ANALIZA STANU I UWARUNKOWAŃ PRAC PLANISTYCZNYCH W GMINACH W 2013 ROKU

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "ANALIZA STANU I UWARUNKOWAŃ PRAC PLANISTYCZNYCH W GMINACH W 2013 ROKU"

Transkrypt

1 P O L S K A A K A D E M I A N A U K INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA im. S. Leszczyckiego Warszawa, ul. Twarda 51/55, tel. (22 ) , fa x (22) , e -ma il : ig ipz@twarda.pan.pl, / l/ ANALIZA STANU I UWARUNKOWAŃ PRAC PLANISTYCZNYCH W GMINACH W 2013 ROKU Zespół autorski: Przemysław Śleszyński (koordynacja) Tomasz Komornicki Aleksandra Deręgowska Beata Zielińska Opracowanie wykonane dla Departamentu Polityki Przestrzennej Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju Praca wykonana w Etapie I i II Warszawa 13 lutego 2015 r.

2 Analiza stanu i uwarunkowań prac planistycznych w gminach na koniec 2013 roku została opracowana w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju przez Zespół: dr hab. prof. PAN PRZEMYSŁAW ŚLESZYŃSKI (kierownik projektu) dr hab. prof. PAN TOMASZ KOMORNICKI, mgr ALEKSANDRA DERĘGOWSKA, BEATA ZIELIŃSKA W opracowaniu wykorzystano dane uzyskane w ramach badania PP-1 Planowanie przestrzenne w gminie realizowane i zlecone przez MIiR w 2014 r. zgodnie z Programem Badań Statystycznych Statystyki Publicznej (GUS) W przypadku cytowania prosimy o podanie źródła w następujący sposób: Śleszyński P., Komornicki T., Deręgowska A., Zielińska B., 2015, Analiza stanu i uwarunkowań prac planistycznych w gminach w 2013 roku, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa, 121 s. 1

3 Spis zawartości 1. WPROWADZENIE (P. Śleszyński) ANALIZA OGÓLNOKRAJOWA (P. Śleszyński) Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin Obowiązujące plany miejscowe Plany miejscowe w trakcie sporządzania Decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu Podsumowanie i wnioski SKUTKI FINANSOWE OBOWIĄZUJĄCYCH PLANÓW MIEJSCOWYCH (P. Śleszyński) Wprowadzenie Dochody prognozowane Prognozowane wydatki Zrealizowane wpływy Zrealizowane koszty (poniesione wydatki) Wpływy i wydatki prognozowane a zrealizowane Podsumowanie KLASYFIKACJA FUNKCJONALNA GMIN DLA POTRZEB MONITORINGU PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO (P. Śleszyński, T. Komornicki) Wprowadzenie Klasyfikacja dedukcyjno-indukcyjna Szczegółowa metodyka badawcza Szczegółowe kryteria klasyfikacyjne Wyniki klasyfikacji funkcjonalnej ZAAWANSOWANIE PRAC PLANISTYCZNYCH WEDŁUG TYPÓW FUNKCJONALNYCH GMIN (T. Komornicki) Wprowadzenie Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (obowiązujące i w trakcie sporządzania) Presja inwestycyjna na grunty rolne Wydane pozytywne decyzje o warunkach zabudowy Ocena sytuacji w zakresie prac planistycznych dla poszczególnych typów gmin Miejskie obszary funkcjonalne ośrodków wojewódzkich Miejskie obszary funkcjonalne miast subregionalnych Miasta ośrodki wielofunkcyjne Gminy o funkcjach transportowych Gminy o innych rozwiniętych funkcjach pozarolniczych (w tym turystyka oraz funkcje wielkopowierzchniowe) Gminy z funkcjami rolniczymi Gminy ekstensywnie zagospodarowane Podsumowanie CHŁONNOŚĆ DEMOGRAFICZNA W GMINNYCH DOKUMENTACH PLANISTYCZNYCH (P. Śleszyński) Założenia i cele Szacunek chłonności demograficznej według studiów gminnych Szacunek chłonności demograficznej według planów miejscowych Szacunek na podstawie zmian przeznaczenia gruntów w planach miejscowych Szacunek na podstawie zasobów gruntów rolnych w miastach Podsumowanie PODSUMOWANIE (P. Śleszyński) LITERATURA

4 ZAŁĄCZNIK STATYSTYCZNY (B. Zielińska na podstawie materiałów GUS) 1. Województwa w 2013 r Miasta powyżej 100 tys. mieszkańców w 2013 r ZAŁĄCZNIK KARTOGRAFICZNY (P. Śleszyński, A. Deręgowska) Plansza 1 Posiadanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (studium uikzp) ( r.) Plansza 2 Ustalenia studium uikzp odnośnie planów miejscowych ( r.) Plansza 3 Ustalenia studium uikzp odnośnie zmian przeznaczenia gruntów rolnych ( r.) Plansza 4 Ustalenia studium uikzp odnośnie przeznaczenia terenów pod funkcje ( r.) Plansza 5 Obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (plany miejscowe) ( r.) Plansza 6 Liczba i powierzchnia obowiązujących planów miejscowych ( r.) Plansza 7 Ustalenia planów miejscowych odnośnie zmian przeznaczenia gruntów rolniczych ( r.) Plansza 8 Ustalenia planów miejscowych odnośnie zabudowy mieszkaniowej ( r.) Plansza 9a Ustalenia planów miejscowych odnośnie przeznaczenia terenów pod funkcje ( r.) Plansza 9b Ustalenia planów miejscowych odnośnie przeznaczenia terenów pod funkcje ( r.) Plansza 10 Ustalenia planów miejscowych odnośnie przeznaczenia terenów pod funkcje w miastach powyżej 50 tys. mieszkańców ( r.) Plansza 11 Plany miejscowe w trakcie sporządzania ( r.) Plansza 12 Udział powierzchni gmin objętej planami miejscowymi w trakcie sporządzania ( r.) Plansza 13 Udział powierzchni gmin objętej obowiązującymi i sporządzanymi planami miejscowymi ( r.) Plansza 14 Decyzje lokalizacyjne w stosunku do powierzchni gmin (w 2013 r.) Plansza 15 Udział powierzchni działek w decyzjach lokalizacyjnych (w 2013 r.) Plansza 16 Przeciętna wielkość działek w decyzjach lokalizacyjnych (w 2013 r.) Plansza 17 Decyzje o warunkach zabudowy jednorodzinnej (w 2013 r.) Plansza 18 Struktura decyzji lokalizacyjnych w miastach powyżej 50 tys. mieszkańców (w 2013 r.) Plansza 19 Zmiany w pokryciu planistycznym ( r.) Plansza 20 Prognozowane wpływy w budżetach gmin ujęte w prognozach skutków finansowych wskutek uchwalenia planów miejscowych ( r.) Plansza 21 Zrealizowane wpływy w budżetach gmin wskutek uchwalenia planów miejscowych ( r.) Plansza 22 Saldo wpływów prognozowanych i zrealizowanych wskutek uchwalenia planów miejscowych ( r.) Plansza 23 Prognozowane wydatki w budżetach gmin ujęte w prognozach skutków finansowych wskutek uchwalenia planów miejscowych ( r.) Plansza 24 Zrealizowane wydatki w budżetach gmin wskutek uchwalenia planów miejscowych ( r.) Plansza 25 Saldo wydatków prognozowanych i zrealizowanych wskutek uchwalenia planów miejscowych ( r.) Plansza 26 Salda wpływów zrealizowanych i prognozowanych wskutek uchwalenia planów miejscowych według kategorii wpływów (do r.) Plansza 27 Salda wydatków zrealizowanych i prognozowanych wskutek uchwalenia planów miejscowych według kategorii wydatków (do r.) Plansza 28 Saldo wpływów i wydatków prognozowanych wskutek uchwalenia planów miejscowych ( r.) Plansza 29 Saldo wpływów i wydatków zrealizowanych wskutek uchwalenia planów miejscowych ( r.) Plansza 30 Wpływy i wydatki wskutek uchwalenia planów miejscowych w relacji do 1 ha planu (do r.) Plansza 31 Wpływy i wydatki wskutek uchwalenia planów miejscowych w relacji na 1 mieszkańca (do r.) 3

5 1. WPROWADZENIE Przedstawiane opracowanie stanowi coroczną kontynuację badań realizowanych w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN od 2006 roku na zlecenie ministra odpowiedzialnego za gospodarkę przestrzenną. Takie podejście umożliwia śledzenie zachodzących zmian na obszarach o różnej specyfice i intensywności zagospodarowania przestrzennego oraz procesów inwestycyjnych. Jest to metodyka stosowana konsekwentnie od 2006 r., zapewniając porównywalność analiz. Główne cele opracowania są następujące: 1) otrzymanie uporządkowanej informacji na temat stanu zaawansowania prac planistycznych w gminach według najnowszych dostępnych danych (koniec 2013 roku); 2) porównanie zmian, jakie zaszły w ostatnich latach w gminach w zakresie stanu prac planistycznych (ze względu na zmianę pytań ankiety w latach , w zakresie porównywalnych danych); 3) aktualizacja załącznika statystycznego i kartograficznego, obrazujących stan zawansowania prac planistycznych w gminach; 4) propozycja nowej klasyfikacji (typologii) funkcjonalnej gmin oraz przeliczenie wstecz danych i wskaźników będących podstawą analiz; 5) analiza uwarunkowań i zaawansowania prac planistycznych na obszarach o różnej specyfice funkcjonalnej według nowego podziału na typy gmin w latach ; 6) analiza prognozowanych i zrealizowanych dochodów i kosztów samorządów gminnych związanych z uchwaleniem obowiązujących planów miejscowych do roku 2013 w Polsce i różnych typach gmin wraz z analizą statystyczną i kartograficzną; 7) szacunek chłonności mieszkaniowej i demograficznej oraz ich skutków dla planowania przestrzennego na podstawie obowiązujących studiów uikzp oraz planów miejscowych. Analiza w części dotyczącej całego kraju bazuje na danych statystycznych GUS pochodzących z badania (16) Planowanie przestrzenne w gminie przeprowadzonego w 2014 r. Jako uzupełniające zostały wykorzystane dane z Banku Danych Lokalnych (udostępniane również przez GUS) oraz własne bazy IGiPZ PAN (m.in. podkłady kartograficzne). 4

6 2. ANALIZA OGÓLNOKRAJOWA 2.1. Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin W końcu 2013 r., podobnie jak w latach poprzednich, niemal wszystkie gminy w Polsce posiadały obowiązujące studia gminne (tabela 2.1). Jedynie w 15 samorządach (głównie w gminach wiejskich) brakowało tego dokumentu, w tym w 6 gminach studium było w trakcie sporządzania. W porównaniu z rokiem 2010 nieco spadła liczba dokumentów aktualizowanych (z 830 do 818), co w perspektywie jeszcze wcześniejszych danych w sumie oznacza utrzymanie się aktualizacji dokumentów na dość stabilnym poziomie około 30-35%. Warto zwrócić uwagę, że odsetek ten kolejny rok z rzędu jest znacznie wyższy w miastach na prawach powiatu (w roku 2013 na 66 miast tej kategorii, w 38 studium uikzp było w trakcie zmiany). Tak wysoki odsetek w miastach na prawach powiatu utrzymuje się drugi rok z rzędu. Ponadto wszystkie miasta na prawach powiatu posiadały ważne studium uikzp. Według danych uzyskanych z badania statystycznego w gminach można ocenić aktualność studiów uikzp. Spośród 1628 gmin, które w końcu 2013 r. nie były w trakcie aktualizacji tych dokumentów, studia z lat posiadało już tylko 199 samorządów (trzy lata wcześniej było to 335), z lat (442), z lat (888), a z lat aż 761 (z tego z 2013 r. 327). Tabela 2.1. Stan realizacji studiów gminnych w latach Posiadanie studium gminnego Ogółem W tym miasta na prawach powiatu liczba % liczba % Tak oraz dokument nie jest w trakcie zmiany , ,4 Tak oraz dokument jest w trakcie zmiany , ,6 Nie, ale dokument jest sporządzany ,2 Nie i dokument nie jest sporządzany ,4 Razem , ,0 Koszty sporządzenia zmian studiów gminnych w 2013 r. wyniosły 10,9 mln zł. Była to wartość podobna, jak w ostatnich kilku latach, wskazująca na stabilność tych kosztów i stosunkowo nieduże obciążenie dla większości samorządów. Tylko w 15 gminach koszt sporządzenia dokumentów był wyższy niż 100 tys. zł, a w 47 poniżej 10 tys. zł. W stosunku do roku poprzedniego odnotowano w zasadzie utrzymanie się średniego kosztu aktualizacji (40,3 tys., 5

7 podczas gdy np. w ,9 tys. zł, ,0 tys. zł, ,9 tys. zł). Obliczenia te nie obejmują jednak informacji o bezkosztowych zmianach studiów uikzp, tj. takich, dla których gminy wpisały wartość zerową (w 2013 r. 31 gmin, m.in. miasta na prawach powiatu Olsztyn i Chełm). Według zapisów studiów gminnych przewidywana powierzchnia gmin do objęcia planami miejscowymi zmieniła się w całym kraju w minimalnym stopniu (tabela 2.2). W 2013 r. planowano, że 22,8% powierzchni Polski (w 2012 r. 22,8%, w 2011 r. 22,4%), powinno być objęte szczegółową dokumentacją. Przy tym wcześniejsze Analizy i Raporty wskazywały, że w większości gminy przewidują sporządzanie planów miejscowych na podstawie obowiązku planistycznego (są to tzw. plany obowiązkowe, inaczej obligatoryjne ). Co istotne, po znacznym wzroście w 2012 r. w miastach na prawach powiatu, powierzchnia ta spadła z 194,8 do 144,4 tys. ha. Trudno jednoznacznie wskazywać na przyczyny tak dużego spadku. Powodem może być zarówno zmiana polityki przestrzennej miast, wyrażająca się w aktualizacjach dokumentów, jak też zmiany obowiązujących przepisów, mających związek z planowaniem przestrzennym. Aby to wyjaśnić, potrzebne byłyby bardziej szczegółowe analizy. Tabela 2.2. Wskazania studiów gminnych odnośnie przewidywanego, docelowego pokrycia planami miejscowymi w latach W tym miasta Ogółem Wskaźnik, jednostka miary na prawach powiatu Powierzchnia ogółem (tys. ha) 6 994, , ,9 165,8 194,8 144,4 % powierzchni (cały kraj lub wszystkie miasta na prawach powiatu) 22,4 22,8 22,7 23,4 27,5 20,4 % powierzchni (tylko gminy, które udzieliły odpowiedzi) 34,7 35,3 35,2 43,0 45,5 39,6 Powyższy wskaźnik, podobnie jak w latach poprzednich, jest poważnie (około dwukrotnie) zaniżony z powodu niepodania informacji przez część gmin, a zwłaszcza przez te samorządy, które dokonują aktualizacji dokumentów. Jeśli uwzględnić tylko te gminy, które udzieliły odpowiedzi na to pytanie (było ich 1644, czyli 66,3%), okazuje się, że tak obliczony wskaźnik wzrasta do 35,7%. Równocześnie w stosunku do miast na prawach powiatu, które udzieliły odpowiedzi (28 miast), jest to 39,6% powierzchni przewidzianej do pokrycia planami. W obydwu przypadkach (wszystkie gminy w kraju i miasta na prawach powiatu) jest to w zasadzie poziom z lat ubiegłych. Powyżej obliczony i korzystniejszy wskaźnik w przypadku części regionów jest nadal zaniżony, gdyż gminy często z zasady nie sporządzają planów miejscowych dla niektórych terenów, np. będących własnością Lasów Państwowych. W tych przypadkach część samorządów obszary te klasyfikuje, jako wymagające sporządzenia planów miejscowych (ale nie na podstawie tzw. obowiązku planistycznego, tylko fakultatywnie), a część nie. Dotyczy to szczególnie zachodniej i północnej Polski, charakteryzującej się wysoką lesistością i niskim 6

8 udziałem prywatnej własności gruntów leśnych (lubuskie, zachodniopomorskie, dolnośląskie, pomorskie, warmińsko-mazurskie). Zróżnicowanie regionalne wskazań dotyczących pokrycia planistycznego zawartych w studiach gminnych jest konsekwentnie bardzo duże. Od wielu lat w Raportach i Analizach wskazuje się, że nie nawiązuje ono ani do hierarchii administracyjno-osadniczej, ani też do uwarunkowań społeczno-gospodarczych, takich jak zwłaszcza intensywność użytkowania. Widać to wyraźnie na planszy 2 w załączniku kartograficznym. Przykładowo bardzo często zdarza się, że położone peryferyjnie gminy wiejskie mają znacznie wyższe przewidywane udziały pokrycia planistycznego, niż nawet niektóre duże miasta i ogólnie tereny silnie zurbanizowane. Może to nawet stawiać pod znakiem zapytania sensowność obecnych zapisów prawnych w tym zakresie, które powinny być bardziej sprecyzowane, a nade wszystko bardziej skłaniać gminy położone na obszarach o silniejszej presji inwestycyjnej do sporządzania planów miejscowych i przeciwdziałaniu rozpraszaniu zabudowy. Powyższa uwaga nabiera dodatkowego znaczenia w zestawieniu z trendami obserwowanymi w zakresie przewidywanych w studiach gminnych zmian przeznaczenia gruntów (tabela 2.3). Według danych uzyskanych z ankiety w porównaniu z poprzednim rokiem powierzchnia przewidywanych odrolnień wzrosła do 420,6 tys. ha ( ,6 tys. ha, ,6 tys. ha, ,3 tys. ha), ale pamiętać należy, że dane te nie dotyczą gmin ze zmienianym dokumentem studium oraz że nie wszystkie gminy podały stosowne informacje. Dokonując odpowiednich proporcjonalnych obliczeń dla samorządów, dla których pozyskano dane, w przypadku kraju otrzymujemy wskaźnik udziału powierzchni odrolnień w wysokości 2,1%, czyli na poziomie analogicznym w stosunku do roku ubiegłego (obydwa warianty obliczeń przedstawiono w tabeli 2.3). Ten sam wskaźnik dla miast na prawach powiatu wyniósł 2,1%, ale trzeba wspomnieć, że pozyskane dane dotyczyły tylko 7 miast. Trzeba jednak pamiętać, że zgodnie z nowelizacją ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych (obowiązującej od 1 stycznia 2009 r.), wszystkie grunty rolne w granicach administracyjnych miast zostały automatycznie odrolnione. Dla właściwiej oceny wielkości rzeczywistych udziałów odrolnień sprawę komplikuje fakt, że przeważająca część tych terenów w istniejących planach miejscowych nie podlegała zmianie przeznaczenia. Tabela 2.3. Powierzchnie terenów przewidzianych do zmiany użytkowania według wskazań studiów gminnych w latach W tym miasta Ogółem Wskaźnik na prawach powiatu Zmiany przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze, tzw. odrolnienia (tys. ha) 429,6 403,4 420,6 7,9 7,3 7,6 % powierzchni (cały kraj lub wszystkie miasta na prawach powiatu) 1,4 1,3 1,3 1,1 1,0 1,1 % powierzchni (proporcjonalnie do powierzchni gmin, które podały odpowiedzi) 3,5* 2,1 2,1 8,6* 1,8 2,1 *w roku 2011 w obliczeniach ze względu na brak rozróżnienia pominięto dane dla gmin, w których wystąpiła wartość 0. Gdyby podobnie postąpić w okresie , wskaźnik w obydwu latach wyniósłby 9,2%. 7

9 Dokładniejsza analiza regionalna wykonana dla ostatnich posiadanych danych (plansza 3 w załączniku kartograficznym) pokazuje, że dla większości gmin przewidywane w studiach zmiany przeznaczenia gruntów na ogół nie przekraczają poziomu 1,0-1,5%, sporadycznie osiągając poziom kilkuprocentowy. Zwiększona presja inwestycyjna występuje jednak nie tylko w strefach podmiejskich miast, ale w wielu innych gminach, zwłaszcza środkowej Polski, a także np. na Pomorzu oraz pojezierzach. Co istotne, obszar podwyższonego wskaźnika występuje też w dużej odległości od stolicy, co jest zdecydowanie niekorzystne, gdyż świadczy o tendencji do rozpraszania zabudowy w dużej odległości. Obserwowano to już we wcześniejszych latach 1. Strukturę funkcjonalną terenów, zapisanych w studiach gminnych, przedstawiono w tabeli 2.4 oraz ryc Otrzymano dane dla 1533 gmin (w poprzednich latach dla ), czyli dla ponad 60% ich liczby, obejmujących około 60% ludności i powierzchni kraju. Podawane dalej dane uwzględniają tę 60-procentową proporcję, tzn. udziały procentowe dla poszczególnych kategorii obliczano tylko dla tych gmin, dla których posiadano dane. Szczegółowy podział na kategorie użytkowania ujawnia kilka istotnych zróżnicowań. Tabela 2.4. Wskazania studiów gminnych odnośnie struktury przeznaczenia terenów w latach r. Dane dla około 60% gmin (rok , rok , rok , rok , rok samorządy) Rok Usługowe Produkcyjne Komunikacyjne Infrastruktury technicznej Zabudowa mieszkaniowa w tym ogółero- wielodzinna ogółem Rolnicze w tym zabudowa zagrodowa Zieleni i wód Inne i niesklasyfikowane Razem % ,6 1,3 3,0 3,0 2,8 1,6 46,0 18,4 11,3 100, ,2 1,6 3,2 2,9 2,9 1,6 45,9 19,1 10,3 100, ,7 1,3 3,1 2,8 2,9 1,6 45,9 19,5 10,6 100, ,1 1,3 3,0 3,0 2,8 1,3 46,4 8,5 19,7 10,8 100, ,5 1,3 3,0 2,9 2,8 1,5 47,5 8,3 19,7 10,1 100,0 Uwaga: nie wszystkie wiersze sumują się do 100,0%, ze względu na zaokrąglanie danych W całym kraju wciąż bardzo dużo, bowiem 12,5% powierzchni gmin ( ,1%) przeznaczano pod zabudowę, głównie jednorodzinną 11,3% (11,8%). Odsetek ten był znacznie wyższy dla miast (po 24,7% w miastach na prawach powiatu i w pozostałych gminach miejskich). W innych kategoriach gmin udział terenów tego typu jest już mniejszy, choć biorąc pod uwagę specyfikę tych jednostek, nadal wysoki w stosunku do rzeczywistego zapotrzebowania (gminy wiejskie 12,5%). 1 W świetle innych, bardziej szczegółowych badań zauważono, że w strefie podmiejskiej Warszawy obserwuje się wyraźne przesunięcie zwiększonego odsetka odrolnień w stosunku do istniejącej zabudowy w kierunku zewnętrznym (Śleszyński P., 2012, Obszar Metropolitalny Warszawy a rozwój Mazowsza, Trendy Rozwojowe Mazowsza, 8, Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego, Warszawa). Podobne procesy obserwuje się też w innych dużych aglomeracjach. 8

10 POLSKA OGÓŁEM MIASTA NA PRAWACH POWIATU GMINY MIEJSKIE GMINY MIEJSKO-WIEJSKIE GMINY WIEJSKIE Ryc Wskazania studiów gminnych odnośnie struktury przeznaczenia terenów w studiach gminnych według stanu na koniec 2013 r. Uwaga: nie wszystkie wartości na diagramach kołowych sumują się do 100,0%, ze względu na zaokrąglanie danych 9

11 Łącznie tereny pod zabudowę mieszkaniową przewidziane w 1533 studiach gminnych zajmowały 2334 tys. ha, z czego na zabudowę jednorodzinną przypadło 2101 tys. ha. Gdyby przyjąć w tym ostatnim przypadku chłonność demograficzną na poziomie 40 osób/ha, daje to tereny pod osadnictwo w wysokości 84 mln osób. Jest to oczywiście zgrubny szacunek (który będzie przedmiotem uszczegółowienia w kolejnym etapie opracowania), ale który pokazuje skalę przeszacowania potrzeb inwestycyjnych. Funkcje usługowe w studiach gminnych zajmowały 3,0% (podobnie jak rok wcześniej), przy czym w miastach było to około 10%. Rozkład wartości procentowych udziałów tych powierzchni był zgodny z hierarchią funkcjonalną, tj. występowała prawidłowość, że im większe miasto, tym odsetek ten na ogół był większy. Na przykład w Warszawie takich terenów było 13,2%, Wrocławiu 12,1%, w Gdańsku 15,0%, podczas gdy w Nowym Sączu 8,1%, Zamościu 6,0%, Grudziądzu 4,0%, Sandomierzu 2,7%, Bielsku Podlaskim 1,8%. W przypadku funkcji produkcyjnych, komunikacyjnych i technicznych ich udziały nie przekraczały każdorazowo poziomu 10%. Natomiast tereny rolnicze w studiach gminnych zajmowały blisko połowę powierzchni (47,5%). Ich udział jest stosunkowo wysoki także w niektórych mniejszych miastach (często 20-30% powierzchni). Wśród miast na prawach powiatu dostępne dane wskazują zwłaszcza na Dąbrowę Górniczą (37,4%) oraz Jastrzębie-Zdrój (35,7%). Oznacza to istnienie potencjalnie dużych rezerw terenowych, np. dla lokalizacji nowej zabudowy. Od roku 2012 są dostępne dane, jaka część terenów rolniczych przewidywana jest pod zabudowę zagrodową. Dane wskazują na bardzo duży odsetek w skali całego kraju w wysokości 8,3% (rok wcześniej 8,5%). Natomiast w miastach na prawach powiatu było to 0,7% (0,9%), w innych gminach miejskich 3,0% (3,1%), w gminach miejsko-wiejskich 6,8% (7,2%) i w gminach wiejskich 9,3% (9,5%) ich powierzchni. Tak wysoki odsetek może to być kolejną przyczyną postępującego rozpraszania zabudowy. Tereny zieleni i wód zajmowały 19,7% (tak samo rok wcześniej). Co może wydać się dziwne, ich udział był wyższy w większych miastach, niż na terenach wiejskich (miasta na prawach powiatu 34,3%, natomiast gminy wiejskie 17,7%). Oznacza to, że w dużych miastach istnieje stosunkowo dobre zabezpieczenie terenów zielonych z punktu widzenia jakości życia. Z drugiej strony może to również wskazywać, że obszary tych miast są stosunkowo ekstensywnie zagospodarowane. Warto też zwrócić uwagę na niewielki wzrost tego wskaźnika w kolejnych latach (zatrzymany jednak w 2013 r.). Pozostałe tereny we wszystkich kategoriach gmin stanowiły małą część zarezerwowanych powierzchni (w Polsce ogółem 10,1%). Część z nich to jednak obszary, które w ankiecie zostały wpisane bez bardziej szczegółowej klasyfikacji, tj. do jednego z wcześniej wymienionych typów, prawdopodobnie ze względu na zapisy w studiach o funkcjach mieszanych lub dopuszczeniu innych funkcji do istniejących (ma to miejsce powszechnie w przypadku funkcji mieszkaniowych i usługowych i część gmin po prostu nie poradziła sobie z rozszacowaniem 10

12 przewidywanych terenów). Jeśli tak byłoby rzeczywiście, to wysokie wskaźniki przewidywania terenów mieszkaniowych należałoby jeszcze zweryfikować w górę. Korzystny jest zaobserwowany trend spadku udziału terenów przewidywanych pod zabudowę. Od 2010 r., kiedy odnotowano najwyższą wartość (14,2%) wskaźnik ten spadł o 1,7 punktu procentowego (p.p.). Daje to rocznie około pół p.p. Warto zwrócić uwagę, że jeśli weźmie się dane ze studiów według lat ich uchwalenia bądź ostatniej zmiany, trend spadkowy jest wyraźniejszy (ryc. 2.2), jakkolwiek w ostatnich dwóch latach mamy do czynienia z niewielkim wzrostem (w przypadku zabudowy jednorodzinnej z 9,3 do 9,7% powierzchni gmin; dane dla odpowiednio 264 i 304 dokumentów). Ryc Udział terenów pod zabudowę jednorodzinną w obowiązujących studiach gminnych według dat ich uchwalenia (w tym ostatniej zmiany). Gwiazdką oznaczono lata, w których prezentowane dane dotyczą mniej niż 50 gmin Podsumowując, udział terenów wskazywanych pod zabudowę w studiach gminnych jest dosyć zgodny w stosunku do hierarchii administracyjno-osadniczej, czyli że w większych ośrodkach tego typu tereny zajmują większą powierzchnię. Potwierdzono jednak kolejny (czwarty) rok z rzędu bardzo niepokojące zjawisko związane z dopuszczaniem stosunkowo dużych powierzchni pod budownictwo mieszkaniowe, zwłaszcza jednorodzinne. Warto też zwrócić uwagę na rejestrowany (po raz drugi w ankiecie gminnej) stosunkowo wysoki udział terenów pod zabudowę zagrodową, przewidywany w studiach uikzp. Wszystkie wymienione elementy sprzyjają rozpraszaniu zabudowy i ogólnie oznaczają wysoką ekstensywność osadnictwa Obowiązujące plany miejscowe W końcu 2013 r. w Polsce plany miejscowe posiadały 2289 gminy, czyli 92,3%. Liczba ta wzrasta w niewielkim stopniu. Wprawdzie od roku 2004, od kiedy istnieją porównywalne 11

13 dane, odsetek gmin mających plany miejscowe wzrósł o ponad 10 punktów procentowych (p.p.), ale w ostatnich kilku latach tempo to spada ( gmin). Ponadto w 2013 r. 336 samorządów (rok wcześniej 357) posiadało tylko jeden plan, 509 (513) od 2 do 5, 806 (800) od 6 do 20, 580 (556) od 21 do 100 oraz 58 (53) 101 i więcej. Największą liczbę obowiązujących dokumentów odnotowano w Gdańsku (531, wzrost w ciągu roku o kolejne 25), Żukowie (457, bez zmian) oraz Wrocławiu (335, wzrost o 23 dokumenty). Łącznie w końcu 2013 r. odnotowano planów, czyli o 1880 więcej, niż rok wcześniej (tabela 2.5). Warto zwrócić uwagę, że był to większy wzrost, niż w 2012 r. (1454). Z tego już dokumentów (wobec w 2012 roku i w 2010 r.) było opracowanych na podstawie ustawy z 2003 r. A zatem udział nowych planów po ponad 10 latach obowiązywania nowej ustawy w końcu przekroczył 50%. Ten symboliczny fakt w miastach na prawach powiatu nastąpił już w 2011 roku. Tabela 2.5. Liczba obowiązujących planów miejscowych w latach Liczba planów miejscowych w tym w miastach Polska na prawach powiatu Rok w tym na podstawie w tym na podstawie ogółem ogółem ustawy z 2003 r. ustawy z 2003 r. % obowiązujących planów cych planów % obowiązują- liczba liczba , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,3 Wyraźniejszy postęp w pracach planistycznych, tak jak w latach poprzednich, odnotowano właśnie w przypadku miast na prawach powiatu. Liczba planów miejscowych opracowanych na podstawie ustawy z 2003 r. w ciągu roku wzrosła z 2786 do 3134, a więc o ponad 12%. Natomiast łączna liczba planów (z obydwu ustaw) wzrosła z 4546 do 4875, czyli o około 7%. Warto jednak pamiętać, że ponad 10% tej liczby dotyczy samego Gdańska, a 15% Trójmiasta). Bardziej miarodajną informację na temat postępów w pracach planistycznych daje porównanie powierzchni gmin pokrytej obowiązującymi planami miejscowymi (tabela 2.6, ryc. 2.3). Podczas gdy w końcu roku 2012 planami pokryte było 28,0% powierzchni kraju, to w 2013 r. wskaźnik ten osiągnął 28,6%. Oznacza to wzrost w ciągu roku zaledwie o 0,6 p.p., czyli mniej, niż nawet w ocenionych jako bardzo słabe poprzednich trzech latach (0,7-0,9 12

14 p.p.). Umiarkowanie poprawia tę statystykę fakt, że pokrycie planami uchwalanymi a podstawie ustawy z 2003 r. 2 wzrosło o 1,1 p.p. Przedstawione wyżej liczby wskazują na trwałe już wyhamowanie prac planistycznych. O ile jeszcze w latach średni roczny przyrost powierzchni pokrytej planami powiększał się w skali kraju średniorocznie o ponad dwa punkty procentowe, to po 2008 roku miało miejsce znaczne osłabienie dynamiki. Tabela 2.6. Powierzchnia kraju, w tym miast na prawach powiatu objęta obowiązującymi planami miejscowymi ( ). Dane mogą się różnić od podawanych w poprzednich opracowaniach ze względu na aktualizację danych GUS w kolejnych latach Polska W tym miasta na prawach powiatu Rok powierzchnia objęta na podstawie obydwu ustaw ogółem w tym na podstawie ustawy z 2003 r. powierzchnia objęta na podstawie obydwu ustaw ogółem w tym na podstawie ustawy z 2003 r. tys. ha % tys. ha % tys. ha % tys. ha % ,8 17,2 830,5 2,7 127,7 18,1 20,9 3, ,7 19, ,0 5,2 148,7 21,1 36,7 5, ,4 22, ,5 7,5 194,3 27,5 73,9 10, ,1 24, ,6 9,3 222,2 31,5 107,2 15, ,9 25, ,8 10,6 243,9 34,5 120,0 17, ,4 25, ,3 12,2 235,1 33,3 118,3 16, ,5 26, ,5 13,3 258,4 36,4 144,2 20, ,3 27, ,7 14,2 279,4 39,4 166,1 23, ,3 28, ,8 15,0 301,1 42,5 196,8 27, ,0 28, ,2 16,1 315,8 44,0 226,0 31,5 W sumie powierzchnia pokryta planami miejscowymi w końcu 2013 r. wzrosła do blisko 9 mln ha (przyrost o 207 tys. ha), w tym na podstawie ustawy z 2003 r. do 5,0 mln ha. Udział powierzchni pokrytej planami sporządzonymi na jej podstawie wzrósł do 16,1% powierzchni kraju (rok wcześniej 15,0%). 2 tj. Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U nr 80 poz. 717). 13

15 Ryc Zmiany pokrycia planistycznego w latach w różnych kategoriach gmin W miastach na prawach powiatu pokrycie planistyczne osiągnęło 44,0% (rok wcześniej 42,5%). Jest to znacznie lepszy wskaźnik, niż dla Polski ogółem, ale biorąc pod uwagę, że w zasadzie całe obszary tych miast powinny być objęte planami, wysokość tego wskaźnika, jak się wydaje, należy ocenić jeszcze mniej korzystnie, niż dla całego kraju. W ciągu 10 lat wskaźnik ten ledwo podwoił się. Warto jednak odnotować, że po okresie zastoju około 2008 r. lub nawet spadku (który, jak się okazało w poprzednich badaniach, po części wynikał z przyczyn statystycznych), ostatni okres przyniósł wzrost powierzchni pokrytej planami miejscowymi, w latach o blisko 11 punktów procentowych. Dane o liczbie i powierzchni planów pozwalają obliczyć przeciętną powierzchnię planu miejscowego w gminach (ryc. 2.4). Okazuje się, że we wszystkich czterech ostatnich przekrojach czasowych najwięcej gmin jest dla przedziału ha, a następnie ha. Widać też korzystną tendencję do zmniejszania liczby gmin mających plany o średniej małej powierzchni (poniżej 3 ha). Natomiast największe wzrosty, podobnie jak w roku ubiegłym, obserwowano dla gmin o średnich powierzchniach dokumentów ( ha, ha). Spada też liczba planów największych, o powierzchni powyżej ha, obejmujących zazwyczaj obszar całej gminy. Podczas gdy w roku 2009 takich gmin było 109, to w 2013 już tylko

16 Ryc Liczba gmin pod względem przeciętnej powierzchni planów miejscowych w latach Zróżnicowania regionalne pokrycia planistycznego nie zmieniają się zasadniczo od czasu, od którego posiadane są dane z ankiety (Program Badań Statystycznych Statystyki Publicznej). Najwyższe wskaźniki pokrycia, w niektórych województwach powyżej 50%, w tym w niektórych powiatach powyżej 75%, charakteryzują południową i wschodnią część kraju, w tym wzdłuż korytarza transportowego A4 (tabela 2.7, ryc. 2.5). Natomiast w regionach północnych i zachodnich pokrycie jest zdecydowanie niższe i nie osiąga niekiedy nawet 10%. W tej sytuacji od lat znajdują się dwa województwa: kujawsko-pomorskie i lubuskie, w których na koniec 2013 r. pokrycie nie przekroczyło odpowiednio 5,2% i 8,0% (choć w tym drugim w ostatnich latach odnotowano dwukrotny wzrost pokrycia). Tak niskich wartości nie usprawiedliwia fakt, że ostatnie z wymienionych województw charakteryzuje się najwyższym w kraju udziałem powierzchni leśnych zarządzanych przez Lasy Państwowe, na których sporządzanie planów miejscowych nie jest wymagane. Ponadto niskie pokrycie planistyczne cechuje województwo podkarpackie (8,1%) i warmińsko-mazurskie (12,3%). 15

