Ks. prof. dr hab. Jan Orzeszyna Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

Transkrypt

1 Ks. prof. dr hab. Jan Orzeszyna Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie Ocena dorobku naukowego ks. dra Antoniego Świerczka i jego rozprawy habilitacyjnej pt. Wolne związki w świetle nauki Kościoła o małżeństwie, Wydawnictwo św. Stanisława BM, Kraków 2013, 290 s., ISBN I. BIOGRAFIA NAUKOWA Ks. dr Antoni Świerczek, kapłan archidiecezji krakowskiej, urodzony 24 kwietnia 1959 r. w Biernej k/żywca, jest absolwentem Wyższego Seminarium Duchownego Archidiecezji Krakowskiej. Magisterium uzyskał w 1984 r. na Wydziale Teologicznym Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie (obecnie UPJPII) na podstawie pracy pt. Nauka o grzechu w polskiej teologii moralnej w oparciu o podręczniki teologii moralnej okresu przed i po Soborze Watykańskim II napisanej pod kierunkiem ks. dra Wacława Gubały. W latach odbył studia licencjackie z zakresu teologii moralnej na Wydziale Teologicznym PAT w Krakowie, uwieńczone uzyskaniem tytułu licencjata teologii po przedłożeniu dysertacji pt. Obowiązki spowiednika w świetle nauczania Jana Pawła II, której promotorem był ks. prof. dr hab. Jan Kowalski. Po licencjacie rozpoczął studia doktoranckie w Instytucie Katolickim w Paryżu. Po ich ukończeniu w 1993 r. powrócił do kraju i pracował jako Referent Wydziału Duszpasterstwa Rodzin Kurii Metropolitalnej w Krakowie. Z dniem 1 października 1996 r. został zatrudniony na stanowisku asystenta na Wydziale Teologicznym PAT w Krakowie w Katedrze Teologii Moralnej Szczegółowej. W latach ponownie przebywał na stypendium naukowym w Instytucie Katolickim w Paryżu, finalizując pod kierunkiem ks. prof. dra hab. Jana Kowalskiego rozprawę doktorską pt. Funkcje ciała w życiu małżeńskim w posoborowym nauczaniu Kościoła i teologów. Obrona miała miejsce 23 kwietnia 1999 r. na Wydziale Teologicznym PAT w Krakowie, a recenzentami dysertacji byli ks. prof. dr hab. Wojciech Bołoz (UKSW) i ks. dr hab. Jan Orzeszyna (PAT). Po doktoracie, od 1 października 2000 r. jest zatrudniony na stanowisku adiunkta na Wydziale Teologicznym PAT w Krakowie w Katedrze Teologii Moralnej Szczegółowej. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 r. w sprawie kryteriów oceny osiągnięć i dorobku osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego par. 1 określa, że kryteria oceny i osiągnięć dorobku Habilitanta obejmują jego osiągnięcia naukowo-badawcze, współpracę międzynarodową, dorobek dydaktyczny i 1

2 popularyzatorski oraz uzyskane nagrody. II. OCENA OSIĄGNIĘĆ NAUKOWO-BADAWCZYCH Ks. dr A. Świerczek posiada bogaty zarówno pod względem ilościowym, jak i merytorycznym dorobek naukowo-badawczy. Po doktoracie opublikował dwie książki (rozprawa habilitacyjna i książka popularnonaukowa). Jest także współautorem dwóch książek oraz autorem 19 rozpraw naukowych w formie artykułów, dwóch sprawozdań z konferencji naukowych, jednego hasła do encyklopedii i redaktorem dwóch książek. Ponadto wygłosił 18 referatów na sympozjach naukowych krajowych i zagranicznych. 1. Rozprawa habilitacyjna Zasadniczą publikację w dorobku naukowym ks. dra A. Świerczka stanowi rozprawa habilitacyjna pt. Wolne związki w świetle nauki Kościoła o małżeństwie, Wydawnictwo św. Stanisława BM, Kraków 2013, 290 s. Jest ona jego głównym osiągnięciem naukowym po uzyskaniu stopnia doktora. Najogólniej rzecz ujmując, w dysertacji tej Autor stara się z punktu widzenia nauczania Kościoła, teologii moralnej i socjologii opisać i ocenić tzw. wolne związki oraz sformułować postulaty duszpasterskie dotyczące ich kwestii. Pełne opracowanie podjętej problematyki zostało ujęte przez Habilitanta w pięciu rozdziałach (s ). Poprzedzone są one wykazem skrótów (s. 5 6) i wstępem (s. 7 14). Całość zamyka podsumowujące zakończenie (s ), zestawienie bibliografii (s ) oraz spis treści w języku angielskim (s ) i streszczenie w tymże języku ( ). We Wstępie do swojej rozprawy ks. dr A. Świerczek zauważa, iż niepokojący jest fakt, że we współczesnych społeczeństwach coraz bardziej zadomawiają się tzw. wolne związki, czyli wspólne zamieszkanie mężczyzny i kobiety z podjęciem współżycia seksualnego bez zaangażowania we wspólnotę małżeńską. Co więcej, stwierdza, że są one coraz bardziej akceptowane przez społeczeństwo. Dlatego stawia jako cel swojej rozprawy habilitacyjnej przeanalizowanie tego zagadnienia w świetle nauczania Magisterium Kościoła oraz z punktu widzenia teologii moralnej i socjologii. Równocześnie dostrzega, że jest to nowe wyzwanie duszpasterskie dla Kościoła, a także poważny problem społeczny domagający się uregulowań społeczno-prawnych (por. s. 11). Pisząc o wolnych związkach, Autor świadomie pomija wszelkie niekonwencjonalne ich odmiany i swoją uwagę skupia wyłącznie na związku mężczyzny i kobiety. 2

