RAPORT Z BADANIA EFEKTU NETTO PROJEKTU WARSZAWA STOLICĄ AMBITNEGO BIZNESU WRAZ Z ANALIZĄ DANYCH POZYSKANYCH W RAMACH BADAŃ ANKIETOWYCH METODĄ CATI

Transkrypt

1 RAPORT Z BADANIA EFEKTU NETTO PROJEKTU WARSZAWA STOLICĄ AMBITNEGO BIZNESU WRAZ Z ANALIZĄ DANYCH POZYSKANYCH W RAMACH BADAŃ ANKIETOWYCH METODĄ CATI Warszawa, kwiecień 2011

2 SPIS TREŚCI WSTĘP 3 PODEJŚCIE I CELE BADAWCZE 3 ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE 9 ETAPY BADAŃ 9 PRZEBIEG I WYNIKI BADAŃ 12 SKUTECZNOŚĆ PROJEKTU W ZAKRESIE WSPIERANIA ZAKŁADANIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ SZACOWANIE EFEKTU NETTO 12 OCENA CZĘŚCI SZKOLENIOWEJ PROJEKTU A ZAŁOŻENIE SAMODZIELNEJ DZIAŁALNOSCI GOSPODARCZEJ BEZ WSPARCIA FINANSOWEGO W RAMACH WSAB 17 ALTERNATYWNE ŹRÓDŁA POZYSKIWANIA KAPITAŁU NIEZBĘDNEGO DO URUCHOMIENIA FIRMY 20 REALIZACJA PRZEDSIĘWZIĘCIA PROPONOWANEGO NA ETAPIE REKRUTACJI 21 PLANY DOTYCZĄCE ROZPOCZĘCIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ 23 CHĘĆ UDZIAŁU W PROJEKCIE WSPÓŁFINANSOWANYM ZE ŚRDOKÓW UE LUB CHĘĆ POZYSKANIA DOTACJI NA ZAŁOŻENIE FIRMY 25 ANALIZA DANYCH ZEBRANYCH W TOKU BADAŃ ANKIETOWYCH METODĄ CATI PROWADZONYCH WŚRÓD UCZESTNIKÓW PROJEKTU WSAB, KTÓRZY NIE OTRZYMALI DOTACJI 27 SKUTECZNOŚĆ PROJEKTU W UPOWSZECHNIANIU WIEDZY O PRZEDSIĘBIORCZOŚCI 27 OCENA WYBRANYCH ELEMENTÓW PROJEKTU WSAB 32 WNIOSKI Z BADAŃ 35 ZAŁĄCZNIKI 37 ZAŁĄCZNIK 1 - NARZĘDZIA WNIOSKOWANIA STATYSTYCZNEGO WYKORZYSTANE W BADANIU 37 ZAŁĄCZNIK 2 ANKIETA CATI DLA UCZESTNIKÓW PROJEKTU, KTÓRZY NIE OTRZYMALI DOTACJI NA ROZPOCZĘCIE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ 38 ZAŁĄCZNIK 3 - ANKIETA CATI DLA GRUPY KONTRFAKTYCZNEJ 41

3 WSTĘP Niniejszy raport prezentuje wyniki badania efektu netto projektu Warszawa Stolicą Ambitnego Biznesu (WSAB). Projekt składał się z dwóch części: Moduł A - wsparcie mieszkańców Warszawy zamierzających podjąć ambitne formy działalności gospodarczej poprzez szkolenia, doradztwo indywidualne i grupowe, przyznanie środków finansowych na rozwój przedsiębiorczości oraz wsparcie pomostowe. Moduł B - promocję przedsiębiorczości i samozatrudnienia w Warszawie poprzez zapewnienie nieodpłatnej indywidualnej usługi informacyjnej (IP) w 2 punktach IP z zakresu rozwoju przedsiębiorczości i samozatrudnienia oraz 2 kampanie promocyjne. Badania prowadzone były w kwietniu 2011r. Wnioski z niniejszego badania zostaną zaprezentowane w raporcie końcowym ewaluacji ex post projektu. PODEJŚCIE I CELE BADAWCZE Impact evaluation (ang. ewaluacja wpływu) 1 zakładająca szacowanie efektu netto danego projektu/programu jest jednym z bardziej zaawansowanych, skutecznych narzędzi ewaluacji skutków inwestycji finansowanych ze środków publicznych, gdyż pomaga ocenić jej rzeczywisty efekt, oddzielając oddziaływanie czynników zewnętrznych. Istotność zastosowania metody porównania stanów kontrfaktycznych 2, jako jedynego narzędzia gwarantującego rzetelne oszacowanie rzeczywistego efektu netto danego 1 Impact evaluation tłumaczone w literaturze przedmiotu jako ewaluacja wpływu (ocena efektów wpływu) lub ocena efektów netto programów. Wg klasyfikacji J. Lennie, M. Perez, S. Ammassari, J. Bisgard, (2006) Definitions of evaluation types, approaches and fields,independent Evaluators Webring, jest to ewaluacja skoncentrowana na poszerzonej, długoterminowej ocenie wpływu lub rezultatów, zamierzonych, jak i niezamierzonych programu bądź interwencji. Zazwyczaj jest realizowana w pewnym odstępie czasu od zakończenia programu lub interwencji (za: Bruska 2009, s. 30). Autorzy proponują tłumaczenie impact evaluation jako ewaluacja wpływu, w odróżnieniu od ewaluacji oddziaływania, w której ocenia się szersze oddziaływanie danego projektu/programu na otoczenie. 2 Koncepcję wykorzystania grup kontrfaktycznych w badaniach tłumaczy Rafał Trzciński: w publikacji Wykorzystanie techniki propensity score matching w badaniach ewaluacyjnych, PARP 2009: Dana jest populacja jednostek I. W danym czasie, każda jednostka i, pochodząca z populacji I, może znaleźć się w

4 programu/projektu zostało dowiedzione w prowadzonych wcześniej badaniach [Michałek et al., 2008]. Najczęściej wykorzystywaną w badaniach ewaluacyjnych metodę badania efektów, polegającą na zmierzeniu wybranych wskaźników przed i po realizacji danej interwencji, nazywa on oceną naiwną (naive evaluation), gdyż nie jest ona w stanie uwzględnić innych czynników (np. koniunktury, zmian w przepisach prawnych) oddziałujących na zjawisko/beneficjentów, których dotyczy projekt/program. I tak, na przykład zbadanie wzrostu zatrudnienia czy dochodów per capita beneficjentów programu zakładającego wsparcie producentów sektora rolnego, nie jest w stanie wytłumaczyć na ile zmiany te wynikały właśnie z faktu otrzymania dotacji, a nie były wynikiem innych, niezależnych od programu czynników. jednej z dwóch sytuacji, które wyraża zmienna D {0, 1}. I tak, dana jednostka może zostać objęta oddziaływaniem wybranego zdarzenia/działania/bodźca wtedy Di = 1 lub może znaleźć się w grupie wykluczonej z obszaru oddziaływania tego zdarzenia/działania/bodźca wtedy Di = 0 (w języku eksperymentu jednostka może należeć odpowiednio do grupy eksperymentalnej lub grupy kontrolnej, zwanej czasem grupą odniesienia). Każdej sytuacji, w jakiej może znaleźć się jednostka, odpowiada potencjalny skutek/wynik, wyrażany przez zmienną Y. W zależności od tego, w jakiej grupie znalazła się jednostka, Y może przyjąć dla niej jedną z dwóch wartości: Yi1 lub Yi0, gdzie Yi1 jest wartością, która zostałaby zaobserwowana, gdyby jednostka znalazła się w grupie eksperymentalnej wystawionej na działanie bodźca zaś Yi0 odpowiada wartości, która zostałaby zaobserwowana, gdyby jednostka znalazła się w grupie kontrolnej. W zależności od tego, do której grupy należy jednostka, jeden z wyników Yi1 lub Yi0 jest wynikiem hipotetycznym nieobserwowanym w rzeczywistości. Przyjmuje się jednak, że jednostki mają przypisane potencjalne wyniki dla każdego z dwóch stanów: dlatego, w którym się rzeczywiście znalazły oraz dla tego, w którym mogłyby się znaleźć. Innymi słowy, każda jednostka z grupy eksperymentalnej i z grupy kontrolnej ma przypisany obserwowalny efekt, ale także nieobserwowalny efekt kontrfaktyczny. Zakłada się, że osoby mają przyporządkowane wyniki do wszystkich potencjalnych stanów, w jakich mogą się znaleźć.

