Metoda projektów. Podsumowanie wdrożenia w 105 szkołach na podstawie projektu eszkoła Moja Wielkopolska

Transkrypt

1 Metoda projektów Podsumowanie wdrożenia w 105 szkołach na podstawie projektu eszkoła Moja Wielkopolska Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 Metoda projektów Podsumowanie wdrożenia w 105 szkołach na podstawie projektu eszkoła Moja Wielkopolska Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3 Wydawca: Ogólnopolska Fundacja Edukacji Komputerowej, Oddział Wielkopolski ul. Szamarzewskiego 82, Poznań Skład i łamanie: PW Projekt ISBN Poznań 2014 Egzemplarz bezpłatny podręcznik współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 3

4 Spis treści Spis treści 1. List przewodni Marszałka Województwa Wielkopolskiego Marka Woźniaka 5 2. Przedmowa prof. dr hab. Stanisław Dylak 7 3. Wstęp Agnieszka Kalisz i Leszek Duda Metoda projektów w edukacji Agnieszka Linke Założenia metody projektów Leszek Duda Metoda projektów w eszkole. Relacja obserwatora Monika Błaszczak Platforma edukacyjna w eszkole Leszek Duda i Robert Posiadała Infrastruktura techniczna eszkoły Andrzej Pytlarz Nauczyciele i uczniowie o eszkole Agnieszka Linke i Monika Błaszczak Zdjęcia z realizacji projektów uczniowskich i Gal Finałowych 83 4

5 Szanowni Państwo, zapraszam do lektury publikacji podsumowującej projekt eszkoła Moja Wielkopolska, współfinansowany ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, realizowany przez Samorząd Województwa Wielkopolskiego w partnerstwie z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza oraz Ogólnopolską Fundacją Edukacji Komputerowej. eszkoła Moja Wielkopolska to innowacyjna propozycja edukacyjna, której głównym celem jest wdrożenie do 2014 roku w wielkopolskich szkołach nauki metodą projektów i korzystania na lekcjach z nowoczesnego sprzętu. Warto podkreślić, że wpisuje się ona w realizowaną przez Samorząd Województwa Wielkopolskiego Regionalną Strategię Innowacji na lata , która zakłada m.in. tworzenie programów edukacyjnych, promujących wśród młodzieży przedsiębiorczość, samodzielność i kreatywność. Realizując to przedsięwzięcie, Samorząd Województwa Wielkopolskiego dąży do udoskonalenia systemu edukacji w Wielkopolsce, łącząc uczniów i nauczycieli w osiąganiu wspólnych celów, promując wśród młodzieży czynne poszukiwanie wiedzy oraz umiejętność stosowania jej w praktyce. Niniejsze wydawnictwo to suma doświadczeń uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz nauczycieli, którzy uczestniczyli w projekcie eszkoła Moja Wielkopolska. Najważniejszym celem publikacji jest przybliżenie nauczycielom i dyrektorom 5

6 szkół tematu stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych w procesie kształcenia. Znajdziecie w niej Państwo materiały na temat wykorzystania nowoczesnych narzędzi oraz dobrych praktyk wspomagających edukację. Jestem przekonany, że publikacja, która właśnie trafia do Państwa rąk, to udane zwieńczenie projektu eszkoła Moja Wielkopolska, a przede wszystkim szansa na dotarcie z ciekawymi, innowacyjnymi pomysłami działań edukacyjnych do szerokiego grona pracowników oświaty w Wielkopolsce. Zapraszam do lektury! Marek Woźniak Marszałek Województwa Wielkopolskiego 6

7 prof. dr hab. Stanisław Dylak Kierownik naukowy projektu eszkoła Moja Wielkopolska Przedmowa Przedmowa 7