3 W tymże Wstępie Autor przeprowadza szczegółową charakterystykę dotychczasowej literatury polskiej i obcojęzycznej na temat wolnych związków. Precyzuje źródła i literaturę przedmiotu. W końcu określa przyjętą metodę pracy, którą stanowi krytyczna analiza tekstów źródłowych i synteza (s. 13). Po tych istotnych uwagach wprowadzających Habilitant przechodzi do przedstawienia zasadniczego tematu, zapowiadając zawartość poszczególnych rozdziałów. Ks. dr A. Świerczek wychodzi z założenia, że zanim zostaną opisane różne formy tzw. wolnych związków, należy przedstawić chrześcijańską wizję małżeństwa i rodziny. Mówiąc zaś o chrześcijańskiej wizji małżeństwa i rodziny, nie chce bynajmniej twierdzić, że są one specyficznym wytworem chrześcijańskim, ponieważ małżeństwo i rodzina są naturalną wspólnotą istniejącą we wszystkich kulturach i w każdym okresie czasowym i jako takie posiadają istotne znaczenie dla życia społecznego. Dla zobrazowania naturalnych korzeni małżeństwa i rodziny odwołuje się do starożytnych kultur Bliskiego i Dalekiego Wschodu oraz Grecji i Rzymu. Zapomina jednak o starożytnych kulturach obu Ameryk, zwłaszcza że przy omawianiu wolnych związków chętnie powołuje się na współczesne obyczaje amerykańskie, nie pamiętając z kolei o obyczajach panujących na Wschodzie. W końcu podkreśla, że tę naturalną wspólnotę mężczyzny i kobiety Chrystus podnosi do godności sakramentu, włączając ją tym samym w szczególny sposób w ekonomię zbawienia człowieka. Zagadnienia te stanowią treść pierwszego rozdziału (Małżeństwo i rodzina jako instytucja naturalna i nadprzyrodzona, s ). W rozdziale drugim (s ) Habilitant słusznie koncentruje swoje refleksje na istotnych elementach małżeństwa jako wspólnoty miłości i życia. Odwołując się do nauczania K. Wojtyły, podkreśla, że istotą osobowego życia jest miłość, która swój najpełniejszy wymiar osiąga w wolnym, bezinteresownym i bezwarunkowym darze z siebie samego. A ponieważ małżeństwo stanowi szczególną wymianę darów, jakimi są osoby, to z natury swej musi to być dar całościowy, wyłączny i na zawsze. Dlatego prawdziwa miłość, która jest podstawą szczególnej więzi małżeńskiej, wyklucza tymczasowość i nie toleruje próby. Tym bardziej że owocem tej miłości jest dziecko, którego wychowanie wymaga trwałego związku. Trwałe małżeństwo jest też dobrem dla społeczeństwa. Z kolei w rozdziale trzecim (Wolne związki - ogólna charakterystyka, s ) ks. dr A. Świerczek przechodzi do omówienia zjawiska wolnych związków, które wyraźnie kontrastują z chrześcijańskim modelem małżeństwa. Powołując się na badania socjologiczne, podejmuje próbę zdefiniowania tego społecznego fenomenu, a także poszukuje przyczyn tworzenia się wolnych związków. Wskazuje też na aktualny ich status społeczny w niektórych 3

