System sieciowej kontroli dostępu do źródeł informacyjnych OneLog z doświadczeń administratora i użytkownika systemu

Transkrypt

1 Aneta Drabek Oddział Informacji Naukowej Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego Andrzej Koziara Oddział Obsługi Informatycznej Bibliotek Uniwersytetu Śląskiego System sieciowej kontroli dostępu do źródeł informacyjnych OneLog z doświadczeń administratora i użytkownika systemu Lata dziewięćdziesiąte dwudziestego wieku to czas gwałtownych zmian w zakresie technologii gromadzenia i udostępniania informacji naukowej. Wtedy to nastąpił dynamiczny rozwój mikroelektroniki i technik optycznych niezbędnych do produkcji komputerów i płyt CD. Dzięki temu opasłe tomy encyklopedyczne przekształciły się w małe krążki. Przemiana ta w pierwszych latach zaowocowała zmianami w myśleniu użytkowników informacji naukowej. To właśnie ich potrzeby stały się inspiracją dla twórców technologii informatycznych i informacyjnych do zaprojektowania systemów sieciowego dostępu do źródeł informacji pierwotnie dostarczanych na nośnikach optycznych. Na początku zaprojektowano system, w którym do sieci komputerowej poprzez specjalny serwer włączano duże wieże z czytnikami płyt CD. Jednakże, w momencie wykorzystania wielu źródeł jednocześnie, systemy tak przygotowane natychmiast zawodziły. Po prostu w systemach operacyjnych brakowało już liter do pokazania kolejnych krążków CD (każdy krążek musiał posiadać swoją literę, czyli można ich pokazać około 20). Dlatego też kolejnym etapem było przygotowanie specjalistycznego oprogramowania, które pokazywało tylko i wyłącznie krążki należące do wcześniej wybranej bazy. Po jego zastosowaniu, dało się zauważyć bardzo niepokojące zjawisko - znacznego zmniejszenia szybkości dostępu do danych w chwili, gdy z jednego z krążków korzystało kilku użytkowników. Sytuacja ta był spowodowana fizyczną budową samych napędów CD-ROM. Problemy te stanowiły poważną barierę w sieciowym użytkowaniu źródeł informacji. Systemy opisywane dotąd miały jeszcze jedną wadę: praktycznie umożliwiały pracę tylko i wyłącznie ze źródłami informacyjnymi zlokalizowanymi w zamkniętych sieciach lokalnych. Jak się okazało, bariera ta została szybko pokonana przez eksploatowany w konsorcjum Uniwersytetu Śląskiego, Akademii Ekonomicznej w Katowicach i Uniwersytetu Opolskiego system sieciowego rozpowszechniania baz danych InfoWare CD/HD. W chwili obecnej konsorcjum to składa się tylko z UŚ i AE Katowice. Od 2003 roku system ten jest obsługiwany przez oprogramowanie IRIS XP. Działanie jego oparte jest na modelu, w którym bazy pierwotnie dostarczane na nośnikach optycznych są przeładowywane na dyski twarde i selektywnie udostępniane zgonie z wyborem użytkownika. Podłączenie do tego sytemu następuje poprzez typową przeglądarkę internetową.

