Wpływ energetyki wiatrowej na otoczenie naturalne - opinie ludności. Impact of the wind power engineering on the environment - people s opinions

Transkrypt

1 Artykuł opublikowany w miesięczniku Energetyka nr 2/2015 (728) s ISSN Dr inż. Sławomir Bielecki, adiunkt, Instytut Techniki Cieplnej im.b.stefanowskiego, Wydział Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa Politechnika Warszawska, Warszawa, ul. Nowowiejska 21/25 slawomir.bielecki@itc.pw.edu.pl Inż. Dominika Jusińska, studentka na kierunku Energetyka, Politechnika Warszawska Wydział Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa Wpływ energetyki wiatrowej na otoczenie naturalne - opinie ludności. Impact of the wind power engineering on the environment - people s opinions Streszczenie Elektrownie wiatrowe stały się najpopularniejszym odnawialnym źródłem energii w Polsce. Jak każda technologia, energetyka wiatrowa posiada swoje wady i zalety, rzesze przeciwników i zwolenników, pasjonatów i ignorantów. Artykuł przedstawia zestawienie opinii i poglądów społecznych na temat wpływu elektrowni wiatrowych na środowisko i komfort życia, jakie wynikają ze specjalnie przeprowadzonej ankiety. Abstract Wind Power Plants became a popular renewable energy source in Poland. Wind power engineering, like any technology, has its advantages and disadvantages, opponents and adherents, passionates and ignorants. The paper presents summary of people s opinion and views concerning the influence of wind power plants on the environment and life comfort, elaborated on the basis of an especially conducted survey. Wstęp Podstawą każdego działania czy to urządzenia, czy żywego organizmu jest energia. W dzisiejszym świecie trudne do wyobrażenia jest życie bez elektryczności, światła i ogrzewania, dlatego energetyka stanowi jedną z najprężniej rozwijających się na świecie zarówno gałęzi przemysłu jak i dziedzin nauki. Energia może być pozyskiwana z różnych źródeł: kopalnych, jądrowych i odnawialnych. Do paliw kopalnych zalicza się węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa naftowa i gaz ziemny. Paliwo jądrowe to głównie uran wydobywany z rud lub wody morskiej. Źródła odnawialne określa się jako źródła, których wykorzystanie nie skutkuje zmniejszeniem ich zasobów lub zasoby te wracają do poprzedniej wielkości w stosunkowo niedługim czasie. Odnawialne źródła energii (OZE) to między innymi wiatr, promieniowanie słoneczne, woda, geotermia, biomasa i biogaz. 1

2 Pozyskiwanie energii to dziedzina, która musi podołać wielu wyzwaniom. Wzrost liczby ludności oznacza ciągły wzrost zapotrzebowania na energię. Paliwa kopalne prędzej czy później ulegną wyczerpaniu, więc ryzykowne jest opieranie się tylko na nich. W przypadku spalania węgla ważnym aspektem jest również emisja szkodliwych dla atmosfery gazów i zanieczyszczeń. Konieczność ograniczenia zużycia paliw kopalnych wraz z jednoczesnym wzrostem zapotrzebowania na energię prowadzi do jednego wniosku: należy sięgnąć po energię z innych źródeł. Mając na uwadze dobro środowiska naturalnego, najlepszym rozwiązaniem są źródła odnawialne. W Polsce ilość energii wytwarzanej z OZE stopniowo wzrasta, a dodatkowym czynnikiem motywującym są standardy emisji nałożone przez Unię Europejską. Wspólnota zobowiązała się do 2020 r. zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do poziomu z 1990 r.[1]. Dodatkowo państwa członkowskie mają zmniejszyć o 20% zużycie energii i zwiększyć o 20% udział odnawialnych źródeł energii w strukturze energetycznej kraju. Według danych z Eurostatu udostępnionych w 2014r. [2], turbiny wiatrowe znajdują się na drugiej pozycji (za elektrowniami wodnymi) w najwyższym udziale produkcji energii elektrycznej netto ze źródeł OZE (6,5% w 2012 r. i 1,2% w 2002r.). Według danych Urzędu Regulacji Energetyki, moc zainstalowana w odnawialnych źródłach energii w Polsce wynosi w przybliżeniu 5 878,3 MW, co stanowi około 15% całkowitej mocy zainstalowanej w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym [3], przy czym głównie wykorzystuje się wiatr, następnie wodę i biomasę. Energia pochodząca z promieniowania słonecznego to mniej niż 1%, gdyż warunki klimatyczne nie pozwalają nam na efektywne wykorzystywanie promieni słonecznych. Struktura mocy z krajowych jednostek OZE została przedstawiona na rysunku 1. Rys. 1. Moc zainstalowana w OZE w Polsce Moc zainstalowana w farmach wiatrowych stanowi ponad 60% całkowitej mocy zainstalowanej w OZE w Polsce. Przewiduje się ciągły wzrost tej mocy, a około 2020 r. osiągnięcie ok. 44-procentowego udziału energii pochodzącej z siłowni wiatrowych w ogólnym zużyciu energii elektrycznej z OZE [4]. Wprowadzanie odnawialnych źródeł energii wiąże się z nowymi technologiami i postępem technicznym. Nie wystarczy jednak zrealizowanie idei pod względem materialnym. Każdy nowy pomysł do prawdziwego zaistnienia potrzebuje wpływu czynnika ludzkiego. Z jednej strony potrzebna jest opinia ekspertów: naukowców i producentów odpowiednich urządzeń, a z drugiej akceptacja społeczeństwa, która nie zawsze jest natychmiastowa i jednomyślna. 2

