Energetyka J¹drowa dla Polski NPPP 2026.

Transkrypt

1 nr 5/6 (57/58)/2005 listopad 2005 periodyk wydawany przez Polskie Towarzystwo Nukleoniczne ISSN Energetyka j¹drowa dla Polski NPPP 2006 W dokumencie Polityka energetyczna dla Polski do roku 2025 przyjêtym przez Radê Ministrów w dniu 5 stycznia 2005 roku, na wniosek Ministra Gospodarki i Pracy (Obwieszczenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2005) stwierdzono, e Wprowadzenie energetyki j¹drowej jest celowe ze wzglêdu na potrzebê dywersyfikacji noœników energii pierwotnej oraz koniecznoœæ ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i dwutlenku siarki do atmosfery, dlatego te jest prognozowane po roku 2020 we wszystkich wariantach (prognoz). Obliczenia prognostyczne wskazuj¹ na potrzebê rozpoczêcia eksploatacji elektrowni j¹drowych w ostatnim piêcioleciu rozpatrywanego okresu (str. 54) We wszystkich wariantach przewidziane jest uruchomienie pierwszych bloków elektrowni j¹drowej oko³o roku (str.55) Realizacja tego przedsiêwziêcia wymaga jednak uzyskania spo³ecznej akceptacji. Poniewa prognozy wskazuj¹ na potrzebê pozyskiwania energii elektrycznej z elektrowni j¹drowych w drugim dziesiêcioleciu rozpatrywanego okresu, to, bior¹c pod uwagê d³ugoœæ cyklu inwestycyjnego, konieczne jest niezw³oczne rozpoczêcie spo³ecznej debaty na ten temat. (str.19) W odpowiedzi na to wymaganie Stowarzyszenie Elektryków Polskich oraz Polskie Towarzystwo Nukleoniczne wyst¹pi³y z inicjatyw¹ zorganizowania w maju w przysz³ym roku miêdzynarodowej konferencji Energetyka J¹drowa dla Polski NPPP Pozytywn¹ odpowiedÿ na zapytanie z dnia 14 stycznia 2005 roku o celowoœæ zorganizowania tej konferencji nades³ali wszyscy adresaci zapytania, w tym Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Ministerstwo Œrodowiska, Urz¹d Regulacji Energii, Pañstwowa Agencja Atomistyki, Polska Akademia Nauk oraz organizacje gospodarcze elektroenergetyki. Powo³any zosta³ Komitet Programowy konferencji, którego przewodnicz¹cym zosta³ Zbigniew Bicki, prezes Izby Gospodarczej Energetyki i Ochrony Œrodowiska oraz przewodnicz¹cy Polskiego Komitetu Œwiatowej Rady Energetycznej a zastêpc¹ przewodnicz¹cego profesor Stefan Chwaszczewski, vice dyrektor Instytutu Energii Atomowej oraz prezes Polskiego Towarzystwa Nukleonicznego. Komitet Programowy ustali³, e konferencja ma g³ównie s³u yæ celom programu spo³ecznej informacji i debaty. Przedstawione informacje powinny wskazaæ na istnienie zawansowanych projektów elektrowni j¹drowych, które s¹,lub bêd¹ dostêpne na rynku œwiatowym w ci¹gu kilku lat, reprezentuj¹cych wysoki poziom bezpieczeñstwa j¹drowego i niezawodnoœci pracy oraz ekonomicznej konkurencyjnoœci. Konferencja nie ma byæ czêœci¹ negocjacji z potencjalnymi dostawcami urz¹dzeñ elektrowni j¹drowych. Etap ten spodziewany jest za kilka lat. Przewidywane jest wyg³oszenie dwudziestu referatów w czterech sesjach: I. Rozwój energetyki j¹drowej na œwiecie i w Polsce ( 8 referatów) Przedstawione bêd¹: przewidywane tendencje rozwoju energetyki j¹drowej na œwiecie oraz osi¹gniêcia w okresie ostatnich dwudziestu lat w podnoszeniu poziomu bezpieczeñstwa j¹drowego i niezawodnoœci pracy elektrowni j¹drowych (MAEA) objawy renesansu energetyki j¹drowej w Europie (FORATOM) doœwiadczenia eksploatacyjne elektrowni j¹drowych na œwiecie (WANO) oceny konkurencyjnoœci ekonomicznej elektrowni j¹drowych na œwiecie (IEA,NEA/OECD) etapy procesu decyzyjnego i realizacyjnego pi¹tego bloku j¹drowego w Finlandii porównanie ró nych Ÿróde³ produkcji energii elektrycznej z punktu widzenia wp³ywu na œrodowisko oraz spe³niania wymagañ zrównowa onego rozwoju czynniki uzasadniaj¹ce wprowadzenie elektrowni j¹drowych do polskiego sytemu elektroenergetycznego. (Komitet Problemów Energetyki przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk) II. Wybrane projekty zaawansowanych elektrowni j¹drowych (5 referatów) Przewidziane s¹ referaty przedstawiaj¹ce g³ówne cechy techniczne, ekonomiczne oraz bezpieczeñstwa j¹drowego i radiologicznego zaawansowanych projektów elektrowni j¹drowych z reaktorami typu: EPR (Areva, Siemens) AP 1000 (Westinghouse) ABWR, ESBWR (General Electric) WWR 1000 (Atomstroyeksport) OPR 1000, APR 1400 (Korea, Hydro and Nuclear Power Co.) III. Zagadnienia prawne oraz edukacji i szkolenia (3 referaty) Przedstawione bêd¹ informacje o: zasadach licencjonowania elektrowni j¹drowych oraz koncepcjach gospodarki odpadami promie-

