REKOMENDACJA U DOTYCZĄCA DOBRYCH PRAKTYK W ZAKRESIE BANCASSURANCE. (Wersja z dnia 29 maja 2014 roku)

Transkrypt

1 REKOMENDACJA U (Wersja z dnia 29 maja 2014 roku) DOTYCZĄCA DOBRYCH PRAKTYK W ZAKRESIE BANCASSURANCE WSTĘPNY KOMENTARZ DO PROJEKTU PRZYGOTOWANEGO PRZEZ KOMISJĘ NADZORU FINANSOWEGO WSTĘPNY KOMENTARZ DO PROJEKTU OPUBLIKOWANEGO PRZEZ KOMISJĘ NADZORU FINANSOWEGO 29 maja 2014 ROKU. CZUBLUN TRĘBICKI Kancelaria Radców Prawnych Sp. p.

2 CZUBLUN TRĘBICKI Kancelaria Radców Prawnych Sp. p. Kancelaria powstała na początku 2010 roku w wyniku połączenia indywidualnych praktyk radców prawnych Piotra Czubluna i Piotra Trębickiego. W 2013 roku do grona partnerów dołączył wieloletni członek zespołu Kancelarii, radca prawny Ewa Rakowska. Troska o najwyższą jakość usług przy jednoczesnym bardzo konkurencyjnym podejściu do rozliczeń finansowych spowodowały, że mimo stosunkowo krótkiej historii możemy poszczycić się blisko stu Klientami korporacyjnymi. Jesteśmy dumni, ponieważ znaczną ich część stanowią uznane i renomowane firmy funkcjonujące zarówno na rynku polskim, jak i na rynkach zagranicznych. Główne zakresy specjalizacji Kancelarii to: prawo ubezpieczeniowe prawo sektora usług finansowych ze szczególnym uwzględnieniem prawa bankowego prawo IT/nowych technologii prawo zamówień publicznych prawo pracy prawo procesowe prawo spółek Nasz sukces opiera się na: biznesowym podejściu do problemów prawnych, popartym wieloletnią praktyką, najwyższej jakości usług, wypracowanej przez wiele lat pracy we wiodących firmach prawniczych, konkurencyjnym i elastycznym podejściu do rozliczeń finansowych. O autorach Piotr Czublun, partner/radca prawny Specjalizuje się w prawie sektora usług finansowych, a w szczególności w prawie ubezpieczeniowym i w prawie IT/nowych technologii. Już od przeszło 15 lat współpracuje z branżą ubezpieczeniową. Pierwszą umowę bancassurance opracował już w 1998 roku. Od marca 2013 roku jest członkiem zespołu ekspertów ds. prawa ubezpieczeniowego przy Komisji Europejskiej (jedyny przedstawiciel z Polski i Europy Środkowo-Wschodniej). Ewa Rakowska, partner/radca prawny Doradzała renomowanym polskim bankom w przygotowywaniu standardowej dokumentacji dotyczącej zarówno bankowości korporacyjnej, jak i detalicznej. Posiada również duże doświadczenie w zagadnieniach outsourcingu bankowego oraz w postępowaniach dotyczących wydawania przez Komisję Nadzoru Finansowego licencji i zezwoleń. Specjalizuje się też w przepisach prawa z zakresu obrotu instrumentami finansowymi, w tym regulacjach obowiązujących firmy inwestycyjne. Magdalena Nycz, radca prawny Posiada bogate doświadczenie poparte wieloletnią praktyką, obejmujące kompleksowe doradztwo prawne dla klientów z sektora usług finansowych w szczególności zakładów ubezpieczeń, agencji ubezpieczeniowych oraz brokerów ubezpieczeniowych. W trakcie dotychczasowej kariery zawodowej reprezentowała też swoich klientów kancelarii jako pełnomocnik w sprawach dotyczących postępowań związanych z zarzutami stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz przed Prezesem UOKiK. W przygotowaniu tego opracowania brali również udział: apl. adw. Agnieszka Wesołowska apl. adw. Maciej Tuszyński apl. radc. Przemysław Stopnicki Edycja: Paulina Adamkiewicz, Agnieszka Przychodnia. NOTA PRAWNA Treść tej publikacji podlega prawno-autorskiej ochronie kancelarii CZUBLUN TRĘBICKI Kancelaria Radców Prawnych Sp. p. z siedzibą w Warszawie ( Kancelaria ) i bez zgody Kancelarii nie może być kopiowana, w całości lub w części, odtwarzana publicznie lub w jakikolwiek sposób publikowana, w tym z wykorzystaniem sieci Internet. Treści przedstawione w tej publikacji nie stanowią opinii prawnej i Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek decyzje podejmowane przez czytelnika w oparciu o przedstawione dalej komentarze.

3 Wstęp W dniu 30 grudnia 2013 roku, po kilkunastu miesiącach przygotowań, Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) przedstawiła projekt Rekomendacji U dotyczący dobrych praktyk w zakresie bancassurance. Do projektu przekazano szereg uwag i zastrzeżeń (uwagi przekazał m.in. Związek Banków Polskich ZBP oraz Polska Izba Ubezpieczeń - PIU). Projekt był również przedmiotem wielu komentarzy ze strony innych przedstawicieli branży bankowo-ubezpieczeniowej. W wyniku analizy zgłoszonych uwag i zastrzeżeń KNF, 29 maja 2014 roku, przedstawiła kolejną wersję projektu Rekomendacji U. W liście Przewodniczącego KNF skierowanym do ZBP oraz PIU czytamy, że ta wersja Rekomendacji U stanowi kompromisowe rozwiązanie, pozwalające jednocześnie na realizację przyjętych przez KNF założeń do Rekomendacji. W efekcie można z dużą dozą prawdopodobieństwa przyjąć, że projekt opatrzony datą 29 maja 2014 roku może jeszcze ulec zmianom w niewielkim zakresie i wersję tę można uznać za bliską wersji ostatecznej. Rekomendaja U jest odpowiedzią na zaprezentowane ponad dwa lata temu (21 lutego 2012 roku) stanowisko KNF w sprawie bancassurance. KNF w sposób jednoznaczny zakwestionowała wówczas pełną legalność obecnego modelu oferowania ubezpieczeń przez banki w oparciu o ubezpieczenie na cudzy rachunek. Podstawowe zarzuty KNF dotyczyły faktycznego łączenia funkcji ubezpieczającego i pośrednika ubezpieczeniowego przez bank i wynikającego z tego faktu konfliktu interesów. Z jednej strony bank zawierając umowę na rachunek swoich klientów powinien dążyć do osiągnięcia jak najkorzystniejszych warunków ubezpieczenia, a z drugiej strony bank, jako pośrednik, jest zainteresowany w maksymalizacji wysokości opłacanych składek ubezpieczeniowych, ponieważ jest to podstawa naliczania wynagrodzenia banku za usługi związane z oferowaniem ubezpieczeń. KNF w swoim stanowisku zwracała również uwagę na wynikający z przyjętego modelu ubezpieczenia na rachunek osoby trzeciej brak możliwości bezpośredniego dochodzenia roszczeń przez ubezpieczonych lub ich spadkobierców, utrudniony dostęp do treści umowy ubezpieczenia, ograniczenie swobody wyboru zakładu ubezpieczeń i wreszcie problem występowania zakładów ubezpieczeń z regresem do klientów banków, którzy pokryli koszty ochrony. Zarzuty KNF nie dotyczyły jedynie sytuacji oferowania ubezpieczeń na rachunek osoby trzeciej w modelu ubezpieczenia grupowego, ale praktycznie każdego przypadku, kiedy bank uczestniczy w zapewnianiu ochrony ubezpieczeniowej na rzecz swoich klientów, nawet jeżeli odbywa się to w ramach umów indywidualnych. Przedstawiony projekt zawiera 21 rekomendacji, które zgodnie ze wstępem do Rekomendacji U mają na celu poprawę jakości standardów współpracy pomiędzy bankami i zakładami ubezpieczeń w zakresie oferowania klientom produktów ubezpieczeniowych przez banki oraz określenie warunków dla stabilnego rozwoju rynku bancassurance. Rekomendacje zostały podzielone na sześć obszarów: I. Zarząd i rada nadzorcza II. Zabezpieczenie banku przed ryzykiem III. Rola banku IV. Polityka rachunkowości V. Relacje z klientami VI. System kontroli wewnętrznej w zakresie bancassurance Całościowe omówienie Rekomendacji U wymagałoby znaczenie obszerniejszego opracowania, dlatego też w tym dokumencie skupiliśmy się jedynie na wskazaniu wątpliwości interpretacyjnych i zagrożeń, jakie mogą wynikać z przyjęcia Rekomendacji U w obecnej postaci. 2

