BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY MARZEC

Transkrypt

1 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY MARZEC

2 Białostocka Akademia Samorządowa - konferencja podsumowująca r. Seminarium Poradnictwo prawne na terenie województwa podlaskiego r.

3 Wstęp...3 Kalendarium pytań do dr. Piotra Konika...5 Aktualności legislacyjne i orzecznicze...6 Relacja z wizyty przedstawicieli Rzecznika Praw Obywatelskich...7 Prawa autorskie dla Bibliotekarzy...8 Legalność strajku głodowego...9 Rzecznik Praw Obywatelskich Wywiad z byłym skazanym na karę pozbawienia wolności Opodatkowanie VAT usług chirurgii plastycznej...15 Instytucja oświadczenia majątkowego Forma zawarcia umowy o pracę i skutki jej niezachowania Lobbing - problem czy nieistotna kwestia? Dzieci w seksbiznesie Nowelizacja ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta Know-how a pozostałe dobra własności intelektualnej...26 Ulga internetowa...27 Zimowy wyjazd AKTK do Szklarskiej Poręby...28 Erasmus: kwintesencja studenckiego życia...29 Po godzinach...30 RADA PROGRAMOWA: prof. Stanisław Bożyk, prof. Leonard Etel, prof. Cezary Kulesza, prof. Adam Lityński, prof. Mirosława Melezini, prof. Eugeniusz Ruśkowski, prof. Joanna Sieńczyło-Chlabicz, prof. Ryszard Skarzyński, prof. Grażyna Szczygieł, prof. Mieczysława Zdanowicz REDAKCJA: Redaktor Naczelna: Martyna Kropiewnicka, martyna.kropiewnicka@op.pl Sekretarz Redakcji: Izabela Gawkowska Korekta: Marta Kozieradzka Kolegium Redakcyjne: dr Ewa Kowalewska-Borys, dr Wioletta Witoszko, dr Arkadiusz Bieliński, dr Andrzej Jackiewicz, mgr Dominika Jocz, mgr Dominik Kościuk, mgr Marek Zaremba Współpraca: mgr Magdalena Banasiuk, mgr Magdalena Bielonko, Katarzyna Dąbkowska, mgr Jarosław Galicki, mgr Aneta Karwowska, Radomir Kolendowicz, Agnieszka Kołejda, Magdalena Łapińska, Urszula Tomaszewska, Karolina Zapolska Projekt, opieka graficzna, skład i łamanie: Paweł Jakubczyk, pejot_uk@tlen.pl Zdjęcia: Jerzy Banasiuk, archiwum wydziału, archiwa prywatne, Internet KONTAKT: Biuletyn Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku ul. Mickiewicza 1, pok. 320; Białystok biuletyn@uwb.edu.pl WYDAWCA: Wydział Prawa Uniwersytetu w Białymstoku ul. Mickiewicza 1, pok. 320; Białystok Nakład: 500 egzemplarzy Drodzy Czytelnicy Za nami kolejny semestr akademicki. Czas więc na nowe wyzwania i zdobywanie kolejnej porcji wiedzy. Warto tę wiedzę poszerzać również poprzez lekturę Biuletynu...". W tym numerze przygotowaliśmy dla Was dwa wywiady. Tym razem na 10 pytań odpowiedział dla nas dr Piotr Konik, specjalista od prawa cywilnego oraz, jak dowiecie się z rozmowy, wielbiciel Clinta Eastwooda i James'a Bonda. Ponadto, na stronie 12 znajdziecie wywiad z mężczyzną, który odbył półtora roku kary pozbawienia wolności w Areszcie Śledczym w Białymstoku. W szczerej rozmowie były skazany opowiedział nam, jak wygląda rzeczywistość po drugiej stronie krat. Niespełna 2 miesiące temu na naszym Wydziale odbyło się seminarium z udziałem przedstawicieli Rzecznika Praw Obywatelskich, organizacji pozarządowych z terenu województwa podlaskiego oraz członków Studenckiej Poradni Prawnej. W tym numerze możecie przeczytać relację z tego wydarzenia oraz artykuł poświęcony działalności RPO. W dzisiejszych czasach coraz bardziej popularne stają się operacje plastyczne. Zabiegi poprawiające urodę są już tak powszechne, że zainteresował się tym ustawodawca. Do końca 2010 r. operacje plastyczne były, co do zasady, zwolnione z VAT, jednak w 2011 r. wprowadzono w tym przedmiocie zmiany. Jeżeli chcecie dowiedzieć się, jak dziś wygląda sytuacja opodatkowania zabiegów upiększających, zajrzyjcie na stronę 15. Warto również poświęcić chwilę czasu na przeczytanie artykułu Dzieci w seksbiznesie", który porusza problem wykorzystywania dzieci w prostytucji i przemyśle pornograficznym. Jest to zjawisko na skalę światową i stanowi ogromny problem i wyzwanie dla państw i organizacji międzynarodowych. W artykule przeczytacie m.in. o przyczynach wejścia młodych osób na drogę prostytucji oraz o prawnych i społecznych konsekwencjach tego zjawiska. Na początku 2012 roku weszła w życie nowelizacja przepisów ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, w której wprowadzono zasady i tryb ustalania odszkodowania i zadośćuczynienia w przypadku zdarzeń medycznych. Mają one ułatwić pacjentom dochodzenie odszkodowań lub zadośćuczynienia za tzw. zdarzenia medyczne. Co to jest zdarzenie medyczne, kto jest uprawniony do dochodzenia owych roszczeń oraz jak wygląda procedura wnioskowania - tego wszystkiego dowiedziecie się zaglądając na stronę 24. Ponadto zapraszam do lektury pozostałych artykułów, przygotowanych przez studentów naszego Wydziału. Czytając ten numer dowiecie się m.in. jak wygląda regulacja działalności lobbingowej w prawie polskim oraz o formach zawarcia umowy o pracę i skutkach jej niezachowania. Oprócz tego dowiecie się jak przedstawia się instytucja oświadczenia majątkowego, kiedy możemy starać się o ulgę internetową oraz jaki jest charakter prawny know-how. Jak zawsze aktywni i spragnieni wrażeń, studenci naszego Wydziału i tym razem opisali specjalnie dla Was fascynujące chwile z życia studenckiego. Koło Naukowe Prawa Własności Intelektualnej Mediów i Internetu zrealizowało projekt Prawa autorskie dla Bibliotekarzy, o czym możecie przeczytać na stronie 5. Akademicki Klub Turystyczno-Krajoznawczy (AKTK) tym razem wybrał się na zimowisko do Szklarskiej Poręby. Wyjazd udał się wyśmienicie, o czym możecie przekonać się czytając relację Magdaleny Knapp oraz oglądając piękne zdjęcia zaśnieżonych Gór Stołowych. Jak zawsze, i tym razem jeden z erasmusów opisał swój pobyt na wymianie międzynarodowej. Tym razem miejscem wymiany była Austria. Na koniec zachęcam wszystkich studentów do zgłaszania się na praktyki zagraniczne w ramach programu LPP-Erasmus oraz do wzięcia udziału w rekrutacji do Letniej Szkoły Porównawczego Prawa Amerykańskiego i Europejskiego. Przypominam również o możliwości wypełnienia Ankiet oceny zajęć dydaktycznych" i Ankiety ewaluacyjnej" zamieszczonej w systemie USOSweb. O szczegółach dowiecie się czytając numer. Życzę miłej lektury Zastrzegamy sobie prawo do skracania i opracowania edytorskiego nadesłanych tekstów. Autor przekazując utwór do publikacji przenosi na Wydawcę prawa autorskie do publikacji utworu na piśmie oraz jego rozpowszechniania na innych polach eksploatacji takich jak Internet. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU PAŹDZIERNIK LUTY MARZEC LISTOPAD