2 2 niotwórczymi w Polsce, prawnych aspektach rozwoju energetyki j¹drowej w krajach Unii Europejskiej, zagadnieniach edukacji i szkolenia dla potrzeb energetyki j¹drowej. IV. Zagadnienia edukacji i informacji spo³ecznej (4 referaty) Dokonany zostanie przegl¹d programów spo³ecznej informacji o energetyce j¹drowej oraz ewolucji opinii spo³ecznej na ten temat we Francji Szwecji, USA i w Polsce. Biuletyn nukleoniczny nr 5/6 (57/58)/2005 Przewidziane s¹ pó³godzinne dyskusje po ka dej z czterech sesji oraz godzinna dyskusja panelowa na zakoñczenie konferencji. Ma byæ ona poœwiêcona zagadnieniu pod has³em: Co dalej? Informacje o sprawach programowych i organizacyjnych konferencji s¹ dostêpne pod adresem: Tadeusz Wójcik Technika j¹drowa dla Kraju Tematyce zastosowañ ró nych dyscyplin nuklearnych poœwiecone by³o zorganizowane w dniach 6 9 wrzeœnia ogólnopolskie sympozjum Technika j¹drowa w przemyœle, medycynie, rolnictwie i ochronie œrodowiska. Spotkania te odbywaj¹ siê cyklicznie od 1960 roku. S¹ one jedynym ogólnokrajowym forum wymiany informacji i doœwiadczeñ w zakresie szeroko pojêtej techniki j¹drowej. Omawiany jest na nich aktualny stan i perspektywy rozwoju zastosowañ techniki j¹drowej w Polsce. Prezentowane prace dotycz¹ badañ o charakterze podstawowym, jak równie wdra anych technologii i nowych rozwi¹zañ aparaturowych. Poprzednie sympozjum z tego cyklu odby³o siê w Warszawie w 2002 roku. Kraków zasta³ wybrany jako miejsce kolejnego spotkania. Sympozjum w³¹czono do obchodów Œwiatowego Roku Fizyki G³ówny ciê ar organizacji konferencji spocz¹³ na Wydziale Fizyki i Informatyki Stosowanej Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie, który wspiera³y: Instytut Chemii i Techniki J¹drowej w Warszawie, Pañstwowa Agencja Atomistyki i Polskie Towarzystwo Nukleoniczne. W programie celowo pominiêto zagadnienia energetyki j¹drowej i termoj¹drowej. Merytorycznej debacie na temat budowy elektrowni j¹drowej w Polsce poœwiêcona bêdzie, bowiem osobna planowana na 2006 rok miêdzynarodowa konferencja NPPP Nale y przy okazji zwróciæ uwagê, e obroty w pozaenergetycznych dziedzinach wykorzystuj¹cych techniki j¹drowe s¹ w najlepiej rozwiniêtych krajach wiêksze od uzyskiwanych w energetyce j¹drowej. Równie Polska, maj¹ca olbrzymie tradycje naukowe siêgaj¹ce odkryæ Marii Sk³odowskiej Curie nale y do licz¹cych siê na œwiecie krajów w wielu dziedzinach zwi¹zanych zw³aszcza z zastosowaniem technik radiacyjnych w ochronie œrodowiska i obróbce radiacyjnej materia³ów. Uroczystego otwarcia sympozjum dokona³ prorektor d/s naukowych Akademii Górniczo Hutniczej, wieloletni Dziekan Wydzia³u Fizyki i Informatyki Stosowanej prof. dr hab. Kazimierz Jeleñ. Zwróci³ uwagê, e AGH licz¹c na powstanie krajowej energetyki j¹drowej kszta³ci studentów w tej specjalnoœci. Przyby- ³ych goœci przywitali równie Dziekan Wydzia³u Fizyki i Informatyki Stosowanej prof. dr hab. Zbigniew K¹kol, przewodnicz¹cy Komitetu Organizacyjnego prof. dr hab. Kazimierz Ró añski, oraz sekretarz Sympozjum dr Zdzis³aw Stêgowski. Sesji inauguruj¹cej sympozjum przewodniczy³ prof. dr hab. Jerzy Niewodniczañski. Nastêpnie obrady toczy³y siê w szeœciu sesjach tematycznych: 1. Ochrona œrodowiska, nauki o Ziemi, ochrona dziedzictwa kulturowego. 2. Zastosowania przemys³owe, 3. Zastosowania w medycynie, aparatura medyczna, 4. Metody pomiarowe, symulacje, planowanie eksperymentów, 5. Techniki radiacyjne, 6. Laboratoria, metrologia. W sympozjum wziê³o udzia³ 110 uczestników reprezentuj¹cych ponad 20 instytucji i zak³adów produkcyjnych z ca³ego kraju. Ponadto, wœród wspó³autorów prezentowanych prac zalaz³o siê kilkanaœcie osób z zagranicy. Œwiadczy to rosn¹cej wspó³pracy miêdzynarodowej równie w dziedzinie zastosowañ technik j¹drowych. Ogó³em przedstawiono 58 referatów oraz 46 prezentacji plakatowych. Porównanie liczby uczestników i liczby wyg³oszonych referatów na ostatnich trzech sympozjach wskazuje na rosn¹ce zainteresowanie technikami j¹drowymi w kraju. Na szczególn¹ uwagê zas³uguje znaczna liczba