3 Na postawy wobec wytwarzania energii z OZE wpływają różne czynniki: kulturowe, ekonomiczne, społeczne, polityczne, a nawet osobowościowe. Należy również pamiętać o wpływie innych uwarunkowań, takich jak lokalizacja i środowisko, a także o regulacjach prawnych, które odgrywają ważną rolę w procesie wdrażania. Wszystkie wymienione czynniki mają różny wpływ na poszczególne rodzaje energii, dlatego w aspekcie postaw ludzkich każde odnawialne źródło powinno być traktowane odrębnie. Jak odbierana jest energetyka wiatrowa? Energetyka wiatrowa wzbudza sporo emocji w społeczeństwie. Toczy się nieustający spór pomiędzy zwolennikami elektrowni wiatrowych - reprezentowanymi głównie przez organizacje ekologiczne a ich przeciwnikami skupiającymi się w lokalnych społecznościach. Za przykład może posłużyć sytuacja z Komarowa pod Zamościem, gdzie wyjątkowo konfliktowym okazał się wybór miejsca na farmę wiatrową, gdyż jest to miejsce bitwy z 1920 r. Tutaj do przeciwników budowy siłowni wiatrowych dołączyli miłośnicy historii i członkowie grup rekonstrukcyjnych. Wypowiedzi innych mieszkańców wskazują jednak na to, że budowa znajduje poparcie w społeczeństwie, głównie ze względów ekonomicznych. Głównymi kwestiami spornymi dotyczącymi energetyki wiatrowej są: ekologiczność, wpływ na ludzkie zdrowie i ogólna efektywność instalacji [5]. Z jednej strony energia pochodząca z wiatru, jako energia odnawialna, jest uważana za proekologiczną. Przeciwnicy wiatraków poddają to jednak w wątpliwość, przytaczając argument o szkodliwym oddziaływaniu siłowni wiatrowych na lokalne ekosystemy, w szczególności populacje ptaków i nietoperzy. Ważnym aspektem, często poruszanym przez przeciwników farm wiatrowych, jest wpływ na zdrowie okolicznych mieszkańców. Wymienia się tutaj tzw. syndrom turbiny wiatrowej, szerzej opisany w książce [6]. Według tej publikacji osoby mieszkające w pobliżu siłowni wiatrowych mogą z tego powodu cierpieć m.in. na zaburzenia snu, bóle głowy lub problemy z koncentracją. Ankieta społeczna Współautorka niniejszego artykułu przeprowadziła i opracowała ankietę, mającą na celu nie tyle wykonanie reprezentatywnych badań opinii społecznej, co zebranie różnych poglądów i wstępne określenie stopnia świadomości mieszkańców na temat pozatechnicznych wad i zalet energetyki wiatrowej. Prośba o uzupełnienie odpowiedzi trafiła do przeciwników, zwolenników oraz osób niezajmujących żadnego stanowiska względem farm wiatrowych. Warto wspomnieć, że pierwsza grupa była łatwa do znalezienia dzięki stronom internetowym lokalnych społeczności protestujących przeciwko wiatrakom. Metodyka badań opinii Ankieta przeprowadzona została za pośrednictwem Internetu. Odpowiedzi na pytania udzieliło łącznie 98 osób. Ze względu na niereprezentatywny charakter sondy (internauci) pytania mogły być traktowane przez respondentów jako otwarte. Zbiór osób ankietowanych podzielono na trzy grupy: grupa I to osoby mieszkające w pobliżu farmy wiatrowej, grupa II to osoby mieszkające w pobliżu miejsca, w którym farma wiatrowa ma powstać, a grupa III to osoby mieszkające w okolicy pozbawionej elektrowni wiatrowej. Tabele 1 i 2 oraz rysunki 2-4 przedstawiają początkowe dane, opisujące strukturę respondentów. Tabela 1. Ogólne informacje o ankietowanych Ankietowani Grupa I Grupa II Grupa III Razem Wszyscy Kobiety Mężczyźni

