Wybrane teksty z nauczania Kościoła dla potrzeb formacyjnych i edukacyjnych nauczycieli szkół katolickich. Materiał na rok szkolny 2009/2010

Transkrypt

1 Rada Szkół Katolickich Szkoła katolicka miejscem integralnego rozwoju człowieka w świecie zagrożonym nieludzkim humanizmem bez Boga (por. encyklika Caritas in Veritate, n. 78) Wybrane teksty z nauczania Kościoła dla potrzeb formacyjnych i edukacyjnych nauczycieli szkół katolickich. Materiał na rok szkolny 2009/2010 Warszawa, sierpień 2009

2 Wybór tekstów: S. Maksymiliana Wojnar Przygotowanie do druku: Dorota Domańska Marta Dalgiewicz Do użytku wewnętrznego szkół katolickich Wydawca: Rada Szkół Katolickich Skwer Kard. S. Wyszyńskiego 6, Warszawa tel. 022/ ; 022/ Wydanie materiałów sfinansowano z udziałem środków Renovabis

3 OD REDAKCJI Oddajemy do rąk nauczycieli i dyrektorów szkół katolickich teksty z nauczania Ojca Świętego Benedykta XVI i Sługi Bożego Papieża Jana Pawła II wybrane w kontekście myśli Kościoła na temat integralnego rozwoju ludzkiego, zawartej w encyklice Caritas in Veritate, ogłoszonej 29 czerwca 2009 r. Szkoła powinna służyć integralnemu rozwojowi człowieka i wychowywać do budowania rzeczywistości ludzkiej opartej na miłości i prawdzie. Otrzymujemy encyklikę Ojca Świętego Benedykta XVI w temacie, który dla misji szkoły jest bardzo ważny. Szkolnictwo katolickie, które tworzą nauczyciele, uczniowie i rodzice, pragnie ocalić w osobach, które gromadzi, w środowiskach rodzinnych i szkolnych zakorzenienie w kulturze polskiej, która jest na wskroś chrześcijańska. Pragnie służyć rozwojowi osoby ludzkiej w tajemnicy jej godności, której Gwarantem jest Jezus Chrystus. W rzeczywistości liberalnej wizji człowieka nauczanie Kościoła o jego godności i powołaniu do pełnego rozwoju wydaje się stanowić jedyny głos w obronie osoby ludzkiej i ludzkości. Przyjmijmy to nauczanie otwartym umysłem i wdzięcznym sercem i czyńmy je zasadą własnego rozwoju, fundamentem wychowania i nauczania oraz zamysłem wszelkiego dialogu z drugim człowiekiem. Wśród wybranych tekstów na rok szkolny 2009/2010 przytoczono ponownie niektóre fragmenty nauczania papieskiego o godności człowieka, które były proponowane także na rok 2008/2009, a które są fundamentalne. Przywołujemy nauczanie papieskie kierowane do młodych, abyśmy uczyli się niepodważalnych metod wychowawczych, a przede wszystkim ojcostwa i macierzyństwa Kościoła. Formacja umysłu i ducha w Prawdzie i Miłości, która z Boga jest, usposabia do służby wzrastaniu dzieci i młodzieży. Z myślą o tej służbie przekazu- 3

4 jemy w aneksie dodatkowo dwa dokumenty: Ojca Św. Benedykta XVI o wychowaniu i prof. Katarzyny Olbrycht o kształceniu ogólnym, jako wspierającym integralny rozwój człowieka. Wchodzimy w rok szkolny 2009/2010 z nadzieją, że Duch Święty będzie oświecał nasze serca i umysły, które z ufnością poddajemy Jego mocy. 4

5 wrzesień Miłość w Prawdzie Obliczem Chrystusa. Umiłować w Prawdzie powołanie człowieka październik Prawda nadaje miłości sens i wartość. Prawdy trzeba szukać, znajdować ją i wyrażać w miłości listopad Prawda otwiera i jednoczy w słowie miłości Głosić słowem i postawą miłości aby zrozumieli i wybrali Prawdę grudzień Integralny rozwój zakłada odpowiedzialną wolność. Przyjąć powołanie do rozwoju aby więcej być styczeń Sama wiedza nie wystarcza do pełnego rozwoju człowieka. Trzeba iść dalej: wymaga tego miłość w prawdzie luty marzec Prawda jest darem. Miłość jest darem. Prawdziwe człowieczeństwo być darem bezinteresownym Bóg jest Miłością. Wszystko mogę w Tym, który mnie umacnia (Flp 4, 13) kwiecień Rozwój moralny a postępowanie etyczne. Wyobraźnia miłosierdzia maj czerwiec Być narzędziem w ręku Boga formacja do uczestniczenia w Prawdzie i w Miłości Rozwój potrzebuje modlitwy 5

6 Modlitwa o wyniesienie do chwały ołtarzy Papieża Jana Pawła II Boże w Trójcy Przenajświętszej, dziękujemy Ci za to, że dałeś Kościołowi Papieża Jana Pawła II, w którym zajaśniała Twoja ojcowska dobroć, chwała krzyża Chrystusa i piękno Ducha miłości. On, zawierzając całkowicie Twojemu Miłosierdziu i matczynemu wstawiennictwu Maryi, ukazał nam żywy obraz Jezusa Dobrego Pasterza, wskazując świętość, która jest miarą życia chrześcijańskiego, jako drogę dla osiągnięcia wiecznego zjednoczenia z Tobą. Udziel nam, za Jego przyczyną, zgodnie z Twoją wolą tej łaski, o którą prosimy z nadzieją, że Twój Sługa Papież Jan Paweł II zostanie rychło włączony w poczet Twoich świętych. Amen. /Tekst jest zatwierdzony przez kard. C. Ruiniego i związany z procesem beatyfikacyjnym Jana Pawła II/ 6

7 WRZESIEŃ Miłość w Prawdzie Obliczem Chrystusa. Umiłować w Prawdzie powołanie człowieka 1. MIŁOŚĆ W PRAWDZIE, której Jezus Chrystus stał się świadkiem przez swoje życie ziemskie, a zwłaszcza przez swoją śmierć i zmartwychwstanie, stanowi zasadniczą siłę napędową prawdziwego rozwoju każdego człowieka i całej ludzkości. Miłość «caritas» to nadzwyczajna siła, skłaniająca osoby do odważnego i ofiarnego zaangażowania się na polu sprawiedliwości i pokoju. To siła, która ma swoje początki w Bogu odwiecznej Miłości i absolutnej Prawdzie. Każdy znajduje swoje dobro, podejmując plan, który Bóg ma wobec niego, by w pełni go urzeczywistnić: w tym bowiem planie znajduje swoją prawdę, a przyjmując ją staje się wolny (por. J 8, 22). Dlatego obrona prawdy, proponowanie jej z pokorą i przekonaniem oraz świadczenie o niej w życiu stanowią wymagające i nie do zastąpienia formy miłości. Ona bowiem «współweseli się z prawdą» (1 Kor 13, 6). Wszyscy ludzie doświadczają wewnętrznego impulsu do miłowania w sposób autentyczny: miłość i prawda nigdy ich nie opuszczają całkowicie, ponieważ stanowią powołanie wpisane przez Boga w serce i umysł każdego człowieka. Jezus Chrystus oczyszcza i uwalnia od naszych ludzkich ograniczeń poszukiwanie miłości oraz prawdy i odsłania przed nami w całej pełni inicjatywę miłości i projekt prawdziwego życia, jaki Bóg nam przygotował. W Chrystusie miłość w prawdzie staje się Obliczem Jego Osoby, a dla nas powołaniem do miłowania naszych braci w prawdzie Jego projektu. On bowiem sam jest Prawdą (por. J 14, 6). 2. Miłość (caritas) jest królewską drogą nauki społecznej Kościoła. Wszelka odpowiedzialność i zaangażowanie zarysowane przez tę naukę czerpią z miłości, która zgodnie z nauczaniem Jezusa stanowi syntezę całego Prawa (por. Mt 22, 36-40). Stanowi ona prawdziwą treść osobistej relacji z Bogiem i bliźnim; jest nie tylko zasadą mikro-relacji: więzi przyjacielskich, rodzinnych, małej grupy, ale także makrorelacji: stosunków społecznych, eko- 7