prac dotycz¹cych zastosowañ metod j¹drowych w szeroko pojêtych badaniach œrodowiskowych oraz w medycynie. Warto równie podkreœliæ du y udzia³ w sympozjum doktorantów i studentów, którzy stanowili 1/5 wszystkich uczestników. Plonem konferencji jest obszerna bardzo ³adnie wydana publikacja Technika J¹drowa w Przemyœle, Medycynie, Rolnictwie i Ochronie œrodowiska. Osobiœcie w tytule wymieni³bym jeszcze zastosowania technik j¹drowych w nauce. Szczególne podziêkowania za doskona³¹ organizacjê konferencji nale ¹ siê prof. dr hab. in. Kazimierzowi Ró añskiemu i dr Zdzis³awowi Stêgowskiemu. Historia Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie siêga 1912 r., kiedy grupa wybitnych in ynierów i dzia³aczy górniczych, pod przewodnictwem Jana Zarañskiego, wszczê³a zabiegi u rz¹du austriackiego o zgodê na powo³anie w Krakowie wy szej uczelni kszta³c¹cej in ynierów górnictwa. Starania te zosta³y uwieñczone powodzeniem i w 1913 roku Ministerstwo Robót Publicznych w Wiedniu powo³a³o Komitet Organizacyjny Akademii Górniczej, którego przewodnicz¹cym zosta³ prof. UJ J. Morozewicz. Komitet przyst¹pi³ do opracowania programu studiów, zgodnie z wymogami ówczesnej wiedzy, a tak e potrze-

3 Biuletyn nukleoniczny nr 5/6 (57/58)/ bami polskiego górnictwa. Jednoczeœnie Komitet zaj¹³ siê budow¹ gmachu maj¹cej powstaæ Akademii. Gmina miasta Krakowa ofiarowa³a na ten cel realnoœæ w dzielnicy zwanej Czarna Wieœ, w rejonie nowo tworzonej tu alei Mickiewicza, oraz przyrzek³a znaczn¹ subwencjê finansow¹. Og³oszono konkurs na projekt budynku, w którym pierwsz¹ nagrodê uzyska³ projekt architektów Odrzywolskiego z Krakowa i Ballenstedta z Berlina. Wybuch I wojny œwiatowej uniemo liwi³ rozpoczêcie dzia³ania AG w 1914r. Jednak po odzyskaniu przez Polskê niepodleg³oœci w 1918 r., Komitet Organizacyjny podj¹³ swoj¹ pracê i 8 kwietnia 1919 r., uchwa³¹ Rady Ministrów Akademia Górnicza w Krakowie zosta³a powo³ana do ycia. 1 maja 1919 r. Naczelnik Pañstwa Józef Pi³sudski mianowa³ jej pierwszych profesorów. Uroczystego otwarcia Akademii Górniczej wraz z pierwsz¹ inauguracj¹ dokona³ 20 paÿdziernika 1919 r. w auli Uniwersytetu Jagielloñskiego Naczelnik Pañstwa Marsza³ek Józef Pi³sudski, wpisuj¹c ten donios³y akt orlim piórem w ksiêdze honorowej Uniwersytetu. Pierwszym natomiast instytutem uczelnianym zorganizowanym w wy szych uczelniach technicznych w Polsce by³ utworzony w 1962 r. Instytut Techniki J¹drowej, wspó³pracuj¹cy œciœle z Instytutem Badañ J¹drowych. Instytut Techniki J¹drowej dzia³a³ od 10 maja 1989 r. na prawach wydzia³u, a decyzj¹ Senatu Akademii Górniczo Hutniczej z dnia 28 maja 1991 r. zosta³ powo³any jako trzynasty, kolejny wydzia³ Uczelni (Wydzia³ Fizyki i Techniki J¹drowej, od 2004 Wydzia³ Fizyki i Informatyki Stosowanej). Na jego potrzeby oddany zosta³ ukoñczony po kilku latach budowy w 1989 r. nowoczesny obiekt przy ul. Kawiory. Pierwszym dziekanem nowego wydzia³u zosta³ prof. Jerzy Niewodniczañski. Obecnie Akademia Górniczo Hutnicza liczy 16 wydzia³ów. Pracuje na nich 2000 nauczycieli akademickich kszta³ci siê ponad studentów. Jubileusz 50 lecia pracy prof. dr hab. Juliana Linieckiego Przytaczamy tekst yczeñ jakie jubilatowi w imieniu Polskiego Towarzystwa Nukleonicznego z³o y³ dr Tadeusz Wójcik. W imieniu Zarz¹du Polskiego Towarzystwa Nukleonicznego chce przekazaæ panu profesorowi Julianowi Linieckiemu wyrazy wielkiego uznania i wdziêcznoœci za cenne wspieranie dzia³alnoœci naszego towarzystwa przez ca³y okres jego piêtnastoletniego istnienia. Tak siê z³o y³o, e w okresie oko³o 30 lat pocz¹tkowego rozwoju w Polsce dzia³alnoœci badawczej i rozwojowej w zakresie atomistyki, zainaugurowanego pierwsz¹ miêdzynarodow¹ konferencj¹ na temat pokojowego wykorzystania energii j¹drowej, zorganizowan¹ w jesieni 1955 przez ONZ, nie pojawi³y siê inicjatywy powo³ania spo³ecznej organizacji atomistów. System centralnie planowanego zarz¹dzania badaniami j¹drowymi a w koñcu lat osiemdziesi¹tych decyzjami o budowie pierwszej elektrowni j¹drowej oraz jej budow¹ nie stwarza³ uzasadnieñ dla spo³ecznych form dzia³ania cz³onków spo³ecznoœci nukleonicznej oraz anga owania siê tej spo- ³ecznoœci w procesy decyzyjne w³adz czy te procesy kszta³towania opinii spo³ecznej