4 krajach Europy, w USA i w Polsce. Unika przy tym uproszczonych ocen, lecz stara się pełniej zrozumieć samo zjawisko zarówno od strony indywidualnych motywacji, jak też z punktu widzenia społecznych konsekwencji, które ono przynosi. W rozdziale czwartym (Wolne związki a istotne elementy małżeństwa i rodziny, s ) Autor podejmuje próbę skonfrontowania wolnych związków z instytucją małżeństwa i rodziny. Stawia pytanie: Czy istotne elementy małżeństwa i rodziny są realizowane w wolnych związkach? Będąc dalekim od deprecjonowania osób żyjących w wolnych związkach, podaje obiektywną ocenę krytyczną, twierdząc, że nie odpowiadają one pełnej prawdzie miłości, rodzą poważne konsekwencje społeczne, a chrześcijan pozbawiają sakramentalnej łączności z Chrystusem. Wreszcie w ostatnim rozdziale (Sugestie duszpasterskie, s ) Habilitant przedstawia najważniejsze zadania, jakie Kościół winien, jego zdaniem, podejmować wobec coraz bardziej powszechnego i społecznie akceptowanego zjawiska wolnych związków. Po pierwsze, wskazuje na konieczność przypominania pełnej prawdy o małżeństwie i rodzinie, takiej, jaka płynie z zamysłu Bożego wobec człowieka. Po drugie, stwierdza, iż niezbędna jest troska duszpasterzy i rodziców o właściwe przygotowanie młodych ludzi do dojrzałego i odpowiedzialnego podjęcia decyzji o zawarciu małżeństwa i założeniu trwałej rodziny. Po trzecie, zauważa, że konieczne jest zapewnienie opieki duszpasterskiej osobom, którym życie małżeńskie się nie powiodło i którzy żyją w wolnych związkach. Podsumowujące ujęcie rezultatów i uogólnień wynikających z przeprowadzonej analizy zostało przedstawione w Zakończeniu (s ). Ciekawe byłyby sugestie Habilitanta, co do dalszych badań nad kwestią wolnych związków. Należy przyznać, że ks. dr A. Świerczek podjął się trudnego, ale też ważnego i aktualnego społecznie tematu, jakim jest zagadnienie tzw. wolnych związków. O ile istnieje bardzo obszerna literatura socjologiczna dokumentująca liczne badania tego zagadnienia, to trudno spotkać się z opracowaniami z zakresu teologii moralnej podejmującymi tę problematykę. Dlatego trzeba podkreślić, że jego rozprawa habilitacyjna jest dziełem bez wątpienia nowatorskim. Usystematyzowanie tego, co na ten temat już powiedziano, i ujęcie zagadnienia całościowo jest poważnym wkładem w rozwój polskiej teologii moralnej. Habilitant zdaje sobie także doskonale sprawę z tego, że brak teologicznomoralnych opracowań problematyki wolnych związków przekłada się równocześnie na brak aktualnych metod czy programów, które miałyby skuteczne zastosowanie w pracy z młodzieżą i przygotowującymi się do założenia rodziny narzeczonymi, a zwłaszcza w pracy duszpasterskiej z osobami żyjącymi w wolnych związkach. Z tego też względu recenzowana 4

5 rozprawa zasługuje na uznanie i dowartościowanie. Trzeba podkreślić, że otrzymaliśmy monografię, do której będą musieli się odwoływać w swoich pracach wszyscy badacze podejmujący zagadnienie alternatywnych form życia małżeńsko-rodzinnego. Jako taka monografia ta spełnia warunek znaczącego pogłębienia badań w zakresie danej dyscypliny. Odpowiada ona w pełni kryteriom rozprawy habilitacyjnej przede wszystkim dzięki zagospodarowaniu nieuprawianego dotychczas pola naukowych dociekań w ramach teologii moralnej. Z metodologicznego punktu widzenia na podkreślenie zasługuje przejrzysta koncepcja rozprawy. Każdy rozdział posiada merytoryczne wprowadzenie i dyspozycje, które Autor konsekwentnie rozwija. Można powiedzieć, że ks. dr A. Świerczek w sposób w miarę całościowy przedstawił omawiane zagadnienie, co nie przekreśla możliwości nieco innego rozłożenia akcentów. Rodzi się bowiem pytanie: Czy wolne związki są złe tylko z punktu widzenia nauki Kościoła katolickiego? Czy nie należałoby się powołać także na naturalne argumenty, wynikające z powszechnego przeświadczenia ludzkości, że małżeństwo we wszystkich kulturach miało zawsze wymiar społeczny i zinstytucjonalizowany? W piątym rozdziale w par. 3 (s ) ks. dr A Świerczek podaje bardzo ciekawe sugestie dotyczące duszpasterstwa osób żyjących w wolnych związkach. Na s. 254 pisze: Właściwą formą pracy duszpasterskiej z osobami żyjącymi w wolnych związkach wydaje się działanie w oparciu o zasadę prawa stopniowalności. O prawie stopniowości (a nie stopniowalności) pisze Jan Paweł II w adhortacji Familiaris consortio (nr 34) i odnosi je do małżonków żyjących w związku sakramentalnym, którzy borykają się z problemem antykoncepcji. Mają dobrą wolę, chcą żyć zgodnie z nauką Kościoła, ale nie są w stanie od razu sprostać jej wymaganiom. Wobec takich małżonków spowiednik może odwołać się do duszpasterskiego prawa stopniowości, czyli postawy cierpliwości wobec dojrzewającego moralnie człowieka. Prawo to zawiera się w żądaniu zdecydowanego zerwania z grzechem i stałego podążania ku pełnemu zjednoczeniu z wolą Boga i Jego prawem. Czy można jednak odnosić prawo stopniowości w równej mierze do małżonków połączonych sakramentalnym węzłem małżeńskim i do osób żyjących w wolnym związku? Czy nie byłoby to w jakiejś mierze sankcjonowaniem ich wolnego związku? Człowiek jest istotą historyczną i jako taki nie dochodzi z dnia na dzień do dojrzałości duchowej i moralnej. Dochodzi do niej stopniowo w czasie, w historii. Ale czy można stopniowo zrywać z grzechem, jakim jest wspólne życie mężczyzny i kobiety bez sakramentu małżeństwa? Habilitant ma tu na pewno rozumienie prawa stopniowości w sensie szerokim, analogicznym. Recenzowana rozprawa świadczy zarówno o wrażliwości ks. dra A. Świerczka na 5

