Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH Nr 90 Seria: Administracja i Zarz dzanie 2011

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH Nr 90 Seria: Administracja i Zarz dzanie 2011 dr Sylwester Kozak Szko a G ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Czynniki wp ywaj ce na poziom koncentracji sektora ubezpiecze nie na ycie w Polsce w latach Determinants of the concentration level of the non-life insurance sector in Poland in Streszczenie: Lata by y okresem silnej restrukturyzacji sektora ubezpiecze nie na ycie. Proces ten intensyfikowa a perspektywa, a od 2004 roku pe ne uczestnictwo w jednolitym europejskim sektorze ubezpieczeniowym. W tym okresie zagraniczne zak ady ubezpiecze zwi kszy y swoje zaanga owanie, wzrós udzia rynkowy ubezpieczycieli z kapita em prywatnym, w tym zagranicznym, istotnie obni y si poziom koncentracji rynku, spad udzia sprzeda- y w asnej na korzy dystrybucji przez brokerów ubezpieczeniowych i banki. Celem badania by o wyznaczenie czynników wp ywaj cych na zmian koncentracji sektora. Przeprowadzono je na podstawie danych panelowych z 35 zak adów dzia aj cych w latach Badania wskazuj, e na obni enie si koncentracji rynku istotny wp yw mia y m.in. wzrost inwestycji zagranicznych w kapita y zak adów ubezpiecze, wzrost redniej wielko ci zak adów, wzrost udzia u sprzeda y przez placówki banków i innych instytucji finansowych oraz spadek udzia u sprzeda y przez placówki w asne zak adów. Ponadto stwierdzono, e na obni enie koncentracji pozytywny wp yw mia a sytuacja gospodarcza charakteryzuj ca si wzrastaj cym tempem przyrostu produktu krajowego brutto. Abstract: The period became a period of a significantly restructuring of the non-life insurance sector in Poland. This process was intensified by the perspective, and, since 2004, a real integration of the Polish financial system with the European financial markets. At that time foreign insurance companies increased investments in Poland, leading to the increase of the market share of the private, and foreign owned companies. The level of market concentration significantly dropped. The purpose of this research was to find out determinants of changes in the degree of the sector concentration. Calculations were conducted based on the panel data of the sample of 35 companies operating in the years The results indicate that market concentration was mainly impacted by an increase in foreign investment in the own capital of insurance companies, an increase of the share of medium-sized firms, a growth in sales through the banking network, and the change in the system of sales due to reduction of sales through its own facility. Moreover the research confirmed that the process is conducive to the economic environment with higher GDP growth. 1 Przez ubezpieczenia nie na ycie rozumie si ubezpieczenia wymienione w dziale II ustawy o dzia alno ci ubezpieczeniowej.

2 136 S. Kozak Wst p Koncentracja rynku jest jednym z istotnych determinantów panuj cej na nim konkurencji. Ni sza koncentracja sprzyja podnoszeniu jako ci konkurencji, a w efekcie przyczynia si do podnoszenia jako ci dostarczanych us ug i dochodowo ci firm. Konkurencyjne firmy zdolne s do osi gania lepszych wyników finansowych, natomiast ich klienci mog uzyskiwa wy szej jako ci produkty i us ugi, m.in. w zakresie ochrony ubezpieczeniowej. Dla sektora ubezpiecze lata by y w pierwszej cz ci okresem dostosowania si do wymogów stawianych przez europejski system finansowy, a pocz wszy od 2004 roku czasem konkurencji nie tylko ze strony polskich zak adów ubezpiecze, ale ubezpieczycieli z innych pa stw cz onkowskich. Za