o korzyœciach i zagro eniach zwi¹zanych z wykorzystywaniem energii j¹drowej. Wejœcie na drogê gospodarki rynkowej i demokracji parlamentarnej zmieni³o zasadniczo t¹ sytuacjê. Wiosn¹ 1990 roku zaczê³a siê bowiem gwa³towna kampania grup anty j¹drowych, wspierana przez ruchy Zielonych z Europy Zachodniej, przeciwko kontynuowaniu budowy elektrowni j¹drowej w arnowcu. Obroñcy tego projektu wspominaj¹ utworzenie wtedy przez Telewizjê Polsk¹ studium otwartego po has³em Czy budowaæ w Polsce elektrownie j¹drow¹, w której, po ich stronie uczestniczy³ profesor Liniecki. Po którejœ, ci¹gn¹cej siê do póÿnej nocy dyskusji prof. Julian Liniecki powiedzia³ Oni s¹ dobrze zorganizowani a my siê nawet dobrze wzajemnie nie znamy. To by³ jeden z decyduj¹cych impulsów do powo³ania latem 1991 roku Polskiego Towarzystwa Nukleonicznego, którego pierwszym prezesem zosta³ prof. Jerzy Minczewski. Wiceprezesem zosta³ prof. Julian Liniecki, który przez osiem kolejnych kadencji pe³ni³ tê funkcjê, kieruj¹c pracami towarzystwa w dwu wa nych dziedzinach: medycyny nuklearnej i radioterapii oraz oceny skutków promieniowania j¹drowego na organizmy ywe. Osobiœcie jestem bardzo wdziêczny prof. Linieckiemu za kierowanie w roku 1999, kiedy by³em prezesem PTN, prac¹ zespo³u przygotowuj¹cego raport PTN na temat skutków zdrowotnych w Polsce awarii czarnobylskiej. Raport mia³ byæ odpowiedzi¹ na g³oszone w œrodkach masowego przekazu, szczególnie z okazji kolejnych rocznic tej awarii, opinii nie odpowiadaj¹cych rzeczywistoœci o rzekomo wci¹ powa nych szkodach dla zdrowia ludnoœci w Polsce wywo³anych t¹ awari¹. Raport zakoñczy³ siê konkluzj¹, e w sumie ryzyko nastêpstw zdrowotnych awarii czarnobylskiej w Polsce musi byæ uznane za znikome i niemierzalne. W imieniu œrodowiska PTN i jego zarz¹du sk³adam panu profesorowi Julianowi Linieckiemu serdeczne podziêkowanie za jego przywódcz¹ rolê w dzia- ³alnoœci Towarzystwa od pocz¹tku jego istnienia. Nagrody PTN W trakcie inauguracji roku akademickiego wrêczone zosta³y nagrody przyznane przez Polskie Towarzystwo Nukleoniczne w konkursie na najlepsze prace dyplomowe tematycznie zwi¹zane z nukleonik¹. W roku 2005 kapitu³a w sk³adzie: prof. dr hab. Piotr Urbañski (przewodnicz¹cy), prof. dr hab. Stefan Chwaszczewski (prezes PTN), prof. dr hab. Janusz Mika, prof. dr hab. Zdzis³aw Celiñski i dr Janusz Adamski (sekretarz) wyró ni³a trzy osoby. Najwy ej oceniono pracê mgr in. Marka Szuby z Wydzia³u Fizyki Politechniki Warszawskiej pt. Chosen Aspects of Jet Detection and Data Acquisition with the ITS SSD Subdetector for the ALICE Experiment (Wybrane zagadnienia detekcji d etów i akwizycji danych w subdetektorze ITS SSD dla eksperymentu ALICE). Praca magisterska wykona-

4 4 na zosta³a pod opiek¹ dr Wiktora Peryta. W trakcie uroczystoœci na Wydziale Fizyki laureat otrzyma³ z r¹k przedstawiciela PTN prof. dr hab. Janusza Miki dyplom a na konto przekaz w wysokoœci 2000 z³. Wspó³czesna fizyka wskazuje, i cz¹stki takie jak protony czy neutrony, dawniej traktowane jako elementarne, w istocie posiadaj¹ wewnêtrzn¹ strukturê. Ich elementami sk³adowymi s¹ kwarki, zaœ noœnikami oddzia³ywañ pomiêdzy kwarkami gluony. Eksperymentalne przejawy tego fenomenu zaobserwowano w zderzeniach cz¹stek, przyspieszanych w akceleratorach do wysokich energii. Szczególnie spektakularnym przejawem procesów zachodz¹cych na poziomie kwarkowym (tzw. procesów twardych) s¹ silnie skolimowane strumienie nowopowsta³ych cz¹stek wybiegaj¹ce z miejsca zderzenia, tzw. d ety (ang. jet). W zderzeniach j¹der ciê - kich pierwiastków takich jak o³ów czy z³oto, uzyskuje siê w momencie kolizji materiê j¹drow¹ o ekstremalnej gêstoœci i temperaturze. Uwa a siê, e podobne warunki istnia³y w naszym wszechœwiecie w pocz¹tkowych mikrosekundach jego istnienia zderzenia ciê kich jonów otwieraj¹ wiêc mo liwoœci badania zjawisk, które mia³y miejsce zaraz po Wielkim Wybuchu. W szczególnoœci, obecne badania w tej dziedzinie d¹ ¹ do wykazania istnienia oraz analizy w³aœciwoœci tzw. plazmy kwarkowo gluonowej (QGP) egzotycznego stanu materii, w którym kwarki nie s¹ zwi¹zane w nukleonach, ale mo na badaæ ich w³asnoœci i oddzia³ywania w stanie swobodnym. Podstawowym tematem niniejszej pracy by³y zagadnienia