4 I. Zarząd i Rada Nadzorcza Pierwsze pięć rekomendacji zawartych w projekcie Rekomendacji U odnosi się do roli zarządu i rady nadzorczej banku w obszarze działalności polegającej na oferowaniu ubezpieczeń przez banki. Projekt KNF nakłada w tej mierze szereg obowiązków na organy banków zarówno w sferze przygotowania odpowiedniej, zgodnej z wytycznymi zawartymi w Rekomendacji U, dokumentacji wewnętrznej banku (m.in. określenie podmiotów odpowiedzialnych za poszczególne obszary oraz relację między zarządem a radą nadzorczą, możliwość delegowania funkcji). Zgodnie ze stanowiskiem KNF, Rekomendacja U wskazuje na pożądany przez nadzór sposób zarządzania bankiem w obszarze bancassurance, co w konsekwencji powinno przełożyć się na zbudowanie poprawnych relacji banku z klientem. Bez wątpienia wdrożenie większości zaleceń nadzoru pozwoli na zrealizowanie takiego właśnie celu, ale po bardziej szczegółowym przeanalizowaniu wymogów regulatora w tym obszarze, można dojść do wniosku, że niektóre zalecenia KNF są nadmiarowe i mogą też rodzić liczne wątpliwości interpretacyjne. Rekomendacja 1 Zarząd banku jest odpowiedzialny za opracowanie (zatwierdzenie) i wprowadzenie w życie w formie pisemnej polityki w zakresie bancassurance. Polityka ta powinna wynikać z zatwierdzonej przez radę nadzorczą strategii prowadzenia działalności. Podział obowiązków i kompetencji pomiędzy bank a zakład ubezpieczeń w zakresie bancassurance wynika z umowy zawartej pomiędzy bankiem i zakładem ubezpieczeń. Rekomendacja 1.1. nakłada na zarząd banku obowiązek opracowania polityki w zakresie bancassurance. Dokument powinien mieć formę pisemną. Szczegółowa treść polityki została uregulowana w rekomendacji 1.5. Niemniej jednak w tym miejscu warto zauważyć, że określenie obowiązków zarządu i rady nadzorczej banku w zakresie bancassurance stanowi novum w dotychczasowej komunikacji regulatora z rynkiem. Zarówno w pismach kierowanych do tej pory do prezesów banków przez KNF, jak i w trzech Rekomendacjach Dobrych Praktyk na Polskim Rynku Bancassurance, opracowanych we współpracy z Polską Izbą Ubezpieczeń i przyjętych przez Zarząd Związku Banków Polskich, nie podejmowano kwestii obowiązków organów banku. Wskazane wyżej instytucje skupiały się raczej na relacji banku z klientem, pozostawiając (w domniemaniu) metody zarządzania w obszarze bancassurance w gestii samego banku. Do obowiązku zarządu, zgodnie z Rekomendacją 1.2., należy również zatwierdzenie zasad działania w zakresie polityki zarządzania ryzykiem w obszarze bancassurance, stanowiącej część polityki w zakresie bancassurance. 1.1 Zarząd banku powinien zdefiniować kluczowe obszary polityki w zakresie bancassurance, które będą podlegać jego bezpośredniej kontroli. 1.2 Zarząd banku zatwierdza zasady działania w ramach kluczowych obszarów polityki zarządzania ryzykiem w zakresie bancassurance. Regulacja Rekomendacji 1.3. dotyczy z kolei możliwości delegowania niekluczowych funkcji związanych z realizacją obszarów polityki bancassurance na wyznaczone osoby. Czytając treść tej Rekomendacji od razu nasuwa się pytanie, co należy rozumieć pod pojęciem kluczowe obszary polityki. Dodatkowo można zapytać, czy osoby, na które mogą być delegowane funkcje, mogą pochodzić spoza kadry pracowniczej? Nieprecyzyjne postanowienia Rekomendacji mogą rodzić szereg wątpliwości interpretacyjnych oraz problemy na etapie podejmowania decyzji dotyczących struktur organizacyjnych banku Zarząd banku może delegować funkcje związane z realizacją innych niż kluczowe obszarów polityki w zakresie bancassurance na wyznaczone przez siebie osoby. 3

5 I. Zarząd i Rada Nadzorcza Rekomendacja 1.4. dotyka wewnętrznej struktury banku poprzez nałożenie na zarząd obowiązku określenia osób odpowiedzialnych za realizację poszczególnych kluczowych obszarów polityki bancassurance. Odpowiedzialność ta powinna zostać powierzona poszczególnym członkom zarządu. Zarząd banku powinien zatem ze szczególną uwagą przyjrzeć się dotychczasowemu zakresowi obowiązków i odpowiedzialności poszczególnych jego członków w celu dostosowania struktury do wymogów tej Rekomendacji. Należy zauważyć, że o ile w zarządach zakładów ubezpieczycieli często występuje członek zarządu odpowiedzialny wyłącznie za obszar bancassurance, to w zarządach banku takie wyodrębnienie osoby odpowiedzialnej za ten obszar zdarza się dość rzadko. Nie zmienia to jednak faktu, że dodatkowej analizy i doprecyzowania będą z całą pewnością wymagały co najmniej regulaminy zarządu obowiązujące w bankach. W porównaniu do pierwszej wersji Rekomendacji U opublikowanej przez KNF, dodano do Rekomendacji 1.4. informację, że podział obowiązków i kompetencji oraz delegowanie funkcji nie może powodować konfliktu interesów. KNF nie sprecyzowała jednocześnie, jakie dokładnie czynności bank powinien podjąć w celu zapobiegania/eliminacji konfliktu interesów, pozostawiając to w gestii samego banku. Bank powinien więc zrewidować, czy istniejąca w banku polityka zarządzania konfliktami interesów obejmuje swoim zakresem obszar dotyczący podziału obowiązków i kompetencji w wewnętrznej strukturze banku, a jeśli nie, bank powinien zbadać, jakie możliwe konflikty interesów mogą powstać przy podziale obowiązków i kompetencji i delegowania funkcji w zakresie bancassurance oraz wdrożyć procedury w celu ich uniknięcia, wykrywania i eliminacji Podział obowiązków i kompetencji pomiędzy poszczególnych członków zarządu banku oraz delegowanie funkcji związanych z realizacją innych niż kluczowe obszary w zakresie bancassurance nie może powodować konfliktu interesów. Rekomendacja 1.5. zawiera bardzo szczegółowe wyliczenie kwestii, które powinny zostać uregulowane w polityce z zakresu bancassurance. Treść Rekomendacji 1.5. w powyższym zakresie jest bardzo obszerna i nie będzie przytaczana w niniejszym komentarzu w całości. Wydaje się, że tak szczegółowe uregulowanie treści polityki z jednoczesnym posługiwaniem się przez KNF pojęciami szerokimi i niedookreślonymi, będzie rodziło szereg wątpliwości na etapie tworzenia polityki. Niemniej jednak, po przeanalizowaniu Rekomendacji 1.5. w nowej, przedstawionej przez KNF wersji, część zmian należy uznać za pozytywne w porównaniu do pierwotnej wersji tej Rekomendacji. Między innymi, za pozytywną należy uznać zamianę obowiązku uwzględnienia w polityce opisu procesu wyboru produktów bankowych, w przypadku których oferowane będą towarzyszące produktu ubezpieczeniowe na obowiązek określenia kryteriów wyboru tych produktów bankowych. Za pozytywny należy również z całą pewnością uznać obowiązek umieszczenia w polityce opisu minimalnego zakresu informacji przekazywanych klientowi banku z uwzględnieniem ryzyka ponoszonego przez klienta, specyfiki produktu ubezpieczeniowego i kanału dystrybucji ubezpieczeń. Może się to przysłużyć do ujednolicenia praktyki obowiązującej w banku w tym zakresie, choć nawet w przypadku tej kwestii nie jest do końca jasne, czy bank będzie miał w tej mierze względną swobodę. Wykaz zagadnień, które bank zobowiązany jest zawrzeć w polityce w zakresie bancassurance jest przykładem nadmiarowego obowiązku, który wcale nie musi przysłużyć się do budowania pozytywnych relacji z klientem, a nałoży jedynie dodatkową pracę na bank. Nasuwa się także wniosek, że KNF posunęła się nieco za daleko, regulując obszar zarządzania bankiem. Niektóre ze spraw, które zgodnie z Rekomendacją KNF powinny znaleźć się w polityce rodzą pytanie, czy na pewno sprawne i bezpieczne oferowanie ubezpieczenia w banku wymaga przelania każdego aspektu związanego z bancassurance na papier. 4