o eniem integracji polskich zak adów ubezpiecze z europejskim systemem finansowym by o umo liwienie nieskr powanego transferu kapita u inwestycyjnego na polski rynek, a ponadto transfer nowych technologii i systemów zarz dzania. Konsekwencj w czenia polskich zak adów do grona instytucji o wy szym poziomie technologicznym i bardziej rozbudowanej ofercie produktowej by o poddanie si wzmo onej konkurencji, ale z drugiej strony uzyskanie szansy na podniesienie efektywno ci i dochodowo ci dzia ania. Okres bezpo rednio poprzedzaj cy oraz okres integracji finansowej sektor ubezpiecze nie na ycie charakteryzowa si siln transformacj. Na rynku ubezpieczeniowym, który przez wiele lat by zdominowany przez jeden podmiot o kapitale publicznym, tj. Powszechny Zak ad Ubezpiecze SA (PZU), pojawi a si grupa redniej wielko ci zak adów o kapitale zagranicznym, obejmuj ca w ostatnim czasie oko o po owy rynku ubezpiecze. Os abienie stopnia dominacji PZU poprawi o warunki konkurencji, objawiaj ce si m.in. wej ciem na rynek nowych podmiotów, zarówno o kapitale krajowym, jak i zagranicznym. Integracja sektora ubezpiecze by a równie realizowana poprzez nap yw nowych inwestycji kapita owych. W tym czasie wzrós udzia kapita u zagranicznego w kapitale podstawowym sektora, a tak e udzia podmiotów o kapitale zagranicznym w ca kowitej sk adce sektora ubezpiecze nie na ycie. Zak ady ubezpiecze nie na ycie istotnie zmieni y zakres oferowanych produktów i sposób ich dystrybucji, co mo na w pewnej mierze wi za z procesem integracji z europejskim sektorem ubezpiecze. W strukturze sprzeda y obni y si udzia ubezpiecze komunikacyjnych, przy jednoczesnym wzro cie znaczenia ubezpiecze finansowych. W zakresie sposobu dystrybucji produktów ubezpieczeniowych istotnemu zmniejszeniu uleg udzia sprzeda y bezpo redniej prowadzonej w placówkach zak adów, przy jednoczesnym wzro cie udzia u sprzeda y poprzez placówki bankowe, a w ostatnim czasie w systemie direct, tj. poprzez Internet i telefon. Wej cie Polski do Unii Europejskiej wp yn o pozytywnie na popraw sytuacji gospodarczej. W pocz tkowej fazie by to okres silnego wzrostu gospodarczego, jednak w dalszej cz ci gospodarka zosta a poddana skutkom globalnego Seria: Administracja i Zarz dzanie (17)2011 ZN nr 90

3 Czynniki wp ywaj ce na poziom koncentracji sektora ubezpiecze 137 kryzysu finansowego, co mia o istotny wp yw na funkcjonowanie sektora ubezpieczeniowego obni aj c jego wyniki finansowe. Celem badania by o, w pierwszym etapie, wyznaczenie stopnia koncentracji sektora ubezpiecze nie na ycie w Polsce w latach , tj. w okresie harmonizacji regulacji i dostosowania zak adów do wymogów Unii Europejskiej, a nast pnie integracji z jednolitym europejskim rynkiem finansowym. W kolejnym etapie wyodr bniono podstawowe czynniki w istotnym stopniu wp ywaj ce na poziom koncentracji sektora. W badaniach wykorzystano metod regresji dla danych panelowych 35 funkcjonuj cych w tym czasie w Polsce zak adów. Wyniki bada wskazuj, e poziom koncentracji sektora ubezpiecze nie na ycie w istotny sposób obni y si, a sprzyja y temu takie czynniki jak: wzrost inwestycji zagranicznych w kapita y podstawowe zak adów, wzrost wielko ci zak adów, wzrost udzia u sprzeda y przez placówki banków i ograniczenie sprzeda y przez w asne placówki, a tak e wzrost dywersyfikacji sprzedawanych produktów wynikaj cy z obni enia udzia u ubezpiecze komunikacyjnych, przy jednoczesnym wzro cie udzia u ubezpiecze ryzyka finansowego. Na proces obni ania koncentracji pozytywnie wp ywa dobry stan gospodarki, m.in. wysokie tempo przyrostu produktu krajowego brutto. Pozosta a cz artyku u skonstruowana