produkcji d etów w zderzeniach ciê kich jonów, a tak e analiza mo liwego wp³ywu QGP na ich strukturê i mo liwoœci ich eksperymentalnej obserwacji. Zagadnienia te rozwa ane s¹ w kontekœcie przygotowywania najnowszego eksperymentu w tej dziedzinie ALICE (A Large Ion Collider Experiment). Eksperyment ten ma rozpocz¹æ dzia³anie w 2007 roku w Europejskim Laboratorium Fizyki Cz¹stek CERN. Nukleony i j¹dra atomowe (w³¹cznie z j¹drami o³owiu) bêd¹ tam przyspieszane oraz bêd¹ ulegaæ zderzeniom w zderzaczu LHC (Large Hardron Collider), które to zderzenia zachodziæ bêd¹ przy energii 5,5 TeV na nukleon w uk³adzie œrodka masy. W pracy omawiane s¹ podstawy teoretyczne zachodz¹cych procesów, historia prowadzonych w tej dziedzinie badañ oraz oczekiwania wzglêdem eksperymentu ALICE w œwietle wyników wczeœniejszych analogicznych eksperymentów, takich jak realizowany obecnie STAR w Brookhaven National Laboratory. Wiele uwagi poœwiêcane jest niezbêdnemu warsztatowi od stosowanych i aktualnie tworzonych modeli teoretycznych oraz ich komputerowych implementacji, poprzez detale konstrukcji detektora i wybrane aspekty zbierania danych, po narzêdzia analizy uzyskiwanych informacji, w szczególnoœci rekonstrukcji d etów. Wreszcie, dokonano zakoñczonej sukcesem próby zastosowania technik wykorzystywanych obecnie w eksperymencie STAR do analizy d etów pochodz¹cych z symulowanych danych dla eksperymentu ALICE. Biuletyn nukleoniczny nr 5/6 (57/58)/2005 Drug¹ nagrodê (1000 z³ i wykonany w metalu i drewnie dyplom) otrzyma³ mgr Aleksander Pohl z Instytutu Techniki Cieplnej Politechniki Œl¹skiej w Gliwicach za pracê Charakterization of Progressive Inlet Orifices in BWR Core by Means of Numerical Simulations. Opiekunem dyplomanta by³ dr in. Adam Fic. Obliczeniowa czêœæ pracy w ca³oœci, a czêœciowo równie redakcyjna wykonana by³a pod kierunkiem prof. dr in. Wiktora Frida z Royal Institute of Technology w Sztokholmie w ramach programu Sokrates. Praca realizowana by³a dla potrzeb i przy wspó³pracy oraz czêœciowym finansowaniu Elektrowni J¹drowej w Forsmak. Celem pracy by³o opracowanie metody symulacji numerycznej procesów przep³ywu jedno i dwufazowego (wody i mieszaniny parowo wodnej) cieczy przez zmodyfikowane zwê ki, które s¹ instalowane na wlocie wody ch³odz¹cej do kaset paliwowych reaktorów wodnych wrz¹cych (BWR). Ich zadaniem jest st³umienie oscylacji przep³ywu cieczy ch³odz¹cej przez kasetê paliwow¹ powstaj¹cych w wyniku niestabilnoœci przep³ywu. Dobór kszta³tu zwê ki okreœlaj¹cej jej charakterystykê mo e byæ przeprowadzony poprzez kosztowne eksperymenty lub modelowanie numeryczne. Autor w pierwszych czêœciach pracy opisuje stosowane w Elektrowni J¹drowej Forsmark reaktory energetyczne wodne wrz¹ce i przedstawia ich podstawowe charakterystyki. Na tej podstawie formu³uje cel pracy i jej znaczenie dla zapewnienia prawid³owej pracy reaktora. Odpowiednie zamodelowanie procesów przep³ywu oraz kszta³tu zwê ki jako danych wejœciowych do programu jest oryginalnym osi¹gniêciem autora. Wyniki pracy stanowi¹ cenny wk³ad w udoskonalenie stosowanych w Forsmak reaktorów. Drug¹ równorzêdn¹ nagrodê otrzyma³a mgr in. Ma³gorzata W. Wasiewicz z Wydzia³u In ynierii Chemicznej i Procesowej Politechniki Warszawskiej za pracê Radiation Induced Degradiation of Organic Pollutants in Aqueous Solutions on the Example of 2,3 Dihydroxynaphthalene Opiekunem naukowym pracy by³ prof. dr hab. Andrzej G. Chmielewski. Czêœæ doœwiadczalna pracy zosta³a wykonana pod kierunkiem prof. dr hab. Nikola Getoffa w laboratorium Uniwersytetu Wiedeñskiego. Celem pracy by³y badania procesów radiacyjnej degradacji 2,3 dichloronaftalenu w roztworze wodnym. Tego rodzaju zwi¹zki s¹ s³abo biodegradowalne i dlatego poszukuje siê nowych skutecznych sposób usuwania ich ze œcieków. Jako Ÿród³o promieniowania dyplomantka wykorzysta³a aparat Gammacell 220. Do identyfikacji produktów radiolizy wykorzystano metodê wysokociœnieniowej chromatografii cieczowej. Badania prowadzono zarówno dla roztworów kwaœnych jak i alkalicznych, w obecnoœci tlenu i w atmosferze beztlenowej. Okreœlono toksycznoœæ produktów degradacji radiolitycznej na podstawie testu E coli. Wszystkim laureatom i ich opiekunom serdecznie gratulujemy.