5 Wyk. Przykład naiwnej ewaluacji efektów programu Źródło: Materiały konferencyjne IV Konferencji Ewaluacyjnej PARP 2008, Jerzy Michałek Unywersytet w Kilonii Zastosowanie metody analizy sytuacji kontrfaktycznych pozwala na udzielenie odpowiedzi na najważniejsze z punktu widzenia oceny rzeczywistych efektów projektu/programu pytanie: Jaka byłaby sytuacja beneficjentów, gdyby nie mieli oni możliwości skorzystania ze wsparcia w ramach programu? 3. Dzięki niej możemy wskazać na wystąpienie pozytywnego lub negatywnego efektu netto danej interwencji, co pokazuje poniższy wykres. 3 Michalek, Zarnekow, Stulrajter, and Klank, (2008), Cartographic and statistical analysis of RDI in Poland and Slovakia. Regional Report RR3-2, University of Kiel

6 Wyk. Istotność uwzględnienia w badaniach jednostek niebiorących udziału w ewaluowanym programie/projekcie (porównania sytuacji kontrfaktycznej do sytuacji badanej) Źródło: Materiały konferencyjne IV Konferencji Ewaluacyjnej PARP 2008, Jerzy Michałek Unywersytet w Kilonii Analiza opublikowanych w Polsce w ostatnich latach raportów ewaluacyjnych wskazuje, że zastosowanie metody szacowania efektu netto dotyczyło nieznacznej części 4. Dla przykładu, metodę szacowania efektu netto na podstawie analizy stanów kontrfaktycznych wykorzystano w badaniu przeprowadzonym przez PBS na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości w kontekście oceny wpływu programów aktywizacji zawodowej. Efektem brutto był określany procent beneficjentów, którzy znaleźli pracę po określonym czasie od rozpoczęcia programu, za efekt netto uznano beneficjentów, którzy znaleźli pracę po określonym czasie od rozpoczęcia programu, a nie zaleźliby jej bez udziału w programie. Autorzy raportu dowiedli, że przy porównaniu odsetków zatrudnionych wśród beneficjentów i w grupie kontrolnej można zaobserwować, iż już w pierwszym miesiącu od zakończenia udziału w programie beneficjenci podejmowali pracę statystycznie istotnie częściej niż osoby należące do grupy kontrolnej. Porównanie zjawiska dla grupy 4 Analiza prowadzona w ramach badań nad adaptacją tej metody w ocenie inwestycji infrastrukturalnych. Wojtowicz et al., 2009, Adaptacja metodologii pomiaru efektu netto interwencji publicznych do potrzeb sektora infrastruktury transportowej

7 biorącej udział w programie i grupy kontrolnej przeprowadzono dla kolejnych 12 miesięcy, co dało podstawy do wyciągnięcia rzetelnych wniosków dotyczących wystąpienie efektu netto realizowanego programu. Wyk. Odsetek zatrudnionych po określonym czasie od udziału w programie aktywizacyjnym Źródło: R. Konarski, M. Kontarowski, Zastosowanie metody propensity score matching w ewaluacji ex-post, w: Ewaluacja ex-post Teoria i praktyka badawcza, pod red. A Haber, PARP, Warszawa 2007 Podejście metodologiczne badania efektu netto jest zgodne ze stanowiskiem Komisji Europejskiej, która podkreśla, że gdy mówimy, że dane efekty zostały wyprodukowane lub spowodowane przez program, oznacza to, że gdyby program nie miał miejsca, lub miałby miejsce w innej formie lub innym stopniu, efekty te nie wystąpiłyby lub nie wystąpiłyby w tym samym stopniu. Oznacza to, że ważne jest, by mieć precyzyjny obraz tego, co stałoby się bez programu. 5 Określenie efektu netto projektu pomaga więc ocenić jego rzeczywisty efekt, oddzielając oddziaływanie czynników zewnętrznych. Badanie efektu netto miało na celu odpowiedź na główne pytanie: Jaki jest rzeczywisty efekt realizacji projektu (efekt netto), a więc czy odsetek osób, które założyły działalność gospodarczą istotnie różni się w grupie osób, które wzięły udział w projekcie i grupie osób, które nie były jego uczestnikami? 5 Ewaluacja programów wydatków Unii Europejskiej. Przewodnik. Komisja Europejska, styczeń 1997, s. 39

8 Zbadano również: - na ile fakt, nieprzystąpienia do projektu lub uczestnictwo w projekcie niezakończone otrzymaniem bezzwrotnej dotacji, wpływa na decyzje o rozpoczęciu własnej działalności gospodarczej; - czy fakt nieprzystąpienia do projektu lub uczestnictwo w projekcie niezakończone otrzymaniem bezzwrotnej dotacji, ma znaczenie przy podjęciu decyzji o aplikowaniu o udział w innych projektach współfinansowanych ze środków unijnych; - jaki jest stopień wykorzystania innych (niż dotacje udzielane w ramach projektu WSAB) źródeł kapitału niezbędnego do rozpoczęcia działalności gospodarczej wśród beneficjentów projektu i grupy kontrfaktycznej. Dodatkowo pozyskane zostały opinie uczestników projektu, którzy nie otrzymali bezzwrotnej dotacji w ramach projektu Warszawa Stolicą Ambitnego Biznesu (WSAB), dotyczące skuteczności szkoleń w zakresie upowszechnienia wiedzy związanej z zakładaniem działalności gospodarczej, promocją przedsiębiorczości i samozatrudnienia.