4 Tabela 2. Wiek ankietowanych Wiek Grupa I Grupa II Grupa III Razem <18 lat lat lat lat lat lat lat Rysunek 2. Podział ankietowanych według wieku 4

5 Rysunek 3. Podział ankietowanych według płci Rysunek 4. Podział ankietowanych według grup Ankietowani udzielili odpowiedzi na następujące pytania: 1. Czy w pobliżu Pani/Pana miejsca zamieszkania znajduje się farma wiatrowa? a) Tak b) Nie, ale jej budowa jest planowana c) Nie i jej budowa nie jest planowana 2. W jakiej odległości od Pani/Pana miejsca zamieszkania znajduje/będzie znajdował się najbliższy "wiatrak"? 3. Jakie są/mogą być tego odczuwalne skutki? (wybór wielokrotny) a) niewielki hałas b) uciążliwy hałas c) niekorzystna zmiana krajobrazu d) neutralna zmiana krajobrazu e) rozwój regionu f) obniżenie wartości nieruchomości g) zmniejszenie populacji ptaków i nietoperzy h) inne: 4. Jakie zna Pani/Pan zalety energetyki wiatrowej? 5. Jakie zna Pani/Pan wady energetyki wiatrowej? 6. Sąsiedztwo jakiej instalacji wydaje sie Pani/Panu lepsze niż sąsiedztwo farmy wiatrowej? (wybór wielokrotny) a) elektrowni wodnej b) biogazowi c) elektrowni słonecznej d) elektrowni węglowej e) elektrowni jądrowej f) elektrowni spalającej biomasę g) inne: 7. Do celów energetycznych w Polsce głównie zużywa się węgiel, co powoduje emisję zanieczyszczeń i gazów cieplarnianych. Co może być, Pani/Pana zdaniem, najlepszą alternatywą dla paliwa węglowego? (wybór jednokrotny) a) paliwo jądrowe 5

6 b) OZE (w tym wiatr) c) gaz ziemny d) gaz łupkowy e) biomasa f) inne: Wyniki ankiety Większość ankietowanych z grupy I mieszka w miejscu oddalonym o ok km od farmy wiatrowej. Przedstawiciele grupy II mają mieszkać w mniejszej odległości od farmy, nawet mniej niż 1 km (rys.5). Należy wziąć jednak pod uwagę fakt, że ocena tej odległości jest bardzo subiektywna. Rysunek 5. Odległość miejsca zamieszkania ankietowanych od farmy wiatrowej W grupie I, czyli wśród osób mieszkających w okolicy farmy wiatrowej, głównymi odczuwalnymi skutkami są zmiana krajobrazu (niekorzystna bądź neutralna) oraz wpływ na rozwój regionu. Żadna osoba nie zaznaczyła odpowiedzi uciążliwy hałas, choć niektórzy z ankietowanych mieszkają w odległości mniejszej niż 1 km od farmy. W grupie II znalazło się więcej przeciwników energetyki wiatrowej najczęściej przewidywali oni skutki w postaci obniżenia wartości nieruchomości, zmniejszenia populacji ptaków i nietoperzy oraz niekorzystnej zmiany krajobrazu. Ankietowani z tej grupy często wybierali również odpowiedź uciążliwy hałas. Tylko 2 osoby z tej grupy stwierdziły, że budowa farmy wiatrowej może być przyczynkiem do rozwoju regionu. Grupa III to osoby niestykające się bezpośrednio z energetyką wiatrową i ich odpowiedzi są najbardziej zróżnicowane. Można pokusić się o stwierdzenie, że każdy z wymienionych skutków był przez nich uważany za odczuwalny dla mieszkańców w podobnym stopniu. Należy przy tym zauważyć, że najmniej (choć nadal nie dużo mniej) ankietowanych zaznaczyło odpowiedzi obniżenie wartości nieruchomości i niekorzystna zmiana krajobrazu. 6