5 Biuletyn nukleoniczny nr 5/6 (57/58)/ Szko³a Sterylizacji Radiacyjnej (20-21 paÿdziernika 2005 r.) VIII Szko³a Sterylizacji Radiacyjnej zosta³a zorganizowana w roku obchodów 50-lecia powstania Instytutu Badañ J¹drowych, z którego po przekszta³ceniu i podziale w 1983 roku powsta³ Instytut Chemii i Techniki J¹drowej. Jubileusz ten by³ okazj¹ do podsumowania dorobku krajowych instytucji naukowo- badawczych i produkcyjnych w dziedzinie wykorzystania promieniowania jonizuj¹cego do obróbki radiacyjnej materia³ów a w szczególnoœci sterylizacji wyrobów medycznych. Spotkanie stanowi³o równie forum dla wymiany doœwiadczeñ w œrodowisku krajowych specjalistów zajmuj¹cych siê zagadnieniami wykorzystania promieniowania jonizuj¹cego w przemyœle, medycynie, ochronie œrodowiska i nauce. Metody radiacyjnej sterylizacji i higienizacji s¹ w naszym kraju mimo prowadzonych akcji edukacyjnych nadal stosunkowo ma³o znane. Niewielu producentów wyrobów medycznych, produktów farmaceutycznych i kosmetyków zdaje sobie sprawê, e wysokoenergetyczne elektrony i promieniowanie gamma mo na z powodzeniem stosowaæ do unieszkodliwiania drobnoustrojów chorobotwórczych. Niedostatecznie promuje siê równie unikalne zalety tej metody: du ¹ wydajnoœæ, niezawodnoœæ, praktycznie pokojow¹ temperaturê procesu, brak szkodliwych pozosta³oœci po obróbce oraz mo liwoœæ korzystnej modyfikacji w³asnoœci materia³ów. W Instytucie Chemii i Techniki J¹drowej od 12 lat dzia³a jedyna w kraju przemys³owa Stacja Sterylizacji Radiacyjnej Sprzêtu Medycznego i Przeszczepów. Instalacja ta wyposa ona w akcelerator elektronów Elektronika 10/10 œwiadczy us³ugi dla blisko 50 wytwórców pracuj¹cych dla potrzeb s³u by zdrowia oraz producentów kosmetyków i farmaceutyków. Z myœl¹ o tych u ytkownikach, jak równie o przedsiêbiorcach, którzy potencjalnie mog¹ stosowaæ metody sterylizacji radiacyjnej organizuje siê co dwa lata Szko³y Sterylizacji Radiacyjnej. Podstawowym zadaniem konferencji jest przedstawienie obiektywnych informacji na temat ró nych metod wyja³awiania w taki sposób, aby wytwórcy wyrobów medycznych mogli wybraæ najlepsze, z ich punktu widzenia rozwi¹zania. Nale y dodaæ, e we W³ochach pod Warszaw¹ us³ugi w zakresie obróbki radiacyjnej ywoœci œwiadczy dzia³aj¹ca w ramach IChTJ Pilotowa Stacja Radiacyjnego Utrwalania P³odów Rolnych. Od paru lat w IChTJ komercyjn¹ dzia³alnoœæ prowadz¹ równie Akredytowane Laboratoria: Identyfikacji Napromieniowania ywnoœci i Pomiarów Dawek Technologicznych. Zadania wszystkich wymienionych jednostek omówiono w trakcie wyk³adów. Organizatorzy korzystaj¹c z wieloletnich doœwiadczeñ starali siê przygotowaæ program Szko³y tak, aby mogli w niej uczestniczyæ wszyscy, którzy planuj¹ zastosowanie na skalê przemys³ow¹ Ÿróde³ promieniowania jonizuj¹cego. Dotyczy to zw³aszcza specjalistów z zakresu in ynierii materia³owej a w szczególnoœci modyfikacji polimerów jak równie osób zajmuj¹cych siê np. problematyk¹ opakowañ lub wykorzystaniem urz¹dzeñ j¹drowych w kontroli granicznej. Zwrócono uwagê na problem dostosowania przepisów w zakresie sterylizacji wyrobów medycznych do wymogów Unii Europejskiej. Ponadto podano wiele praktycznych przyk³adów zastosowania promieniowania jonizuj¹cego do obróbki radiacyjnej wyrobów medycznych, farmaceutyków, przeszczepów, kosmetyków, zió³, przypraw zio³owych, ywnoœci, opakowañ oraz polimerów. Wyk³ady zosta³y opublikowane w postaci skryptu, który jest jedyn¹ w kraju publikacj¹ regularnie od kilkunastu lat aktualizuj¹c¹ wiedzê w dziedzinie sterylizacji radiacyjnej. Podajê autorów i tytu³y referatów: Dr Wac³aw Stachowicz Instytut Chemii i Techniki J¹drowej w Warszawie Sterylizacja radiacyjna na tle innych metod