8 Technologia od zawsze reguluje relacje interpersonalne oraz działanie człowieka, wpływając na jego potrzeby, codzienne życie, sytuację zawodową, ale także na edukację. To właśnie technologia przyczyniła się do upowszechnienia edukacji i czyni to nadal. Spójrzmy choćby na zainteresowanie uczelni wyższych nauczaniem online, uwalnianiem swych programów i kursów dających różnorakie kwalifikacje, ale też specyficznym i ostatnio coraz bardziej popularnym nauczaniem adaptacyjnym. Z drugiej strony technologia cyfrowa przyczyniała się do akumulowania problemów wewnątrz sytemu edukacji, jak np. cyfrowa aktywność uczniów prowadząca do marginalizowania szkoły, kreując nowy kontekst dla motywacji uczenia się i realizacji indywidualnych planów edukacyjnych w strukturach nieformalnych. Technologia cyfrowa przyczyniła się przede wszystkim do spłaszczenia piramidy wiedzy, ułatwiając wszystkim dostęp do źródeł informacji oraz prowokując deprofesjonalizację poznawczego działania w niektórych zawodach, a tym samym do wzrostu poznawczej pewności wiedzy u amatorów. Innymi słowy prowadzić może i często prowadzi do szerzenia się amatorszczyzny wśród korzystających ze specjalistycznej wiedzy. Nauczyciel zawsze był mandatariuszem wiedzy dla uczniów. I to stało się obecnie jednym z największych obciążeń tej profesji. Przekonanie o przekazywaniu wiedzy jako głównym za daniu pedagoga nie przystaje już do dzisiejszych realiów, w których problemem nie jest brak informacji, lecz jej nadmiar. W takiej sytuacji przekazywanie wiedzy przestało być najważniejszym zadaniem nauczyciela i co więcej jest sprzeczne z konstruktywistyczną interpretacją samej wiedzy, rozumianą jako system twierdzeń o rzeczywistości zbudowany w toku własnej aktywności po znawczej z uwzględnieniem już posiadanej wiedzy, sądów, przekonań, intuicji i emocji. A taka wiedza trudna jest do przekazania. Podobnie jak doświadczenia osobiste, których nie można przekazać komuś, zaś można o nich opowiadać i organizować sytuacje inicjujące określone doświadczania. Obecnie zatem nie tyle ważne jest czego uczyć, ale raczej jak uczyć. Dziś możemy być bliscy przekonania, że poważnym udziałowcem decydowania o tym, jak uczyć i czego uczyć, powinni być uczniowie. Uczeń przychodzi do szkoły z potoczną wiedzą psychologiczną, społeczną i przyrodniczą oraz z nastawieniem na samodzielne poznawanie. Jest ciekawy odkrywania działania świata oraz lubi tworzyć, zarówno samodzielnie, jak i wespół z innymi. Przychodzi do szkoły z nadzieją nie tylko na otrzymanie odpowiedzi na określone pytania, często jeszcze przez niego niepostawione, ale przede wszystkim 8

9 oczekuje możliwości swobodnego stawiania pytań i samodzielnego projektowania działań prowadzących do odpowiedzi na nie. Co kluczowe, przychodzi do szkoły z nadzieją, że będzie mógł pokazać innym, co już umie i co lubi robić a czego nauczył się samodzielnie. Istnieje wiele możliwości osiągania zamierzonych edukacyjnych efektów z uwzględnieniem partnerstwa młodzieży. Taka próba określona mianem projektu eszkoła Moja Wielkopolska została opisana w tej pracy. Do edukacyjnych celów wiedzie wiele dróg, bardziej lub mniej efektywnych. Te bardziej efektywne to sposoby uczenia się, które inspirują wysiłek intelektualny ucznia, jego zdolności społeczne oraz zaangażowanie emocjonalne. Właśnie dzięki zastosowaniu metody projektów w procesie uczenia się i nauczania mamy do czynienia z koniecznym odwoływaniem się do przestrzeni cyfrowej, w której funkcjonują uczniowie oraz do ich wiedzy potocznej. Przedstawiona praca opisuje między innymi zastosowanie technologii informacyjnych do realizacji zajęć szkolnych opartych głównie na metodzie projektów. Ufamy, że prezentowane w książce tezy oraz ich uzasadnianie przyczyni się do pogłębienia współpracy dwóch najważniejszych podmiotów praktyki szkolnej uczniów i nauczyciela. 9