9 ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE Badanie efektu netto jest jednym z elementów oceny projektu WSAB w zakresie osiągnięcia określonych we wniosku o dofinansowanie krótkoterminowych celów przedsięwzięcia. Oszacowanie efektu netto pozwala na ocenę związku przyczynowego między realizacją projektu a obserwowanymi wynikami. Ustalenie przyczynowego wpływu realizacji projektu wymagało: zmierzenia efektu całkowitego projektu, jako ogólnej zmiany w zakresie zdefiniowanym przez cel; oddzielenia zmiany niezależnej realizowanego projektu od zmiany, którą można przypisać wpływowi interwencji (efekt netto) 6. Badania ankietowe prowadzone zarówno na uczestnikach projektu, którym nie została przyznana dotacja, jak i na grupie kontrfaktycznej pozwoliły także na zidentyfikowanie alternatywnych w stosunku do projektu źródeł pozyskiwania środków finansowych niezbędnych do uruchomienia biznesu, oraz planów badanych osób w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej i korzystania w tym celu ze środków unijnych. Dodatkowo grupie uczestników projektu zadano pytania dotyczące oceny przydatności wiedzy, jaką zdobyli w trakcie części szkoleniowej oraz opinii na temat skuteczności projektu jako narzędzia rozwoju przedsiębiorczości. Do dalszych analiz wykorzystano także wyniki uczestników osiągnięte na egzaminie, kończącym część szkoleniową projektu. ETAPY BADAŃ Badanie efektu netto WSAB w zakresie realizacji celu dotyczącego wzrostu liczby uruchomionych działalności gospodarczych na terenie Warszawy, przebiegało w kilku, opisanych niżej etapach. 6 Górniak J., (2007), Ewaluacja w cyklu polityk publicznych, w: Ewaluacja funduszy strukturalnych perspektywa regionalna, red. S. Mazur, wyd: Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Małopolska Szkoła Administracji Publicznej, Kraków

10 1. Określenie odsetka uczestników projektu, którzy założyli działalność gospodarczą (zarówno przy wsparciu finansowym uzyskanym w ramach projektu, jak i bez wsparcia). W celu uzupełnienia danych pochodzących z dokumentacji projektowej dotyczących liczby osób, które rozpoczęły działalność gospodarczą przy wykorzystaniu bezzwrotnej dotacji, przeprowadzone zostało badanie ankietowe metodą CATI wśród beneficjentów, którzy brali udział w projekcie, ale nie otrzymali dotacji na realizację planowanego przedsięwzięcia. Badana populacja liczyła N=285 osób z czego 143 osoby były uczestnikami pierwszej, 142 drugiej tury projektu WSAB. W przypadku niemożności zbadania całej populacji, przewidziano zastosowanie estymacji punktowej do określenia liczby wszystkich beneficjentów projektu, którzy rozpoczęli i w chwili badań aktywnie prowadzili działalność gospodarczą. 2. Określenie grupy kontrfaktycznej i zbadanie rozwoju przedsiębiorczości w tej grupie. Etap ten wymagał podjęcia następujących działań: - identyfikacja i stworzenie bazy danych osób, które zgłosiły chęć uczestnictwa w projekcie lecz nie wzięły w nim udziału, jako grupy posiadającej cechy najbardziej zbliżone do wybranych cech beneficjentów projektu (w tym wypadku była to chęć założenia działalności gospodarczej oraz zamieszkiwanie w Warszawie), - losowe dobranie próby ze stworzonej bazy danych osób, które aplikowały o udział w projekcie i przeszły etap oceny formalnej (N=2307) o liczebności n=357 osób odpowiadającej liczbie uczestników obu tur projektu WSAB stworzenie tzw. grupy kontrfaktycznej, - przeprowadzanie badań ankietowych metodą CATI, w ramach których zbadany został m.in. odsetek osób, które założyły działalność gospodarczą. 3. Analiza zebranych danych oraz zestawienie i porównanie badanej zmiennej w grupie kontrfaktycznej i grupie beneficjentów ostatecznych w celu oszacowania efektu netto projektu. 4. Analiza wpływu wybranych czynników na rozpoczęcie działalności gospodarczej w grupie uczestników projektu, którym nie została przyznana dotacja.

11 Ostatnim etapem badań (nie związanym z szacowaniem efektu netto) była analiza innych, uzyskanych w ramach przeprowadzonych ankiet, danych dotyczących opinii beneficjentów projektu, którzy nie otrzymali dotacji, na temat skuteczności projektu w zakresie upowszechnienia wiedzy związanej z zakładaniem działalności gospodarczej, promocji przedsiębiorczości i samozatrudnienia oraz oceny poszczególnych elementów wdrażania WSAB. Schemat szacowania efektu netto projektu WSAB Źródło: opracowanie własne.

12 PRZEBIEG I WYNIKI BADAŃ Badania prowadzone były w kwietniu 2011 r. W ramach badania efektu netto w sumie przebadanych zostało 479 osób. Badania prowadzone metodą CATI objęły dwie grupy: uczestników projektu, którzy nie otrzymali dotacji na realizację zaproponowanego przedsięwzięcia oraz tzw. grupę kontrfaktyczną. W badaniu pierwszej grupy udział wzięły 122 osoby, co stanowi 43% populacji osób, będących uczestnikami obu tur projektu, które nie otrzymały dotacji (N=282. Najczęstszą przyczyną niewzięcia udziału w badaniu była niemożność uzyskania połączenia telefonicznego. Kilkanaście osób odmówiło udziału w badaniu. Biorąc pod uwagę powyższe można stwierdzić, że próba wyodrębniona do badania była reprezentatywna dla całej 282 elementowej zbiorowości. W badaniu grupy kontrfaktycznej udział wzięło 357 losowo wybranych z bazy danych osób aplikujących o uczestnictwo, które nie zakwalifikowały się do udziału w projekcie WSAB. Tab. 1. Liczebność badanych populacji oraz liczba osób biorących udział w badaniu Liczebność badanej populacji (N) Liczba zbadanych osób (n) Uczestnicy projektu, którzy nie otrzymali dotacji Tura I 139 Tura II 143 Tura I 57 Tura II 65 Grupa kontrfaktyczna Źródło: opracowanie własne SKUTECZNOŚĆ PROJEKTU W ZAKRESIE WSPIERANIA ZAKŁADANIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ SZACOWANIE EFEKTU NETTO Określenie skuteczności projektu w zakresie realizacji celu dotyczącego wzrostu liczby uruchomionych działalności gospodarczych na terenie Warszawy wiąże się z odpowiedzią na pytanie jaki jest rzeczywisty efekt netto projektu, a więc czy odsetek

13 osób, które założyły działalność gospodarczą istotnie różni się w grupie osób, które wzięły udział w projekcie i grupie osób, które nie były jego uczestnikami? W wyniku realizacji projektu działalność gospodarczą rozpoczęły 222 osoby, z czego wsparcie finansowe w postaci bezzwrotnej dotacji otrzymały 72 osoby (po 36 osób w ramach każdej tury). Ponieważ jednym z warunków ubiegania się o dotację było zarejestrowanie działalności gospodarczej, weryfikacji poddano liczebność grupy uczestników projektu, która pomimo faktu, że nie otrzymała dotacji w momencie realizacji badań aktywnie prowadziła swoje firmy. Na pytanie zadane uczestnikom obu tur projektu (próba badawcza: 122 osoby): Czy działalność ta jest aktywnie prowadzona (nie została zawieszona lub zlikwidowana)? pozytywnej odpowiedzi udzieliło 40 osób, co stanowi 32,7% badanej próby. Przyjmując 32,7% jako estymator punktowy frakcji wszystkich uczestników projektu, które nie otrzymały dotacji (przy błędzie standardowym oceny równym 0,04) można założyć, że liczba osób, które założyły i aktywnie prowadzą działalność gospodarczą wśród całej populacji (N=282) wynosi 92. Dodając liczbę uczestników projektu, którzy rozpoczęli i aktywnie prowadzą działalność gospodarczą bez dotacji do liczby osób, które rozpoczęły i prowadzą działalność gospodarczą przy wsparciu dotacji, otrzymujemy wynik 164, co stanowi około 46% wszystkich uczestników projektu. Dla porównania: wyniki badań grupy kontrfaktycznej wskazują, że odsetek osób, które zdecydowały się na rozpoczęcie działalności gospodarczej wyniósł 22% (79 osób w grupie 357 ankietowanych). Należy więc stwierdzić, że projekt WSAB wygenerował dodatni efekt netto: różnica pomiędzy liczbą uczestników projektu, którzy rozpoczęli samodzielną działalność gospodarczą (przy wsparciu dotacją lub bez wsparcia), a liczbą osób z grupy kontrfaktycznej, które rozpoczęły samodzielną działalność gospodarczą jest wyższa o 24 punkty procentowe (46%-22%=24 pkt procentowe).