17 Tabela 2.7. Wskaźniki pokrycia planistycznego obowiązującymi planami miejscowymi w województwach w 2013 r. Województwo ogółem Liczba planów w tym na podstawie ustawy z 2003 r. % planów ogółem ogółem (tys. ha) % powierzchni (pokrycie planistyczne) Powierzchnia planów % powierzchni zajętej przez plany według ustawy z 2003 r. przeciętna powierzchnia planu (ha) ogółem w tym plany na podstawie ustawy z 2003 r. Zmiana pokrycia planistycznego w ciągu roku (w p.p.) Dolnośląskie ,5 1172,8 58,8 35, ,9 Kujawsko-Pomorskie ,4 93,0 5,2 3, ,3 Lubelskie ,5 1460,3 58,1 19, ,5 Lubuskie ,8 112,3 8,0 5, ,7 Łódzkie ,7 544,1 29,9 11, ,0 Małopolskie ,1 1001,3 66,0 52, ,5 Mazowieckie ,9 1061,6 29,9 14, ,4 Opolskie ,7 366,6 38,9 21, ,5 Podkarpackie ,8 143,7 8,1 5, ,2 Podlaskie ,0 312,9 15,5 9, ,6 Pomorskie ,4 327,7 17,9 12, ,1 Śląskie ,1 797,5 64,7 50, ,3 Świętokrzyskie ,9 317,7 27,1 25, ,0 Warmińsko-Mazurskie ,6 296,1 12,3 7, ,1 Wielkopolskie ,3 530,3 17,8 7, ,5 Zachodniopomorskie ,9 413,0 18,0 6, ,4 Polska ogółem ,6 8951,0 28,6 16, ,7 W skali całego kraju niski na ogół wskaźnik pokrycia planami miejscowymi jest rekompensowany sytuacją we wschodnich, południowych i środkowopolskich województwach, gdzie duże obszarowo gminy wiejskie i miejsko-wiejskie są pokryte w całości szczegółowymi dokumentami planistycznymi. Często jest to jeden dokument sporządzony dla całej gminy. W końcu 2013 r. cztery województwa miały pokrycie w wysokości powyżej połowy powierzchni gmin: małopolskie (66,0%, rok wcześniej 65,5%), śląskie (64,7 i 63,4%), dolnośląskie (58,8 i 56,9%) oraz lubelskie (58,1 i 57,6%). W województwach wzrost pokrycia był powolny, tylko w jednym (świętokrzyskie) osiągnęła 3 punkty procentowe. Najniższy przyrost odnotowano w województwie świętokrzyskim (zaledwie 0,1 p.p.). Bardzo zróżnicowana była przeciętna powierzchnia planu. Wahała się ona od 53 ha (kujawsko-pomorskie) do 766 ha (lubelskie). Ten ostatni wynik był spowodowany uchwaleniem swego czasu w wielu samorządach planów miejscowych dla całej powierzchni gmin. 16

18 Ryc Pokrycie obowiązującymi planami miejscowymi w powiatach w końcu 2013 r. (dane zostały zagregowane z gmin, szczegółowe mapy z podziałem gminnym znajdują się w załączniku kartograficznym) 17

19 Ryc Zmiany pokrycia planistycznego według powiatów w pięcioleciu (dane zostały zagregowane z gmin, szczegółowe mapy z podziałem gminnym znajdują się w załączniku kartograficznym) Porównanie bardziej szczegółowych zmian, jakie zaszły w pięcioleciu przedstawiono na ryc. 2.6 (według danych zagregowanych w powiatach). Generalnie, w większości powiatów nie odnotowano większych zmian. Zwraca natomiast uwagę stosunkowo duże zróżnicowanie przyrostów i spadków pokrycia w różnych częściach kraju, na ogół nie skorelowane regionalnie. Pozytywnie przedstawia się województwo dolnośląskie, opolskie i świętokrzyskie, a częściowo śląskie, małopolskie, wielkopolskie, pomorskie i zachodniopomorskie. Generalnie oznacza to dużą indywidualność prac planistycznych. Niepokojący jest fakt wystąpienia stosunkowo dużej liczby powiatów, w których wskaźnik objęcia powierzchni planami miejscowymi spadł o ponad 10 punktów procentowych, m.in. w różnych miejscach w województwie mazowieckim. Nie jest to jednak zjawisko powszechne obszarowo, gdyż wynika na ogół z faktu, że uchylano plany w tych powiatach, w których tylko niektóre gminy miały większe pokrycie planistyczne. 18

20 Podobnie jak rok i dwa lata wcześniej, pozytywnie należy odnotować przyrost powierzchni pokrytych planami miejscowymi w największych miastach Polski (ryc. 2.7), ale nie było to już tak szybkie tempo, jak obserwowane w poprzednich latach (zwłaszcza w okresie ). W grupie 10 największych miast w 2013 r. było to średnio 2,6 punktu procentowego (p.p.), podczas gdy w 2012 r. 1,8 p.p. (2010 r. 4,2 p.p.). W wartościach procentowych w Warszawie osiągnięto 31,6% (rok wcześniej 29,7%), Krakowie 48,2 (37,7%), Poznaniu 40,1% (34,6%), Wrocławiu 54,6% (50,9%) oraz Gdańsku 68,0% (67,3%). Szczególnie warto odnotować szybki przyrost powierzchni pokrytej planami w Krakowie (od 2009 r. niemal trzykrotny przyrost, z pułapu około 17%). Bardzo niskie wskaźniki obserwowano m.in. w Łodzi (6,2%) i Radomiu (10,2%). Natomiast pełne lub prawie pełne (co najmniej 95%) pokrycie w miastach na prawach powiatu odnotowano (w kolejności alfabetycznej) w Chełmie, Chorzowie, Jastrzębiu-Zdroju, Koninie, Rudzie Śląskiej, Rybniku, Siemianowicach Śląskich, Zamościu oraz Żorach, czyli tak samo, jak w poprzednich latach. W miastach na prawach powiatu w ciągu roku najwyższe przyrosty odnotowano we wspominanym już w podobnym kontekście Krakowie (10,5 p.p.), a także Białej Podlaskiej i Jeleniej Górze (10-12 p.p.). Wałbrzychu (wzrost o 16,8 p.p.). Ponadto w 4 miastach miał miejsce wzrost o 5-8 p.p. (Poznań, Suwałki, Grudziądz, Kielce, Krosno). Silniejszy spadek wskaźnika pokrycia nastąpił w Tarnobrzegu (8,8 p.p.). Sytuacja nie zmieniła się lub oscylowała wokół pół punktu procentowego w kilkunastu innych miastach na prawach powiatu. 19

21 Ryc Zmiany pokrycia planistycznego w największych miastach Polski w latach Problem spadku pokrycia planistycznego, obserwowany już wcześniej (w roku 2012), na szczęście nie okazał się znaczący. W skali całego kraju, tylko w 5 gminach (rok wcześniej w 11) powierzchnia objęta planami miejscowymi spadła o więcej niż 10 punktów procentowych. Były to następujące gminy: Ostrów Mazowiecka, Lesznowola (mazowieckie), Żegocina (małopolskie), Krzepice (śląskie). Bolesławiec, Przeworno (dolnośląskie) i Kolbudy (pomorskie). W niektórych z tych gmin przystąpiono do opracowywania nowych planów miejscowych. Przeciętna powierzchnia planu w całym kraju wyniosła 205 ha (rok wcześniej 210 ha, dwa lata wcześniej 212 ha, a trzy lata wcześniej 216 ha). Oznacza to słabe, ale dość wyraźne utrzymanie się tendencji spadkowej. W poszczególnych kategoriach gmin i województwach wskaźnik ten był bardzo zróżnicowany. W miastach na prawach powiatu i pozostałych gminach miejskich plany były najmniejsze (65 i 70 ha, rok wcześniej odpowiednio 72 i 81 ha). Największe powierzchniowo plany odnotowano w gminach miejsko-wiejskich i wiejskich (190 i 283 ha, rok wcześniej odpowiednio 203 i 364 ha). Warto zwrócić uwagę, że plany uchwalane na podstawie nowej ustawy (2003) są pod względem przeciętnej powierzchni większe, niż dokumenty obowiązujące na podstawie ustawy wcześniejszej (1994). Przeciętna powierzchnia obowiązującego planu na podstawie ustawy z 2003 r. wyniosła 228 ha, podczas gdy dla ustawy z 1994 r. 182 ha. Prawidłowość ta utrzymuje się już kolejny rok z rzędu, co jest zjawiskiem korzystnym, jednak wartości te w kolejnych latach zmniejszają się (np. w 2005 roku dla dokumentów uchwalonych na podstaawie ustawy z 2003 r. było to jeszcze 479 ha, a w ha). Na koniec 2013 r. w planach miejscowych przewidziano przeznaczenie na cele nierolnicze i nieleśne gruntów rolnych i leśnych obejmujących powierzchnię 578,1 tys. ha (2012 r. 609,9 tys. ha, 2011 r. 599,2 tys. ha, 2010 r. 598,8 tys. ha, 2009 r. 528,0 tys. ha), co stanowiło 1,85% powierzchni kraju (tabela 2.8). Według tych zbiorczych danych można byłoby sądzić, że w ciągu ostatnich lat nastąpiła pewna stabilizacja zmian przeznaczenia gruntów. Dokładniejsza analiza danych pokazuje, że wiele gmin nie wypełniło tych danych w ankiecie, zatem faktyczny wskaźnik jest z pewnością wyższy. Według danych za 2012 r., na 2279 gmin w Polsce, w których obowiązywał co najmniej 1 plan miejscowy, aż w 386 nie podano bowiem informacji o powierzchni odrolnień. Dotyczy to informacji statystycznej o 6,7 tys. planów (16% całkowitej ich liczby) o łącznej powierzchni 1,5 mln ha (17% ich całkowitej powierzchni). Na tej podstawie można przypuszczać, że odsetek zmian przeznaczenia gruntów jest wyższy o około 10%. Prawdopodobnie jednak i ten szacunek faktycznego udziału zmian przeznaczenia gruntów jest też zaniżony, ze względu na fakt, że nie wszystkie gminy podały jakiekolwiek dane. 20

22 Tabela 2.8. Zmiany przeznaczenia gruntów rolnych na cele nierolnicze i leśnych na cele nieleśne, zapisane w obowiązujących planach miejscowych w końcu 2013 r. Obszar Powierzchnia (tys. ha) ogółem w tym odrolnienia w tym odlesienia ogółem % powierzchni gmin w tym odrolnienia w tym odlesienia % powierzchni obowiązujących planów w tym w tym ogółem odrolnienia odlesienia Polska 578,1 510,9 67,2 1,85 1,63 0,21 5,7 0,8 578,1 Miasta na prawach powiatu 17,0 15,2 1,8 2,37 2,12 0,25 4,8 0,6 17,0 Gminy miejskie 29,2 26,0 3,2 4,27 3,80 0,47 7,2 0,9 29,2 Gminy miej.- wiej. 193,8 169,0 24,9 1,90 1,66 0,24 6,8 1,0 193,8 Gminy wiejskie 338,1 300,8 37,3 1,72 1,53 0,19 5,2 0,6 338,1 Dolnośląskie 50,7 48,1 2,7 2,54 2,41 0,13 4,1 0,2 50,7 Kujawsko-Pom. 15,2 14,1 1,1 0,85 0,79 0,06 15,2 1,2 15,2 Lubelskie 41,8 39,6 2,2 1,67 1,58 0,09 2,7 0,2 41,8 Lubuskie 12,9 11,8 1,1 0,92 0,84 0,08 10,5 1,0 12,9 Łódzkie 30,1 27,8 2,2 1,65 1,53 0,12 5,1 0,4 30,1 Opolskie 64,8 58,2 6,6 4,27 3,83 0,44 5,8 0,7 64,8 Małopolskie 96,2 91,1 5,1 2,70 2,56 0,14 8,6 0,5 96,2 Mazowieckie 14,8 13,4 1,4 1,57 1,42 0,15 3,7 0,4 14,8 Podkarpackie 20,7 20,4 0,4 1,16 1,14 0,02 14,2 0,3 20,7 Podlaskie 27,5 14,3 13,3 1,36 0,71 0,66 4,6 4,2 27,5 Pomorskie 42,3 41,1 1,2 2,31 2,24 0,07 12,5 0,4 42,3 Śląskie 31,6 27,7 3,9 2,56 2,25 0,31 3,5 0,5 31,6 Świętokrzyskie 11,8 10,5 1,3 1,01 0,90 0,11 3,3 0,4 11,8 Warmińsko- Maz. 22,3 19,5 2,9 0,92 0,81 0,12 6,6 1,0 22,3 Wielkopolskie 47,8 46,6 1,1 1,60 1,56 0,04 8,8 0,2 47,8 Zachodniopom. 47,5 26,8 20,7 2,07 1,17 0,91 6,5 5,0 47,5 Uwaga: nie wszystkie kolumny sumują się do 100,0%, ze względu na zaokrąglanie danych W miastach na prawach powiatu wskaźnik udziału zmian przeznaczenia gruntów w powierzchni wszystkich gmin w Polsce wyniósł 1,85%. W miastach na prawach powiatu było to 2,37% (w roku ,26%), w innych gminach miejskich 4,27% (3,85%), w miejskowiejskich 1,90% (1,74%), a w wiejskich 1,72% (1,65%). Ponadto obserwowano duże zróżnicowanie udziału zmian przeznaczenia gruntów w poszczególnych regionach. W przypadku odrolnień szczególnie wysokie wartości dotyczyły województwa opolskiego (3,8%) i małopolskiego (2,6%). Dane po raz kolejny wskazują zarówno na presję inwestycyjną, jak też nadpodaż gruntów. Jeśli wartości zmian udziałów odnieść do powierzchni planów miejscowych, to okaże się, że średnio w kraju 5,7% ich powierzchni miało zapisaną zmianę przeznaczenia gruntów rolnych na cele nierolnicze, a dalsze 0,8% z gruntów leśnych na nieleśną. Jak wskazują dodatkowe, bardziej szczegółowe analizy kartograficzne, przedstawione w załączniku kartograficznym (plansza nr 7) i w zgeneralizowanej formie na ryc. 2.8, największa presja inwestycyjna i (lub) podaż gruntów na cele inwestycyjne występuje w rejonie dużych aglomeracji, zwłaszcza Warszawy. W przypadku regionu stołecznego, w niektórych gminach w planach miejscowych, poziom uchwalonych wyłączeń gruntów rolnych przekroczył 20%, a 21

23 niekiedy nawet 30% powierzchni gmin. Działo się to nie tylko w ścisłej strefie podmiejskiej (Stare Babice, Marki, Nadarzyn, Ożarów Mazowiecki, Lesznowola, Radzymin), ale także w dalszej odległości od Warszawy (Tarczyn, Różan, Nasielsk). Jak pokazują dane z ankiet gminnych, w gminie Nadarzyn do końca 2013 r. odrolniono aż 84% powierzchni gminy, w Piastowie 58%, w Lesznowoli 47%, w Radziejowicach 44%, w Ożarowie Mazowieckim 41%, Michałowicach 34%, w Markach 30%. Ryc Zmiany przeznaczenia gruntów rolnych na cele nierolnicze w powiatach w końcu 2013 r. (dane zostały zagregowane z gmin, szczegółowe mapy z podziałem gminnym znajdują się w załączniku kartograficznym). Mapa została opracowana na podstawie oryginalnych, nieweryfikowanych danych W innych regionach szczególnie dużo zmian przeznaczenia gruntów odnotowano m.in. w Międzyrzeczu Podlaskim (76%) i Sieprawiu (74%). Wysokie udziały odrolnień występują w rejonie trójmiejskim, poznańskim, krakowskim, wrocławskim i lubelskim. Po raz kolejny można formułować wniosek, że jest to sytuacja już alarmistyczna, w której wręcz pewna jest dalsza intensyfikacja procesów i tak już pogłębionego rozpraszania zabu- 22

24 dowy na terenach słabo zaludnionych. Tereny te są znacznie przeszacowane pod względem rzeczywistych potrzeb popytowych. Gdyby zakładać, że tylko połowa z odrolnionych terenów może być zabudowana w budownictwie jednorodzinnym, tak zgrubnie obliczoną chłonność demograficzną (przy założeniu 40 osób na 1 ha) oszacować można na 12 mln osób. Przy obecnym poziomie migracji (zakładając, że wszyscy migrują do tych nowych obszarów osiedleńczych), terenów pod zabudowę wystarczyłoby na około 50 lat. W praktyce jest to poziom zabezpieczenia gruntów na około lat. Na ryc. 2.9 zestawiono na jednym wykresie tempo przyrostu powierzchni obejmowanej planami miejscowymi wraz z analogicznymi w tym czasie przyrostami powierzchni, dla których w tychże planach zmieniono przeznaczenie. Okazuje się, że tempo rozwierania nożyc było znacznie szybsze w przypadku odrolnień. Jeśli stan początkowy w 2004 r. przyjmować za 100%, to w 2013 r. zmiany przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze osiągnęły 206%, podczas gdy powierzchnia obowiązujących planów zaledwie 166%. Na wykresie widać też poważną niezgodność pomiędzy danymi oryginalnymi, a zweryfikowanymi (do 2012 r., gdyż weryfikację przeprowadzono w ubiegłym roku). Wymaga to dokładniejszego wyjaśnienia w przyszłości (w tym zwrócenia uwagi na kwestie związane z wypełnianiem danych przez gminy). W chwili obecnej można ostrożnie oceniać, że tempo przyrostu terenów, dla których zmieniono przeznaczenie gruntów nieco osłabło i może być proporcjonalnie wysokie w stosunku do uchwalania planów miejscowych. Ryc Porównanie tempa przyrostu powierzchni obejmującej obowiązujące plany miejscowe z tempem przyrostu powierzchni, dla których zmieniono przeznaczenie gruntów na cele nierolnicze w latach (2004=100) W przypadku wyłączania gruntów leśnych na cele nieleśne wartości bezwzględne były znacznie niższe i w 2013 r. tereny te w skali kraju osiągnęły 67,2 tys. ha (rok wcześniej 64,9 23

25 tys. ha). Było to zaledwie 0,21% powierzchni kraju. Działania tego typu były dość rozproszone, choć miały miejsce w stosunkowo dużej liczbie gmin (881). Najwięcej przekształceń tego typu odnotowano w gminach Borne Sulinowo (zachodniopomorskie; 18,6 tys. ha) i Nowinka (podlaskie; 11,8 tys. ha) co stanowiło blisko połowę wszystkich odlesień. Tak więc w pozostałych częściach kraju odlesienia są minimalne i w zdecydowanej większości gmin zazwyczaj nie przekraczają kilku, kilkunastu ha. Podobnie jak w latach ubiegłych, trzeba zwrócić uwagę na zaawansowaną realizację wskaźników planistycznych zawartych w planach miejscowych w stosunku do zapisów w studiach gminnych lub coraz częstsze ich przekroczenia. Chociaż zadania tego nie ułatwia brak znacznej części danych w przypadku gmin, które aktualizują studia gminne, można wskazywać, że w około 60% samorządów przewidywania zostały przekroczone w stosunku do obecnej realizacji. Można kolejny raz powtórzyć, że stawia to pod znakiem zapytania sensowność formułowania takich zapisów w studiach gminnych, skoro nie jest to przestrzegane. Mało pocieszające jest to, że takie niepożądane przypadki nie zdarzają się na ogół w większych miastach, ale tu sytuacja jest odwrotna ambitne (i na ogół słuszne) zamierzenia studiów napotykają na trudności w sporządzaniu planów miejscowych. Podobnie jak w przypadku studiów gminnych, możliwe jest po raz kolejny szczegółowe prześledzenie struktury przeznaczenia terenów w planach miejscowych (tabela 2.9, ryc. 2.10). Warto zauważyć, że struktura ta w skali kraju w dużym stopniu nawiązuje do ustaleń zawartych w studiach gminnych. Poniższe dane pochodzą z gmin (w zależności od roku), reprezentujących około 80-90% całkowitej ich liczby, powierzchni oraz ludności kraju. Warto zwrócić uwagę, że w tym przypadku reprezentatywność jest znacznie wyższa, niż dla studiów gminnych, gdyż otrzymano dane dla około 95% gmin, w których istniał chociaż jeden plan miejscowy. Szczegółowy bilans terenów przeznaczonych przez różne funkcje przedstawiono w tabeli Na zabudowę mieszkaniową przeznaczano 1254 tys. ha (o 29 tys. więcej, niż w roku 2012), w tym wielorodzinną 109 tys. ha (wzrost o 7 tys. ha). Ponadto w roku 2013 po raz drugi uzyskano dane na temat dopuszczonej w planach powierzchni zabudowy zagrodowej było to według ankiet gminnych 425 tys. ha, najwięcej, co zrozumiałe, w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich. 24

26 Tabela 2.9. Struktura przeznaczenia terenów w obowiązujących planach miejscowych w latach Dane dla około 80-90% liczby gmin, powierzchni kraju i ludności Rok ogółem w tym wielorodzinna ogółem Usługowe w tym usług publicznych Zabudowa mieszkaniowa Techniczno-produkcyjne, komunikacji i infrastruktury technicznej Użytkowanych rolniczo ogółem w tym zabudowy zagrodowej Zieleni i wód Razem ,6 1,2 3,9 1,0 8,5 50,4 22,6 100, ,6 1,2 4,0 1,0 9,2 49,7 22,5 100, ,7 1,2 4,1 1,0 9,3 49,1 22,8 100, ,6 1,2 4,3 1,0 10,3 48,9 6,6 21,9 100, ,6 1,3 4,4 1,0 9,9 49,1 6,6 22,0 100,0 Uwaga: nie wszystkie wiersze sumują się do 100,0%, ze względu na zaokrąglanie danych oraz różnice w klasyfikacji (m.in. w roku 2009 była wyróżniania kategoria inne ). Tabela Bilans przeznaczenia terenów w obowiązujących planach miejscowych w 2013 roku. Dane dla około 80-90% liczby gmin, powierzchni kraju i ludności, w tym około 95% gmin, w których obowiązywał chociaż jeden plan miejscowy Kategoria gmin Powierzchnia planów miejscowych w tym tereny zabudowy zagrodowej Kierunki przeznaczenia terenów w planach miejscowych zabudowy mieszkaniowej zabudowy usługowej użytkowanych rolniczo zabudowy w tym w tym techniczno- zieleni ogółem wielorołem publi- zabudowy ogó- usług produkcyj- nej i wód ogółem komunikacji infrastruktury technicznej dzinnej cznych Polska ogółem Miasta na prawach powiatu Gminy miejskie Gminy miejsko-wiejskie Gminy wiejskie Udziały procentowe poszczególnych kategorii przeznaczenia terenów przedstawiono na ryc Zabudowa ogółem w planach miejscowych zajmowała w końcu 2013 r. przeciętnie 14,6% i był to w zasadzie poziom z lat ubiegłych (w tym tyle samo, co w 2012 r.). Najwięcej tego typu terenów plany miejscowe oferowały w miastach na prawach powiatu 22,1% ( ,9%, ,6%) oraz w pozostałych gminach miejskich 26,5% ( ,5%, ,6%). W gminach miejsko-wiejskich i wiejskich wskaźnik ten był niższy, ale utrzymywał się w obydwu latach na poziomie około 13-15%. W zabudowie najmniejsza część przypadała za zabudowę wielorodzinną (w kraju 1,3% w 2013 r., dość podobnie w stosunku do wcześniejszych lat), z czego najwięcej w miastach na prawach powiatu (6,1%). Generalnie, wskaźnik ten był zgodny z hierarchią funkcjonalną sieci osadniczej. Podobna prawidłowość cechowała tereny usług, których w planach miejscowych było w Polsce 4,4% (2012 4,3%, ,1%), najwięcej w miastach na prawach powiatu 14,8% ( ,4%, ,6%). Natomiast zabudowy zagrodowej (nie wliczanej do terenów zabudowy ogółem), najwięcej było w gminach wiejskich (7,7%) oraz w gminach miejsko-wiejskich (5,4%). 25

27 POLSKA OGÓŁEM MIASTA NA PRAWACH POWIATU GMINY MIEJSKIE GMINY MIEJSKO-WIEJSKIE GMINY WIEJSKIE Ryc Struktura przeznaczenia terenów w obowiązujących planach miejscowych w końcu 2013 r. 26

28 Pod funkcje komunikacyjne, techniczno-produkcyjne i infrastruktury technicznej przeznaczano w planach łącznie 9,9% powierzchni ( ,3%). W poszczególnych kategoriach gmin odsetek ten był zróżnicowany. Najbardziej wyróżniający się pod względem udziału był odsetek terenów komunikacyjnych w miastach na prawach powiatu, który wynosił 12,7%. Łącznie w tej kategorii gmin udział funkcji komunikacyjnych, techniczno-produkcyjnych i infrastruktury technicznej wyniósł 25,8%, podczas gdy w gminach wiejskich 8,3%. Największą część powierzchni planów zajmowały funkcje terenów użytkowanych rolniczo (42,5%, bez zabudowy zagrodowej 7,7%), przy czym największy odsetek wiązał się w dosyć oczywisty sposób z gminami wiejskimi (46,4%). Obserwacja danych z poprzednich trzech lat pokazuje powolną tendencję spadkową, od 2009 r., od kiedy zbierane są dane o około 1,5 punktu procentowego. Ta charakterystyczna prawidłowość, w powiązaniu z bezwzględnym wzrostem terenów zabudowy mieszkaniowej, świadczy o rozgęszczaniu struktury osadniczej. Powyższa analiza, a szczególnie ustalenie odnośnie wysokich udziałów terenów pod zabudowę, wskazują, że plany miejscowe są opracowywane po pierwsze w celu porządkowania sytuacji osadniczo-urbanistycznej. Jest to stwierdzane po raz kolejny, od kiedy otrzymywane są odpowiednie dane dotyczące struktury funkcjonalnej terenów. Równocześnie jest bardzo niepokojące, że w planach w bardzo nikłym stopniu odnajdują się przestrzenie publiczne. Funkcje usług publicznych w planach miejscowych w skali kraju zajmowały niezmiennie i zaledwie 1,0% powierzchni obowiązujących planów miejscowych, przy wzroście terenów dla usług komercyjnych w latach z 2,9 do 3,4%. Koszty sporządzenia planów miejscowych, które uchwalono w roku 2013, wyniosły 63,5 mln zł, czyli mniej, niż w latach ubiegłych ( ,6 mln zł, ,9 mln zł, ,6 mln zł). Można zatem sądzić o pewnej wyraźnej tendencji spadkowej, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę nie tylko inflację, ale co może istotniejsze, znacznie wyższy wzrost kosztów usług. Przy tym dane te obejmują cały okres uchwalania planów, niezależnie od roku podjęcia uchwały o przystąpieniu do sporządzania. W poszczególnych gminach rozrzut przeciętnego kosztu uchwalenia planu w przeliczeniu na 1 ha był bardzo duży i według danych z ankiet (dane dla 826 gmin) wahał się od symbolicznego 1 zł do aż 167 tys. zł. Przedstawia to histogram na ryc. 2.11, z którego wynika, że najwięcej było gmin, w których koszty w przeliczeniu na 1 ha planu zamykały się w granicach od 300 zł do 10 tys. zł, z dominantą w przedziałach 0,3-1 i 1-3 tys. zł. Można tu jeszcze uzupełnić, że mediana kosztów w gminach (nieważona powierzchnią planów) wyniosła w roku zł, zł, zł, w zł, a w 2009 r. 916 zł, a zatem jest to sytuacja dość stabilna. Przeciętny koszt uchwalenia planu miejscowego wyniósł 3641 zł i był to spadek w porównaniu z 2012 rokiem (4050 zł). 27

29 Ryc Rozkład liczby gmin z przeciętnymi kosztami planów miejscowych, uchwalonych w latach Dla wyznaczenia klas kosztów zastosowano przedziały logarytmiczne. Dane obejmują w 2009 r. 587 gmin, w 2010 r. 802 gminy, a w 2011 r. 848 gmin, w 2012 r. 826 gmin, w 2013 r. 826 gmin Utrzymująca się od lat wysoka różnica pomiędzy medianą a średnią wskazuje na istnienie małej liczby planów o bardzo wysokich kosztach. Dotyczy to różnych gmin, nie tylko miejskich. Powyżej 30 tys. w przeliczeniu na 1 ha wydano w takich samorządach, jak m.in. Rogów (łódzkie), Łękawica (śląskie), Bogoria (świętokrzyskie) i Wydminy (warmińsko-mazurskie), Ponadto powyżej 1 mln zł na plany miejscowe wydano w Krakowie (3,4 mln zł), Warszawie (2,9 mln zł), Szczecinie (1,5 mln zł), Radomiu i Suwałkach (po 1,0 mln zł). Można w sumie wnioskować, że bariera finansowa jest zatem wciąż poważną przeszkodą w uzyskaniu bardziej zadowalających postępów w pracach planistycznych. W jednym z wcześniejszych raportów dotyczących sytuacji planistycznej szacowano, że koszty uchwalenia planów w całym kraju mogą wynosić mld zł, w zależności od metody szacunku Plany miejscowe w trakcie sporządzania W końcu 2013 r. w trakcie sporządzania było 8348 planów (tabela 2.11), czyli kolejny rok z rzędu mniej ( , ). Oznacza to zahamowanie nieprzerwanego wzrostu, notowanego od kilku lat, czego zresztą oznaki było już widać w ubiegłym roku. Potwierdza to osiągnięcie sygnalizowanego w ubiegłym roku maksymalnego pułapu liczby projektowanych dokumentów. W roku 2013 projektowane plany zajmowały 2411,8 tys. ha, czyli o 194,9 tys. ha mniej, niż w poprzednim roku. Natomiast dla terenów niepokrytych jeszcze obowiązującymi dokumentami było to już tylko 994,3 tys. ha (35,8 tys. ha mniej, niż w 2012 r.). Stanowiło to w sumie 7,7% powierzchni kraju, czyli o 0,6 punktu procentowego mniej, niż rok wcześniej. 28

30 Równocześnie nowa powierzchnia stanowiła 3,2% (o 0,1 p.p. mniej). Widać zatem wyraźny spadek w projektowaniu dokumentów. Najwyższy odsetek powierzchni zajmowanej przez plany w trakcie sporządzania charakteryzował miasta na prawach powiatu 21,5% (w poprzednim roku 22,9%), a następnie pozostałe gminy miejskie (14,0% wobec 14,2% w roku poprzednim). Pracami planistycznymi było też objętych około 7-8% powierzchni gmin miejsko-wiejskich i wiejskich. Ponadto najwięcej projektów planów prowadzono w województwie małopolskim (18,8% powierzchni województwa), śląskim (18,6%), dolnośląskim (15,2%) i świętokrzyskim (13,2%). Dosyć podobnie było też rok wcześniej, z tymże odsetki obszarów były nieco wyższe (poza województwem śląskim, gdzie odnotowano wzrost). Dane statystyczne wskazują, że stosunkowo duża część planów sporządzana jest dłużej, niż 3 lata. W końcu 2013 r. dotyczyło to 2692 dokumentów, czyli już niemal ponad 30% ich liczby (ten niekorzystny wskaźnik wzrósł o kilka punktów procentowych). Dotyczyło to w szczególności miast na prawach powiatu (aż 45,4%). W pozostałych kategoriach gmin odsetek ten wahał się na poziomie 27-32%. Utrzymywanie się tendencji do rosnącego wydłużania się procedury planistycznej świadczy wyraźnie o postępujących problemach z uchwalaniem planów miejscowych. Ponad trzyletni okres sporządzania planu miejscowego jest z pewnością zbyt długi, aby sprostać potrzebom porządkowania sytuacji prawno-planistycznej. Co więcej, zachodzi ryzyko, że uchwalone po tak długim czasie plany mogą się dezaktualizować. Również dosyć znaczna część planów obejmuje tereny już objęte obowiązującym planem. W zależności od kategorii gmin lub województwa, odpowiedni udział waha się w granicach 0,3-13,7% powierzchni uchwalonych wcześniej planów. Oznacza to, że taka część planów staje się nieaktualna już po kilkunastu, a niekiedy nawet po kilku latach od ich uchwalenia. Przy tym odsetek ten jest dosyć różny w poprzednich latach i nie daje się wykryć jakichś istotniejszych prawidłowości, związanych z regionem kraju lub charakterem gmin. 29

31 Tabela Podstawowe informacje o planach miejscowych w trakcie sporządzania w końcu 2013 r. Kategoria obszarów Liczba projektów planów ogółem w tym planów, których sporządzanie trwa dłużej niż 3 lata liczba % tys. ha ogółem % powierzchni gmin Powierzchnia w tym dla terenów już objętych obowiązującym planem miejscowym tys. ha % powierzchni planów % powierzchni gmin Przeciętna powierzchnia planu (ha) Polska (2013 rok) , ,8 7,7 994,3 41,2 3,2 289 Polska (2012 rok) , ,6 8, ,1 39,5 3,3 308 Polska (2011 rok) , ,9 7,9 781,6 31,7 2,5 288 Miasta na prawach pow ,4 154,0 21,5 39,4 25,6 5,5 98 Gminy miejskie ,3 95,8 14,0 54,5 56,9 8,0 112 Gminy miejsko-wiejskie ,4 781,8 7,7 313,8 40,1 3,1 320 Gminy wiejskie ,6 1380,2 7,0 586,5 42,5 3,0 397 Dolnośląskie ,7 302,9 15,2 144,3 47,6 7,2 316 Kujawsko-Pomorskie ,6 62,0 3,5 6,0 9,7 0,3 115 Lubelskie ,0 228,8 9,1 100,2 43,8 4,0 773 Lubuskie ,6 74,8 5,3 4,2 5,7 0,3 418 Łódzkie ,5 137,6 7,6 47,7 34,7 2,6 313 Małopolskie ,4 285,7 18,8 207,8 72,7 13,7 625 Mazowieckie ,5 305,3 8,6 109,2 35,8 3,1 249 Opolskie ,9 89,8 9,5 43,6 48,6 4,6 496 Podkarpackie ,5 69,9 3,9 17,6 25,2 1,0 170 Podlaskie ,7 52,0 2,6 8,5 16,4 0,4 304 Pomorskie ,2 121,3 6,6 17,8 14,7 1,0 177 Śląskie ,8 230,0 18,6 150,3 65,4 12,2 425 Świętokrzyskie ,5 154,4 13,2 68,1 44,1 5,8 712 Warmińsko-Mazurskie ,2 73,4 3,0 14,3 19,5 0,6 179 Wielkopolskie ,4 125,5 4,2 28,1 22,4 0,9 117 Zachodniopomorskie ,3 98,3 4,3 26,5 26,9 1,2 175 Obserwacja trendu od początku monitoringu planowania przestrzennego, czyli począwszy od danych według stanu na koniec 2004 r. (ryc. 2.12) wskazuje, że obecnie ma miejsce bardzo powolny wzrost projektowanej powierzchni planów, przy coraz wyraźniejszym wyhamowywaniu prowadzonych prac projektowych. W związku z tym w najbliższych kilku latach jest raczej przesądzone, że nie nastąpi bardziej wyraźny przyrost powierzchni objętych planami miejscowymi. Dodatkowo negatywnie wpływają tutaj stwierdzane wcześniej wysokie koszty uchwalania planów. 30

32 Ryc Liczba i powierzchnia planów projektowanych w latach Warto zwrócić uwagę, że o ile w ubiegłym roku tego nie obserwowano, to w 2013 r. ujawniła się korelacja pomiędzy obowiązującym pokryciem planistycznym, a powierzchnią objętą planami w trakcie sporządzania (ryc. 2.13). Świadczyć to może, o ile prawidłowość ta utrzyma się w kolejnych latach, o podobnych uwarunkowaniach planowania przestrzennego, jak też podobieństwach polityki przestrzennej w poszczególnych regionach i województwach. W miastach na prawach powiatu liczba sporządzanych planów miejscowych spadła po raz drugi z rzędu ( , , ), ale nie spadł udział ich powierzchni (25,6%, 23,2%, 26,0% obszaru tej kategorii miast odpowiednio w tych latach). W sumie nie jest to korzystna tendencja, gdyż wskazuje na załamanie się obserwowanych jeszcze w 2010 r. pewnych symptomów wzrostowych. Analiza zróżnicowania regionalnego (plansza 11 w załączniku kartograficznym oraz zgeneralizowana na jej podstawie ryc. 2.14) wskazuje na kilka obszarów podwyższonej aktywności w zakresie sporządzania planów miejscowych (Dolny Śląsk, Małopolska, niektóre aglomeracje, w tym warszawska, krakowska, poznańska i kielecka). Za szczególnie korzystne należy uznać utrzymanie się wysokiego zaangażowania planistycznego w kilku największych ośrodkach, w tym w Warszawie, Łodzi, Katowicach, Poznaniu i Szczecinie (ryc. 2.15), a ponadto w wielu średnich miastach (mapa na ryc. 2.14). 31

33 Ryc Korelacja pomiędzy udziałem powierzchni województw objętych obowiązującymi i projektowanymi planami miejscowymi w 2013 r. Skróty literowe nazw województw: DLN Dolnośląskie; KPM Kujawsko-Pomorskie; LBL Lubelskie; LBS Lubuskie; ŁDZ Łódzkie; MAŁ Małopolskie; MAZ Mazowieckie; OPO Opolskie; PDK Podkarpackie; PDL Podlaskie; POM Pomorskie; ŚLĄ Śląskie; ŚWT Świętokrzyskie; WMA Warmińsko-Mazurskie; WLK Wielkopolskie; ZPO Zachodniopomorskie. 32

