Leasing 1. Wprowadzenie do tematu 2. Leasing w systemie prawa polskiego

Transkrypt

1 Leasing 1. Wprowadzenie do tematu Ogólnie rzecz ujmując leasing jest jednym z rodzajów umowy cywilnoprawnej. Dokładniej zaś jest to forma finansowania inwestycji, która polega na pozyskaniu środków inwestycyjnych i możliwości korzystania z nich w stosunkowo krótkim okresie w zamian za ustalone raty leasingowe (czyli czynsz), przy jednoczesnym braku konieczności ich bezpośredniego zakupu. Sformułowanie leasing pochodzi z języka angielskiego, w którym funkcjonuje słowo lease, którego polskie tłumaczenie brzmi: nająć, wydzierżawić (pojawia się tutaj pewnego rodzaju paradoks, gdyż m.in. prawo brytyjskie nie rozróżnia najmu od dzierżawy oraz właśnie leasingu). Forma tej działalności ukształtowała się niedługo po zakończeniu II wojny światowej w Stanach Zjednoczonych Ameryki, by kilkanaście lat później stać się jedną z powszechniejszych umów w Europie. 2. Leasing w systemie prawa polskiego W systemie polskiego prawa zapisy regulujące umowę leasingową znajdują się w Kodeksie Cywilnym. Artykuły dotyczące leasingu w obecnej formie znajdują się w KC dopiero od 2000 roku. Znalazły się one tam na mocy ustawy z dnia 26 lipca 2000 r., która zmieniła dotychczasowe zapisy Kodeksu Cywilnego poprzez dodanie do niego nowego tytułu, który został poświęcony właśnie tego typu umowie. Mocą tej samej ustawy został jednocześnie zmieniony tytuł dotyczący umowy agencyjnej. Znowelizowane przepisy weszły w życie 9 grudnia 2000 roku (publikacja w Dzienniku Ustaw nr 74, pozycja 857). Zgodnie z zasadą Lex retro non agit, nowych regulacji dotyczących leasingu nie stosuje się do umów leasingu, które zostały zawarte przed 9 grudnia 2000 r., czyli przed dniem wejścia w życie tej ustawy. Przed wejściem w życie wymienionej wcześniej nowelizacji KC leasing był regulowany wyłącznie częściowo przepisami ustaw podatkowych oraz celnych. Niebyło jednak zapisów, które w pełnym zakresie regulowałyby postępowanie przy umowie leasingowej. Zasady tej umowy, jej warunki etc. były kształtowane wyłącznie za poprzez i pod wpływem praktyki prawnej. Sama zaś umowa leasingu była traktowana jako tzw. umowa nienazwana. (Obecnie w KC leasing znajduje się w tzw. Katalogu umów nazwanych). 1

2 Poza KC regulacje dotyczące leasingu można odnaleźć w ustawie z dnia 9 września 2001 roku, która znowelizowała ustawę o Podatku Dochodowym Od Osób Prawnych (UPDOP), o Podatku Dochodowym Od Osób Fizycznych (UPDOF) oraz ustawę o VAT. Zapisy w tej ustawie ograniczają się jednak w zasadzie tylko do wprowadzenia do przepisów podatkowych definicji i podstawowych pojęć związanych z leasingiem i odwołaniu się do postanowień zawartych w KC. 3. Definicja leasingu W Kodeksie Cywilnym pojęcie umowy leasingu definiowane jest w artykule i brzmi ono następująco: Art Przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz korzystającemu do używania albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego. Innymi słowy, leasing to rodzaj umowy cywilnoprawnej, wyglądającej podobnie do najmu czy dzierżawy. Polega ona na przekazaniu rzeczy w użytkowanie na czas określony innemu podmiotowi. Korzystający jest zobowiązany do ponoszenia opłaty leasingowej na rzecz finansującego. Opłata jest ustalona według uregulowań prawnych, jest rozłożona na raty (uzgodnione przez strony umowy) i mieści w sobie odsetki. W trakcie trwania umowy leasingu rzecz, która jest przedmiotem umowy, należy cały czas do osoby finansującej. Jest to główna różnica pomiędzy leasingiem i kredytem. Przepisy KC przewidują dwie sytuacje, w których można zawrzeć umowę leasingu: finansujący nabywa uprzednio przedmiot leasingu od oznaczonego zbywcy w celu oddania go następnie w leasing korzystającemu (tzw. leasing pośredni) finansujący wytwarza rzecz w celu oddania jej w leasing (tzw. leasing bezpośredni) W przypadku drugiej sytuacji regulacje co do umowy zawarte są w artykule : Art Do umowy, przez którą jedna strona zobowiązuje się oddać rzecz stanowiącą jej własność do używania albo do używania i pobierania pożytków drugiej stronie, a druga strona zobowiązuje się zapłacić właścicielowi rzeczy w umówionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej wartości rzeczy w chwili zawarcia tej umowy, stosuje się odpowiednio przepisy niniejszego tytułu. 4. Uczestnicy (strony, podmioty) umowy leasingowej Co do zasady i zgodnie z zapisami artykułów oraz do zawarcia umowy leasingowej wymagane są dwa podmioty (dwie strony umowy). 2