6 I. Zarząd i Rada Nadzorcza 1.5. Rekomenduje się aby, z uwzględnieniem specyfiki prowadzonej działalności, polityka w zakresie bancassurance obejmowała w szczególności: 1) w zakresie dokonywania wyboru zakładu albo zakładów ubezpieczeń do współpracy - określenie zasad dokonywania wyboru zakładów ubezpieczeń przed podjęciem z nimi współpracy oraz warunków dokonywania okresowych analiz sytuacji w trakcie trwania współpracy, 2) w zakresie określenia roli banku w procesie oferowania ubezpieczeń z wykorzystaniem kanału bancassurance, opis wybranego modelu biznesowego, 3) w zakresie określenia produktów bankowych, w przypadku których bank zamierza oferować klientom jako towarzyszące produkty ubezpieczeniowe: a) określenie kryteriów wyboru produktów bankowych, w przypadku których oferowane będą towarzyszące produkty ubezpieczeniowe, b) określenie kryteriów wyboru produktów ubezpieczeniowych towarzyszących produktom bankowym, 4) w zakresie roli, jaką produkty bancassurance pełnią w procesie oferowania produktu bankowego: a) określenie kryteriów przygotowania połączonej oferty produktu ubezpieczeniowego i bankowego, b) określenie zasad przygotowywania oferty marketingowej dotyczącej produktu ubezpieczeniowego i bankowego, 5) w zakresie określenia zasad współpracy z zakładami ubezpieczeń: a) określenie kryterium wyboru zakładów ubezpieczeń dostarczających produkty oferowane przez bank jako towarzyszące produktom bankowymi, tj. oczekiwanego zakresu ochrony ubezpieczeniowej, b) określenie kryteriów uznawania przez bank produktów dostarczanych przez zakłady ubezpieczeń za spełniające standardy odpowiedniej ochrony ubezpieczeniowej w odniesieniu do ryzyka generowanego przez produkt bankowy, c) określenie kryteriów podziału obowiązków i kompetencji pomiędzy bankiem a zakładem ubezpieczeń w zakresie sprzedaży i obsługi umowy, d) określenie zasad ewentualnego pobierania przez bank wynagrodzenia w związku z oferowaniem ubezpieczeń, e) dokonywanie okresowej oceny i ewentualnej renegocjacji warunków współpracy, 6) w zakresie określenia zasad współpracy z klientami banku opis minimalnego zakresu informacji przekazywanych klientowi banku w zależności od np. ryzyka ponoszonego przez klienta, specyfiki produktu ubezpieczeniowego i kanału dystrybucji ubezpieczeń, 7) w zakresie identyfikacji, pomiaru i oceny ryzyka: a) zasady akceptacji wniosku klienta o zawarcie umowy ubezpieczenia lub przystąpienie do umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek, b) założenia i kryteria akceptacji ubezpieczeń dostarczanych przez klienta w miejsce tych oferowanych przez bank, c) zasady pozyskiwania informacji niezbędnych do dokonania analizy i oceny efektywności działalności poprzez monitorowanie liczby i przyczyn odmów wypłat świadczeń, z uwzględnieniem konieczności zapewnienia rzetelnego, zgodnego z prawem przebiegu procesu likwidacji szkód, d) zasady weryfikacji ocen efektywności działalności, 8) w zakresie akceptacji oraz ograniczania ryzyka zasady dotyczące: a) uwzględniania w procesie zarządzania ryzykiem ryzyka wynikającego ze specyfiki produktu bankowego i rodzaju ochrony ubezpieczeniowej, b) określania akceptowalnego poziomu ryzyka dla banku związanego z oferowaniem poszczególnych grup produktów bankowych i przyjętego dla nich rodzaju ochrony ubezpieczeniowej, c) uwzględniania poziomu ryzyka w polityce cenowej banku, 9) w zakresie monitorowania ryzyka zasady dotyczące: a) postępowania w przypadku odmów wypłat świadczeń, z uwzględnieniem konieczności zapewnienia rzetelnego, zgodnego z prawem przebiegu procesu likwidacji szkód, b) sposobu i trybu załatwiania skarg, 5

7 I. Zarząd i Rada Nadzorcza 10) w zakresie sposobu ustalania wysokości pobieranego wynagrodzenia, zasady: a) ustalania należnego wynagrodzenia przy uwzględnieniu ponoszonych kosztów, b) uwzględnienia wpływu roli banku w procesie oferowania ubezpieczeń przez bank na wysokość wynagrodzenia, 11) w zakresie procedury wprowadzania do oferty banku nowych produktów ubezpieczeniowych wymóg: a) przeprowadzania analiz ich oczekiwanego wpływu na ryzyko ponoszone przez bank, b) identyfikowania rodzajów ryzyka, które mogą wiązać się z tymi produktami, ze szczególnym uwzględnieniem oceny ryzyka prawnego, 12) w zakresie sposobu uwzględniania w przychodach banku wynagrodzenia uzyskiwanego z tytułu świadczenia usług związanych z oferowaniem ubezpieczeń w przyjętych przez bank zasadach (polityce) rachunkowości określanie przyjętych zasad szacowania kosztów ponoszonych przez bank, przewidujących stosowanie zgodnej z przepisami prawa adekwatnej metody rozliczania przychodów i kosztów do formy sprzedaży produktów bancassurance. 6