34 Ryc Pokrycie projektowanymi planami miejscowymi w powiatach w końcu 2013 r. (dane zostały zagregowane z gmin, szczegółowe mapy z podziałem gminnym znajdują się w załączniku kartograficznym) 33

35 Ryc Udział powierzchni głównych miast objętych planami w trakcie sporządzania w latach Decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu W roku 2013 wydano decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego (ulicp), wobec decyzji tego typu w roku poprzednim. Odnotowano zatem kilkuprocentowy spadek, który potwierdził obserwowaną od kilku z rzędu lat tendencję spadkową. W porównaniu do okresu sprzed 5-10 lat, oznacza to jednak w sumie osłabienie akcji inwestycyjnej w odniesieniu do tych inwestycji (ryc. 2.16). Może to być również uwarunkowane podejmowaniem tego typu działań na podstawie planów miejscowych, co jest korzystne. W miastach na prawach powiatu nastąpił wzrost liczby wydawanych decyzji z 4268 do Można to interpretować jako ożywienie inwestycyjne związane m.in. z wydatkowaniem funduszy unijnych. W pozostałych kategoriach gmin nastąpił mniej lub bardziej wyraźny spadek. 34

36 Tabela Podstawowe informacje o wydanych decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu w latach Kategoria Rok Decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego (tys.) ogółem (tys.) Decyzje o warunkach zabudowy na 1000 ha obszarów nie objętych planami w tym dotyczące zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej jednorodzinnej usługowej % Polska ogółem ,8 129,4 5,8 2,5 58,2 10,3 28, ,6 141,5 6,3 2,2 60,6 10,1 27,0 Miasta na prawach ,4 17,9 44,5 11,2 42,5 19,5 25,6 powiatu ,3 19,9 47,8 9,5 44,0 19,3 27,1 Gminy miejskie ,0 8,4 25,8 3,5 52,1 19,7 24, ,2 9,3 27,9 3,7 53,5 19,9 22,9 Gminy miejsko ,4 39,6 5,2 1,3 59,4 10,0 29,3 wiejskie ,6 42,9 5,5 1,3 62,1 9,4 27,2 Gminy wiejskie ,0 63,5 4,6 0,7 62,7 6,6 29, ,6 69,4 4,9 0,5 65,5 6,6 27,5 innej Najwięcej decyzji o ulicp odnotowano w Warszawie 546 (w 2012 r. 651) oraz Gdyni 400 (46), Krakowie 340 (400) i Rzeszowie 222 (165). Ponadto, jak wynika z dodatkowych analiz, najwyższe wartości w odniesieniu do liczby mieszkańców notowano m.in. w gminach w strefach podmiejskich oraz niektórych regionach turystycznych. Na planszy nr 14 w załączniku kartograficznym widać też dość wyraźnie, że podwyższone natężenie decyzji o ulicp związane jest przede wszystkim z obszarami silniej zurbanizowanymi. Ta prawidłowość utrzymuje się od lat. W roku 2013 wydano też 129,4 tys. pozytywnych decyzji o warunkach zabudowy (wz), czyli kolejny rok z tendencją malejącą ( ,7 tys., ,2 tys., ,6 tys., ,5 tys.). Zmiany te zaprezentowano na ryc Liczba decyzji o warunkach zabudowy w przeliczeniu na 1000 ha powierzchni była najwyższa w miastach na prawach powiatu (44,5) 3. Istniała duża rozpiętość, w gminach wiejskich wskaźnik ten osiągnął tylko 4,6, a więc niemal dziesięciokrotnie mniej. Analiza struktury rodzajowej decyzji o warunkach zabudowy wskazuje, że największa ich część dotyczyła zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej. W 2013 r. w Polsce było to średnio 58,2% ( ,6%). Obserwuje się jednak wyraźną tendencję malejącą. w 2011 roku udział ten bowiem wynosił 63,3%, w 2010 r. 64,2%, a w 2009 r. 65,2%. Opisywany wskaźnik jest wyższy w gminach wiejskich, a niższy w ośrodkach najsilniej zurbanizowanych. Od- 3 Wskaźnik ten, odmiennie niż w latach poprzednich obliczono w stosunku do powierzchni gmin, od której odjęto powierzchnię terenów pokrytych planami w końcu 2012 r. Jest to wartość przybliżona, a błąd wynosi tyle, ile wynosi różnica pomiędzy pokryciem planistycznym w odstępie roku ( ) z uwzględnieniem faktu pokrycia nowymi planami na obszarze starych planów, czyli około 3% 35

37 wrotnie dzieje się w przypadku zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i usługowej, które zgodnie z hierarchią funkcjonalną koncentrują się w większych ośrodkach osadniczych. W kategorii innej zabudowy (głównie obiekty produkcyjne, techniczne i rzadziej komunikacyjne) nie widać, podobnie jak w poprzednich latach, większych zróżnicowań w zależności od typu administracyjnego gminy i odpowiednie wskaźniki stabilizują się na dosyć podobnym poziomie, ulegając nieznacznym fluktuacjom. Ryc Liczba wydanych pozytywnych decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu w latach (*rok 2004 obejmuje również dane z ostatnich miesięcy 2003 r.) Rok 2013 był zatem czwartym z kolei, w którym odnotowano spadek liczby wydanych decyzji o warunkach zabudowy (ryc. 2.16). W roku 2005 było to 80,2 tys., w ,1 tys., w ,4 tys., w ,4 tys., w ,5 tys., w ,0 tys., w ,1 tys. oraz w ,8 tys. dokumentów. Warto zwrócić uwagę, że wcześniejszy wzrost w poprzednich latach odbywał się pomimo ciągłego przyrostu powierzchni pokrytej planami i dlatego dosyć trwałe już odwrócenie tej niekorzystnej tendencji należy obserwować ze szczególnym zadowoleniem. Niemniej trzeba podkreślić, że pomimo tego spadku skala inwestycji mieszkaniowych realizowanych poza planami jest nadal bardzo wysoka i może obejmować około 40-50% wszystkich tego typu budów (dokładne oszacowanie nie jest możliwe, ze względu na nieznany okres trwania procesu inwestycyjnego, jak też nieznany odsetek decyzji lokalizacyjnych niekończących się budową domu). Zróżnicowanie regionalne natężenia decyzji lokalizacyjnych odnośnie ustalenia warunków zabudowy przedstawiono na ryc. 2.17, a wskaźniki dla województw obliczono w tabeli Przy tym niektóre dane zestawiono dla dwóch lat (2012 i 2013) w celach porównaw- 36

38 czych. Na mapie zastosowano syntetyczny wskaźnik, w którym liczba decyzji została podzielona przez iloczyn liczby mieszkańców i pierwiastka powierzchni. Wskaźnik ten jest często stosowany w badaniach osadniczych i pokazuje, jakie jest natężenie zjawiska w odniesieniu do umownej gęstości zaludnienia. Pozwala to m.in. porównywać obszary o różnym stopniu zurbanizowania. Okazuje się, że przy tak skonstruowanym wskaźniku, największa presja dotyczy nie największych miast, ale bardziej ośrodków średnich oraz niektórych regionów peryferyjnych, w tym turystycznych. Uzyskany obraz przestrzennego zróżnicowania jest w sumie bardzo mozaikowy i świadczy o różnorodności uwarunkowań, wpływających na składanie i wydawanie decyzji lokalizacyjnych. Generalnie można jednak wyróżnić grupę województw o najniższych wskaźnikach, tj. lubelskie, opolskie oraz dużą część dolnośląskiego i małopolskiego. Są to tereny na ogół dobrze wyposażone w plany miejscowe. Odsetek odmownych decyzji lokalizacyjnych był niewielki. W roku 2013 było to 1,0% w przypadku ustalenia lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz 4,0% w przypadku warunków zabudowy. Nieco wyższy odsetek negatywnych decyzji był w miastach na prawach powiatu (6,5%), a ponadto w województwie dolnośląskim (7,0%). Ryc Natężenie liczby wydanych pozytywnych decyzji o warunkach zabudowy w powiatach w końcu 2013 r. (dane zostały zagregowane z gmin, szczegółowe mapy z podziałem gminnym znajdują się w załączniku kartograficznym) 37

39 Mapy przedstawiające bardziej proste wskaźniki natężenia decyzji lokalizacyjnych zamieszczono w załączniku kartograficznym na planszach Również na ich podstawie można wnioskować, że struktura przestrzenna decyzji lokalizacyjnych nie jest prostą funkcją odległości od najbardziej rozwiniętych ośrodków miejskich. Jest to pozytywny sygnał z punktu widzenia rozwoju regionalnego, który można obserwować kolejny rok z rzędu. Tabela Podstawowe informacje o wydanych pozytywnych decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu w 2013 r. według województw Decyzje o warunkach zabudowy Kategoria ogółem na 1000 ha powierzchni nie objętej planem na 1000 mieszk. w tym dotyczące zabudowy mieszkaniowej usługowej wielorodzinnej jednorodzinnej Decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego innej % Dolnośląskie ,3 6,6 3,1 4,5 57,0 9,4 29,0 Kujawsko-Pomorskie ,8 13,8 2,1 5,4 58,8 11,3 24,4 Lubelskie ,9 13,9 1,3 2,7 55,0 17,1 25,2 Lubuskie ,1 4,2 2,0 1,6 49,0 10,3 39,1 Łódzkie ,5 6,6 5,1 1,7 70,0 9,7 18,7 Małopolskie ,3 3,0 4,2 2,8 48,5 8,4 40,3 Mazowieckie ,9 5,8 3,9 1,3 62,7 11,1 24,9 Opolskie ,6 3,7 4,7 2,6 56,0 11,5 30,0 Podkarpackie ,3 7,9 5,6 1,8 58,0 10,2 30,1 Podlaskie ,6 3,8 4,2 2,4 55,2 11,2 31,2 Pomorskie ,5 6,2 1,7 3,2 60,2 9,6 27,0 Śląskie ,3 3,6 2,1 0,8 60,2 11,3 27,6 Świętokrzyskie ,4 6,4 5,2 1,7 60,5 8,9 26,9 Warmińsko-Mazurskie ,2 5,4 3,5 2,9 61,8 9,8 25,6 Wielkopolskie ,2 3,0 4,4 1,5 51,3 7,5 39,7 Zachodniopomorskie ,0 6,6 3,1 4,5 57,0 9,4 29,0 Polska ogółem ,3 5,8 3,4 2,5 58,2 10,3 28,8 Przeprowadzona ankieta po raz kolejny pozwoliła uzyskać informacje na temat powierzchni terenów, dla których wydano decyzje lokalizacyjne. Uzyskano informacje na temat decyzji o ulicp w roku 2013 otrzymano taką informację z 1578 gmin, a w przypadku decyzji wz 1773 (w poprzednich latach był to nieco niższy poziom, np. z 1575 gmin dla roku 2012 w przypadku dokumentów wz). Biorąc pod uwagę, że w ponad 500 gminach występowało pełne lub niemal pełne pokrycie planistyczne, stopień reprezentacji wyniósł około 80%, jeśli chodzi o powierzchnię i około 75% w przypadku ludności, co należy uznać za bardzo dobry rezultat, ze względu na uciążliwość zestawienia odpowiednich danych w samorządach. Niestety, wciąż nie otrzymano danych dla największych miast, m.in. dla Warszawy, Łodzi, Kra- 38

40 kowa czy Wrocławia. Ogólnie, w kategorii miast na prawach powiatu, dane zebrano dla 37 miast z 66. Charakterystyki dla całego kraju zestawiono w tabelach 2.14 i 2.15 oraz na ryc Tabela Charakterystyka powierzchniowa dla wydanych decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego w latach Dane w roku 2013 dla 1580 gmin, w 2012 r. dla 1575 gmin, w 2011 r. dla 1539 gmin, w 2010 r. dla 1392 gmin oraz w 2009 r. dla 1431 gmin Kategoria gmin Rok Powierzchnia gmin, dla których zebrano dane (tys. ha) Wydane decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego (ulicp) przeciętna powierzchnia działki powierzchnia (ha) gmin % pow. liczba w gminie (ha) Polska ogółem ,80 0, ,87 0, ,72 0, ,76 0, ,25 0,33 Miasta na prawach ,41 0,82 powiatu ,16 1, ,14 0, ,22 0, ,86 1,39 Gminy miejskie ,70 0, ,36 0, ,54 0, ,37 0, ,49 0,94 Gminy miejskowiejskie ,17 0, ,15 0, ,73 0, ,44 0, ,72 0,32 Gminy wiejskie ,16 0, ,17 0, ,25 0, ,66 0, ,77 0,29 39

41 Tabela Charakterystyka powierzchniowa dla wydanych pozytywnych decyzji o warunkach zabudowy w latach Dane w 2013 r. dla 1786 gmin, w 2012 r. dla 1771 gmin, w 2011 r. dla 1753 gmin, w 2010 r. dla 1694 gmin oraz w 2009 r. dla 1601 gmin Kategoria gmin Rok Powierzchnia gmin, dla których zebrano dane (tys. ha) liczba Wydane pozytywne decyzje o warunkach zabudowy (wz) przeciętna powierzchnia działki powierzchnia (ha) w gminie (ha) % powierzchni gmin Polska ogółem ,57 0, ,71 0, ,57 0, ,78 0, ,38 0,22 Miasta na prawach ,22 0,23 powiatu ,85 2, ,35 1, ,33 1, ,16 0,56 Gminy miejskie ,27 0, ,35 0, ,35 0, ,32 0, ,29 0,77 Gminy miejskowiejskie ,31 0, ,75 0, ,61 0, ,16 0, ,40 0,22 Gminy wiejskie ,69 0, ,71 0, ,60 0, ,67 0, ,41 0,21 W przypadku decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, przeciętna powierzchnia działki w kraju, której to dotyczyło, wyniosła 2,80 ha, podczas gdy np. rok wcześniej było to 2,87 ha, ale trzy lata wcześniej 4,76 ha, czyli niemal dwukrotnie więcej. Średnio dotyczyło to 0,23% powierzchni gmin (mniej więcej podobnie jak w trzech ostatnich latach), najwięcej w miastach powiatowych grodzkich i gminach miejskich (odpowiednio 0,82 i 0,74%). Można wnioskować, że w poszczególnych latach istnieje stosunkowo duże zróżnicowanie, natomiast trudniej jest wnioskować o jakichś trendach. W przypadku decyzji o warunkach zabudowy, przeciętna powierzchnia działki, której to dotyczyło, wyniosła 0,57 ha (rok wcześniej 0,71 ha, a np. w 2009 r. 0,38 ha), natomiast najwyższy wskaźnik udziału całkowitej powierzchni w powierzchni gmin wiązał się z gminami miejskimi (0,44%). Wskaźniki te były zróżnicowane w poszczególnych kategoriach gmin i również w tym przypadku nie widać wyraźniejszych trendów. 40

42 Na ryc i 2.19 porównano liczbę gmin według przeciętnej powierzchni działki dla trzech lat, dla których są posiadane dane. Widać tutaj duże rozpiętości, które jednak dla analizowanych trzech lat zostały w zasadzie utrzymane, przez co rozkłady oraz dominanty nawiązują do siebie. We wszystkich latach istnieje też dosyć pokaźna liczba gmin, w których powierzchnie związane z decyzjami o ulicp były bardzo duże (powyżej 100 gmin dla przeciętnej powierzchni powyżej 10 ha, w tym w roku 2013 około 130 gmin). Zwraca uwagę wzrost liczby gmin, w których przeciętna powierzchnia dotycząca decyzji o ulicp była niewielka (zwłaszcza poniżej 0,3 ha), ale także powyżej 10 ha (trend z ostatnich 5 lat). Świadczy to o rosnącym udziale najmniejszych i największych inwestycji. Generalnie dane wskazują, że w bardzo wielu gminach ma miejsce silne rozproszenie powierzchni działek, dla których wydawane są decyzje lokalizacyjne dotyczące zabudowy komercyjnej. W roku 2013 w 76 gminach przeciętna powierzchnia pozytywnych decyzji o wz była mniejsza niż 500 m 2, a w kolejnych 141 zawierała się w granicach m 2. W poprzednich latach były to dość podobne wartości. Ze względu na różne liczby gmin w poszczególnych latach, dla których otrzymano dane, warto porównać mediany i średnie dla ustaleń warunków zabudowy. W przypadku pierwszego wskaźnika wartości w poszczególnych latach były bardzo wyrównane i zawierały się w przedziale 0,30-0,33 ha (wskaźnik ten oznacza, że w połowie gmin przeciętna powierzchnia działek była większa, a w drugiej połowie mniejsza od tej wartości). Bardziej zróżnicowana jest zwykła średnia arytmetyczna, która w roku 2009 wyniosła 0,55 ha, w 2010 wzrosła do 1,12 ha, w 2011 r. spadła do 0,62 ha, w 2012 r. ponownie wzrosła do 1,16 ha i w 2013 r. spadła do 0,86 ha. Dane te wskazują na stosunkowo duże zróżnicowanie wielkości działek, których dotyczyły pozytywne decyzje o warunkach zabudowy i braku (na bazie posiadanych danych obserwacyjnych) wyraźniejszych tendencji. Najprawdopodobniej duży udział w wahaniach tego wskaźnika mają pojedyncze, duże inwestycje. 41

43 Ryc Struktura liczby gmin z przeciętną powierzchnią działek, dla których wydano pozytywne decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego w latach Ryc Struktura liczby gmin z przeciętną powierzchnią działek, dla których wydano pozytywne decyzje o warunkach zabudowy w latach

44 2.5. Podsumowanie i wnioski Dane za 2013 r. potwierdzają obserwowane w ostatnich latach tendencje, świadczące o stagnacji lub wyhamowaniu (w zależności od wskaźników i kategorii gmin) prac planistycznych na stosunkowo niskim poziomie. Następuje to przy równoczesnym osłabieniu presji inwestycyjnej, zwłaszcza ze strony sektora komercyjnego. Można zatem wnioskować, że w chwili obecnej nie ma wyraźniejszych bodźców, mogących pozytywnie wpłynąć na przyśpieszenie prac planistycznych. Zdecydowanie lepsza sytuacja występuje w zakresie studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, które posiadają niemal wszystkie gminy, a znaczna część jest aktualizowana. Natomiast plany miejscowe uchwalane są dla coraz mniejszych powierzchni i wciąż coraz wolniej. Nie wróży to dobrze dla osiągania celów polityki przestrzennej na szczeblu lokalnym. Konieczne są bardziej wyraźne działania legislacyjne, mogące przyczynić się do porządkowania przestrzeni i osiągania zadowalającego ładu przestrzennego, jak też ograniczające negatywne skutki, związane z brakiem lub nawet złą niekiedy zawartością planów miejscowych, z rozpraszaniem zabudowy na czele. Brak działań grozi postępującym obniżaniem i tak już niezadowalającej efektywności systemów społeczno-gospodarczoprzestrzennych, a w konsekwencji osłabianiem konkurencyjności ekonomicznej i pogarszaniem jakości życia. 43

45 3. SKUTKI FINANSOWE OBOWIĄZUJĄCYCH PLANÓW MIEJSCOWYCH 3.1. Wprowadzenie W roku 2014 po raz drugi zrealizowano badanie sytuacji planistycznej w gminach w oparciu o rozszerzoną ankietę na temat skutków finansowych obowiązujących planów miejscowych. W zależności od grupy pytań, uzyskano odpowiedzi od odsetka gmin w kraju: 58,0% (dochody prognozowane), 46,3% (dochody zrealizowane), 52,1% (koszty prognozowane), 42,7% (koszty zrealizowane) ryc Był to zatem poziom odpowiedzi dosyć podobny, jak rok wcześniej. Rozkład terytorialny gmin, z których otrzymano odpowiedzi, przedstawiono też na mapie (ryc. 4.2). Spośród 2280 gmin, w których istniały plany miejscowe, w 783 (34,3%; rok wcześniej 33,3%) udzielono odpowiedzi na wszystkie 4 grupy pytań (tj. dano wszystkie odpowiedzi na pytania o wpływy prognozowane razem, wydatki prognozowane razem, wpływy zrealizowane razem i wydatki zrealizowane razem), w kolejnych 294 (12,9%) na 3 odpowiedzi, w kolejnych 393 (17,2%) na 2 odpowiedzi oraz w 162 (7,1%) na 1 odpowiedź. W sumie w 1632 gminach (71,6%) udzielono jakiejkolwiek odpowiedzi; przy tym rok wcześniej było to 1590 gmin. Tym samym zmiany są niewielkie, przykładowo tylko w 70 gminach odnotowano różnice w wartościach uzyskiwanych dochodów, przy czym tylko w 10 z nich odnotowano wzrost powyżej 1 mln zł w stosunku do roku poprzedniego. Na wykresie na ryc. 4.2 pokazano wskaźnik reprezentatywności dla roku 2012 i 2013, skąd wyraźnie widać, że chociaż we wszystkich kategoriach gmin odnotowano wzrost, to jednak jest on stosunkowo niewielki. Z tych powodów sumy poszczególnych kwot dla lat 2012 i 2013 niewiele się różnią maksymalnie o 2% (tabela 3.1). Tabela 3.1. Prognozowane i zrealizowane dochody i koszty w prognozach skutków finansowych sporządzanych do planów miejscowych w 2012 i 2013 r. Prognozowane Zrealizowane Saldo Rok dochody koszty dochody koszty prognoz realizacji mln zł Różnica (mln zł) Różnica (%) 0,3 0,8 2,3 2,0 1,4 1,4 44

46 Ryc Reprezentatywność, w tym procent odpowiedzi niezerowych na poszczególne pytania związane ze skutkami finansowymi obowiązujących planów miejscowych. Uwaga: na niektóre pytania nie było odpowiedzi, ponieważ nie we wszystkich gminach występowały poszczególne rodzaje skutków. Kolorem czerwonym i pomarańczowym oznaczono dane reprezentujące sumy cząstkowych wskaźników odpowiednio dla lat 2012 i 2013 (kolor ciemno- i jasnoniebieski dla wskaźników cząstkowych dla lat 2012 i 2013). Tym samym kolor czerwony/pomarańczowy oznacza reprezentatywność i udział odpowiedzi niezerowych, a kolor niebieski tylko udział odpowiedzi niezerowych. W sumie statystyki te oznaczają bardzo zbliżony poziom odpowiedzi w stosunku do roku ubiegłego, stąd też należy podkreślić, że prezentowane wyniki finansowe i wnioski są bardzo podobne. W kolejnych latach należy dążyć do zachęcania kolejnych gmin, z których nie ma odpowiedzi, aby podawały dane dotyczące prognoz skutków finansowych (o ile je posiadają). W innym razie coroczna szczegółowa analiza będzie traciła sens z powodu niewielkich różnic w pokryciu danymi. Pomimo wielu wątpliwości zgłaszanych przez gminy w związku z niejasnościami nasuwającymi się przy interpretacji dokumentów gminnych, jest to jednak dosyć wyczerpujący materiał, pozwalający w zadowalający sposób analizować i oceniać skutki finansowe związane z planowaniem miejscowym. Szczególnie ważna jest tu możliwość weryfikacji wcześniejszych szacunków na ten temat, wykonanych m.in. przez Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w poprzednich latach dla potrzeb Analizy stanu i uwarunkowań prac planistycznych w gminach. 45

47 Oprócz wyników analiz zilustrowanych mapami, przedstawionych w niniejszej części opracowania, podobnie jak w przypadku analizy ogólnokrajowej sytuacji planistycznej (rozdział 2) przygotowano obszerny załącznik kartograficzny. Zawiera on kilkanaście plansz dokumentujących główne wskaźniki związane z analizą skutków finansowych, w tym przeliczeń konkretnych zmiennych w stosunku do powierzchni planów miejscowych i liczby ludności. Ryc Stopień wypełnienia odpowiedzi przez gminy na pytanie o skutki finansowe obowiązujących planów miejscowych w 2013 r. Liczby 0-4 w legendzie oznaczają liczbę odpowiedzi na pytania w możliwych 4 grupach odpowiedzi, tj. odpowiedź na pytanie o wpływy prognozowane razem, wydatki prognozowane razem, wpływy zrealizowane razem i wydatki zrealizowane razem. 46

48 3.2. Dochody prognozowane Według danych zebranych z gmin, uzyskanych według jednolitej metodologii dla 1439 gmin (63,1% tych, które posiadały obowiązujące plany miejscowe), na koniec 2013 r., prognozowane wpływy zostały wykazane na 34,9 mld zł (w 2012 r. 34,7 mld zł). Największą pozycję stanowiły wpływy z tytułu inne (13,4 mld zł) oraz ze wzrostu podatku od nieruchomości (12,5 mld zł), a następnie opłata planistyczna (8,2 mld zł) tabela 3.2., ryc W stosunku do 2012 r. w większym stopniu wzrosły jedynie przewidywane wpływy z opłaty planistycznej (o 61 mln zł). Dokładniejszy podział na typy gmin ujawnia, że największe spodziewane wpływy wiązały się zwłaszcza z największymi ośrodkami miejskimi. W miastach na prawach powiatu przewidywano, że wpływy ogółem wyniosą 15,2 mld zł, z czego niemal 1/3 (4,9 mld zł) powinien zapewnić wzrost podatku od nieruchomości. W gminach miejsko-wiejskich i wiejskich wyraźnie wyższy był udział opłaty planistycznej (26-33%) oraz wzrostu podatku od nieruchomości (39-45%), kosztem kategorii innych wpływów. Te ostatnie w miastach na prawach powiatu i innych gminach miejskich stanowiły blisko połowę prognozowanych wpływów. Najwyższe prognozowane wpływy odnotowano w Szczecinie 2,6 mld zł, a powyżej 1 mld zł ponadto w Sosnowcu i Gdyni. Co interesujące, w dół zweryfikowano prognozę katowicką (z ponad 1 do 0,7 mld zł). Generalnie, obserwować można bardzo wysoką koncentrację tych kwot w stosunkowo niedużej liczbie gmin. Pierwsze 10 gmin pod względem największych prognozowanych wpływów osiągnęło aż 10,6 mld prognozowanych wpływów ogółem we wszystkich gminach (czyli 30,4%), pierwsze 50 19,4 mld zł (55,6%), a pierwsze ,2 mld zł (69,6%). Jeszcze inaczej licząc, połowa prognozowanych wpływów z tytułu obowiązujących planów miejscowych była skoncentrowana zaledwie w 2,6% z samorządów, które wykazały jakiekolwiek kwoty (w 37 z 1439 samorządów). Nawet biorąc pod uwagę, że oczywistym jest zróżnicowanie prognozowanych wpływów pomiędzy dużymi ośrodkami miejskimi, a gminami peryferyjnymi, to pomimo tego taka drastyczna nieproporcjonalność może dowodzić niekonsekwencji i różnych podejść metodologicznych w sporządzaniu prognoz. Możliwe jest tu zarówno zawyżanie spodziewanych wpływów, jak też ich zaniżanie. Możliwa jest wreszcie bardzo niespójnie prowadzona, często nieefektywna gospodarka finansowa. 47

49 Tabela 3.2. Prognozowane wpływy według kategorii gmin i województw na koniec 2013 r. Kategoria gmin lub województwo Prognozowane wpływy ogółem opłata planistyczna w tym wzrost podatku od nieruchomości podatek od czynności cywilnoprawnych w mln zł Polska ogółem miasta na prawach powiatu inne gminy miejskie gminy miejsko-wiejskie gminy wiejskie Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie inne Ryc.3.3. Struktura prognozowanych wpływów z tytułu obowiązujących planów miejscowych według kategorii gmin w końcu 2013 r. 48

50 3.3. Prognozowane wydatki Wydatki prognozowane wykazane zostały na koniec 2013 r. na kwotę 66,8 mld zł, z czego połowa (33,4 mld zł) przypadła na miasta na prawach powiatu (tabela 3.3). Wśród wydatków wskazywano przede wszystkim na budowę dróg gminnych (32,5 mld zł), a następnie innej infrastruktury technicznej (19,6 mld zł). Wykup gruntów pod budowę dróg gminnych był prognozowany na 8,7 mld zł, ale prawdopodobnie kwota ta jest zaniżona poprzez ujęcie tych wydatków częściowo w pozycji budowa dróg gminnych. Prognozowane wydatki były skoncentrowane szczególnie w dwóch województwach mazowieckim i zachodniopomorskim (po 11,7 mld zł). Gdyby przeliczyć je w stosunku do liczby ludności, daje to kwotę na jednego mieszkańca w wysokości 2,2 tys. zł w tym z pierwszych z województw oraz aż 6,8 tys. zł w drugim (średnia dla kraju 1,7 tys. zł). Przy tym przeliczenia te nie uwzględniają faktu, że nie uzyskano danych dla około połowy gmin. Widać zatem wyraźnie, że obciążenia wskutek uchwalenia planów miejscowych mogą być istotne 4. W niektórych gminach prognozowane kwoty przekroczyły 1 mld zł, zwłaszcza w Szczecinie (10,7 mld zł), Warszawie (5,3 mld zł) i Poznaniu (3,0 mld zł). Tabela 3.3. Prognozowane wydatki według kategorii gmin i województw na koniec 2013 r. Kategoria gmin lub województwo Prognozowane wydatki ogółem wykup gruntów pod budowę dróg gminnych w tym budowa dróg gminnych budowa infrastruktury technicznej w mln zł Polska ogółem miasta na prawach powiatu inne gminy miejskie gminy miejsko-wiejskie gminy wiejskie Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie inne 4 Dodatkowe obliczenia wykonane w ubiegłej edycji raportu na podstawie danych na koniec 2013 r. wskazują, że w 49 gminach kwoty te przekraczały 10 tys. zł na mieszkańca, najwięcej w Lutomiersku (61,9 tys. zł), Lesznowoli (48,6 tys. zł), Kobylnicy (44,6 tys. zł) i Świeradowie-Zdroju (44,0 tys. zł). Spośród miast na prawach powiatu najwyższe prognozowane wydatki odnotowano w Szczecinie (26,2 tys. zł) i Elblągu (5,1 tys. zł). 49

51 Również w przypadku prognozowanych wydatków zaobserwowano wysoką koncentrację kwot w stosunkowo niewielkiej liczbie gmin. Pierwsze 10 gmin skupiało aż 38,5% prognozowanych wydatków w całej Polsce, a pierwsze 50 59,6%. Generalnie rozrzut ten pokazuje, że trudno jest wyciągać jednoznaczne wnioski, co do możliwych w przyszłości kosztów planowania miejscowego, bez bardziej pogłębionych badań, weryfikujących metodykę sporządzania prognoz finansowych do uchwalanych planów miejscowych, w tym powiązanie z pokryciem planistycznym i zawartością dokumentów pod względem struktury przeznaczenia terenów. Biorąc pod uwagę medianę prognozowanych kosztów w gminach (6,9 mln zł) i mnożąc ją przez około 2 tys. gmin, wykazany dla całej Polski, otrzymany z ankiet sumaryczny wynik (66,8 mld zł) może być nawet czterokrotnie zawyżony. Z drugiej strony nie można wykluczyć, że znaczna część gmin nie doszacowała kosztu skutków finansowych. Ryc Struktura prognozowanych wydatków z tytułu obowiązujących planów miejscowych według kategorii gmin w końcu 2013 r. Struktura prognozowanych wydatków, podobnie jak w poprzednim roku, nie różniła się znacząco w typach administracyjnych gmin (ryc. 3.4). We wszystkich z nich na budowę dróg gminnych przypadało około połowy przewidywanych do wydania środków. Jedynie wykup gruntów pod te drogi był znacząco wyższy w większych ośrodkach. W miastach na prawach powiatu wydatki te stanowiły 17,2% kwot, podczas gdy w gminach wiejskich tylko 8,4%. Różnice te są większe, jeśli z gmin wiejskich wyłączyć strefy podmiejskie największych miast. 50

52 3.4. Zrealizowane wpływy Zrealizowane wpływy wyniosły do końca 2013 r. (dla 1148 gmin spośród 2280, w których istniał co najmniej jeden obowiązujący plan miejscowy i które podały odpowiednie dane) 6,6 mld zł (tabela 3.7). Najwyższe wpływy uzyskał Włocławek (684 mln zł), Koszalin (370 mln zł), Piaseczno (338 mln zł) i Zagnańsk (321 mln zł). Najbardziej znaczącą pozycję zajmowały wpływy ze wzrostu podatku od nieruchomości (4,3 mld zł, czyli 64,7%). W podziale na administracyjne kategorie gmin nie widać poważniejszych prawidłowości (ryc. 3.5). Udziały poszczególnych rodzajów wpływów nie zmieniają się wraz z wielkością gminy, tj. na przykład od miast powiatowych w kierunku gmin wiejskich, zgodnie z rangą administracyjną i poziomem urbanizacji. Podobnie nie widać wyraźniejszych różnic w rozkładzie wpływów względem tych kategorii: miasta na prawach powiatu koncentrowały 21,6% wszystkich zrealizowanych wpływów (1428 mln zł), inne gminy miejskie 30,1% (2011 mln zł), gminy miejsko-wiejskie 22,5% (1486 mln zł), a gminy wiejskie 25,5% (1685 mln zł). Udziały te były zbliżone do stanu z roku poprzedniego i nawiązywały mniej więcej do rozkładu ludności. Tabela 3.4. Zrealizowane wpływy według kategorii gmin i województw na koniec 2013 r. Kategoria gmin lub województwo Zrealizowane wpływy ogółem opłata planistyczna W tym wzrost podatku od nieruchomości podatek od czynności cywilnoprawnych w mln zł Polska ogółem miasta na prawach powiatu inne gminy miejskie gminy miejsko-wiejskie gminy wiejskie Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie inne 51

53 Realizacja wpływów była stosunkowo bardziej zróżnicowana w poszczególnych regionach kraju (tabela 3.4). Największe wpływy przypadły na województwa kujawsko-pomorskie (834 mln zł), śląskie (810 mln zł) i mazowieckie (792 mln zł). Nie było to jednak zasługą szczególnej polityki w tym zakresie odnośnie wszystkich lub większości gmin, ale raczej sporadycznymi przypadkami jednego lub kilku samorządów. W przypadku województwa kujawskopomorskiego był to zwłaszcza wspomniany już Włocławek (684 mln zł), a mazowieckiego Piaseczno (338 mln zł). Wśród zrealizowanych wpływów zwraca uwagę, podobnie jak w roku ubiegłym niewielka, wręcz w wielu przypadkach śladowa kwota wynikająca z renty planistycznej. Opłata ta jest skutkiem wzrostu wartości od nieruchomości w wyniku uchwalenia planu miejscowego i zazwyczaj zmiany przeznaczenia terenu na inwestycyjny, w tym mieszkaniowy. Przy ewentualnej sprzedaży danej nieruchomości w ciągu 5 lat od chwili wejścia w życie planu miejscowego, powstaje obowiązek zapłaty ustalonej stawki procentowej od wartości wzrostu wartości. Z zestawień zamieszczonych w załączniku statystycznym dosyć jednoznacznie wynika, że zwłaszcza w przypadku miast na prawach powiatu, przepisy te praktycznie nie mają zastosowania. Brak pobierania opłat w wyniku sprzedaży i wzrostu wartości nieruchomości poprzez uchwalenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jest bardziej złożonym problemem. Po części wynika on z ustalania przez gminy zerowej stawki tej opłaty (przy maksymalnej dopuszczalnej w wysokości 30%), jak też różnego orzecznictwa. W efekcie kwoty przypadające na 1 mieszkańca z tytuły opłaty planistycznej, jak też łącznych wpływów w poszczególnych gminach są bardzo różne. Mediana dla zbioru wszystkich gmin wynosiła w roku 2012 zaledwie 21 zł. Ryc Struktura zrealizowanych wpływów z tytułu obowiązujących planów miejscowych według kategorii gmin w końcu 2013 r. 52

54 3.5. Zrealizowane koszty (poniesione wydatki) Łączne wydatki z tytułu obowiązujących planów miejscowych do końca 2013 r. wyniosły mln zł (do końca 2012 r mln zł) i rozłożyły się w następujących proporcjach (tabela 3.5): wykup gruntów pod budowę dróg gminnych 712 mln zł (7,0%), budowa dróg gminnych 4262 mln zł (42,2%), budowa infrastruktury technicznej 4515 mln zł (44,7%) oraz inne wydatki 615 mln zł (6,1%). W przypadku kategorii administracyjnych gmin, najwięcej wydatków pochłonęły inwestycje w gminach miejsko-wiejskich (3559 mln zł), następnie wiejskich (2617 mln zł), a najmniej w miastach na prawach powiatu (1446 mln zł) i gminach miejskich (2482 mln zł). Struktura wydatków w kategoriach gmin pokazuje, że w gminach mniej zurbanizowanych największe wydatki dotyczą budowy infrastruktury technicznej (poza drogami). W gminach wiejskich udział tego typu wydatków wyniósł 45,0%, a w miejsko-wiejskich aż 63,5% (ryc. 4.6). Równocześnie w gminach miejskich, w tym w miastach na prawach powiatu najwięcej środków pochłonęła budowa dróg gminnych (odpowiednio 54,3 i 57,8%). Koszty wykupu gruntów, co zrozumiałe, istotniejszą pozycję stanowiły zwłaszcza w miastach powiatowych (18,1%). Tabela 3.5. Zrealizowane wydatki według kategorii gmin i województw na koniec 2013 r. Kategoria gmin lub województwo Zrealizowane wydatki ogółem wykup gruntów pod budowę dróg gminnych w tym budowa dróg gminnych budowa infrastruktury technicznej w mln zł Polska ogółem miasta na prawach powiatu inne gminy miejskie gminy miejsko-wiejskie gminy wiejskie Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie inne 53