3 Pierwszą z nich jest finansujący (przed wprowadzeniem tej nazwy w ramach leasingu podmiot ten był zwany leasingodawcą), który jest właścicielem przedmiotu podlegającemu leasingowi i który oddaje go w użytkowanie. Druga strona to korzystający (zwany wcześniej leasingobiorcą), który użytkuje przedmiot leasingu. Jednak w praktyce podczas zawierania umowy leasingu uczestniczy w niej także, pośrednio lub bezpośrednio, kilka współpracujących firm (podmiotów gospodarczych). W przypadku leasingu bezpośredniego pojawia się także osoba dostawcy (tzw. dealer):jest to osoba prawna (firma handlowa, importer, producent), od której leasingodawca (finansujący) kupuje przedmiot leasingu. 5. Przedmiot leasingu Przedmiotem umowy leasingu, może być każda rzecz (zarówno fabrycznie nowa, jak i używana) służąca działalności gospodarczej i celom zarobkowym oraz dobro o charakterze inwestycyjnym, będące tzw. środkiem trwałym. Najczęściej są to środki trwałe o wartości powyżej 3500 zł, które podlegają amortyzacji. W szczególności przedmiotem leasingu może być: sprzęt biurowy i multimedialny (np. komputery, rzutniki, czy meble), środki transportu kołowego (np. samochody zarówno osobowe jak dostawcze czy ciężarowe), inne maszyny (np. pojazdy budowlane, dźwigi, linie technologiczne i produkcyjne), statki, samoloty, nieruchomości (np. biurowce lub budynki przemysłowe i fabryki). 6. Sposób zawarcia umowy leasingu Zgodnie z artykułem Kodeksu Cywilnego: Art Umowa leasingu powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności. 7. Obowiązki leasingodawcy i leasingobiorcy Do podstawowego obowiązku korzystającego (leasingobiorcy) należy przede wszystkim spłacanie w wyznaczonych terminach rat leasingowych. Leasingobiorca jest także zobowiązany (na mocy art ) do terminowego odebrania przedmiotu leasingu. Wspomniany przepis stwierdza: Art Jeżeli rzecz nie zostanie wydana korzystającemu w ustalonym terminie na skutek okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność, umówione terminy płatności rat pozostają niezmienione. 3