10 Agnieszka Kalisz Koordynator projektu Leszek Duda Koordynator realizacji zajęć dydaktycznych Wstęp Wstęp 10

11 eszkoła Moja Wielkopolska to innowacyjny projekt edukacyjny realizowany w latach , skierowany do uczniów i nauczycieli ze 105 szkół z każdego powiatu Wielkopolski. Projekt miał na celu przybliżenie szkołom województwa wielkopolskiego nauki metodą projektów i umożliwienie korzystania na lekcjach z nowoczesnego sprzętu, m.in. tabletów, tablic interaktywnych i komputerów. W ramach projektu eszkoła Moja Wielkopolska odbywał się również konkurs na najlepszy projekt matematyczno-przyrodniczy. Co roku uczniowie sami ustalali tematy projektów i do końca roku szkolnego pracowali nad nimi podczas zajęć pozalekcyjnych. Tematy były dowolne od skonstruowania motoru po zagłębianie się w lokalnej historii. Wszystko zależało od pomysłowości uczniów. Pod koniec roku szkolnego uczniowie poprzez społecznościowy wybór głosowali na najciekawsze projekty, które zostały nagradzone podczas uroczystych gal finałowych. Łącznie uczniowie zrealizowali 945 autorskich projektów edukacyjnych. Ogólnopolska Fundacja Edukacji Komputerowej od wielu lat rozwija program eszkoła Wielkopolska, którego celem jest modernizacja systemu oświaty. W ramach programu Fundacja wprowadza do szkół cyfrowe możliwości dla nauczycieli i uczniów. Dzięki temu kształcenie może być poszerzane o elementy cyfrowych rozwiązań wspierających edukację, czyli technik wykorzystujących media elektroniczne, a szkoły mogą skorzystać z platform edukacyjnych jako nowych środków komunikacji pomiędzy nauczycielami, uczniami i rodzicami. Oprócz projektu systemowego Fundacja zrealizowała do tej pory już dwa projekty o podobnej tematyce: eszkoła Twórczy Uczeń oraz eszkoła Twórczy Nauczyciel. Niniejsze opracowanie jest podsumowaniem wdrożenia i stosowania w procesie kształcenia metody projektów z wykorzystaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych województwa wielkopolskiego. Autorzy publikacji postawili sobie za cel przybliżenie wszystkim potencjalnym odbiorcom, w tym przede wszystkim nauczycielom i dyrektorom szkół, zagadnień związanych z organizowaniem procesu nauczania-uczenia się odbywającego się w środowisku cyfrowym z wykorzystaniem metody projektów. Publikacja zawiera informacje na temat początków metody projektów i jej głównych założeń, poszczególnych etapów realizacji projektu edukacyjnego, wpływu metody 11

12 projektów na rozwój wiedzy i kompetencji kluczowych u uczniów oraz znaczenia rozwoju Internetu i technologii mobilnych dla edukacji. Ponadto w opracowaniu znalazły się przykłady dobrych i złych praktyk w zakresie stosowania metody projektów. W publikacji autorzy podejmują się analizy kształcenia z wykorzystaniem metody projektów oraz stopnia wdrożenia i jakości pracy tą metodą w szkołach województwa wielkopolskiego. Poniżej prezentujemy skrót najważniejszych wniosków, których rozwinięcie znajdą Państwo w niniejszej publikacji. W edukacji, w której wiedza i umiejętności zdobywane są poprzez działanie i przy współudziale wszystkich członków zespołu projektowego, spotykamy nauczyciela, który przestaje mieć monopol na wiedzę i staje się partnerem ucznia. Dopiero wtedy, gdy nauczyciel da sobie prawo do niewiedzy i stanie się równoprawnym członkiem zespołu projektowego, projekt edukacyjny ma szansę zostać zrealizowany i zakończony powodzeniem. Nauczyciel nadal jest inicjatorem działań, określa ramy realizacji projektu, daje wskazówki; jednak w odpowiednim momencie wycofuje się, pozwala przejąć inicjatywę uczniom, a sam wchodzi w rolę obserwatora i doradcy. Tymczasem okazuje się, że umiejętność odnalezienia się nauczyciela w tej nowej sytuacji edukacyjnej często bywa dla niego samego największym wyzwaniem. Uczeń przestaje być numerem w dzienniku, a staje się indywidualnością, ma szansę pokazać swoje talenty, umiejętności, zainteresowania, styl pracy. W przedsięwzięciach edukacyjnych mających charakter projektu uczniowie realizują tematy, na których wybór mają autentyczny wpływ, co w konsekwencji powoduje wzrost ich motywacji do pracy. Podział zadań wśród poszczególnych członków zespołu sprawia, że uczniowie mają poczucie odpowiedzialności za jakość realizacji i rezultat projektu. Tym sposobem uczeń staje się odpowiedzialny nie tylko za swój własny proces kształcenia, ale także za jakość całego procesu edukacji wszystkich członków zespołu projektowego. W procesie nauczania-uczenia się z zastosowaniem metod problemowych i projektowych zdobywanie wiedzy i umiejętności odbywa się poprzez działanie. Poza efektem w postaci przyswojonej wiedzy metoda projektów umożliwia 12