4 Kalendarium Styczeń: Wydarzenia: Dr hab. Mirosława Melezini, prof. UwB, została powołana przez Przewodniczącego Rady Narodowego Centrum Nauki do Korpusu Ekspertów NCN. Dr hab. Katarzyna Laskowska, prof. UwB, została powołana do składu Polskiej Komisji Akredytacyjnej IV Kadencji 20 stycznia konferencja podsumowująca projekt Białostocka akademia samorządowa organizowana przez dr Magdalenę Perkowską 27 stycznia seminarium i warsztat dla organizacji pozarządowych i studentów ze Studenckiej Poradni Prawnej Pracowni Wydziału Prawa pt. Poradnictwo prawne na terenie województwa podlaskiego z udziałem przedstawicieli RPO Luty: Akademia Wymowy Sądowej cykl warsztatów organizowany przez ELSA Marzec : Koło Naukowe Prawa Własności Intelektualnej, Mediów i Internetu 8-9 marca - Warsztaty w j. angielskim: Women and Elections, a political challenge for the European Union and Beyond 9 marca dzień otwarty na Wydziale Prawa 12 marca spotkanie z oficerami ABW dotyczące specyfiki i warunków pracy w Agencji, zorganizowane przez dr. J. Matwiejuka i Prodziekana Wydziału Prawa 15 marca konferencja PROstytucja czy PROfesja? 16 marca szkolenie z autoprezentacji organizowane przez ELSA 19 marca wykład Wampiryzm w przestępstwach - kiedy motywem jest krew" organizowany przez Studenckie Koło Nauk Penalnych 21 marca konferencja o transplantologii organizowana przez ELSA 30 marca konferencja ogólnopolska pt. Różne oblicza konkurencji organizowana przez Koło Prawa Pracy i Koło Prawa Gospodarczego Publicznego Studencki serwis informacyjny: Ruszyła rekrutacja do programu LLP-ERA- SMUS 2012/2013 Studenci prawa będą praktykować w zespołach kuratorskiej służby sądowej dzięki porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości Studenci naszego wydziału: Agnieszka Kraszewska, Anna Studniarek, Marta Stefanowicz i Urszula Etel otrzymali stypendia ministerialne Siedmioro studentów Wydziału Prawa UwB odniosło sukces w ogólnopolskim konkursie na glosę do orzecznictwa administracyjnego w sprawach podatkowych. 13 lutego Akcyza Party w klubie M7 organizowana przez Samorząd Studencki lutego wyjazd do Szklarskiej Poręby oprac. Izabela Gawkowska studentka III roku prawa 1 marca lokalny konkurs krasomówczy organizowany przez ELSA, oto laureaci: I miejsce zajęła Magdalena Węcławska - studentka II roku prawa; w gronie laureatów znaleźli się również: Paweł Laskowski - student V roku prawa oraz Hubert Suchcicki - student II roku prawa 7 marca Interdyscyplinarnie o kobietach seminarium organizowane przez W trosce o podnoszenie jakości kształcenia na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku zwracam się do wszystkich studentów z uprzejmą prośbą o wypełnienie Ankiet oceny zajęć dydaktycznych i Ankiety ewaluacyjnej zamieszczonej w systemie USOSweb. Dziekan Wydziału Prawa prof. zw. dr hab. Leonard Etel 4 LUTY MARZEC 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