8 nomicznych i politycznych. Dla Kościoła uformowanego przez Ewangelię miłość jest wszystkim, ponieważ, jak naucza św. Jan (por. 1 J 4, 8. 16) i jak przypomniałem w mojej pierwszej Encyklice, «Bóg jest miłością» (Deus caritas est): wszystko wywodzi się z miłości Bożej, dzięki niej wszystko przyjmuje kształt, do niej wszystko zmierza. Miłość jest największym darem, jaki Bóg przekazał ludziom, jest Jego obietnicą i naszą nadzieją. Benedykt XVI, Caritas in Veritate, n. 1,2 Jezus Chrystus stał się świadkiem Miłości w Prawdzie przez swoje życie ziemskie, a zwłaszcza przez swoją śmierć i zmartwychwstanie. por. Caritas in Veritate, n. 1 Jeśli więc jest jakieś napomnienie w Chrystusie, jeśli jakaś moc przekonująca Miłości, jeśli jakiś udział w Duchu, jeśli jakieś serdeczne współczucie dopełnijcie mojej radości przez to, że będziecie mieli te same dążenia: tę samą miłość i wspólnego ducha, pragnąc tylko jednego, a niczego nie pragnąc dla niewłaściwego współzawodnictwa ani dla próżnej chwały, lecz w pokorze oceniając jedni drugich za wyżej stojących od siebie. Niech każdy ma na oku nie tylko swoje własne sprawy, ale też i drugich! Chrystus, Bóg-Człowiek, wzorem pokory To dążenie niech was ożywia; ono też było w Chrystusie Jezusie. On, istniejąc w postaci Bożej, nie skorzystał ze sposobności, aby na równi być z Bogiem, lecz ogołocił samego siebie, przyjąwszy postać sługi, stawszy się podobnym do ludzi. 8

9 A w zewnętrznym przejawie, uznany za człowieka, uniżył samego siebie, stawszy się posłusznym aż do śmierci i to śmierci krzyżowej. Dlatego też Bóg Go nad wszystko wywyższył i darował Mu imię ponad wszelkie imię, aby na imię Jezusa zgięło się każde kolano istot niebieskich i ziemskich i podziemnych. Aby wszelki język wyznał, że Jezus Chrystus jest PANEM - ku chwale Boga Ojca. Flp 2, 1-11 Człowiek, który chce zrozumieć siebie do końca nie wedle jakichś tylko doraźnych, częściowych, czasem powierzchownych, a nawet pozornych kryteriów i miar swojej własnej istoty musi ze swoim niepokojem, niepewnością, a także słabością i grzesznością, ze swoim życiem i śmiercią, przybliżyć się do Chrystusa. Musi niejako w Niego wejść z sobą samym, musi sobie przyswoić, zasymilować całą rzeczywistość Wcielenia i Odkupienia, aby siebie odnaleźć. Jeśli dokona się w człowieku ów dogłębny proces, wówczas owocuje on nie tylko uwielbieniem Boga, ale także głębokim zdumieniem nad sobą samym. / / Właśnie owo głębokie zdumienie wobec wartości i godności człowieka nazywa się Ewangelią, czyli Dobrą Nowiną. Nazywa się też chrześcijaństwem. Jan Paweł II, Redemptor hominis, n. 10 9

10 Jezus jest «nowym człowiekiem» (por. Ef 4, 24; Kol 3, 10), który wzywa odkupioną ludzkość do udziału w Jego Boskim życiu. W tajemnicy Wcielenia położone zostały podwaliny antropologii, która zdolna jest przekroczyć własne ograniczenia i sprzeczności zmierzając ku samemu Bogu, a nawet więcej ku «przebóstwieniu» poprzez wszczepienie w Chrystusa człowieka odkupionego, dopuszczonego do udziału w życiu trynitarnym. / / tylko dlatego, że Syn Boży stał się naprawdę człowiekiem, człowiek może w Nim i przez Niego stać się naprawdę dzieckiem Bożym. Jan Paweł II, Novo Millennio Ineunte, n. 23 Z przemówień papieskich JAN PAWEŁ II do Konferencji Episkopatu Ameryki Łacińskiej, 1979 Nie ulega wątpliwości, że to w naszej epoce napisano i powiedziano o nim (człowieku) najwięcej: to epoka humanizmu i antropocentryzmu. Jednakże, w sposób paradoksalny, jest to również epoka głębokich niepokojów człowieka o jego tożsamość i przeznaczenie, epoka poniżenia człowieka w stopniu przedtem nieprzewidywalnym, epoka takiego deptania wartości ludzkich, jakiego jeszcze nigdy nie było. Jak wytłumaczyć ten paradoks? Możemy powiedzieć, że jest to nieunikniony paradoks humanizmu ateistycznego. Jest to dramat człowieka oderwanego od istotnego wymiaru jego egzystencji od Absolutu i skazanego przez to na najgorszą jej degradację. w: Przemówienia i homilie Ojca Świętego Jana Pawła II, Znak, Kraków 2008, s. 399 JAN PAWEŁ II do Papieskiej Rady do Spraw Kultury, 1983 Nasza wiara, skłaniając nas do ewangelizacji, każe nam kochać człowieka dla niego samego. Otóż człowiekowi bardziej niż kiedykolwiek potrzeba dzisiaj obrony przed zagrożeniami, które ciążą nad jego rozwojem. 10

11 Miłość, jaką czerpiemy ze źródeł Ewangelii, po śladach tajemnicy Wcielenia Słowa prowadzi nas do głoszenia, że człowiek zasługuje na szacunek i miłość dla niego samego, ma być szanowany w swojej godności. A więc bracia mają się na nowo nauczyć rozmawiać ze sobą jak bracia, szanować się i rozumieć, by człowiek mógł przetrwać i wzrastać w godności, wolności i szacunku. w: Przemówienia i homilie Ojca Świętego Jana Pawła II, s JAN PAWEŁ II do Rady Europy, 1988 Wiem, że Rada pragnie przyczynić się do postępu w dziedzinie edukacji, ażeby każdy miał możliwość rozwijania własnych zdolności umysłowych i mógł realizować swoją chęć działania. Jaką więc formację proponujemy młodym? Przyłączając się w tym do studiów i działań prowadzonych przez waszą Radę pragnę tylko podkreślić jeden zasadniczy aspekt. Formacja młodych nabiera w pełni ludzkiego wymiaru wtedy, gdy osiąganie wiedzy i umiejętności praktycznych mieści się w ramach integralnej prawdy o człowieku. Czyż w tych czasach, gdy dobra materialne i technologiczne umieszczane są przed potrzebami ducha, nie należałoby powołać się na powiedzenie, że nie może być nauki bez sumienia? Jeżeli proponuje się wiedzę, to w tym celu, ażeby dopomóc młodemu człowiekowi w odkrywaniu wielkości jego ludzkiego powołania. w: Przemówienia i homilie Ojca Świętego Jana Pawła II, s. 170 JAN PAWEŁ II do nauczycieli Kanady,1984 Uczyć znaczy nie tylko wpajać to, co wiemy, ale również poprzez życie zgodne z tym, w co wierzymy, ukazywać kim jesteśmy. Ta właśnie lekcja pozostaje w pamięci najdłużej. Wszyscy uczniowie świata powtarzają dzisiaj swym katolickim nauczycielom słowa zapisane w Ewangelii św. Jana i skierowane pierwotnie do Apostoła Filipa: Chcielibyśmy ujrzeć Jezusa (J 12, 21). Takie właśnie jest prawdziwie życiowe zadanie katolickiego nauczyciela: ukazać młodzieży Jezusa. Św. Paweł widział swoją posługę jako długotrwały, 11