55 Odnosząc dane o poniesionych wydatkach w podanych kategoriach gmin do liczby ludności otrzymamy potwierdzenie prawidłowości, że im mniej zurbanizowana gmina, tym koszty uchwalenia planów miejscowych są wyższe. Podczas gdy w miastach powiatowych wydatki te wyniosły w 2012 r. zaledwie 194 zł na 1 mieszkańca, to w innych miastach było to już 498 zł, w gminach miejsko-wiejskich 730 zł, a w gminach wiejskich 613 zł. Takie zróżnicowania z jednej strony niewątpliwie pokazują wyrównywanie opóźnień infrastrukturalnych, ale z drugiej świadczą o wysokich kosztach dokonywanych przekształceń. Ryc Struktura zrealizowanych wydatków z tytułu obowiązujących planów miejscowych według kategorii gmin w końcu 2013 r. Zrealizowane wydatki znacznie się różniły w poszczególnych województwach (tabela 3.9). W świetle otrzymanych danych, najwięcej kosztów poniesiono w województwie małopolskim (2299 mln zł), a następnie w mazowieckim (1263 mln zł). W pozostałych regionach wydatki każdorazowo nie przekraczały 1 mld zł. Najmniejsze kwoty odnotowano w województwie lubuskim (104 mln zł) i podkarpackim (159 mln zł). Był to w zasadzie ten sam poziom, co według danych do końca 2012 r. W podziale na poszczególne gminy zdecydowanie najwięcej wydatków poniesiono w Myślenicach (1326 mln zł), a następne w kolejności samorządy odnotowały znacznie mniejsze kwoty (Zagnańsk 271 mln zł, Pruszcz Gdański 265 mln zł, Piaseczno 260 mln zł identyczne kwoty, jak w roku poprzednim). Widać też dość wyraźnie, że wyniki w tych miastach wyraźnie wpłynęły na globalny wynik województw, przyczyniając się nieraz do połowy lub 54

56 nawet więcej wydatków zagregowanych dla całych województw (świętokrzyskie 60%, małopolskie 56%, warmińsko-mazurskie 53%). W całym kraju, pierwsze 10 gmin pod względem najwyższych wydatków generowało około 30% wszystkich wydatków. Oznacza to bardzo wysoką koncentrację i tym samym utrudnia jednoznaczną interpretację wyników, powodując, że wnioski dla całego kraju powinny być ostrożne Wpływy i wydatki prognozowane a zrealizowane Bilans skutków finansowych planów jest ujemny, zarówno, jeśli się weźmie pod uwagę prognozowane wpływy w stosunku do prognozowanych wydatków, jak też wyniki faktycznie zrealizowane. (tabela 3.6, 3.7; ryc. 3.7). Porównanie dochodów (wpływów) i kosztów (wydatków) pokazuje w sumie kilka prawidłowości. Po pierwsze, zarówno spodziewane, jak też zrealizowane dotychczas dochody nie równoważą kosztów, w skali kraju jest to 52-65% wykazywanych kwot (podobnie jak rok wcześniej). Lepsza sytuacja występuje jedynie w największych miastach na prawach powiatu w przypadku faktycznej realizacji do końca roku (99%). Warto tu zwrócić uwagę, że rok wcześniej wskaźnik ten był nieco niższy (96%), a więc można ostrożnie wnioskować, że sytuacja uległa pewnemu polepszeniu. Tabela 3.6. Bilans prognozowanych i zrealizowanych wpływów i wydatków ujętych w prognozach skutków finansowych sporządzanych do planów miejscowych oraz ich realizacja do końca 2013 r. Skrót n oznacza liczbę gmin, dla których uzyskano dane. Uwaga: nie wszystkie kwoty dokładnie sumują się, ze względu na zaokrąglenia. Prognozowane (mln zł) Zrealizowane (mln zł) Kategoria wpływy wydatki wpływy wydatki saldo (n=1439) (n=1291) (n=1148) (n=1058) saldo Polska Miasta na prawach powiatu Inne gminy miejskie Gminy wiejsko-miejskie Gmin wiejskie Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie

57 Znacznie gorzej prezentują się salda w pozostałych kategoriach gmin, zwłaszcza realizacja w gminach miejsko-wiejskich (42%, nieznaczny wzrost w ciągu roku z poziomu 41%). Ponadto jest nieco szybsze tempo uzyskiwania wpływów realizowanych do prognozowanych (19%) w porównaniu do wydatków (15%). Jest to jednak mało pocieszające, biorąc pod uwagę zaledwie kilkunastoprocentową wielkość tych udziałów. Na tej podstawie można wysnuć wniosek, że zarówno pozyskiwanie środków, jak i ponoszenie wydatków wskutek uchwalenia planów miejscowych, jest znacznie rozciągnięte w czasie. W dwóch województwach odnotowano dodatnie saldo wpływów i wydatków (kujawskopomorskie i zachodniopomorskie, odpowiednio plus 414 i 261 mln zł). Natomiast w województwie lubuskim ujemne saldo w wysokości około 3 mln zł było nieznaczne w stosunku do kwot wpływów i wydatków (nieco ponad 100 mln zł). Można też uznać, że w miarę zrównoważona gospodarka finansowa charakteryzowała też kategorię miast na prawach powiatu: ujemne saldo w wysokości 18 mln zł stanowiło około 3% wszystkich wydatków. Tabela 3.7. Prognozowane i zrealizowane wpływy i wydatki ujęte w prognozach skutków finansowych sporządzanych do planów miejscowych oraz ich realizacja do końca 2013 r. Skrót n oznacza liczbę gmin, dla których uzyskano dane. Uwaga: nie wszystkie kwoty dokładnie sumują się, ze względu na zaokrąglenia. Kategoria Wpływy (dochody) (mln zł) % Wydatki (koszty) (mln zł) % Wpływy/wydatki (%) prognozowane (n=1439) zrealizowane (n=1148) prognozowane (n=1291) zrealizowane (n=1058) prognozowane zrealizowane Polska ogółem , ,1 52,2 65,4 Miasta na prawach powiatu , ,1 45,4 98,7 Gminy miejskie , ,1 63,4 81,1 Gminy miejsko-wiejskie , ,1 67,6 41,7 Gminy wiejskie , ,1 48,5 64,4 Dolnośląskie , ,1 78,0 81,7 Kujawsko-Pomorskie , ,1 60,2 198,4 Lubelskie , ,1 43,6 16,9 Lubuskie , ,1 79,7 96,7 Łódzkie , ,1 35,6 63,5 Małopolskie , ,1 36,2 11,4 Mazowieckie , ,1 40,6 62,7 Opolskie , ,1 46,0 23,5 Podkarpackie , ,1 93,4 35,3 Podlaskie , ,1 42,1 67,2 Pomorskie , ,1 81,8 71,8 Śląskie , ,1 94,2 87,8 Świętokrzyskie , ,1 38,6 90,0 Warmińsko-Mazurskie , ,1 57,3 70,6 Wielkopolskie , ,1 45,5 77,0 Zachodniopomorskie , ,1 30,5 202,0 56

58 mld zł PROGNOZOWANE mld zł ZREALIZOWANE Ryc Prognozowane i zrealizowane wpływy i wydatki gmin wskutek uchwalenia planów miejscowych według kategorii gmin (stan na koniec 2013 r.) Aby zweryfikować podobieństwo prognoz w stosunku do ich realizacji, na ryc. 3.8, zestawiono odpowiednie salda według danych za 2012 rok 5. Wynik obliczeń podstawowej regresji liniowej wskazuje na zasadniczo bardzo słabe podobieństwo obydwu zmiennych, a jeśli już, to wyłącznie w przypadku tylko w grupie dodatnich wartości (oznaczonych na rycinie linią 5 Posłużono się gotowymi, przeliczonymi danymi z ubiegłego roku ze względu na dużą czasochłonność obliczeń. Wynik korelacyjny danych z dwóch lat jest jednak wysoko zbieżny (+0,9994), stąd wnioski z analizy mają zastosowanie dla roku Więcej analiz tego typu, w tym porównania z pokryciem planistycznym i budżetami gmin wykonano w roku ubiegłym i również te wnioski pozostają aktualne. 57

59 przerywaną). To dość istotne odkrycie, mogące sugerować, że w gminach o dobrej polityce przestrzennej (w sensie uzyskiwania przychodów), polityka ta nie tylko jest skuteczna, ale także prawdopodobieństwo spełnienia oczekiwań jest największe. Niestety, prawidłowość ta dotyczy tylko kilkudziesięciu gmin w skali kraju. O ile do kwot prognozowanych należy z założenia podchodzić z ostrożnością, to wpływy i wydatki zrealizowane wskazują na realne bardzo duże zróżnicowanie kwestii finansowych. Identyfikowane kwoty, rzędu kilku tysięcy złotych na mieszkańca (czyli kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych na rodzinę lub gospodarstwo domowe) wydają się w przekonujący sposób ukazywać negatywne zjawisko wysokich kosztów w dużej części samorządów. Ryc Porównanie sald prognozowanych i zrealizowanych wynikających ze skutków uchwalonych planów miejscowych w 2012 r. Obcięto 10% gmin o skrajnych wartościach wskaźników sald na 1 mieszkańca (5% po stronie sald prognozowanych i 5% po stronie sald zrealizowanych). Na zakończenie porównań zestawiono jeszcze kwoty wpływów i wydatków przypadające na 1 mieszkańca według typów gmin (tabela 3.8). We wszystkich typach stwierdzona kwota wydatków przewyższała kwotę wpływów, a zatem odnotowano salda ujemne. W przypadku prognozowanych skutków finansowych, w miastach na prawach powiatu saldo to wyniosło minus 1426 zł, w innych gminach miejskich 586 zł, w gminach miejsko-wiejskich 397 zł oraz w gminach wiejskich 615 zł, przy średniej dla Polski w wysokości minus 830 zł. Widać, zatem dość wyraźnie rosnące obciążenie w gminach mniej zurbanizowanych. Tej prawidłowości nie odnotowano w przypadku wartości faktycznie zrealizowanych, gdzie poszczególne 58

60 kwoty przypadające na 1 mieszkańca były bardziej wyrównane i wahały się w granicach minus zł, przy średniej dla całego kraju wynoszącej minus 91 zł. Tabela 3.8 Kwoty wpływów i wydatków prognozowanych i zrealizowanych wskutek uchwalenia planów miejscowych w przeliczeniu na 1 mieszkańca według kategorii administracyjnych gmin (stan na koniec 2013 r.). Kategoria Prognozowane (zł na 1 mieszkańca) Zrealizowane (zł na 1 mieszkańca) wpływy wydatki saldo wpływy wydatki saldo Miasta na prawach powiatu Gminy miejskie Gminy miejsko-wiejskie Gminy wiejskie Polska ogółem Podsumowanie Przeprowadzone analizy wskazują na kilka istotnych prawidłowości, związanych ze skutkami finansowymi obowiązujących planów miejscowych. Przy tym w roku 2013 są one kontynuacją z poprzedniego okresu (2012), ze względu na dużą zbieżność danych. Po pierwsze, występuje wysoka koncentracja najwyższych obrotów finansowych w stosunkowo niewielkiej części gmin, zarówno w przypadku skutków prognozowanych, jak i zrealizowanych. Po drugie, wpływy i wydatki są wysokie w stosunku do całkowitych dochodów i wydatków budżetów gmin. Po trzecie stosunkowo trwały i charakterystyczny jest ujemny wynik skutków planów miejscowych. Po czwarte zwraca uwagę bardzo zróżnicowana, heterogeniczna polityka przestrzenna gmin. Po piąte mamy do czynienia niemal z brakiem występowania typowych mechanizmów dochodowych przewidzianych w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, związanych zwłaszcza z opłatą planistyczną. Po szóste charakterystyczne jest na ogół słabe wykonanie prognoz, zarówno po stronie dochodów, jak i wydatków. Generalnie, uzyskany materiał z gmin pozwolił po raz pierwszy tak szczegółowo rozpoznać sytuację w zakresie skutków finansowych obowiązujących planów miejscowych. Równocześnie stosunkowo wysoki odsetek odpowiedzi na pytania ankiety związane z prognozami i realizacją tych skutków finansowych mógłby skłaniać do odpowiednio reprezentatywnych wniosków. Ponieważ jednak zaobserwowano wysoką koncentrację wyników (wartości) finansowych w niewielkiej grupie gmin, do wyników, szczególnie prognostycznych, należy podchodzić z ostrożnością. Niezależnie od wyników, należy wskazać też na bardzo duże rozwarstwienia sytuacji dochodowo-kosztowej samorządów w wyniku uchwalenia planów miejscowych. Zaobserwowano bardzo dużą koncentrację wysokich wpływów i wydatków, zarówno prognozowanych, jak i zrealizowanych. Potwierdza to wcześniejsze wnioski, ale też implikuje wielką niejedno- 59

61 rodność i generalnie różną politykę gmin w zakresie planowania przestrzennego. Ten częsty brak prawidłowości statystycznych, funkcjonalnych i przestrzennych, każe wciąż krytycznie oceniać lokalną politykę przestrzenną, która często w podobnych sytuacjach społecznogospodarczych, lokalizacji geograficznej, itp. jednym samorządom przynosi korzyści, a innym (w większości przypadków) straty. Bardzo wysokie kwoty w stosunku do budżetów gmin wskazują, że planowanie przestrzenne mogłoby być swego rodzajem kołem zamachowym lokalnych gospodarek, a tymczasem w wielu przypadkach grozi destabilizacją finansów publicznych. Jest to także jeden z najbardziej niedocenianych endogenicznych impulsów wzrostowych w Polsce. 60

62 4. KLASYFIKACJA FUNKCJONALNA GMIN DLA POTRZEB MONITORINGU PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO 4.1. Wprowadzenie Klasyfikacja dowolnego zbioru ze względu na właściwości jego poszczególnych elementów jest podstawowym zadaniem systematycznym. W badaniach przestrzennych, w tym geograficznych, głównym celem jest takie uporządkowanie jednostek danego obszaru oraz ewentualnie powiązań między nimi, które pozwala na uchwycenie właściwości różnego typu, takich jak morfologicznych, strukturalnych, funkcjonalnych, genetycznych, itd. Celem klasyfikacji jest zatem nie tylko opis systematyzujący, ale pośrednio również danie narzędzia dla wyjaśniania procesów rozwojowych i występujących tutaj związków przyczynowoskutkowych. Dzieląc dany obszar na kategorie jednostek, względnie łącząc te jednostki w grupy, otrzymujemy bardziej heterogeniczne agregaty, w których na ogół łatwiej jest badać i interpretować zachodzące procesy, niż gdy ma to miejsce dla całego zbioru lub zbioru podzielonego według narzuconych podziałów. Typowym przykładem jest tu podział administracyjny gmin na miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie, nie pozwalający często na uzyskanie satysfakcjonujących interpretacji i porównań. To właśnie te uwarunkowania interpretacyjno-porównawcze stały się bezpośrednim powodem rezygnacji w wielu częściach analiz planistycznych ze stosowania podziału na gminy administracyjnie miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie, na rzecz własnej klasyfikacji (nazwanej typologią funkcjonalną). Warto tu podkreślić, że działania klasyfikacyjne, oprócz poznawczego, mogą mieć również istotny walor praktyczny, gdyż pozwalają na efektywniejsze zarządzanie obszarem, związane z wykorzystaniem jego cech charakterystycznych, decydujących o rozwoju społeczno-gospodarczym. Szczególne znaczenie ma to z punktu widzenia monitoringu rozwoju społeczno-gospodarczego i zagospodarowania przestrzennego w różnych skalach terytorialnych. Jednak przeprowadzona w 2005 r. typologia funkcjonalna 6 opracowana dla wszystkich gmin w kraju w postaci 16 kategorii i jej zastosowanie w analizie prac planistycznych w gminach, wskazywało na stopniową dezaktualizację przyjętego podziału. Z punktu widzenia procesów planistycznych, niektóre typy gmin ulegają z upływem czasu wyraźnemu upodobnieniu, a inne się różnicują. Wynika to ze zmian w zagospodarowaniu przestrzennym, w tym 6 Po raz pierwszy została ona wykonana na potrzeby Raportu o stanie i uwarunkowaniach prac planistycznych w gminach w 2005 r., a następnie opublikowana w kwartalniku Studia Regionalne i Lokalne (Komornicki i Śleszyński 2006). 61

63 szczególnie intensyfikacji zjawisk urbanizacyjnych w strefach podmiejskich, a także rozwoju sieci komunikacyjnej, głównie drogowej, o wysokich parametrach technicznofunkcjonalnych. Od sporządzenia typologii funkcjonalnej, stosowanej do potrzeb analiz planowania przestrzennego w gminach minęło już prawie 10 lat, podczas których jedyną wprowadzoną zmianą było przyporządkowanie nowoutworzonej gminy Jaśliska (województwo podkarpackie) do typu E (gminy tzw. ekologiczne o ekstensywnym użytkowaniu, z dużą ilością obszarów prawnie chronionej przyrody). Przeprowadzane badania skłaniają też do wniosku, że niektóre wydzielone wcześniej typy wydają się zbyt małe liczebnie. Wydatnie utrudniało to niekiedy możliwości porównawcze, związane z obserwacją wskaźników w różnych przekrojach czasowych. Dotyczyło to zwłaszcza tych zjawisk, które wiązały się ze stosunkowo dużą niezależnością i małą liczbą zdarzeń jednostkowych, na przykład w odniesieniu do wydawanych decyzji lokalizacyjnych w gminach o już stosunkowo wysokim pokryciu planistycznym lub projektowanych planach miejscowych. Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania, najlepszym rozwiązaniem wydaje się przeprowadzenie nowej klasyfikacji funkcjonalnej gmin, która lepiej oddawałaby zmieniającą się ich strukturę funkcjonalną oraz zmieniającą się specyfikę zagospodarowania przestrzennego. Klasyfikację przeprowadzono w oparciu o generalne założenia koncepcyjno-teoretyczne wypracowane w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN (Śleszyński 2012), pod względem szczegółowej metodyki nawiązując jednak do wspomnianej, używanej dotychczas typologii funkcjonalnej (Komornicki i Śleszyński 2006). Ze względu na przyjęte założenia metodologiczne i szczegółowe rozwiązania metodyczne, przyjętą drogę postępowania można zdefiniować jako klasyfikację dedukcyjno-indukcyjną. Po uwzględnieniu powyższych uwarunkowań, przystępując do nowej klasyfikacji przyjęto następujące założenia wstępne: liczba klas powinna być mniejsza, niż we wcześniejszej klasyfikacji (nie powinna przekraczać 10 typów); klasyfikacja powinna opierać się na danych łatwo dostępnych w polskim systemie statystyki publicznej lub w innych ogólnie dostępnych bazach; klasyfikacja powinna zachować, w mniej lub bardziej zmodyfikowanej formie, wydzielenia dotyczące tych typów funkcjonalnych jednostek, które w poprzednich badaniach uznano za problemowe z punktu widzenia zagospodarowania przestrzennego i procesu planowania; klasyfikacja powinna uwzględniać wydzielenia dotyczące kategorii lub typów funkcjonalnych, w których dokonują się przekształcenia zagospodarowania przestrzennego, związane z inwestycjami o wymiarze makroprzestrzennym. 62

64 4.2. Klasyfikacja dedukcyjno-indukcyjna Proponowana klasyfikacja gmin w pierwszej kolejności polega na kilku założeniach dedukcyjno-indukcyjnych, tj. sprecyzowaniu i ustaleniu hierarchii kategorii jednostek, będącej jej podstawą, wyborze cech wiodących lub reprezentatywnych, a także szczegółowych wartości kryteriów decydujących o przynależności do danej kategorii. Proponowane podejście najogólniej sprowadza się zatem do (1) dedukcyjnego wyboru kategorii jednostek pod względem określonych cech lub właściwości; (2) podziału tych kategorii jednostek na subkategorie według ich zróżnicowania wewnętrznego na podstawie metod indukcyjnych. Uzasadnienie dedukcyjnej hierarchii czynników, decydujących o charakterze klasyfikacji, wiąże się z założeniem, że organizacja przestrzenna systemów społeczno-gospodarczych nie jest przypadkowa lub chaotyczna, ale wiąże się z określonym porządkiem. Porządek ten lub ściślej pewien charakterystyczny typ występowania elementów w przestrzeni jest odbiciem stosunków politycznych, gospodarczych i społecznych, uwarunkowanych historycznie i kulturowo, a często także umocowanych prawnie. Wybór cech wiodących lub reprezentatywnych jest trudniejszym zadaniem, gdyż wiąże się z ryzykiem subiektywizmu, czyli indywidualnego ich doboru. Jego dopuszczalność w podejściu dedukcyjnym wydaje się nieunikniona, ale jeśli hierarchia poszczególnych kategorii została ułożona logicznie, ryzyko to zostaje znacznie pomniejszone. Wybór cech reprezentatywnych sprowadza się do wyboru tych elementów, które decydują o specyfice danej kategorii jednostek. Wyznaczenie szczegółowych kryteriów, decydujących o podziale na subkategorie, w proponowanej metodzie również może przebiegać w mniej sformalizowany sposób. W większości dotychczasowych sposobów klasyfikacji zazwyczaj wykorzystywana jest duża liczba zmiennych (redukowanych na ogół analizą korelacyjną). 63

65 4.3. Szczegółowa metodyka badawcza Podział gmin Polski oparto na procedurze klasyfikacyjnej, składającej się z czterech zasadniczych części, następujących kolejno po sobie (ryc. 4.1): 1) Wybór i ustalenie hierarchii kategorii. Zastosowana jest dedukcyjna hierarchia czynników, powodujących zróżnicowanie gmin i podział na kategorie, to znaczy z góry przyjmuje się, że jedne z ustalonych na początku procedury klasyfikacyjnej kategorii gmin województwa mają większą rangę i znaczenie, niż pozostałe. Czynnikiem decydującym o ważności w tym przypadku jest znaczenie w organizacji przestrzennej. 2) Wybór kryteriów właściwych dla danej kategorii. Każda z kategorii jest opisywana na podstawie kryteriów odpowiadających jej specyfice, np. administracyjnej, gospodarczej itd. Również w tym przypadku postępowanie ma charakter dedukcyjny. 3) Przyporządkowanie gmin na podstawie szczegółowych kryteriów. Gminy są włączane do poszczególnych kategorii, jeśli są spełnione określone kryteria. Ponadto w tym miejscu następuje wyłączenie z dalszych etapów klasyfikacji gmin, które już zostały przyporządkowane do kategorii na wyższych poziomach hierarchicznych. Innymi słowy, w procedurze klasyfikacyjnej nie są brane pod uwagę jednostki, które już spełniły stawiane warunki podczas wcześniejszych kroków. 4) Indukcyjne różnicowanie wewnętrzne. Kategorie gmin w miarę potrzeby dzielone są na subkategorie na podstawie cech szczegółowych, związanych z ich indywidualną specyfiką. Przyporządkowanie gmin do danej subkategorii następuje poprzez szukanie podobieństw, wynikających ze wskaźników opisujących cechy rozwojowe i morfologiczne gmin. Ta część analiz ma charakter typowej klasyfikacji rozłącznej, polegającej na ewentualnym podziale kategorii na subkategorie według określonych cech i kryteriów. Dedukcyjna hierarchia czynników, decydujących o wyróżnieniu poszczególnych kategorii, objęła funkcje administracyjno-osadnicze, powiązania funkcjonalne, funkcje gospodarcze i charakter morfologiczny gmin. Taka kolejność ma swoje uzasadnienie, wynikające z organizacji systemów społeczno-gospodarczych. Funkcje administracyjne decydują o pozycji danej gminy w systemie osadniczym, w tym o sposobie organizacji przestrzennej. Przy tym najpowszechniej wykorzystywanym jest albo dychotomiczny podział na miasto i wieś, jak też kilkustopniowy podział na stolice poszczególnych szczebli administracyjnych (kraj, województwo, powiat, gmina). Gminy na wyższych poziomach organizacji terytorialno-osadniczej, wraz z łączącymi je korytarzami transportowymi, tworzą swego rodzaju szkielet zagospodarowania przestrzennego, dominujący w strukturze regionalnej oraz decydujący o kierunkach i natężeniu przepływów międzygminnych. Stąd też rola funkcji administracyjnych lub szerzej administracyjno-osadniczych w prezentowanej klasyfikacji wydaje się być najważniejsza. A zatem w procedurze klasyfikacyjnej jako pierwsze zostają wydzielone główne miasta ośrodki administracyjno-osadnicze. 64

66 wybór i ustalenie hierarchii kategorii jednostek (gmin) wybór kryteriów właściwych dla danej kategorii gmin przyporządkowanie gmin na podstawie szczegółowych kryteriów podział (różnicowanie wewnętrzne) kategorii gmin na subkategorie Ryc Schemat ogólnej procedury klasyfikacyjnej gmin Polski. Źródło: Śleszyński, Według takich założeń istnieją węzły aktywności, wpływające na sposób i miejsce występowania innych kategorii gmin. Przykładowo duże miasto decyduje, że sąsiadujące z nim gminy są silnie z nim związane i na tej podstawie wyróżnić można strefę podmiejską. Dlatego w drugiej kolejności brane są pod uwagę powiązania funkcjonalne. Są one formą relacji o charakterze wpływu pomiędzy poszczególnymi elementami zbioru i obrazują związki przestrzenne, decydujące o tym, że na jakimś obszarze mamy do czynienia z mniej lub bardziej spójnym regionem funkcjonalnym (np. węzłowym według klasycznego ujęcia). Stąd, po głównych miastach ośrodkach administracyjno-osadniczych, zostają wydzielone ich strefy podmiejskie. Miasta i ich strefy zewnętrzne (podmiejskie) tworzą miejskie obszary funkcjonalne (MOF). W przypadku największych polskich miast stolic województw (ośrodków wojewódzkich) istnieje odpowiednia delimitacja, która może być tu wykorzystana. Została ona wykonana dla potrzeb Ministerstwa Rozwoju Regionalnego w 2012 r. (Śleszyński 2013) w celu m.in. lepszego programowania rozwoju i zarządzania w związku ze Zintegrowanymi Inwestycjami Terytorialnymi. Tym samym proponowana w tym miejscu klasyfikacja uzyskuje walor przystawalności (kompatybilności) do już istniejących podziałów. Jeśli chodzi o funkcje transportowe, to rozwój infrastruktury tego typu (szczególnie po roku 2004) spowodował, że ich rola na terenie kraju uległa silnemu różnicowaniu przestrzennemu, nie zawsze proporcjonalnemu do pozycji ośrodków w systemie osadniczym. Wcześniejsze badania pokrycia planistycznego wykazały zwłaszcza związek nowych inwestycji drogowych z presją na grunty. Dlatego przyjęto, że funkcja komunikacyjna jest najważniejszym uzupełnieniem funkcji administracyjno-osadniczej. Zdecydowano, że w przyjętej hierarchii kategorii jednostek będzie ona postawiona wyżej niż inne funkcje. Wynika to także z faktu, że to funkcje transportowe najczęściej nakładają się na funkcje wcześniej wykształcone, a 65

67 nie odwrotnie. Następują wtedy wtórne przekształcenia zagospodarowania przestrzennego (wraz z realizacją nowych inwestycji), zwłaszcza na obszarach peryferyjnych). W przeciwieństwie do wcześniejszej klasyfikacji przyjęto, że funkcja transportowa ma charakter punktowy, a nie liniowy. O jej istnieniu nie decyduje sam fakt dokonywania przewozów osób lub towarów przez teren gminy, ale raczej elementy węzłowe (węzły drogowe, terminale, lotniska, przejścia graniczne), generujące koncentrację działalności gospodarczej. Na terenie miejskich obszarów funkcjonalnych efekt ten jest trudny do wydzielenia z ogółu procesów ekonomiczno-przestrzennych. Dlatego do kategorii gmin związane z funkcją transportową zaliczono tylko jednostki położone poza podstawową siecią osadniczą (typy A-E). W kolejnym kroku wszystkie pozostałe gminy są klasyfikowane na podstawie pełnionych funkcji, głównie gospodarczych. Przy tym funkcje tego typu (a szerzej, funkcje społecznogospodarcze) są najpowszechniej stosowanym indykatorem, pozwalającym na rozróżnienie gmin o różnym charakterze gospodarowania i tym samym występującej aktywności ludzkiej, w postaci np. zatrudnienia. Zakłada się a priori (czyli dedukcyjnie), że klasyfikacja powinna uwzględniać koncentrację różnych rodzajów powszechnie przyjmowanych działalności, czyli funkcji pełnione przez gminy, tj. (a) rolnictwa, (b) wybranych usług, np. turystyki i rekreacji, przemysłu, (c) innych istotnych funkcji, decydujące o specyfice gmin (np. ochrony przyrody). W ostatniej kolejności, w miarę potrzeby, następuje różnicowane wewnętrzne poszczególnych kategorii gmin na subkategorie. Do tego celu przyjmowane są głównie cechy wynikające ze specyfiki danej funkcji oraz cechy morfologiczne gmin. W przypadku funkcji administracyjnych jest to podział na trzy stopnie hierarchiczne (stolica kraju/województwa, ośrodek subregionalny będący stolicą dawnego województwa, a obecnie najczęściej miasto grodzkie, inne miasto). W przypadku innych kategorii brane są pod uwagę zróżnicowania wynikające z cech charakterystycznych rozwoju społeczno-gospodarczego. Na przykład duża część samorządów to gminy wiejskie z wiodącą funkcją rolniczą. Logiczne wydaje się zatem większe różnicowanie tego zbioru pod względem intensywności gospodarowania. Ze względu na występowanie dużej liczby miast małych, pełniących najczęściej funkcje lokalnej obsługi, konieczne było ich oddzielenie od większych ośrodków. Uznano, że cezurą jest spełnianie następujących warunków: pełnienie funkcji administracyjnych (stolica powiatu) lub kryterium ludnościowe: 10 tys. mieszkańców w przypadku gmin miejskich oraz 15 tys. dla miast w gminach miejsko-wiejskich. Pozostałym gminom funkcje przypisano na podstawie otoczenia, tj. przeważających funkcji gmin sąsiadujących. W opisany wyżej sposób, proponowana klasyfikacja ma charakter kompleksowy, starając się wykorzystać zwłaszcza te właściwości gmin, które dotyczą funkcji administracyjnoosadniczych oraz gospodarczych, a także powiązań funkcjonalnych i związanych ze stopniem intensywności użytkowania terenu. Z tego względu nadaje się do tych zastosowań i badań, które wymagają uwzględnienia specyfiki związanej z dużą heterogenicznością systemów społeczno-gospodarczych. Można zatem sądzić, że jest szczególnie przydatna do monitoringu zagospodarowania przestrzennego. 66

68 4.4. Szczegółowe kryteria klasyfikacyjne Przyjęto szczegółowe kryteria jak w tabeli 4.1. Tabela 4.1. Podstawy delimitacji typów (kategorii) funkcjonalnych gmin. Kod Nazwa Delimitacja A Rdzenie Miejskich Obszarów Funkcjonalnych ośrodka wojewódzkiego (stolic województw) Według delimitacji P. Śleszyńskiego (2013) wykonanej w 2012 r. dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego B Strefy zewnętrzne Miejskich Obszarów Funkcjonalnych Jak wyżej (Śleszyński 2013) ośrodka wojewódzkiego (stolic województw) C Rdzenie obszarów funkcjonalnych miast subregionalnych 55 miast na prawach powiatu, byłych stolic województw (z podziału sprzed 1999 r.) lub o liczbie mieszkańców powyżej 50 tys. mieszkańców D Strefy zewnętrzne obszarów funkcjonalnych miast subregionalnych Według delimitacji ESPON (Study on urban function; opublikowane: P. Śleszyński i P. Korcelli 2010) E Miasta - ośrodki wielofunkcyjne 1) Gminy administracyjnie miejskie powyżej 10 tys. mieszkańców (102 miasta); 2) gminy administracyjnie miejsko-wiejskie z miastem o liczbie ludności powyżej 20 tys. mieszkańców (20 gmin); 3) gminy miejsko-wiejskie o liczbie mieszkańców tys. mieszkańców i udziale ludności miejskiej powyżej 50%; 4) gminy miejskie poniżej 10 tys. mieszkańców sąsiadujące z innymi wyróżnionymi w typie F Gminy z rozwiniętą funkcją transportową 1) gminy na których terenie znajdują się węzły na autostradach i drogach ekspresowych istniejących lub znajdujących się w budowie w ramach obecnej perspektywy finansowej (termin zakończenia do końca 2015 r.), pod warunkiem, że odcinek autostrady lub drogi ekspresowej przekracza 10 km (121 gmin); 2) gminy na terenie których funkcjonują porty lotnicze obsługujące połączenia rejsowe (tylko Babimost, pozostałe mieszczą się w MOF); 3) przejścia graniczne drogowe na granicy wschodniej obsługujące ruch ponadlokalny (Gronowo, Grzechotki, Bezledy, Kuźnica Białostocka, Bobrowniki, Kukuryki, Terespol, Dorohusk, Hrebenne, Korczowa, Medyka) oraz punkty przecięcia głównych dróg międzynarodowych na granicach w ramach układu Schengen (Słubice, Trzebiel, Zgorzelec, Jabłonka, Dukla, Szypliszki); gminy na terenie których znajdują się terminale intermodalne (obecnie Brzeg Dolny, pozostałe są położone na terenie MOF, lub miast wielofunkcyjnych); 5) gminy miejskie poniżej 10 tys. mieszkańców sąsiadujące z innymi wyróżnionymi w typie G Gminy o innych rozwiniętych funkcjach pozarolniczych (turystyka oraz funkcje wielkopowierzchniowe, w tym przemysł wydobywczy) 1) funkcja turystyczna: 2 z 2 warunków: a) miejsca noclegowe na 100 mieszkańców >2; b) udzielone noclegi na 100 mieszkańców >150 oraz miasta: Augustów, Giżycko, Kołobrzeg, Mrągowo, Ostróda, Zakopane; 3) funkcja rekreacyjna (powyżej 100 domów zbudowanych lub zmodernizowanych w latach ); 3) funkcja przemysłowa (duże powierzchniowo wydobycie kopalin): Szczerców, Puchaczów, Bogatynia, Rudna, Pilawa Górna; 4) gminy miejskie poniżej 10 tys. mieszkańców, sąsiadujące z innymi wyróżnionymi w typie H Gminy z intensywnie rozwiniętą funkcją rolniczą 2 z 4 warunków: 1) udział użytków rolnych w dobrej kulturze >50% powierzchni gminy, 2) udział sadów >5% powierzchni gminy, 3) udział gospodarstw domowych z gospodarstwem rolnym otrzymujących co najmniej połowę dochodów z działalności rolniczej powyżej 50%, 4) przeciętna powierzchnia gospodarstwa rolnego powyżej 2-krotności średniej w Polsce (2 x 8 ha = 16 ha) I Gminy z umiarkowanie rozwiniętą funkcją rolniczą 1) Pozostałe gminy z funkcją rolniczą i nie wchodzące do kategorii J J Gminy ekstensywnie zagospodarowane (funkcje leśne, ochrony przyrody) 1 z 3 warunków: 1) lesistość > 50%; 2) obszary chronione ogółem > 80%; 3) obszary ściśle chronione (rezerwaty i parki narodowe) >20% 67

69 4.5. Wyniki klasyfikacji funkcjonalnej Uzyskany obraz przestrzenny przeprowadzonej klasyfikacji przedstawiono na ryc W stosunku do klasyfikacji stosowanej wcześniej, charakteryzuje się on większa spójnością. Wyraźnie widoczne są zwarte obszary należące do tych samych kategorii funkcjonalnych. Dotyczy to przede wszystkim miejskich obszarów funkcjonalnych (MOF; rdzenie i otaczające je strefy zewnętrzne), obszarów rolniczych (zwłaszcza użytkowanych intensywnie), gmin zagospodarowanych ekstensywnie (funkcje ochrony przyrody), a także jednostek o innych funkcjach, które w większości są gminami turystycznymi. W rozproszeniu na terenie kraju znajdujemy w pierwszej kolejności małe miasta wielofunkcyjne oraz gminy o funkcjach transportowych. Te ostatnie układają się wprawdzie w korytarzach autostrad i dróg ekspresowych, ale z uwagi na rozmieszczenie węzłów oraz przecinanie się miejskich obszarów funkcjonalnych, nie stanowią na ogół terytoriów zwartych przestrzennie. W układzie geograficznym gminy typu G (inne funkcje, w tym zwłaszcza turystyka) oraz J (ekstensywne zagospodarowanie, ochrona środowiska) skupione są na szeroko rozumianych peryferiach, w tym zwłaszcza w Polsce północnej, na pograniczu niemieckim, czeskim i słowackim oraz w województwie świętokrzyskim. W Polsce centralnej i wschodniej występują zwarte duże obszary koncentracji gmin rolniczych (typy H i I). Najwięcej gmin zaliczono do obu typów rolniczych (łącznie ponad 1150, czyli blisko 47%; tabela 4.2). Kolejnych ponad 10% jednostek stanowią gminy zagospodarowane ekstensywnie, w których istotną rolę odgrywają funkcje ochrony środowiska. Spośród innych typów liczny jest także zbiór gmin o funkcjach innych (w tym turystycznych). W układzie podstawowej miejskiej sieci osadniczej na strefy zewnętrzne miejskich obszarów funkcjonalnych przypada odpowiednio po blisko 11 i ponad 8% jednostek. Ze zrozumiałych względów mniej liczne są miasta wielofunkcyjne, gminy o funkcjach transportowych oraz oba rodzaje obszarów rdzeniowych. Liczebność jednostek w grupach jest generalnie skorelowana z ich udziałem w powierzchni kraju. Udział powierzchni jest zauważalnie większy w przypadku typów obejmujących gminy rolnicze, zagospodarowane ekstensywnie oraz o innych funkcjach (w tym turystyczne). Jednocześnie w przypadku miast i obszarów rdzeniowych miejskich obszarów funkcjonalnych występuje sytuacja odwrotna, co wynika z zazwyczaj mniejszej powierzchni gmin miejskich. Jeśli przyjmiemy, że intensywne zagospodarowanie przestrzeni prezentują gminy zaliczane do podstawowej miejskiej sieci osadniczej (typy A-E) oraz jednostki o funkcjach transportowych (F) to ich udział w populacji gmin wynosi 33,5%, zaś w powierzchni kraju nieco ponad 27%. 68