14 Tab. 1. Prowadzenie działalności gospodarczej a udział w projekcie WSAB Aktywnie prowadzą Nie prowadzą działalność gospodarcza działalności gospodarczej Suma n % n % N % Uczestnicy projektu 164 (72+92) 45, , Grupa kontrfaktyczna 79 22, , Źródło: opracowanie własne Poniższe dane w formie graficznej przedstawia wykres 1. Wyk. 1. Odsetek nowopowstałych, aktywnie prowadzonych firm w grupie uczestników projektu WSAB oraz w grupie kontrfaktycznej Źródło: opracowanie własne

15 Związek pomiędzy uczestnictwem w projekcie a uruchomieniem własnej firmy został dodatkowo potwierdzony testem niezależności χ 2. Pozytywnie zweryfikowana została hipoteza, że uczestnictwo w projekcie wpłynęło na podjęcie i aktywne prowadzenie samodzielnej działalności gospodarczej. 7 Warto podkreślić, że analizowane dane wskazują na wystąpienie w wyniku realizacji projektu tzw. efektu dźwigni. Efekt ten występuje wówczas, gdy interwencja publiczna skłania beneficjentów bezpośrednich do wydatków prywatnych na cele interwencji. W ewaluowanym projekcie fakt nieotrzymania dotacji nie przełożył się na bierność uczestników projektu odsetek uczestników projektu, którzy zdecydowali się na uruchomienie własnego biznesu bez wsparcia publicznego (26%) była wyższa o 4 punkty procentowe od liczby osób z grupy kontrfaktycznej, które rozpoczęły działalność gospodarczą (22%). Wyk. 2. Liczba nowopowstałych przedsiębiorstw w grupach uczestników projektu oraz kontrfaktycznej Źródło: opracowanie własne 7 Wyliczona wartość χ2 wyniosła 5,53. Prawdopodobieństwo błędu I-ego rodzaju jest bardzo małe i wynosi p=0,

16 Wystąpienie efektu dźwigni który w tym przypadku spowodował, że uczestnicy projektu zaangażowali w rozwój przedsiębiorczości środki inne niż publiczne przeznaczone na realizację WSAB - może wynikać ze skuteczności szkoleń i konsultacji przewidzianych w ramach projektu. Ich uczestnicy zostali wyposażeni w wiedzę praktyczną, uzyskali fachową pomoc, co ułatwiło im rozpoczęcie działalności gospodarczej, przekonało o możliwościach powodzenia przedsięwzięcia i w konsekwencji zasadności zmoblilizowania środków własnych na jego realizację. Hipoteza o wpływie jakości szkoleń na rozpoczęcie działalności gospodarczej zostanie zweryfikowana na podstawie analizy oceny praktyczności wiedzy dokonanej przez beneficjentów ostatecznych, biorących udział w badaniu. Zbadany zostanie także ewentualny związek pomiędzy zdaniem egzaminu kończącego część szkoleniową a faktem uruchomienia firmy przez beneficjentów, którym nie została przyznana dotacja. Zidentyfikowane zostaną także alternatywne źródła, z których badane osoby pokrywały koszty niezbędne do uruchomienia ich firm.

17 OCENA CZĘŚCI SZKOLENIOWEJ PROJEKTU A ZAŁOŻENIE SAMODZIELNEJ DZIAŁALNOSCI GOSPODARCZEJ BEZ WSPARCIA FINANSOWEGO W RAMACH WSAB W badaniu podjęto próbę weryfikacji na ile wiedza przekazana uczestnikom w części szkoleniowej jej praktyczność i stopień przyswojenia przez beneficjentów potwierdzony faktem zdania ezgaminu miała odzwierciedlenie w fakcie rozpoczęcia prowadzenia własnego biznesu. Po pierwsze zbadano więc zależności pomiędzy subiektywną oceną beneficjentów nt. przydatności zdobytej wiedzy a założeniem i aktywnym prowadzeniem firmy. Uczestnicy projektu, biorący udział w badaniu poproszeni zostali o ocenę skuteczności projektu w zakresie przydatności i praktyczności przekazywanej im wiedzy w kontekście umiejętności założenia i prowadzenia własnej działalności gospodarczej. W sześciostopniowej skali, gdzie 1 oznaczało, że zdobyta wiedza okazała się w ogóle nie przydatna, a 6, że była ona bardzo przydatna, uczestnicy projektu najczęściej wybierali ocenę 4. Wyk 3. Przydatność i praktyczność wiedzy w kontekście umiejętności założenia i prowadzenia własnej działalności gospodarczej Źródło: opracowanie własne

18 Okazuje się jednak, że odczucia respondentów dotyczące przydatności zdobytej w ramach projektu wiedzy nie miały przełożenia na fakt założenia działalnosci gospodarczej. Pomiędzy zmiennymi nie istnieje istotny związek, co potwierdza analiza danych zawartych w tabeli kontyngencji i wartość testu Chi 2. 8 Tab 1. Ocena przydatności wiedzy a założenie i aktywne prowadzenie firmy Firma została założona i jest aktywnie prowadzona Ocena przydatności wiedzy Wiersz - Razem Liczba NIE % z kolumny 50% 79% 56% 61% 82% 75% % z wiersza 6% 13% 17% 24% 28% 11% % z całości 4% 9% 11% 16% 19% 7% 67% Liczba TAK % z kolumny 50% 21% 44% 39% 18% 25% % z wiersza 13% 8% 28% 33% 13% 8% % z całości 4% 2% 9% 11% 4% 2% 33% Liczba Ogół grup % z całości 8% 11% 20% 27% 23% 10% Źródło: opracowanie własne W toku analiz zaobserwowano natomiast inną zależność, a mianowicie osoby, które zdały egzamin z części teoretycznej istotnie częściej zakładały własne firmy. 9 Może wynikać to z faktu, że osoby zdeterminowane do rozpoczęcia działalności gospodarczej bardziej przykładały się do nauki, chcąc jak najwięcej skorzystać z oferowanych im kursów. Beneficjenci, którzy mniej poważnie podchodzili do kwestii założenia własnego przedsiębiorstwa, nie widzieli wymiernych korzyści z przekazywanej im na zajęciach wiedzy. Zidentyfikowana zależność może być jednak wynikiem innej sytuacji zdanie 8 Chi^2 Pearsona: 7,40648, df=5, p=, Chi^2 Pearsona: 5,64461, df=1, p=,017511