4 Nie odebranie przedmiotu leasingu nie zwalnia więc korzystającego z konieczności spłacenia raty leasingowej. Korzystający ponosi pełną odpowiedzialność za wybór przedmiotu leasingowego. Ponadto leasingobiorca zobowiązany jest do utrzymania przedmiotu leasingu w należytym stanie, o czym mówi artykuł Art l. Korzystający obowiązany jest utrzymywać rzecz w należytym stanie, w szczególności dokonywać jej konserwacji i napraw niezbędnych do zachowania rzeczy w stanie nie pogorszonym, z uwzględnieniem jej zużycia wskutek prawidłowego używania, oraz ponosić ciężary związane z własnością lub posiadaniem rzeczy. 2. Jeżeli w umowie leasingu nie zostało zastrzeżone, że konserwacji i napraw rzeczy dokonuje osoba mająca określone kwalifikacje, korzystający powinien niezwłocznie zawiadomić finansującego o konieczności dokonania istotnej naprawy rzeczy. 3. Korzystający obowiązany jest umożliwić finansującemu sprawdzenie rzeczy w zakresie określonym w l i 2. Co do ewentualnego ubezpieczenia przedmiotu leasingu, stroną odpowiedzialną może być zarówno leasingobiorca jak i leasingodawca. Podstawowym obowiązkiem, ciążącym na finansującym (leasingodawcy) jest w przypadku leasingu pośredniego zakup przedmiotu leasingu i przekazanie tegoż do używania korzystającemu, a w przypadku leasingu bezpośredniego tylko przekazanie przedmiotu do użytku korzystającego. Obowiązki spoczywające na finansującym zawiera także artykuł : Art l. Finansujący powinien wydać korzystającemu rzecz w takim stanie, w jakim znajdowała się ona w chwili wydania finansującemu przez zbywcę. Artykuł ten potwierdza uprawnienia leasingobiorcy do otrzymania przedmiotu leasingu w takim stanie, w jakim leasingodawca, wszedł w jej posiadanie. W konsekwencji przedmiot leasingu musi być w stanie, który umożliwia jego używanie w sposób zapisany w umowie. Art Finansujący obowiązany jest wydać korzystającemu razem z rzeczą odpis umowy ze zbywcą lub odpisy innych posiadanych dokumentów dotyczących tej umowy, w szczególności odpis dokumentu gwarancyjnego co do jakości rzeczy, otrzymanego od zbywcy lub producenta. Finansujący ma obowiązek wydać korzystającemu odpis dokumentu potwierdzającego to, iż jest się właścicielem przedmiotu leasingu i ewentualnie odpis innych dokumentów związanych z transakcją (zwłaszcza dokument gwarancji co do jakości przedmiotu, wydany np. przez producenta). 8. Rękojmia przedmiotu leasingu Finansujący, w momencie podpisania umowy z korzystającym, przelewa wszelkie prawa z tytułu ewentualnych roszczeń dotyczących jakości przedmiotu leasingu względem dostawcy na korzystającego. Zapis ten znajduje się w artykule

5 Art l. Finansujący nie odpowiada wobec korzystającego za wady rzeczy, chyba że wady te powstały na skutek okoliczności, za które finansujący ponosi odpowiedzialność. Postanowienia umowne mniej korzystne dla korzystającego są nieważne. 2. Z chwilą zawarcia przez finansującego umowy ze zbywcą z mocy ustawy przechodzą na korzystającego uprawnienia z tytułu wad rzeczy przysługujące finansującemu względem zbywcy, z wyjątkiem uprawnienia odstąpienia przez finansującego od umowy ze zbywcą. 3. Wykonanie przez korzystającego uprawnień określonych w 2 nie wpływa na jego obowiązki wynikające z umowy leasingu, chyba że finansujący odstąpi od umowy ze zbywcą z powodu wad rzeczy. Zgodnie nim leasingodawca nie odpowiada także wobec leasingobiorcy za wady rzeczy, chyba że takowe powstały w wyniku okoliczności, za które leasingodawca ponosi winę. 9. Pozostałe zastrzeżenia i warunki dotyczące obu stron umowy leasingu Korzystający nie może dokonywać w przedmiocie leasingu żadnych zmian bez wiedzy finansującego, chyba że zmiany mają związek z prawidłowym funkcjonowaniem rzeczy. Ewentualne złamanie tego zastrzeżenia może się wiązać z zerwaniem umowy. Art Bez zgody finansującego korzystający nie może czynić w rzeczy zmian, chyba że wynikają one z przeznaczenia rzeczy. Korzystający nie może także (bez wiedzy leasingodawcy) przekazać przedmiotu leasingu do użytku osobie trzeciej. Ewentualne złamanie tego zastrzeżenia może mieć identyczny skutek jak w przypadku zmian w rzeczy. Art l. Bez zgody finansującego korzystający nie może oddać rzeczy do używania osobie trzeciej. 2. W razie naruszenia obowiązku określonego w l finansujący może wypowiedzieć umowę leasingu ze skutkiem natychmiastowym, chyba że strony uzgodniły termin wypowiedzenia. Jeżeli leasingodawca sprzeda rzecz, będącą w leasingu osobie trzeciej (nabywcy), to wówczas nabywca wchodzi do stosunku leasingu w miejsce leasingodawcy (finansujący jest jednocześnie zobowiązany do poinformowania korzystającego o zbyciu). Art l. W razie zbycia rzeczy przez finansującego nabywca wstępuje w stosunek leasingu na miejsce finansującego. 2. Finansujący powinien niezwłocznie zawiadomić korzystającego o zbyciu rzeczy. 10. Przeniesienie własności Zgodnie z artykułem korzystającemu przysługuje prawo do zażądania od finansującego przeniesienia prawa do własności rzeczy na siebie w terminie miesiąca od upłynięcia czasu trwania umowy leasingowej (tylko w przypadku wskazanym w pierwszej części artykułu). Art Jeżeli finansujący zobowiązał się, bez dodatkowego świadczenia, przenieść na korzystającego własność rzeczy po upływie oznaczonego w umowie czasu trwania leasingu, korzystający może żądać przeniesienia własności rzeczy w terminie miesiąca od upływu tego czasu, chyba że strony uzgodniły inny termin. 5

