Budownictwo bezpieczeństwo pracy na wysokości

Transkrypt

1 PROMOTOR 3/214 TEMAT NUMERU DR INŻ. ANNA M. WIŚNIEWSKA pracownik naukowo-dydaktyczny UWM w Olsztynie WŁODZIMIERZ WIŚNIEWSKI specjalista ds. BHP, mgr inż. budownictwa Budownictwo bezpieczeństwo pracy na wysokości Każdego roku około 9 tysięcy pracowników budowlanych ulega wypadkom przy pracy, co stanowi od 9 do 1 procent ogółu poszkodowanych. Jakie działania należy podejmować, aby zapobiegać nieszczęśliwym wypadkom? Praca na wysokości, będąca, w myśl Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 23 r., nr 169, poz. 165 ze zmianami oraz z 211 r., nr 173, poz. 134) [4], pracą wykonywaną na powierzchni, która znajduje się na wysokości co najmniej 1, m nad poziomem podłogi lub ziemi, jest tym rodzajem prac w budownictwie, w trakcie wykonywania których występuje najwięcej nieprawidłowości. Każdego roku około 9 tysięcy pracowników budowlanych ulega wypadkom przy pracy, co stanowi od 9 do 1 procent ogółu poszkodowanych (wykres 1). Blisko 1 osób rocznie traci życie, a ok. 2 osób doznaje ciężkich obrażeń ciała w trakcie pracy na budowie (wykres 2). W najtragiczniejszym pod tym względem 28 roku zginęło 125 pracowników budowlanych. W parze z tym idzie duża liczba poważ- WAŻNE Każdego roku około 9 tysięcy pracowników budowlanych ulega wypadkom przy pracy, co stanowi od 9 do 1 procent ogółu poszkodowanych nych wypadków związanych z upadkami z wysokości (wykresy 3 i 4). Prace na wysokości prace szczególnie niebezpieczne Dla prawidłowego wdrożenia przepisów BHP znaczenie ma fakt zaliczenia prac na wysokości do prac szczególnie niebezpiecznych. Wynika to z zapisów zawartych w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [4]. Zobowiązuje to osoby odpowiedzialne za organizację prac do stosowania specjalnych procedur. Pracodawca określa szczegółowe wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych, zapewniając w szczególności: bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób; odpowiednie środki zabezpieczające; instruktaż pracowników obejmujący przede wszystkim: imienny podział pracy, kolejność wykonywania zadań, wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnościach. Pracodawca zapewnia, by dostęp do miejsc wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych miały jedynie osoby upoważnione i odpowiednio poinstruowane. Ogólne wskazania dotyczące organizowania stanowisk pracy na wysokości możemy znaleźć w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 3 października 22 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. nr 191, poz ze zmianami z 23 r. nr 178, poz. 1745) [5]. Zgodnie z nimi, jeżeli tymczasowa praca na wysokości nie może być wykonana w sposób bezpieczny i zgodnie z warunkami ergonomicznymi, wówczas należy dokonać wyboru odpowiedniego sprzętu roboczego, który zapewni bezpieczne warunki pracy i którego parametry muszą być dostosowane do charakteru wykonywanej pracy, dających się przewidzieć obciążeń oraz zapewniać bezpieczne przemieszczanie się pracowników. Należy dokonać wyboru najbardziej odpowiednich środków umożliwiających bezpieczny dostęp do miejsc tymczasowej pracy na wysokości, stosownie do różnicy wysokości i częstości jej pokonywania 6

2 oraz czasu trwania użytkowania tych środków. Wybrany sprzęt roboczy, w tym środki, o których mowa, powinny umożliwiać ewakuację pracowników w przypadku wystąpienia niebezpieczeństwa. W zależności od rodzaju sprzętu roboczego, który zapewni bezpieczne warunki pracy, należy zastosować: właściwe środki mające na celu zminimalizowanie ryzyka pracowników związanego ze stosowaniem tego sprzętu; jeśli to konieczne, odpowiednie rozwiązania w celu zainstalowania zabezpieczeń zapobiegających upadkom pracowników wykonujących pracę na wysokości. Środki i rozwiązania, o których mowa powyżej, muszą być na tyle skuteczne, aby zapobiec upadkowi i obrażeniom pracownika wykonującego pracę na wysokości [5]. Środki ochrony zbiorowej Wśród zabezpieczeń stanowisk pracy na wysokości stosuje się środki ochrony zbiorowej, w