6 aktualne wyzwania pod adresem sytuacji współczesnych rodzin, jak i o jego dużej erudycji i kompetencji w omawianej dziedzinie. Na uwagę zasługuje umiejętne łączenie wątków teologicznych z socjologicznymi. Cennym osiągnięciem jego pracy jest próba przeciwstawienia się zagrożeniom dla współczesnych małżeństw i rodzin wynikających z ciągle wzrastającej społecznej akceptacji dla wolnych związków. Habilitant opowiada się za skutecznymi programami duszpasterskimi dla młodzieży, dla narzeczonych i przygotowujących się do założenia rodziny oraz dla osób żyjących w wolnych związkach. Sugeruje także, by małżonkowie żyjący w związkach sakramentalnych dawali młodzieży odnoszącej się z rezerwą do formalnego potwierdzenia swego związku świadectwo wiernego i trwałego życia małżeńskiego. Wobec zjawiska wolnych związków nie mogą też być obojętne władze państwowe. Ks. dr A. Świerczek oczekuje od nich polityki prorodzinnej, która promowałaby rodzinę i zapewniała jej ochronę prawną i społeczną. Niezmiernie przydatną rolę mogą tu odegrać media, które lansowałyby zdrowy model rodziny. Język publikacji jest komunikatywny, mimo że Autor posługuje się specjalistyczną, naukową terminologią. Jest to ważne, gdyż książka powinna służyć szerokim kręgom odbiorców. Bibliografia (s ) podana przez Habilitanta jest profesjonalnie uporządkowana. Znalazły się w niej niemal wszystkie ważne dokumenty Kościoła katolickiego z zakresu podejmowanej problematyki. Uwzględnione są też najważniejsze współczesne publikacje z literatury przedmiotu. Liczne przypisy są merytorycznie poprawne. Wnikliwa lektura rozprawy habilitacyjnej pozwala na stwierdzenie, że chociaż posiada ona pewne niedociągnięcia natury merytorycznej i formalnej, to jednak pokazuje, że jej Autor jest doskonałym znawcą przedmiotu. Pozycja jest właściwie udokumentowana. Godzien uznania jest też styl prowadzonych analiz: spokojny i rzeczowy, unikający formuł nasyconych emocjami oraz retoryki oskarżeń i katastroficznych wizji przyszłości małżeństw i rodzin. Głoszone tezy Autor stara się formułować jasno i dobrze je argumentować i nawet jeśli dla wielu pozostaną one nieprzekonujące, to przecież nie można w przyszłej dyskusji na ten temat ignorować analiz i konkluzji zawartych w tej monografii. Swoją rozprawą habilitacyjną ks. dr A. Świerczek wzbogacił polską literaturę teologicznomoralną o dzieło źródłowe, stanowiące niezbędną pomoc dla każdego, kto będzie podejmował szeroko rozumianą problematykę wolnych związków. 2. Publikacje naukowe w czasopismach międzynarodowych i krajowych Analizując opracowania i artykuły naukowe ks. dra A. Świerczka, należy stwierdzić, 6

7 że zdecydowana większość publikacji skupia się na problematyce dotyczącej małżeństwa i rodziny. Habilitant jest bowiem głęboko przekonany, że instytucje te stanowią fundament i najistotniejsze wartości w życiu każdego człowieka. W nich każdy uczy się podstawowych norm i wartości życia moralnego, religijnego i społecznego: miłości, szacunku dla człowieka, ofiarności, umiejętności przebaczania, odpowiedzialności, potrzeby autorytetu i posłuszeństwa. Zagadnienia dotyczące małżeństwa i rodziny omawia w myśl słusznej starej zasady, stosowanej w katolickiej nauce społecznej: widzieć, oceniać, działać. Stara się zatem dostrzegać i badać rzeczywiste problemy, jakie przeżywają współczesne małżeństwa i rodziny, oraz poszukiwać ich przyczyn. Następnie ocenia, czyli interpretuje tę rzeczywistość w świetle nauczania Magisterium Kościoła. Autor broni nauki Kościoła, powołując się na liczne dotyczące małżeństwa i rodziny dokumenty Stolicy Apostolskiej oraz inne opracowania. Nie poprzestaje bynajmniej na przypomnieniu tej nauki, ale ukazuje jej teologiczne, a także głęboko humanistyczne przesłanie. I w końcu działanie, czyli realizacja dokonanych wyborów. Ks. dr A. Świerczek przedstawia wielorakie próby rozwiązania nabrzmiałych problemów współczesnych rodzin, a także sposoby niesienia im konkretnej pomocy. Zgodnie ze wspomnianą wyżej zasadą: widzieć, oceniać, działać Habilitant dostrzega rozliczne zagrożenia pogłębiające kryzys małżeństwa i rodziny, którego przejawem jest wzrastająca liczba rozwodów, rodzin rozbitych i zrekonstruowanych, powstawanie nowych, tzw. alternatywnych form życia małżeńsko-rodzinnego, legalizacja związków homoseksualnych czy podejmowane próby redefinicji małżeństwa i rodziny. Szczególnie interesuje go kwestia osób żyjących w tzw. wolnych związkach, a zwłaszcza dążenie do zrównania ich praw z prawami małżeństwa, co podważa fundamenty tego ostatniego. Zdaniem Habilitanta, zjawisko rozpowszechniania się alternatywnych form życia małżeńskorodzinnego jest poważnym wyzwaniem dla samych rodzin, dla państwa, a zwłaszcza jego instytucji legislacyjnych, jak i dla duszpasterstwa rodzin. Aktualne wciąż są zagrożenia związane z liberalizacją prawa do antykoncepcji i aborcji oraz wszelkie formy nieposłuszeństwa prawu moralnemu odnoszącemu się do etyki życia małżeńskiego. W wielu artykułach ks. dr A. Świerczek prezentuje nauczanie Kościoła na temat istoty i posłannictwa małżeństwa i rodziny. Ukazuje to nauczanie na przestrzeni wieków, od czasów patrystycznych aż po współczesną teologię małżeństwa i rodziny. Przypomnienie tej nauki ma, według niego, stanowić podstawę do oceny współczesnych zagrożeń, jak i wskazania drogi odnowy małżeństwa i rodziny. Dlatego podkreśla potrzebę kształtowania postawy, w której wyznawana wiara będzie miała potwierdzenie w konkretnych zachowaniach i czynach 7