12 ogromny trud kształtowania Chrystusa w tych, do których służby został powołany (por. Ga 4, 19). w: Szkoła Katolicka w nauczaniu Kościoła. Wybór dokumentów, Szczecin, s BENEDYKT XVI do Kongregacji Nauki Wiary, 2006 Prawda, wolność, miłość Światłość promieniująca od Jezusa to blask prawdy. Każda inna prawda jest częścią Prawdy, którą jest On, i do Niego odsyła. Jezus jest gwiazdą przewodnią ludzkiej wolności: bez Niego gubi ona kierunek, bo bez znajomości prawdy wolność wynaturza się, izoluje i zamienia w jałową samowolę. Z Nim wolność odnajduje samą siebie, odkrywa, że jest stworzona dla dobra, i wyraża się w czynach i zachowaniach podyktowanych przez miłość. w: Benedykt XVI, Wybór myśli, Bernardinum, Pelplin 2006, s. 83 Z modlitwy Jana Pawła II (25 XII 1999) Ojcze, Ty dałeś nam swego Syna,(...) ażeby człowiek się przekonał o tym, czym pragniesz go obdarzyć w wieczności i żeby człowiek miał moc wypełnić Twój tajemniczy zamysł wieczności, i żeby człowiek miał moc wypełnić Twój tajemniczy zamysł miłości. Chryste, Synu Matki zawsze Dziewicy, Światłości i Nadziejo tych, którzy Cię szukają, chociaż szukają Cię jeszcze usilniej. Chryste, Ty jesteś Bramą! Przez Ciebie 12

13 W mocy Ducha Świętego Pragniemy wejść w trzecie tysiąclecie. Ty, o Chryste, Jesteś wczoraj i dziś, ten sam także na wieki (por. Hbr 13,8). w: Jan Paweł II Modlitewnik, wybór i opracowanie Grzegorz Polak, Warszawa 2004, s. 51 PAŹDZIERNIK Prawda nadaje miłości sens i wartość. Prawdy trzeba szukać znajdować ją i wyrażać w miłości 2. Jestem świadomy, że istnieją błędne drogi a i miłość jak to bywało i nadal bywa jest ogołacana z sensu, oraz że łączy się z tym ryzyko opacznego rozumienia miłości, wykluczania z niej treści etycznej i w każdym wypadku utrudnień w jej prawidłowej ocenie. W kręgach społecznych, prawnych, kulturowych, politycznych i ekonomicznych, czyli w kontekstach bardziej narażonych na tego rodzaju niebezpieczeństwo, łatwo stwierdza się jej niewielkie znaczenie dla interpretowania i kierowania odpowiedzialnością moralną. Stąd potrzeba łączenia miłości z prawdą nie tylko w kierunku wskazanym przez św. Pawła, «veritas in caritate» (Ef 4, 15), ale również w odwrotnym i komplementarnym kierunku «caritas in veritate». Prawdy trzeba szukać, znajdować ją i wyrażać w «ekonomii» miłości, ale z kolei miłość trzeba pojmować, cenić i żyć nią w świetle prawdy. W ten sposób nie tylko przysłużymy się miłości oświeconej prawdą, ale przyczynimy się do uwiarygodnienia prawdy, ukazu- 13

14 jąc jej siłę uwierzytelniania i przekonywania w konkretnym życiu społecznym. Nie jest to bez znaczenia dzisiaj, w kontekście społecznym i kulturowym relatywizującym prawdę, często nie zwracającym na nią uwagi i jej niechętnym. 3. Dzięki tej ścisłej więzi z prawdą, można uznać miłość za autentyczny wyraz człowieczeństwa oraz za element o podstawowym znaczeniu w relacjach ludzkich, także o charakterze publicznym. Tylko w prawdzie miłość jaśnieje blaskiem i może być przeżywana autentycznie. Prawda jest światłem nadającym miłości sens i wartość. Światło to jest światłem rozumu i wiary, dzięki któremu umysł dochodzi do przyrodzonej i nadprzyrodzonej prawdy miłości: odkrywa jej sens oddania się, przyjęcia i komunii. Bez prawdy miłość kończy się na sentymentalizmie. Miłość staje się pustą skorupą, którą można dowolnie wypełnić. W kulturze bez prawdy istnieje ryzyko wypaczenia miłości. Staje się ona łupem emocji oraz przypadkowych opinii jednostek, słowem nadużywanym i zniekształcanym aż po nabranie przeciwnego znaczenia. Prawda uwalnia miłość od wąskich dróg emocjonalności, pozbawiających ją treści relacyjnych i społecznych, i od fideizmu, pozbawiającego ją spojrzenia ludzkiego i uniwersalnego. Miłość odzwierciedla w prawdzie wymiar osobisty i jednocześnie publiczny wiary w Boga biblijnego, będącego równocześnie «Agápe» i «Logos»: Miłością i Prawdą, Miłością i Słowem. Caritas in Veritate, n. 2, 3 Wychowywać można tylko miłością, prawdziwą miłością, taką, jakiej zarys zostawił nam św. Paweł w Liście do Koryntian. Jan Paweł II, 1986 Hymn o miłości Gdybym mówił językami ludzi i aniołów, a miłości bym nie miał, 14

15 stałbym się jak miedź brzęcząca albo cymbał brzmiący. Gdybym też miał dar prorokowania i znał wszystkie tajemnice, i posiadał wszelką wiedzę, i wszelką [możliwą] wiarę, tak iżbym góry przenosił. a miłości bym nie miał, byłbym niczym. I gdybym rozdał na jałmużnę całą majętność moją, a ciało wystawił na spalenie, lecz miłości bym nie miał, nic bym nie zyskał. Miłość cierpliwa jest, łaskawa jest. Miłość nie zazdrości, nie szuka poklasku, nie unosi się pychą; nie dopuszcza się bezwstydu, nie szuka swego, nie unosi się gniewem, nie pamięta złego; nie cieszy się z niesprawiedliwości, lecz współweseli się z prawdą. Wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, we wszystkim pokłada nadzieję, wszystko przetrzyma. Miłość nigdy nie ustaje, [nie jest] jak proroctwa, które się skończą, albo jak dar języków, który zniknie, lub jak wiedza, której zabraknie. 15

16 Po części bowiem tylko poznajemy, po części prorokujemy. Gdy zaś przyjdzie to, co jest doskonałe, zniknie to, co jest tylko częściowe. Gdy byłem dzieckiem, mówiłem jak dziecko, czułem jak dziecko, myślałem jak dziecko. Kiedy zaś stałem się mężem, wyzbyłem się tego, co dziecięce. Teraz widzimy jakby w zwierciadle, niejasno; wtedy zaś [zobaczymy] twarzą w twarz: Teraz poznaję po części, wtedy zaś poznam tak, jak i zostałem poznany. Tak więc trwają wiara, nadzieja, miłość te trzy: z nich zaś największa jest miłość. 1 Kor 13, 1-13 Wkraczamy w tysiąclecie, które jak można przewidywać będzie się charakteryzowało wzajemnym przenikaniem się kultur i religii, także w krajach o dawnej tradycji chrześcijańskiej. W wielu regionach chrześcijanie stają się «małą trzódką» (por. Łk 12, 32). Stawia to przed nimi zadanie bardziej wyrazistego świadczenia o szczególnych cechach swojej tożsamości, często w osamotnieniu i wbrew trudnościom. Novo Millennio Ineunte, n