70 Ryc Klasyfikacja funkcjonalna gmin Polski. A rdzenie miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich (stolic województw); B strefy zewnętrzne miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich (stolic województw); C rdzenie miejskich obszarów funkcjonalnych miast subregionalnych; D strefy zewnętrzne miejskich obszarów funkcjonalnych miast subregionalnych; E miasta-ośrodki wielofunkcyjne; F gminy z rozwiniętą funkcją transportową; G gminy o innych rozwiniętych funkcjach pozarolniczych (turystyka oraz funkcje wielkopowierzchniowe, w tym przemysł wydobywczy); H gminy z intensywnie rozwiniętą funkcją rolniczą; I gminy z umiarkowanie rozwiniętą funkcją rolniczą; J gminy ekstensywnie zagospodarowane (funkcje leśne, ochrony przyrody). Uwaga: w tekście i w tabelach w celu większej przejrzystości stosowane są skrócone nazwy. Szczegółowe kryteria klasyfikacji w tabeli

71 Tabela 4.2. Ludność i powierzchnia według typów funkcjonalnych gmin Typ A B C D Typy funkcjonalne Rdzenie miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich (stolic województw)* Strefy zewnętrzne miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich (stolic województw)* Rdzenie miejskich obszarów funkcjonalnych miast subregionalnych Strefy zewnętrzne miejskich obszarów funkcjonalnych miast subregionalnych Liczba jednostek Powierzchnia Liczba ludności ogółem w % tys. ha % tys. % 33 1, , , , , ,0 55 2, , , , , ,3 E Miasta ośrodki wielofunkcyjne 147 5, , ,2 F G H I J Gminy z rozwiniętą funkcją transportową Gminy o innych rozwiniętych funkcjach pozarolniczych (turystyka oraz funkcje wielkopowierzchniowe, w tym przemysł wydobywczy) Gminy z intensywnie rozwiniętą funkcją rolniczą Gminy z umiarkowanie rozwiniętą funkcją rolniczą Gminy ekstensywnie zagospodarowane (funkcje leśne, ochrony przyrody) 138 5, , , , , , , , , , , , , , ,9 Polska ogółem , , ,0 * według delimitacji P. Śleszyńskiego (2013) Inna sytuacja ma miejsce w przypadku rozmieszczenia liczby mieszkańców i w poszczególnych typach jednostek. Mamy do czynienia z dużą koncentracją ludności w miejskich obszarach funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich (typ A i B; blisko 25% ludności kraju w rdzeniach oraz kolejne 12% w strefach zewnętrznych) i obszarach funkcjonalnych miast subregionalnych (typ C i D; odpowiednio 11,5 i ponad 6,3%) oraz w wielofunkcyjnych gminach miejskich (10%). Z gmin określonych wyżej jako intensywnie zagospodarowane, wyraźnie mniejsza koncentracja ludności ma miejsce tylko w jednostkach o funkcjach transportowych. Łącznie na terenie gmin zaliczonych do typów A-F mieszka blisko 25 mln osób, czyli ponad 2/3 ludności Polski. Spośród pozostałych typów największym zaludnieniem ogólnym charakteryzują się mniej zainwestowane gminy rolnicze (5,7 mln osób). Spośród wszystkich typów relatywnie najmniej mieszkańców (każdorazowo w granicach 4-5%) mieszka w gminach o funkcjach transportowych, innych (w tym turystycznych) oraz zagospodarowanych ekstensywnie (z funkcjami ochrony przyrody). 70

72 Tabela 4.3. Wybrane charakterystyki wykorzystywane w klasyfikacji, według typów funkcjonalnych Typ A B C D E F G H I J Typy funkcjonalne Powierzchnia użytków rolnych (2010) Powierzchnia obszarów chronionych (2013) Powierzchnia obszarów ochrony ścisłej (2013) Powierzchnia zalesiona (2013) Udzielone noclegi ( ) tys. ha % tys. ha % tys. ha % tys. ha % mln % Rdzenie MOF ośrodków wojewódzkich (stolic województw) 262 1,7 58 0,6 3,0 0,6 83 0,9 17,5 28,8 Strefy zewnętrzne MOF ośrodków wojewódzkich (stolic województw) , ,8 52,6 10, ,9 3,2 5,3 Rdzenie MOF miast subregionalnych 154 1,0 42 0,4 2,1 0,4 58 0,6 3,3 5,5 Strefy zewnętrzne MOF miast subregionalnych 969 6, ,8 22,1 4, ,7 4,7 7,7 Miasta ośrodki wielofunkcyjne 604 3, ,9 6,4 1, ,5 3,4 5,6 Gminy z rozwiniętą funkcją transportową 999 6, ,9 12,1 2, ,3 1,3 2,1 Gminy o innych rozwiniętych funkcjach pozarolniczych (turystyka oraz funkcje wielko powierzchniowe, w tym przemysł wydobywczy) , ,5 182,5 38, ,7 25,1 41,2 Gminy z intensywnie rozwiniętą funkcją rolniczą , ,3 24,6 5, ,1 0,5 0,8 Gminy z umiarkowanie rozwiniętą funkcją rolniczą , ,5 46,5 9, ,8 1,3 2,1 Gminy ekstensywnie zagospodarowane (funkcje leśne, ochrony przyrody) , ,3 128,6 26, ,4 0,6 1,1 Polska ogółem , ,0 480,4 100, ,0 60,9 100,0 W tabeli 4.3. przedstawiono wybrane charakterystyki, które były wykorzystane do wydzielenia poszczególnych typów funkcjonalnych. Zestawiono je według tychże typów, co pozwala na dodatkową weryfikację trafności dokonanej procedury. Z punktu widzenia typów o funkcjach rolniczych warto podkreślić, że łącznie skupiają one ponad 56% areału polskich użytków rolnych. Poza tymi typami relatywnie dużo użytków rolnych skoncentrowane jest w gminach zagospodarowanych ekstensywnie, w gminach o innych funkcjach (w tym turystycznych), a także w strefach zewnętrznych miejskich obszarów funkcjonalnych. Oba ostatnie typy, właśnie z tego powodu należą do najbardziej konfliktowych w sensie zagospodarowania przestrzennego (presja urbanizacyjna na tereny rolne). Gminy typu J (ekstensywnie zagospodarowane z funkcjami ochrony środowiska) wydzielane zostały na podstawie powierzchni obszarów chronionych oraz lesistości. Koncentrują one jednak tylko po 27% powierzchni chronionej oraz ściśle chronionej oraz 21% powierzchni leśnej kraju. Jednocześnie we wszystkich wymienionych charakterystykach występuje bardzo silne skupienie w gminach typu G (inne z funkcjami turystycznymi). Koncentruje się tam aż 38% obszarów ściśle chronionych. Jest to równocześnie przejawem silnej presji urbanizacyj- 71

73 no-turystycznej na tereny najcenniejsze przyrodniczo. Charakterystyczna jest również koncentracja obszarów chronionych w strefach zewnętrznych miejskich obszarów funkcjonalnych oraz na niektórych terenach rolniczych. W przypadku typu G (inne funkcje, w tym przede wszystkim turystyka), jedną z podstaw wydzielenia była liczba udzielonych noclegów. W tej kategorii jednostek udzielanych jest aż 41% wszystkich noclegów, co potwierdza trafność zastosowanej metodologii. Innymi typami, w których koncentruje się turystyka pobytowa, są rdzenie MOF ośrodków wojewódzkich (typ A i B; blisko 29% noclegów, w pierwszej kolejności noclegi udzielone w Krakowie i Warszawie). Analogicznej koncentracji nie obserwujemy już w typie C, jak też w strefach zewnętrznych (typ D). Podsumowując, charakterystyka wydzielonych typów funkcjonalnych potwierdza trafność przyjętej procedury, wskazując jednocześnie wstępnie na potencjalne pola konfliktów przestrzennych, występujących w jednostkach zaliczonych do silniej zagospodarowanych, w których jednocześnie koncentrują się atrybuty obszarów wiejskich i wymagających ochrony. Świadczą o tym m.in. takie problemy, jak: - duży udział użytków rolnych oraz obszarów chronionych w strefach zewnętrznych miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich, - duży udział obszarów chronionych w gminach o funkcjach innych (w tym turystycznych). Równocześnie na uwagę zasługuje relatywny brak tego rodzaju pól konfliktowych w przypadku gmin transportowych. 72

74 5. ZAAWANSOWANIE PRAC PLANISTYCZNYCH WEDŁUG TYPÓW FUNKCJONALNYCH GMIN 5.1. Uwagi wstępne We wcześniejszych badaniach pokrycia planistycznego wyniki analizowane były również według typów funkcjonalnych. Pozwalało to na ocenę postępu i charakteru prac w gminach o zróżnicowanych funkcjach gospodarczych. W obecnym opracowaniu zdecydowano się na zaproponowanie nowej metodologii wydzielenia typów funkcjonalnych. Było to podyktowane przede wszystkim dezaktualizacją dotychczasowego podziału funkcjonalnego oraz większą adekwatnością nowej propozycji do porównań z innymi zagadnieniami społecznoekonomicznymi (szczegóły omówiono w opracowaniu Śleszyński, Komornicki i in., 2014). Tym samym analizę wykonano dla nowych 10 typów (określonych umownie literami od A do J): A - rdzenie Miejskich Obszarów Funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich (stolic województw), B - strefy zewnętrzne Miejskich Obszarów Funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich (stolic województw), C - rdzenie obszarów funkcjonalnych miast subregionalnych, D - strefy zewnętrzne obszarów funkcjonalnych miast subregionalnych, E - miasta - ośrodki wielofunkcyjne, F - gminy z rozwiniętą funkcją transportową, G - gminy o innych rozwiniętych funkcjach pozarolniczych (turystyka oraz funkcje wielkopowierzchniowe, w tym przemysł wydobywczy), H - gminy z intensywnie rozwiniętą funkcją rolniczą, I - gminy z umiarkowanie rozwiniętą funkcją rolniczą, J - gminy ekstensywnie zagospodarowane (funkcje leśne, ochrony przyrody). Badanie przeprowadzono w ujęciu dynamicznym przeliczając na nowe grupy także dane o planowaniu przestrzennym z lat wcześniejszych. Pozwoliło to na zestawienie pełnych szeregów czasowych Ich interpretacja musi być jednak w niektórych miejscach ostrożna, z uwagi na aktualizacje dokonywane w badaniach bazowych GUS (zwłaszcza w odniesieniu do powierzchni podlegających tzw. odrolnieniu). Dokonując analizy wg typów funkcjonalnych zachowano jednocześnie prawie wszystkie stosowane wcześniej wskaźniki. Analogicznie, jak w latach poprzednich badano pokrycie planami gotowymi i w opracowaniu, 73

75 skalę zmian przeznaczenia gruntów oraz liczbę wydawanych decyzji o warunkach zabudowy. Podobnie jak wcześniej prawidłowość procesów planistycznych oceniono sprawdzając poziom korelacji między pokryciem planistycznym i liczbą wydawanych decyzji o warunkach zabudowy. Dodatkowo zastosowano wskaźnik powierzchni terenów odrolnionych (w ha) na 1000 mieszkańców. Pozwala on na oszacowanie koncentracji nadwyżki terenów kierowanych pod zabudowę w poszczególnych typach gmin. W zestawieniach tabelarycznych, oprócz 10 typów podstawowych, wprowadzono kategorię pomocniczą URB (obszary zurbanizowane) odpowiadającą sumie typów A-E, stanowiących podstawowy obszar zurbanizowany kraju. Pozwoliło to na zbiorcze porównanie sytuacji planistycznej tak zdefiniowanego obszaru oraz reszty terytorium Polski Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (obowiązujące i w trakcie sporządzania) Analizą objęto pokrycie planami obowiązującymi oraz w trakcie sporządzania. Ich powierzchnię odnoszono każdorazowo do całkowitego obszaru gmin w obrębie typu funkcjonalnego (oraz analogicznie dla kategorii URB). Oceniono dynamikę wskaźników w okresie , w ostatnim analizowanym roku ( ) oraz stan objęcia powierzchni jednostek planami miejscowymi w roku Dynamika zmian w pokryciu planistycznym (tabela 5.1., rycina 5.1) wskazuje na wyraźniejszą dynamikę na szeroko rozumianych terenach zurbanizowanych (URB). W początkowym okresie (po uchwaleniu nowej Ustawy i unieważnieniu dużej części wcześniejszych dokumentów) pokrycie na tych obszarach było tylko 3 punkty procentowe wyższe niż średnio w kraju. W roku 2013 różnica ta wzrosła do ponad 9 punktów. W obrębie terenów zurbanizowanych możliwe jest jednak rozróżnienie typów, których dynamika wzrostu utrzymuje się w całym badanym okresie na konsekwentnie wysokim poziomie oraz takich, gdzie po roku 2008 przyrost powierzchni objętej gotowymi planami miejscowymi wyraźnie spowolnił. W pierwszej kategorii znajdą się tereny rdzeniowe zarówno miast wojewódzkich, jak i subregionalnych oraz (choć przy niższych poziomach wartości wskaźnika) innych miast ośrodków wielofunkcyjnych (typy A i C oraz E). Do drugiej kategorii zaliczyć należy strefy zewnętrzne obszarów funkcjonalnych (typy B i D). Może to prowadzić do wniosku, że przez pierwsze lata procesy planistyczne podążały za trendami suburbanizacyjnymi. Tendencja ta uległa jednak wyhamowaniu. Jednocześnie porządkowanie sytuacji planistycznej w samych rdzeniach miast dużych i średnich było i jest kontynuowane. Świadczy o tym także konsekwentnie najwyższy w obu tych kategoriach (względem innych typów) odsetek terenów, dla których plany znajdują się w opracowaniu. Przedstawione fakty dowodzą zatem, że z biegiem czasu, w obszarach funkcjonalnych dużych i średnich ośrodków, czynnikiem różnicującym sytuację planistyczną stał się raczej podział na rdzeń i strefę zewnętrzną, a nie (jak to miało miejsce wcześniej) sama wielkość miasta. 74

76 Długookresowa dynamika pokrycia planistycznego w pozostałych wydzielonych typach funkcjonalnych po roku 2008 jest również relatywnie słaba. Dotyczy to zarówno gmin rolniczych, jak też jednostek o funkcjach transportowych lub turystycznych i innych wielkopowierzchniowych. W obu ostatnich przypadkach poziom pokrycia planistycznego jest wprawdzie relatywnie większy, ale jest to głównie wynikiem szybkiego przyrostu w latach , a nie tendencji bieżących. Dynamika zmian w pokryciu planistycznym w samym tylko ostatnim okresie (tabela 5.1.; rycina 5.2) była już odmienna. Odznaczała się ona wyraźnie najwyższą wartością wskaźnika (blisko 7%) w pozostałych miastach ośrodkach wielofunkcyjnych (typ E). Można to interpretować pozytywnie jako hierarchiczną dyfuzję innowacji systemowego planowania przestrzennego ku mniejszym ośrodkom. Jednocześnie może być to także odpowiedź na popyt jaki generowany jest w tych ośrodkach przez niekontrolowaną presję na grunty budowlane. Szybka poprawa pokrycia planami miejscowymi (rzędu 4-5%) miała też w ostatnim badanym roku miejsce w rdzeniach MOF ośrodków wojewódzkich (typ A; co jest kontynuacją wcześniejszych trendów) oraz na intensywnie wykorzystywanych terenach rolniczych (typ H). Jednocześnie najmniejsze przyrosty odsetka terenów objętych planami wystąpiły w latach w jednostkach typu F (funkcje transportowe) oraz typu G (turystyka i inne funkcje o charakterze powierzchniowym). Nie wiele wyższy wskaźnik zanotowały oba rodzaje stref zewnętrznych obszarów funkcjonalnych (typy B i D). Dowodzi to, że na terenach diagnozowanych wcześniej jako problemowe (w ujęciu wcześniej stosowanych typów funkcjonalnych) postęp procesów planistycznych jest slaby. Na szczególną uwagę zasługują tu gminy o funkcjach transportowych. Ich ponowna i alternatywna delimitacja pozwoliła na wyeliminowanie jednostek wielofunkcyjnych. Zabieg ten spowodował, że postęp prac planistycznych w tych jednostkach zmuszeni jesteśmy ocenić bardziej krytycznie niż wcześniej. Wiele jednostek pozostaje najprawdopodobniej planistycznie nieprzygotowanych do potencjalnej presji związanej z uruchamianiem autostrad i dróg ekspresowych. Dokonując ogólnej oceny dynamiki prac planistycznych w okresie należy stwierdzić, że w większości wydzielonych typów (podobnie jak to miało miejsce przy wcześniejszej delimitacji) okresem większej aktywności w zakresie przyrostu gruntów objętych planami miejscowymi były lata (rycina 5.1). Spadki odnotowywane w roku 2008 były po części efektem korekt w zbieranym materiale. Niezależnie od tego, w kolejnych latach prawie we wszystkich nowych typach funkcjonalnych przyrosty uległy spowolnieniu. Wyjątkiem były wspomniane wyżej obszary rdzeniowe miast wojewódzkich i subregionalnych (typu A i C) oraz inne miasta ośrodki wielofunkcyjne (typ E). Potwierdza to stawiane wcześniej tezy, że większość typów gmin prowadziło pragmatyczna polityką przestrzenną (zmniejszenie aktywności planistycznej po zaspokojeniu najpilniejszych potrzeb oraz po ujawnieniu się skutków ubocznych w postaci tzw. długu planistycznego ). Samo pokrycie planistyczne w końcu roku 2013 najwyższe było w jednostkach zaliczonych do typu C (obszary rdzeniowe obszarów funkcjonalnych miast subregionalnych). Zbliży- 75

77 ło się on tam do 50% i było o blisko 8 punktów procentowych wyższe niż w rdzeniach miast wojewódzkich. Nie jest to wynik zaskakujący, m.in. z uwagi na wysoki poziom wyjściowy pokrycia planistycznego już w roku Jednocześnie rdzenie miast wojewódzkich odznaczają się (zwłaszcza po roku 2009) znacznie wyższym poziomem wskaźnika pokrycia dokumentami w opracowaniu. Dowodzi to, że aktywność planistyczna w ośrodkach dużych jest w większym stopniu spowodowana zmianami i korektami, podczas gdy w miastach drugiej kategorii stanowi ona bardziej konsekwentne i trwałe porządkowanie sytuacji. W przypadku stref zewnętrznych obszarów funkcjonalnych sytuacja jest odwrotna. Wyższy poziom pokrycia (aczkolwiek tylko o około 3 punkty procentowe) charakteryzuje jednostki otaczające miasta wojewódzkie, zaś niższy ośrodki subregionalne. Odsetek gruntów dla których plany są opracowywane jest w tych wypadkach podobny. Przedstawione liczby świadczą zatem, że sytuacja planistyczna ośrodków pierwszego i drugiego rzędu jest względem siebie odmienna wewnątrz ich rdzeni, a relatywnie podobna w strefach podmiejskich. Z pozostałych analizowanych typów na szczególną uwagę zasługują gminy z umiarkowanie rozwinięta funkcja rolniczą. Odznaczają się one relatywnie bardzo wysokim odsetkiem gruntów dla których istnieją plany miejscowe (prawie 33%, a więc niewiele mniej niż w strefach zewnętrznych miast subregionalnych). Co istotniejsze notowany w nich poziom jest zdecydowanie wyższy (o 12 punktów procentowych) niż w gminach o intensywnie rozwiniętej funkcji rolniczej. Tego typu dysproporcja wynika najprawdopodobniej z różnic regionalnych na terenie Polski. Wysoki stopień pokrycia planistycznego w Polsce południowej, w tym zwłaszcza w Małopolsce i na Podkarpaciu dotyczy w dużej mierze gmin wiejskich o rozdrobnionym rolnictwie, które zaliczone zostały do typu I. Alternatywnie możliwa jest jednak także inna interpretacja. Gminy o wykształconym intensywnym rolnictwie (typ H) w mniejszym stopniu poszukują rozwoju innych funkcji, a tym samym odznaczają się mniejszym popytem na nowe tereny, mniejszym zapotrzebowaniem na zmianę przeznaczenia gruntów i w konsekwencji niższymi potrzebami w zakresie planowania miejscowego. Gminy wiejskie o umiarkowanie rozwiniętej funkcji rolniczej (typ I) pełnią niekiedy funkcje mieszkaniowe (strefy rozpraszania zabudowy poza obszarami funkcjonalnymi dużych i średnich ośrodków), a także poszukują zewnętrznych inwestorów, dla których ważną przesłanką lokalizacyjną jest uregulowana sytuacja planistyczna. Taka interpretacja może być pośrednim dowodem, sygnalizowanej w latach poprzednich, wzrastającej racjonalności procesów planistycznych na terenach wiejskich. 76

78 Tabela 5.1. Plany obowiązujące wg typów funkcjonalnych gmin w latach Typ Powierzchnia objęta planami zatwierdzonymi w % Przyrost =100 A 15,7 18,2 25,1 28,0 32,0 30,9 34,7 37,6 39,9 41,9 105,2 B 23,3 25,8 31,0 33,3 34,4 34,7 36,1 37,3 38,3 39,2 102,4 C 25,0 29,7 35,1 38,8 40,2 40,2 43,1 45,0 48,3 49,6 102,6 D 17,8 23,5 29,1 31,0 32,5 32,8 33,8 34,4 35,5 36,3 102,2 E 16,2 15,8 18,0 20,7 21,5 21,3 23,0 26,3 26,8 28,6 106,8 F 19,5 25,1 25,8 25,6 26,7 25,7 26,7 27,6 29,2 29,3 100,6 G 16,0 17,7 19,1 20,7 23,9 22,1 24,0 24,6 25,3 25,7 101,6 H 14,2 14,9 15,7 17,7 18,2 17,9 18,7 19,2 19,8 20,5 103,6 I 20,4 23,5 25,6 29,1 30,3 30,2 30,8 31,5 32,0 32,9 102,6 J 9,8 11,4 12,3 13,2 15,3 16,1 16,6 16,8 17,1 17,5 102,5 Ogółem 17,3 19,8 21,9 24,1 25,6 25,4 26,4 27,2 27,9 28,6 102,6 URB 20,0 23,2 28,2 30,6 32,0 32,1 33,6 35,1 36,2 37,4 103,1 Stosunkowo wysoki poziom pokrycia planami miejscowymi charakteryzuje także gminy o funkcjach transportowych oraz mniejsze miasta ośrodki wielofunkcyjne. Gorsza sytuacja ma miejsce w gminach o rozwiniętych funkcjach pozarolniczych (w tym turystycznych; typ G). Najniższe wartości wskaźnika zanotowano we wspomnianych wyżej gminach intensywnego rolnictwa (H) oraz, co naturalne, w gminach zagospodarowanych ekstensywnie (z funkcjami leśnymi i ochrony przyrody; typ J). W ostatnim przypadku poziom pokrycia wynosił w roku 2013 zaledwie 17,5%. Może on być interpretowany w kategoriach negatywnych, zważywszy, że gminy typu J są jednostkami potencjalnych konfliktów różnych funkcji społecznogospodarczych (zwłaszcza funkcji mieszkaniowej) z funkcjami ochrony środowiska naturalnego. Bardziej zróżnicowana i trudniejsza w interpretacji wydaje się zmienność wartości wskaźnika udziału terenów dla których plany zagospodarowania są aktualnie sporządzane (tabela 5.2, rycina 5.3). Duży odsetek gruntów, w takiej sytuacji (2013) jest charakterystyczny dla całej szeroko rozumianej przestrzeni zurbanizowanej (URB). Dla typów A-E wynosił on łącznie 13,5%, podczas gdy średnio w kraju tylko 7,7%. Jak już wspomniano, zdecydowanie największa bieżąca aktywność planistyczna ma miejsce w rdzeniach miast wojewódzkich (ponad 23%). Od kilku lat w bardzo niewielkim stopniu przekłada się ona jednak na przyrost ogólnego pokrycia planistycznego. W roku 2013 dokumenty w przygotowaniu obejmowały tam 23,2% powierzchni gmin, zaś dwa lata wcześniej nawet 27,2%. Jednocześnie odsetek terenów, dla których istnieje zatwierdzony dokument wzrósł w latach zaledwie z 37,6 do 41,9%. W rdzeniach obszarów funkcjonalnych miast subregionalnych, przyrosty są nieco większe, a skala dokumentów w opracowaniu mniejsza. Jednocześnie w strefach zewnętrznych obszarów funkcjonalnych obu kategorii od kilku lat utrzymuje się podobny poziom pokrycia planami w opracowaniu (11-14%), który także tylko w niewielkim stopniu przekłada się na przyrost powierzchni objętej dokumentami gotowymi. W tym kontekście relatywnie wysoką efektywnością bieżących działań planistycznych wykazują się inne miasta (typ E), 77

79 gdzie przy stałym 10% poziomie terenów objętych planami opracowywanymi, na przestrzeni ostatnich 5 lata odnotowano wzrost ogólnego pokrycia rzędu 4 punktów procentowych. Przedstawione fakty potwierdzają, że im wyższa ranga ośrodka w hierarchii sieci osadniczej, tym bardziej bieżące prace w zakresie planowania miejscowego ukierunkowane są na zmiany wcześniejszych zapisów, a nie na obejmowanie nowych terenów. Bieżąca aktywność planistyczna, we wszystkich pozostałych typach funkcjonalnych jest zdecydowanie słabsza. Relatywnie najwyższa występuje w jednostkach typu F (funkcje transportowe; 7,2%), co można, po części, wiązać ze wzmożonym procesem inwestycyjnym w drogownictwie (podjęcie, choćby z opóźnieniem, prac nad planami w gminach sąsiadujących z węzłami na autostradach i drogach ekspresowych). Jest charakterystyczne, że w zdecydowanej większości wydzielonych typów funkcjonalnych od roku 2008 obserwujemy bardzo ustabilizowany poziom odsetka gruntów objętych dokumentami w opracowaniu. Wahania nie przekraczają na ogół 1-2 punktów procentowych. Oznacza, to, że najczęściej przyjęto w nich określoną, jednoznaczną, politykę w zakresie planowania, która (niezależnie od jej merytorycznej oceny) jest dość konsekwentnie realizowana. Wyjątkami w tym zakresie są typy A i C (w których intensywność bieżących prac planistycznych powoli spada) oraz typ B (gdzie ulega ona wzrostowi). Biorąc pod uwagę wcześniejsze wnioski o relatywnie niskim przełożeniu tejże intensywności na przyrost powierzchni objętej nowymi dokumentami, interpretacja tych faktów musi być jednak ostrożna. Mogą być one także odzwierciedleniem sytuacji finansowej dużych i średnich miast w okresie podejmowania dużych inwestycji wspieranych ze środków Unii Europejskiej. % A B C D E F G H I J Ryc Dynamika zmian w pokryciu planami obowiązującymi według typów funkcjonalnych gmin. 78

80 E A H I C J B D G F Ryc Dynamika zmian w pokryciu planami obowiązującymi według typów funkcjonalnych (rok 2012=100). Tabela 5.2. Plany w opracowaniu według typów funkcjonalnych gmin w latach Typ Powierzchnia objęta planami w opracowaniu w % A 25,9 22,9 23,4 25,7 27,1 23,9 30,5 27,2 24,3 23,2 B 16,5 13,1 9,4 9,1 10,0 10,4 11,6 12,7 14,0 12,9 C 23,6 19,6 19,1 14,9 16,8 21,4 18,3 18,6 16,8 17,5 D 16,3 11,9 7,8 7,8 7,5 11,1 11,0 10,2 12,7 13,2 E 8,7 8,9 7,9 8,1 8,7 11,5 10,9 9,6 10,0 10,0 F 9,2 7,2 4,4 4,9 7,0 7,2 7,2 8,1 6,9 7,2 G 9,6 6,8 6,1 5,4 5,1 6,1 6,4 6,6 7,2 6,3 H 7,5 4,4 3,0 3,1 4,3 5,5 4,5 5,4 6,2 5,7 I 14,8 10,9 8,3 6,4 7,3 7,3 7,8 7,5 8,0 6,7 J 9,7 5,7 5,1 4,3 4,6 5,0 4,9 5,1 5,2 4,6 Ogółem 12,2 8,8 6,9 6,1 6,8 7,6 7,8 7,9 8,4 7,7 URB 16,2 13,1 10,2 10,0 10,6 12,3 13,0 12,7 13,8 13,5 Z uwagi na opisaną specyfikę wskaźnika pokrycia planami w opracowaniu, bardzo ostrożnie należy podchodzić do interpretacji wartości łącznych odsetka planów gotowych i w opracowaniu (tabela 5.3. i rycina 5.4). Ukazują nam one potencjalnie bardzo dobrą sytuację obszarów rdzeniowych (typy A i C). Dotychczasowe doświadczenie i omówiona wyżej analiza dynamiczna, nie pozwalają jednak na optymistyczne założenia o przewidywanej skokowej poprawie sytuacji planistycznej. Jako pozytywną można natomiast, w oparciu o te dane, ocenić sytuację w miastach mniejszych - ośrodkach wielofunkcyjnych (typ E), gdzie wyrów- 79

81 nany na przestrzeni lat poziom łącznej wartości planów zatwierdzonych i w opracowaniu, przekłada się na systematyczny przyrost powierzchni tych pierwszych. Dowodzi to konsekwentnej polityki przestrzennej, realizowanej na miarę własnych możliwości finansowych oraz ujawniającego się popytu. Tabela 5.3. Plany obowiązujące i w opracowaniu według typów funkcjonalnych gmin w latach Typ Powierzchnia objęta planami zatwierdzonymi i w opracowaniu w % A 41,5 41,1 48,5 53,7 59,1 54,8 65,3 64,8 64,2 65,2 B 39,7 38,9 40,5 42,4 44,4 45,1 47,7 50,0 52,3 52,2 C 48,7 49,3 54,2 53,7 57,0 61,6 61,4 63,6 65,2 67,0 D 34,1 35,4 36,9 38,9 40,1 43,9 44,8 44,6 48,1 49,4 E 24,8 24,6 25,9 28,8 30,2 32,8 33,9 35,9 36,8 38,7 F 28,7 32,4 30,2 30,5 33,6 32,9 33,9 35,6 36,1 36,5 G 25,5 24,4 25,3 26,2 28,9 28,2 30,4 31,3 32,5 32,0 H 21,8 19,3 18,8 20,8 22,5 23,4 23,2 24,6 25,9 26,2 I 35,2 34,4 33,9 35,5 37,6 37,5 38,6 39,0 40,1 39,6 J 19,6 17,2 17,4 17,5 19,9 21,2 21,5 21,9 22,3 22,2 Ogółem 29,5 28,6 28,8 30,3 32,4 33,0 34,2 35,0 36,3 36,3 URB 36,2 36,3 38,3 40,6 42,5 44,4 46,6 47,8 50,1 50,9 % A B C D E F G H I J Ryc Dynamika zmian w pokryciu planami w opracowaniu według typów funkcjonalnych gmin. 80

82 C A B D I F E G H J 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% plany obowiązujące plany w przygotowaniu pozostałe tereny Ryc Pokrycie planami obowiązującymi i znajdującymi się opracowaniu w roku 2013 według typów funkcjonalnych gmin Presja inwestycyjna na grunty rolne Zakres presji na grunty rolne oceniono za pomocą wskaźnika odnoszącego powierzchnię przewidzianą do odrolnienia do całkowitej powierzchni użytków rolnych w obrębie jednostek danego typu. W roku 2012 dokonano weryfikacji danych w tym zakresie. Analizę przeprowadzono w oparciu o dane zweryfikowane. Pomimo to, w niektórych nowych typach gmin dochodziło do zmniejszania udziału użytków rolnych przewidzianych do odrolnienia. W pierwszych latach, objętych badaniem, dotyczyło to typów B i C oraz miało charakter skokowy. Należy to tłumaczyć jakością zebranych wówczas danych, co wyklucza głębszą interpretację. Z odmienną sytuacją mamy do czynienia w ostatnich badanych przekrojach czasowych (od roku 2011), kiedy to w kilku typach nastąpiło powolne zmniejszanie się wartości wskaźnika. Trzeba je wiązać z uchwalaniem nowych planów dla terenów już wcześniej objętych dokumentami. W tym kontekście jest to przejaw pewnej racjonalizacji planowania i rosnącej świadomości władz samorządowych odnośnie nadpodaży gruntów, szczególnie budowlanych. Może to być także efektem sytuacji na rynku nieruchomości, która zmniejszyła presję na grunty mieszkaniowe ze strony deweloperów i inwestorów indywidualnych. Takie potencjalnie korzystne zmiany zaszły w strefach zewnętrznych obszarów funkcjonalnych miast wo- 81

83 jewódzkich (spadek z 9,5% w 2011 do 8,1 w 2013), ale już nie wokół miast subregionalnych. Spadek odrolnień miał także miejsce na terenie typów peryferyjnych (I oraz J), co można interpretować jako racjonalizację procesów planistycznych. Spadki w rdzeniach obszarów funkcjonalnych oraz w miastach wielofunkcyjnych mają w tym wypadku mniejsze znaczenie, gdyż, w ujęciu bezwzględnym, dotyczą relatywnie małych powierzchni i mogą mieć charakter przypadkowy. Ponadto zatrzymanie tendencji wzrostowej odrolnień w niektórych typach funkcjonalnych trzeba też wiązać z samym wolniejszym tempem prowadzenia prac planistycznych. W tym kontekście nie zawsze muszą być one wyrazem bardziej racjonalnego podejścia władz lokalnych. Niezależnie od opisanych zmian, konsekwentnie najwyższą wartością wskaźnika odrolnień (8,1%; tabela 5.4, ryciny 5.5 i 5.6) charakteryzują się strefy zewnętrzne obszarów funkcjonalnych miast wojewódzkich (typ B) oraz rdzenie obu kategorii MOF (typy A i C). Zakres przewidzianych w planach odrolnień jest natomiast wyraźnie niższy w strefach zewnętrznych ośrodków subregionalnych (typ D) oraz w mniejszych miastach wielofunkcyjnych (odpowiednio 4,5 i 3,7%). Ogólna skala presji na grunty rolne jest na terenach zurbanizowanych (URB) ponad dwukrotnie większa niż średnio w kraju, co samo w sobie jest zjawiskiem naturalnym (niezależnie od uwag do nadmiernej skali zjawiska). Charakterystyczny jest spadek skali odrolnień w gminach typu G (turystyka i inne funkcje wielko powierzchniowe). Potwierdza to wcześniejsze tezy, że gminy tego typu (wydzielane także we wcześniejszym podziale funkcjonalnym) charakteryzują się znaczną niestabilnością sytuacji planistycznej. Należy przy tym pamiętać, że specyfika funkcji turystycznej powoduje, iż w jednostkach typu G mamy częściej do czynienia z odlesianiem, niż z odrolnianiem. W pozostałych typach funkcjonalnych odsetek gruntów rolnych przewidzianych do odrolnienia w roku 2012 nadal powoli wzrastał lub pozostał stabilny. Uwagę zwraca nieco podwyższona wartość wskaźnika w gminach o funkcjach transportowych. Nowy podział na typy funkcjonalne pozwala w tym wypadku na stwierdzenie istnienia presji na grunty w sąsiedztwie ważnych węzłów transportowych (szczególnie drogowych). Jako interesującą uznać należy także sytuację w typach o charakterze wyraźnie wiejskim. Zakres odrolnień jest wyjątkowo niski (1,2%) w jednostkach zaliczonych do typu H (z intensywnie rozwiniętą funkcja rolniczą), a prawie dwa razy wyższy w gminach z umiarkowanie rozwiniętą funkcja rolnicza oraz w gminach zagospodarowanych ekstensywnie. Dowodzi to, wspomnianej już wcześniej, racjonalności działań na szeroko rozumianych terenach wiejskich. Jednostki o ugruntowanej pozycji rolnictwa (szczególnie rolnictwa towarowego) nie odnotowują znaczącej presji na grunty. Władze innych gmin, bądź to mają z taką presją do czynienia (np. tereny sąsiadujące z obszarami chronionymi), bądź też same, poszukując nowych funkcji i inwestorów, dążą do zmian przeznaczenia gruntów. 82

