Nowotwory złośliwe wyzwaniem dla zdrowia publicznego XXI wieku

Transkrypt

1 Konferencja naukowa pod patronatem Rektora prof. dr. hab. Józefa Garbarczyka Nowotwory złośliwe wyzwaniem dla zdrowia publicznego XXI wieku Gniezno, r. MATERIAŁY KONFERENCYJNE

2 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Hipolita Cegielskiego w Gnieźnie INSTYTUT NAUK O ZDROWIU Konferencja naukowa pod patronatem Rektora prof. dr. hab. Józefa Garbarczyka 17 marca 2015 r. Aula I LO w Gnieźnie, ul. Kostrzewskiego 3 Nowotwory złośliwe wyzwaniem dla zdrowia publicznego XXI wieku PROGRAM KONFERENCJI NAUKOWEJ Otwarcie konferencji Prorektor ds. Nauki i Rozwoju - prof. dr hab. Jerzy Siepak Dyrektor Instytutu Nauk o Zdrowiu prof. dr hab. Michał H. Umbreit dr hab. Dorota Formanowicz Wykład sponsorowany NestleHealthScience Studenckie Koło Naukowe Instytutu Nauk o Zdrowiu PWSZ w Gnieźnie Przerwa kawowa Znaczenie żywienia w trakcie leczenia choroby nowotworowej z towarzyszącą niedokrwistością mgr Anna Pleszewa Wielkopolskie Centrum Onkologii w Poznaniu mgr Agnieszka Ulatowska Zostać dawcą szpiku - tak czy nie? dr Anna Basa Zakończenie konferencji Komitet Naukowy Konferencji: prof. dr hab. Michał H. Umbreit dr Grażyna Bączyk dr Katarzyna Plagens-Rotman Studenckie Koło Naukowe Instytutu Nauk o Zdrowiu PWSZ w Gnieźnie SPONSORZY: WSTĘP WOLNY!

3 Wpływ epigenetycznych mody ikacji DNA na powstawanie nowotworów Dorota Formanowicz* Początkowo powszechnie uważano, że ekspresja genów zależy jedynie od informacji zawartej w sekwencji DNA, wkrótce okazało się jednak, że może być ona również regulowana w następstwie zmian epigenetycznych, obejmujących takie procesy, jak metylacja DNA, modyfikacje białek histonowych czy interferencja RNA. Zauważono, że zaburzenia regulacji aktywności enzymów (metylaz, demetylaz, acetylaz czy deacetylaz) uczestniczących w tych procesach mogą prowadzić do wystąpienia i rozwoju wielu różnych zaburzeń. Metylacja należy do najtrwalszych modyfikacji biochemicznych. Naukowcy odkryli, że wzory, według których odbywa się ten proces, zmieniają się m.in. pod wpływem stylu życia oraz na skutek narażenia ludzkiego organizmu na działanie czynników toksycznych. Zgodnie z tym, spożywanie niektórych pokarmów, a także oddziaływanie toksyczne szeroko rozumianego środowiska, mogą zmieniać wzorce metylacji w niektórych genach. W zależności od tego, jakie geny biorą udział w tym procesie, może to wpływać na stan zdrowia ludzkiego organizmu oraz nieść ze sobą ryzyko wystąpienia wielu chorób metabolicznych oraz chorób nowotworowych. W jaki sposób epigenetyczne modyfikacje DNA czy białek histonowych mogą wpływać na powstanie chorób nowotworowych? Wiadomo, że komórki nowotworowe charakteryzują się widocznymi zmianami we wzorze metylacji DNA oraz zmianami w aktywności enzymów odpowiedzialnych za modyfikacje potranslacyjne białek histonowych. W komórce, w której na skutek mutacji pojawi się onkogen (aktywujący transformację nowotworową), ale geny supresorowe tej komórki, odpowiedzialne za hamowanie procesów podziałów komórkowych, będą funkcjonowały prawidłowo, nie powinno dojść do niekontrolowanego podziału komórek. Jeżeli jednak pod wpływem zmian epigenetycznych (na przykład metylacji DNA) dojdzie do wyciszenia promotorów genów supresorowych, a jednocześnie do dodatkowej aktywacji onkogenów, powstaną warunki sprzyjające transformacji nowotworowej. Wydaje się, że wiedza dotycząca modyfikacji epigenetycznych pozwoli w niedalekiej przyszłości na dogłębne poznanie mechanizmów prowadzących do powstania różnych nowotworów, umożliwi stratyfikację ryzyka ich wystąpienia i progresji, a także stanie się przyczyną wprowadzenia innowacyjnych procedur terapeutycznych na poziomie genomu. *Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. H. Cegielskiego w Gnieźnie