19 egaminu potwierdza, że dana osoba posiada wiedzę niezbędną do prowadzenia własnej firmy. Znajduje to odzwierciedlenie w relatywnie wyższym procencie firm przez te osoby (38,3%) niż w grupie osób, które egzaminu nie zdały (14,29%). Świadczyłoby to o odpowiednim doborze programu oraz o efektywności części szkoleniowej w przygotowaniu uczestników projektu do rozpoczęcia prowadzenia biznesu. Tab 2. Wynik egzaminu końcowego a założenie i aktywne prowadzenie firmy Firma została założona i jest aktywnie prowadzona Zdał/a egzamin Nie zdał/a egzaminu Liczba nie % z kolumny 61,7% 85,71% % z wiersza 70,7% 29,27% % z całości 47,5% 19,67% Liczba tak 36 4 % z kolumny 38,3% 14,29% % z wiersza 90,0% 10,00% % z całości 29,5% 3,28% Liczba Razem % z całości 77% 23% Źródło: opracowanie własne

20 ALTERNATYWNE ŹRÓDŁA POZYSKIWANIA KAPITAŁU NIEZBĘDNEGO DO URUCHOMIENIA FIRMY W ramach projektu WSAB, dla części beneficjentów przewidziano wsparcie finansowe na rozpoczęcie działalności firmy. 20% wszystkich uczestników projektu otrzymało bezzwrotną dotację na pokrycie kosztów niezbędnych do uruchomienia własnej działalności gospodarczej. Pozostali beneficjenci, którzy po zakończeniu cześci szkoleniowej chcieli zrealizować swoje pomysły na biznes, na pokrycie związanych z tym kosztów musieli szukać innych źródeł finansowania. W celu identyfikacji innych niż dotacja w ramach projektu źródeł finansowania, badanym zadano pytanie: skąd pochodziły środki finansowe, które zainwestował/a Pan/i w rozpoczęcie działalności gospodarczej?. Wyk 4. Alternatywne źródła finansowania kosztów związanych z rozpoczęciem działalności w badanych grupach Źródło: opracowanie własne Ponad 88% uczestników projektu, którzy nie otrzymali dotacji, a mimo to zdecydowali się na rozpoczęcie i prowadzenie działalności gospodarczej, przeznaczyło na ten cel środki własne, jedna osoba zadeklarowała pozyskanie dotacji ze środków UE innych niż te, z których realizowany był WSAB. Wyniki dotyczące źródeł finansowania

21 rozpoczęcia działalności w grupie kontrfaktycznej nieco się różnią, aczkolwiek także w tej grupie największy odsetek respondetów wskazał na środki własne (74%). Wyższy w tej grupie jest procent osób decydujących się na pozyskanie środków unijnych innych niż te dostępne w ramach WSAB (16 %). Czternaście punktów procentowych różnicy we wskazaniu na wykorzystanie środków własnych w obu grupach potwierdza wystąpienie efektu dźwigni beneficjenci w większym stopniu angażują środki prywatne, podczas gdy osoby nie będące beneficjentami projektu, częściej poszukują dofinansowania w ramach pomocy publicznej. Na obecnym etepie prowadzenia działalności środki finansowe nie są potrzebne 5% respodnetów z grupy beneficjentów projektu i 4% respondentów z grupy kontrfaktycznej. Warto zwrócić uwagę na fakt, że zarówno uczestnicy projektu, jak i osoby z grupy kontrfaktycznej w znikomym stopniu pokrywały wkład finansowy niezbędny do prowadzenia firm z zaciągniętego kredytu. Taka sytuacja może wynikać z kilku przyczyn trudności w zaciąganiu kredytów komercyjnych związanych z niechęcią banków do wspierania przedsięwzięć nowych, których powodzenie obarczone jest stosunkowo dużym ryzykiem, lub z ich wysokimi kosztami, które trudno jest udźwignąć nowopowstałemu przedsiębniorstwu. W kontekście takiego wniosku należy podkreślić istotność projektów ukierunkowanych na wsparcie przedsiębiorstw w pierszej fazie ich działalności, charakteryzującej się dużym ryzykiem utraty płynności finansowej i ograniczonymi możliwościami pozyskania środków z instytucji komercyjnych współfinansowanych ze środków publicznych. Powodem obserwowanego niskiego odsetka osób posiłkujących się kredytem może być jednak specyfika osób aplikujących do udziału w projektach dofinansowanych ze środków unijnych ich decyzja o przystąpieniu do projektu jest konsekwencją niechęci lub niemożności zaciągnięcia kredytu na komercyjnych warunkach. REALIZACJA PRZEDSIĘWZIĘCIA PROPONOWANEGO NA ETAPIE REKRUTACJI Osoby, które zadeklarowały, że rozpoczęły aktywną działalność gospodaczą w przeważającej większości realizują pomysł, który prezentowały w postaci biznes planu aplikując o udział w projekcie WSAB.

22 Wyk 5. Czy działalność gospodarcza opiera się na pomyśle (biznes planie), który był oceniany w ramach ubiegania się o uczestnictwo w projekcie WSAB? Źródło: opracowanie własne Odsetek ten nieznacznie różni się w przypadku uczestników projektu oraz osób, które nie zakwalifikowały się do uczestnictwa w pierwszej grupie wyniósł 77%, a w drugiej 73%. W obu grupach istotnie różni się natomiast liczba wskazań na modyfikację pierwotnych pomysłów. W grupie osób, które nie wzięły udziału w projekcie procent osób wdrażających przedsięwzięcie odbiegające w pewnym zakresie od zaproponowanego na etapie rekrutacji jest większy o 13 punktów procentowych. Wynika to najprawdopodobniej z faktu, że osoby, które nie brały udziału w projekcie, miały pełną swobodę modyfikacji swoich idei, uczestnicy projektu natomiast w większym stopniu mogli się czuć zobligowani do pracy na przedstawionych na etapie rekrutacji pomysłów na założenie firmy w formie biznesplanów. Ciekawić mogą natomiast wyniki dotyczące stosunkowo wysokiego w obu grupach odsetka -23% w grupie uczestników projektu i 27% w grupie kontrfaktycznej osób, które realizują zupełnie nowy pomysł na biznes. Wskazuje to na małe przywiązanie do zgłaszanej na etapie rekrutacji koncepcji planowanego przedsięwzięcia. Przyczyn takiego stanu rzeczy może być kilka np. osoby aplikujące do udziału w projekcie są

23 przekonane o korzyściach zdobycia wykształcenia z zakresu przedsiębiorczości niezależnie od faktu, czy mają jasno sprecyzowany pomysł na biznes i są zdeterminowane do jego realizacji. Inne wytłumaczenie może dotyczyć osób, które chcą zostać przedsiębiorcami, przedstawiają propozycję na własny biznes, ale w trakcie prowadzonhych zajęć i konsultacji, które dostarczają im wiedzy i pozwalają na głębszą i bardziej precyzyjną analizę finansową, sytuacji rynkowej, warunków wstępnych planowanego przedsięwzięcia, zdają sobie sprawę, że powodzenie przedsięwzięcia jest obarczone dużym ryzykiem. Dlatego też decydują się na porzucenie pierwotnych planów szukając nowych szans na rynku. Istnieje także możliwość wystąpienia sytuacji, w której osoby, aby zakwalifikować się do projektu oferującego bezzwrotne dotacje, przystępują do niego bez sprecyzowanych idei na własną działalność, powodowani chęcią uzyskania wsparcia publicznego. W kontekście zwiększenia skuteczności projektów podobnych do WSAB, należałoby podjąć dalsze badania w kierunku identyfikacji przyczyn tak znacznego procentu osób rezygnujących z proponowanej na etapie rekrutacji koncepcji na własną firmę. Wyniki takich badań mogłyby dać podstawy do zmian w założeniach projektu w zakresie rertutacji lub oferty szkoleniowo-doradczej. PLANY DOTYCZĄCE ROZPOCZĘCIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ W toku niniejszych badań określono odsetek osób z obydwu badanych grup uczestników projektu, którzy nie otrzymali dotacji oraz grupy kontrfaktycznej, które to osoby, pomimo zgłoszonej na etapie rekrutacji chęci założenia własnej firmy, nie zdecydowały się na jej uruchomienie. W pierwszej grupie wskaźnik ten miał wartość 54,1%, a w drugiej 77,9%. W celu zbadania planów dotyczących rozpoczęcia działalności gospodarczej, osobom tym zadane zostało pytanie dotyczące ich planów związanych z założeniem własnego biznesu, a nastęnie zweryfikowano hipotezę o występowaniu istotnych rożnic w tym zakresie w obu grupach.