6 11. Przepisy najmu i sprzedaży mające zastosowanie w leasingu Artykuł wymienia sprawy, w których przepisy dotyczące najmu lub sprzedaży stosuje się w przypadku umów leasingowych. Art Do odpowiedzialności finansującego za wady rzeczy powstałe na skutek okoliczności, za które finansujący ponosi odpowiedzialność, uprawnień i obowiązków stron w razie dochodzenia przez osobę trzecią przeciwko korzystającemu roszczeń dotyczących rzeczy, odpowiedzialności korzystającego i osoby trzeciej wobec finansującego w razie oddania rzeczy tej osobie przez korzystającego do używania, zabezpieczenia rat leasingu i świadczeń dodatkowych korzystającego, zwrotu rzeczy przez korzystającego po zakończeniu leasingu oraz do ulepszenia rzeczy przez korzystającego stosuje się odpowiednio przepisy o najmie, a do zapłaty przez korzystającego rat przed terminem płatności stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży na raty. 12. Zakończenie umowy leasingu Podstawowym sposobem zakończenia umowy leasingu jest upłynięcie terminu umowy. Umowa leasingu w każdym przypadku jest umową terminową, czyli zawieraną na oznaczony i określony w umowie czas. Leasing rozwiązuje się więc samoczynnie wraz z upływem określonego przez strony terminu. Dzieje się tak gdyż dochodzi wtedy do realizacji zamierzonych celów. Innym sposobem zakończenia umowy leasingowej może być jej wygaśnięcie. Do wygaśnięcia dojdzie w przypadku, gdy po wydaniu rzeczy korzystającemu została ona utracona na skutek okoliczności, za które finansujący nie ponosi odpowiedzialności (np. samochód będący w leasingu zostanie skradziony). Leasingodawca nie ponosi w tym momencie odpowiedzialności, jednak sama umowa leasingu nie może dłużej trwać, bo nie ma już faktycznie jej przedmiotu. Jeżeli umowa leasingowa zostanie przedwcześnie rozwiązana z winy korzystającego, ma on obowiązek spłaty pozostałych do końca umowy rat leasingowych, które ewentualnie można pomniejszyć o korzyści, jakie stały się udziałem finansującego w wyniku ich zapłaty przed ustalonym terminem i rozwiązania umowy leasingu. Art W razie wypowiedzenia przez finansującego umowy leasingu na skutek okoliczności, za które korzystający ponosi odpowiedzialność, finansujący może żądać od korzystającego natychmiastowego zapłacenia wszystkich przewidzianych w umowie, a nie zapłaconych rat, pomniejszonych o korzyści, jakie finansujący uzyskał wskutek ich zapłaty przed umówionym terminem i rozwiązania umowy leasingu. 6

7 Bibliografia: 1. Internet, m.in.: Archiwa Gazety Prawnej, Student LexPolonica Online, infor.pl, adwokat.com 2. W. Pazio Jak gospodarować finansami. Ekonomiczne podstawy biznesu. (fragmenty) 3. Z. Dresler Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. Podstawy teorii. (fragmenty) 4. Komentarza do Kodeksu Cywilnego pod red. Gerarda Bieńka (fragmenty) 7