84 Tabela 5.4. Zakres odrolnień według typów funkcjonalnych gmin w latach (po weryfikacji). Typ Grunty odrolnione jako % powierzchni użytków rolnych w gminie A 3,7 3,8 3,7 4,7 5,9 5,9 6,9 6,5 6,6 6,6 B 4,6 4,3 6,2 6,6 7,1 8,2 9,1 9,5 8,3 8,1 C 16,9 13,1 7,1 6,8 7,5 7,5 8,1 8,2 7,8 7,0 D 3,6 3,4 3,1 3,2 3,4 3,9 4,1 4,2 4,7 4,5 E 9,5 8,5 3,4 3,2 3,3 3,5 4,1 3,7 3,7 3,7 F 1,9 2,1 2,1 2,8 2,3 3,0 2,7 2,7 3,1 2,9 G 2,0 2,1 2,0 3,0 3,2 2,5 2,8 2,9 2,9 2,5 H 1,5 1,9 0,7 0,8 1,0 1,0 1,1 1,1 1,2 1,2 I 1,4 1,5 1,5 1,7 1,7 2,5 2,3 2,6 2,4 2,2 J 2,4 2,4 1,4 2,2 3,1 3,3 2,9 2,2 2,3 2,3 Ogółem 3,0 3,0 2,0 2,4 2,5 2,9 3,0 3,1 3,0 2,8 URB 7,0 6,6 4,6 4,8 5,2 5,9 6,5 6,6 6,2 6,0 B C A D E F G J I H % Ryc Grunty przewidziane do odrolnienia, jako odsetek całości użytków rolnych w 2013 r. (po weryfikacji). W ogólnym obrazie porównawczym skala odrolnień, tak jak w badaniach wcześniejszych, odzwierciedla presję na grunty proporcjonalną do skali istniejącego zainwestowania terenów. Wyjątkiem od tej reguły pozostaje wyższy poziom wskaźnika na terenach podmiejskich miast wojewódzkich, aniżeli w samych takich ośrodkach. Odstępstwem jest również wspomniany wyżej najniższy poziom odrolnień w gminach o intensywnej funkcji rolniczej. Opisany układ jest w znacznej mierze stabilny w całym badanym okresie (rycina 5.6). 83

85 % A B C D E F G H I J Ryc Dynamika odrolnień ( ) według typów funkcjonalnych gmin (po weryfikacji) Odmienny obraz sytuacji obserwujemy analizując skalę odrolnień nie w ujęciu procentowym, ale, w wielkościach bezwzględnych (tabela 5.5, rycina 5.7) oraz po przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Takie podejście pozwala nam na precyzyjniejsze określenie skali problemu oraz poziomu zagrożenia nieprawidłowościami planistycznymi. O ile wskaźniki względne wykazywały logicznie wyższy poziom na terenach zurbanizowanych (URB), o tyle wartości wyrażone w hektarach, dowodzą, że z ogólnej liczby ponad 0,5 mln hektarów jakie przewidziano do odrolnienia, w miejscowych planach na terenie całej Polski, aż blisko 300 tys. ha znajduje się poza terenami zurbanizowanymi. Udział obu kategorii obszarów rdzeniowych (A i C) jest przy tym bardzo niewielki. Połowę wszystkich odrolnień generują w niemal równym stopniu dwa typy funkcjonalne: strefy zewnętrzne obszarów funkcjonalnych (typ B) i gminy z umiarkowanie rozwinięta funkcją rolniczą (typ I). Jest to potwierdzeniem tezy, że niekorzystne tendencje w zakresie nadmiernych zmian przeznaczenia gruntów oraz, w konsekwencji, nadpodaży terenów budowlanych i rozpraszaniu zabudowy, zachodzą zarówno na terenach zurbanizowanych, jak i na obszarach wiejskich (zwłaszcza tych o mniej intensywnym rolnictwie). 84

86 Tabela 5.5. Grunty przewidziane do odrolnienia na 1000 mieszkańców (2013) Typ Skrócony opis Odrolnienia w ha (2013) na 1000 ogółem w ha mieszk. w ha A Rdzenie MOF ośrodków wojewódzkich ,9 B Strefy zewnętrzne MOF ośrodków wojewódzkich ,0 C Rdzenie MOF ośrodków subregionalnych ,2 D Strefy zewnętrzne MOF ośrodków subregionalnych ,0 E Miasta ośrodki wielofunkcyjne ,6 F Funkcje transportowa ,6 G Inne funkcje pozarolnicze (w tym turystyka) ,8 H Intensywne funkcje rolnicze ,5 I Umiarkowane funkcje rolnicze ,7 J Funkcje ekologiczne i leśne ,1 Polska ogółem ,3 URB Tereny zurbanizowane ,8 Po odniesieniu odrolnionej powierzchni do liczby mieszkańców uzyskujemy obraz zaskakująco wyrównanych wartości wskaźnika. Wielkość te są bardzo małe tylko dla obszarów rdzeniowych i miast wielofunkcyjnych (typy A, C i E), co jest zrozumiałe z uwagi na generalnie małą powierzchnię terenów, które mogą podlegać odrolnieniu wewnątrz tych jednostek. We wszystkich pozostałych typach na 1000 mieszkańców do odrolnienia przewidziano między 19 a 27 ha. Jest to bardzo silne potwierdzenie tezy, że zmiany przeznaczenia gruntów oraz rozpraszania zabudowy zachodzą w sposób proporcjonalny do gęstości zaludnienia, zarówno na obszarach już dziś zurbanizowanych, jak też na terenach wiejskich i peryferyjnych. Nie jest on tym samym procesem selektywnym przestrzennie, lecz stanowi problem o charakterze ogólnokrajowym. Relatywnie największe zagrożenia w tym zakresie występują, zgodnie z oczekiwaniami, w strefach zewnętrznych obszarów funkcjonalnych miast wojewódzkich (27 ha) oraz w gminach o funkcjach transportowych (blisko 25 ha). Są to wielkości odpowiadające działek budowlanych o powierzchni 1000 m2 na 1000 mieszkańców, co oznacza, że na samych tylko dawnych terenach rolnych (pomijając inne grunty budowlane) może osiedlić się drugie tyle mieszkańców ile wynosi obecna ludność jednostek (przy założeniu wykorzystania działki przez rodzinę czteroosobową). Tak samo obliczona wielkość dla terenów peryferyjnych (typy I i J) będzie jednak tylko nieznacznie mniejsza. Co więcej, na terenach peryferyjnych, wielkości takie są w jeszcze większym stopniu nieuzasadnione, nawet najbardziej optymistycznymi, założeniami odnośnie popytu. 85

87 Ryc Grunty przewidziane do odrolnienia na 1000 mieszkańców w ha (2013) 5.4. Wydane pozytywne decyzje o warunkach zabudowy Miernik liczby wydanych pozytywnych decyzji o warunkach zabudowy (bardzo bliski liczebnie do liczby złożonych wszystkich wniosków), obrazuje aktywność inwestycyjną na terenach nieobjętych planami. Jak już zaznaczano we wcześniejszych opracowaniach, powinna ona wygasać wraz z postępem prac planistycznych. Proces taki zachodzi systematycznie. Od roku 2007 liczba pozytywnych decyzji (a zarazem złożonych wniosków) maleje (tabela 5.6, 5.7, rycina 5.8, 5.9, 5.10). Obniżka nie jest jednak równomierna we wszystkich badanych typach funkcjonalnych. Najszybsza poprawa sytuacji (zmniejszenie bezwzględnej liczby inwestycji powstających poza planami miejscowymi) ma w ostatnich latach miejsce w uważanych skądinąd za problemowe gminach typu B (strefy zewnętrzne miast wojewódzkich z 32,7 tys. w roku 2009 do 20,7 tys. w roku 2013). Ponadto dość szybki spadek wyrażony w liczbach bezwzględnych wystąpił również w strefach zewnętrznych ośrodków subregionalnych (typ D), w rdzeniach tych obszarów (C) oraz w gminach o funkcjach rolniczych (H i I). Wolniejsze tempo spadku bezwzględnego obserwujemy natomiast w gminach o funkcjach transportowych oraz turystycznych i innych wielkopowierzchniowych. Zmiany wskaźnika wydanych decyzji przeliczone na 1000 mieszkańców (tabela 5.7 i rycina 5.10), są analogiczne jak w ujęciu bezwzględnym. Odmienny charakter przyjmuje jednak znaczenie zjawiska w poszczególnych typach funkcjonalnych. Jego skala w obszarach rdzeniowych (typy A i C, a po części także E) jest ograniczona. Jednocześnie poziom wskaźnika w pozostałych typach jest ponownie zaskakująco wyrównany i wynosi od 4,5 decyzji na

88 mieszkańców w strefach zewnętrznych ośrodków wojewódzkich (typ B) do 5,7 na terenach o intensywnej funkcji rolniczej (typ H). Ponownie potwierdza to tezę o rozproszonym w sensie przestrzennym i strukturalnym charakterze problemów planowania miejscowego. Jako wyraźnie najbardziej zagrożone kształtowaniem przestrzeni na mocy decyzji o warunkach zabudowy ujawniają się: - gminy o intensywnych funkcjach rolniczych (typ H); - gminy ekstensywnie zagospodarowane (funkcje leśne i ochrony przyrody; typ J) - strefy podmiejskie ośrodków subregionalnych (typ D); Ogólna analiza dynamiki w zakresie wydawania decyzji o warunkach zabudowy wykazywała dotąd zaskakującą stabilność badanego zjawiska. Większość typów charakteryzowała się wzrostem liczby decyzji do roku 2007 i powolnym spadkiem lub stagnacją w latach kolejnych. Tylko niektóre typy odznaczały się większą zmiennością pod względem liczby wydanych decyzji (pomiędzy następującymi po sobie latami). Może to dowodzić niestabilnej polityki planistycznej lub zmiennej przestrzennie presji na grunty inwestycyjne. Sytuacja taka miała miejsce w jednostkach o funkcjach transportowych (impulsy ze strony nowych inwestycji drogowych) oraz turystycznych i innych wielkopowierzchniowych. Po roku 2011 także w tych dwóch typach obserwujemy jednak stopniowy spadek liczby wydawanych decyzji. Tabela 5.6. Wnioski o wydanie decyzji o warunkach zabudowy według typów funkcjonalnych gmin. Typ Wnioski o wydanie decyzji o warunkach zabudowy A B C D E F G H I J Ogółem URB

89 Tabela 5.7. Wnioski o wydanie decyzji o warunkach zabudowy na 1000 mieszkańców ( ) według typów funkcjonalnych gmin. Typ Wnioski o wydanie decyzji o warunkach zabudowy na 1000 mieszkańców A 2,2 2,4 2,3 2,3 2,1 1,7 1,6 1,5 1,5 1,4 B 7,1 6,7 6,3 7,3 7,1 7,5 6,7 6,2 5,2 4,5 C 3,1 2,4 2,5 2,4 2,4 2,1 2,0 1,8 1,6 1,4 D 5,9 5,6 5,9 6,4 6,8 6,3 6,1 5,9 5,5 5,0 E 4,1 3,6 3,4 3,5 3,4 3,2 3,3 3,0 2,7 2,4 F 5,2 5,9 5,7 6,1 5,9 6,0 5,7 5,6 5,2 4,8 G 6,1 6,4 6,3 6,3 5,9 7,0 7,3 5,8 5,2 4,8 H 4,5 5,8 8,5 6,6 6,2 6,6 6,4 6,8 5,8 5,7 I 4,9 4,9 5,1 5,3 5,6 5,7 5,7 5,4 5,2 4,7 J 5,2 5,3 5,7 5,8 5,7 6,1 6,0 6,0 5,9 5,2 Ogółem 4,3 4,3 4,4 4,5 4,4 4,4 4,3 4,1 3,7 3,4 URB 3,8 3,6 3,5 3,8 3,7 3,5 3,3 3,1 2,8 2,5 H J D F G I B E C A na 1000 mieszk. Ryc Pozytywne decyzje o warunkach zabudowy na 1000 mieszkańców w roku

90 Tysiące A B C D E F G H I J Ryc Dynamika zmian w zakresie liczby pozytywnych decyzji o warunkach zabudowy według typów funkcjonalnych gmin w latach A B C D E F G H I J Ryc Dynamika zmian w zakresie liczby pozytywnych decyzji o warunkach zabudowy na 1000 mieszkańców według typów funkcjonalnych gmin w latach

91 Wzajemna relacja pomiędzy pokryciem planistycznym i liczbą pozytywnych decyzji pozwala na pośrednią analizę rzeczywistej sytuacji w zakresie polityki planistycznej prowadzonej w gminach należących do poszczególnych typów funkcjonalnych. W tym celu, przeprowadzono analizę korelacji pomiędzy obydwoma wskaźnikami (pokrycie obowiązującymi planami miejscowymi w % oraz liczba decyzji o WZ na 1000 mieszkańców). Wykonano ją oddzielnie dla każdego typu funkcjonalnego i dla każdego z przekrojów czasowych (lata ). W tabeli 5.8 kolorem żółtym zaznaczono poziomy współczynnika korelacji niższe od wartości dla całego kraju W ostatniej kolumnie przedstawiono ogólny współczynnik korelacji dla całego badanego okresu. Tabela obrazuje nam stopniową poprawę sytuacji w obrębie większości typów funkcjonalnych. W skali kraju ujemna wartość korelacji zwiększyła się z poziomu zaledwie 0,317 w roku 2004 do poziomu 0,641 w Wzrost zależności można interpretować jako normalizacje stosunków planistycznych. Jednocześnie odnosząc uzyskane wartości dla typów funkcjonalnych do korelacji na poziomie ogólnopolskim dostrzegamy relatywnie gorszą sytuację (wskazówka możliwych nieprawidłowości w systemie planowania; decyzje wydawane dla innych obszarów niż te gdzie uchwalane są plany miejscowe) w przypadku gmin zagospodarowanych ekstensywnie (typ J), stref zewnętrznych obszarów funkcjonalnych ośrodków subregionalnych (typ D) oraz, co charakterystyczne, gmin o intensywnych funkcjach rolniczych (typ H). Jednocześnie rok 2013 odznacza się skokowa poprawą (wzrost poziomu korelacji ujemnej) w gminach podmiejskich ośrodków wojewódzkich (typ B). Na przestrzeni całego badanego okresu (zbiorcze współczynniki korelacji; rycina 5.11), jako potencjalnie najbardziej patologiczna ujawnia się ponownie sytuacja w gminach typu D i J, a w drugiej kolejności G i H. W tym sensie wykonane badanie potwierdza wcześniejsze wnioski odnośnie koncentracji domniemanych problemów planistycznych w strefach podmiejskich oraz w jednostkach o funkcjach turystycznych, a także funkcjach ochrony przyrody. Jednocześnie skala odnotowanej poprawy jest duża i dotyczy de facto wszystkich spośród nowych wydzielonych typów funkcjonalnych. Skłania to do wniosku, że liczba wydanych decyzji o warunkach zabudowy nie tylko maleje, ale także że procesowi ich wydawania towarzyszy coraz mniej wątpliwości. 90

92 Tabela 5.8. Korelacja pomiędzy pokryciem obowiązującymi planami miejscowymi i liczbą pozytywnych decyzji o warunkach zabudowy ( ) według typów funkcjonalnych gmin. Typ A -0,368-0,513-0,620-0,717-0,661-0,618-0,603-0,647-0,794-0,734-0,638 B -0,503-0,501-0,562-0,565-0,564-0,518-0,532-0,528-0,520-0,682-0,531 C -0,346-0,611-0,592-0,633-0,703-0,700-0,712-0,678-0,667-0,740-0,641 D -0,142-0,181-0,380-0,515-0,485-0,603-0,652-0,661-0,635-0,614-0,409 E -0,551-0,602-0,671-0,753-0,724-0,751-0,740-0,744-0,720-0,780-0,709 F -0,450-0,286-0,605-0,653-0,625-0,684-0,723-0,705-0,729-0,733-0,555 G -0,374-0,439-0,564-0,562-0,606-0,478-0,456-0,610-0,609-0,647-0,516 H -0,434-0,498-0,506-0,595-0,544-0,501-0,547-0,476-0,629-0,625-0,513 I -0,410-0,480-0,590-0,621-0,571-0,619-0,610-0,645-0,694-0,709-0,585 J -0,296-0,487-0,506-0,498-0,499-0,479-0,593-0,606-0,335-0,635-0,462 Ogółem -0,317-0,356-0,494-0,515-0,498-0,495-0,525-0,553-0,537-0,641-0,484 0,000-0, ,200-0,300-0,400-0,500-0,600-0,700-0,800 A B C D E F G H I J -0,900 Ryc Zmiana poziomu korelacji pomiędzy pokryciem obowiązującymi planami miejscowymi i liczbą pozytywnych decyzji o warunkach zabudowy ( ) w gminach różnego typu 91

93 5.5. Ocena sytuacji w zakresie prac planistycznych dla poszczególnych typów gmin Miejskie obszary funkcjonalne ośrodków wojewódzkich Strefy zewnętrzne otaczające miasta wojewódzkie odznaczają się wysokim stanem zaawansowania prac planistycznych. Z kolei w rdzeniach MOF ma miejsce duża aktywność w zakresie sporządzania dokumentów, nie przekłada się ona jednak na szybki ogólny przyrost pokrycia obowiązującymi planami. Oznacza to koncentrację na licznych działaniach aktualizacyjnych (choć ich skala powoli maleje względem lat poprzednich). Mimo to wzrost powierzchni objętej planami rośnie dość systematycznie (także po roku 2008), a w latach był bardzo znaczący (ponad 5%). Analogiczny przyrost w strefach otaczających jest konsekwentnie wolniejszy. W efekcie w roku 2013 po raz pierwszy odnotowano wyższe pokrycie planistyczne w rdzeniach niż na terenach zewnętrznych. Różnica ta nie jest jednak duża i można przyjąć, że całe strefy zewnętrzne miast wojewódzkich charakteryzuje obecnie odsetek gruntów z planami miejscowymi na poziomie około 40%. Skala odrolnień jest duża, zwłaszcza w strefach zewnętrznych, gdzie wynosi ona ponad 8%, stanowiąc jednocześnie ponad jedną czwartą wszystkich gruntów rolnych, które zmieniły swoje przeznaczenie (około 125 tys. ha). Współczynnik dla rdzeni jest także wysoki, ale odpowiada mu niska powierzchnia bezwzględna takich terenów. Strefy podmiejskie stref zewnętrznych miast wojewódzkich przez wiele lat charakteryzowały się wysoka liczbą wydawanych decyzji o warunkach zabudowy i jednocześnie niskim ujemnym współczynnikiem korelacji liczby tych decyzji i pokrycia planistycznego. Było to interpretowane jako wskaźnik nieprawidłowości, lub nawet patologii systemu planowania na tych terenach. W ostatnich latach sytuacja ta uległa jednak znacznej poprawie. Szybko zmalała bezwzględna liczba wydawanych decyzji, zaś współczynnik korelacji wzrósł. Liczba decyzji wydawanych w rdzeniach jest konsekwentnie niższa i nadal maleje. Reasumując należy uznać, że strefy zewnętrzne miast wojewódzkich odznaczają się nadal najwyższą dynamiką w odniesieniu do procesu planowania przestrzennego. Ma tam miejsce duża aktywność w zakresie uchwalania dokumentów oraz ogromna skala odrolnień. Jednocześnie proces ten ulega stopniowemu porządkowaniu, co wydaje się już obecnie tendencją trwałą. Nie zmienia to faktu, że to właśnie tutaj ma miejsce największa nadpodaż gruntów, które zmieniły swoje przeznaczenie. Nawet jeżeli obecnie ich przyrost jest wolniejszy, to skala odrolnień, względem liczby mieszkańców powoduje, że gminy zagrożone są z tego powodu problemem długu planistycznego oraz zwiększonymi wydatkami na infrastrukturę komunalną. 92

94 Miejskie obszary funkcjonalne miast subregionalnych W ogólnym zarysie sytuacja planistyczna obszarów funkcjonalnych otaczających miasta subregionalne jest podobna do tej odnotowanej w strefach zewnętrznych miast wojewódzkich. Czynnikiem wyróżniającym jest w tym wypadku bardzo wysokie (najwyższe spośród wszystkich wydzielonych typów funkcjonalnych) pokrycie planistyczne w rdzeniach (ponad 50%). Podobnie jak w największych miastach, odsetek powierzchni objętej planami wzrasta tam dość konsekwentnie, i to pomimo niższej bieżącej aktywności planistycznej. Oznacza to, że w rdzeniach obszarów funkcjonalnych drugiego rzędu prowadzi się bardziej konsekwentną politykę przestrzenną, w mniejszym (niż w największych miastach) stopniu nastawioną na zmiany wcześniejszych dokumentów. Skala odrolnień w strefach zewnętrznych jest tu wyraźnie słabsza, zarówno w ujęciu procentowym, jak i bezwzględnym. Jednocześnie relatywnie wysoka pozostaje liczba wydawanych decyzji o warunkach zabudowy. Niski jest natomiast wskaźnik korelacji ujemnej pokrycia planistycznego i wydawanych decyzji (zarówno w roku 2013, jak dla całego badanego okresu). Oznacza to, ze w obrębie stref podmiejskich ośrodków subregionalnych zachodzą te same procesy, co w okolicach miast największych. Ich ogólna skala jest wprawdzie mniejsza, ale zagrożenie nieprawidłowościami pozostaje duże i nie maleje już tak spektakularnie. Miasta średnie wydają się być zatem ośrodkami prowadzącymi stabilną politykę przestrzenna w rdzeniach, ale jednocześnie strefach zewnętrznych pozostają odporne na pozytywne przekształcenia procesu planistycznego notowane w Polsce Miasta ośrodki wielofunkcyjne Miasta ośrodki wielofunkcyjne charakteryzują się konsekwentnie stabilną sytuacją w zakresie planowania miejscowego. Pokrycie dokumentami obowiązującymi jest tam stosunkowo niskie, ale stale wzrasta. Plany znajdujące się w przygotowaniu, w kolejnych latach przekładają się na wzrost dokumentów obowiązujących. W latach nastąpił szczególnie szybki wzrost powierzchni terenów objętych planami miejscowymi (o ponad 7% - najwięcej spośród wszystkich wydzielonych typów funkcjonalnych). Skala odrolnień jest relatywnie niewielka. Mała pozostaje także liczba wydawanych decyzji o warunkach zabudowy. Co więcej liczba ta konsekwentnie maleje, a poziom korelacji ujemnej wydawanych decyzji i pokrycia dokumentami obowiązującymi jest od wielu lat konsekwentnie wysoki. Wymienione fakty skłaniają do wniosku, że miasta wielofunkcyjne charakteryzują się jedną z najlepiej uporządkowanych sytuacji planistycznych (w ujęciu typów funkcjonalnych) oraz, że na miarę swoich możliwości starają się prowadzić w tym zakresie politykę odpowiadająca na aktualne zapotrzebowanie. W tym kontekście wspomniany spektakularny wzrost pokrycia w roku 2013 można rozumieć jako zwiększenie zapotrzebowania na grunty w takich jednostkach. 93

95 Gminy o funkcjach transportowych W nowym podziale funkcjonalnym gminy o funkcjach transportowych (delimitowane nieco inaczej niż wcześniej) ujawniły się jako jednostki o relatywnie niskim poziomie pokrycia planami miejscowymi. Jednocześnie, na tle innych typów, stosunkowo wysoki jest tam odsetek obszarów dla których dokumenty te znajdują się aktualnie w przygotowaniu. Może to świadczyć o ujawnieniu się popytu na uporządkowanie planistyczne, wynikającego z nowych inwestycji drogowych oraz zainteresowania inwestorów. Potwierdzeniem tej tezy są wahania w poziomie odrolnień, mogące być efektem zmian w dokumentach uchwalonych wcześniej. Sam odsetek gruntów rolnych, których przeznaczenie ma ulec zmianie nie jest wprawdzie bardzo wysoki, ale po odniesieniu do liczby mieszkańców wartość wskaźnika należy do najwyższych spośród wszystkich typów funkcjonalnych. Dowodzi to, że pomimo często peryferyjnego położenia na terenach słabiej zaludnionych w gminach transportowych (czyli np. w sąsiedztwie nowych węzłów na autostradach i drogach ekspresowych) ujawnia się presja inwestycyjna. Także liczba wydawanych decyzji o warunkach zabudowy, ogólnie mała, okazuje się dość znaczna po przeliczeniu na 1000 mieszkańców (wartości zbliżone do podmiejskich stref suburbanizacji). Współczynnik korelacji między pokryciem planistycznym i wydawanymi decyzjami jest silnie ujemny, co wskazuje na ogólną poprawność działań planistycznych. Duże inwestycje transportowe mogą być czynnikiem zmuszającym władze lokalne do prowadzenia racjonalnej polityki przestrzennej (chęć przyciągnięcia inwestorów) Gminy o innych rozwiniętych funkcjach pozarolniczych (w tym turystyka oraz funkcje wielkopowierzchniowe) Największą grupę gmin w typie jednostek o rozwiniętych funkcjach pozarolniczych stanowią gminy turystyczne. Tym samym ich specyfika determinuje uzyskany obraz. Wcześniejsze badania często wskazywały, że są to jednostki z nieprawidłowościami w systemie planowania przestrzennego. Nowe ujęcie częściowo potwierdza te przypuszczenia, wskazując jednocześnie na stopniową poprawę sytuacji. Poziom pokrycia planistycznego jest ogólnie niski, a dynamika jego zmian od lat słaba. Stosunkowo mała powierzchnia gmin objęta jest też planami w opracowaniu. Co więcej nowe dokumenty często stanowią tylko aktualizacje wcześniejszych, czego dowodem są zmiany w powierzchni gruntów przewidzianych do odrolnienia (w tym spadek tej powierzchni). Liczba wydawanych decyzji o warunkach zabudowy, przez wiele lat należała do najwyższych, ale obecnie wyraźnie spadła (a w ślad za nią wzrósł współczynnik korelacji między pokryciem planistycznym a liczbą decyzji). Nadal jednak zarówno skala odrolnień, jak i liczba wydawanych decyzji po przeliczeniu na 1000 mieszkańców są wyższe niż średnio w kraju. 94

96 Gminy z funkcjami rolniczymi Sytuacja planistyczna gmin wiejskich z funkcjami rolniczymi okazała się silnie zdeterminowana intensywnością tychże funkcji. Gminy o intensywnym (najczęściej towarowym) rolnictwie, charakteryzują się bardzo niskim poziomem pokrycia planistycznego. Także obszar objęty dokumentami w opracowaniu nie jest tam szczególnie duży. Zdecydowanie lepsze pokrycie, a także większa aktywność bieżąca, występuje na terenach, gdzie rola gospodarki rolnej jest wyraźnie mniejsza. Ma to swoje źródła m.in. w uwarunkowanym historycznie układzie regionalnym (np. rozdrobnienie rolne Polski Południowo-Wschodniej). Znajduje to swoje odzwierciedlenie także w skali przewidywanych odrolnień, która jest dość wysoka w gminach o mniejszym znaczeniu funkcji rolniczej, a mała w tych, które taką funkcje posiadają. Różnice maleją wyraźnie po odniesieniu do liczby ludności, kiedy skala zmian przeznaczenia gruntów rolnych okazuje się dość wysoka w obu omawianych typach. Dowodzi, to że przyczyny różnić w ogólnej sytuacji planistycznej leżą raczej w specyfice społecznogospodarczej jednostek wiejskich obu rodzajów, niż w odmiennościach ich polityki przestrzennej. W gminach o umiarkowanie rozwiniętych funkcjach rolniczych do odrolnienia przeznaczono dotąd 128 tys. ha, co stanowi około ¼ wszystkich użytków rolnych, które maja zmienić przeznaczenie. W tym samym typie, w liczbach bezwzględnych, wydaje się także najwięcej decyzji o warunkach zabudowy. Ich ilość wprawdzie maleje, ale relatywnie wolniej niż w innych typach. Tym samym gminy wiejskie, bez intensywnego rolnictwa ujawniają się jako tereny o poważnych zagrożeniach dla ładu przestrzennego, wyrażającego się w rozpraszaniu zabudowy wiejskiej. Jednocześnie w przypadku jednostek z intensywnym rolnictwem wyższa jest relatywna (przeliczona na 1000 mieszkańców) liczba wydanych decyzji o warunkach zabudowy. Nie musi być to jednak traktowane jako nieprawidłowość. Niższe pokrycie planistyczne, przy jednoczesnej ochronie stanowiących zasób gospodarczy gruntów rolnych powoduje, że np. rozbudowa siedlisk następuje na mocy decyzji, nie koniecznie naruszając strukturę sieci osadniczej. Poziom korelacji między wydawanymi decyzjami oraz pokryciem planami obowiązującymi jest wyraźnie ujemny i nie wskazuje na nieprawidłowości planistyczne Gminy ekstensywnie zagospodarowane W typie gmin zagospodarowanych ekstensywnie znajduje się znaczna grupa jednostek położonych na terenach o istotnych funkcjach ochrony środowiska (m.in. tereny chronione i ich otuliny), gdzie mogą występować konflikty z innymi funkcjami. Jednocześnie duża część innych jednostek to gminy leśne, gdzie realne zapotrzebowanie na plany miejscowe jest ograniczone. W efekcie typ odznacza się konsekwentnie najniższym pokrycie planistycznym, 95

97 a także najniższymi wartościami odsetka terenów dla których dokumenty są opracowywane. Skala przewidywanych odrolnień jest umiarkowana, choć po odniesieniu do liczby mieszkańców już wyraźnie wyższa. Jednocześnie zaskakująco wysoka okazuje się liczba wydawanych decyzji o warunkach zabudowy (zwłaszcza względem ludności), zaś współczynnik korelacji między decyzjami o pokryciem planistycznym utrzymuje się od lat na poziomie mniej ujemnym niż w innych typach. Liczby te wskazują, że pomimo pozornie uzasadnionego niższego pokrycia planistycznego, gminy zagospodarowane ekstensywnie borykają się z problemami w zakresie poprawności procesu planowania Podsumowanie Analiza wykonana wg ponownie wydzielonych typów funkcjonalnych (dla lat ) spełniła swoje zadanie, pokazując w nowym świetle obraz zaawansowania pokrycia planistycznego w Polsce oraz związanych z nim zagrożeń przestrzennych. Badania wykonywane w poprzednich latach wskazywały na stopniowe porządkowanie procesów planistycznych w większości wydzielanych wówczas typów funkcjonalnych. Obecna opracowanie generalnie potwierdziło te wnioski. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji na terenie stref podmiejskich ośrodków różnej wielkości, a także miast ośrodków wielofunkcyjnych. Jednocześnie nowe ujęcie typologiczne wskazało na niektóre niediagnozowane wcześniej obszary potencjalnych nieprawidłowości. Z punktu widzenia bezwzględnej wielkości zagrożenia rozpraszaniem zabudowy jako obszary najbardziej krytyczne ujawniły się strefy zewnętrzne miast wojewódzkich oraz równolegle, co zaskakujące, gminy wiejskie o umiarkowanie rozwiniętych funkcjach rolniczych. Jest to przesłanka do ostrożniejszego formułowania tez o koncentracji nieprawidłowości w obszarach najbardziej zurbanizowanych. W sensie czysto przestrzennym ogromna część zmian przeznaczeń gruntów oraz decyzji o warunkach zabudowy dotyczy obszarów wiejskich, w szczególności tych, dla których rolnictwo nie jest podstawą rozwoju społecznogospodarczego. Potwierdziła się teza, że im wyższa ranga ośrodka w hierarchii sieci osadniczej, tym bardziej bieżące prace w zakresie planowania miejscowego ukierunkowane są na zmiany wcześniejszych zapisów, a nie na obejmowanie nowych terenów. Jednocześnie skala presji na grunty w ośrodkach subregionalnych, pod pewnymi względami wydaje się nawet silniejsza niż w otoczeniu największych miast. Same ośrodki subregionalne, a także miasta mniejsze (ośrodki wielofunkcyjne) charakteryzują się ustabilizowaną sytuacja planistyczną. W przeciwieństwie do wielu innych typów funkcjonalnych, porządkowanie tej sytuacji w samych rdzeniach miast dużych i średnich było i jest kontynuowane. Z biegiem czasu, w obszarach funkcjonalnych dużych i średnich ośrodków, czynnikiem różnicującym sytuację planistyczną stał się raczej podział na rdzeń i strefę zewnętrzną, a nie (jak to miało miejsce wcześniej) sama wielkość miasta. 96

98 Jako wyraźnie najbardziej zagrożone kształtowaniem przestrzeni na mocy decyzji o warunkach zabudowy ujawniają się obecnie: a) gminy o intensywnych funkcjach rolniczych; b) gminy ekstensywnie zagospodarowane (funkcje leśne i ochrony przyrody); c) strefy podmiejskie ośrodków subregionalnych. Na oddzielną uwagę zasługują tu gminy o funkcjach transportowych. Ich ponowna i alternatywna delimitacja pozwoliła na wyeliminowanie jednostek wielofunkcyjnych. Zabieg ten spowodował, że postęp prac planistycznych w gminach transportowych należy ocenić bardziej krytycznie niż wcześniej. Wiele takich jednostek pozostaje najprawdopodobniej planistycznie nieprzygotowanych do potencjalnej presji związanej z uruchamianiem autostrad i dróg ekspresowych. Dotychczasowe badania skali odrolnień wskazywały ich logicznie wyższy poziom na terenach zurbanizowanych (URB). Zastosowane obecnie wartości wyrażone w hektarach, dowodzą, że z ogólnej liczby ponad 0,5 mln hektarów jakie przewidziano do odrolnienia, w miejscowych planach na terenie całej Polski, aż blisko 300 tys. ha znajduje się poza terenami zurbanizowanymi. Dowodzi to, że problem zmian przeznaczenia gruntów oraz rozpraszania zabudowy zachodzi w sposób proporcjonalny do gęstości zaludnienia, zarówno na obszarach już dziś zurbanizowanych, jak też na terenach wiejskich i peryferyjnych. Nie jest on tym samym selektywny przestrzennie, lecz stanowi zagrożenie o charakterze ogólnokrajowym. Analiza procesów planistycznych według typów funkcjonalnych potwierdziła także wcześniejsze oceny prowadzonej przez samorządy polityki przestrzennej. Politykę tę możemy uważać za w rosnącym stopniu pragmatyczną. Pragmatyzm ten nie prowadzi jednak do rozwiązania problemów ukształtowanych w latach poprzednich, a jedynie zmniejsza narastanie nowych zagrożeń. 97

99 6. CHŁONNOŚĆ DEMOGRAFICZNA W GMINNYCH DOKUMENTACH PLANISTYCZNYCH 6.1. Założenia i cele W kraju trwa szeroka dyskusja związana z nadpodażą terenów mieszkaniowych w dokumentach planistycznych. Dzięki danym statystycznym z ankiety nt. planowania przestrzennego możliwe jest wykonywanie szacunków dla całego kraju. Dotychczas w raportach nie zajmowano się szczegółowo tym problemem. Do 2010 r. były możliwe orientacyjne obliczenia na podstawie danych ze zmian przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze oraz przewidywanej zabudowy mieszkaniowej, bez jej podziału na wielorodzinną i jednorodzinną. Zmiana ankiety w 2009 r. umożliwiła zestawienia według bardziej szczegółowych agregatów. Ujawniona następnie skala nadpodaży, sięgająca przeznaczanych pod zabudowę mieszkaniową znacznie powyżej 10% powierzchni gmin w studiach uikzp oraz 4% w planach miejscowych, spowodowała żywy, uzasadniony spór o sensowność zapisów dokumentów. Na podstawie powyższych danych prezentowano publicznie kilka szacunków, wykonanych według różnej metodologii. Obliczano m.in., że na podstawie zapisów dokumentów w kraju jest możliwe zasiedlenie nawet mln osób. Wydaje się, że tego typu szacunki są znacznie zawyżone, niemniej nawet wartości o rząd wielkości (dziesięciokrotnie) niższe napawają poważną obawą. Bardziej realne wydają się obliczenia, przedstawione w Raporcie o ekonomicznych kosztach i społecznych stratach niekontrolowanej urbanizacji 7, w którym oszacowano chłonność demograficzną na około 60 mln osób (plany miejscowe) lub mln osób (studia uikzp). Celem niniejszego opracowania jest zatem możliwe rzetelne obliczenie chłonności demograficznej. Szacunek ten powinien stać się wzorcowym, wiarygodnym źródłem dla innych, pochodnych analiz i dokumentów związanych z krajową i regionalną polityką przestrzenną. W analizach posłużono się dostępnymi danymi za 2013 r. Osobno obliczono wartości chłonności według studiów uikzp i planów miejscowych. Dodatkowo zestawiono alternatywne sposoby obliczenia chłonności na podstawie danych o zmianach przeznaczeniach gruntów. Szczegółowa metodyka obliczeń została podana w odpowiednich podrozdziałach. Podstawową kwestią związaną z dokładnością szacunku jest pokrycie danymi dla gmin. W przypadku danych ze studiów uikzp za rok 2013 otrzymano dane z 1501 gmin, czyli 60,5% 7 Kowalewski A., Mordasewicz J., Osiatyński J., Regulski J., Stępień J., Śleszyński P., 2014, Ekonomiczne straty i społeczne koszty niekontrolowanej urbanizacji w Polsce wybrane fragmenty raportu, Samorząd Terytorialny, 25, 4 (280), s