8 I. Zarząd i Rada Nadzorcza Rekomendacja 1.6. odnosi się do konieczności oparcia zasad dotyczących zawierania umów kredytu i umów ubezpieczenia na pisemnych procedurach dotyczących zarządzania ryzykiem związanych z oferowanymi produktami bankowymi. Należy poddać w wątpliwość konieczność umieszczania w Rekomendacji takich oczywistości jak: obowiązek zapewnienia, aby procedury były zgodne z przepisami prawa. Poza tym powstaje pytanie, czy Rekomendacja ta jest w ogóle potrzebna, zważywszy że 14 Uchwały Nr 258/2011 KNF z dnia 4 października 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad funkcjonowania systemu zarządzania ryzykiem i systemu kontroli wewnętrznej oraz szczegółowych warunków szacowania przez banki kapitału wewnętrznego i dokonywania przeglądów procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego oraz zasad ustalania polityki zmiennych składników wynagrodzeń osób zajmujących stanowiska kierownicze w banku, wyszczególnia ryzyka i podejmowane w związku z nimi czynności oraz nakłada na bank obowiązek wprowadzania procedur zarządzania innymi niż wymienione w uchwale rodzajami ryzyka, które zostały zidentyfikowane jako istotne w prowadzonej działalności bankowej Zasady prowadzenia działalności w obszarze związanym z zawarciem umowy kredytu i umowy ubezpieczenia powinny wynikać z opracowanych i wprowadzonych przez bank, w formie pisemnej, procedur dotyczących zarządzania ryzykiem związanym z oferowanymi produktami bankowymi. Procedury wewnętrzne powinny być zgodne z przepisami prawa, zdefiniowane zgodnie ze standardami wewnętrznymi oraz odpowiadać charakterowi i profilowi prowadzonej przez bank działalności. Procedury wewnętrzne powinny uwzględniać m.in. skalę, obszar działalności oraz zaawansowanie techniczne i organizacyjne banku. W ramach Rekomendacji 1.7. został nałożony na bank obowiązek przygotowania procedury w zakresie stosowania ochrony ubezpieczeniowej w celu zabezpieczenia ekspozycji kredytowych. Bez wątpienia jest to jeden z tych obszarów w działalności bankowej, którego uregulowanie w dokumentacji wewnętrznej banku wydaje się dość oczywiste. Warto jedynie zastanowić się nad tym, co poza określeniem: kiedy ochrona ubezpieczeniowa jest wymagana jako zabezpieczenie kredytu, rodzaju tej ochrony i kryteriów pozwalające na rezygnację z zabezpieczenia w postaci ochrony ubezpieczeniowej, powinno znaleźć się w takich procedurach. Wydaje się, że dodatkowym elementem takich procedur powinno być również określenie alternatywnych sposobów zabezpieczenia ekspozycji kredytowych, w sytuacji gdy klient nie jest zainteresowany ubezpieczeniem Bank powinien posiadać procedury w zakresie stosowania ochrony ubezpieczeniowej w celu zabezpieczania ekspozycji kredytowych. W szczególności bank powinien określić, kiedy ochrona ubezpieczeniowa jest wymagana jako zabezpieczenie, rodzaj tej ochrony i kryteria pozwalające na rezygnację z zabezpieczenia w postaci ochrony ubezpieczeniowej. Powyższe zasady nie powinny naruszać przepisów prawa w zakresie łącznego (wiązanego) oferowania usług przez bank. 7

9 I. Zarząd i Rada Nadzorcza Rekomendacja 1.8. W zakresie konieczności uwzględniania przez bank w procesie dokonywania analiz i tworzenia procedur wewnętrznych i ich weryfikacji, informacji od instytucji zewnętrznych, np. zakładów ubezpieczeń, instytucji ochrony konsumentów i innych instytucji, które uprawnione są do gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji m.in. w zakresie liczby i rodzaju skarg, wydaje się być mało precyzyjna i trudna do wdrożenia w praktyce. W chwili obecnej niezwykle trudno jest sprecyzować, w jaki sposób banki mają wypełniać obowiązek nałożony przez tę Rekomendację, w szczególności, w jaki sposób mają pozyskiwać informacje, od jakich podmiotów i co w sytuacji, gdy bank stanie w obliczu odmowy otrzymania takich informacji. W Rekomendacji tej nie zostało również sprecyzowane, o jaki dokładnie rodzaj informacji chodzi, ograniczając się wyłącznie do wskazania, że mają one dotyczyć w szczególności liczby i rodzaju skarg (jakiego rodzaju skarg? do jakiego podmiotu składanych?). Celem niniejszej Rekomendacji jest zapewnienie przez bank świadczenia usług wysokiej jakości, niemniej jednak nadzorca zapomniał chyba, że na jakość usługi ubezpieczeniowej sensu stricto wpływa w głównej mierze struktura i założenia samego produktu ubezpieczeniowego oraz sposób wykonania umowy ubezpieczenia (np. likwidacja szkody), co w dużej części zależy od zakładu ubezpieczeń. Warto również zwrócić uwagę, że w porównaniu do pierwotnej wersji opublikowanej przez KNF, w samej treści Rekomendacji 1 dodano zdanie, że podział obowiązków i kompetencji pomiędzy bankiem a zakładem ubezpieczeń w zakresie bancassurance powinien wynikać z umowy zawartej pomiędzy bankiem i zakładem ubezpieczeń. Dla banków i ubezpieczycieli oznacza to konieczność weryfikacji dotychczas zawartych umów w celu ustalenia czy rzeczywiście zawierają one precyzyjne postanowienia w zakresie wynikającym z Rekomendacji 1 i ewentualnie zmiany tych umów bądź zawarcie dodatkowych porozumień w ww. zakresie Bank, przy dokonywaniu analiz i tworzeniu procedur wewnętrznych, a także ich weryfikacji, powinien mieć na uwadze zapewnienie świadczenia usług wysokiej jakości. W tym celu bank, powinien wykorzystywać informacje od instytucji zewnętrznych, np. zakładów ubezpieczeń, instytucji ochrony konsumentów, które przepisami prawa upoważnione zostały do gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji m.in. w zakresie liczby i rodzaju skarg. Informacje te powinny być wykorzystywane przez bank do sporządzania analiz w zakresie pozycji banków na tle całego sektora bankowego. 8