szczególności: balustrady, siatki ochronne i siatki bezpieczeństwa. Stosowanie środków ochrony indywidualnej, w szczególności takich jak szelki bezpieczeństwa, jest dopuszczalne, gdy nie ma możliwości stosowania środków ochrony zbiorowej Stosowanie środków ochrony indywidualnej, w szczególności takich jak szelki bezpieczeństwa, jest dopuszczalne, gdy nie ma możliwości stosowania środków ochrony zbiorowej [3]. Powyższe zapisy w jednoznaczny sposób dają pierwszeństwo środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej. Środki ochrony zbiorowej zapobiegające upadkom mogą mieć przerwy jedynie w miejscach wejścia lub zejścia z drabin lub schodów. Gdy wykonanie zadania wymaga czasowego usunięcia środka ochrony zbiorowej zapobiegającego upadkom, wówczas: TEMAT NUMERU PROMOTOR 3/214 muszą zostać zastosowane zastępcze, skuteczne środki ochronne; zadanie nie może być realizowane, dopóki takie środki nie zostaną zastosowane; natychmiast po całkowitym lub częściowym zakończeniu danego zadania środki ochrony zbiorowej zapobiegające upadkom muszą zostać ponownie zainstalowane [5]. Doskonałym środkiem ochrony zbiorowej są siatki bezpieczeństwa. Niestety nie znajdują one powszechnego zastosowania na budowach, najczęściej można je spotkać na dużych budowach realizowanych przez solidnych wykonawców. Siatki bezpieczeństwa nie są tematem niniejszego artykułu, jednak należy zaznaczyć, że istnieją dwie normy [6, 7] okre- WAŻNE Osoby przebywające na stanowiskach pracy, znajdujące się na wysokości co najmniej 1 m od poziomu podłogi lub ziemi, powinny być zabezpieczone przed upadkiem z wysokości balustradami reklama 7

3 PROMOTOR 3/214 TEMAT NUMERU fot. W. Wiśniewski Fot. 1. Tymczasowe dojście do zaplecza budowy Fot. 2. Niedbale wykonane zabezpieczenie otworu w stropie Fot. 4. Pracownicy stojący przy krawędzi dachu niezabezpieczeni w żaden sposób przed upadkiem z wysokości Fot. 3. Pomosty komunikacyjne stanowiące wejście do budynku ślające wymagania bezpieczeństwa przy ich badaniu oraz instalowaniu. Osoby przebywające na stanowiskach pracy, znajdujące się na wysokości co najmniej 1 m od poziomu podłogi lub ziemi, powinny być zabezpieczone przed upadkiem z wysokości balustradami. Ponadto zabezpieczenia takie należy stosować w przypadku: przejść i dojść do tych stanowisk oraz do klatek schodowych (fot. 1); przejścia o pochyleniu większym niż 15% zaopatruje się w listwy umocowane poprzecznie, w odstępach nie mniejszych niż,4 m, lub w schody o szerokości nie mniejszej niż,75 m, z co najmniej jednostronnym zabezpieczeniem balustradą; otworów w stropach, na których prowadzone są roboty lub do których możliwy jest dostęp ludzi tu możemy również stosować pokrywy (fot. 2); otworów w ścianach zewnętrznych obiektu budowlanego, stropach lub innych, których dolna krawędź znajduje się poniżej 1,1 m od poziomu stropu lub pomostu; pozostawionych w czasie wykonywania robót w ścianach otworów, zwłaszcza otworów na drzwi, balkony, szyby dźwigów; dróg komunikacyjnych dla wózków i taczek, usytuowanych nad poziomem terenu powyżej 1 m (fot. 3) [3]. Balustrady, będące najpowszechniejszymi środkami ochrony zbiorowej, składają się z poręczy ochronnych umieszczonych na wysokości co najmniej 1,1 m i krawężników o wysokości co najmniej,15 m. Pomiędzy poręczą i krawężnikiem powinna być umieszczona w połowie wysokości poprzeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający wypadnięcie osób. Jeżeli ze względu na rodzaj i warunki 8