jest w nast puj cy sposób. W pierwszej cz ci zaprezentowano wyniki dotychczas opublikowanych analiz zajmuj cych si problemem zmian koncentracji i konkurencji wywo anych integracj finansow i konsolidacj w Unii Europejskiej i innych krajach wiata. W drugiej zaprezentowano przebieg zmian, jakim podlega sektor ubezpiecze nie na ycie w latach , a w trzeciej metodyk bada i dyskusj uzyskanych wyników. Ca o analizy podsumowano we wnioskach. Przegl d literatury Zmiany w koncentracji i konkurencji w sektorze ubezpieczeniowym nie s cz stymi zagadnieniami analizowanymi przez literatur przedmiotu. Najcz ciej badaniami obj te s zak ady funkcjonuj ce na rynku Stanów Zjednoczonych, natomiast w znacznie mniejszym stopniu na rynku europejskim. Cummins, Tennyson i Weiss [1999] zauwa aj, e proces konsolidacji, a tak e wzrost gospodarczy wp ywaj na popraw wyników finansowych zak adów ubezpiecze na ycie w USA. Z kolei Cummins i Rubio-Mises [2003] na podstawie analizy danych z zak adów sektora ubezpiecze na ycie i nie na ycie stwierdzaj, e konsolidacja przynosi tylko minimaln popraw efektywno ci i konkurencyjno ci. Podkre laj jednak, e w trakcie tego procesu obni aj si koszty dzia ania firm i ceny produktów ubezpieczeniowych. Cummins i Weiss [2004] badaj c wp yw integracji sektora ubezpieczeniowego w UE w I po owie lat na funkcjonowanie i wyniki firm krajowych i mi dzynarodowych stwierdzaj, e mo liwo swobodnego prowadzenia dzia alno ci na obszarze wszystkich pa stw cz onkowskich UE przyczynia si do poprawy efektywno ci firm ubezpieczeniowych. Podkre la- ZN nr 90 Seria: Administracja i Zarz dzanie (17)2011

4 138 S. Kozak j, e fakt ten jest szczególnie wa ny dla pa stw, które w trakcie integracji maj mo liwo pozyskania zagranicznego kapita u s u cego do dalszego rozwoju. Z kolei Bikker i Leuvensteijn [2008] analizuj c wyniki zak adów ubezpiecze na ycie w Holandii zauwa aj, e proces integracji finansowej w UE przyczyni si do podniesienia konkurencji, która odzwierciedla a si m.in. w mo liwo ci wej cia na rynek nowych ma ych firm. Do podobnych wniosków dochodzi Ennsfellner, Lewis i Anderson [2004] na podstawie bada zak adów ubezpiecze na ycie i nie na ycie w Austrii w okresie integracji finansowej w UE. Stwierdzaj, e proces ten pozytywnie wp ywa na efektywno i konkurencyjno podmiotów austriackich i mo e przynie podobne efekty w nowych pa stwach cz onkowskich Europy rodkowo- Wschodniej. Pierwsze oceny efektywno ci i konkurencji polskiego sektora ubezpieczeniowego przeprowadzone przez Paw owsk i Kozak [2009] wskazuj, e pe na integracja sektora ubezpiecze dokonuj ca si w momencie wej- cia Polski do strefy euro nie powinna wprowadzi ryzyka obni enia jego wyników finansowych, gdy poziom konkurencji w sektorze jest porównywalny z poziomem w innych pa stwach UE. Analizuj c procesy konsolidacji w sektorze ubezpiecze nie na ycie Kozak [2010] zauwa a, e zak ady ubezpiecze obni y y w tym czasie poziom efektywno ci dzia ania, co m.in. mo e wynika ze zwi kszonych w tym okresie kosztów dzia ania. Z kolei Kozak [2011 i 2011a] badaj c wyniki zak adów ubezpiecze nie na ycie w okresie integracji z europejskim systemem finansowym stwierdza, e wzrost zaanga owania inwestorów zagranicznych w polskim sektorze ubezpiecze nie na ycie prowadzi do poprawy jego dochodowo ci oraz poprawy warunków konkurencji. Metodyka bada Do estymacji stopnia zale no ci koncentracji rynku od czynników sektorowych i makroekonomicznych wykorzystano metod regresji z efektami sta- ymi dla danych panelowych. Zastosowanie tej metody umo liwi nie tylko ocen zale no ci w czasie, ale równie pozwoli na uwzgl dnienie specyfiki ka dego zak adu ubezpiecze (zob. np. [Hsiao 1986] lub [Greene 2003]). Równania regresji dla danych panelowych wygl daj nast puj co: Y t Xit Zt it F, gdzie Y t oznacza stopie koncentracji sektora w roku t,x it wektor parametrów charakteryzuj cych zak ad ubezpiecze i w roku t, oraz Z t wektor zmiennych obja niaj cych struktur sektora ubezpiecze nie na ycie oraz sytuacj makroekonomiczn w roku t. it oznacza sk adnik losowy. Definicje zmiennych podano w tabeli 1. Seria: Administracja i Zarz dzanie (17)2011 ZN nr 90