10 I. Zarząd i Rada Nadzorcza Rekomendacja 2 Zarząd banku powinien wyznaczyć osoby odpowiedzialne za wprowadzenie w życie i realizację polityki banku w zakresie bancassurance oraz zasad polityki rachunkowości w tym zakresie. W zakresie Rekomendacji 2.1. istnieje wątpliwość co do jej relacji z Rekomendacjami 1.3. i 1.4., które dotyczą określenia przez zarząd osób odpowiedzialnych za realizację poszczególnych kluczowych obszarów polityki bancassurance oraz możliwości delegowania niekluczowych funkcji związanych z realizacją obszarów polityki bancassurance na wyznaczone osoby. Pytanie, czy ta Rekomendacja nie jest sprzeczna z wyżej wskazanymi Rekomendacjami z uwagi na to, że odpowiedzialność za przygotowanie, wprowadzenie i prawidłowe stosowanie procedur wewnętrznych związanych z zarządzaniem ryzykiem w zakresie bancassurance powinna być przypisana wyznaczonemu przez zarząd członkowi zarządu. Czy w tej sytuacji jest to zwykłe przeoczenie, czy też Rekomendacja 2.1. stanowi wyjątek od zasady, że odpowiedzialność za realizację poszczególnych obszarów polityki bancassurance powinna być przypisana wyłącznie członkom zarządu? Rekomendacja 2.2. precyzuje obowiązki osób odpowiedzialnych za wprowadzenie w życie i realizację polityki banku w zakresie bancassurance. Należy zauważyć, że wskazane w Rekomendacji U zadania są przykładowe, a co za tym idzie nie zawiera ona zamkniętego katalogu obowiązków spoczywających na osobach odpowiedzialnych. Należy zatem domniemywać, że na wyznaczonych osobach powinny spoczywać wszystkie zadania, które służą wprowadzeniu w życie i realizacji polityki banku w zakresie bancassurance oraz zasad polityki rachunkowości w tym zakresie. Rekomendacja 2.3. jest dość klarowna. Bank, planując prace dotyczące dostosowania dokumentacji i struktury organizacyjnej do Rekomendacji U, powinien mieć na względzie konieczność zapewnienia, by procedury dotyczące zarządzania ryzykiem w zakresie bancassurance były stosowane przez pracowników banku najpóźniej z dniem wejścia w życie Rekomendacji U, tj. w dniu 1 stycznia 2015 roku, co wymaga podjęcia stosownych działań odpowiednio wcześniej. Należy też przyjąć, że obowiązek zaznajomienia właściwych pracowników z procedurami należy odnosić jedynie do tych pracowników, którzy są zaangażowani w obsługę programów bancassurance i jedynie w takim zakresie, w jakim procedury te dotyczą powierzonych im obowiązków Osoby wyznaczone przez zarząd banku powinny być odpowiedzialne za przygotowanie, wprowadzenie i prawidłowe stosowanie procedur wewnętrznych związanych z zarządzaniem ryzykiem w zakresie bancassurance Do podstawowych zadań osób wymienionych w Rekomendacji 2.1 powinno należeć: a) zapewnienie zgodności procedur wewnętrznych z przyjętą przez zarząd polityką banku w zakresie zarządzania ryzykiem w obszarze bancassurance, b) określenie zakresu zadań, obowiązków i odpowiedzialności oraz kontroli poszczególnych pracowników, c) zapewnienie okresowej, niezależnej kontroli przyjętych procedur wewnętrznych oraz sposobu ich realizacji, d) zapewnienie okresowej weryfikacji procedur wewnętrznych oraz kryteriów wprowadzania zmian i przeprowadzania weryfikacji bądź odstąpienia od jej przeprowadzenia Przyjęte procedury dotyczące zarządzania ryzykiem w zakresie bancassurance powinny być w określonym przez bank trybie i terminie przedstawione właściwym pracownikom banku. Wyznaczone przez zarząd osoby powinny zapewnić zapoznanie się i zrozumienie przez pracowników stosowanych procedur oraz zapewnić kontrolę prawidłowości ich realizacji. 9

11 I. Zarząd i Rada Nadzorcza Rekomendacja 3 Zarząd banku powinien dokonywać okresowej oceny realizacji polityki w zakresie bancassurance. Zarząd banku powinien informować radę nadzorczą o wynikach przeprowadzonej oceny. Zgodnie z Rekomendacją 3.1. zarząd banku jest zobowiązany do dokonywania okresowej oceny realizacji polityki w zakresie bancassurance. Nie wskazano jednak z jaką częstotliwością taka ocena ma się odbywać. Wskazanie w Rekomendacji, że ocena polityki powinna obejmować badanie rzetelności, terminowości i jakości składanych sprawozdań finansowych wskazywałoby, że powinna to odbywać się raz na kwartał Ocena przyjętej polityki w zakresie bancassurance powinna w szczególności obejmować sprawdzanie prawidłowości realizacji polityki zarządzania ryzykiem prowadzonej działalności oraz badanie rzetelności, terminowości i jakości składanych sprawozdań i informacji. Rekomendacja 3.2. jest dość klarowna i nie wymaga dodatkowego komentarza Ocena przyjętej polityki w zakresie bancassurance powinna zawierać wnioski i ewentualne propozycje wprowadzenia zmian w obowiązującej polityce. 10

12 I. Zarząd i Rada Nadzorcza Rekomendacja 4 Rada nadzorcza, w ramach wypełniania swoich funkcji i odpowiedzialności za system zarządzania ryzykiem w banku, powinna monitorować realizację polityki banku w zakresie bancassurance oraz zasad polityki rachunkowości w tym zakresie. Częstotliwość przekazywania radzie nadzorczej raportów w tym zakresie, powinna umożliwiać dostarczenie informacji o zmianie profilu ryzyka banku, z zachowaniem zasady proporcjonalności, tj. powinna być uzależniona od skali i charakteru działalności banku w obszarze bancassurance. Zgodnie z Rekomendacjami 4.1., 4.2., 4.3., 4.4. i 4.5. rada nadzorcza, w ramach nałożonego na nią obowiązku monitorowania realizacji polityki banku w zakresie bancassurance oraz polityki rachunkowości w tym zakresie, powinna otrzymywać m.in.: a) raporty o poziomie ponoszonego przez bank ryzyka, w tym wykorzystaniu limitów wewnętrznych, o ile zostały ustalone, oraz jakości i skuteczności stosowanych zasad zabezpieczania spłaty kredytu w formie ubezpieczenia, b) sprawozdania zarządu o realizacji polityki zarządzania ryzykiem zabezpieczaniem spłaty kredytu, w tym w formie ubezpieczenia, c) informacje pozwalające na stwierdzenie, czy zasady (polityka) rachunkowości w zakresie bancassurance są odpowiednio stosowane, d) informacje dotyczące obowiązujących procedur i standardów obsługi sprzedażowej i posprzedażowej klienta oraz zasad monitorowania ich przestrzegania, e) informacje pozwalające na weryfikację polityki banku w zakresie oferowania produktów ubezpieczeniowo-inwestycyjnych. Minimalna częstotliwość dostarczania wyżej wskazanych dokumentów lub informacji została precyzyjnie wskazana w Rekomendacji, w treści Rekomendacji 4 wskazano jednak, że częstotliwość przekazywania radzie nadzorczej raportów w powyższym zakresie powinna być uzależniona od skali i charakteru działalności banku w obszarze bancassurance. Niemniej jednak ustalenie, jakie de facto informacje (jak szczegółowe) powinny być przekazywane radzie nadzorczej, może budzić w niektórych przypadkach wątpliwości. Przykładowo, jak określić, które informacje pozwolą na stwierdzenie, że polityka rachunkowości w zakresie bancassurance jest odpowiednio stosowana? Wydaje się ponadto, że Rekomendacja 4.3. jest zbyteczna wobec nałożonej na zarząd banku i radę nadzorczą odpowiedzialności za zapewnienie, aby polityka rachunkowości w zakresie rozliczania opłat za sprzedaż produktów ubezpieczeniowych była zgodna z obowiązującymi zasadami (polityką) rachunkowości w tym zakresie. Nie jest celowe zatem, by regulator tak szczegółowo wkraczał w kompetencje zarządu i rady nadzorczej, wskazując tym organom narzędzia, które winny być zastosowane w celu wypełnienia obowiązku zapewnienia odpowiedniego zastosowania polityki rachunkowości w zakresie bancassurance Rada nadzorcza powinna otrzymywać, w okresach co najmniej kwartalnych, raporty o poziomie ponoszonego przez bank ryzyka, w tym wykorzystaniu limitów wewnętrznych, o ile zostały ustalone, oraz jakości i skuteczności stosowanych zasad zabezpieczania spłaty kredytu w formie ubezpieczenia. Raporty powinny zawierać informacje o przypadkach odmowy wypłaty świadczeń przez zakład ubezpieczeń, przypadkach odstąpienia przez bank od wystąpienia z wnioskiem o wypłatę świadczenia oraz o przyczynach wystąpienia tych zdarzeń Rada nadzorcza powinna otrzymywać, w okresach co najmniej półrocznych, sprawozdania zarządu zawierające informacje o realizacji polityki zarządzania ryzykiem zabezpieczania spłaty kredytu, w tym w formie umowy ubezpieczenia wraz z wnioskami, propozycjami i uzasadnieniem wprowadzenia zmian w obowiązującej polityce Rada nadzorcza powinna otrzymywać, w okresach co najmniej kwartalnych, informacje pozwalające na stwierdzenie, czy zasady (polityka) rachunkowości w zakresie bancassurance są odpowiednio stosowane Rada nadzorcza powinna otrzymywać, co najmniej raz w roku, informacje dotyczące obowiązujących procedur i standardów obsługi sprzedażowej i posprzedażowej klienta oraz zasad monitorowania ich przestrzegania. Informacja powinna obejmować wnioski i propozycje wprowadzenia zmian, wraz z ich uzasadnieniem Rada nadzorcza powinna otrzymywać informacje pozwalające na weryfikację polityki banku w zakresie oferowania produktów ubezpieczeniowo-inwestycyjnych, przy czym częstotliwość raportowania do rady nadzorczej powinna być uzależniona od skali i charakteru działalności banku w obszarze bancassurance. 11