8 w codziennym życiu małżeńskim i rodzinnym. Potwierdzeniem właściwych postaw w życiu małżeńskim jest realizacja powinności wypływających ze złożonej przysięgi małżeńskiej. Szczególnym zaś zadaniem małżonków jest realizacja powołania do rodzicielstwa. Wielkość i piękno tego powołania widać wyraźnie w kontekście oblubieńczej miłości małżeńskiej, w której mężczyzna i kobieta wzajemnie się sobie oddają i wzajemnie siebie przyjmują oraz podejmują powołanie do rodzicielstwa. Kolejny nurt publicystyki ks. dra A. Świerczka dotyczy kwestii rozwiązywania nabrzmiałych problemów godzących w małżeństwo i rodzinę, a także wypracowania form pomocy, jaką winny otrzymać ze strony wspólnoty społecznej i Kościoła. Dla Kościoła rodzina jest pierwszą i najważniejszą drogą. Wyrazem troski Kościoła o rodzinę są m.in. zainicjowane przez Jana Pawła II Światowe Spotkania Rodzin i związane z nimi kongresy naukowe. Habilitant podkreśla, jak ważną rolę w niesieniu pomocy małżeństwu i rodzinie odgrywa środowisko katolickiego uniwersytetu. Wskazuje przy tym na swoją macierzystą uczelnię, Papieską Akademię Teologiczną w Krakowie (obecnie Uniwersytet Papieski Jana Pawła II), gdzie od wielu lat ukazywana jest i pogłębiana chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny. Szczególna zaś rola w tej dziedzinie przypada kierunkowi Nauki o Rodzinie. Habilitant doskonale zdaje sobie sprawę z tego, że obok zewnętrznych działań, najistotniejsza rola Kościoła wiąże się z formacją sumień ludzi wierzących. Dokonuje się to zarówno przez nauczanie moralne, jak i posługę kapłanów w konfesjonale. Szczególna rola w ukazywaniu prawdziwego obrazu małżeństwa i rodziny przypada duszpasterstwu rodzin, które winno czuwać nad właściwym przygotowaniem młodych ludzi do założenia rodziny. Winno także, jego zdaniem, oddziaływać na środki społecznego przekazu, by te ukazywały pozytywny obraz wartości rodzinnych, oraz na ludzi polityki, by troszczyli się o właściwą politykę prorodzinną. Ks. dr A. Świerczek zauważa też, jak ważną rolę w pomocy rodzinie, zwłaszcza zagrożonej konfliktem czy rozbiciem, może odegrać mediator. Niezbędne jest jednak zarówno po stronie mediatora, jak i skonfliktowanych stron otwarcie się na prawdę i poszanowanie godności drugiego człowieka. Habilitant widzi także poważne pole działania dla państwa w sprawie troski o dobro małżeństw i rodzin, zwłaszcza w kwestii wolnych związków. Jest to, jego zdaniem, bardzo istotny problem, albowiem coraz więcej państw poprzez ustawy prawne legalizuje wolne związki, zrównując taką formę życia mężczyzny i kobiety z formalnie i definitywnie zawartym małżeństwem. A przecież instytucje państwowe mają obowiązek bronić i wspierać małżeństwo i rodzinę. To jest ich konstytutywny obowiązek. 8