5 Czynniki wp ywaj ce na poziom koncentracji sektora ubezpiecze 139 Tabela 1. Definicje zmiennych obja niaj cych i obja nianych równania regresji Table 1. Definitions of dependent and independent variables of regression equation Oznaczenie zmiennej CR5 i CR3 UKOMN SPBR LOKATY LGR SPRZWL BANK KAPZAGR PKB(-1) Definicja Udzia pi ciu (trzech) najwi kszych zak adów ubezpiecze w sk adce sektora ubezpiecze nie na ycie Udzia ubezpiecze komunikacyjnych w sk adce brutto zak adu Sk adka przypisana brutto zak adu Lokaty finansowe zak adu Liczba grup ubezpiecze Udzia sprzeda y za po rednictwem placówek w asnych w sk adce ubezpiecze nie na ycie Udzia sprzeda y za po rednictwem placówek bankowych w sk adce ubezpiecze nie na ycie Udzia kapita u zagranicznego w kapitale podstawowym sektora ubezpiecze nie na ycie Roczne tempo wzrostu PKB opó niona o jeden rok ród o: opracowanie w asne. Source: own elaboration. Dla potwierdzenia prawid owo ci uzyskanych wyników estymacj przeprowadzono w dwóch wersjach, tj. dla koncentracji okre lonej wska nikiem: 1. CR CR 5. Sektor ubezpiecze nie na ycie w Polsce Integracja z systemem finansowym Unii Europejskiej przyczyni a si do silnej transformacji sektora ubezpiecze nie na ycie w Polsce. Jednym z istotnych aspektów tego procesu jest zmiana stopnia koncentracji sektora. Utrzymanie odpowiedniego poziomu konkurencji i koncentracji rynku ma istotne znaczenie dla funkcjonowanie instytucji finansowych, gdy stwarza w a ciwe warunki do rywalizacji i podnoszenia jako ci dostarczanych us ug. Proces integracji instytucji i systemów finansowych jest jednym z ko cowych etapów tworzenia wspólnego obszaru gospodarczego, u którego podstaw le y zasada swobodnego przep ywu kapita u pomi dzy podmiotami zarejestrowanymi we wszystkich pa stwach cz onkowskich. W Polsce w okresie integracji z europejskim systemem finansowym struktura sektora ubezpiecze nie na ycie zmienia a si ze wzgl du na przeprowadzane konsolidacje i wej cie na rynek nowych podmiotów. W tym czasie zwi kszy o si zaanga owanie inwestorów zagranicznych w sektorze, co przyczyni o si do jego rozwoju i wzrostu pozyskiwanej przez sektor sk adki z 13 mld z w 2002 roku do 21 mld z w 2009 r. Pomimo tego wzrostu wspó czynnik penetracji 2, mierz cy znaczenie sektora ubezpiecze w gospodarce krajowej, wynosz cy dla Polski 1,9% w 2009 roku (rys. 1), nale y 2 Wspó czynnik penetracji jest to stosunek sk adki przypisanej brutto do PKB. ZN nr 90 Seria: Administracja i Zarz dzanie (17)2011

6 140 S. Kozak do najni szych w Europie. Na niski poziom rozwoju sektora ubezpiecze nie na ycie w Polsce wskazuj niskie warto ci wspó czynnika g sto ci 3, mierz cego stopnie rozwoju sektora ubezpiecze. W 2009 roku statystyczny Polak przeznacza 128 euro na zakup polis ubezpieczeniowych, podczas gdy W gier 147 euro, a Czech 298 euro. Statystyczni mieszka cy krajów Europy Zachodniej wydaj oko o tysi c euro na zakup polis ubezpiecze nie na ycie, m.in. Austrii euro, Niemiec euro i Francji 964 euro. Rys. 1. Sk adka przypisana brutto w sektorze ubezpiecze nie na ycie: w relacji do PKB (lewy panel) oraz na jednego mieszka ca (prawy