7 Rys. 6. Odczuwalne lub przewidywane skutki mieszkania blisko farmy wiatrowej Dokładnie 7 osób zaznaczyło również odpowiedź inne. 2 osoby z grupy II wymieniły w tym miejscu dodatkowe negatywne skutki: - syndrom turbiny wiatrowej u ludzi - ograniczenia rozwoju gminy - ingerencja w swobodę korzystania z własności prywatnej - szkody w środowisku - podział społeczeństwa. Pozostałe 5 osób (4 z grupy I i 1 z grupy III) wyraziło swoją pozytywną postawę wobec energetyki wiatrowej. Ankietowani wymienili tu przede wszystkim korzystną zmianę krajobrazu w tym również uznanie okolicy wiatraków za dobre miejsce na romantyczne randki. 1 osoba stwierdziła, że nie odczuwa żadnych skutków mieszkania blisko farmy wiatrowej. Pytania nr 4 i 5 dotyczyły zalet i wad energetyki wiatrowej. Były to pytania otwarte mające na celu zbadanie wiedzy uczestników badania. Najczęściej wymieniane i najbardziej interesujące odpowiedzi zostały ujęte w tabelach 3 i 4. 7

8 Tabela 3. Zalety energetyki wiatrowej według ankietowanych Zalety energetyki wiatrowej Grupa I Grupa II Grupa III Bezemisyjność Bezemisyjność Bezemisyjność Energia odnawialna Energia odnawialna Energia odnawialna Niskie koszty pozyskiwania energii Ekologiczność Ekologiczność Częściowe uniezależnienie się od energii z elektrowni Korzystna inwestycja Niskie koszty produkcji energii Nowoczesny, ładny wygląd Rozwój regionu pod względem ulepszania technologii z zakresu elektrotechniki Niskie koszty eksploatacji Nowe miejsca pracy w dziedzinie OZE Możliwość uzupełniania się z elektrowniami fotowoltaicznymi Szybka instalacja farm wiatrowych Łatwe odstawienia i wznowienia produkcji energii Ładny wygląd Szanse rozwoju dla biedniejszych regionów Oszczędność paliw kopalnych Tabela 4. Wady energetyki wiatrowej według ankietowanych Wady energetyki wiatrowej Grupa I Grupa II Grupa III Hałas Hałas Hałas Szkodliwość wobec populacji ptaków Zależność energii od wietrzności w danym momencie Droga energia "Kradzież" pola rolnikom Zakłócenia w odbiorze TV Szkodliwość dla ptaków i nietoperzy Brak możliwości sterowania produkcją Duży koszt produkcji energii Uciążliwość dla pobliskich mieszkańców Niezbadany wpływ infradźwięków Infradźwięki Szkodliwość dla zwierząt Zależność od wietrzności Wysokie koszty inwestycyjne i instalacyjne Problemy z mieszkańcami Niezbadany wpływ na środowisko Mała wydajność Zagrożenie w postaci śniegu zalegającego na skrzydłach wiatraka Niekorzystna zmiana krajobrazu Zagrożenie w postaci lodu spadającego zimą ze skrzydeł wiatraka Zmiana krajobrazu Konieczność zapewnienia alternatywnego zasilania w dni bezwietrzne Problem z utylizacją kompozytowych części wiatraków 8