9 Przeglądając twórczość naukową ks. dra A. Świerczka odnosi się wrażenie, że problematyka małżeństwa i rodziny jest zbyt dominującym tematem w jego badaniach naukowych. Można by mieć pretensje, że nie podejmuje innych tematów badawczych, że jest monotematyczny. Ale to może być tylko pozorna niedoskonałość. Albowiem tematykę małżeństwa i rodziny Habilitant ujmuje z punktu widzenia różnych dyscyplin naukowych: antropologii, socjologii, bioetyki, teologii moralnej i pastoralnej. Sugerowanie mu zatem monotematyczności nie jest uzasadnione, a nieustanne zgłębianie głównego tematu sprawia, że ks. dr A. Świerczek uzyskał miano wybitnego specjalisty w problematyce małżeństwa i rodziny. A o tym, że potrafi on profesjonalnie opracowywać także inne tematy, świadczyć może jego książka pt. Budził zaufanie i ukazywał Boga. O życiu i posłudze księdza Jana Marszałka, Kraków 2004, 175 s. Stanowi ona źródłowe opracowanie ukazujące życie i postać świątobliwego duszpasterza na Żywiecczyźnie, którego szczególną zasługą była troska o chrześcijańską formację rodzin oraz powołania do kapłaństwa i życia zakonnego. Podsumowując, trzeba wyraźnie stwierdzić, że artykuły ks. dra A. Świerczka ukazują szerokie spektrum jego zainteresowań problematyką małżeństwa i rodziny. W głównej mierze skupiają się na pokazaniu, jak nauka Kościoła wprowadzana w życie może służyć dobru i umacnianiu chrześcijańskich małżeństw i rodzin. Innymi słowy, jest to problematyka teologicznomoralna w pełnym tego słowa znaczeniu na poziomie profesjonalnym, ale równocześnie zrozumiałym i przystępnym. Jest ona dostępna także czytelnikom zagranicznym, gdyż Habilitant publikuje także w pracach zbiorowych wychodzących na Słowacji (zob. Teologiczno-pastoralne znaczenie mediacji rodzinnych, w: Súčasnost a perspektivy. Probácie a mediácie, red. Slávka Michančová, Renáta Dolanská, Prešov 2010, s ; Rola państwa wobec małżeństwa i rodziny w kontekście zjawiska wolnych związków, w: Familiaris consortio nádej pre súčasnú rodinu, Bratislava 2012, s ). 3. Recenzje i prace redakcyjne Ważną pozycję w dorobku naukowym ks. dra A. Świerczka stanowią recenzje artykułów naukowych do Roczników Nauk o Rodzinie i Pracy Socjalnej KUL. Ich cechą jest wnikliwa analiza recenzowanych prac. Są dowodem na dobre przygotowanie Habilitanta w zakresie problematyki życia małżeńskiego i rodzinnego oraz pracy socjalnej, a także jego rzeczowe i merytoryczne podejście do poruszanych w publikacjach zagadnień. Był również recenzentem jednego projektu badawczego dla Narodowego Centrum Nauki. Na osobną uwagę zasługuje praca redakcyjna ks. dra A. Świerczka. Jest on redaktorem dwóch pozycji książkowych (zob. Tajemnica miłości. Refleksje nad encykliką Deus caritas est 9

10 Benedykta XVI, Kraków 2006, 132 s. i Różne oblicza rodziny, Kraków 2010, 232 s.) oraz współredaktorem kolejnych dwóch (zob. Evangelium vitae most ku przyszłości, red. J. Brusiło, A. Świerczek, Kraków 2011, 205 s. i Dokąd zmierzasz współczesna rodzino, red. M. Duda, A. Świerczek, Kraków 20012, 370 s.). Ponadto w latach był redaktorem urzędowego czasopisma Kurii Metropolitalnej w Krakowie Notificationes e Curia Metropolitana Cracoviensi. Należy także do zespołu redakcyjnego czasopisma Studia Socialia Cracoviensia powstałego w 2009 r. W pracy tej również mogło zostać wykorzystane dobre przygotowanie Habilitanta w zakresie teologii moralnej. 4. Referaty na zjazdach i konferencjach naukowych Kolejną sprawą, która pozwala na pozytywną ocenę naukowej sylwetki ks. dra A. Świerczka, jest jego aktywny udział w licznych zjazdach i konferencjach naukowych zagranicznych i krajowych. Podczas siedemnastu sesji i konferencji wygłaszał referaty poświęcone tematyce małżeństwa i rodziny w aspekcie teologicznomoralnym. Dwa z tych referatów wygłosił na zagranicznych sympozjach naukowych i z tej racji zasługują na pełne wymienienie, mianowicie: Teologiczno-pastoralne znaczenie mediacji rodzinnych międzynarodowa konferencja naukowa nt. Súčasnost a perspektivy. Probácie a mediácie (Prešov kwietnia 2010); Rola państwa wobec małżeństwa i rodziny w kontekście zjawiska wolnych związków międzynarodowa konferencja nt. Rodina v treťom tisicroči. Familiaris consortio nádej pre súčasnú rodinu (Bratysława lutego 2011). W ogólnym podsumowaniu należy stwierdzić, że dorobek naukowo-badawczy i publikatorski ks. dra A. Świerczka, obejmujący zarówno jego dysertację habilitacyjną, jak i publikacje naukowe po doktoracie w pracach zbiorowych, czasopismach międzynarodowych i krajowych oraz recenzje i referaty charakteryzuje się ewidentnymi zaletami poznawczymi i edukacyjnymi. Widoczna jest także rzetelność warsztatowa Habilitanta, naukowa kompetencja oraz umiejętność jasnego i należytego udokumentowania przedstawianych wywodów. Jego wkład w teologię polską w tym zakresie jest niezaprzeczalny. Trzeba podkreślić, że publicystyka naukowa ks. dra A. Świerczka jest przede wszystkim świadectwem jego pracowitości i dowodzi jego zaangażowania w pracę badawczą. Omówiona twórczość teologiczna pozwala zobaczyć w nim człowieka kreatywnego, wrażliwego na aktualne problemy dotyczące małżeństw i rodzin. Podejmuje te kwestie zgodnie z normami twórczości naukowej. Ogólnie biorąc, dorobek publikatorski ks. dra A. Świerczka pokazuje, iż Habilitant jest dobrze przygotowany do samodzielnej pracy naukowej. 10