panel) Fig. 1. Gross premium of the non-life insurance sector: in relation to GDP (left panel) and per capita (right panel) ród o: CEA, Swiss Re. Source: CEA, Swiss Re. Rys. 2. Struktura rynku (lewy panel) i struktura w asno ciowa (prawy panel) sektora ubezpiecze nie na ycie w Polsce w latach Fig. 2. Market structure (left panel) and ownership structure of the non-life insurance sector in Poland for the period of ród o: opracowania w asne na podstawie danych z PIU. Source: own calculations based on PIU data. 3 Wspó czynnik g sto ci jest to warto sk adki przypisanej brutto przypadaj cej na jednego mieszka ca. Seria: Administracja i Zarz dzanie (17)2011 ZN nr 90

7 Czynniki wp ywaj ce na poziom koncentracji sektora ubezpiecze 141 Przej cia, likwidacje i wprowadzanie nowych zak adów przyczyni y si do zmian w liczebno ci sektora, który w 2003 r. tworzy o 41, a w 2009 r. 35 zak adów (rys. 2). Wi kszo funkcjonuj cych w tym okresie podmiotów mia o form spó ek akcyjnych, natomiast towarzystwa ubezpiecze wzajemnych stanowi y tylko nieliczn grup ubezpieczycieli. Zmiany w liczebno ci zak adów mia y swe odbicie w poziomie koncentracji sektora. Wska nik udzia u pi ciu najwi kszych zak adów w sektorze, CR 5, zmniejszy si w latach z 82% do 70%, a wska nik liczony dla trzech najwi kszych zak adów obni y si w tym samym okresie z 76% do 58%. Wynika o to, m.in. z szybkiego rozwoju rednich zak adów, w wi kszo ci kontrolowanych przez inwestorów zagranicznych i os abienia wieloletniej dominacji najwi kszego ubezpieczyciela PZU. Jego udzia w rynku obni y si z 56% w 2002 r. do 38% w 2009 r. Nale y zauwa y, e pomimo tak wysokiej koncentracji, na rynek wesz o kilka nowych zak adów ubezpiecze, zarówno o kapitale polskim, jak i zagranicznym, a tak e w formie spó ki akcyjnej i towarzystwa ubezpiecze wzajemnych. wiadczy to o stosunkowo niskich barierach wej- cia na rynek i o panuj cej na nim wysokiej konkurencji. Integracja z rynkami finansowymi UE sprzyja a zwi kszaniu si zaanga owania kapita u zagranicznego w zak ady ubezpiecze nie na ycie. Tendencja ta by a szczególnie zauwa alna w okresie po wej ciu Polski do UE, gdy udzia kapita u zagranicznego w ca kowitym kapitale podstawowym sektora wzrós z 72% w 2004 r. do 82% w 2009 r. Proces ten by prowadzony poprzez dokapitalizowanie dotychczas funkcjonuj cych spó ek oraz wprowadzanie nowych podmiotów na rynek. Wzrostowi zaanga owania inwestorów zagranicznych towarzyszy a poprawa pozycji rynkowej kontrolowanych przez nich zak adów ubezpiecze. Ich udzia w ca kowitej sk adce przypisanej brutto wzrós z 38% w 2002 r. do 56% w 2009 r. Rys. 3. Kana y dystrybucji ubezpiecze nie na ycie w Polsce w latach Fig. 3. Channels of non-life insurance distribution in Poland for the period of ród o: opracowania w asne na podstawie danych z PIU. Source: own calculations based on PIU data. ZN nr 90 Seria: Administracja i Zarz dzanie (17)2011

8 142 S. Kozak Zak ady ubezpiecze nie na ycie zmieni y w trakcie integracji finansowej metody dystrybucji produktów ubezpieczeniowych. Nadal najcz ciej stosowano sprzeda polis poprzez agentów prywatnych (rys. 3). Udzia tej formy dystrybucji utrzymywa si na stosunkowo sta ym poziomie, nieznacznie przekraczaj cym 40%. Natomiast istotnie zmniejszy o si znaczenie sprzeda y bezpo redniej w placówkach firm ubezpieczeniowych na korzy dystrybucji poprzez brokerów, a przede wszystkim przez placówki bankowe. Udzia sprzeda y za po rednictwem banków wzrós z 0,04% w 2002 r. do 6% w 2009 r. Zwi zany by m.in. z rozwojem dzia alno ci europejskich konglomeratów finansowych w Polsce i rozpowszechniania si systemu bancassurance, tj. czenia i