17 Z przemówień papieskich BENEDYKT XVI XXIII ŚDM, Sydney 2008 Nasz świat jest zmęczony chciwością, wyzyskiem i podziałami, znużony fałszywymi bożkami, niepełnymi odpowiedziami i zwodniczymi obietnicami. Nasze serca i umysły pragną takiego życia, w którym panuje miłość, gdzie ludzie dzielą się otrzymanymi darami i budują jedność, gdzie w prawdzie odnajduje się sens wolności, a tożsamość w pełnej szacunku wspólnocie. Oto dzieło Ducha Świętego! Taka jest nadzieja, jaką niesie ze sobą Ewangelia Jezusa Chrystusa. z przemówienia powitalnego, r., Nasze chrześcijańskie świadectwo ofiarujemy światu, który pod wieloma względami jest kruchy. Jedność Bożego stworzenia osłabiają rany, które się pogłębiają, gdy rozpadają się relacje społeczne lub gdy wskutek wyzysku i nadużyć zostaje niemal całkowicie stłumiony duchowy wymiar człowieka. Współczesne społeczeństwo ulega stopniowemu rozbiciu spowodowanemu sposobem myślenia, który ze swej istoty jest krótkowzroczny, bowiem pomija cały horyzont prawdy prawdy o Bogu i o nas samych. Relatywizm ze swej natury nie potrafi dostrzec pełnego obrazu. Nie uznaje tych właśnie zasad, które pozwalają nam żyć i wzrastać w jedności, ładzie i harmonii. Jaką odpowiedź my, świadkowie Chrystusa, możemy dać podzielonemu i rozbitemu światu? z przemówienia podczas czuwania młodzieży, r., JAN PAWEŁ II do młodzieży Francji, 1980 Aby być świadkiem Chrystusa, aby dawać Mu świadectwo, trzeba naprzód pójść za Nim, trzeba się Go nauczyć, niejako wejść do Jego szkoły: wniknąć w całą Jego tajemnicę. To jest zadanie podstawowe i centralne. Jeśli tego nie 17

18 zrobimy, jeśli tego nie będziemy stale i rzetelnie czynić, świadectwo nasze może się stać powierzchowne i pozorne. Może przestać być świadectwem. Jeżeli tego będziemy pilnować, On sam nauczy nas przez Ducha swojego, co mamy czynić, jak postępować, w co i jak się angażować, jak prowadzić ze współczesnym światem dialog ów, który Paweł VI nazwał dialogiem zbawienia. Jeśli więc mnie pytacie: Co mamy czynić w Kościele, zwłaszcza my młodzi? odpowiadam: nauczyć się Chrystusa, stale uczyć się Chrystusa. W Nim są naprawdę niezgłębione skarby mądrości i umiejętności. W Nim człowiek, obciążony przecież swymi ograniczeniami, wadami, swą słabością i grzesznością staje się naprawdę nowym człowiekiem : staje się człowiekiem dla drugich, staje się również chwałą Boga /.../ w: Podręcznik pokolenia JP2, Poznań 2008, s. 50 JAN PAWEŁ II do młodzieży, Westerplatte, 1987 Ta moc (Chrystusowa miłość do końca ) jest potrzebna, ażeby umieć samemu docierać do źródeł poznania prawdziwej nauki Chrystusa i Kościoła, zwłaszcza wtedy, gdy na różne sposoby usiłuje się was przekonać, że to, co naukowe i postępowe zaprzecza Ewangelii, gdy ofiarowuje się wam wyzwolenie i zbawienie bez Boga, czy nawet wbrew Bogu. Ta moc jest potrzebna, by żyć we wspólnocie Kościoła, współtworzyć środowiska oparte na akceptacji Chrystusa-Prawdy, by dzielić się ze wspólnotą swoim bogactwem, a także swoimi poszukiwaniami. Tyle jest serc, tyle jest serc, które czekają na Ewangelię. Ta moc potrzebna jest, by żyć na co dzień odważnie, także w sytuacji obiektywnie trudnej, aby dochować wierności sumieniu w studiach, w pracy zawodowej, by nie ulec modnemu dziś konformizmowi, by nie milczeć, gdy drugiemu dzieje się krzywda, ale mieć odwagę wyrażenia słusznego sprzeciwu i podjęcia obrony. Więcej być. Dzisiejsze więcej być młodego człowieka to odwaga trwania pełnego inicjatywy nie możecie z tego zrezygnować, od tego zależy przyszłość każdego i wszystkich trwania pulsującego świadectwa wiary i nadziei. Więcej być to na pewno nie ucieczka od trudnej sytuacji. 18

19 Ta moc napełni twoje serce tym życiodajnym napojem. Ta moc potrzebna jest, by żyć autentycznym życiem wiary, życiem sakramentalnym, które odnawia się zwłaszcza w sakramencie pokuty i wyraża się przez Eucharystię. Ta moc potrzebna jest, by apostołować w swoim otoczeniu radością i nadzieją mimo wszystko, by dawać siebie innym w pracy, w rodzinie, w szkole czy na uczelni, we wspólnocie parafialnej, w środowisku i wszędzie na miarę swoich możliwości. Ta moc, która płynie z Chrystusa, która zawiera się w Ewangelii, jest potrzebna, aby od siebie wymagać, by postępowaniem waszym nie kierowała chęć zaspokojenia własnych pragnień za wszelką cenę, ale poczucie powinności: spełniam to, co jest słuszne, co jest moim powołaniem, co jest moim zadaniem. w: Podręcznik pokolenia JP2, s BENEDYKT XVI z Orędzia na XXI Światowy Dzień Młodzieży, 2006 Lampa słowa Na drodze życia, niełatwej i niepozbawionej zasadzek, możecie zaznać trudności i cierpień, i niekiedy będziecie skłonni wołać za psalmistą: jestem bardzo udręczony (Ps.119 [118], 107). Nie zapominajcie dodawać jak on: Panie, ( ) zachowaj mnie przy życiu według Twojego słowa ( ). Obecność miłującego Boga za pośrednictwem Jego słowa jest lampą rozpraszającą ciemności lęku i oświetlającą drogę nawet w najtrudniejszych chwilach. w: Benedykt XVI, Wybór myśli, s. 86 Modlitwa Jana Pawła II z Orędzia Jana Pawła II na XLII Światowy Dzień Modlitw o Powołania, 2004 Napełnij ich Duchem męstwa i roztropności Jezu, Synu Boży, w którym mieszka 19

20 pełnia Bóstwa, Ty wzywasz wszystkich ochrzczonych, by wypłynęli na głębię", idąc drogą świętości. Wzbudź w sercach młodych pragnienie, by być świadkami potęgi Twej miłości w dzisiejszym świecie. napełnij ich Twym Duchem męstwa i roztropności, aby potrafili odkryć pełną prawdę o sobie i swym powołaniu. Zbawicielu nasz posłany przez Ojca, by objawić Jego miłosierną miłość, obdarz Twój Kościół młodymi ludźmi gotowymi wypłynąć na głębię, aby ukazywać pośród braci Twą obecność, która odnawia i zbawia. Najświętsza Dziewico, Matko Odkupiciela, niezawodna przewodniczko na drodze prowadzącej do Boga i bliźniego, Ty, która zachowywałaś Jego słowa w głębi swego serca, wspieraj swym macierzyńskim wstawiennictwem rodziny i wspólnoty kościelne, aby pomagały młodym udzielić wielkodusznej odpowiedzi na wezwanie Pana. Amen. w: Jan Paweł II, Modlitewnik, s