13 stworzenie warunków, w których uczniowie rozwijają umiejętności takie jak: wybór tematu i definiowanie celów projektu, planowanie i podział pracy, praca w grupie, gromadzenie i selekcja informacji pochodzących z różnych źródeł, wyciąganie wniosków. Wykorzystanie w kształceniu metody projektów sprzyja promowanemu przez Unię Europejską rozwojowi kompetencji kluczowych, wśród których wymienić należy: - zdolność komunikacji w języku ojczystym, - zdolność komunikacji w językach obcych, - kompetencje matematyczne w naukach technicznych i biologicznych, - kompetencje w zakresie posługiwania się technologiami informacyjnymi, - umiejętność samodzielnego uczenia się, - kompetencje interpersonalne, międzykulturowe, społeczne, obywatelskie, - przedsiębiorczość, - świadomość, ekspresję kulturalną, twórcze myślenie 1. W wyniku dokonanej przez autorów analizy stopnia wdrożenia metody projektów w 105 wielkopolskich szkołach objętych wsparciem w ramach projektu eszkoła Moja Wielkopolska można stwierdzić, że wielu nauczycieli ma dużą świadomość zasad organizowania procesu edukacyjnego metodą projektów oraz jej pozytywnego wpływu na wieloaspektowy rozwój uczniów. Stosowanie metody projektów w praktyce edukacyjnej wymaga jednak ustawicznego doskonalenia. Analiza prawie 950 projektów uczniowskich, które stanowią swoistą próbę badawczą, pokazuje, że dydaktycy nadal popełniają wiele błędów w pracy metodą projektów. Najczęstsze z nich to: problem z wyborem tematu projektu i poprawnym formułowaniem celów, nieumiejętność ustalenia i kontrolowania harmonogramu realizacji projektu, brak analizy ryzyka, a także brak umiejętności wejścia w rolę partnera uczniów. Ponadto dla wielu nauczycieli nadal dużą trudność stanowi efektywne wykorzystanie w procesie kształcenia nowoczesnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Twórcy opracowania, dokonując przeglądu i analizy poszczególnych zagadnień, bazowali nie tylko na swojej profesjonalnej wiedzy z zakresu stosowania metod problemo- 1 Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z dnia 18 grudnia 2006 w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie. 13

14 wych i projektowych w edukacji, ale także na bogatym doświadczeniu wyniesionym z realizacji projektów: eszkoła Moja Wielkopolska, eszkoła Twórczy Uczeń oraz eszkoła Twórczy Nauczyciel. W efekcie autorom udało się opracować zbiór informacji i porad na temat organizacji i realizacji zajęć pozalekcyjnych metodą projektów z zastosowaniem narzędzi TIK, dzięki czemu publikacja stanowi poradnik dla wszystkich nauczycieli stosujących metodę projektów w kształceniu. Działania wdrożone do praktyki edukacyjnej w wyniku realizacji projektu eszkoła Moja Wielkopolska przyczyniają się do wykreowania regionalnej polityki wsparcia szkół w tworzeniu takiej rzeczywistości edukacyjnej, w której zdobyta przez uczniów wiedza i nabyte umiejętności znacznie zwiększą ich szanse na zdobycie w przyszłości zatrudnienia. Zapraszamy do lektury. 14