jednoczesnej sprzeda y us ug bankowych i ubezpieczeniowych. Inn cech funkcjonowania sektora ubezpiecze nie na ycie w Polsce, charakterystyczn dla okresu integracji europejskiej jest zmiana jego struktury produktowej. Cho ubezpieczenia komunikacyjne, z oko o 60-procentowym udzia em, by y nadal dominuj c grup produktow, to jednak ich pozycja zauwa alnie si os abia a (rys. 4). W tym samym czasie w strukturze sprzeda y zwi kszy o si znaczenie produktów ochrony ryzyka finansowego. W latach udzia ubezpiecze finansowych wzrós z 3% do 8%. Rys. 4. Struktura rodzajowa ubezpiecze sektora ubezpiecze nie na ycie w Polsce w latach Fig. 4. Product structure of the non-life insurance sector in Poland for the period of ród o: opracowania w asne na podstawie danych z PIU. Source: own calculations based on PIU data. Na funkcjonowanie i mo liwo ci generowania zysków z dzia alno ci ubezpieczeniowej, w okresie integracji z systemem finansowym UE, du y Seria: Administracja i Zarz dzanie (17)2011 ZN nr 90

9 Czynniki wp ywaj ce na poziom koncentracji sektora ubezpiecze 143 wp yw mia a sytuacja makroekonomiczna kraju. Przygotowania sektora prowadzono w otoczeniu gospodarczym charakteryzuj cym si nisk dynamik wzrostu PKB wynosz c w 2002 r. oko o 1,3%. Z kolei w latach , tj. po przyst pieniu do UE gospodarka rozwija a si w szybkim tempie, przy rednim rocznym wzro cie PKB wynosz cym oko o 5,4%. Ponownie, w 2009 r. w efekcie oddzia ywania wiatowego kryzysu finansowego, tempo wzrostu gospodarki spad o do poziomu 1,8% w stosunku rocznym. Zmienno otoczenia gospodarczego znalaz a odzwierciedlenie w warto ciach wyniku technicznego dzia alno ci ubezpieczeniowej, który zarówno w 2002 r., jak i w 2009 r. uzyskiwa ujemne warto ci, natomiast najwy sze w latach (rys. 5). Na wielko zysków sektora istotny wp yw mia udzia kosztów dzia alno ci ubezpieczeniowej. Przez ca y analizowany okres relacja kosztów dzia alno ci ubezpieczeniowej do sk adki przypisanej brutto utrzymywa a si na poziomie zbli onym do 25%, przy czym najwi ksz warto, bo oko o 28%, osi gn a w 2009 r., co by o m.in. nast pstwem skutków wiatowego kryzysu finansowego. Rys. 5. Wyniki finansowe sektora ubezpiecze nie na ycie w Polsce w latach Fig. 5. Financial performance of the non-life insurance sector in Poland for the period of Dane i rezultaty bada ród o: opracowania w asne na podstawie danych z PIU Source: own calculations based on PIU data Dla zbadania wp ywu jaki na stopie koncentracji rynku ubezpiecze, a dok adnie ubezpiecze nie na ycie, wywiera proces integracji polskiego sektora ubezpieczeniowego z systemem finansowym Unii Europejskiej wy- ZN nr 90 Seria: Administracja i Zarz dzanie (17)2011

10 144 S. Kozak korzystano dane finansowe zak adów ubezpiecze publikowane przez Polsk Izb Ubezpiecze na stronie internetowej w jej rocznych raportach nt. rynku ubezpiecze w Polsce. ród em danych makroekonomicznych s raporty GUS zamieszczone na stronie internetowej Badaniami obj to 35 zak adów ubezpiecze funkcjonuj cych w latach Dla wyeliminowania wp ywu inflacji warto ci sk adki przypisanej brutto i lokat zdyskontowano do poziomu cen w 2009 r. przy u yciu wska nika inflacji CPI. Z kolei ze wzgl du na fakt, e zazwyczaj warunki makroekonomiczne oddzia ywuj na funkcjonowanie przedsi biorstw z pewnym czasowym opó nieniem, jako zmienn obja niaj c zastosowano wska nik inflacji CPI opó niony o jeden rok. Zakres warto ci zmiennych i poziom zmienno ci charakteryzuj statystyki opisowe zawarte w tabeli 2. Dla zapewnienia prawid owo ci uzyskanych wyników estymacj przeprowadzono dla dwóch wska ników koncentracji, tj. CR5 i CR3. Tabela 2. Statystyki