21 LISTOPAD Prawda otwiera i jednoczy w słowie miłości. Głosić słowem i postawą miłości aby zrozumieli i wybrali Prawdę 4. Ponieważ miłość (caritas) jest pełna prawdy, człowiek może pojąć bogactwo jej wartości, może się nią dzielić i komunikować. Prawda jest bowiem lógos tworzącym diálogos, a więc komunikację i komunię. Prawda, pozwalając ludziom wyjść z kręgu subiektywnych opinii i odczuć, daje im możliwość postępowania przekraczającego uwarunkowania kulturowe i historyczne oraz spotkania się w ocenie wartości i istoty rzeczy. Prawda otwiera i jednoczy umysły w lógos miłości: oto chrześcijańskie głoszenie i świadectwo miłości. W obecnym kontekście społecznym i kulturowym, w którym rozpowszechniona jest tendencja do relatywizowania prawdy, przeżywanie miłości w prawdzie prowadzi do zrozumienia, że wybór wartości chrześcijańskich jest nie tylko sprawą pożyteczną, ale niezbędną dla budowania dobrego społeczeństwa oraz prawdziwego, integralnego rozwoju ludzkiego. Chrześcijaństwo miłości bez prawdy można łatwo zamienić na magazyn dobrych uczuć, pożytecznych we współżyciu społecznym, lecz marginalnych. W ten sposób nie byłoby już prawdziwego i właściwego miejsca dla Boga w świecie. Miłość pozbawiona prawdy zostaje sprowadzona do środowiska ciasnego i pozbawionego relacji z drugim człowiekiem. Zostaje wyłączona z projektów i procesów budowania ludzkiego rozwoju o uniwersalnym charakterze, w dialogu wiedzy i czynu. 5. Caritas to miłość przyjęta i darowana. Jest ona «łaską» (cháris). Jej źródłem jest krystaliczna miłość Ojca do Syna, w Duchu Świętym. To miłość, która z Syna spływa na nas. To miłość stwórcza, dzięki której istniejemy; to miłość odkupieńcza, dzięki której jesteśmy nowym stworzeniem. To miłość objawiona i urzeczywistniona przez Chrystusa (por. J 13,1) oraz «rozlana w sercach naszych przez Ducha Świętego» (Rz 5, 5). 21

22 Ludzie, będąc adresatami miłości Bożej, stali się podmiotami miłości i są powołani, by stać się narzędziami łaski, by szerzyć miłość Bożą i tworzyć więzi miłości. Na tę dynamikę miłości przyjętej i ofiarowanej odpowiada nauka społeczna Kościoła. Jest ona «caritas in veritate in re sociali»: głoszeniem prawdy miłości Chrystusa w społeczeństwie. Nauka ta jest posługą miłości, ale w prawdzie. Prawda zachowuje i wyraża wyzwalającą moc miłości w coraz to nowych wydarzeniach historii. Jest równocześnie prawdą wiary i rozumu, w rozróżnieniu i zarazem zespoleniu dwóch sfer poznania. Prawdy tej potrzebują: rozwój, dobrobyt społeczny i właściwe rozwiązywanie poważnych problemów społeczno-ekonomicznych, trapiących ludzkość. Jeszcze bardziej potrzebują tego, aby prawda ta była miłowana i by o niej świadczono. Bez prawdy, bez zaufania i miłości do prawdy, nie ma świadomości i odpowiedzialności społecznej, a działalność społeczna zostaje uzależniona od prywatnych interesów i logiki władzy, prowadząc do dzielenia społeczeństwa, a tym bardziej społeczeństwa zmierzającego do globalizacji, w trudnych momentach jak obecnie. / / 9. Miłość w prawdzie caritas in veritate to wielkie wyzwanie dla Kościoła w świecie postępującej i szerzącej się globalizacji. Ryzyko naszych czasów polega na tym, że faktycznej wzajemnej zależności między ludźmi i narodami nie odpowiada etyczne współdziałanie sumień i umysłów, którego wynikiem mógłby być rozwój naprawdę ludzki. Jedynie dzięki miłości, oświeconej światłem rozumu i wiary, możliwe jest osiągnięcie celów rozwoju bardziej ludzkich i humanizujących. Dzielenia się dobrami i zasobami, będącymi źródłem autentycznego rozwoju, nie zapewnia jedynie postęp techniczny i czysto interesowne relacje, lecz potencjał miłości zwyciężający zło dobrem (por. Rz 12, 21) i otwierający na wzajemność sumień i wolności. Kościół nie ma do zaofiarowania technicznych rozwiązań i jest «jak najdalszy od mieszania się do rządów państw». Ma jednak misję prawdy do spełnienia, w każdym czasie i okolicznościach, dla społeczeństwa na miarę 22

23 człowieka, jego godności i powołania. Bez prawdy człowiek skazuje się na empiryczną i sceptyczną wizję życia, niezdolną wznieść się ponad praxis, ponieważ nie interesuje jej dostrzeżenie wartości a czasem nawet znaczeń dzięki którym mogłaby ją osądzać i ukierunkować. Wierność człowiekowi wymaga wierności prawdzie, która jako jedyna gwarantuje wolność (por. J 8, 32) i możliwość integralnego rozwoju ludzkiego. Dlatego Kościół jej poszukuje, niezmordowanie głosi i uznaje ją, gdziekolwiek się ujawnia. Tej misji prawdy Kościół nie może się wyrzec. Jego nauka społeczna stanowi szczególny element tego głoszenia: jest ona służbą prawdzie, która wyzwala. Otwarta na prawdę, pochodzącą z jakiegokolwiek źródła wiedzy, nauka społeczna Kościoła przyjmuje ją, scala w jedno fragmenty, w jakich często ją odnajduje i staje się jej mediatorem w nowym zawsze życiu społeczności ludzi i narodów. / / 11. / / autentyczny rozwój człowieka dotyczy całości jego osoby we wszystkich jej wymiarach. Bez perspektywy życia wiecznego, postęp ludzki na tym świecie pozbawiony jest oddechu. Zamknięty w ramach historii, wystawiony jest na ryzyko, że będzie sprowadzony jedynie do tego, by coraz więcej mieć. W ten sposób ludzkość traci odwagę, by być gotową na przyjęcie wyższych dóbr, na wielkie i bezinteresowne inicjatywy wypływające z miłości powszechnej. Człowiek nie rozwija się dzięki własnym siłom, ani rozwoju nie można mu po prostu przekazać z zewnątrz. Na przestrzeni dziejów uważano często, że wystarczy powołać instytucje mające zagwarantować ludzkości zachowanie prawa do rozwoju. Niestety, złożono zbytnią ufność w tych instytucjach, tak jak gdyby mogły osiągnąć upragniony cel w sposób automatyczny. W rzeczywistości same instytucje nie wystarczą, ponieważ integralny rozwój ludzki jest przede wszystkim powołaniem, a więc wiąże się z wolnym i solidarnym przyjęciu odpowiedzialności ze strony wszystkich. Ponadto tego rodzaju rozwój domaga się transcendentnej wizji rodziny, potrzebuje Boga: 23