4 TEMAT NUMERU PROMOTOR 3/214 wykonywania prac na wysokości zastosowanie balustrad jest niemożliwe, należy stosować inne skuteczne środki ochrony pracowników przed upadkiem z wysokości. Prace na wysokości powinny być organizowane i wykonywane w sposób niezmuszający pracownika do wychylania się poza poręcz balustrady lub obrys urządzenia, na którym stoi [4]. Do wykonywania prac na wysokości wykorzystywane są rusztowania oraz drabiny. Mając do wyboru jeden z tych środków dostępu, należy zaznaczyć, że zdecydowanie większe bezpieczeństwo zapewniają pracownikom rusztowania robocze. Warunkiem jest oczywiście prawidłowy montaż rusztowania. Sposób eksploatacji rusztowań jest kolejnym elementem procesu budowlanego, który ma wpływ na bezpieczeństwo pracy. Duże przedsiębiorstwa zlecają montaż wyspecjalizowanym firmom, które posiadają odpowiedni sprzęt, wiedzę i wykwalifikowany personel. Mniejsi przedsiębiorcy radzą sobie sami. Nabywają oni rusztowania, często używane, których stan techniczny pozostawia wiele do życzenia. Przy zakupie sprzętu zapominają o elementach mających istotne znaczenie dla bezpiecznej eksploatacji rusztowania, takich jak: ramy górne (montowane na najwyższych kondygnacjach rusztowań), ramy wyrównujące (służące do niwelacji dużych nierówności terenu), nie wspominając o takich elementach jak konsole poszerzające czy dźwigary przejściowe. Często duże zdziwienie u kontrolowanych wywołuje nakaz zamontowania desek krawężnikowych i brakujących barierek pośrednich, nie wspominając o nakazie zamontowania balustrad od strony ściany, przy której rusztowanie stoi. W efekcie takiego podejścia na budowach można zaobserwować bardzo skomplikowane konstrukcje, które w żaden sposób nie odpowiadają wymogom bezpieczeństwa i w istotny sposób odbiegają od wskazówek montażu zawartych w instrukcji wytwórcy rusztowania. Do pracy na wysokości drabiny mogą być wykorzystane jedynie w warunkach, w których wykorzystanie innego, bardziej bezpiecznego sprzętu roboczego nie jest uzasadnione z powodu niskiego poziomu ryzyka i krótkotrwałego ich wykorzystania albo istniejących okoliczności, których pracodawca nie może zmienić [5]. Zasady bezpiecznej eksploatacji drabin opisane zostały w artykule (Nie)bezpieczne drabiny, zamieszczonym w numerze 9/212 Promotora BHP. Poniżej przedstawiono kilka najważniejszych kwestii dotyczących bezpieczeństwa podczas wykonywania prac z rusztowań i drabin. Rusztowania i drabiny bezpieczeństwo pracy Przy pracach na: drabinach, klamrach, rusztowaniach i innych podwyższeniach nieprzeznaczonych do przebywania ludzi, na wysokości do 2 m nad poziomem podłogi lub ziemi, niewymagających od pracownika wychylania się poza obrys urządzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej wymuszonej pozycji ciała grożącej upadkiem z wysokości, należy zadbać o to, aby: drabiny, klamry, rusztowania, pomosty i inne urządzenia były stabilne i zabezpieczone przed nieprzewidywaną zmianą położenia oraz miały odpowiednią wytrzymałość na przewidywane obciążenie; pomost roboczy spełniał następujące wymagania: powierzchnia pomostu powinna być wystarczająca dla pracowników, narzędzi i niezbędnych materiałów, podłoga powinna być pozioma i równa, trwale umocowana do elementów konstrukcyjnych pomostu, w widocznym miejscu pomostu powinny być umieszczone czytelne informacje o wielkości dopuszczalnego obciążenia [4]. Przy pracach wykonywanych na rusztowaniach na wysokości powyżej 2 m od otaczającego poziomu podłogi lub terenu zewnętrznego oraz na podestach ruchomych wiszących należy w szczególności: zapewnić bezpieczeństwo przy komunikacji pionowej i dojścia do stanowiska pracy; zapewnić stabilność rusztowań i odpowiednią ich wytrzymałość na przewidywane obciążenia; przed rozpoczęciem użytkowania rusztowania należy dokonać odbioru technicznego w trybie określonym w odrębnych przepisach [4]. reklama 9

5 PROMOTOR 3/214 TEMAT NUMERU Poszkodowani w wypadkach przy pracy w sektorze budowlanym w latach Poszkodowani w ciężkich i śmiertelnych wypadkach przy pracy w sektorze budowlanym w latach ogółem ciężkie śmiertelne Wykres 1. Poszkodowani w wypadkach przy pracy w sektorze budowlanym w latach [1] Wykres 2. Poszkodowani w ciężkich i śmiertelnych wypadkach przy pracy w sektorze budowlanym w latach [1] Przy pracach na: słupach, masztach, konstrukcjach wieżowych, kominach, konstrukcjach budowlanych bez stropów, a także przy ustawianiu lub rozbiórce rusztowań oraz przy pracach na drabinach i klamrach na wysokości powyżej 2 m nad poziomem terenu zewnętrznego lub podłogi, należy w szczególności: przed rozpoczęciem prac sprawdzić