24 Wyk 6. Czy planuje Pan/i w najbliższym czasie rozpoczęcie działalności gospodarczej? Źródło: opracowanie własne Analiza uzyskanych odpowiedzi wskazuje, że chęć założenia w najbliższej przyszłości własnej firmy deklaruje ponad połowa badanych z grupy kontrfaktycznej, natomiast wskaźnik ten wśród uczestników projektu wynosi jedynie 42%. Więcej natomiast, bo aż 46,5% ankietowanych beneficjentów projektu w porównaniu do 27% osób z grupy kontrfaktycznej, nie zamierza w najbliższym czasie podejmować własnej działalności gospodarczej. Wyraźna różnica pomiędzy ankietowanymi z obu grup dotyczy także niezdecydowania w tym zakresie (odpowiedzi trudno powiedzieć udzieliło 21% uczestników projektu, którzy nie uruchomili do tej pory biznesu i 11% respondentów z grupy kontrfaktycznej). Testy statystyczne wykazały, że czynnikiem różnicującym w istotny sposób wyniki odpowiedzi uzyskane na pytanie dotyczące planów związanych z podjęciem działalności gospodarczej jest fakt wzięcia lub nie udziału w projekcie.10 Należy więc zastanowić się dlaczego uczestnictwo w projekcie negatywnie wpłynęło na chęć 10 Chi^2 Pearsona: 10,8099, przy poziomie istotności p=,004496

25 podjęcia samozatrudnienia. Mogło być to spowodowane tym, że udział w szkoleniach i skorzystanie z doradztwa uświadomiło części beneficjentów, że z pewnych względów np. niewystarczającej wiedzy, braku predyspozycji i cech przedsiębiorczych itp. nie powinni poświęcać swojej przyszłosci karierze przedsiębiorcy. Zdobyta w części szkoleniowej i doradczej wiedza pozwoliła im na lepszą ocenę i negatywną weryfikację swoich szans powodzenia w prowadzeniu swojej firmy. CHĘĆ UDZIAŁU W PROJEKCIE WSPÓŁFINANSOWANYM ZE ŚRDOKÓW UE LUB CHĘĆ POZYSKANIA DOTACJI NA ZAŁOŻENIE FIRMY W ramach badania efektu netto podjęto również próbę określenia, czy osoby, które nie otrzymały dotacji (zarówno te, które były beneficjentami WSAB, jak i te, z grupy kontrfaktycznej) będą chciały wziąć udział w podobnym projekcie lub pozyskać dotację w ramach innych działań wspófinansowanych ze środków UE oraz na ile ma na to wpływ fakt udziału w projekcie WSAB. Wyk 7. Czy w bliskiej przyszłości planuje Pan/i udział w projekcie współfinansowanym ze środków UE lub wystąpienie o dotację ze środków UE na rozpoczęcie działalności gospodarczej? Źródło: opracowanie własne

26 Wyniki badań ankietowych wskazują, że chęć skorzystania ze wsparcia w ramach innego projektu UE lub dotacji zadeklarowało 34% beneficjentów WSAB i 47% osób z grupy kontrfaktycznej. Większa różnica dotyczy procentu wskazań negatywnych - 49% wśród beneficjentów i 26% w grupie kontrfaktycznej. W tym przypadku różnica ta wynosi 23 punkty procentowe. Niezdecydowanie w tej kwestii zadeklarowało odpowiednio 17% i 27% respondentów z grupy beneficjentów i grupy kontrfaktycznej. Biorąc pod uwagę powyższe można stwierdzić, że beneficjenci projektu są bardziej zdecydowani w większości nie będą już korzystali z pomocy unijnej czy to w formie szkoleń czy dotacji bezpośrednich. Wytłumaczeniem, podobnie jak w przypadku deklaracji braku chęci do podjęcia działalności gospodarczej, może być fakt, że udział w projekcie uświadomił beneficjentom, że nie są predysponowani do podjęcia samozatrudnienia.

27 ANALIZA DANYCH ZEBRANYCH W TOKU BADAŃ ANKIETOWYCH METODĄ CATI PROWADZONYCH WŚRÓD UCZESTNIKÓW PROJEKTU WSAB, KTÓRZY NIE OTRZYMALI DOTACJI Zebrane w toku badań dane mogą posłużyć ocenie skuteczności pozostałych celów krótkoterminowych projektu (tj. upowszechnienia wiedzy z zakresu zakładania działalności gospodarczej, promocji przedsiębiorczości i samozatrudnienia) w opinii badanej grupy, a więc beneficjentów, którzy nie otrzymali dotacji. SKUTECZNOŚĆ PROJEKTU W UPOWSZECHNIANIU WIEDZY O PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Uczestnicy projektu, biorący udział w badaniu poproszeni zostali o ocenę skuteczności projektu w zakresie przydatności i praktyczności przekazywanej im wiedzy w kontekście umiejętności założenia i prowadzenia własnej działalności gospodarczej. W sześciostopniowej skali, gdzie 1 oznaczało, że zdobyta wiedza okazała się w ogóle nie przydatna, a 6, że była ona bardzo przydatna, uczestnicy projektu najczęściej wybierali ocenę 4. Niemniej należy podkreślić, że przydatność wiedzy potwierdziło ponad 60% ankietowanych, wybierając wartość 4 lub więcej.

28 Wyk 8. Przydatność i praktyczność wiedzy w kontekście umiejętności założenia i prowadzenia własnej działalności gospodarczej (ocena w skali 1-6) Źródło: opracowanie własne 53% badanych beneficjentów zadeklarowało, że nie miało w praktyce możliwości wykorzystania wiedzy zdobytej na zajęciach prowadzonych w ramach projektu WSAB. Jest to związane ze zidentyfikowanym w ramach badań efektu netto odsetkiem beneficjentów, którzy rozpoczęli i aktywnie prowadzą działalność, mimo faktu nie otrzymania środków finansowych na ten cel w ramach projektu. Wskaźnik ten wyniósł niespełna 33%.

29 Wyk 9. Czy miał Pan/i możliwość wykorzystania wiedzy zdobytej w ramach projektu WSAB w praktyce? Źródło: opracowanie własne Bardzo zbliżona do oceny przydatności i praktyczności wiedzy przekazywanej na zajęciach była ocena projektu WSAB jako narzędzia wspierania i promowania samozatrudnienia. 61% badanych beneficjentów projektu, którzy nie otrzymali dotacji uznało projekt za skuteczną formę promocji samozatrudnienia. 17% wyraziło opinię przeciwną, a co piąty respondent miał trudności z jednoznaczną oceną.