24 bez Niego rozwój albo zostaje zanegowany, albo powierzony jedynie w ręce człowieka, który zarozumiale mniema o samozbawieniu i ostatecznie promuje odczłowieczony rozwój. Z drugiej strony, tylko spotkanie z Bogiem pozwala nie «widzieć w innym człowieku zawsze jedynie innego», lecz rozpoznać w nim obraz Boży, dochodząc wtedy do prawdziwego odkrycia innego człowieka i do dojrzałej miłości, która staje się troską o człowieka i posługą dla drugiego. / / 53. Jedną z najgłębszych odmian ubóstwa, jakich człowiek może doświadczyć, jest samotność. W gruncie rzeczy także inne formy ubóstwa, łącznie z materialnymi, rodzą się z izolacji, z tego, że nie jest się kochanym albo z trudności kochania. Różne rodzaje ubóstwa często rodzą się z odrzucenia miłości Bożej, z pierwotnego tragicznego zamknięcia się człowieka w sobie, uważającego, że sam sobie wystarczy albo że jest tylko faktem nieznaczącym i przejściowym, «obcym» we wszechświecie, powstałym z przypadku. Człowiek jest wyalienowany, kiedy jest sam albo oderwany od rzeczywistości, kiedy rezygnuje z myślenia i wiary w pewien Fundament. Cała ludzkość jest wyalienowana wtedy, gdy powierza się tylko ludzkim projektom, fałszywym ideologiom i utopiom. Dziś ludzkość wydaje się o wiele bardziej interaktywna niż wczoraj: ta większa bliskość powinna się przemienić w prawdziwą komunię. Rozwój narodów zależy przede wszystkim od uznania, że stanowią jedną rodzinę, współpracującą w prawdziwej komunii i składającą się z podmiotów, które nie żyją po prostu jeden obok drugiego. / / Ludzkie stworzenie, jako posiadające naturę duchową, realizuje się w relacjach międzyosobowych. Im bardziej je przeżywa w sposób autentyczny, tym bardziej dojrzewa jego tożsamość osobista. Człowiek dowartościowuje siebie nie izolując się, lecz nawiązując relacje z innymi oraz z Bogiem. Tak więc ważność tych relacji nabiera charakteru fundamentalnego. / / relacja między osobą a wspólnotą to stosunek osobowej pełni do innego rodzaju pełni. Caritas in Veritate, n. 4,5,9,11,53 24

25 43. / / należy krzewić duchowość komunii, podkreślając jej znaczenie jako zasady wychowawczej wszędzie tam, gdzie kształtuje się człowiek i chrześcijanin, gdzie formują się szafarze ołtarza, duszpasterze i osoby konsekrowane, gdzie powstają rodziny i wspólnoty. Duchowość komunii to przede wszystkim spojrzenie utkwione w tajemnicy Trójcy Świętej, która zamieszkuje w nas i której blask należy dostrzegać także w obliczach braci żyjących wokół nas. Duchowość komunii to także zdolność odczuwania więzi z bratem w wierze dzięki głębokiej jedności mistycznego Ciała, a zatem postrzegania go jako «kogoś bliskiego», co pozwala dzielić jego radości i cierpienia, odgadywać jego pragnienia i zaspokajać jego potrzeby, ofiarować mu prawdziwą i głęboką przyjaźń. Duchowość komunii to także zdolność dostrzegania w drugim człowieku przede wszystkim tego, co jest w nim pozytywne, a co należy przyjąć i cenić jako dar Boży: dar nie tylko dla brata, który bezpośrednio go otrzymał, ale także «dar dla mnie». Duchowość komunii to wreszcie umiejętność «czynienia miejsca» bratu, wzajemnego «noszenia brzemion» (por. Ga 6, 2) i odrzucania pokus egoizmu, które nieustannie nam zagrażają, rodząc rywalizację, bezwzględne dążenie do kariery, nieufność, zazdrość. Nie łudźmy się: bez takiej postawy duchowej na niewiele zdałyby się zewnętrzne narzędzia komunii. Stałyby się bezdusznymi mechanizmami, raczej pozorami komunii niż sposobami jej wyrażania i rozwijania. Novo Millennio Ineunte, n. 10 Z przemówień papieskich JAN PAWEŁ II Wychowanie człowieka do wartości moralnych, Watykan 1994 Kościół katolicki nie może się ograniczać do formacji umysłowej młodych pokoleń. Szkoła jest bowiem dla wszystkich nauczycieli i uczniów wspól- 25

26 notą, wielką rodziną wychowawczą (por. List do Rodzin, 16), w której każdy młody człowiek spotyka się z szacunkiem niezależnie od swoich zdolności i możliwości intelektualnych, / /. Pierwszoplanowa misja szkoły katolickiej polega bowiem na wychowywaniu mężczyzn i kobiet, którzy w przyszłości będą umieli oddawać swoje najlepsze zdolności dla dobra społeczeństwa i Kościoła. Różne katolickie ośrodki oświatowe nie powinny nigdy tracić z oczu tego szczególnego zadania, jakie mają wypełniać. Nauczyciele i wychowawcy mają nie tylko zapewnić uczniom wysokiej jakości wykształcenie, ale winni też wpajać im wartości moralne i duchowe o fundamentalnym znaczeniu w życiu każdego człowieka, a także być świadkami Chrystusa jako źródła i centrum wszelkiego życia. Niech starają się zawsze uzasadniać nadzieję, która w nich jest (por. 1 P 3, 15). Kształtowaniu umysłu musi koniecznie towarzyszyć formacja sumienia i rozwój życia moralnego poprzez praktykę cnót, a także wdrażanie do życia społecznego i otwieranie na sprawy całego świata. Takie in-tegralne wychowanie jest nieodzowną drogą rozwoju i postępu jednostek i narodów, dro-gą solidarności i braterstwa zrozumienia, drogę Chrystusa i Kościoła (por. Redemptor hominis, 14). We współczesnym społeczeństwie wychowanie do wartości jest bez wątpienia najpoważniejszym wyzwaniem dla całej społeczności edukacyjnej, jaką stanowicie. Przekazywanie kultury nie może się dokonywać bez jednoczesnego przekazu tego, co stanowi jej najgłębszy fundament i istotę objawionej przez Chrystusa prawdy i godności życia i człowieka, który w Bogu znajduje swój początek i kres. Dzięki takiemu przekazowi młodzi odkryją głęboki sens swego istnienia i będą mogli zachować nadzieję. w: Szkoła Katolicka w nauczaniu Kościoła, s. 253 JAN PAWEŁ II do młodzieży, Jasna Góra, 1991 Maryja wskazuje drogę rozwoju Drogie dziewczęta i chłopcy, oto zadanie, jakie wam zostawia Matka Boża: wzrastajcie jako osoby, rozwijajcie talenty właściwe dla ciała i dla du- 26

27 szy, wzrastajcie jako chrześcijanie w dążeniu do świętości; wzrastajcie jako świadkowie Chrystusa, który jest światłością świata (J 8,12). Maryja wskazuje wam również drogę tego rozwoju: drogę, którą jest Chrystus. Jest to droga stroma, droga wąska i trudna. Dla tego jednak, kto pragnie iść nią dalej według wskazań Ewangelii, jest to droga, która prowadzi do prawdziwej radości. Drodzy młodzi przyjaciele, otrzymaliście ducha przybrania za synów (Rz 8, 15). Nie zmarnujcie tego wspaniałego dziedzictwa! Bądźcie wymagający wobec otaczającego was świata, ale przede wszystkim wymagajcie od siebie samych. Jesteście synami Bożymi: bądźcie z tego dumni! Nie popadajcie w przeciętność, nie ulegajcie dyktatom zmieniającej się mody, która narzuca styl życia niezgodny z chrześcijańskimi ideałami, nie pozwólcie się mamić złudzeniom konsumizmu. Chrystus wzywa was do rzeczy wielkich. Nie sprawcie Mu zawodu, bo w ten spo-sób wy sami spotkalibyście się z zawodem. Z mocą, którą obdarza was Chrystus, mówcie wszystkim ludziom, że Bóg pragnie uczynić każdego człowieka swoim synem. Wasze świadectwo niech będzie zaczynem nowego świata, którego pragnie każdy człowiek: świata prawdziwie sprawiedliwego, solidarnego i braterskiego. Jan Paweł II, Pielgrzymki do Ojczyzny, Znak, Kraków 2006, s BENEDYKT XVI do polskich biskupów, 2005 Wiemy, że nie chodzi tu (por. adhortacja Ecclesia in Europa, n. 61) tylko o dydaktykę, o doskonalenie metod przekazywania wiedzy, ale o edukację, która opiera się na bezpośrednim i osobowym spotkaniu z człowiekiem, na świadectwie, autentycznym przekazie bezpośrednio od osoby do osoby wiary, nadziei i miłości oraz wypływających z nich wartości. Chodzi zatem o autentyczne spotkanie z drugą osobą, której trzeba najpierw wysłuchać i ją zrozumieć. w: Benedykt XVI, Wybór myśli, s