15 Agnieszka Linke Metoda projektów w edukacji Metoda projektów 15

16 Metoda projektów według raportu Edukacja. Jest w niej ukryty skarb Międzynarodowej Komisji do Spraw Edukacji z 1996 roku to interdyscyplinarna metoda, która zakłada u uczących się znaczną samodzielność oraz odpowiedzialność w realizacji indywidualnych lub zespołowych celów. Rola nauczyciela traktowanego jako dyżurującego opiekuna merytorycznego sprowadzona jest przede wszystkim do pomocy uczniom. Nauczyciele mogą z łatwością indywidualizować techniki pracy tak, aby różnicować wymagania. Metoda projektów pomaga tworzyć zintegrowany zespół klasowy, w którym uczniowie poprzez pracę w grupie uczą się rozwiązywania problemów, aktywnego słuchania, skutecznego komunikowania się, a także zdobywają poczucie własnej wartości 1. Powszechnie za twórcę metody projektu uważa się Williama Kilpatricka, który w 1918 roku wydał rozprawę The Project Method. Ten amerykański pedagog i przedstawiciel pedagogiki progresywistycznej uważał, że nadrzędnym celem edukacji jest wychowanie osób o postawach pożądanych w demokratycznym społeczeństwie odznaczających się umiejętnością krytycznego myślenia, formułowania celów oraz samostanowienia o swoim losie 2. Jednak niektóre cechy charakterystyczne dla metody projektów widoczne były w systemie edukacji dużo wcześniej niż na początku XX wieku. Warto wspomnieć choćby o szesnastowiecznej rzymskiej akademii sztuk pięknych Accademia Nazionale di San Luca, w której adepci architektury pracowali nad autorskimi progetti, czyli projektami dotyczącymi wybranych budynków. Zasady progetti wiązały się ściśle z renesansowym postrzeganiem nauki i chodziło w nich przede wszystkim o: orientowanie się na osobę uczącą się realizacja większego przedsięwzięcia pozwalała na samodzielne uczenie się; orientowanie się na rzeczywistość projekt miał odnosić się do rzeczywistości, czyli wiązać się z rozwiązywaniem problemów praktycznych w warunkach pozaszkolnych; 1 J. Delors (red.), Edukacja - jest w niej ukryty skarb, Wyd. UNESCO, Warszawa M. Kotarba-Kańczugowska, Praca metodą projektu, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa

17 orientowanie się na produkt w tym przypadku nacisk kładziono na interdyscyplinarność i czerpanie wiadomości z różnych dyscyplin naukowych w celu stworzenia dzieła 3. Według Williama Kilpatricka nauka metodą projektów miała powodować samodzielne zdobywanie wiadomości przez uczniów w konkretnych sytuacjach życiowych zamiast przyswajania teoretycznej wiedzy w środowisku szkolnym. Istotne w jego podejściu było także przyznanie wolnej woli uczniom to oni jako twórcy i osoby odpowiedzialne za swoją naukę miały prawo decydowania o tym, czego będą się uczyć. Według Kilpatricka poprzez zmuszanie do nauki można jedynie zniechęcić do pogłębiania wiedzy. Punkt widzenia Kilpatricka jest zbieżny z cechami uważanymi ówcześnie za charakterystyczne dla metody projektów. Są to: progresywistyczna rola nauczyciela, podmiotowość ucznia, całościowość oraz odejście od tradycyjnego systemu oceniania. Progresywistyczna rola nauczyciela W porównaniu do tradycyjnej lekcji, w nauczaniu metodą projektów rola nauczyciela ulega przeobrażeniu. Z osoby przekazującej informacje zmienia się on bowiem w przewodnika i pomocnika w ich zdobywaniu. I tak jak dobry przewodnik, powinien szczegółowo zaplanować uczniowską podróż i dobrze ją poprowadzić: udzielać wskazówek i wyjaśnień, potwierdzać lub wyprowadzać z błędu, odpowiadać na uczniowskie pytania, a wreszcie dyscyplinować i motywować do dalszych wysiłków. Mimo że nauczyciel-przewodnik coraz częściej zastępuje nauczyciela-przekaziciela, to wciąż trudno wyobrazić nam sobie prowadzenie wszystkich lekcji metodą projektów. Problemy ze zrozumieniem i zaakceptowaniem takiej nauki miał także kierownik naukowy projektu eszkoła Moja Wielkopolska, profesor Stanisław Dylak, wybitny pedeutolog i orędownik zmian w polskiej edukacji. Podczas wykładów i seminariów opowiadał historię swojego pobytu na początku lat 90. w pewnej szkole w Wielkiej Brytanii. Przez kilka dni gościł na zajęciach młodej nauczycielki, która realizowała z uczniami projekt o wyporności ciał stałych. Zadaniem uczniów było skonstruowanie stateczku o odpowiedniej wielkości i wadze, przystosowanego do pływania w szkolnym akwarium. 3 M. Szymański, O metodzie projektów, Warszawa