stan techniczny konstrukcji lub urządzeń, na których mają być wykonywane prace, w tym ich: stabilność, wytrzymałość na przewidywane obciążenie oraz zabezpieczenie przed nieprzewidywaną zmianą położenia, a także stan techniczny stałych elementów konstrukcji lub urządzeń mających służyć do mocowania linek bezpieczeństwa; zapewnić stosowanie przez pracowników odpowiedniego do rodzaju wykonywanych prac sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości, jak: szelki bezpieczeństwa z linką bezpieczeństwa przymocowaną do stałych elementów konstrukcji, szelki bezpieczeństwa z pasem biodrowym (do prac w podparciu na słupach, masztach itp.); zapewnić stosowanie przez pracowników hełmów ochronnych. Wymagania powyższe dotyczą również prac wykonywanych na galeriach, pomostach, podestach i innych podwyższeniach, jeżeli rodzaj pracy wymaga od pracownika wychylenia się poza balustradę lub obrys urządzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej wymuszonej pozycji ciała grożącej upadkiem z wysokości [4]. Prace na dachu Kolejny rodzaj pracy, podczas wykonywania której pracownicy narażeni są na upadek z wysokości, to praca na dachach. Jedyne zapisy, poza tymi zawartymi w rozdziale 6 działu IV [4], określające zasady bezpieczeństwa podczas wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych, znajdziemy w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 23 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. nr 47, poz. 41) [3]. W myśl tego przepisu osoba wykonująca roboty w pobliżu krawędzi dachu płaskiego lub dachu o nachyleniu do 2% jest obowiązana posiadać odpowiednie zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości. Osoba wykonująca roboty na dachu o nachyleniu powyżej 2%, jeżeli nie stosuje się rusztowań ochronnych, jest obowiązana stosować środki ochrony indywidualnej lub inne urządzenia ochronne (fot. 4). Na dachach, których wytrzymałość nie zapewnia bezpiecznego przebywania na nich osób, należy wykonać stałe lub przenośne mostki i kładki zabezpieczające [3]. Zabezpieczenie pracownika Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości możemy stosować w sytuacji, kiedy nie ma możliwości zastosowania środków ochrony zbiorowej. Czynnikiem determinującym sposób, w jaki zabezpieczymy pracownika, jest konstrukcja elementu, z którego będziemy pracę wykonywali, a przede wszystkim jego nachylenie i materiał, z jakiego jest wykonany. Możemy zastosować tu dwa rodzaje zabezpieczeń: system powstrzymywania spadania, składający się z uprzęży, podsystemu łącząco-amortyzującego oraz punktu kotwiczenia stosowany np. przy dachach stromych, system uniemożliwiający rozpoczęcie spadania, składający się z uprzęży, podzespołu łączącego oraz punktu kotwiczenia stosowany np. przy dachach płaskich. Zabezpieczenia tego typu są powszechnie stosowane na budowach, a przepisy bezpieczeństwa możemy znaleźć w dwóch rozporządzeniach: Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 23 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. nr 47, poz. 41) [3] i Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 3 października 22 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. nr 191, poz ze zmianami z 23 r., nr 178, poz. 1745) [5], oraz w normach wskazanych w piśmiennictwie [8-17]. Zjawiskiem bardzo niepokojącym jest niewłaściwa organizacja stanowisk pracy, jak chociażby niewskazanie pracownikowi punktu kotwiczenia przez osoby odpowiedzialne za organizację pracy oraz niestosowanie przez pracowników przydzielonych im środków ochrony 1