100 wszystkich w kraju, a w przypadku planów miejscowych z 2324 gmin (93,7%). Dlatego też w przypadku studiów uikzp sięgnięto po starsze dane z lat , uzyskując pokrycie do poziomu 1976 gmin (71,1%). Dokładny szacunek obliczono zatem dla tych jednostek, a następnie w studiach uikzp, gdzie była nadal mniejsza reprezentatywność, oszacowano dodatkową chłonność dla pozostałych jednostek w kategoriach funkcjonalnych (miasta, strefy podmiejskie, itd.). Przy tym z oczywistych względów szacunek dla planów miejscowych jest wiarygodniejszy, niż dla studiów gminnych, ale równocześnie plany miejscowe pokrywają tylko część kraju. Szacunek posiada jedną dosyć zasadniczą niedogodność, związaną z tym, że nie wiadomo, jaka część oszacowanej przez gminy powierzchni dotyczy już istniejącej zabudowy. Nie wiadomo też, jaka jest struktura tej istniejącej zabudowy. Stąd należy podkreślić, że obliczenia o ile tego inaczej nie oznaczono, wskazują nie na nowe możliwe osadnictwo, ale na łączną wartość bezwzględną już istniejącej zabudowy, jak też planowanej. Innymi słowy, jest to dopuszczalna chłonność demograficzna Szacunek chłonności demograficznej według studiów gminnych Najbardziej orientacyjny szacunek łatwo jest wykonać na podstawie danych o udziale zabudowy mieszkaniowej przewidzianej i wyrysowanej w załącznikach graficznych do studiów uikzp gmin. Według stanu na koniec 2013 r., dysponowano danymi dla 1976 gmin, reprezentujących 71% ich liczby oraz 78% powierzchni i 80% ludności kraju. Według tych danych, w studiach uikzp pod zabudowę wielorodzinną przewidywano 264 tys. ha, pod zabudowę jednorodzinną 3005 tys. ha, a pod zabudowę zagrodową 1748 tys. ha. Przyjmując wskaźniki chłonności demograficznej na poziomie odpowiednio 200, 40 i 10 mieszkańców na 1 ha, otrzymujemy łączną wartość bezwzględną chłonności w wysokości 191 mln osób. Jeśli wartości wskaźników uzupełnić o brakujące dane dla około 21% powierzchni oraz zaludnienia gmin, otrzymujemy łączną wartość bezwzględną chłonności w wysokości 231 mln osób. Powyższy szacunek w praktyce napotyka na problem interpretacji zapisów studiów, związanych z dopuszczalnością zabudowy na terenach przewidzianych pod funkcje mieszane, np. usługowo-mieszkaniowe 8. Przykładowo gmina Lidzbark (województwo warmińskomazurskie) podała, że na 99,9% jej powierzchni (25,5 tys. ha) dopuszczalna jest zabudowa jednorodzinna, co przy wskaźniku 40 osób na 1 ha daje 1,0 mln mieszkańców. Problem ten dotyczy kilkudziesięciu gmin w całym kraju, które w ten sposób znacznie zawyżają szacunek chłonności (ryc. 6.1). 8 W komentarzu metodycznym GUS wskazywano, że gminy miały wiele problemów z odpowiedziami na pytania o charakterze zamkniętym, dotyczącymi m.in. powierzchni terenów przeznaczonych w planach miejscowych pod zabudowę mieszkaniową. Wiązała się z tym bowiem potencjalnie duża niedokładność z powodu zapisywanej często w planach ich wielofunkcyjności. Zwracano uwagę, że w praktyce decyzja co do ostatecznej funkcji dla konkretnej zabudowy zapada przy procedurze wydania pozwolenia na budowę. 99

101 Dlatego konieczna była weryfikacja gmin pod względem faktycznych udziałów procentowych zabudowy. Wykonano to w ten sposób, że porównano te udziały z powierzchnią gmin pomniejszoną o tereny lasów i wód oraz połowę powierzchni użytków rolnych (według danych z Powszechnego Spisu Rolnego 2010; poza miastami). Przyjęcie takiego progu było związane z faktem, że na terenach tego typu zabudowa nie jest na ogół możliwa, chyba że nastąpi zmiana przeznaczenia gruntów. Następnie, jeżeli powierzchnia zabudowy była większa od tej nowej pomniejszonej powierzchni, proporcjonalnie ją obniżano. Końcowe udziały zabudowy w przeliczeniu na wartości bezwzględne nie mogły być większe, niż powierzchnia gminy pomniejszona o tereny, na których zabudowa całkowicie lub z dużym prawdopodobieństwem nie jest możliwa lub bardzo utrudniona. Zweryfikowany udział zabudowy w stosunku do powierzchni gmin bez lasów i wód przedstawiono na ryc Mapa pokazuje, że występują umiarkowane prawidłowości przestrzenne i regionalne. Można wskazywać, że większe odsetki dotyczą dużych aglomeracji miejskich i gmin turystycznych. Nieco wyższy udział powierzchni charakteryzuje północną Polskę. Charakterystyczny jest też wysoki udział w wielu gminach rolniczych w różnych częściach kraju (dopuszczanie zabudowy nawet powyżej 50% powierzchni). Ryc Histogram rozkładu gmin według przedziałów udziału zabudowy różnych typów w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. 100

102 Ryc Udział powierzchni gmin (bez lasów i wód), na których możliwa jest zabudowa mieszkaniowa według zapisów studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin (2013). Wartości bezwzględne chłonności demograficznej obliczono odrębnie dla 10 kategorii funkcjonalnych gmin, wyróżnionych na potrzeby analizy w poprzednim rozdziale. Szacunek wykonano stosując różne przeliczniki liczby osób na 1 ha. Różnicowano je w ten sposób, aby zachować większą gęstość zaludnienia w największych miastach, a najniższą na peryferyjnych obszarach wiejskich. Innymi słowy zakładano wskaźniki chłonności demograficznej (liczba mieszkańców na 1 ha) proporcjonalnie malejące wraz ze spadkiem stopnia urbanizacji funkcjonalnej (tabela 6.1). 101

103 Tabela 6.1. Przyjęte wskaźniki chłonności demograficznej w przypadku studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin (liczba mieszkańców/ha). Wskaźnik chłonności demograficznej Kategoria gmin (nazwy skrócone) (liczba mieszkańców na 1 ha) wielorodzinna jednorodzinna zagrodowa Rdzenie MOF ośrodków wojewódzkich Strefy zewnętrzne MOF ośrodków wojewódzkich Rdzenie MOF ośrodków subregionalnych Strefy zewnętrzne MOF ośrodków subregionalnych Miasta - ośrodki wielofunkcyjne Gminy z funkcją transportową Gminy o rozwiniętych funkcjach pozarolniczych (gł. turystyka) Gminy z intensywnie rozwiniętą funkcją rolniczą Gminy z umiarkowanie rozwiniętą funkcją rolniczą Gminy ekstensywnie zagospodarowane (lasy, ochrona przyrody) Wyniki szacunku zestawiono w tabeli 6.2 (według kategorii gmin) i 6.3 (według województw), a ponadto na ryc. 6.3 i 6.4. Obliczenia wskazują na chłonność terenów mieszkaniowych przewidzianych w studiach gminnych w wysokości 117,3 mln mieszkańców, czyli o 39% mniej, niż w przypadku zgrubnego początkowego szacunku. Wynika to z faktu, że większość gmin w kraju stanowią obszary wiejskie, dla których założono niższe wskaźniki chłonności. Ponieważ dane o udziale chłonności demograficznej obliczono dla 1976 gmin, wykonano też hipotetyczny szacunek dla całego kraju. Założono, że w grupie gmin dla których nie posiadano danych, cząstkowe wskaźniki chłonności są takie same, jak dla grupy dane posiadające. Obliczenia wykonano zarówno dla poszczególnych kategorii, jak też województw. Gdyby zatem uwzględnić gminy, z których nie udało się pozyskać danych i doliczyć wartości chłonności proporcjonalnie do powierzchni (tabela 6.5 i 6.6), otrzymujemy dodatkowe 26,1 mln mieszkańców, a zatem łączna bezwzględna wartość chłonności demograficznej dla całego kraju wyniesie 143,4 mln mieszkańców. 102

104 Tabela 6.2. Szacunek chłonności terenów mieszkaniowych w 2013 r. według kategorii gmin i charakteru zabudowy przewidzianej w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin (dane dla 1976 gmin). Kategoria gmin (nazwy skrócone) Chłonność demograficzna (tys. mieszkańców) wielorodzinna jednorodzinna zagrodowa ogółem Krotność chłonności przez liczbę zameldowanej ludności Rdzenie MOF ośrodków wojewódzkich ,20 Strefy zewnętrzne MOF ośrodków ,59 wojewódzkich Rdzenie MOF ośrodków subregionalnych ,48 Strefy zewnętrzne MOF ośrodków ,67 subregionalnych Miasta - ośrodki wielofunkcyjne ,83 Gminy z funkcją transportową ,25 Gminy o rozwiniętych funkcjach ,95 pozarolniczych (gł. turystyka) Gminy z intensywnie rozwiniętą ,87 funkcją rolniczą Gminy z umiarkowanie rozwiniętą ,52 funkcją rolniczą Gminy ekstensywnie zagospodarowane ,34 (lasy, ochrona przyr.) Polska ogółem ,05 Tabela 6.3. Szacunek chłonności terenów mieszkaniowych w 2013 r. według województw i charakteru zabudowy przewidzianej w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin (dane dla 1976 gmin). Kategoria gmin Chłonność demograficzna (tys. mieszkańców) Krotność chłonności przez liczbę zameldowanej wielorodzinna jednorodzinna zagrodowa ogółem ludności Dolnośląskie ,85 Kujawsko-Pomorskie ,98 Lubelskie ,32 Lubuskie ,05 Łódzkie ,40 Małopolskie ,80 Mazowieckie ,02 Opolskie ,30 Podkarpackie ,50 Podlaskie ,23 Pomorskie ,46 Śląskie ,84 Świętokrzyskie ,98 Warmińsko-Mazurskie ,14 Wielkopolskie ,91 Zachodniopomorskie ,87 Polska ogółem ,05 103

105 Ryc Chłonność demograficzna w 2013 r. na podstawie studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego według kategorii funkcjonalnych gmin (dane z 1976 gmin). Ryc Chłonność demograficzna w 2013 r. na podstawie studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego według województw (dane z 1976 gmin). 104

106 Tabela 6.4. Szacunek całkowitej chłonności demograficznej w 2013 r. według kategorii gmin (po doszacowaniu brakujących danych dla gmin). Kategoria gmin Powierzchnia terenów zabudowy w studiach uikzp (tys. ha) Chłonność demograficzna (tys. osób) Reprezentatywność danych względem powierzchni (%) Doszacowanie chłonności (tys. osób) Chłonność całkowita (tys. osób) Rdzenie MOF ośrodków wojewódzkich , Strefy zewnętrzne MOF ośrodków , wojewódzkich Rdzenie MOF ośrodków subregionalnych , Strefy zewnętrzne MOF ośrodków , subregionalnych Miasta - ośrodki wielofunkcyjne , Gminy z funkcją transportową , Gminy o rozwiniętych funkcjach , pozarolniczych (gł. turystyka) Gminy z intensywnie rozwiniętą , funkcją rolniczą Gminy z umiarkowanie rozwiniętą , funkcją rolniczą Gminy ekstensywnie zagospodarowane , (lasy, ochrona przyr.) Polska ogółem , Tabela 6.5. Szacunek całkowitej chłonności demograficznej w 2013 r. według województw (po doszacowaniu brakujących danych dla gmin). Kategoria gmin Powierzchnia terenów zabudowy w studiach uikzp (tys. ha) Chłonność demograficzna (tys. osób) Reprezentatywność danych względem powierzchni (%) Doszacowanie chłonności (tys. osób) Chłonność całkowita (tys. osób) Dolnośląskie , Kujawsko-Pomorskie , Lubelskie , Lubuskie , Łódzkie , Małopolskie , Mazowieckie , Opolskie , Podkarpackie , Podlaskie , Pomorskie , Śląskie , Świętokrzyskie , Warmińsko-Mazurskie , Wielkopolskie , Zachodniopomorskie , Polska ogółem , Z punktu widzenia celów szacunku, warto bliżej przeanalizować dane i porównać oszacowaną chłonność w stosunku do aktualnej zameldowanej liczby mieszkańców (ryc. 6.5, 6.6). 105

107 We wszystkich typach gmin i województwach wystąpiła znaczna nadwyżka podaży gruntów przewidzianych pod zabudowę mieszkaniową. Największe krotności występują w tych kategoriach gmin, które przewidziały wysokie udziały swej powierzchni pod zabudowę mieszkaniową. W niektórych gminach mniej zurbanizowanych wartości możliwej do uzyskania chłonności są nawet ponad 5-krotnie większe w stosunku do aktualnej liczby mieszkańców. Spośród województw najwyższą krotność charakteryzowało województwo warmińskomazurskie (ponad 6). Mapa krotności chłonności ujawnia (ryc. 6.5), że w niektórych gminach wskaźnik ten przekracza 10, a nawet 20. Ryc Krotność chłonności demograficznej według zapisów studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego w stosunku do zameldowanej liczby mieszkańców (2013). 106

108 Ryc Chłonność demograficzna według zapisów studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (2013) Szacunek chłonności demograficznej według planów miejscowych Według najnowszych danych, na koniec 2013 r. w Polsce było planów miejscowych o powierzchni tys. ha (28,6 powierzchni kraju). Przewidziana łączna powierzchnia przeznaczenia terenów zabudowy mieszkaniowej wyniosła 2399 tys. ha, z tego na zabudowę o charakterze wielorodzinnym 109 tys. ha, jednorodzinnym 1151 tys. ha, a zagrodowym 1140 tys. ha. Przyjmując wskaźniki chłonności na poziomie 200 osób na 1 ha (zabudowa wielorodzinna), 40 osób na 1 ha (zabudowa jednorodzinna) oraz 10 osób na 1 ha (zabudowa zagrodowa), otrzymujemy łączną wartość chłonności na poziomie 79 mln osób. Ocena powyższego zgrubnego szacunku jest trudna i niejednoznaczna, gdyż dokładnie nie wiadomo, ile osób mieszka na obszarach pokrytych planami, a ile poza nimi. Po drugie, nie wiadomo też, jaki procent terenów mieszkaniowych w planach dotyczy obszarów niezabudowanych. 107

109 Szacunek jest zatem najbardziej ogólny oraz wstępny i podobnie jak w przypadku studiów gminnych, powinien być pogłębiony, w tym różnicowany kategoriami funkcjonalnymi gmin. Jest on prostszy, niż w przypadku studiów uikzp, gdyż charakter tego planu jako aktu prawa miejscowego powoduje bardziej rygorystyczne ustalenia związane z planowaniem obszarów zabudowy mieszkaniowej. Wskaźniki chłonności dla poszczególnych kategorii gmin można zatem różnicować bez potrzeby ich weryfikacji w stosunku do powierzchni gmin, lasów i wód, itp. Przyjęto następujące wskaźniki (tabela 6.7): Tabela 6.7. Przyjęte wskaźniki chłonności demograficznej w przypadku planów miejscowych (liczba mieszkańców/ha). Wskaźnik chłonności demograficznej Kategoria gmin (nazwy skrócone) (liczba mieszkańców na 1 ha) wielorodzinna jednorodzinna zagrodowa Rdzenie MOF ośrodków wojewódzkich Strefy zewnętrzne MOF ośrodków wojewódzkich Rdzenie MOF ośrodków subregionalnych Strefy zewnętrzne MOF ośrodków subregionalnych Miasta - ośrodki wielofunkcyjne Gminy z funkcją transportową Gminy o rozwiniętych funkcjach pozarolniczych (gł. turystyka) Gminy z intensywnie rozwiniętą funkcją rolniczą Gminy z umiarkowanie rozwiniętą funkcją rolniczą Gminy ekstensywnie zagospodarowane (lasy, ochrona przyrody) Wyniki tych bardziej dokładnych obliczeń przedstawiono w tabeli 6.8. Oszacowana łączna chłonność na poziomie 58,4 mln mieszkańców, przy przyjętych założeniach, w niemal dwukrotnie większym stopniu dotyczy zabudowy jednorodzinnej (33,7 mln), niż wielorodzinnej (17,1 mln). Okazuje się też znacznie wyższa od liczby ludności kraju według kryterium urzędowego zameldowania (38,0 mln osób). Przy tym trzeba podkreślić, że plany pokrywają niecałe 30% powierzchni kraju i w oczywisty sposób nie obejmują wszystkich obecnie zagospodarowanych terenów osadniczych, a zatem faktyczna chłonność jest znacznie wyższa. Nie ma jednak podstaw, aby to dokładnie ustalić, gdyż nie wiadomo, jaki procent ludności mieszka na obszarach pokrytych planami, a jaki poza nimi. Dlatego wykonano dodatkowy szacunek, obejmujący tylko te gminy, które posiadają całkowite lub niemal całkowite pokrycie planistyczne (592 gminy w Polsce o wskaźniku pokrycia >95%). Wyniki przedstawiono w tabeli Z danych tych wynika, że rezerwy inwestycyjne również przewyższają liczbę ludności tych gmin: wskaźnik krotności chłonności przez liczbę zameldowanej ludności waha się od 1,4 (rdzenie MOF ośrodków wojewódzkich) do około 6 (gminy rolnicze, turystyczne). Reprezentatywność tych wyników jest różna (od 3 gmin dla kategorii rdzeni MOF, do 207 gmin o umiarkowanie rozwiniętej funkcji rolniczej. Szczególnie istotny jest wynik, informujący o skali problemu w całym kraju. Obliczono bowiem, na podstawie danych z 592 gmin (czyli dla 27% posiadających dokumenty mpzp), że w planach miejscowych tereny mieszkaniowe nieco ponad czterokrotnie (4,1) przewyższają liczbę zameldowanych mieszkańców. 108

110 Tabela 6.8. Szacunek chłonności terenów mieszkaniowych w 2013 r. na podstawie planów miejscowych według kategorii gmin. Kategoria gmin (nazwa skrócona) Liczba gmin Pokrycie planistyczne (% pow. gmin objętych planami) Powierzchnia pod zabudowę mieszkaniową przewidziana w planach miejscowych (tys. ha) ogółem Chłonność demograficzna (tys. mieszkańców) wielorodzinna jednorodzinna zagrodowa wielorodzinna jednorodzinna zagrodowa ogółem Rdzenie MOF ośrodków wojewódzkich 31 43,1 11,0 25,6 0,8 37, Strefy zewnętrzne MOF ośrodków wojewódzkich ,4 15,9 229,6 61,7 307, Rdzenie MOF ośrodków subregionalnych 54 48,4 9,9 29,8 1,8 41, Strefy zewnętrzne MOF ośrodków subregionalnych ,4 8,6 119,4 53,8 181, Miasta - ośrodki wielofunkcyjne ,8 9,2 51,7 10,8 71, Gminy z funkcją transportową ,4 3,2 65,3 37,4 106, Gminy o rozwiniętych funkcjach pozarolniczych (gł. turystyka) ,7 6,3 104,4 46,3 157, Gminy z intens. rozwiniętą funkcją rolniczą ,7 6,3 105,1 86,1 197, Gminy z umiarkowanie rozw. funkcją rolniczą ,5 23,5 342,0 227,0 592, Gminy ekstensywnie zagospodarowane (lasy, ochrona przyrody) ,0 14,9 77,6 45,4 137, Polska ogółem ,7 108, ,5 571, , Tabela 6.9. Szacunek chłonności terenów mieszkaniowych w 2013 r. na podstawie planów miejscowych według województw. Kategoria gmin (nazwa skrócona) Liczba gmin Pokrycie planistyczne (% pow. gmin objętych planami) Powierzchnia pod zabudowę mieszkaniową przewidziana w planach miejscowych (tys. ha) 109 Chłonność demograficzna (tys. mieszkańców) wielorodzinnrodzinndowrodzinnrodzinndowa jedno- zagro- wielo- jedno- zagro- ogółem ogółem Dolnośląskie ,4 16,9 120,4 48,5 185, Kujawsko-Pomorskie 126 5,6 3,7 21,3 3,6 28, Lubelskie ,3 13,0 134,0 117,5 264, Lubuskie 78 8,4 2,4 16,0 3,6 22, Łódzkie ,4 5,0 79,5 34,7 119, Małopolskie ,4 4,0 146,4 79,2 229, Mazowieckie ,1 7,3 196,5 105,9 309, Opolskie 69 39,7 5,0 40,3 14,9 60, Podkarpackie 136 8,6 1,4 20,2 4,3 25, Podlaskie 91 20,0 2,0 23,5 14,9 40, Pomorskie ,9 6,6 48,3 8,0 63, Śląskie ,6 12,3 118,0 60,3 190, Świętokrzyskie 64 36,3 2,1 27,3 16,6 46, Warmińsko-Mazurskie ,9 3,6 41,0 8,7 53, Wielkopolskie ,6 7,8 71,1 34,2 113, Zachodniopomorskie 92 20,5 15,3 46,8 16,3 78, Polska ogółem ,7 108, ,5 571, ,

111 Tabela Szacunek chłonności terenów mieszkaniowych w 2013 r. na podstawie planów miejscowych, które w 2013 r. posiadały całkowite lub prawie całkowite (powyżej 95%) pokrycie planistyczne według kategorii gmin. Powierzchnia Krotność terenów pod Chłonność demograficzndowanej lud- przez liczbę Liczba zamel- chłonności Kategoria gmin według stopnia Liczba zabudowę urbanizacji funkcjonalnej gmin mieszkaniową (tys. mieszk.) ności zameldowanej (tys. ha)* ludności Rdzenie MOF ośrodków wojewódzkich 3 2, ,4 Strefy zewnętrzne MOF ośrodków wojewódzkich , ,9 Rdzenie MOF ośrodków subregionalnych 7 13, ,9 Strefy zewnętrzne MOF ośrodków subregionalnych , ,5 Miasta - ośrodki wielofunkcyjne 36 30, ,9 Gminy z funkcją transportową 32 69, ,7 Gminy o rozwiniętych funkcjach pozarolniczych (gł. turystyka) 49 76, ,2 Gminy z intensywnie rozwiniętą funkcją rolniczą , ,0 Gminy z umiarkowanie rozwiniętą funkcją rolniczą , ,2 Gminy ekstensywnie zagospodarowane (lasy, ochrona przyrody) 43 74, ,3 Polska ogółem , ,1 * ogółem zabudowa jednorodzinna, wielorodzinna i zagrodowa. 110

112 Ryc Udział powierzchni gmin (bez lasów i wód), na których możliwa jest zabudowa mieszkaniowa według zapisów planów miejscowych gmin (2013). 111

113 Ryc Chłonność demograficzna w 2013 r. na podstawie planów miejscowych według kategorii funkcjonalnych gmin (dane z 1976 gmin). Ryc Chłonność demograficzna w 2013 r. na podstawie planów miejscowych według województw (dane z 1976 gmin). 112

114 Ryc Krotność chłonności demograficznej według zapisów planów miejscowych w stosunku do zameldowanej liczby mieszkańców (2013). 113

115 Ryc Chłonność demograficzna według zapisów planów miejscowych (2013) Szacunek na podstawie zmian przeznaczenia gruntów w planach miejscowych Jako uzupełnienie szacunku na podstawie twardych danych można wykonać obliczenia dotyczące przewidywanych w planach miejscowych zmian przeznaczenia gruntów rolnych na cele nierolnicze. Według danych na koniec 2013 r., było to 510,9 tys. ha (dane te nie obejmują terenów odrolnionych automatycznie w miastach na podstawie nowelizacji ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 10 października 2008 r.). Szacunek wykonano również według kategorii funkcjonalnych gmin. Ponieważ nie wiadomo, jaki procent terenów zostanie przeznaczony pod różne funkcje ustalono, że w 50-75% będzie to zabudowa jednorodzinna (najwięcej w strefach podmiejskich miast). Równocześnie pominięto zabudowę wielorodzinną, wychodząc z założenia, że i tak może się ona koncentrować w zasadzie głównie w miastach. Następnie przyporządkowano różne wskaźniki chłonności najwyższe w strefach podmiejskich, najniższe na terenach wiejskich, podobnie 114

116 jak w szacunku na podstawie struktury przeznaczenia terenów w planach miejscowych (tabela 6.7). Wyniki obliczeń przedstawiono w tabeli Pokazują one, że według ostrożnie przyjętych założeń, na odrolnionych terenach jest możliwe zasiedlenie 11,5 mln mieszkańców. Tabela Szacunek chłonności demograficznej w zabudowie jednorodzinnej na podstawie odrolnień w planach miejscowych do końca 2013 r. Kategoria gmin Liczba ludności (tys.) Powierzchnia odrolnień (tys. ha) Założony udział zabudowy jednorodzinnej (%) Wskaźnik chłonności (liczba osób na 1 ha) Oszacowana chłonność (tys. osób) Rdzenie MOF ośrodków wojewódzkich Strefy zewnętrzne MOF ośrodków wojewódzkich Rdzenie MOF ośrodków subregionalnych Strefy zewnętrzne MOF ośrodków subregionalnych Miasta - ośrodki wielofunkcyjne Gminy z funkcją transportową Gminy o rozwiniętych funkcjach pozarolniczych (gł. turystyka) Gminy z intensywnie rozwiniętą funkcją rolniczą Gminy z umiarkowanie rozwiniętą funkcją rolniczą Gminy ekstensywnie zagospodarowane (lasy, ochrona przyrody) Polska ogółem Szacunek na podstawie zasobów gruntów rolnych w miastach 1 stycznia 2009 r. w całym kraju na podstawie Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych zmieniono zasady gospodarowania gruntami rolnymi położonymi w granicach administracyjnych miast. Polegały one na zniesieniu procedury wyłączenia z produkcji rolnej w razie potrzeby prowadzenia inwestycji, np. budowlanej. Tym samym uruchomione zostały pod inwestycje grunty, których przekwalifikowanie wymagało uzyskania dość skomplikowanych zgód, np. ministra rolnictwa lub wojewody (w przypadku użytków rolnych najlepszych klas bonitacyjnych). Można zatem zakładać, że tereny rolne w miastach stanowią zasób inwestycyjny, który w dużej części może być przeznaczony pod zabudowę. Według dostępnych danych z ostatniego spisu powszechnego, w miastach Polski znajduje się 873 tys. ha gruntów rolnych. Gdyby tereny te przeznaczyć pod zabudowę mieszkaniową, okazuje się, że jest z tym związana bardzo wysoka chłonność demograficzna. Przyjmując, że tylko 50% tych terenów można wykorzystać pod zabudowę mieszkaniową i tylko jednoro- 115

117 dzinną, zakładając wskaźnik chłonności w wysokości 40 osób na 1 ha, otrzymujemy łączną wartość chłonności na poziomie 17,5 mln osób. W praktyce sytuacja jest zróżnicowana, bowiem po pierwsze część terenów w miastach jest pokryta planami miejscowymi, a po drugie w różnych typach gmin istnieją różne możliwości i potrzeby związane z inwestowaniem o charakterze mieszkaniowym. Dlatego w szacunku tym należy uwzględnić tylko te tereny, które są położone poza planami miejscowymi. Założono, że tylko 50% tych terenów rolnych poza planami miejscowymi może być (z różnych względów, np. przyrodniczych) wykorzystane pod zabudowę mieszkaniową. Trudno prognozować, jaki może być udział zabudowy wielo-i jednorodzinnej, ale ponieważ są to na ogół tereny poza ścisłymi centrami i dużymi osiedlami, można tam się spodziewać głównie osadnictwa jednorodzinnego. Przyjęto zatem 80% zabudowy jednorodzinnej i 20% zabudowy wielorodzinnej. Ze względu na duże uproszczenia, nie różnicowano dalej wskaźnika chłonności dla różnych typów gmin i przyjęto go jednakowo w wysokości 40 osób na 1 ha (zabudowa jednorodzinna) i 200 osób ha (zabudowa wielorodzinna). Wyniki obliczeń przedstawiono w tabeli oraz na mapie (ryc. 6.12). Szacunek wykonano tylko dla gmin miejskich, ze względu na brak dezagregacji danych dotyczących planów miejscowych w gminach miejskowiejskich. Tabela Szacunek chłonności demograficznej w miastach Polski w 2013 r. na podstawie zasobów gruntów rolnych. Kategoria gmin Liczba gmin Powierzchnia gruntów rolnych poza planami Chłonność w zabudowie wielorodzinnej jednorodzinnej razem Krotność w stosunku do zameldowanej liczby mieszkańców Rdzenie MOF ośrodków wojewódzkich ,2 Strefy zewnętrzne MOF ośrodków wojewódzkich ,9 Rdzenie MOF ośrodków subregionalnych ,5 Strefy zewnętrzne MOF ośrodków subregionalnych ,0 Miasta - ośrodki wielofunkcyjne ,8 Gminy z funkcją transportową ,6 Gminy o rozwiniętych funkcjach pozarolniczych (gł. turystyka) ,9 Polska ogółem ,5 116

118 Ryc Szacunek chłonności demograficznej w miastach Polski w 2013 r. na podstawie zasobów gruntów rolnych Podsumowanie Wszystkie szacunki pokazują, że istnieje poważny problem nadpodaży terenów mieszkaniowych w Polsce. Ich zestawienie zawiera tabela W zależności od metodologii, chłonność terenów mieszkaniowych waha się w granicach 11,5-143,7 mln osób, przy czym najlepiej udokumentowane są szacunki związane z planami miejscowymi mówiące o podaży w wysokości 58,4 mln osób. Należy jednak podkreślić, że te ostatnie są danymi tylko dla terenów objętych planami, a w praktyce istnieje dużo terenów poza nimi, dostępnych na podstawie decyzji lokalizacyjnych. 117

ANALIZA STANU I UWARUNKOWAŃ PRAC PLANISTYCZNYCH W GMINACH W 2012 ROKU

ANALIZA STANU I UWARUNKOWAŃ PRAC PLANISTYCZNYCH W GMINACH W 2012 ROKU P O L S K A A K A D E M I A N A U K INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA im. S. Leszczyckiego 00-818 Warszawa, ul. Twarda 51/55, http://www.igipz.pan.pl/ tel. (22) 6978841, fax (22 ) 6206221,

Bardziej szczegółowo

ZAŁĄCZNIK STATYSTYCZNY

ZAŁĄCZNIK STATYSTYCZNY ZAŁĄCZNIK STATYSTYCZNY Oznaczenia - w tabelach oznaczają brak danych, zgodnie z otrzymanym materiałem źródłowym GUS. Wartość 0 w komórkach oznacza brak wystąpienia zjawiska. Nagłówki tabel przyjęto w większości

Bardziej szczegółowo

ZAŁĄCZNIK STATYSTYCZNY

ZAŁĄCZNIK STATYSTYCZNY ZAŁĄCZNIK STATYSTYCZNY Oznaczenia - w tabelach oznaczają brak danych, zgodnie z otrzymanym materiałem źródłowym GUS. Wartość 0 w komórkach oznacza brak wystąpienia zjawiska. Nagłówki tabel przyjęto w większości

Bardziej szczegółowo

ANALIZA STANU I UWARUNKOWAŃ PRAC PLANISTYCZNYCH W GMINACH W 2013 ROKU

ANALIZA STANU I UWARUNKOWAŃ PRAC PLANISTYCZNYCH W GMINACH W 2013 ROKU P O L S K A A K A D E M I A N A U K INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA im. S. Leszczyckiego 00-818 Warszawa, ul. Twarda 51/55, http://www.igipz.pan.pl/ tel. ( 22) 6978841, f a x ( 22)

Bardziej szczegółowo

BADANIA STATYSTYCZNE W ZAKRESIE PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO I REWITALIZACJI NA RZECZ POLITYKI SPÓJNOŚCI

BADANIA STATYSTYCZNE W ZAKRESIE PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO I REWITALIZACJI NA RZECZ POLITYKI SPÓJNOŚCI BADANIA STATYSTYCZNE W ZAKRESIE PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO I REWITALIZACJI NA RZECZ POLITYKI SPÓJNOŚCI Beata Bal-Domańska Urząd Statystyczny we Wrocławiu PLAN WYSTĄPIENIA 1. Planowanie przestrzenne jako

Bardziej szczegółowo

ANALIZA STANU I UWARUNKOWAŃ PRAC PLANISTYCZNYCH W GMINACH W 2014 ROKU

ANALIZA STANU I UWARUNKOWAŃ PRAC PLANISTYCZNYCH W GMINACH W 2014 ROKU P O L S K A A K A D E M I A N A U K INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA im. S. Leszczyckiego 00-818 Warszawa, ul. Twarda 51/55, http://www.igipz.pan.pl/ tel. ( 22) 6978841, f a x ( 22)

Bardziej szczegółowo

II. BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE

II. BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE II. BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE 1. Mieszkania oddane do eksploatacji w 2007 r. 1 Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w Polsce w 2007 r. oddano do użytku 133,8 tys. mieszkań, tj. o około 16% więcej

Bardziej szczegółowo

R U C H B U D O W L A N Y

R U C H B U D O W L A N Y , GŁÓWNY URZĄD NADZORU BUDOWLANEGO R U C H B U D O W L A N Y w 214 roku Warszawa, luty 215 r. 1. Wprowadzenie Badania ruchu budowlanego w Głównym Urzędzie Nadzoru Budowlanego są prowadzone już od 1995

Bardziej szczegółowo

Rozdział 4. Profile regionalne małych i średnich przedsiębiorstw. Województwo dolnośląskie

Rozdział 4. Profile regionalne małych i średnich przedsiębiorstw. Województwo dolnośląskie Melania Nieć, Joanna Orłowska, Maja Wasilewska Rozdział 4. Profile regionalne małych i średnich przedsiębiorstw Województwo dolnośląskie Struktura podmiotowa przedsiębiorstw aktywnych W 2013 r. o ponad

Bardziej szczegółowo

Informacja przestrzenna nowym IMPULSEM dla rozwoju lokalnego

Informacja przestrzenna nowym IMPULSEM dla rozwoju lokalnego Informacja przestrzenna nowym IMPULSEM dla rozwoju lokalnego Statystyka a planowanie przestrzenne Alina Bieńkowska Urząd Statystyczny we Wrocławiu a.bienkowska@stat.gov.pl Wrocław, 23 maja 2019 r. 1 Co

Bardziej szczegółowo

ZAŁĄCZNIK STATYSTYCZNY

ZAŁĄCZNIK STATYSTYCZNY ZAŁĄCZNIK STATYSTYCZNY Oznaczenia - w tabelach oznaczają brak danych, zgodnie z otrzymanym materiałem źródłowym GUS. Wartość 0 w komórkach oznacza brak wystąpienia zjawiska. Nagłówki tabel przyjęto w większości

Bardziej szczegółowo

Działalność badawcza i rozwojowa w Polsce w 2012 r.

Działalność badawcza i rozwojowa w Polsce w 2012 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Urząd Statystyczny w Szczecinie Warszawa, październik 2013 r. Informacja sygnalna WYNIKI BADAŃ GUS Działalność badawcza i rozwojowa w Polsce w 2012 r. Wprowadzenie Niniejsza informacja

Bardziej szczegółowo

Opracował: mgr inż. Krzysztof Opoczyński. Zamawiający: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad. Warszawa, 2001 r.

Opracował: mgr inż. Krzysztof Opoczyński. Zamawiający: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad. Warszawa, 2001 r. GENERALNY POMIAR RUCHU 2000 SYNTEZA WYNIKÓW Opracował: mgr inż. Krzysztof Opoczyński Zamawiający: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Warszawa, 2001 r. SPIS TREŚCI 1. Wstęp...1 2. Obciążenie

Bardziej szczegółowo

dr inż. Joanna Budnicka Kosior dr inż. Dariusz Korpetta dr hab. Bolesław Porter, prof. SGGW

dr inż. Joanna Budnicka Kosior dr inż. Dariusz Korpetta dr hab. Bolesław Porter, prof. SGGW Nowe uwarunkowania projektowania zagospodarowania przestrzennego na poziomie lokalnym, a potrzeby kształcenia na studiach inżynierskich gospodarki przestrzennej dr inż. Joanna Budnicka Kosior dr inż. Dariusz

Bardziej szczegółowo

na podstawie opracowania źródłowego pt.:

na podstawie opracowania źródłowego pt.: INFORMACJA O DOCHODACH I WYDATKACH SEKTORA FINASÓW PUBLICZNYCH WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO W LATACH 2004-2011 ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM WYDATKÓW STRUKTURALNYCH na podstawie opracowania źródłowego

Bardziej szczegółowo

Synteza wyników pomiaru ruchu na drogach wojewódzkich w 2010 roku

Synteza wyników pomiaru ruchu na drogach wojewódzkich w 2010 roku Synteza wyników pomiaru ruchu na drogach wojewódzkich w 2010 roku Opracował: mgr inż. Krzysztof Opoczyński Transprojekt-Warszawa Sp. z o.o. SPIS TREŚCI 1. Wstęp 2 2. Obciążenie ruchem sieci dróg wojewódzkich

Bardziej szczegółowo

PROGNOZA DEMOGRAFICZNA NA LATA DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO

PROGNOZA DEMOGRAFICZNA NA LATA DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO PROGNOZA DEMOGRAFICZNA NA LATA 214-25 DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO Niniejsza informacja została opracowana na podstawie prognozy ludności na lata 214 25 dla województw (w podziale na część miejską

Bardziej szczegółowo

Emerytury nowosystemowe wypłacone w grudniu 2018 r. w wysokości niższej niż wysokość najniższej emerytury (tj. niższej niż 1029,80 zł)

Emerytury nowosystemowe wypłacone w grudniu 2018 r. w wysokości niższej niż wysokość najniższej emerytury (tj. niższej niż 1029,80 zł) Emerytury nowosystemowe wypłacone w grudniu 18 r. w wysokości niższej niż wysokość najniższej emerytury (tj. niższej niż 9,8 zł) DEPARTAMENT STATYSTYKI I PROGNOZ AKTUARIALNYCH Warszawa 19 1 Zgodnie z art.