9 Ankietowani ze wszystkich grup są zgodni wobec głównych wad i zalet energetyki wiatrowej. W każdej z grup pojawiły się następujące odpowiedzi: - w zakresie zalet: bezemisyjność, odnawialność energii, - w zakresie wad: hałas, szkodliwość dla zwierząt, brak możliwości sterowania produkcją energii. W I grupie 1 osoba nie dostrzegła żadnych zalet, 2 osoby nie dostrzegły żadnych wad. 7 osób wstrzymało się od wymienienia zalet, a 8 nie wymieniło żadnych wad. W II grupie 4 osoby uznały, że energetyka wiatrowa nie posiada zalet. Żadna osoba nie stwierdziła, że elektrownie wiatrowe nie posiadają wad. Od wymienienia zalet wstrzymały się 4 osoby, a 6 od wymienienia wad. W III grupie nikt nie stwierdził braku wad ani braku zalet. 9 ankietowanych wstrzymało się od wymienienia zalet, a 16 od wymienienia wad. Po wymienieniu wad i zalet energetyki wiatrowej ankietowani zostali poproszeni o wybór sąsiedztwa lepszego niż elektrownia wiatrowa. Odpowiedzi zostały zestawione na rysunku 7. Rys. 7. Sąsiedztwo lepsze niż elektrownia wiatrowa według ankietowanych We wszystkich grupach najczęściej pojawiały się odpowiedzi elektrownia słoneczna i elektrownia wodna. Może to być pewnym uzasadnieniem dla stwierdzenia, że nastawienie do energii pochodzącej z tych źródeł jest w większości przypadków pozytywne. Wady tych instalacji nie są tak łatwo dostrzegalne, jak w przypadku elektrowni wiatrowych. W każdej grupie ankietowanych trzecią najczęściej wymienianą odpowiedzią była elektrownia jądrowa. W związku z tym można uznać, że świadomość społeczna na temat energii atomowej rośnie. Wśród odpowiedzi inne została wymieniona elektrownia spalająca wodór i odpowiedź żadna, w 2 przypadkach uzupełniona o wyrażenie akceptacji dla sąsiedztwa farmy wiatrowej. W ostatnim pytaniu ankietowani wybrali jedno paliwo, które ich zdaniem jest najlepszą alternatywą dla węgla. Wyniki zostały przedstawione na rysunku 8. 9

10 Rys. 8. Najlepsza alternatywa dla węgla według ankietowanych Ankietowani ze wszystkich grup w większości wybrali paliwo jądrowe, a następnie odnawialne źródła energii. Może to świadczyć, tak jak w związku z poprzednim pytaniem, o wysokiej świadomości społecznej i wiedzy ankietowanych na temat energii atomowej. Wśród odpowiedzi inne zostało wymienione rozwiązanie dalszego eksploatowania paliwa węglowego wraz z ciągłym wzrostem sprawności i efektywności energetycznej. Wnioski z ankiety Podział ankietowanych na grupy pozwala na wyciągniecie następujących wniosków: Osoby mieszkające w pobliżu farmy wiatrowej nie dostrzegają wielu negatywnych skutków tego faktu, co może świadczyć o jego niewielkim wpływie na codzienne życie lub o przyzwyczajeniu mieszkańców do takiego oddziaływania. Ankietowani mieszkający w miejscu, w którym ma powstać farma wiatrowa to w większości przeciwnicy energetyki wiatrowej, lecz głównie w swojej okolicy (a nie w ogóle). Osoby mieszkające w miejscach pozbawionych perspektywy budowy farmy wiatrowej zachowują neutralny stosunek do tematu, opierając się na swojej wiedzy ogólnej. Badanie nie może być jednak do końca miarodajne, ponieważ odpowiedzi udzielali jedynie użytkownicy Internetu. Ma to szczególne znaczenie w przypadku ankietowanych z grupy II, gdyż działalność lokalnych przeciwników energetyki wiatrowej jest w sieci dużo bardziej nasilona niż jej zwolenników. Argumenty przeciwników energetyki wiatrowej wydają się uzasadnione. Jedynym sposobem na rozwianie ich obaw wydają się być liczne badania środowiskowe wykonywane przed rozpoczęciem każdej budowy, przedstawione na rysunku 9. 10