30 Wyk 10. Czy uważa Pan/i, że projekt WSAB jest skuteczną formą wspierania i promowania samozatrudnienia? Źródło: opracowanie własne Biorąc pod uwagę fakt, że badaną grupą byli uczestnicy projektu, którzy nie otrzymali bezzwrotnej dotacji na uruchomienie biznesu, a więc ich korzyści z udziału w projekcie ograniczały się do pozyskania nowej wiedzy i umiejętności oraz skorzystania z usług doradczych, wynik ten można uznać za bardzo pozytywny. Można przypuszczać, że odsetek osób, które otrzymały dotację i pozytywnie ocenią skuteczność projektu we wsparciu i promocji przedsiębiorczości będzie wyższy, co należy jednak poddać weryfikacji w dalszych badaniach. Skuteczność upowszechnienia wiedzy o przedsiębiorczości oraz promocja samozatrudnienia zostały zbadane w kontekście przekazywania przez beneficjentów zdobytej w ramach projektu wiedzy osobom z ich otoczenia. Niemal połowa respondentów potwierdziła, że miała okazję podzielenia się nową wiedzą z rodziną czy znajomymi.

31 Wyk 11. Czy miał Pan/i okazję podzielenia się wiedzą zdobytą w ramach projektu WSAB z innymi osobami np. Członkami rodziny, znajomymi itp.? Źródło: opracowanie własne Jedną z form promocji zarówno projektu, jak i wspieranej w jego ramach przedsiębiorczości jest rozpowszechnianie pozytywnych opinii o projekcie i zachęcanie innych do udziału w podobnych przedsięwzięciach. O skutecznej promocji założeń realizowanych w ramach WSAB świadczą wyniki uzyskanych od respondentów odpowiedzi na pytanie:.czy poleciłby Pan/i udział w podobnym projekcie innym osobom np. Członkom rodziny, znajomym?. 67% badanych zadeklarowała, że rekomendowałaby uczestnictwo w podobnym projekcie swoim bliskim. Co piąta osoba nie poleciłaby udziału w projekcie, natomiast 17% beneficjentów nie było w tej kwestii zdecydowanych. Uzyskane wyniki świadczą także o zadowoleniu znacznej większości beneficjentów z uczestnictwa w projekcie.

32 Wyk 12. Czy poleciłby Pan/i udział w podobnym projekcie innym osobom np. Członkom rodziny, znajomym? Źródło: opracowanie własne Uzyskane wyniki także świadczą o zadowoleniu znacznej większości beneficjentów z uczestnictwa w projekcie. OCENA WYBRANYCH ELEMENTÓW PROJEKTU WSAB Badania ankietowe, prowadzone na beneficjentach, którzy nie otrzymali dotacji, umożliwiły zebranie ich opinii na temat wybranych elementów projektu WSAB. Należy zaznaczyć, że ocena dokonana została z pewnej perspektywy czasowej, gdyż badania prowadzone były po upływie kilku lub kilkunastu miesięcy od zakończenia części szkoleniowej projektu (wraz z zakończeniem części szkoleniowej ta grupa badanych kończyła swój udział w projekcie). Respondenci poproszeni zostali o ocenę przy użyciu skali ocen szkolnych od 1 do 6 następujących obszarów/komponentów projektu: Wartość merytoryczna Sposób przekazywania wiedzy Świadczone doradztwo

33 Funkcjonowanie projektu w sieci www. Sprawność organizacji Wyniki badań przedstawia poniższy wykres. Wyk 13. Ocena wybranych elementów projektu WSAB (skala ocen szkolnych od 1 do 6) Źródło: opracowanie własne Najwięcej respondentów bardzo dobrze lub celująco oceniło funkcjonowanie strony internetowej projektu. Niemal równie wysoko oceniono sprawność organizacji. Najczęściej na 4 oceniano wartość merytoryczną, sposób przekazywania wiedzy, oraz świadczone doradztwo. Piątki dominowały w ocenie funkcjonowania projektu w sieci i w obszarze sprawności organizacyjnej projektu. Powyższe potwierdza analiza średnich ocen wystawionych poszczególnym obszarom/komponentom: średnio najwyżej, na poziomie 4,03, benenficjenci ocenili funkcjonowanie strony internetowej projektu. Na średnio 3,98 ocenione zostały dwa elementy WSAB sposób przekazywania wiedzy i sprawność organizacyjna. Średnia w

34 przypadku doradztwa wyniosła 3,6. Należy podreślić, że beneficjenci byli raczej zgodni w swoich opiniach, na co wskazują wartości współczynnika zmienności. Wyk 14. Średnia ocena wybranych elementów projektu WSAB Źródło: opracowanie własne Tab 5. Podstawowe miary i wskaźniki statystyczne dla wyników oceny wybranych elementów projektu WSAB n ważnych Średnia ocena Ocena najczęściej wskazana (dominanta) Liczba wskazań dominujących ocen Odchylenie standardowe Współczynnik zmienności Wartość merytoryczna 122 3, ,1 29,6 Sposób przekazywania wiedzy 122 3, ,3 31,5 Świadczone doradztwo 122 3, ,1 31,2 Funkcjonowanie projektu w sieci 122 4, ,2 30,6 Sprawność organizacji 122 3, ,3 31,5 Źródło: opracowanie własne

35 WNIOSKI Z BADAŃ 1. Skuteczność projektu w zakresie osiągnięcia celu związanego ze wzrostem liczby nowopowstałych przedsiębiorstw została potwierdzona. Projekt wygenerował dodatni efekt netto, liczba firm założonych przez beneficjentów projektu WSAB jest wyższa niż liczba firm założonych w grupie osób o zbliżonych cechach, istotnych z punktu widzenia celów badania, nie będących beneficjentami projektu (grupa kontrfaktyczna). Ponadto, testy statystyczne wskazują, że uczestnictwo w projekcie stymulowało do założenia i aktywnego prowadzenia firmy, gdyż fakt uczestniczenia lub nieuczestniczenia w projekcie jest zmienną różnicującą te wartości. 2. Projekt WSAB przyczynił się do wystąpienia efektu dźwigni, gdyż w porównaniu z grupą kontrfaktyczną większy był odsetek beneficjentów, którzy nie otrzymali dotacji unijnej, ale dzięki mobilizacji środków prywatnych (oszczędności, środki pożyczone od rodziny, przyjaciół, itp.), założyli i w momencie prowadzenia badań aktywnie prowadzili swoje firmy. 3. Istnieje związek pomiędzy faktem pomyślnego zdania egzaminu kończącego część szkoleniową projektu a rozpoczęciem i aktywnym prowadzeniem firmy. Może to świadczyć o odpowiednim przygotowaniu oferty merytorycznej kursów i skuteczności nauczania lub wzbudzeniu wśród beneficjentów, którzy przyswoili wiedzę poczucia, że będą w stanie samodzielnie, z powodzeniem poprowadzić firmę. Może to także wskazywać na to, że osoby zdeterminowane do rozpoczęcia działalności gospodarczej bardziej przykładały się do nauki, chcąc jak najwięcej skorzystać z oferowanych im kursów. Beneficjenci, którzy mieli mniejsze motywacje i przekonanie do kwestii założenia własnego przedsiębiorstwa, nie widzieli wymiernych korzyści z wiedzy przekazywanej im na zajęciach. 4. Beneficjenci projektu, którzy nie rozpoczęli aktywnej działalności gospodarczej, w większości nie planują tego w najbliższej przyszłości. Znaczna część z nich nie jest także zainteresowana ubieganiem się o wsparcie w postaci szkoleń lub bezpośrednich dotacji finansowych w ramach środków UE. Inaczej sytuacja przedstawia się w grupie kontrfaktycznej. Takie wyniki mogą wskazywać na funkcje weryfikacyjne projektu