wyja³awiania Dr Przemys³aw Panta Instytut Chemii i Techniki J¹drowej w Warszawie Podstawy oddzia³ywania promieniowania jonizuj¹cego z materi¹ Dr Zbigniew Zimek Instytut Chemii i Techniki J¹drowej w Warszawie Akceleratory elektronów przeznaczone do sterylizacji radiacyjnej Mgr Ma³gorzata ak Toruñskie Zak³ady Materia³ów Opatrunkowych S.A. Mikrobiologiczne aspekty sterylizacji radiacyjnej Mgr Iwona Ka³uska Instytut Chemii i Techniki J¹drowej w Warszawie Okreœlanie dawki sterylizacyjnej Dr Zbigniew Zimek Instytut Chemii i Techniki J¹drowej w Warszawie W ykorzystanie promieniowania hamowania do sterylizacji radiacyjnej Dr W³odzimierz Bogus Miêdzyresortowy Instytut Techniki Radiacyjnej w odzi Izotopowe Ÿród³a promieniowania w sterylizacji radiacyjnej Mgr Iwona Ka³uska Instytut Chemii i Techniki J¹drowej w Warszawie Walidacja procesu sterylizacji radiacyjnej Mgr Wojciech G³uszewski Instytut Chemii i Techniki J¹drowej w Warszawie Kontrola dozymetryczna przemys³owej sterylizacji wyrobów medycznych Doc. dr hab. Wojciech Migda³ Instytut Chemii i Techniki J¹drowej w Warszawie Napromieniowanie ywnoœci w Unii Europejskiej i w Polsce Dr Wac³aw Stachowicz Instytut Chemii i Techniki J¹drowej w Warszawie Samodzielne Laboratorium Identyfikacji Napromieniowania ywnoœci Dr Gra yna Przybytniak Instytut Chemii i Techniki J¹drowej w Warszawie Wp³yw promieniowania jonizuj¹cego na materia³y polimerowe stosowane w medycynie Dr hab. Ma³gorzata Lewandowska Szumie³ Akademia Medyczna w Warszawie Sztuczne materia³y implantacyjne rola biomateria³ów w in ynierii tkankowej Prof. dr hab. Barbara Marciniec Akademia Medyczna w Poznaniu Aktualne kierunki rozwoju metodyki badañ leków sterylizowanych radiacyjnie Mgr Dorota Prokopczyk Warszawskie Zak³ady Farmaceutyczne Polfa S.A. Dobre praktyki stosowane w farmacji Mgr Dorota Prokopczyk Warszawskie Zak³ady Farmaceutyczne Polfa S.A. Przegl¹d ró nych praw obowi¹zuj¹cych wytwórców produktów leczniczych Mgr Iwona Lasocka Urz¹d Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych Zasady rejestracji, klasyfikacja i ocena zgodnoœci wyrobów medycznych Prof. dr hab. Janusz Rosiak Miêdzyresortowy Instytut Techniki Radiacyjnej w odzi Radiacyjna in ynieria biomateria³owa Prof. dr hab. Anna Dziedzic Goc³awska, Adam Kamiñski, Izabella Uhrynowicz-Tyszkiewicz Krajowe Centrum Bankowania Tkanek i Komórek, prof. dr hab. Jacek Michalik, dr Wac³aw Stachowicz Instytut Chemii i Techniki J¹drowej w Warszawie Zastosowanie promieniowania jonizuj¹-

6 6 cego do wyja³awiania przeszczepów tkankowych P³k. prof. dr hab. n. med. Wojciech Marczyñski Szpital Kliniczny MON Sterylizacja radiacyjna allogenicznych, biostatycznych przeszczepów kostnych zamro onych celem klinicznego ich zastosowania Prof. dr hab. Zbigniew Pawe³ Zagórski Instytut Chemii i Techniki J¹drowej w Warszawie Z archiwum sterylizacji radiacyjnej Doc. dr hab. Andrzej Wójcik Instytut Chemii i Techniki J¹drowej w Warszawie Biologiczne dzia³anie i ryzyko promieniowania jonizuj¹cego Dr Zofia Stuglik Instytut Chemii i Techniki J¹drowej w Warszawie Akredytowane Laboratorium Pomiarów Dawek Technologicznych Instytutu Chemii i Techniki J¹drowej Biuletyn nukleoniczny nr 5/6 (57/58)/2005 W szkole wziê³o udzia³ 35 s³uchaczy, liczne grono doktorantów i studentów oraz 20 wyk³adowców. Na koniec wrêczono certyfikaty uczestnictwa w Szkole Sterylizacji Radiacyjnej. Wspó³organizatorami konferencji by³y: Polskie Towarzystwo Nukleoniczne i Pañstwowa Agencja Atomistyki. Podsumowuj¹c bardzo udana w ogólnej opinii szko- ³ê warto jeszcze raz przypomnieæ, e napromienianie to nie to samo, co promieniotwórczoœæ i materia³y obrabiane np. wi¹zk¹ elektronów nie stanowi¹ dla u ytkowników adnego