2 W ostatnich trzech latach wytwórcy źródeł informacji rozpoczęli odwrót od technologii dostarczania danych na krążkach na korzyść własnych systemów podłączanych do sieci Internet. Odpowiedzią na zmiany na rynku stał się omawiany w tym artykule system OneLog, Jest on w polskich bibliotekach naukowych czymś zupełnie nowym i wszedł w fazy testów na Uniwersytecie Śląskim i Politechnice Wrocławskiej. Nowym, nie tylko dlatego że dopiero zaledwie od kilku miesięcy trwają testy, ale nowym dlatego, iż do tej pory nie powstała aż tak silna potrzeba korzystania ze źródeł elektronicznych poza siecią uczelnianą. Jeszcze w zeszłym roku, a wtedy pierwszy raz zapoznaliśmy się z możliwościami OneLoga, nie bardzo czuliśmy potrzeby posiadania takiego systemu. W końcu po co nam coś, co daje dostęp do tego, do czego i tak dostęp mamy. W dodatku jeszcze trzeba za to płacić. Znikomy dostęp do sieci w domu, czy też słaby transfer danych, z pewnością nie wymuszał udostępniania baz czy innych źródeł z innych komputerów niż uczelniane. System OneLog pozwala na korzystanie w prosty sposób z zasobów uczelni wszędzie tam, gdzie jest komputer podłączony do Internetu. I jest to niewątpliwie najważniejsza zaleta tego systemu, która może zachęcić do korzystania nawet tych, którzy do tej pory nie korzystali z elektronicznych źródeł informacji bojąc się haseł, zabezpieczeń, firewall i, numerów IP i tych wszystkich skomplikowanych i trudnych terminów, jakich się zazwyczaj używa, aby przestrzec potencjalnych użytkowników przed próbą złamania umowy licencyjnej i zmusić do jej przestrzegania. OneLog bierze to wszystko na siebie. Użytkownik tego systemu dostaje osobisty identyfikator i hasło, które otwierają swoisty sezam informacji dostęp do tych wszystkich źródeł, z których do tej pory mógł korzystać w sieci uczelnianej. A zwłaszcza, że sieć ta z całą skrupulatnością broniła i zabezpieczała źródła przed osobami niepowołanymi. Powołany był ten, kto pracował na komputerze z odpowiednim IP. W przypadku baz online numery IP całej uczelni są zgłaszane do twórcy bazy i jedynie osoby pracujące na stanowiskach z odpowiednim IP mogły z tych baz korzystać. W przypadku użytkowania systemu OneLog identyfikator może być przydzielany przez administratorów tylko na jego potrzeby, lub być w sposób synchroniczny pobierany i autentyfikowany z zintegrowanego systemu bibliotecznego uczelni, lub już użytkowanych lokalnych baz użytkowników zgodnych z LDAP, Active Directory lub NDS. Dodatkowo aplikacja OneLog ClickConnect umożliwia automatyczną weryfikację użytkownika po jego zalogowaniu się do systemu Windows. Eliminuje to potrzebę ponownego podawania przez użytkownika informacji uwierzytelniającej, jeśli jest ona zgodna z tą wcześniej wprowadzoną, podczas logowania stacji roboczej. Coraz powszechniejszy (i tańszy) dostęp do Internetu, a także coraz szybszy transfer danych, sprawił że zaczęto się dopytywać o możliwość korzystania z baz z komputerów domowych. Zwłaszcza dostęp do tysięcy czasopism elektronicznych i naturalna potrzeba czytania i przeglądania artykułów w dogodnych i wygodnych warunkach sprawiły, iż problem udostępnienia tych źródeł poza siecią uniwersytecką stał się coraz bardziej istotny. System