36 WSAB uczestnictwo w projekcie weryfikuje potencjał, predyspozycje i motywacje beneficjentów do faktycznego podjęcia samozatrudnienia. 5. W opinii większości beneficjentów projektu, którzy nie otrzymali bezzwrotnej dotacji, projekt WSAB skutecznie upowszechnieniał wiedzę z zakresu zakładania działalności gospodarczej oraz promował przedsiębiorczość i samozatrudnienie. Zdobyta wiedza oceniona została przez większość respondentów jako przydatna i praktyczna w kontekscie umiejętności prowadzenia firmy. 67% badanych namawiałoby swoich bliskich do udziału w podobnym projekcie. 6. Wśród wybranych obszarów projektu WSAB - wartości merytorycznej, sposobu przekazywania wiedzy, świadczonego doradztwa, funkcjonowania projektu w sieci www, sprawności organizacyjnej, najwyższą średnią ocenę (powyżej 4 w sześciostopniowej skali) beneficjenci przyznali funkcjonowaniu projektu w sieci. Najniżej, bo średnio na trzy z plusem respondenci ocenili świadczone w ramach projektu doradztwo.

37 ZAŁĄCZNIKI ZAŁĄCZNIK 1 - NARZĘDZIA WNIOSKOWANIA STATYSTYCZNEGO WYKORZYSTANE W BADANIU 1. Test niezależności χ 2 Pearsona weryfikujący hipotezę o braku zależności między dwiema zmiennymi. 2 w k n ij nij χ 2 = i= 1 j= 1 nij 2. Test weryfikujący hipotezę o braku różnicy między frakcjami w dwóch populacjach: U uczestnicy kursu K grupa kontrfaktyczna mu mk nu nk ^ z = mu + mk ^ ^ 1 1 p gdzie p = n 1 U + nk p ( ) n U + n K 3. Estymacja punktowa frakcji populacji generalnej estymacja wartości parametru m p = n błąd standardowy oceny parametru m m ( 1 ) n n n współczynnik korygujący ze względu na skończoność populacji N n N 1

38 ZAŁĄCZNIK 2 ANKIETA CATI DLA UCZESTNIKÓW PROJEKTU, KTÓRZY NIE OTRZYMALI DOTACJI NA ROZPOCZĘCIE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ Tak 1. Czy założył/a Pan/ i działalność gospodarczą? Nie 2. Czy działalność ta jest aktywnie prowadzona (nie została zawieszona lub zlikwidowana? Tak Nie Jeżeli odpowiedź na pytanie 2 jest twierdząca: 2a. Czy działalność gospodarcza opiera się na pomyśle (biznes planie), który był przygotowywany w ramach projektu WSAB? Tak, realizuję proponowany wówczas pomysł Tak, choć pomysł został w pewnej mierze zmodyfikowany Nie, realizuję zupełnie nowy pomysł na biznes 3a. Skąd pochodzą środki finansowe, które zainwestował/a Pan/i w rozpoczęcie działalności gospodarczej? Są to środki własne tj. oszczędności, pieniądze pożyczone od rodziny, przyjaciół Środki pochodzą z zaciągniętego kredytu Są to środki z Unii Europejskiej Na obecnym etapie jeszcze nie są mi potrzebne środki finansowe Jeżeli odpowiedź na pytanie 2 była negatywna: 2b. Czy planuje Pan/i w bliskiej przyszłości rozpoczęcie działalności gospodarczej?

39 Tak Nie Trudno powiedzieć 3b. Czy w bliskiej przyszłości planuje Pan/i udział w projekcie współfinansowanym z środków UE lub czy planuje Pan/i wystąpienie o dotację z środków UE na rozpoczęcie działalności gospodarczej? Tak Nie Trudno powiedzieć 4. Jak ocenia Pan/i w skali od 1 do 5 przydatność wiedzy zdobytej w ramach projektu WSAB w kontekście umiejętności założenia i prowadzenia własnej działalności gospodarczej? (1- w ogóle nie przydatna, 5- bardzo przydatna) trudno powiedzieć 5. Czy miał Pan/i możliwość wykorzystania wiedzy zdobytej w ramach projektu WSAB w praktyce? Tak Nie 6. Czy miał Pan/i okazję podzielenia się wiedzą zdobytą w ramach projektu WSAB z innymi osobami np. Członkami rodziny, znajomymi itp.? Tak Nie 7. Czy uważa Pan/i, że projekt WSAB jest skuteczną formą wspierania i promowania samozatrudnienia? Tak Nie Trudno powiedzieć 8. Czy poleciłby Pan/i udział w podobnym projekcie innym osobom np. Członkom rodziny, znajomym? Tak Nie Trudno powiedzieć 9. Co według Pana/i było najsłabszą a co najmocniejszą stroną projektu? (tu jeżeli nie chcemy pytań otwartych trzeba odwołać się do ankiet wypełnianych po szkoleniach)

40 10. Na koniec chcielibyśmy prosić aby oceniała Pan(i), używając skali ocen szkolnych od 1 do 6, z dzisiejszej perspektywy wartość merytoryczną przekazywanej w trakcie projektu wiedzy sposób przekazywania tej wiedzy świadczone doradztwo funkcjonowanie projektu w sieci www sprawności organizacji

41 ZAŁĄCZNIK 3 - ANKIETA CATI DLA GRUPY KONTRFAKTYCZNEJ Tak 3. Czy założył/a Pan/ i działalność gospodarczą? Nie Jeżeli odpowiedź na pytanie 1 jest twierdząca: 2a. Czy działalność gospodarcza opiera się na pomyśle (biznes planie), który był oceniany w ramach ubiegania się o uczestnictwo w projekcie WSAB? Tak, realizuję proponowany wówczas pomysł Tak, choć pomysł został w pewnej mierze zmodyfikowany Nie, realizuję zupełnie nowy pomysł na biznes 3a. Skąd pochodzą środki finansowe, które zainwestował/a Pan/i w rozpoczęcie działalności gospodarczej? Są to środki własne tj. oszczędności, pieniądze pożyczone od rodziny, przyjaciół Środki pochodzą z zaciągniętego kredytu Są to środki z Unii Europejskiej Na obecnym etapie jeszcze nie są mi potrzebne środki finansowe Jeżeli odpowiedź na pytanie 1 była negatywna: 2b. Czy planuje Pan/i w bliskiej przyszłości rozpoczęcie działalności gospodarczej? Tak Nie Trudno powiedzieć 3b. Czy w bliskiej przyszłości planuje Pan/i udział w projekcie współfinansowanym z środków UE lub czy planuje Pan/i wystąpienie o dotację z środków UE na rozpoczęcie działalności gospodarczej?

42 Tak Nie Trudno powiedzieć