11 Podsumowanie Rys. 9. Badania środowiskowe wykonywane w związku z budową farmy wiatrowej [7]. Energia ze źródeł odnawialnych jest jednym ze sposobów na ograniczenie zużycia paliw kopalnych przy jednoczesnym zachowaniu troski o środowisko naturalne. Technologie OZE ciągle się rozwijają i rozpowszechniają w szybkim tempie. Elementem stymulującym rozwój jednostek OZE są różnego rodzaju działania ze strony państwa. Wsparcie dla technologii OZE nie powinno być jednakowe dla każdego źródła. Należy opracowywać metody zrównoważenia źródeł OZE, ukazujące ilość czynników, jakie powinny być przy tym brane pod uwagę, np. ekologia, opłacalność, oddziaływanie społeczne [8]. Energia ze źródeł odnawialnych także ma swoich przeciwników. Argumenty przez nich przedstawiane są różne: od sugerowanej małej opłacalności inwestycji po aspekty środowiskowe. Paradoksalnie można odnieść wrażenie, że głównymi przeciwnikami zielonej energii są ekolodzy. W oddziaływaniu technologii OZE na środowisko zauważają głównie zagrożenie dla środowiska naturalnego. Warto jednak pamiętać, że każde działanie człowieka skutkuje zmianami w środowisku, a istnieją dziedziny, które, w przeciwieństwie do energetyki, nie dostarczają przy tym tak ważnych korzyści. Wszystko, co nowe, budzi wątpliwości. Wady i zalety poszczególnych technologii należy rozpatrywać na gruncie zarówno technicznym jak i pozatechnicznym (społecznym, ekonomicznym i ekologicznym). Kwestie techniczne generacji ze źródeł OZE dotyczą wpływu jednostek na stany pracy systemu elektroenergetycznego, a także efektywności procesu takiej generacji. Podnoszone są głosy wśród przeciwników poszczególnych technologii OZE, w tym elektrowni wiatrowych, jakoby nakład energii, niezbędny do utrzymania jednostki w ciągu jej całego cyklu życia (od produkcji po utylizację) jest niewspółmierny do możliwości generacyjnych takiego źródła. Udowodnienie tej tezy wymaga jednak przeprowadzenia bardziej szczegółowych badań. Zwolennicy odnawialnych źródeł energii również mają na uwadze dobro środowiska naturalnego, jednak skupiają się na zaletach OZE, z których główną jest produkcja energii bez emisji zanieczyszczeń i gazów cieplarnianych. Entuzjaści zielonej energii to zwykle zagorzali przeciwnicy energetyki opartej na paliwach kopalnych. Wobec tak wielu opinii i stanowisk względem odnawialnych źródeł energii należy uważać i kontrolować, czy wszystkie mają poparcie w postaci dowodów naukowych. Trzeba pamiętać, co jest naprawdę ważne i próbować dążyć do porozumienia między wszystkimi stronami sporu. Zgodnie z polityką energetyczną Polski, podstawowym działaniem jest budowanie struktury tzw. miksu energetycznego. Rozwiązanie to wydaje się być słuszne, gdyż zapewnia stabilność energetyczną państwa i równowagę w zużyciu paliw. Uzupełniając ten plan o działania na rzecz zachowania środowiska naturalnego oraz troskę o społeczeństwo na poziomie lokalnym, można uznać to za strategię satysfakcjonującą wszystkich zarówno przeciwników i zwolenników OZE, jak i osoby o bardziej neutralnej postawie. 11

12 Piśmiennictwo [1] Karpińska M., Dul Ł., Kierunki polityki energetycznej Polski oraz Unii Europejskiej w latach , Energetyka 2014, nr 3, s [2] [3] Urząd Regulacji Energetyki, Moc zainstalowana w OZE, energii/energia-elektryczna/odnawialne-zrodla-ener/potencjal-krajowy-oze/5753,moc-zainstalowana- MW.html (dostęp ) [4] Badyda K., Energetyka wiatrowa Aktualne trendy rozwoju w Polsce, Energetyka 2013, nr 5, s [5] Smołka-Franke B., Czynniki determinujące wprowadzanie odnawialnych źródeł energii na poziomie krajowym, w: Praca zbiorowa pod red. A. Hilarowicz, J. Kozioła, Odnawialne źródła energii badania oddziaływań społecznych, Gliwice 2013, s , tu: s [6] Pierpont N., Syndrom Turbin Wiatrowych [online], 10.pdf [7] Markowska Cerić J., Walka o wiatraki, Energetyka cieplna i zawodowa 2013, nr 2, s [8] Skoczkowski T., Baran Ł., Model zrównoważonej produkcji energii z biomasy, Energetyka 2014, nr 3, s Artykuł powstał na podstawie pracy przejściowej inżynierskiej autorstwa inż. Dominiki Jusińskiej, realizowanej pod opieką dra inż. Sławomira Bieleckiego na Wydziale Mechanicznym Energetyki i Lotnictwa Politechniki Warszawskiej 12