3 OneLog nie tylko ułatwił pracę pracownikom naukowym i studentom, ale także bibliotekarzom, którym zależy na jak najszerszym upowszechnieniu wszystkich posiadanych źródeł także poza siecią i także wtedy, gdy biblioteka jest już zamknięta. W ten sposób staje się ona otwarta i gotowa do współpracy z każdym, kto tylko będzie chciał pracować. I nieważne, czy ten ktoś jest akurat w domu, w kawiarni internetowej, czy na stażu zagranicznym. Znajomy interfejs daje poczucie bezpieczeństwa i pewność, że jest zawsze gotowy do odsłonięcia tajemnic nauki. System OneLog korzystając z jednego interfejsu ma możliwość prostego i jednolitego udostępniania kilku rodzajów aplikacji. Są to: Bazy danych lokalizowane na macierzystych serwerach sieciowych wytwórców źródeł informacji; bazy udostępniane w systemie InfoWare CD/HD IRIS XP poprzez serwery aplikacyjne; indywidualnie definiowane aplikacje dostępne poprzez serwery aplikacyjne instytucji (np. specjalistyczne oprogramowanie statystyczne, oprogramowanie do obróbki danych pomiarowych czy elementy pakietu Office); źródła informacji i aplikacje definiowane indywidualnie przez użytkownika. Charakterystyczną cechą systemu OneLog jest to, że stanowi on bardzo zaawansowany system tzw. menadżera haseł. Baza haseł gromadzi zarówno hasła globalne (wprowadzane przez administratora) przeznaczone do autentyfikowania w zasobach informacyjnych dostępnych dla całej uczelni, jak i te indywidualnie wprowadzane przez każdego z użytkowników (np. hasła do poczty elektronicznej na kilku darmowych serwerach w kraju). Hasła te są oczywiście zabezpieczone przed nieuprawnionym użyciem poprzez zaszyfrowanie ich w bazie przynajmniej 128-bitowym kluczem autoryzacyjnym. Równocześnie hasła te przesyłane są w sieciach komputerowych pomiędzy serwerem a użytkownikiem także w postaci zaszyfrowanych pakietów, co uniemożliwia przejęcie ich i rozpoznanie w otwartych sieciach publicznych. Podstawową w naszych zastosowaniach jest ta funkcjonalność systemu OneLog, która udostępnia bazy danych chronione poprzez numery IP z komputerów spoza sieci uczelnianej. W związku z tym zainteresowanie nasze budzi sam mechanizm, który jest to tego wykorzystywany. Jest nim OneLog Web Router WWW (rewriteable proxy server) - zintegrowany z systemem OneLog router WWW działający jako serwer, który generuje ponownie strony. Jest to jedyny dopuszczalny przez licencje twórców baz danych sposób przekazywania informacji pomiędzy serwerami i stacjami roboczymi użytkowników. Dla osób zainteresowanych szczegółową budową sytemu zamieszczamy pozyskany z materiałów producenta schemat funkcjonalny systemu, który specjalistom umożliwia pełną identyfikację sposobu pracy systemu. Równocześnie zauważyć można, iż zastosowana architektura systemu jest otwarta i umożliwia cykliczne uzupełnianie jego możliwości. Wykonywane jest to przez specjalny dział skryptów producenta pracujący na potrzeby systemu w Londynie.

4 System OneLog jest systemem bardzo prostym w obsłudze. I to zarówno dla użytkownika, jak osoby administrującej tym systemem. Nie jest potrzebne specjalne wykształcenie techniczne (informatyczne), a przeszkolenie administratora zajmuje zaledwie kilka godzin. Pokrótce zostaną omówione podstawowe możliwości administratora, a także możliwości użytkownika systemu. PANEL UŻYTKOWNIKA 1. Logowanie. Jak już wspomniano wyżej każdy użytkownik, po wypełnieniu odpowiedniego formularza, otrzymuje osobisty identyfikator i hasło, dzięki którym może korzystać z wszystkich dostępnych na liście źródeł.

5 2. Lista źródeł. Po kliknięciu przycisku użytkownik widzi listę dostępnych źródeł. Cześć źródeł może być zgrupowana w katalogach (oznaczonych (oznaczone ) uporządkowane są alfabetycznie. ), pozostałe źródła Podczas pierwszego uruchomienia dostępu do zdefiniowanej pozycji menu następuje automatyczna instalacja klienta niezbędnego do jego obsługi. Instalacja ta odbywa się osobno w dwóch grupach: klient dla źródeł internetowych oraz klient ICA dla baz danych z systemu IRIS i innych programów zainstalowanych na serwerach aplikacyjnych Dla internetowych źródeł informacyjnych ma ona następujący przebieg: Żądanie instalacji klienta ukazujące się w górnej części menu, panel zatwierdzający chęć wykonania instalacji,

6 informacja o przebiegu instalacji, Po zakończeniu instalacji tego klienta, kliknięcie w którekolwiek źródło powoduje uruchomienie specjalnego okna informującego o uruchamianiu bazy danych,, a po chwili samej bazy, w której można dokonywać przeszukiwań.