13 I. Zarząd i Rada Nadzorcza Rekomendacja 5 Bank powinien zapewnić odpowiednie rozdzielenie funkcji sprzedaży, akceptacji ryzyka oraz monitorowania i kontroli ryzyka w strukturze organizacyjnej. Rekomendacje 5.1. i 5.2. nakładają na bank obowiązek takiego ukształtowania struktury organizacyjnej, żeby funkcje sprzedaży, akceptacji ryzyka oraz monitorowania i kontroli ryzyka były rozdzielone na każdym szczeblu organizacyjnym. Zasada ta nie dotyczy zarządu, w którym osoby odpowiedzialne za sprzedaż nie powinny być jednocześnie odpowiedzialne za akceptację ryzyka oraz jego monitorowanie i kontrolę. Przekaz komentowanej Rekomendacji wydaje się być czytelny. Rekomendacja U rodzi konieczność weryfikacji dotychczasowej struktury organizacyjnej w banku oraz ewentualnego odpowiedniego dostosowania dokumentacji wewnętrznej (np. regulaminu zarządu banku, struktury wewnętrznej, itp.) Struktura organizacyjna banku, z zachowaniem zasady proporcjonalności (tj. z uwzględnieniem skali działalności i profilu ryzyka), powinna zapewniać rozdzielenie funkcji: a) sprzedaży, b) akceptacji ryzyka, c) monitorowania i kontroli ryzyka związanego z pełnioną przez bank rolą w procesie oferowania ubezpieczeń:. pośrednika ubezpieczeniowego albo ubezpieczającego Powyższy podział powinien być utrzymany na wszystkich szczeblach struktury organizacyjnej banku, z wyjątkiem zarządu, na poziomie którego jedynie funkcja sprzedaży powinna być rozdzielona od funkcji akceptacji ryzyka oraz monitorowania i kontroli ryzyka. 12

14 II. Zabezpieczenie ryzyka banku Zarządzanie ryzykiem w każdej działalności, a zwłaszcza w działalności bankowej, jest kluczowym elementem gwarantującym stabilność i bezpieczeństwo prowadzonej działalności tak dla samego przedsiębiorcy, jak i dla jego klientów. Jednocześnie odpowiednie procedury związane z zarządzaniem ryzykiem w działalności bankowej zostały w polskich bankach wdrożone już wiele lat temu, również dzięki działalności nadzoru bankowego. W efekcie wdrożenie Rekomendacji 6 nie powinno stanowić dla banków większego problemu. Rekomendacja 6 Bank powinien podejmować czynności, które efektywnie zabezpieczą przed ryzykiem podejmowanej działalności. Rekomendacja 6.1. obliguje bank do identyfikacji i monitorowania ryzyk związanych z oferowaniem produktów ubezpieczeniowych i, o ile banki do tej pory nie wdrożyły odpowiednich procedur zabezpieczających przed tymi ryzykami w związku z oferowaniem przez bank produktów ubezpieczeniowych, z chwilą wejścia w życie tej Rekomendacji takie procedury będą musiały zostać wdrożone. Co istotne, bank powinien zarządzać tymi ryzykami z uwzględnieniem zarówno roli banku, jako ubezpieczającego w umowach grupowych, jak też roli banku jako pośrednika ubezpieczeniowego Bank powinien zidentyfikować rodzaje ryzyka związane z oferowaniem produktów ubezpieczeniowych i zabezpieczyć się przed ryzykiem, w sposób odpowiedni do: a) specyfiki produktu bankowego, w podziale na: - ryzyko kredytowe, w odniesieniu do produktów ubezpieczeniowych powiązanych z produktami bankowymi, stanowiących zabezpieczenie spłaty kredytu, oraz - ryzyko reputacji, ryzyko prawne oraz ryzyko braku zgodności, w odniesieniu do wszystkich produktów ubezpieczeniowych, b) charakteru umowy wiążącej bank z zakładem ubezpieczeń i klientem banku (np. umowa ubezpieczenia indywidualna, umowa ubezpieczenia grupowego). 13

15 II. Zabezpieczenie ryzyka banku Rekomendacja 6.2. zawiera katalog działań jakie powinny być podejmowane przez bank w celu zwiększenia efektywności zarządzania ryzykiem związanym z działalnością bancassurance W celu zwiększenia efektywności zarządzania ryzykiem związanym z działalnością bancassurance bank powinien dokonywać okresowych analiz i ocen w zależności od specyfiki tej działalności. Monitorowanie poziomu ponoszonego ryzyka powinno obejmować, co najmniej: a) jakość i efektywność procesów wewnętrznych sprzedaży oraz obsługi klienta, w tym np. ocena adekwatności oferowanego produktu ubezpieczeniowego do profilu i potrzeb klienta, b) sposób i terminowość rozpatrywania skarg i reklamacji, c) kształtowanie się liczby odmów wypłat z tytułu produktów ubezpieczeniowych powiązanych z produktami bankowymi i podjęcia bez względu na ewentualne posiadanie wewnętrznych norm dopuszczalnego poziomu negatywnie rozpatrzonych wniosków odpowiednich działań, zapewniających prawidłową i rzetelną obsługę klienta, d) bieżące wyjaśnianie spornych kwestii i przeprowadzania konsultacji z pracownikami odpowiedzialnymi za ofertę ubezpieczeniową, które wspierają działania związane z realizacją świadczeń, e) współpracę z przedstawicielami zakładów ubezpieczeń w celu wyjaśnienia przyczyn odmów wypłaty świadczeń, f) liczbę i przyczyny odrzucenia wniosków dotyczących wypłaty świadczeń, g) zakres obowiązków i odpowiedzialności banku i zakładu ubezpieczeń, w tym podział czynności wykonywanych przez bank i zakład ubezpieczeń w taki sposób, aby kompetencje nie nakładały się, czy też nie pozostały obszary nie objęte odpowiedzialnością, h) monitorowanie działań zmierzających do zapewnienia pracownikom szkoleń odpowiednich do skali działalności w obszarze bancassurance i zakresu ochrony ubezpieczeniowej świadczonej na rzecz klientów banku działalności prowadzonej w ramach bancassurance. Mimo opublikowania przez KNF aktualizacji projektu Rekomendacji U, Rekomendacja 6.3. wciąż pozostawia wiele pytań bez odpowiedzi. Z jednej strony, w przypadku innych Rekomendacji (np. Rekomendacji 17) KNF zdaje się wprowadzać zasadę zakazu zarabiania na bancassurance przez bank działający w modelu grupowym, natomiast w niniejszej Rekomendacji 6.3., w punkcie b), mówi się o podziale przychodów w związku z oferowaniem określonych ubezpieczeń. Jeśli intencją KNF jest wprowadzenie całkowitego zakazu możliwości zarabiania przez banki na bancassurance, to wciąż pozostaje pytanie, czego dotyczyć mają przychody określone w pkt b). Natomiast punkty a) i c) niniejszej Rekomendacji są rozwinięciem obowiązku podziału odpowiedzialności i kompetencji pomiędzy bank i zakład ubezpieczeń, który został wyrażony w Rekomendacji Bank, w umowie regulującej zasady współpracy z zakładem ubezpieczeń w zakresie bancassurance powinien ustalić: a) jednoznaczny podział odpowiedzialności pomiędzy bank a zakład ubezpieczeń, z uwzględnieniem przyjętego modelu biznesowego dotyczącego usług bancassurance, b) podział przychodów w związku z oferowaniem określonych ubezpieczeń, odzwierciedlający w szczególności podział obowiązków i kompetencji pomiędzy bankiem a zakładem ubezpieczeń, c) zasady i zakres wymiany informacji, niezbędnych do realizacji umowy przez każdą ze stron. 14