6 PROMOTOR 3/214 TEMAT NUMERU Poszkodowani w wypadkach wg wydarzeń będących odchyleniem od stanu normalnego (upadki z wysokości) w budownictwie w latach Poszkodowani w ciężkich i śmiertelnych wypadkach wg wydarzeń będących odchyleniem od stanu normalnego (upadki z wysokości) w budownictwie w latach ogółem ciężkie śmiertelne Wykres 3. Poszkodowani w wypadkach wg wydarzeń będących odchyleniem od stanu normalnego (upadki z wysokości) w budownictwie w latach [1] Wykres 4. Poszkodowani w ciężkich i śmiertelnych wypadkach wg wydarzeń będących odchyleniem od stanu normalnego (upadki z wysokości) w budownictwie w latach [1] indywidualnej. Niestety do wielu wypadków dochodzi właśnie z tej przyczyny. Pracownicy czują się zupełnie bezkarni, gdyż inspektorzy pracy nie mają praktycznie możliwości wyciągnięcia wobec nich konsekwencji takiego zachowania, a ewentualne sankcje i tak ponoszą pracodawcy. Z drugiej strony osoby kierujące pracami często ograniczają się jedynie do przekazania środków ochrony indywidualnej pracownikom, bez odpowiedniego instruktażu. W tym miejscu warto zasygnalizować problemem jakości szkoleń BHP. Mimo że bardzo rzadko spotyka się pracownika (w tym osoby pracujące na podstawie umowy cywilno- prawnej) bez aktualnego zaświadczenia o ukończeniu szkoleń BHP, to obserwacja nieodpowiedzialnego zachowania pracowników budzi zastrzeżenia co do jakości tych szkoleń. Szczególnie w przypadku małych firm nieznajomość przepisów wśród pracowników i nieefektywne, skutkujące nieprzestrzeganiem tych przepisów, przeszkolenie z zakresu BHP stanowi bardzo częstą przyczynę wypadków przy pracy na wysokości. Praca na wysokości jest procesem złożonym, na którego jakość i bezpieczeństwo ma wpływ wiele czynników. Nastawienie przedsiębiorstw na wynik finansowy w sytuacji recesji w sektorze budowlanym wpływa niekorzystnie na stan bezpieczeństwa na budowach. Do wielu wypadków dochodzi podczas realizacji dużych inwestycji, gdzie pojawia się problem odpowiedzialności za przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym przepisów BHP, przez podwykonawców. Chodzi o sytuację, kiedy z ramienia generalnego wykonawcy na budowie występuje jedynie kadra nadzorująca prace. Obydwie strony interesują przede wszystkim: koszty, jakość oraz terminowość wykonania prac. Wyraźnie brakuje zainteresowania ze strony inwestora oraz generalnego wykonawcy przestrzeganiem przepisów BHP przez podległe im podmioty. Niezależnie jednak od niekorzystnych zjawisk ekonomicznych największym problemem na budowach jest lekceważenie przepisów BHP przez pracowników oraz część kadry inżynierskiej niższego szczebla, wychodzącej z niesłusznego zresztą założenia, że i tak za wszystko odpowiada kierownik budowy. Piśmiennictwo 1. Główny Urząd Statystyczny: Wypadki przy pracy i problemy zdrowotne związane z pracą. Informacje i opracowania statystyczne (roczniki ). 2. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r., nr 21, poz. 94 ze zmianami oraz z 213 r., poz. 128). 3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 23 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. nr 47, poz. 41). 4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 23 r., nr 169, poz. 165 ze zmianami oraz z 211 r., nr 173, poz. 134). 5. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 3 października 22 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. nr 191, poz ze zmianami z 23 r., nr 178, poz. 1745). 6. PN-EN :24 Siatki bezpieczeństwa Część 1: Wymagania bezpieczeństwa, metody badań. 7. PN-EN :24 Siatki bezpieczeństwa Część 2: Wymagania bezpieczeństwa dotyczące instalowania siatek bezpieczeństwa. 8. PN-EN 353-1:25 Środki ochrony indywidualnej Część 1: Urządzenia samozaciskowe ze sztywną prowadnicą. 9. PN-EN 353-2:25 Środki ochrony indywidualnej Część 2: Urządzenia samozaciskowe z giętką prowadnicą. 1. PN-EN 354:212 Środki ochrony indywidualnej Linki bezpieczeństwa. 11. PN-EN 355:25 Środki ochrony indywidualnej Amortyzatory. 12. PN-EN 358:22 Indywidualny sprzęt ochronny ustalający pozycję podczas pracy i zapobiegający upadkom z wysokości. Pasy ustalające pozycję podczas pracy i ograniczające przemieszczanie oraz linki ustalające pozycję podczas pracy. 13. PN-EN 36:25 Środki ochrony indywidualnej Urządzenia samohamowne. 14. PN-EN 361:25 Środki ochrony indywidualnej Szelki bezpieczeństwa. 15. PN-EN 362:26 Środki ochrony indywidualnej Łączniki. 16. PN-EN 363:28 Środki ochrony indywidualnej Systemy powstrzymywania spadania. 17. PN-EN 795:212 Ochrona przed upadkiem z wysokości. Urządzenia kotwiczące. 12