28 Zamiast modlitwy Benedykt XVI do Polaków, Kraków, 2006 Ja, Benedykt XVI, następca Papieża Jana Pawła II, proszę was: byście stojąc na ziemi, wpatrywali się w niebo w Tego, za którym od dwóch tysięcy lat podążają kolejne pokolenia żyjące na naszej ziemi, odnajdując w Nim ostateczny sens istnienia; proszę was, byście umocnieni wiarą w Boga, angażowali się żarliwie w umacnianie Jego Królestwa na ziemi, Królestwa dobra, sprawiedliwości, solidarności i miłosierdzia; proszę was, byście odważnie składali świadectwo Ewangelii przed dzisiejszym światem, niosąc nadzieję ubogim, cierpiącym, opuszczonym, zrozpaczonym, łaknącym wolności, prawdy i pokoju; proszę was, byście czyniąc dobro bliźniemu i troszcząc się o dobro wspólne, świadczyli, że Bóg jest miłością; proszę was w końcu, byście skarbem wiary dzielili się z innymi narodami Europy i świata, również przez pamięć o waszym Rodaku, który jako Następca św. Piotra czynił to z niezwykłą mocą i skutecznością; proszę was także, byście pamiętali o mnie w waszych modlitwach i ofiarach, tak jak pamiętaliście o moim wielkim Poprzedniku, bym wypełnił misję powierzoną mi przez Chrystusa. Proszę was, trwajcie mocni w wierze! Trwajcie mocni w nadziei! Trwajcie mocni w miłości! Benedykt XVI, Trwajcie mocni w wierze, KAI, Warszawa 2006, s

29 GRUDZIEŃ Integralny rozwój zakłada odpowiedzialną wolność. Przyjąć powołanie do rozwoju aby więcej być 16. / / «Według planu Bożego każdy człowiek jest wezwany do rozwoju, ponieważ życie każdego człowieka jest powołaniem»./ / Powiedzieć, że rozwój stanowi powołanie, oznacza uznać z jednej strony, że jego źródłem jest transcendentalne wezwanie, a z drugiej, że sam z siebie jest niezdolny, by wyznaczyć sobie ostateczny sens. / / 17. Powołanie to wezwanie domagające się wolnej i odpowiedzialnej odpowiedzi. Integralny rozwój ludzki zakłada odpowiedzialną wolność osoby i ludów: żadna struktura nie może zagwarantować takiego rozwoju niezależnie od odpowiedzialności ludzkiej i ponad nią. «Mesjanizmy pełne obietnic, ale fabrykujący iluzje» budują zawsze swoje propozycje na negacji transcedentalnego wymiaru rozwoju, mając pewność, że mają go w całości do swej dyspozycji. Ta fałszywa pewność zamienia się w słabość, ponieważ pociąga za sobą podporządkowanie sobie człowieka sprowadzonego do środka prowadzącego do rozwoju, natomiast pokora przyjmującego powołanie przybiera postać prawdziwej autonomii, ponieważ czyni osobę wolną. / /«każdy, niezależnie od sił mających na niego wpływ, pozostaje głównym sprawcą swojego sukcesu lub niepowodzenia». 18. / / integralny rozwój ludzki domaga się także, aby szanowano jego prawdę. Powołanie do postępu skłania ludzi do tego, «aby więcej działać, umieć i posiadać, a przez to więcej być». Ale oto problem: co znaczy «być więcej»? / / szczególnym rysem wizji chrześcijańskiej jest potwierdzenie i uzasadnienie bezwarunkowej wartości osoby ludzkiej oraz sensu jej wzrastania. / / Wiara chrześcijańska zajmuje się rozwojem nie licząc na przywileje lub stanowiska władzy, ani nawet na zasługi chrześcijan, które były i również dzisiaj są obok naturalnych ograniczeń, ale jedynie licząc na Chrystusa, 29

30 do którego znajduje odniesienie każde prawdziwe powołanie do integralnego rozwoju ludzkiego. Ewangelia jest fundamentalnym elementem rozwoju, ponieważ w niej Chrystus, «w objawieniu tajemnicy Ojca i Jego miłości objawia w pełni człowieka samemu człowiekowi». Kościół pouczany przez swego Pana bada znaki czasu, interpretuje je i ofiaruje światu «to, co jemu jednemu jest właściwe, a mianowicie: uniwersalne spojrzenie na człowieka i na całą ludzkość». Właśnie dlatego, że Bóg wypowiada wobec człowieka największe «tak», człowiek powinien otworzyć się na powołanie Boże, by realizować swój rozwój. Prawda rozwoju tkwi w jego integralności: jeśli nie ogarnia całego człowieka i każdego człowieka, rozwój nie jest prawdziwym rozwojem. 19. / / wizja rozwoju jako powołania zakłada w nim centralny charakter miłości. / / w dążeniu do rozwoju potrzebni są «ludzie zdolni do wnikliwej refleksji, poszukujący nowego humanizmu, dzięki któremu człowiek współczesny mógłby odnaleźć samych siebie»./ / Zacofanie w rozwoju ma jeszcze ważniejszą przyczynę niż braki w myśleniu: to «brak braterstwa między ludźmi i między narodami». Czy ludzie o własnych siłach mogą osiągnąć to braterstwo? Społeczeństwo coraz bardziej zglobalizowane zbliża nas, ale nie czyni nas braćmi. Rozum sam z siebie potrafi pojąć równość między ludźmi i ustanowić obywatelskie współżycie między nimi, ale nie jest zdolny ustanowić braterstwa. Ma ono początek w transcendentnym powołaniu Boga Ojca, który jako pierwszy nas umiłował, ucząc nas przez swego Syna, czym jest miłość braterska. / / 20. / / To miłość Chrystusa przynagla nas: «caritas Christi urget nos» (2 Kor 5, 14). Przynaglenie wpisane jest nie tylko w rzeczy, nie wynika tylko z przyśpieszenia wydarzeń i problemów, ale także z samej stawki w grze: realizacji autentycznego braterstwa. Znaczenie tego celu wymaga z naszej strony otwarcia, aby zrozumieć go do głębi, i konkretnego zmobilizowania się «sercem», by ukierunkować aktualne procesy ekonomiczne i społeczne do uzyskania rezultatów w pełni ludzkich. / / 30

31 25. / / Chciałbym przypomnieć wszystkim, a zwłaszcza rządzącym zaangażowanym w nadanie nowego kształtu ładowi ekonomicznemu i społecznemu w świecie, że pierwszym kapitałem, który należy ocalić i docenić jest człowiek, osoba, w swojej integralności: «Człowiek bowiem jest twórcą całego życia gospodarczo-społecznego, jego ośrodkiem i celem». 26. / / Dzisiaj znacznie wzrosły możliwości wzajemnego oddziaływania na siebie kultur, stwarzając nowe perspektywy dialogu interkulturowego, który żeby był skuteczny, powinien mieć jako punkt wyjścia głęboką świadomość specyficznej tożsamości różnych interlokutorów. Nie trzeba zapominać o fakcie, że wzrastająca merkantylizacja wymiany kulturalnej sprzyja dziś podwójnemu niebezpieczeństwu. W pierwszym rzędzie zauważa się przyjmowany często bezkrytycznie eklektyzm kulturowy: kultury zostają po prostu zbliżone do siebie i uważane za zasadniczo równoważne i zamienne między sobą. Sprzyja to uleganiu relatywizmowi, który nie sprzyja prawdziwemu dialogowi międzykulturowemu. W wymiarze społecznym relatywizm kulturowy prowadzi do tego, że grupy kulturowe zbliżają się do siebie lub współżyją, ale w odseparowaniu, bez autentycznego dialogu, a więc bez prawdziwej integracji. Na drugim miejscu istnieje przeciwne niebezpieczeństwo, które stanowi zrównanie kulturowe i ujednolicenie zachowań i stylów życia. W ten sposób zatraca się głębokie znaczenie kultury różnych narodów, tradycji różnych ludów, w obrębie których osoba staje wobec fundamentalnych pytań egzystencji. I eklektyzm, i zrównanie kulturowe oddzielają kulturę od natury ludzkiej. W ten sposób kultury nie potrafią już odnaleźć swojej miary w naturze, która je przekracza, i ostatecznie sprowadzają człowieka jedynie do faktu kulturowego. Gdy to ma miejsce, ludzkość narażona jest na nowe niebezpieczeństwa zniewolenia oraz manipulacji. Caritas in Veritate, n ;

