie, informowanie, prowadzenie) do potrzeb pacjenta i sytuacji, osiąga lepsze rezultaty jego pacjenci częściej stosują się do zalecanych przez niego terapii. Dlaczego warto? Prowadzenie rozmowy w tej konwencji zwiększa efektywność zarówno w przypadku pacjenta, jak i lekarza. Pozwala lekarzowi w prosty sposób nawiązać kontakt z pacjentem i zwiększyć szansę na uczynienie go współodpowiedzialnym za proces leczenia. Jeżeli lekarz i pacjent nie współpra- 56 Vol. 4/Nr 3(13)/2011

5 cują aktywnie, leczenie nie może przynieść pożądanego skutku. Zmiana stylu rozmowy pociąga za sobą również zmianę samopoczucia samego lekarza. Powoduje, że lekarz czuje się bardziej komfortowo, mając w pacjencie partnera i współpracownika. Jest mniej narażony na frustrację spowodowaną bezsilnością i brakiem wpływu na postępowanie leczonego. Co ważne, zmiana sposobu komunikowania się przez lekarza jest zmianą na poziomie jakości. Nie wymaga od lekarza dłuższego czasu rozmowy, dodatkowych nakładów finansowych czy innych zasobów. Jest zmianą dokonującą się w sposobie myślenia i postawie lekarza, z zachowaniem dotychczasowych uwarunkowań. Streszczenie Problematyka compliance to według Światowej Organizacji Zdrowia światowy problem o ogromnym znaczeniu. Zarówno branża medyczna, jak i farmaceutyczna szuka rozwiązań, które pozwoliłyby zwiększyć procent pacjentów stosujących się do zaleceń lekarzy. Odpowiedzią na pytanie, jak zwiększyć efektywność procesu leczenia, jest m.in. doskonalenie umiejętności komunikacyjnych. Lekarz rozważnie zarządzający komunikacją i relacją z pacjentem ma większy wpływ na jego motywację i zaangażowanie. Sam czuje się bardziej komfortowo, mając w pacjencie partnera i współpracownika. Jest mniej narażony na frustrację spowodowaną bezsilnością i brakiem wpływu na postępowanie leczonego. Zmiana sposobu komunikowania się przez lekarza jest zmianą na poziomie jakości. Nie wymaga od niego dłuższego czasu rozmowy, dodatkowych nakładów finansowych czy innych zasobów. Słowa kluczowe: przestrzeganie zaleceń, rozmowa motywująca, efektywność procesu leczenia, umiejętności komunikacyjne, dyscyplina przyjmowania leków Vol. 4/Nr 3(13)/

6 Abstract According to the World Health Organization, the issue of compliance is a world problem of a great importance. Both the medical industry and pharmaceutical industry are looking for solutions that would increase the percentage of patients following doctors advice. The answer to the question how to increase the effectiveness of the treatment process includes improving of communication skills. Physician who is consciously managing his communication and relationship with the patient has a greater impact on patient motivation and his engagement. The doctor feels more comfortable having a patient as partner and collaborator. He is less exposed to the frustration of powerlessness and lack of influence on the proceedings of the patient. A change in the way of communication by the doctor is a change at the level of quality. It doesn t require a doctor s long conversation, additional funding or other resources. Key words: compliance, adherence, motivational interviewing, effectiveness of the treatment process, communication skills, discipline in taking medication Adres autorek: Anna Czelej a.czelej@futuremd.pl Małgorzata Kaczyńska m.kaczynska@futuremd.pl 58 Vol. 4/Nr 3(13)/2011