4 Nowotwory gruczołu piersiowego - rozpoznanie, leczenie i pro ilaktyka Magdalena Szczęśniak, Weronika Lubawa, Karina Kosińska, Katrzyna Plagens-Rotman, Michał H. Umbreit* Nowotwory złośliwe stanowią w krajach wysoko uprzemysłowionych poważny problem zdrowotno ekonomiczny. W 2006 roku u około mieszkańców Europy zdiagnozowano nowotwór złośliwy (z wyjątkiem nowotworów skóry innych niż czerniak), z czego około osób zmarło z tego powodu. Nowotwór jest to grupa chorób, w których komórki organizmu dzielą się w sposób niekontrolowany przez organizm, a nowo powstałe komórki nowotworowe nie różnicują się w typowe komórki tkanki. Utrata kontroli nad podziałami związana jest z mutacjami genów kodujących białka, które uczestniczą w cyklu komórkowym. Mutacje te powodują, że komórka wcale lub niewłaściwie reaguje na sygnały z organizmu. Powstanie nowotworu złośliwego wymaga kilku mutacji, stąd długi, ale najczęściej bezobjawowy jest okres rozwoju choroby. U osób z rodzinną skłonnością do nowotworów część tych mutacji jest dziedziczona. Znakomitą metodą walki z nowotworami jest prewencja. Celem działań określanych jako profilaktyka pierwotna jest zmniejszenie zachorowalności na raka gruczołu piersiowego poprzez modyfikację oraz eliminację niekorzystnych zachowań, zwiększając prozdrowotną świadomość kobiet. Profilaktyka wtórna to działania mające na celu identyfikację i powstrzymanie rozwoju nowotworu, który jest w niskim stopniu zaawansowania klinicznego. *Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Hipolita Cegielskiego w Gnieźnie

5 Zostać dawcą szpiku kostnego, czy nie? Anna Basa* Szpik kostny to miękka, silnie ukrwiona tkanka o gąbczastej konsystencji znajdująca się wewnątrz jam szpikowych dużych kości. Zawarte w nim komórki macierzyste wytwarzają niezbędne dla zdrowia i życia komórki krwi: erytrocyty, leukocyty i płytki krwi. W sytuacji kiedy dojdzie do uszkodzenia szpiku kostnego zachodzi konieczność odbudowy układu krwiotwórczego poprzez wprowadzenie do organizmu nowych komórek krwiotwórczych. Może to mieć miejsce poprzez przeszczepienie szpiku kostnego lub komórek macierzystych pobranych z krwi obwodowej czy uzyskanych z krwi pępowinowej. Odpowiedź na pytanie czy zostać dawcą szpiku kostnego wydaje się być oczywista. Jednak w Polsce zarejestrowanych jest tylko ponad pół miliona dawców komórek macierzystych, z czego w bazie Fundacji DKMS Polska ponad 430 tysięcy osób. Mimo, że na całym świecie zarejestrowanych jest ponad 3,7 miliona potencjalnych dawców to poszukiwanie bliźniaka genetycznego jest nadal bardzo trudne. To jak szukanie igły w stogu siana, ponieważ dla wielu chorych wciąż nie można znaleźć osoby, która mogłaby uratować ich życie. Statystyki podają, że w Polsce co godzinę ktoś dowiaduje się, że ma białaczkę, czyli nowotwór krwi. Tę diagnozę słyszą zarówno rodzice małych dzieci, młodzież, jak i dorośli. Bez względu na wiek każdy może zachorować. Na szczęście każdy może też pomóc zostając potencjalnym Dawcą komórek macierzystych. Choć przeszczepienie szpiku kostnego jest dla wielu pacjentów jedynym zabiegiem ratującym życie to tylko jedna trzecia z nich znajduje zgodnego Dawcę w rodzinie. Z tego też powodu tworzy się rejestry dawców niespokrewnionych. Im więcej dawców taki rejestr posiada tym istnieje większe prawdopodobieństwo znalezienia dawcy zgodnego i podarowania choremu najcenniejszy dar - szansę by żyć. * Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Hipolita Cegielskiego w Gnieźnie