18 Uczniowie trudzili się niezwykle, zaś widmo klęski było blisko. Zaniepokojony profesor postanowił ruszyć młodzieży na pomoc i przedstawić im rozwiązanie. Jak przekazuje profesor, jakże duże było jego zdziwienie, gdy młoda nauczycielka zatrzymała go w połowie drogi i z wyrzutem pouczyła, że rozwiązanie zadania leży po stronie uczniów i choćby mieli spędzić nad nim jeszcze kilka dni sami muszą dojść do odpowiednich wniosków. Wówczas zrozumieją. I wtedy także zrozumiał profesor. Zrozumiał jak dużą rolę do odegrania w metodzie projektów ma nauczyciel. Podmiotowość ucznia Wszystkie fazy realizacji projektu od planowania, rozpisywania celów, po tworzenie podsumowującej prezentacji uwzględniają indywidualne cechy uczniów. Dzięki temu bardzo często nauczyciele pracujący z młodzieżą nad rozmaitymi projektami zauważają istotną zmianę w jej zachowaniu oraz samoocenie. Nagle dowiadują się, że dwójkowy uczeń doskonale montuje filmy, a jego wielką pasją jest fotografia. I ten wyśmiewany na matematyce chłopak pokazuje całej grupie jak stworzyć teledysk opowiadający o ich wspólnym projekcie. Dzięki temu nauczyciele mają szansę zerwać z niewłaściwym kształceniem odznaczającym się werbalizmem, encyklopedyzmem i szablonowością oraz przywiązywaniem zbyt dużej wagi do ocen. Dzięki metodzie projektów dwójkowy uczeń może stać się prymusem w kreatywności. Ta podmiotowość zaznaczana może być także podczas aktywności niezwiązanych stricte z projektem. W reklamie telewizyjnej projektu eszkoła Moja Wielkopolska, która została nagrana w 2012 roku, wystąpiła uczennica niewyróżniającą się dotąd zaangażowaniem w sprawy szkolne, zbierająca przeciętne noty. Okazało się, że możliwość zagrania w spocie traktowała jako pierwsze w życiu prawdziwe wyróżnienie i dowód na to, że jednak posiada talent, który tym samym został dostrzeżony. Całościowość Nauka metodą projektów powinna odbywać się w dużej mierze poza szkołą. Poznając z uczniami nowe gatunki roślin wybieramy się do lasu, a ucząc o właściwościach węgla jedziemy z dziećmi do kopalni. Metoda ma zacierać sztuczną granicę między szkołą a prawdziwym życiem. Okazuje się, że uczniowie również przywiązują dużą wagę do tego aspektu. W eszkole nierzadko pojawiały się tematy koncentrujące się np. na badaniu brył platońskich na przykładzie miejskich budynków czy też szukaniu symetrii w kształcie i układzie osiedlowych bloków. 18

19 Odejście od tradycyjnego oceniania uczniów Tradycyjne ocenianie uczniów rozumiemy przez ocenianie jedynie efektu końcowego ich pracy. Natomiast w metodzie projektów oceniany jest cały proces dochodzenia do rozwiązania problemu. Dokładniej mówiąc, chodzi o ewaluację pracy każdego uczestnika grupy ze zwróceniem uwagi na jego zaangażowanie, wysiłek i cały proces związany z pracą nad projektem. Podczas takiej oceny nauczyciel wskazuje także na możliwości dalszej pracy, dokonuje korekty uchybień oraz docenia kreatywność grupy. W procesie oceny pracy czynny udział bierze także uczeń dokonuje on samooceny, bierze udział w dyskusji na temat wkładu pracy swoich kolegów oraz podsumowuje pracę całego zespołu. Metoda projektów mieści się w przedsiębiorczym podejściu do nauki, czyli takim, które zapewnia największą skuteczność kształcenia. Potwierdzają to liczne badania. Jedno z nich odnosi się do stopnia zapamiętywania przy wykorzystaniu różnych metod zdobywania informacji. Pięcioprocentowy stopień zapamiętywania odnosi się do wykładu. Dwa razy więcej zapamiętamy czytając, natomiast przekaz wizualny może gwarantować nam zapamiętanie na poziomie dwudziestu procent. Lepiej jest z demonstracją i dyskusją one wykazują się trzydziesto- i pięćdziesięcioprocentowym stopniem zapamiętywania. Najlepiej w badaniu wypada ćwiczenie i transfer umiejętności do rzeczywistych sytuacji siedemdziesiąt pięć i aż dziewięćdziesiąt procent skuteczności. Wyniki te jednoznacznie potwierdzają, że stosowanie w procesie nauczania metod, w których uczeń jest jedynie biernym odbiorcą treści przekazywanej przez nauczyciela, przynosi najgorsze efekty 4. MEN a metoda projektów Szansa na wykorzystanie na szerszą skalę metody projektów podczas nauki w szkole pojawiła się dopiero po przystąpieniu naszego kraju do Unii Europejskiej. Wiązało się to przede wszystkim z dużymi środkami finansowanymi kierowanymi na rozwój edukacji, w tym na promowanie i wdrażanie nowoczesnych metod nauczania. W związku z tą innowacją konieczne było także wprowadzenie zmian do polskiej podstawy programowej. Jak czytamy w rozporządzeniu Ministerstwa Edukacji Narodowej z 2008 roku, szkoła powinna łagodnie wprowadzać uczniów w świat wiedzy, dbając 4 A. Mikina, B. Zając, Jak wdrażać metodę projektów?, Kraków