zagro enia radiologicznego. Piszê o tym bêd¹c pod wra eniem jednego z odcinków wyemitowanego niedawno w telewizji popularnego serialu produkcji amerykañskiej, poœwiêconego pracy ekspertów kryminalistyki. W oparciu o najnowsze zdobycze nauki staraj¹ siê oni rozwik- ³aæ nierozwi¹zane w przesz³oœci sprawy. Wspomniani eksperci szukali grupy mê czyzn, którzy stracili p³odnoœæ w okresie zimnej wojny w wyniku eksperymentów z napromienion¹ ywnoœci¹. Konkretnie chodzi³o o p³atki kukurydziane, które jako sieroty mieszkaj¹ce w domu dziecka mogli za darmo jeœæ bez ograniczeñ. Oczywiœcie w rzeczywistoœci nie chodzi³o o ywnoœæ napromienion¹ tylko celowo ska on¹ radioizotopami promieniotwórczymi powstaj¹cymi w wyniku wybuchu j¹drowego. Niby niewielka ró nica w wymowie napromieniony promieniotwórczy, ale znaczenie zasadniczo odmienne. Efekt by³ taki, e gdy miesi¹c póÿniej proponowa³em uczniom szko³y œredniej odwiedzaj¹cym instytut w czasie festiwalu nauki spróbowanie higienizowanej radiacyjnie ywnoœci adna dziewczyna (mimo moich zapewnieñ, e bakalie s¹ bezpieczne) na wszelki wypadek nie zgodzi³a siê na tak¹ próbê jej sterylizacji. Jak widaæ nieœwiadoma czêsto dezinformacja mo e zrobiæ wiele szkody w tym przypadku producentom, którzy w trosce o zdrowie konsumentów uszlachetniaj¹ za pomoc¹ promieniowania jonizuj¹cego wyroby spo ywcze. Nie mo na siê dziwiæ, e wytwórcy najchêtniej zamiast chwaliæ siê stosowaniem nowoczesnych sposobów produkcji zdrowej ywnoœci w przypadku technik radiacyjnych najchêtniej pominêliby to milczeniem. Przyk³ad ten pokazuje, e byæ mo e podobne do szko³y sterylizacji szkolenia w wersji bardziej popularnej powinno siê organizowaæ równie dla np. dziennikarzy czy nauczycieli. Wojciech G³uszewski Towarzystwo Marii Sk³odowskiej- Curie w Ho³dzie Informujemy, e dnia roku na mocy decyzji S¹du Rejonowego dla Miasta Sto³ecznego Warszawy (XIX Wydzia³ KRS) Towarzystwo Marii Sk³odowskiej Curie w Ho³dzie zosta³o zarejestrowane jako Organizacja Po ytku Publicznego pod numerem W zwi¹zku z tym osoby zainteresowane mog¹ przekazaæ na konto Towarzystwa, na jego dzia³alnoœæ statutow¹, 1% nale nego za rok 2005 podatku dochodowego. ICRR 2011 w Polsce! Polskie Towarzystwo Badañ Radiacyjnych im. Marii Sk³odowskiej Curie wygra³o konkurs na organizacjê 14 Œwiatowego Kongresu Badañ Radiacyjnych. Kongres odbêdzie siê w Warszawie a spotkania satelitarne w Krakowie, Kijowie i Pradze. Tak¹ decyzjê na posiedzeniu w Denver podj¹³ Zarz¹d IARR (International Association of Radiation Research). Nale y przypomnieæ, e w roku 2011 bêdziemy obchodziæ 100 lecie otrzymania przez Mariê Sk³odowsk¹ Curie drugiej Nagrody Nobla. ICRR to olbrzymie przedsiêwziêcie. Mo na siê spodziewaæ przyjazdu nawet 2000 uczonych z ca³ego œwiata. Serdecznie gratulujemy sukcesu, zw³aszcza prof. Antoninie Cebulskiej Wasilewskiej, która prezentowa³a polski projekt w konkursie. Wiêcej informacji na stronie Przy okazji warto zwróciæ uwagê, e PTBR przyznano w tym roku status organizacji u ytku publicznego. Jest to informacja dla tych, którzy chcieliby 1% swoich podatków przeznaczyæ na dzia³alnoœæ statutow¹ PTBR. Biuletyn nukleoniczny Wydawca: Polskie Towarzystwo Nukleoniczne c/o Instytut Chemii i Techniki J¹drowej, ul.dorodna 16, Warszawa tel.: (0-22) , fax: (0-22) , ptn@ichtj.waw.pl, Kolegium redakcyjne: Rajmund Janczak, Edward T. Józefowicz, Tadeusz Musia³owicz, Ryszard Siwicki, Wiktor Smu³ek, Zdzis³aw Stêgowski, Piotr Urbañski (przewodnicz¹cy) Sk³ad: Marek Rabiñski Materia³y informacyjne: wykorzystano materia³y w³asne, jak równie z NucNet, Postêpów Techniki J¹drowej, World Nuclear Association News Briefing. Publikacja dofinansowana przez Komitet Badañ Naukowych (KBN)