11 Można jedynie mieć pretensje o to, że Habilitant nie zadbał, aby jego publikacje były znane szerokiemu gronu odbiorców w skali ogólnopolskiej. Zasadnicza część jego publikacji, tj. książek, artykułów naukowych i sprawozdań (26 pozycji), z wyjątkiem sześciu, wydana jest w Krakowie, w lokalnych wydawnictwach. Podkreślić z kolei trzeba, że 18 artykułów opublikowanych jest w recenzowanych pracach zbiorowych, w tym dwa w książkach wydanych zagranicą, a tylko cztery w czasopismach, które znajdują się w wykazie czasopism naukowych punktowanych, takich jak: Teologia i Moralność, Polonia Sacra, Studia Socialia Cracoviensia, Sprawy Rodziny ). Generalnie należy stwierdzić, że dorobek naukowy ks. dra A. Świerczka jest znaczny pod względem ilościowym, ale przede wszystkim ciekawy i wartościowy merytorycznie. Imponuje erudycja Habilitanta, obejmująca wielorakie zagadnienia dotyczące małżeństw i rodzin w kontekście zagrożeń, jakie niesie ze sobą współczesna cywilizacja. W ten sposób Habilitant dochodzi do najważniejszego w swoich zainteresowaniach wątku, mianowicie dotyczącego alternatywnych form życia małżeńsko-rodzinnego, a więc tematu, który swoje dopełnienie znalazł w jego rozprawie habilitacyjnej. Godzien uznania jest też styl prowadzonych analiz: uporządkowany, logiczny i rzeczowy. Habilitant stara się przedstawiane tezy formułować jasno i merytorycznie je argumentować. Odpowiedzi na wysuwane w poszczególnych publikacjach zagadnienia w każdym przypadku potraktowane są sumiennie. Z powodzeniem można zatem uznać tę część dorobku ks. dra A. Świerczka za wystarczającą w kontekście postępowania habilitacyjnego. Spełnia bowiem w zakresie osiągnięć naukowo badawczych w obszarze nauk teologicznych wymogi Rozporządzenia MNiSW z dnia 1 września 2011 r. art. 4, p. 1 i 8. III. DOROBEK DYDAKTYCZNY I ORGANIZACYJNY ORAZ WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA Świadectwem twórczej aktywności ks. dra A. Świerczka jest nie tylko jego rozprawa habilitacyjna, publikacje naukowe, prace redakcyjne i referaty wygłaszane na sympozjach naukowych krajowych i zagranicznych, ale także jego aktywność dydaktyczna oraz działalność organizacyjna i współpraca międzynarodowa. 1. Dorobek dydaktyczny Ks. dr A. Świerczek od 1 października 1996 r. był zatrudniony na pełnym etacie na stanowisku asystenta na Wydziale Teologicznym PAT w Krakowie w Katedrze Teologii 11

12 Moralnej Szczegółowej, a 1 października 2000 r. pracuje na stanowisku adiunkta. Prowadzi wykłady z etyki życia małżeńskiego i rodzinnego dla alumnów w Wyższym Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Krakowie oraz z teologii małżeństwa i rodziny dla studentów świeckich na Wydziale Teologicznym PAT (UPJPII). Równocześnie od 1999 r. wykłada teologię małżeństwa i rodziny oraz etykę życia małżeńskiego i rodzinnego w Studium Teologii Rodziny działającym przy Wydziale Duszpasterstwa Rodzin Archidiecezji Krakowskiej we współpracy z Instytutem Teologii Rodziny (obecnie Instytut Nauk o Rodzinie UPJPII). Ponadto od 2008 r. prowadzi wykłady z wyżej wymienionych przedmiotów, a także z poradnictwa przyparafialnego w Instytucie Teologii Rodziny na Wydziale Nauk Społecznych. Ks. dr A. Świerczek ma znaczny udział w promowaniu nowych kadr naukowych. Od początku swojej działalności naukowej w instytucjach, w których ma wykłady, prowadzi również seminarium licencjackie i magisterskie z zakresu teologii małżeństwa i rodziny. Dotychczas pod jego kierunkiem powstało 47 prac magisterskich i 23 prace licencjackie (licencjat zawodowy). Aktualnie w seminarium magisterskim i licencjackim ks. dra A. Świerczka uczestniczy 17 studentów. 2. Działalność organizacyjna i popularyzatorska Zakres działalności organizacyjnej ks. dra A. Świerczka obejmuje kilka agend. Od 1999 r. jest kierownikiem Studium Teologii Rodziny działającym przy Wydziale Duszpasterstwa Rodzin Archidiecezji Krakowskiej. W 2005 r. czynnie uczestniczył w pracach przygotowujących otwarcie na Wydziale Teologicznym nowego kierunku Nauki o Rodzinie. Jako Kierownik tego kierunku w 2007 r. wraz z dr Małgorzatą Dudą przygotował wniosek do MNiSW o otwarcie studiów II stopnia na kierunku Nauki o Rodzinie. Uprawnienia w tym zakresie zostały przyznane uczelni w 2008 r. Na podkreślenie zasługują prace organizacyjne Habilitanta związane z funkcjonowaniem nowego Wydziału Nauk Społecznych powołanym do istnienia 1 września 2008 r. Ks. dr A. Świerczek został mianowany prodziekanem tegoż Wydziału, a rok później decyzją Rady Wydziału wybrany na trzyletnią kadencję prodziekana. W 2012 r. Rada Wydziału wybrała go ponownie na drugą kadencję pełnienia tego odpowiedzialnego urzędu. Godna podkreślenia jest aktywna działalność ks. dra A. Świerczka na rzecz swojej uczelni. Od 2009 r. jest członkiem Senackiej Komisji ds. Studenckich oraz Senackiej Komisji Stypendialnej. Angażuje się także w funkcjonowanie komisji wydziałowych: Wydziałowej 12