opisowe zmiennych równania regresji Table 2. Descriptive statistics of the regression equation variables Zmienna Jednostka Warto Odchylenie rednia standardowe Minimum Maksimum CR5 % 76, , ,1 82,16956 CR3 % 65, , ,1 75,73058 UKOMN % 61, , ,6 64,8 SPBR tys. z 5,82x10 7 1,52x ,4 8,82x10 8 LOKATY tys. z 1,15x10 8 4,37x ,4 3,15x10 9 LGR szt. 10, , USPRZWL % 24, , ,55 30,03 UBANK % 1, , ,04 6,02 UKPZAGR % 75, , ,9 82,2 PKB(-1) % 104,2625 2, ,2 106,7 ród o: opracowanie w asne. Source: own elaboration. W obu przypadkach wspó czynniki regresji opisuj ce kierunki wp ywu zmiennych obja niaj cych na zmienn obja nian mia y zbli ony charakter. Warto ci wspó czynników regresji zawarto w tabeli 3. Uzyskane rezultaty wiadcz o nast puj cych zale no ciach: udzia ubezpiecze komunikacyjnych w sk adce brutto dodatnia warto wspó czynnika regresji wiadczy, e wysoki poziom ubezpiecze komunikacyjnych w ofercie wp ywa na podnoszenie koncentracji rynku ubezpieczeniowego, natomiast spadek tego udzia u, poszerzanie oferty i wzrost znaczenia innych grup, m.in. ubezpiecze finansowych mo e sprzyja obni aniu koncentracji rynku ubezpiecze nie na ycie; Seria: Administracja i Zarz dzanie (17)2011 ZN nr 90

11 Czynniki wp ywaj ce na poziom koncentracji sektora ubezpiecze 145 Tabela 3. Wspó czynniki regresji modelu ekonometrycznego Table 3. Regression coefficients of the econometric model CR 5 CR 3 UKOMN 0, , * (1,46) (1,74) SPBR -1,12x10-8 * -1,21x10-08 * (-1,78) (-1,87) LOKATY -9,81x ,02x10-09 * (-1,16) (-1,81) LGR -0, , * (-0,77) (-1,79) USPRZWL 0, *** 0, *** (4,70) (13,17) UBANK -0, *** 0, *** (-3,47) (2,51) UKPZAGR -0, *** -0, *** (-6,11) (-6,89) PKB(-1) -0, *** -0, *** (6,37) (7,91) Sta a 49,125 *** 42,267 *** (5,82) (3,59) Statystyka F 438,03 641,36 N Obserwacje R 2 -wsk. dopasowania ca kowitego 0,7216 0,773 Uwaga: ***, **, * - poziom istotno ci, odpowiednio, 1%, 5%, 10%; w nawiasach warto ci statystyki t. Notes: ***, **, * - level of significance, respectively, 1%, 5%, 10%; t statistics in brackets. ród o: obliczenia w asne przy u yciu programu STATA. Source: author s calculation using statistical program STATA warto sk adki przypisanej brutto ujemna warto wspó czynnika regresji sugeruje, e wzrost warto ci sk adki pozyskiwanej przez zak ad ubezpiecze sprzyja obni aniu si poziomu koncentracji rynku, co oznacza, e wzrost udzia u redniej wielko ci zak adów ubezpiecze, g ównie kontrolowanych przez kapita zagraniczny wp ywa na obni enie koncentracji rynku, co zazwyczaj prowadzi do podniesienia poziomu konkurencji na rynku; kana y dystrybucji: udzia sprzeda y przez placówki zak adów i udzia sprzeda y w placówkach bankowych wp ywaj w przeciwnych kierunkach na stopie koncentracji sektora, tzn. wysoki udzia sprzeda y w asnej sprzyja podnoszeniu si koncentracji sektora. Z kolei sprzeda polis poprzez placówki banków i innych instytucji finansowych mo e by szczególnie korzystna dla mniejszych zak adów, nieposiadaj cych rozbudowanej sieci placówek w asnych, umo liwiaj c im zwi kszenie dynamiki sprzeda y i wzrost udzia u na rynku, a tym samym obni enie koncentracji sektora; ZN nr 90 Seria: Administracja i Zarz dzanie (17)2011