7 W przypadku gdy uruchamiamy po raz pierwszy dostęp do serwera aplikacyjnego, w sposób automatyczny pojawia się żądanie zainstalowania klienta ICA w postaci: Po jego zainstalowaniu i ponownym uruchomieniu dostępu do zdefiniowanej pozycji menu następuje automatyczne uruchomienie aplikacji

8 Instalacje każdego z klientów następują tylko raz bez względu na liczbę zdefiniowanych w menu pozycji, bądź liczbę zdefiniowanych użytkowników danej stacji roboczej. Musimy tylko pamiętać, by pierwsze uruchomienie dostępu do systemu OneLog na stacji roboczej było wykonywane przez użytkownika, który ma prawa administratora (konieczność instalacji oprogramowania). 3. Wyszukiwanie źródeł. Wyszukiwanie źródeł wśród dostępnych linków ułatwia prosta wyszukiwarka, gdzie po wpisaniu dowolnego słowa i kliknięciu w przycisk <Search> otrzymujemy listę tytułów, które to słowo zawierają. 4. My OneLog. Wybranie przycisku umożliwia użytkownikowi przejście do stworzonej przez siebie listy źródeł (spośród dostępnych na głównej liście) oraz własnych ulubionych linków. Stworzenie takiej listy jest niezwykle proste. Wystarczy wybrane źródła zaznaczyć przez klikniecie w biały kwadracik znajdujący się przy każdym tytule

9 a następnie zatwierdzić swój wybór w. Równie proste jest dodawanie i edycja ulubionych linków, gdzie po kliknięciu w <add links> otwiera się formularz. Po jego wypełnieniu w menu My OneLog pojawia się odpowiedni link. Do edycji linków służy przycisk, a do usunięcia przycisk. Oczywiście usunięcie źródła powoduje tylko jego zniknięcie z listy wybranych. Pełna lista źródeł pozostaje nienaruszona. Te listę może zmienić tylko administrator. 5. Konfiguracja własna. Do konfiguracji własnych ustawień służy przycisk, którego wybranie pozwala na zmianę: - opcji ogólnych: ustawienia wielkości okna, ustawienia języka oraz ustawienia własnej listy (My OneLog) jako ekranu startowego widocznego tuż po zalogowaniu; - kolorów tła i czcionki; - ustawienia danych użytkownika: hasła, adresu , pytania kontrolnego. 6. Wylogowywanie. Wylogowanie z systemu następuje po naciśnięciu przycisku. PANEL ADMINISTRATORA 1. Logowanie. Administrator bazy loguje się w specjalnie przygotowanym panelu.

10 Po zalogowaniu administrator ma dostęp do wszystkich funkcji koniecznych w zarządzaniu systemem. W artykule tym zostaną omówione najważniejsze z nich. 2. Opcje kontrolne <Control options>. Umożliwiają one miedzy innymi ustawienie domyślnego czasu (mierzonego w tygodniach) na jaki użytkownik dostaje dostęp do systemu, określenie adresu strony, na jaką się użytkownik przenosi po wylogowaniu, czy też domyślne ustawienia wielkości okna, kolorów i języka. 3. Źródła <Categories & resources>. Ta opcja daje możliwość stworzenia listy źródeł dostępnych dla użytkowników. Mogą się na niej znaleźć bazy