20 o ich harmonijny rozwój intelektualny, etyczny, emocjonalny, społeczny i fizyczny. Celem kształcenia ogólnego w szkole podstawowej jest przyswojenie przez uczniów podstawowego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyki dotyczących przede wszystkim tematów i zjawisk bliskich uczniom, zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów oraz kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. Taka definicja otwiera się na nowe metody edukacji, w tym na metodę projektu 5. W rozporządzeniu odnoszono się także do szkół gimnazjalnych. Zaznaczono konieczność kształcenia u uczniów umiejętności wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji, umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się i umiejętność pracy w zespole czyli de facto zasad stojących u podłoża nauki metodą projektu. Wreszcie na mocy rozporządzenia MEN z 20 sierpnia 2010 roku uczniowie klas gimnazjalnych, w których obowiązuje nowa podstawa programowa kształcenia ogólnego, mają obowiązek udziału w realizacji gimnazjalnego projektu edukacyjnego, rozumianego jako zespołowe, planowe działanie uczniów, mające na celu rozwiązanie konkretnego problemu z zastosowaniem różnych metod 6. Z czego składa się projekt? Realizację projektu możemy podzielić na pięć głównych etapów: zainicjowanie projektu, wybranie tematu, opracowanie planu działania, wykonywanie projektu oraz jego ukończenie. Oczywiście każdy etap możemy również podzielić na mniejsze jednostki, które pozwolą nam na precyzyjniejsze podejście do zadania. Często trudności pojawiają się już przy określeniu celu projektu. Uczniowie planują zadania, które będą realizować podczas kilku miesięcy pracy, ale nie stawiają sobie 5 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. 6 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 sierpnia 2010 roku zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. nr 156, poz. 1046). 20