12 146 S. Kozak udzia kapita u zagranicznego w kapitale podstawowym zak adów ubezpiecze ujemna warto wspó czynnika regresji dla tej zmiennej wiadczy, e zwi kszenie aktywno ci inwestorów zagranicznych, a w efekcie wzrost kontrolowanych przez nich zak adów, mo e przyczynia si do obni enia koncentracji sektora ubezpiecze nie na ycie; roczna stopa wzrostu PKB ujemna warto wspó czynnika regresji dla poziomu PKB mo e sugerowa, e w okresach wzrastaj cego tempa przyrostu PKB i poprawy warunków makroekonomicznych, przedsi biorstwa i gospodarstwa domowe zwi kszaj popyt na ubezpieczenia daj c mo liwo rozwoju rednich podmiotów w sektorze, przyczyniaj c si do obni enia koncentracji sektora. Wnioski 1. Proces integracji sektora ubezpiecze nie na ycie z systemem finansowym UE w istotny sposób zmieni struktur rynku oraz sposób funkcjonowania zak adów ubezpiecze. 2. W okresie bezpo rednio przed wej ciem do UE i po integracji finansowej zagraniczni inwestorzy zwi kszyli swój udzia w kapita ach podstawowych sektora, co w konsekwencji wp yn o na sposób jego dzia ania, w szczególno ci na struktur rynku i poziom panuj cej na nim konkurencji. 3. W latach obni y si poziom koncentracji sektora ubezpiecze nie na ycie, a wp yw na to mia y m.in.: zwi kszenie inwestycji zagranicznych w kapita y firm ubezpieczeniowych, wzrost redniej wielko ci firm, a tak e zmniejszenie udzia u w ofercie ubezpiecze komunikacyjnych oraz zwi kszenie innych, m.in. ubezpiecze finansowych. 4. Obni eniu koncentracji sektora sprzyja a zmiana systemu sprzeda y polegaj ca na ograniczeniu udzia u bezpo redniej sprzeda y przez placówki w asne zak adów przy jednoczesnym zwi kszeniu udzia u sprzeda y poprzez placówki banków i innych instytucji finansowych. 5. Otoczenie gospodarcze charakteryzuj ce si wzrostem rocznego tempa przyrostu produktu krajowego brutto sprzyja obni aniu si koncentracji sektora ubezpiecze nie na ycie. Bibliografia Bikker J.A., van Leuvensteijn M., 2008: Competition and efficiency in the Dutch life insurance industry, Applied Economics, 40(16), s Cummins J.D., Rubio-Misas M., Zi H., 2004: The effect of organizational structure on efficiency: Evidence from the Spanish insurance industry, Journal of Banking and Finance, 28, s Cummins J.D., Tennyson S., Weiss M., 1999: Efficiency, Scale Economies, and Consolidation in the U.S. Life Insurance Industry, Journal of Banking and Finance, 23, s Seria: Administracja i Zarz dzanie (17)2011 ZN nr 90

13 Czynniki wp ywaj ce na poziom koncentracji sektora ubezpiecze 147 Cummins J.D., Weiss M.A., 2004: Consolidation in the European insurance industry: do mergers and acquisitions create value for shareholders?, Brookings-Wharton Papers on Financial Services ed. 2004, s Ennsfellner K.C., Lewis D., Anderson R.I., 2004: Production Efficiency in the Austrian Insurance Industry: A Bayesian Examination, Journal of Risk and Insurance, 71, 1, s Greene W.H., 2003: Econometric Analysis, Prentice-Hall, Inc. Upper Saddle River, New Jersey. Hsiao C., Analysis of Panel Data, 2 nd ed., Cambridge University Press, Cambridge. Kozak S., 2011: Integration with the European financial system and changes of the non-life insurance sector concentration in Poland, Acta Oeconomia 10 (2) 2011 (w przygotowaniu). Kozak S., 2011: Determinants of profitability of non-life insurance companies in Poland during integration with the European financial system, Electronic Journal of Polish Agricultural Universities vol. 14, Issue 1, dost pne na: Kozak S., 2010: Consolidation and efficiency of the non-life insurance sector in Poland, Electronic Journal of Polish Agricultural Universities vol. 13, Issue 1, dost pne na: Paw owska M., Kozak S., 2008: Przyst pienie Polski do strefy euro a efektywno, poziom konkurencji oraz wyniki polskiego sektora finansowego, Narodowy Bank Polski, Materia y i Studia, nr 228. CEA Insurers of Europe: G ówny Urz d Statystyczny: Polska Izba Ubezpiecze : Swiss Reinsurance Company Ltd (Swiss Re): Urz d Komisji Nadzoru Finansowego: ZN nr 90 Seria: Administracja i Zarz dzanie (17)2011

14 148 S. Kozak Seria: Administracja i Zarz dzanie (17)2011 ZN nr 90