32 Z przemówień papieskich JAN PAWEŁ II do Papieskiej Rady do Spraw Kultury, 1983 Nasza wiara, skłaniając nas do ewangelizacji, każe nam kochać człowieka dla niego samego. Otóż człowiekowi bardziej niż kiedykolwiek potrzeba dzisiaj obrony przed zagrożeniami, które ciążą nad jego rozwojem. Miłość, jaką czerpiemy ze źródeł Ewangelii, po śladach tajemnicy Wcielenia Słowa prowadzi nas do głoszenia, że człowiek zasługuje na szacunek i miłość dla niego samego, ma być szanowany w swojej godności. A więc bracia mają się na nowo nauczyć rozmawiać ze sobą jak bracia, szanować się i rozumieć, by człowiek mógł przetrwać i wzrastać w godności, wolności i szacunku. W miarę jak świat współczesny tłumi dialog pomiędzy kulturami, zmierza on ku konfliktom, które mogą być śmiertelne dla przyszłości cywilizacji ludzkiej. w: Przemówienia i homilie Ojca Świętego Jana Pawła II, s JAN PAWEŁ II do przedstawicieli świata kultury, Warszawa, 1991 Człowiek urzeczywistnia siebie, spełnia siebie, przekraczając siebie. W tym potwierdza się jego osobowa tożsamość, a zarazem boski rys człowieczeństwa. / / pragnę podkreślić, że u podstaw każdego z tych wielu zróżnicowanych talentów każdy z nas, każdy bez wyjątku, również nie należący do świata kultury i nauki, dysponuje nade wszystko jednym: uniwersalnym talentem, którym jest nasze człowieczeństwo, nasze ludzkie być (esse). Ewangelia ze swym przykazaniem miłości uczy nas pomnażania tego przede wszystkim talentu: talentu naszego człowieczeństwa. Ostateczny osąd naszego życia będzie też tego talentu dotyczył nade wszystko. Ten zaś talent pomnaża się przez bezinteresowny dar z siebie samego, czyli przez miłość Boga i bliźnich. Znaczy to równocześnie: miłość Boga poprzez miłość bliźnich ludzi: 32

33 Kto nie miłuje brata swego, którego widzi, nie może miłować Boga, którego nie widzi (1 J 4, 20). w: Podręcznik pokolenia JP2, s. 813 JAN PAWEŁ II Przemówienie w Organizacji Narodów Zjednoczonych, 1995 Świadectwo Papieża Jako chrześcijanin muszę też dać świadectwo, że fundamentem mojej nadziei i ufności jest Jezus Chrystus / /. My, chrześcijanie, wierzymy, że w Jego śmierci i zmartwychwstaniu została w pełni objawiona miłość Boga i Jego troska o całe stworzenie. Jezus Chrystus jest dla nas wcielonym Bogiem, który wszedł w dzieje ludzkości. Właśnie dlatego chrześcijańska nadzieja wobec świata i jego przyszłości ogarnia każdego człowieka: nie ma nic autentycznie ludzkiego, co nie znajdowałoby oddźwięku w sercach chrześcijan. Wiara w Chrystusa nie skłania nas do nietolerancji, przeciwnie każe nam z innymi prowadzić dialog oparty na szacunku. Miłość do Chrystusa nie odbiera nam zainteresowania innymi, ale raczej skłania nas, by troszczyć się o nich, nie wykluczając nikogo, a co najwyżej okazując szczególną uwagę najsłabszym i cierpiącym. / / Dlatego gdy zbliżamy się do dwutysiąclecia narodzin Chrystusa, Kościół nie żąda niczego innego, jak tylko możliwości głoszenia, z szacunkiem należnym innym, tego orędzia zbawienia, oraz umacniania w duchu miłości i służby solidarności całej ludzkiej rodziny. / / Staję tutaj przed wami jako świadek: świadek godności człowieka, świadek nadziei, świadek pewności, że los każdego narodu spoczywa w dłoniach miłosiernej Opatrzności. w: Podręcznik pokolenia JP2, s

34 BENEDYKT XVI z homilii na XX ŚDM, 2005 Jeśli myślimy i żyjemy w komunii z Chrystusem, otwierają się nam oczy i nie zajmujemy się już tylko sobą, lecz widzimy, gdzie i jak możemy być potrzebni. Żyjąc i postępując w ten sposób, szybko stwierdzamy, że o wiele piękniej jest być użytecznym i przydawać się innym, niż szukać tylko oferowanych nam udogodnień. w: Benedykt XVI, Wybór myśli, s Modlitwa Jana Pawła II (18 X 1994) Naucz młodych wypowiadać tak O Dziewico z Nazaretu, Twoje tak" wypowiedziane w młodości nadało kształt Twojemu istnieniu i stało się wielkie jak całe Twoje życie. O Matko Jezusa, w Twoim tak dobrowolnym i radosnym, w Twojej wierze poświadczonej czynami wiele pokoleń i wychowawców znalazło natchnienie i moc, aby przyjąć Słowo Boga i spełniać Jego wolę. O Nauczycielko życia, naucz młodych wypowiadać tak, które nada sens ich życiu i pozwoli odkryć imię ukryte przez Boga w sercu każdego człowieka. O Królowo Apostołów, daj nam mądrych wychowawców, 34

35 którzy będą umieli kochać młodzież i pomagać jej wzrastać, prowadząc ją na spotkanie z Prawdą, która daje wolność i szczęście. Amen. Jan Paweł II, Modlitewnik, s. 131 STYCZEŃ Sama wiedza nie wystarcza do pełnego rozwoju człowieka. Trzeba iść dalej: wymaga tego miłość w prawdzie 30. / / Miłość nie wyklucza wiedzy, co więcej, domaga się jej, krzewi ją i ożywia od wewnątrz. Wiedza nie jest nigdy tylko dziełem inteligencji. Można ją oczywiście sprowadzić do kalkulacji lub doświadczenia, ale jeżeli ma być wiedzą zdolną ukierunkować człowieka w świetle pierwszych zasad i jego ostatecznych celów, powinna być «przyprawiona solą» miłości. Działanie bez wiedzy jest ślepe, a wiedza bez miłości jałowa. Istotnie, «Ten bowiem, kto kieruje się prawdziwą miłością, usilnie wytęża swój umysł, by odkryć przyczyny nędzy i znaleźć sposoby jej zwalczania i zdecydowanego przezwyciężenia»./ / Nie ma inteligencji, a potem miłości: istnieje miłość ubogacona inteligencją oraz inteligencja pełna miłości. 31. Oznacza to, że oceny moralne i badania naukowe powinny razem wzrastać i że miłość powinna je ożywiać w jedną harmonijną, interdyscyplinarną całość, na którą się składa jedność i rozróżnienie. / / Zbytnia wycinkowość wiedzy, / / szkodzą nie tylko rozwojowi wiedzy, ale także rozwojowi narodów, ponieważ kiedy ma to miejsce, trudniej jest dostrzec całe dobro człowieka w różnych wymiarach. / / 35