11 online, bazy InfoWare IRIS, czasopisma elektroniczne oraz linki ogólne (źródła dostępne bezpłatnie). Tworzenie listy źródeł polega na kliknięciu w odpowiednią ikonę w lewym górnym rogu okna i wpisaniu (lub wybraniu) potrzebnych danych. Wybieranie tej ikonki daje możliwość wyboru spośród tzw. źródeł predefiniowanych. Jest to lista światowych baz danych przygotowana przez twórcę oprogramowania, firmę ITS. Wybieramy bazę, do której mamy dostęp, wpisujemy nazwę, pod jaka będzie widoczna w OneLogu, dalej określamy ilość licencji, ewentualne hasło oraz sposób udostępniania bazy (w sieci uczelnianej czy także poza nią). Po kliknięciu tej ikonki i wpisaniu IP serwera widzimy wykaz wszystkich baz udostępnianych w systemie InfoWare CD/HD IRIS XP. Zaznaczamy interesujące tytuły i zatwierdzamy. Ta ikonka daje możliwość dodania do listy źródeł czasopism elektronicznych. Dla wygody użytkowników możemy zdefiniować tzw. linki ogólne, czyli wszystkie źródła dostępne nieodpłatnie w Internecie. Opcja <categories & resources> umożliwia: - dodanie (lub usunięcie) dowolnego źródła (bazy danych, strony WWW, czasopisma elektronicznego),

12 - uszeregowanie źródeł w kategoriach, - udostępnienie danego źródła dla wybranej grupy użytkowników. 4. Grupy <groups>. Ta opcja umożliwia tworzenie grup użytkowników, co z kolei pozwala na udostępnianie źródeł wybranym grupom użytkowników (np. biologom tylko baz z zakresu biologii). 5. Zarządzanie listą użytkowników bieżących <administer current users>. - zakładanie konta, - usuwanie konta, - blokowanie konta, - odblokowanie kota, - zmiana daty dostępu, - zmiana hasła. Opcja ta daje następujące możliwości: Założenie konta jest bardzo proste i wymaga tylko wypełnienia formularza, w którym oprócz danych podstawowych (imię, nazwisko, nazwa konta, hasło) zaznacza się także przynależność do odpowiedniej grupy.

13 6. Statystyki <onelog usage statistics>. OneLog daje możliwość tworzenia wszechstronnych statystyk, które obrazują rzeczywiste wykorzystanie źródeł. Niewątpliwą zaletą takiego systemu tworzenia statystyk jest to, że niezależnie od źródła, z jakiego korzysta użytkownik, otrzymujemy porównywalne dane. Po wybraniu okresu za jaki chcemy wygenerować statystykę decydujemy o rodzaju interesującego nas raportu. Statystyki dają nam odpowiedź na następujące pytania: - jakie źródła wykorzystywane były w danym okresie?

14 - kto korzystał z baz, ile razy i kiedy?

15 - z jakich źródeł korzystała wybrana grupa użytkowników? - jak długo użytkownicy korzystali z wybranych źródeł?

16 Zarządzanie sercem serwera odbywa się poprzez moduł administratora systemowego. Zawiera on dwie grupy funkcjonalności: Zarządzanie licencjami i skryptami realizowanymi w łączności z głównym serwerem nadzorującym wszystkie serwery OneLog: Ustawianie adresu centralnego serwera zarządzającego systemami OneLog Selektywne ładowanie danych o skryptach i usprawnieniach systemowych Zarządzanie i monitorowanie funkcjonalności systemowych

17 Dane o właścicielu, ilości i dacie ważności licencji oraz kontakty administracyjne Wykaz użytkowanych skryptów Moduł kasowania kont, którym upłynął termin dostępu do systemu Wykaz aktualnych połączeń z serwerem System OneLog jest testowany Uniwersytecie Śląskim od ok. 2 miesięcy i da się zauważyć coraz większe zainteresowanie tą formą udostępniania źródeł elektronicznych. Wszyscy użytkownicy OneLog aktywnie z niego korzystają, co jest najlepszym dowodem na to, że jest on przydatny, potrzebny i chętnie wykorzystywany. Na zainteresowanie wpływa niewątpliwie prostota obsługi oraz wygoda. Mamy nadzieję, że system OneLog znacznie zwiększy wykorzystanie prenumerowanych przez Uniwersytet baz danych i innych źródeł elektronicznych, co z pewnością przełoży się na jakość prowadzonych badań naukowych.