Bardziej szczegółowo

SYTUACJA DEMOGRAFICZNA W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO-POMORSKIM W 2005 R.

SYTUACJA DEMOGRAFICZNA W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO-POMORSKIM W 2005 R. Urząd Statystyczny w Bydgoszczy e-mail: SekretariatUSBDG@stat.gov.pl http://www.stat.gov.pl/urzedy/bydgosz tel. 0 52 366 93 90; fax 052 366 93 56 Bydgoszcz, 31 maja 2006 r. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA W WOJEWÓDZTWIE

Bardziej szczegółowo

Przemysław Śleszyoski Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

Przemysław Śleszyoski Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN Przemysław Śleszyoski Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN Współczesne uwarunkowania gospodarowania przestrzenią - szanse i zagrożenia dla zrównoważonego rozwoju 24-25 czerwca 2014

Bardziej szczegółowo

Ocena sytuacji demograficznej Gdańska ze szczególnym uwzględnieniem jednostki pomocniczej Wrzeszcz Górny

Ocena sytuacji demograficznej Gdańska ze szczególnym uwzględnieniem jednostki pomocniczej Wrzeszcz Górny Dr Krzysztof Szwarc Ocena sytuacji demograficznej Gdańska ze szczególnym uwzględnieniem jednostki pomocniczej Wrzeszcz Górny Gdańsk 2011 Po transformacji gospodarczej nastąpiły w Polsce diametralne zmiany

Bardziej szczegółowo

Żłobki i kluby dziecięce w 2013 r.

Żłobki i kluby dziecięce w 2013 r. Materiał na konferencję prasową w dniu 3 maja 214 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Społecznych i Warunków Życia Notatka informacyjna Żłobki i kluby dziecięce w 213 r. W pierwszym kwartale

Bardziej szczegółowo

Działalność badawcza i rozwojowa w Polsce w 2013 r. Główne wnioski

Działalność badawcza i rozwojowa w Polsce w 2013 r. Główne wnioski GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Urząd Statystyczny w Szczecinie Warszawa, listopad 2014 r. Informacja sygnalna WYNIKI BADAŃ GUS Główne wnioski Wartość nakładów wewnętrznych 1 ogółem na działalność badawczo-rozwojową

Bardziej szczegółowo

Żłobki i kluby dziecięce w 2012 r.

Żłobki i kluby dziecięce w 2012 r. Materiał na konferencję prasową w dniu 29 maja 213 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Społecznych i Warunków Życia Notatka informacyjna Żłobki i kluby dziecięce w 212 r. W pierwszym kwartale

Bardziej szczegółowo

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Handlu i Usług GOSPODARKA MIESZKANIOWA W 2007 R.

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Handlu i Usług GOSPODARKA MIESZKANIOWA W 2007 R. Materiał na konferencję prasową w 23.października 2008 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Handlu i Usług Notatka informacyjna WYNIKI BADAŃ GUS GOSPODARKA MIESZKANIOWA W 2007 R. Na stronie internetowej

Bardziej szczegółowo

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA PRZEDSIĘBIORSTW O LICZBIE PRACUJĄCYCH DO 9 OSÓB W 2008 R.

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA PRZEDSIĘBIORSTW O LICZBIE PRACUJĄCYCH DO 9 OSÓB W 2008 R. Warszawa, 2009.10.16 DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA PRZEDSIĘBIORSTW O LICZBIE PRACUJĄCYCH DO 9 OSÓB W 2008 R. W Polsce w 2008 r. prowadziło działalność 1780 tys. przedsiębiorstw o liczbie pracujących do 9 osób

Bardziej szczegółowo

Produkt Krajowy Brutto. Rachunki Regionalne w 2014 roku

Produkt Krajowy Brutto. Rachunki Regionalne w 2014 roku WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL Produkt Krajowy Brutto. Rachunki Regionalne w 2014 roku Opracowanie: Małopolskie Obserwatorium Rozwoju Regionalnego Departament Polityki Regionalnej Urząd Marszałkowski

Bardziej szczegółowo

Synteza wyników pomiaru ruchu na drogach wojewódzkich w 2005 roku

Synteza wyników pomiaru ruchu na drogach wojewódzkich w 2005 roku Synteza wyników pomiaru ruchu na drogach wojewódzkich w 2005 roku Opracowano w Transprojekt-Warszawa Sp. z o.o. na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Autor: mgr. inż. Krzysztof Opoczyński

Bardziej szczegółowo

Kierunki zmian presji inwestycyjnej na tereny rolnicze Województwa Śląskiego

Kierunki zmian presji inwestycyjnej na tereny rolnicze Województwa Śląskiego Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa Inwestująca w Obszary Wiejskie. Działanie współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Schematu III Pomocy Technicznej Programu Rozwoju

Bardziej szczegółowo

Podsumowanie wyników GPR 2015 na zamiejskiej sieci dróg wojewódzkich

Podsumowanie wyników GPR 2015 na zamiejskiej sieci dróg wojewódzkich Podsumowanie wyników GPR 2015 na zamiejskiej sieci dróg wojewódzkich Autor: Krzysztof Opoczyński Warszawa, maj 2016 Spis treści 1. Wstęp... 3 2. Obciążenie ruchem sieci dróg wojewódzkich w 2015 roku...

Bardziej szczegółowo

3. Wojewódzkie zróżnicowanie zatrudnienia w ochronie zdrowia w latach Opis danych statystycznych

3. Wojewódzkie zróżnicowanie zatrudnienia w ochronie zdrowia w latach Opis danych statystycznych 3. Wojewódzkie zróżnicowanie zatrudnienia w ochronie zdrowia w latach 1995-2005 3.1. Opis danych statystycznych Badanie zmian w potencjale opieki zdrowotnej można przeprowadzić w oparciu o dane dotyczące

Bardziej szczegółowo

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Urząd Statystyczny w Krakowie

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Urząd Statystyczny w Krakowie GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Urząd Statystyczny w Krakowie Warszawa, dnia 28 listopada 2014 r. Informacja sygnalna WYNIKI BADAŃ GUS BENEFICJENCI ŚWIADCZEŃ RODZINNYCH W 2013 R. Podstawowe źródło danych opracowania

Bardziej szczegółowo

Skala depopulacji polskich miast i zmiany struktury demograficznej - wnioski ze spisu ludności i prognozy demograficznej do 2035 roku

Skala depopulacji polskich miast i zmiany struktury demograficznej - wnioski ze spisu ludności i prognozy demograficznej do 2035 roku Skala depopulacji polskich miast i zmiany struktury demograficznej - wnioski ze spisu ludności i prognozy demograficznej do 2035 roku Konferencja Zarządzanie rozwojem miast o zmniejszającej się liczbie

Bardziej szczegółowo

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Urząd Statystyczny w Katowicach

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Urząd Statystyczny w Katowicach GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Urząd Statystyczny w Katowicach Notatka informacyjna PRODUKT KRAJOWY BRUTTO RACHUNKI REGIONALNE W 2008 R. 1 PRODUKT KRAJOWY BRUTTO W 2008 roku wartość wytworzonego produktu krajowego

Bardziej szczegółowo

Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej. Fundusze unijne. a zróżnicowanie regionalne kraju. Warszawa, 27 marca 2008 r. 1

Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej. Fundusze unijne. a zróżnicowanie regionalne kraju. Warszawa, 27 marca 2008 r. 1 Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej Fundusze unijne a zróżnicowanie regionalne kraju Warszawa, 27 marca 2008 r. 1 Proces konwergencji w wybranych krajach UE (zmiany w stosunku do średniego PKB

Bardziej szczegółowo

, , ZRÓŻNICOWANIE OCEN WARUNKÓW ŻYCIA I SYTUACJI GOSPODARCZEJ KRAJU W POSZCZEGÓLNYCH WOJEWÓDZTWACH

, , ZRÓŻNICOWANIE OCEN WARUNKÓW ŻYCIA I SYTUACJI GOSPODARCZEJ KRAJU W POSZCZEGÓLNYCH WOJEWÓDZTWACH CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET: http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

Działalność gospodarcza przedsiębiorstw o liczbie pracujących do 9 osób w 2015 r.

Działalność gospodarcza przedsiębiorstw o liczbie pracujących do 9 osób w 2015 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Warszawa, 03.10.2016 r. Opracowanie sygnalne Działalność gospodarcza przedsiębiorstw o liczbie pracujących do 9 osób w 2015 r. W 2015 r. działalność gospodarczą w Polsce prowadziło

Bardziej szczegółowo

Planowanie przestrzenne w aglomeracji poznańskiej

Planowanie przestrzenne w aglomeracji poznańskiej Łukasz Mikuła Centrum Badań Metropolitalnych UAM Rada Miasta Poznania Planowanie przestrzenne w aglomeracji poznańskiej Polskie Metropolie - Dokonania i Kierunki Rozwoju Poznań 19-20.04.2012 Rozwój aglomeracji

Bardziej szczegółowo

Produkt Krajowy Brutto. Rachunki Regionalne w 2013 roku

Produkt Krajowy Brutto. Rachunki Regionalne w 2013 roku Produkt Krajowy Brutto. Rachunki Regionalne w 2013 roku Wstęp Publikacja Głównego Urzędu Statystycznego Produkt krajowy brutto Rachunki regionalne w 2013 r., zawiera informacje statystyczne dotyczące podstawowych

Bardziej szczegółowo

Opracowanie przegotowane na podstawie analizy przeprowadzonej przez Związek Gmin Wiejskich RP 1

Opracowanie przegotowane na podstawie analizy przeprowadzonej przez Związek Gmin Wiejskich RP 1 Analiza dotacji z budżetu państwa dla gmin na zadania zlecone w dziale Administracja publiczna rozdział Urzędy wojewódzkie Streszczenie: Niniejsza analiza jest odpowiedzią na sygnały z gmin wiejskich,

Bardziej szczegółowo

Minimum egzystencji w układzie przestrzennym w 2016 r. omówienie danych

Minimum egzystencji w układzie przestrzennym w 2016 r. omówienie danych INSTYTUT PRACY I SPRAW SOCJALNYCH INSTITUTE OF LABOUR AND SOCIAL STUDIES Warszawa, 2 czerwca 2017 r. Minimum egzystencji w układzie przestrzennym w 2016 r. omówienie danych Do szacunków minimum egzystencji

Bardziej szczegółowo

Rys. 4.2.1. Zmiany liczby pracujących w grupach miast w Polsce w latach 1995-2010

Rys. 4.2.1. Zmiany liczby pracujących w grupach miast w Polsce w latach 1995-2010 4.2. Grażyna Korzeniak, Dynamika rynku pracy, podmiotów gospodarczych, budżetów gmin, procesów inwestycyjnych, ochrony środowiska w małych i średnich miastach Polski w okresie 1995-2010 [w] Małe i średnie

Bardziej szczegółowo

Rozwody w Polsce w ujęciu regionalnym

Rozwody w Polsce w ujęciu regionalnym Demografia i Gerontologia Społeczna Biuletyn Informacyjny 2013, Nr 4 Piotr Szukalski Instytut Socjologii Uniwersytet Łódzki pies@uni.lodz.pl Rozwody w Polsce w ujęciu regionalnym Fakt, iż ostatnie lata

Bardziej szczegółowo

TRANSPROJEKT-WARSZAWA 01-793 Warszawa, ul. Rydygiera 8 bud.3a, tel.(0-22) 832-29-15, fax:832 29 13

TRANSPROJEKT-WARSZAWA 01-793 Warszawa, ul. Rydygiera 8 bud.3a, tel.(0-22) 832-29-15, fax:832 29 13 BIURO PROJEKTOWO - BADAWCZE DRÓG I MOSTÓW Sp. z o.o. TRANSPROJEKT-WARSZAWA 01-793 Warszawa, ul. Rydygiera 8 bud.3a, tel.(0-22) 832-29-15, fax:832 29 13 PRACOWNIA RUCHU I STUDIÓW DROGOWYCH GENERALNY POMIAR

Bardziej szczegółowo

Przemysław Śleszyński Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN. II Kongres Gospodarki Senioralnej Warszawa 6 października 2015 r.

Przemysław Śleszyński Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN. II Kongres Gospodarki Senioralnej Warszawa 6 października 2015 r. Przemysław Śleszyński Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN II Kongres Gospodarki Senioralnej Warszawa 6 października 2015 r. prof. Edward Rosset, 1954: Niewyobrażalne jest, kiedy 1/5

Bardziej szczegółowo

80,0 44,3. % ogółu uczniów 0,3 6,1 4,3

80,0 44,3. % ogółu uczniów 0,3 6,1 4,3 80,0 44,3 % ogółu uczniów 0,3 6,1 4,3 - 1 - W S T Ę P Nauczanie języka obcego w szkołach polskich może mieć charakter nauczania obowiązkowego lub dodatkowego. Nauczanie języka obcego jako przedmiotu obowiązkowego

Bardziej szczegółowo

Tab. 8.1. Zróżnicowanie podstawowych wskaźników rozwojowych w grupach miast w skali kraju i województw

Tab. 8.1. Zróżnicowanie podstawowych wskaźników rozwojowych w grupach miast w skali kraju i województw 8. Grażyna Korzeniak, Katarzyna Gorczyca, Policentryczność rozwoju systemu osadniczego z udziałem miast małych i średnich w kontekście procesów metropolizacji [w] Małe i średnie miasta w policentrycznym

Bardziej szczegółowo

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej I N F O R M A C J A o gospodarowaniu środkami w wojewódzkich funduszach ochrony środowiska i gospodarki wodnej w roku 27 Warszawa, maj 28 SPIS TREŚCI:

Bardziej szczegółowo

R U C H B U D O W L A N Y

R U C H B U D O W L A N Y GŁÓWNY URZĄD NADZORU BUDOWLANEGO R U C H B U D O W L A N Y w 211 roku Warszawa, 7 lutego 212 r. 1. Wprowadzenie Badania ruchu budowlanego w Głównym Urzędzie Nadzoru Budowlanego są prowadzone juŝ od 1995

Bardziej szczegółowo

Ewolucja poziomu zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw

Ewolucja poziomu zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw Biuletyn Obserwatorium Regionalnych Rynków Pracy KPP Numer 4 Ewolucja poziomu zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw Czerwiec był piątym kolejnym miesiącem, w którym mieliśmy do czynienia ze spadkiem

Bardziej szczegółowo

Planowanie przestrzenne w gminie za rok 2015

Planowanie przestrzenne w gminie za rok 2015 GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY, al. Niepodległości 208, 00-925 Warszawa www.stat.gov.pl Nazwa gminy i adres urzędu gminy URZĄD MIASTA HELU PZP-1 Planowanie przestrzenne w gminie za rok 2015 Portal sprawozdawczy

Bardziej szczegółowo

Raport z wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 [...]

Raport z wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 [...] Raport z wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 [...] 6. OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE Spisy powszechne ludności są jedynym badaniem pełnym, którego wyniki pozwalają ustalić liczbę osób

Bardziej szczegółowo

Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim w 2015 r.

Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim w 2015 r. Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim w 2015 r. Opracowanie: Zespół Mazowieckiego Obserwatorium Rynku Pracy Najważniejsze obserwacje W 2015 r.: Przychody z całokształtu

Bardziej szczegółowo

Jarosław Zbieranek. Instytut Spraw Publicznych

Jarosław Zbieranek. Instytut Spraw Publicznych Jarosław Zbieranek Instytut Spraw Publicznych Głosy nieważne. Analiza zjawiska przez pryzmat wyborów samorządowych w latach 2002 i 2006 (Materiał roboczy) Warszawa 2010 INSTYTUT SPRAW PUBLICZNYCH Program

Bardziej szczegółowo

Minimum egzystencji w układzie przestrzennym. Komentarz do danych za 2014 r.

Minimum egzystencji w układzie przestrzennym. Komentarz do danych za 2014 r. INSTYTUT PRACY I SPRAW SOCJALNYCH INSTITUTE OF LABOUR AND SOCIAL STUDIES INSTYTUT PRACY I SPRAW SOCJALNYCH Warszawa, 4 października 2015 r. INSTITUTE OF LABOUR AND SOCIAL STUDIES Minimum egzystencji w

Bardziej szczegółowo

1. Udział dochodów z działalności rolniczej w dochodach gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego w 2002 r.

1. Udział dochodów z działalności rolniczej w dochodach gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego w 2002 r. 1 UWAGI ANALITYCZNE 1. Udział dochodów z działalności rolniczej w dochodach gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego w 2002 r. W maju 2002 r. w województwie łódzkim było 209,4 tys. gospodarstw

Bardziej szczegółowo

Analiza poziomu frekwencji w wyborach samorządowych na poziomie powiatów województwa lubuskiego, jako jednego z mierników kapitału społecznego.

Analiza poziomu frekwencji w wyborach samorządowych na poziomie powiatów województwa lubuskiego, jako jednego z mierników kapitału społecznego. Analiza poziomu frekwencji w wyborach samorządowych na poziomie powiatów województwa lubuskiego, jako jednego z mierników kapitału społecznego. Według danych z końcu grudnia 2010 r województwo lubuskie

Bardziej szczegółowo

Dochody i wydatki sektora finansów publicznych w województwie podkarpackim

Dochody i wydatki sektora finansów publicznych w województwie podkarpackim Dochody i wydatki sektora finansów publicznych w województwie podkarpackim Rzeszów, Październik 2013 I. DOCHODY 1 A: Podsektor centralny 1) obecnie województwo przekazuje dochód do sektora finansów publicznych

Bardziej szczegółowo

URZĄD STATYSTYCZNY W WARSZAWIE ul. 1 Sierpnia 21, 02-134 Warszawa BUDŻETY JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W 2013 R.

URZĄD STATYSTYCZNY W WARSZAWIE ul. 1 Sierpnia 21, 02-134 Warszawa BUDŻETY JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W 2013 R. URZĄD STATYSTYCZNY W WARSZAWIE ul. 1 Sierpnia 21, 02-134 Warszawa Informacja sygnalna Data opracowania 30.09.2014 r. Kontakt: e-mail: sekretariatuswaw@stat.gov.pl tel. 22 464 23 15 faks 22 846 76 67 Internet:

Bardziej szczegółowo

PRZYKŁADOWE STRONY. Sektor. budowlany. w Polsce 2016 Analiza regionalna. Analiza rynku i prognozy rozwoju na lata

PRZYKŁADOWE STRONY. Sektor. budowlany. w Polsce 2016 Analiza regionalna. Analiza rynku i prognozy rozwoju na lata PRZYKŁADOWE STRONY Sektor budowlany w Polsce 2016 Analiza regionalna Analiza rynku i prognozy rozwoju na lata 2016-2021 RYNEK BUDOWLANY OGÓŁEM Produkcja budowlano-montażowa Największy udział w produkcji

Bardziej szczegółowo

Źródło danych statystycznych i definicji. Uwagi ogólne

Źródło danych statystycznych i definicji. Uwagi ogólne Dział 1 DEMOGRAFIA - 13 - Źródło danych statystycznych i definicji 1. Tablice wynikowe opracowane w latach 1999 2011 przez Główny Urząd Statystyczny w Warszawie udostępnił Urząd Statystyczny w Bydgoszczy.

Bardziej szczegółowo

Aktywność w zakresie pozyskiwania środków pomocowych na obszarach wiejskich województwa śląskiego

Aktywność w zakresie pozyskiwania środków pomocowych na obszarach wiejskich województwa śląskiego Strona 1 Aktywność w zakresie pozyskiwania środków pomocowych na obszarach wiejskich województwa śląskiego Strona 2 Rozszrzenie ekspertyzy pn: Aktywność i efektywność w zakresie pozyskiwania środków pomocowych

Bardziej szczegółowo

Raport z cen korepetycji w Polsce Na podstawie cen z serwisu e-korepetycje.net

Raport z cen korepetycji w Polsce Na podstawie cen z serwisu e-korepetycje.net Raport z cen korepetycji w Polsce 2016 Na podstawie cen z serwisu e-korepetycje.net Spis treści WSTĘP... 3 ZAŁOŻENIA DO RAPORTU... 3 ANALIZA WOJEWÓDZTW... 3 Województwo dolnośląskie... 6 Województwo kujawsko-pomorskie...

Bardziej szczegółowo

Pełen zestaw raportów będzie wkrótce dostępny na naszej

Pełen zestaw raportów będzie wkrótce dostępny na naszej Rynek ziemi rolnej w Polsce w latach 24 28 Przedstawiamy Państwu raport dotyczący rynku ziemi rolniczej w Polsce w latach 24 28. Raport podsumowuje serię 16 analiz realizowanych przez nas od końca 27 roku

Bardziej szczegółowo

BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM W 2013 R.

BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM W 2013 R. URZĄD STATYSTYCZNY W POZNANIU ul. Wojska Polskiego 27/29, 60 624 Poznań Opracowania sygnalne Data opracowania: maj 2014 Kontakt: e-mail: uspoz@stat.gov.pl tel. 61 27 98 200, fax 61 27 98 100 http://poznan.stat.gov.pl/

Bardziej szczegółowo

RAPORT O ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZYM WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO ZA LATA

RAPORT O ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZYM WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO ZA LATA DEPARTAMENT POLITYKI REGIONALNEJ I PRZESTRZENNEJ RAPORT O ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZYM WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO ZA LATA 2008-2015 JAKO WSTĘP DO DIAGNOZY STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO 2030 Maja

Bardziej szczegółowo

Minimum egzystencji w układzie przestrzennym w 2018 r. Komentarz do danych

Minimum egzystencji w układzie przestrzennym w 2018 r. Komentarz do danych INSTYTUT PRACY I SPRAW SOCJALNYCH INSTITUTE OF LABOUR AND SOCIAL STUDIES Warszawa, 4 czerwca 2019 r. Minimum egzystencji w układzie przestrzennym w 2018 r. Komentarz do danych Przedstawiamy przestrzenne

Bardziej szczegółowo

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Urząd Statystyczny w Katowicach

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Urząd Statystyczny w Katowicach Materiał na konferencję prasową w dniu 30 listopada 2012 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Urząd Statystyczny w Katowicach Notatka informacyjna PRODUKT KRAJOWY BRUTTO RACHUNKI REGIONALNE W 2010 R. 1 PRODUKT

Bardziej szczegółowo

Miasta wojewódzkie czeka wyludnianie :59:37

Miasta wojewódzkie czeka wyludnianie :59:37 Miasta wojewódzkie czeka wyludnianie 2016-05-11 15:59:37 2 W najbliższych 35 latach spodziewany jest spadek liczby mieszkańców w zdecydowanej większości miast wojewódzkich w Polsce. Jedynie w przypadku

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR... RADY MIEJSKIEJ W OŻAROWIE MAZOWIECKIM z dnia r.

UCHWAŁA NR... RADY MIEJSKIEJ W OŻAROWIE MAZOWIECKIM z dnia r. Projekt DRUK Nr... UCHWAŁA NR... RADY MIEJSKIEJ W OŻAROWIE MAZOWIECKIM z dnia... 2014 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki

Bardziej szczegółowo

Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON w województwie małopolskim Stan na koniec 2017 r.

Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON w województwie małopolskim Stan na koniec 2017 r. opracowanie sygnalne Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON w województwie małopolskim Stan na koniec 2017 r. Liczba podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON w województwie małopolskim

Bardziej szczegółowo

WYKAZ TABEL I WYKRESÓW... 3 WSTĘP... 4

WYKAZ TABEL I WYKRESÓW... 3 WSTĘP... 4 SPIS TREŚCI WYKAZ TABEL I WYKRESÓW... 3 WSTĘP... 4 I. NAUCZANIE JĘZYKÓW OBCYCH WEDŁUG TYPÓW SZKÓŁ... 6 SZKOŁY PODSTAWOWE...11 GIMNAZJA... 14 LICEA OGÓLNOKSZTAŁCĄCE... 17 LICEA PROFILOWANE... 19 TECHNIKA...

Bardziej szczegółowo

Prognoza demograficzna dla gmin województwa dolnośląskiego do 2035 roku

Prognoza demograficzna dla gmin województwa dolnośląskiego do 2035 roku Prognoza demograficzna dla gmin województwa dolnośląskiego do 2035 roku dr Stanisława Górecka dr Robert Szmytkie Uniwersytet Wrocławski Prognoza demograficzna to przewidywanie przyszłej liczby i struktury

Bardziej szczegółowo

Wyzwania dla gospodarki przestrzennej w świetle najnowszych zmian prawnych

Wyzwania dla gospodarki przestrzennej w świetle najnowszych zmian prawnych Łukasz Mikuła Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej UAM Wyzwania dla gospodarki przestrzennej w świetle najnowszych zmian prawnych Projekt częściowo finansowany przez Unię

Bardziej szczegółowo

Minimum egzystencji w układzie przestrzennym.

Minimum egzystencji w układzie przestrzennym. INSTYTUT PRACY I SPRAW SOCJALNYCH INSTITUTE OF LABOUR AND SOCIAL STUDIES Minimum egzystencji w układzie przestrzennym. Komentarz do danych za 2015 r. Warszawa, 25 lipca 2016 r. Wprowadzenie Do oszacowania

Bardziej szczegółowo

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY. Sportowe imprezy masowe 1 w 2015 roku

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY. Sportowe imprezy masowe 1 w 2015 roku GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Warszawa, 22.07.2016 r. Notatka informacyjna Sportowe imprezy masowe 1 w 2015 roku Na podstawie informacji zebranych z urzędów miast i gmin, właściwych ze względu na miejsce przeprowadzania

Bardziej szczegółowo

Raport upadłości polskich firm D&B Poland / II kwartał 2011 roku

Raport upadłości polskich firm D&B Poland / II kwartał 2011 roku Raport upadłości polskich firm D&B Poland / II kwartał roku W pierwszych sześciu miesiącach roku sądy gospodarcze ogłosiły upadłość 307 polskich przedsiębiorstw. Tym samym blisko 12 tys. Polaków straciło

Bardziej szczegółowo

Raport upadłości polskich firm D&B Poland / I kwartał 2011 roku

Raport upadłości polskich firm D&B Poland / I kwartał 2011 roku Raport upadłości polskich firm D&B Poland / I kwartał 2011 roku W I kwartale 2011 roku sądy gospodarcze ogłosiły upadłość 145 polskich przedsiębiorstw. W porównaniu do analogicznego okresu w roku ubiegłego,

Bardziej szczegółowo

Przemysław Śleszyński Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN. XXVII Konwersatorium Wiedzy o Mieście 10-11 kwietnia 2014 r.

Przemysław Śleszyński Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN. XXVII Konwersatorium Wiedzy o Mieście 10-11 kwietnia 2014 r. Przemysław Śleszyński Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN XXVII Konwersatorium Wiedzy o Mieście 10-11 kwietnia 2014 r. Łódź 1. Identyfikacja i kierunek zmian w rozwoju stref podmiejskich.

Bardziej szczegółowo

Nysa, r. PP.AU

Nysa, r. PP.AU PP.AU.671.3.2016 Nysa, 12.09.2016 r. ANALIZA zasadności przystąpienia do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenów rekreacyjnych wsi Skorochów oraz części wsi Głębinów. Podstawa

Bardziej szczegółowo

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Społecznych. Wykorzystanie bazy noclegowej 1 w 2008 roku

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Społecznych. Wykorzystanie bazy noclegowej 1 w 2008 roku GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Społecznych Materiał na konferencję prasową w dniu 25 czerwca 2009 r. Notatka Informacyjna WYNIKI BADAŃ GUS Wykorzystanie bazy noclegowej 1 w 2008 roku Zgodnie

Bardziej szczegółowo

STUDENCI I ABSOLWENCI W OSTATNIEJ DEKADZIE - W ZALEŻNOŚCI OD KIERUNKU, TYPU SZKOŁY i TRYBU STUDIOWANIA

STUDENCI I ABSOLWENCI W OSTATNIEJ DEKADZIE - W ZALEŻNOŚCI OD KIERUNKU, TYPU SZKOŁY i TRYBU STUDIOWANIA STUDENCI I ABSOLWENCI W OSTATNIEJ DEKADZIE - W ZALEŻNOŚCI OD KIERUNKU, TYPU SZKOŁY i TRYBU STUDIOWANIA W mijającej dekadzie w Polsce najwięcej osób studiowało na kierunkach humanistycznospołecznych 1.

Bardziej szczegółowo

Raport z cen korepetycji w Polsce 2016/2017. Na podstawie cen z serwisu e-korepetycje.net

Raport z cen korepetycji w Polsce 2016/2017. Na podstawie cen z serwisu e-korepetycje.net Raport z cen korepetycji w Polsce 2016/2017 Na podstawie cen z serwisu e-korepetycje.net Spis treści WSTĘP... 3 ZAŁOŻENIA DO RAPORTU... 3 ANALIZA WOJEWÓDZTW... 3 Województwo dolnośląskie... 5 Województwo

Bardziej szczegółowo

Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim w 2014 r.

Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim w 2014 r. Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim w 2014 r. Opracowanie: Zespół Mazowieckiego Obserwatorium Rynku Pracy 1 Wstęp Celem niniejszego raportu jest przedstawienie podstawowych

Bardziej szczegółowo

R e f e r a t P l a n o w a n i a P r z e s t r z e n n e g o

R e f e r a t P l a n o w a n i a P r z e s t r z e n n e g o PLANOWANIE PRZESTRZENNE W GMINIE POBIEDZISKA Podstawy prawne planowanie przestrzennego: - Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, - Rozporządzenie Ministra Infrastruktury

Bardziej szczegółowo

Rozdział 8. Profile regionalne małych i średnich przedsiębiorstw

Rozdział 8. Profile regionalne małych i średnich przedsiębiorstw Melania Nieć, Maja Wasilewska, Joanna Orłowska Rozdział 8. Profile regionalne małych i średnich przedsiębiorstw Struktura podmiotowa Województwo dolnośląskie W 2012 r. w systemie REGON w województwie dolnośląskim

Bardziej szczegółowo

SYTUACJA ZWIERZĄT ŁOWNYCH W POLSCE 2 0 1 3

SYTUACJA ZWIERZĄT ŁOWNYCH W POLSCE 2 0 1 3 Stacja Badawcza PZŁ Czempiń SYTUACJA ZWIERZĄT ŁOWNYCH W POLSCE 2 1 3 Opracowanie prezentuje informacje o pozyskaniu ważniejszych gatunków zwierzyny w sezonie łowieckim oraz ich liczebności w 213 roku,

Bardziej szczegółowo

Ocena koniunktury gospodarczej w województwie opolskim w grudniu 2005 roku

Ocena koniunktury gospodarczej w województwie opolskim w grudniu 2005 roku INSTYTUT BADAŃ NAD GOSPODARKĄ RYNKOWĄ Ocena koniunktury gospodarczej w województwie opolskim w grudniu 2005 roku Opracowanie przygotowane na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego Warszawa

Bardziej szczegółowo

Jakie są wyniki dotychczasowych analiz bilansu otwarcia do zmiany Studium?

Jakie są wyniki dotychczasowych analiz bilansu otwarcia do zmiany Studium? Łódź, dnia 6 maja 2014 r. Materiał prasowy przygotowany przez Miejską Pracownię Urbanistyczną w Łodzi w związku z prezentacją 29 kwietnia 2014 r. na sesji Rady Miejskiej w Łodzi materiału dotyczącego prac

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR... RADY MIEJSKIEJ W OŻAROWIE MAZOWIECKIM z dnia r.

UCHWAŁA NR... RADY MIEJSKIEJ W OŻAROWIE MAZOWIECKIM z dnia r. Projekt DRUK Nr... UCHWAŁA NR... RADY MIEJSKIEJ W OŻAROWIE MAZOWIECKIM z dnia... 2015 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki

Bardziej szczegółowo

Produkt krajowy brutto w województwach ogółem

Produkt krajowy brutto w województwach ogółem 1 SPIS TREŚCI Wstęp... 3 Produkt krajowy brutto w województwach ogółem... 3 Produkt krajowy brutto w województwach w przeliczeniu na 1 mieszkańca... 7 Produkt krajowy brutto w podregionach... 8 Produkt

Bardziej szczegółowo

Leszek Jerzy Jasiński PODATKÓW RUCH MIĘDZY REGIONAMI

Leszek Jerzy Jasiński PODATKÓW RUCH MIĘDZY REGIONAMI Leszek Jerzy Jasiński PODATKÓW RUCH MIĘDZY REGIONAMI Finanse publiczne można rozpatrywać z różnych punktów widzenia. Dosyć rzadko analizuje się, w jaki sposób strumienie dochodów powstających w poszczególnych

Bardziej szczegółowo

Cudzoziemcy w polskim systemie ubezpieczeń społecznych wydanie 2

Cudzoziemcy w polskim systemie ubezpieczeń społecznych wydanie 2 Cudzoziemcy w polskim systemie ubezpieczeń społecznych wydanie 2 DEPARTAMENT STATYSTYKI I PROGNOZ AKTUARIALNYCH Warszawa, maj 2019 Opracowanie: Renata Adamowicz Paweł Nasiński Akceptowała: Hanna Zalewska

Bardziej szczegółowo

ZMIANY DEMOGRAFICZNE ZACHODZĄCE W WARSZAWIE I JEJ STREFIE PODMIEJSKIEJ PO TRANSFORMACJI USTROJOWEJ W 1989 ROKU

ZMIANY DEMOGRAFICZNE ZACHODZĄCE W WARSZAWIE I JEJ STREFIE PODMIEJSKIEJ PO TRANSFORMACJI USTROJOWEJ W 1989 ROKU ZMIANY DEMOGRAFICZNE ZACHODZĄCE W WARSZAWIE I JEJ STREFIE PODMIEJSKIEJ PO TRANSFORMACJI USTROJOWEJ W 1989 ROKU DR INŻ. ARCH. MAŁGORZATA DENIS, DR INŻ. ARCH. ANNA MAJEWSKA, MGR INŻ. AGNIESZKA KARDAŚ Politechnika

Bardziej szczegółowo

Regionalna Izba Obrachunkowa w Zielonej Górze

Regionalna Izba Obrachunkowa w Zielonej Górze Regionalna Izba Obrachunkowa w Zielonej Górze Wykonanie budżetów przez lubuskie gminy w 215 roku Finansowanie oświaty i wydatki ponoszone na realizację zadań oświatowych przez lubuskie gminy Prezes RIO

Bardziej szczegółowo

Budownictwo mieszkaniowe a) w okresie I-II 2014 r.

Budownictwo mieszkaniowe a) w okresie I-II 2014 r. Warszawa, 17.3.214 r. Budownictwo mieszkaniowe a) w okresie I-II 214 r. Według wstępnych danych, w okresie styczeń-luty 214 r. oddano do użytkowania 2378 mieszkań, tj. o 4,9% mniej w porównaniu z analogicznym

Bardziej szczegółowo

ANALIZA DEMOGRAFICZNA

ANALIZA DEMOGRAFICZNA Załącznik 1 do STUDIUM UWAUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY ŁOMIANKI ANALIZA DEMOGRAFICZNA SPORZĄDZIŁ: BURMISTRZ ŁOMIANEK ul. Warszawska 115 05-092 Łomianki 1 Analiza zmian

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR 62.XXXIX.2017 RADY GMINY WIĄZOWNA. z dnia 24 kwietnia 2017 r.

UCHWAŁA NR 62.XXXIX.2017 RADY GMINY WIĄZOWNA. z dnia 24 kwietnia 2017 r. UCHWAŁA NR 62.XXXIX.2017 RADY GMINY WIĄZOWNA w sprawie przystąpienia do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego pn. Malcanów Akacjowa Na podstawie art.18 ust 2 pkt 5 ustawy z dnia

Bardziej szczegółowo

ZASOBY MIESZKANIOWE W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2006 R.

ZASOBY MIESZKANIOWE W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2006 R. URZĄD STATYSTYCZNY W KRAKOWIE Informacja sygnalna Data opracowania - wrzesień 2007 r. Kontakt: e-mail:sekretariatuskrk@stat.gov.pl tel. 012 415 38 84 Internet: http://www.stat.gov.pl/urzedy/krak Nr 19

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA FINANSÓW. z dnia 4 grudnia 2009 r. w sprawie klasyfikacji części budżetowych oraz określenia ich dysponentów

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA FINANSÓW. z dnia 4 grudnia 2009 r. w sprawie klasyfikacji części budżetowych oraz określenia ich dysponentów Dz. U. Nr 211, poz. 1633 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA FINANSÓW z dnia 4 grudnia 2009 r. w sprawie klasyfikacji części budżetowych oraz określenia ich dysponentów Na podstawie art. 114 ust. 6 ustawy z dnia 27

Bardziej szczegółowo