16 II. Zabezpieczenie ryzyka banku Rekomendacja 6.4. stanowi rozwinięcie Rekomendacji 1 oraz Rekomendacji 6.3. Zgodnie z niniejszą Rekomendacją, bank i zakład ubezpieczeń, ustalając w umowie zakres odpowiedzialności poszczególnych stron, muszą działać w granicach bezwzględnie obowiązującego prawa, tzn., nie mogą podzielić między sobą odpowiedzialności w sposób sprzeczny z przepisami prawa, w szczególności przepisami kodeksu cywilnego Podział odpowiedzialności w relacji pomiędzy bankiem a zakładem ubezpieczeń nie może naruszać przepisów prawa w zakresie praw i obowiązków poszczególnych stron umowy ubezpieczenia, w odniesieniu do przyjętego przez bank i zakład ubezpieczeń modelu biznesowego. 15

17 III. Rola banku Rekomendacja 7 Bank powinien prowadzić działalność w warunkach, które nie powodują wystąpienia konfliktu interesów (w szczególności jednoczesnego, w tym faktycznego występowania jako ubezpieczającego i pośrednika ubezpieczeniowego). Rekomendacja 7.1. zakazuje bankom jednoczesnego, w tym faktycznego występowania w danej umowie ubezpieczenia w roli ubezpieczającego i pośrednika ubezpieczeniowego. Powyższy zakaz jest potwierdzeniem dotychczasowego stanowiska UKNF w tej kwestii, wyrażonego w liście Przewodniczącego KNF z dnia 21 lutego 2012 roku (DLU/606/33/1/2012). Jak wynika z treści Rekomendacji 7.1., bank, jako ubezpieczający w danej umowie nie może nie tylko pośredniczyć w zawieraniu tej umowy ubezpieczenia, ale również wykonywać innych czynności pośrednictwa, niezwiązanych w ogóle z zawarciem umowy ubezpieczenia. Z tego względu należałoby uznać ten zakaz za zbyt szeroki. Jak wynika z definicji czynności agencyjnych, zawartej w art. 4 pkt 1 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, przez czynności agencyjne rozumie się nie tylko czynności zmierzające do zawarcia umowy czy zawarcie samej umowy ubezpieczenia, ale również uczestniczenie w administrowaniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia, także w sprawach o odszkodowanie. Można zgodzić się co do tego, że bank nie powinien pośredniczyć w zawarciu umowy ubezpieczenia, której jest stroną, co jednak nie jest tak oczywiste, ponieważ prawo wprost nie zabrania tego rodzaju działania. Brak jest natomiast podstaw prawnych do rozszerzenia tego zakazu na inne czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego, niezwiązane z doprowadzeniem do zawarcia czy samym zawarciem umowy ubezpieczenia, a związane z wykonywaniem przez bank zawartej przez niego umowy ubezpieczenia, np. czynności polegających na przyjmowaniu przez bank różnych oświadczeń czy dokumentów od klientów i przekazywanie ich zakładowi ubezpieczeń, w szczególności zgłoszeń wypadków ubezpieczeniowych czy wniosków o wypłatę świadczenia. Nie powinno budzić wątpliwości, że wykonywanie przez bank takich czynności, związanych wyłącznie z wykonywaniem umowy ubezpieczenia nie pociąga za sobą konfliktu interesów, a wręcz przeciwnie stanowi korzystne rozwiązanie dla klientów banku (jeśli bowiem bank jest pośrednikiem zakładu ubezpieczeń, wszelkie działania klienta podjęte wobec banku odniosą bezpośredni skutek wobec samego zakładu ubezpieczeń). Stąd objęcie Rekomendacją 7.1. również tych czynności uznać należy za nieuzasadnione Bank, jako ubezpieczający w danej umowie ubezpieczenia nie powinien jednocześnie przy tej samej umowie występować jako pośrednik ubezpieczeniowy (ujęcie przedmiotowe). Jednoczesne, nawet faktyczne występowanie banku jako ubezpieczającego i pośrednika ubezpieczeniowego w ujęciu przedmiotowym należy uznać za niedopuszczalne. Rekomendacja 7.2. to w zasadzie wyrażenie zasady, która wynika z treści Rekomendacji 7.1. zakazującej bankowi jednoczesnego faktycznego występowania w danej umowie, jako ubezpieczający i pośrednik ubezpieczeniowy. Zgodnie z Rekomendacją 7.2. bank może być zarówno ubezpieczającym, jak i agentem ubezpieczeniowym, o ile w przypadku konkretnej umowy ubezpieczenia nie działa w podwójnej roli, czyli zarówno, jako pośrednik jak i ubezpieczający Jednoczesne występowanie banku jako ubezpieczającego i pośrednika ubezpieczeniowego można uznać za dopuszczalne jedynie, gdy dotyczy różnych umów ubezpieczenia (ujęcie podmiotowe). 16

18 III. Rola banku Z Rekomendacji 7.3. wynika, że bank może otrzymać wynagrodzenie od zakładu ubezpieczeń tylko w sytuacji, gdy bank działa, jako pośrednik ubezpieczeniowy, natomiast bank nie ma prawa do wynagrodzenia, jeśli w danej umowie występuje nie jako pośrednik ubezpieczeniowy, a jako ubezpieczający. Powyższa Rekomendacja potwierdza dotychczasowe stanowisko UKNF w tej kwestii. Już w liście z dnia 21 lutego 2012 roku (DLU/606/33/1/2012) Przewodniczący KNF negatywnie odniósł się do praktyki, w której bank występuje, jako strona umowy ubezpieczenia (ubezpieczający) i jednocześnie pobiera od zakładu ubezpieczeń prowizję, tak jak pośrednik ubezpieczeniowy. Jak można wywnioskować z Rekomendacji 7.3., bank działający wyłącznie jako ubezpieczający nie może otrzymywać wynagrodzenia od zakładu ubezpieczeń. Oznacza to, że nie może pobierać od zakładu ubezpieczeń wynagrodzenia nie tylko za sam fakt zawarcia umowy czy za wykonywanie obowiązków ubezpieczającego wynikających z umowy, np. obowiązku zapłaty składki, czy informowanie zakładu ubezpieczeń o osobach przystępujących do ubezpieczenia (czyli czynności, których wykonywanie należy do istoty grupowej umowy ubezpieczenia), ale również nie może otrzymywać wynagrodzenia za inne czynności wykonywane na rzecz zakładu ubezpieczeń. Podkreślenia wymaga, że zawarcie umowy grupowego ubezpieczenia bez wątpienia wiąże się z koniecznością określonego zaangażowania ze strony ubezpieczającego. Trudno więc oczekiwać od banku, że nie będzie czerpał z tego tytułu jakichkolwiek korzyści finansowych. Za uzasadniony można uznać zakaz pobierania przez bank wynagrodzenia za czynności, które mieszczą się w zakresie normalnych czynności ubezpieczającego związanych z wykonywaniem umowy ubezpieczenia, czy też czynności, które wchodzą w zakres pośrednictwa ubezpieczeniowego (jeśli bank nie jest agentem ubezpieczeniowym), ale już nie znajduje uzasadnienia rozszerzenie tego zakazu na inne czynności wykonywane przez bank na rzecz zakładu ubezpieczeń lub na rzecz ubezpieczonych. Otrzymywanie przez bank wynagrodzenia za te inne czynności, o których mowa powyżej, jeśli klient jest należycie poinformowany o produkcie ubezpieczeniowym, w żaden sposób nie zagraża interesom klientów banku, stąd za nieuzasadnione uznać należy generalnie sformułowany zakaz pobierania przez bank jako ubezpieczającego jakiegokolwiek wynagrodzenia od zakładu ubezpieczeń. Rekomendacja 7.3., w zestawieniu z Rekomendacjami z sekcji 17, wyłącznie potwierdza wprowadzenie zasady oferowania ubezpieczeń grupowych jedynie przy założeniu braku zysku po stronie banku. W tej sytuacji trudno nie oprzeć się wrażeniu, że rzeczywistym celem KNF było doprowadzenie do tego, aby umowy ubezpieczenia grupowego praktycznie zniknęły z oferty banków i jedynie bank działający, jako pośrednik ubezpieczeniowy może liczyć na przychylność regulatora. Z całą pewnością tak głęboka ingerencja w swobodę prowadzenia działalności gospodarczej, gwarantowaną w naszym kraju przez Konstytucję, jest nadużyciem uprawnień nadzorczych W sytuacji, gdy bank występuje jako pośrednik ubezpieczeniowy otrzymuje wynagrodzenie od zakładu ubezpieczeń. 17