6 Nowotwory gruczołu krokowego u pacjentów w podeszłym wieku - pielęgnacja i pro ilaktyka Agnieszka Ulatowska* Proces starzenia się organizmu ludzkiego jest fizjologią. Postępujące jednak z wiekiem zmiany morfologiczne i funkcjonalne prowadzą do zachwiania homeostazy. W warunkach stresowych może dojść do zjawisk patologicznych, co wiąże się z pojawieniem chorób. W okresie starości obserwuje się, iż zmiany zależne od wieku są trudne do wskazania i mogą ujawniać się dopiero w warunkach patologii. Do najczęstszych schorzeń wieku podeszłego należą: choroby serca, naczyń, nowotwory, choroby układu nerwowego, metaboliczne (1). Zapadanie na raka w wieku podeszłym jest dość częstym zjawiskiem, które powstaje w wyniku czterech najważniejszych przyczyn: długi czas nowotworzenia i pojawienia się objawów świadczących o rozwoju raka, obecność zmian molekularnych związanych z wiekiem, zmiany w środowisku sprzyjające rozwojowi raka, w wyniku wydłużającego się życia, niska jakość i trudność w dostępie do badań przesiewowych (2). Rak prostaty według najnowszego raportu Zakładu Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Centrum Onkologii Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, jest drugą najczęstszą chorobą nowotworową wśród mężczyzn w Polsce. Długość pięcioletnich przeżyć dla tego typu nowotworu wynosi w Polsce niewiele ponad 60%, w Europie około 75%. Wysoka umieralność wynika głównie ze zbyt późnej wykrywalności. Skuteczność terapii zależy od szybkości zdiagnozowania choroby, gdyż wykrycie raka gruczołu krokowego w wczesnym stadium daje możliwość pełnego wyleczenia. Dlatego ważne jest, aby regularnie poddawać się badaniom profilaktycznym. Ciągle trwają badania nad poszczególnymi czynnikami wywołującymi raka prostaty. Do znanych czynników rozwoju raka zalicza się: wiek, rasę, dziedziczenie, dietę, otyłość, siedzący tryb życia, zakażenia (3). Szczególne znaczenie w szybkiej terapii ma szybka diagnostyka. Do metod diagnostycznych należy oznaczenie poziomu markerów nowotworu prostaty. Wcześnie wykryty rak prostaty jest nawet w 100% wyleczalny. Metoda leczenia raka prostaty zależy między innymi od wieku pacjenta, stopnia zaawansowania choroby, złośliwości nowotworu i współistniejących schorzeń. Profilaktyka raka gruczołu krokowego ma istotne znaczenie we wczesnym rozpoznawaniu. U mężczyzn po 50 roku życia wykonywać należy coroczne badania poziomu PSA. U pacjentów z obciążającym wywiadem rodzinnym takie badanie powinno być wykonywane corocznie po 40 roku życia. Najważniejsza jednak jest świadomość mężczyzn, iż działania profilaktyczne mogą całkowicie uchronić ich przed przykrą diagnozą lub wykryty rak we wczesnym stadium daje możliwość całkowitego wyleczenia. * Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Hipolita Cegielskiego w Gnieźnie 1. Twardowska-Rajewska J., Odrębności fizjologiczne wieku starszego i związane z nimi predyspozycje chorobowe, Geriatria Vol 5, No12 s Kędziora-Kornatowska k., Płocka-Molińska M., Kuczma-Napierała J. i in., Analiza wybranych czynników wpływających na psychofizyczną charakterystykę pacjentów w wieku podeszłym. Ann.Med.Siles 2005, nr59,z.4, s Bonczyk M., Zdrojowy R., Makota D., Kołodziej A., Testosteron a rak stercza. Urologia Polska, 2008, 61,1.

7 Znaczenie żywienia w trakcie leczenia choroby nowotworowej z towarzyszącą niedokrwistością. Anna Pleszewa* U większości chorych podczas leczenia, w czasie rekonwalescencji po zakończeniu terapii oraz w okresie późniejszym zmienia się zapotrzebowanie na składniki odżywcze. Konieczność świadomej modyfikacji i trybu życia przez chorych po leczeniu nowotworu jest szczególnie ważna, bowiem z niecierpliwością oczekują oni na pomyślne zakończenie leczenia i zaczynają poszukiwać najlepszych sposobów poprawy jego odległych wyników. Anemia często występuje w trakcie leczenia choroby nowotworowej i po jego zakończeniu. Może wynikać z utraty krwi, chemioterapii, radioterapii lub z samego istnienia nowotworu. Wyważona dieta może wspomóc system naprawczy organizmu, prowadząc do wytworzenia krwinek. Przyczyn niedokrwistości u pacjentów w trakcie leczenia choroby nowotworowej jest wiele i niektóre z nich powinny być leczone farmakologicznie lub przetaczaniem krwi. Odpowiednie odżywianie i aktywność fizyczna mogą pomóc zmniejszyć uczucie zmęczenia. Pacjenci po leczeniu choroby nowotworowej odczuwają zmęczenie, ponieważ za mało jedzą lub mają za mało wysiłku. W niektórych przypadkach zmęczenie może być związane z anemią, którą można leczyć farmakologicznie. Leczenie operacyjne, radioterapia i chemioterapia mogą zmienić zapotrzebowanie na składniki odżywcze, ich podaż, trawienie, wchłanianie i przyswajanie. W fazie leczenia zapotrzebowanie na składniki odżywcze może wzrosnąć. Niezamierzona utrata masy ciała, ubytek masy mięśniowej, niezamierzone tycie, a także trudności z przyjmowaniem pokarmów i trawieniem mają zazwyczaj charakter przejściowy, ale czasami mogą się utrzymywać dłużej. Do częstych objawów klinicznych nowotworu oraz skutków toksyczności stosowanego leczenia przeciwnowotworowego, które wywierają wpływ na żywienie i aktywność fizyczną, zalicza się zmęczenie, brak łaknienia, zmianę masy ciała, nudności, wymioty, ból, zaburzenia czucia smaku i węchu oraz nieprawidłowości dotyczące wypróżnień. Jeśli dochodzi do ich wystąpienia, trzeba zazwyczaj na pewien czas zmienić rodzaj przyjmowanych pokarmów oraz schemat spożywania posiłków. *Wielkopolskie Centrum Onkologii w Poznaniu

8