13 Komisji Rekrutacyjnej ds. ex-kleryków, Wydziałowej Komisji ds. funduszy oraz Wydziałowej Komisji ds. regulaminu tytułu zawodowego licencjata. Habilitant angażuje się także w działalność ogólnopolskich organizacji teologicznych. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Teologicznego, Stowarzyszenia Moralistów Polskich oraz Polskiego Stowarzyszenia Familiologicznego. Na osobną uwagę zasługuje zaangażowanie ks. dra Świerczka w prace na forum diecezjalnym. W latach był dyrektorem Wydawnictwa św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej. Równocześnie pełnił funkcję redaktora urzędowego czasopisma Krakowskiej Kurii Metropolitarnej Notificationes e Curia Metropolitana Cracoviensi. Ponadto od 2006 r. pełni funkcję cenzora kościelnego oceniającego od strony wierności nauce Kościoła przygotowywane do druku pozycje teologiczne (przeprowadził cenzurę ok. 50 pozycji książkowych). Należy wspomnieć także o popularyzatorskiej działalności ks. dra A. Świerczka. Jej wyrazem jest wiele okolicznościowych wystąpień, odczytów, pogadanek, konferencji na temat małżeństwa i rodziny na spotkaniach tematycznych różnych grup społecznych i organizacji kościelnych oraz w wielu parafiach na terenie Archidiecezji Krakowskiej. 3. Współpraca międzynarodowa W działalności naukowej ks. dra A. Świerczka zaznacza się wyraźnie jego zaangażowanie we współpracę z zagranicznymi ośrodkami naukowymi. Poza publikacjami w czasopismach obcojęzycznych oraz wygłoszonymi referatami na sympozjach zagranicznych należy także wspomnieć o tym, że Habilitant jako prodziekan Wydziału Nauk Społecznych UPJPII współpracuje z Instytutem Rodziny Jana Pawła II w Bratysławie. Przejawem tej współpracy jest m.in. wspólne organizowanie konferencji naukowych, spotkań i wymiany wykładowców i studentów pomiędzy Instytutem Rodziny Jana Pawła II w Bratysławie a Instytutem Nauk o Rodzinie Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. W kontekście współpracy międzynarodowej ks. dra A. Świerczka należy wspomnieć także o jego dwukrotnym prowadzeniu wykładów w ramach programu ERASMUS dla studentów Instytutu Rodziny Jana Pawła II w Bratysławie (od 02 do r. i od do r.). Oceniając działalność dydaktyczną, organizacyjną i popularyzatorską ks. dra A. Świerczka, należy podkreślić, że tematyka i metoda prowadzonych przez niego wykładów znamionuje doświadczonego wykładowcę akademickiego. Wykłady i ćwiczenia przygotowuje, 13

14 wykorzystując polską i obcojęzyczną literaturę teologiczną, zwłaszcza francuską. Bazuje na tekstach źródłowych Magisterium Kościoła oraz najnowszych publikacjach teologicznych. Prowadzone przez niego seminarium naukowe cieszy się dużym uznaniem studentów. Jako promotor jest kompetentny, wymagający a zarazem życzliwy. Należy także z uznaniem odnieść się do jego dotychczasowej wieloaspektowej działalności organizacyjnej i popularyzatorskiej, niezaprzeczalnych kompetencji i ogromnej pracowitości. Jego zasługi w tym zakresie zostały dostrzeżone przez władze Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. W 2007 r. otrzymał nagrodę Rektora tej Uczelni za osiągnięcia naukowe, dydaktyczne i organizacyjne. Habilitant ma także na swoim koncie Srebrny Medal za długoletnią służbę od Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (2011 r.). Z powodzeniem można zatem uznać także i tę część dorobku ks. dra A. Świerczka za wystarczającą w kontekście postępowania habilitacyjnego. Spełnia bowiem w zakresie dorobku dydaktycznego i popularyzatorskiego oraz współpracy międzynarodowej w obszarze nauk teologicznych wymogi Rozporządzenia MNiSW z dnia 1 września 2011 r. art. 5, p. 2-3, 6-9 i 11. IV. WNIOSEK KOŃCOWY Biorąc pod uwagę cały dorobek (osiągnięcia naukowo-badawcze, współpracę międzynarodową, dorobek dydaktyczny i popularyzatorski), mogę stwierdzić, że ks. dr A. Świerczek posiada kwalifikacje do prowadzenia samodzielnej pracy naukowej. Cechuje go solidność i kompetencja, co pozwala oczekiwać kolejnych interesujących opracowań i analiz. Również jego rozprawa pt. Wolne związki w świetle nauki Kościoła o małżeństwie, stanowiąca jego główne osiągnięcie naukowe po uzyskaniu stopnia doktora, pomimo poczynionych uwag i zastrzeżeń, spełnia warunki stawiane pracom habilitacyjnym. Kraków, dnia 17 listopada 2013 r. Ks. prof. dr hab. Jan Orzeszyna Kierownik Katedry Teologii Moralnej Szczegółowej Wydziału Teologicznego UPJPII w Krakowie 14

15 15