19 III. Rola banku Rekomendacja 7.4. jest rozwinięciem Rekomendacji 7.3., pozwalającej bankowi na otrzymywanie wynagrodzenia od zakładu ubezpieczeń wyłącznie w sytuacji, gdy bank działa, jako pośrednik ubezpieczeniowy. Zgodnie z jej treścią bank będący ubezpieczającym może otrzymać od klienta wyłącznie ekwiwalent za czynności związane z obsług umowy ubezpieczenia. Przy czym Rekomendacja precyzuje, że ekwiwalentem tym mogą być jedynie koszty bezpośrednio związane z wykonaniem określonej czynności na rzecz klienta. Jednocześnie jednak Rekomendacja nie jest w pełni spójna z treścią Rekomendacji 17, która mówi o kosztach zarówno zawarcia, jak też obsługi umowy ubezpieczenia, chyba że przez obsługę umowy KNF rozumie także jej zawarcie. W celu uniknięcia niejednoznaczności należałoby zatem doprecyzować treść obu Rekomendacji. Trudno też nie zauważyć, że taki zakres regulacji może budzić uzasadnione wątpliwości co do tego, czy w ogóle może być przedmiotem rekomendacji KNF i czy nie jest to ingerencja w zasady wolnego rynku leżące u podstaw naszej gospodarki, chronione m.in. na mocy Konstytucji RP W sytuacji, gdy bank występuje jako ubezpieczający, może otrzymywać wyłącznie ekwiwalent za czynności związane z obsługą umowy ubezpieczenia. Ekwiwalent ten powinien odpowiadać kosztom związanym bezpośrednio z wykonaniem określonej czynności na rzecz klienta i może być opłacany wyłącznie przez klienta. Transparentność kosztów wynikająca z Rekomendacji 7.5. to z całą pewnością krok w dobrym kierunku. Przejrzysty podział kosztów wynikający z tej Rekomendacji może jednak być dość trudny np. w sytuacji angażowania tych samych pracowników zarówno do obsługi umowy kredytowej, jak i obsługi programu ubezpieczeniowego Bank powinien w sposób czytelny i przejrzysty dokonać podziału kosztów związanych z obsługą umowy kredytu oraz kosztów związanych z korzystaniem z ochrony ubezpieczeniowej wykorzystywanej do zabezpieczenia wierzytelności banku. 18

20 IV. Polityka rachunkowości. Rekomendacja 8 Zarząd banku i rada nadzorcza są odpowiedzialne za zapewnienie, aby zasady (polityka) rachunkowości w zakresie rozliczania przychodów z tytułu sprzedaży produktów ubezpieczeniowych była zgodna z obowiązującymi przepisami prawa w tym zakresie, przede wszystkim zasadą przewagi treści ekonomicznej nad formą prawną oraz zasadą współmierności przychodów i kosztów. Celem Rekomendacji 8 jest ujednolicenie podejścia banków do ujmowania w przychodach wynagrodzeń z tytułu ubezpieczeń, co zdaniem KNF pozwoli na uniknięcie zawyżania wyników finansowych spowodowane głównie nieprawidłowym rozliczaniem prowizji ubezpieczeniowych. W ocenie KNF sposób ujmowania przychodów z tytułu wynagrodzenia za usługi ubezpieczenia powinien być zgodny przede wszystkim z zasadą współmierności przychodów i kosztów, jak również odzwierciedlać treść ekonomiczną transakcji, w celu rzetelnego i jasnego przedstawienia sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego. Rekomendacja 8 z całą pewnością wymaga pogłębionej analizy księgowo-podatkowej, a nie prawno-biznesowej, dlatego też, jako prawnicy, przedstawimy poniżej jedynie ogólne uwagi do treści tych rekomendacji. Zalecenia zawarte w Rekomendacji 8 opierają się na wcześniejszych stanowiskach KNF m.in. - Stanowisku UKNF w sprawie sprawozdań finansowych banków z dnia 23 grudnia 2013 roku, oraz - Stanowisku UKNF w sprawie sposobu ujmowania przez banki w przychodach prowizji ubezpieczeniowych z dnia 7 marca 2013 roku. Przedstawione rozwiązania w zakresie ujmowania w księgach rachunkowych banków przychodów z tytułu wynagrodzenia pobieranego przez banki za objęcie ochroną ubezpieczeniową oraz za pośrednictwo ubezpieczeniowe świadczą o tym, że KNF stoi na stanowisku, zgodnie z którym banki sporządzające sprawozdania finansowe na podstawie MSR/MSSF są zobowiązane do rozpoznawania przychodów w wyniku finansowym zgodnie z MSR 18. Zdaniem KNF, banki nie powinny ujmować przychodów z tytułu usług ubezpieczenia w sposób odmienny od tego, które reguluje MSR 18. Zmiana sposobu księgowania przez banki przychodów ze sprzedaży produktów ubezpieczeniowych w ocenie KNF nie wpłynie znacząco na rynek bancassurance. Publikacja ww. zmian księgowania ma skutkować tym, że banki zaczną wykorzystywać wytyczne UKNF w sprawie ujmowania w wyniku finansowym prawidłowo oszacowanego przez banki ryzyka kredytowego w ustalonej na podstawie tejże Rekomendacji polityce rachunkowości oraz w sprawozdaniu już za rok Bez wątpienia celem tych Rekomendacji jest zobligowanie banków do szczegółowego opisu zasad rachunkowości dotyczących ujmowania i rozliczania opłat z tytułu sprzedaży produktów ubezpieczeniowych oferowanych swoim klientom oraz treści ekonomicznej tych produktów. KNF stwierdza, że zarząd banku i rada nadzorcza są odpowiedzialne za rzetelne przedstawienie w sprawozdaniu finansowym sytuacji majątkowej i finansowej, w tym wyniku finansowego. Wymóg ani nie nowy, ani niespecjalnie odkrywczy, ponieważ tego rodzaju obowiązki spoczywają na organach zarządzających banków od dawna. 19