21 konkretnego celu. Nie określają, że celem ich projektu jest np. zbadanie gęstości drewnianego klocka, ale tłumaczą, że będą wykonywać doświadczenia fizyczne i chemiczne oraz wybiorą się na Wydział Fizyki na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. To właśnie rolą nauczyciela jest pomoc w określeniu celów i rozróżnienie ich na ogólne i szczegółowe, a także zwrócenie uwagi uczniów na kluczowe elementy projektu i nadanie celom formy operacyjnej. Wybór propozycji projektu najczęściej odbywa się za pomocą burzy mózgów, czyli sesji odroczonego wartościowania. W toku rozmów i przedstawiania inspiracji uczniowie wspólnie z nauczycielem wybierają temat, którym zajmą się podczas najbliższych zajęć. Podczas burzy mózgów wszyscy członkowie grupy powinni zgłaszać swoje inspiracje bez obawy przed ich nierealnością lub posądzeniem o brak pomysłowości nie wolno krytykować i wyśmiewać propozycji, bowiem nawet najdziwniejszy pomysł ma szansę przerodzić się w toku dyskusji w ciekawy temat 7. Nauczyciel może oczywiście zaproponować zakres tematyczny lub zaciekawić uczniów pewnym problemem, jednak to młodzież powinna podjąć ostateczną decyzję. Dzięki temu już od początku pracy uczniowie będą czuli się za nią w pełni odpowiedzialni. Opracowanie planu realizacji pozwala na zaplanowanie najbliższych zadań oraz umożliwia podział ról w zespole. Wyłonienie lidera i przypisanie zadań poszczególnym członkom grupy jest bardzo ważne. Umożliwia bowiem każdemu z nich zaprezentowanie swoich najmocniejszych stron. Tutaj dużą rolę nauczyciela upatruje się na przykład w odpowiednim podziale uczniów na grupy. Ważne, aby każdy członek zespołu miał możliwość wykazania się i realizacji zadań. W fazie realizacji projektu nauczyciel powinien stwarzać uczniom dogodne warunki do utrwalania wiedzy oraz sprawdzania wiadomości i umiejętności, a także umożliwiać im poszukiwanie wiadomości poza murami szkolnymi oraz w ich naturalnym środowisku Internecie. Istotna jest także możliwość konsultacji i obserwacji pracy każdego ucznia 8. Przy pracy metodą projektów bardzo ważne jest odpowiednie zaprezentowanie rezultatów oraz podsumowanie efektów. Uroczyste gale podsumowujące uczniowską pracę odbywały się niemal w każdym gimnazjum i liceum biorącym udział w eszkole. Często 7 F. Szlosek, ABC Doradcy przedmiotów zawodowych. Burza mózgów, CODN, Warszawa M. Kotarba-Kańczugowska, Praca metodą projektu, Ośrodek Rozwoju Edukacji, < martakotarba.edu.pl> [dostęp: 10 sierpnia 2014]. 21

22 takie wydarzenia organizowano w centrach kultury czy teatrach, aby zaprosić na nie jak największą liczbę gości. Na widowni zasiadały władze lokalne, rodzice, nauczyciele i koledzy uczniów. Warto pomóc uczniom w przygotowaniu tak ważnego dla nich wydarzenia. Dobre praktyki Oprócz przyswajania wiadomości przedmiotowych związanych z wykonywanym projektem, młodzież ucząca się według metody projektów nabywa między innymi umiejętności negocjowania, planowania, wykorzystywania teoretycznej wiedzy w praktycznym działaniu oraz pracy w grupie i radzenia sobie z konfliktami 9. Potwierdzają to także uczniowie Szkoły Podstawowej im. Bolesława Chrobrego w Biskupicach, którzy pracowali w projekcie Cyfrowa Dziecięca Encyklopedia Wielkopolan. Przed rozpoczęciem projektu trochę się kłóciliśmy mówią uczniowie. Były między nami złe relacje, nie znaliśmy się, nie spędzaliśmy wspólnie czasu. Ale teraz się kumplujemy dodają. Korzyści płynące z wykorzystania metody projektów widać na całym świecie. W szkole Gan Eng Seng w Singapurze podczas lekcji biologii 11-letni uczniowie noszą białe fartuchy laboratoryjne ze swoimi imionami. Ich zadaniem jest badanie miejsca zbrodni. Wydzielonego żółtymi policyjnymi taśmami fragmentu korytarza, z którego muszą pobrać odciski palców oraz materiał genetyczny pozostawiony przez domniemanego sprawcę. Dodajmy jeszcze, że dramaturgii tej nietypowej lekcji dodaje fakt, że za policyjną taśmą leżą zakrwawione sztuczne zwłoki. Uczniowie tak zaangażowali się w projekt, że zbadali także odciski palców dyrektora. Okazało się, że był niewinny 10. Jednak wspaniałe przykłady wykorzystania kreatywności i potencjału uczniów odnajdziemy również w Polsce. Warto wspomnieć o Agnieszce Zielińskiej, nauczycielce w II Zespole Szkół Centrum Edukacji w Płocku. Wpadła ona na niecodzienny i bardzo inspirujący pomysł omawiania Wesela, mało popularnej wśród młodzieży lektury. Zamiast przystąpić do tego zadania w sposób tradycyjny, czyli rozpoczynając od przepytania uczniów ze znajomości książki, zaprosiła ich do kla- 9 < pdf>, [dostęp: 11 sierpnia 2014]. 10 A. Leszczyński, Żegnaj, szkoło, Focus, Warszawa 2011, < -szkolo-8574>, [dostęp: 10 sierpnia 2014]. 22