5 10 pytań do... dr. Piotra Konika, 1. Kiedy byłem małym chłopcem, chciałem zostać......w kolejności: Jankiem Kosem z Czterech pancernych...", szeryfem, pilotem, a potem komandosem - tym ostatnim przez dłuższy czas. 2. Pewnie nigdy nie zostałbym prawnikiem, gdyby nie......któryś z wujków, który powiedział, że właściwie nie sposób znać te wszystkie paragrafy. Stawanie się prawnikiem stało się dla mnie synonimem wielkiego wyzwania, a sam zawód prawnika - zawodem nie dla każdego, w pewnym sensie dla wybrańców. Nie powiem, że od tego momentu uparcie i przełamując liczne i potężne bariery dążyłem do wyznaczonego celu, ale kiedy w ogólniaku przyszło do dokonywania wyborów, nie miałem wątpliwości. 3. Najmilsze wspomnienie ze studiów Właściwie cały okres studiów to jedno pasmo miłych wspomnień. Nawet te, wydawałoby się mało przyjemne, z czasem wydają się nawet fajne. Ale to chyba fenomen, którego doświadcza wielu. Z tego pasma trudno wykroić jakieś pojedyncze kawałki, a gdybym już nie miał wyjścia i o czymś wspomniał, to nie gwarantuję, że udałoby się Pani zadać kolejne pytanie, a mi na nie sensownie odpowiedzieć. Wie Pani, magia wspomnień. 4. Na studiach miałem problemy z Właściwie nie miałem problemów ze studiowaniem. Jak przetrwałem jakoś pierwszy rok, zorientowałem się, że gdybym postarał się tylko troszkę bardziej, to możliwe stałoby się uzyskanie całkiem niezłych efektów i spokoju podczas zaliczeń i sesji. Potem zwiększenie starań o kolejną odrobinę spowodowało, że nagle zorientowałem się, że mam jedne z lepszych wyników na roku. 5. Największy sukces w moim życiu to Rodzina. Niestety prawo jest bezwzględne, zachłanne i gotowe pochłonąć cały nasz czas, dlatego w każdym wypadku to wielkie osiągnięcie i sukces, gdy udaje się je pogodzić z rodziną. 6. Miejsce, które chciałbym odwiedzić Szwajcaria - mógłbym tam jeździć w każdej chwili. Przerwę zrobiłbym chyba tylko, gdyby ktoś zaproponował wycieczkę po najsłynniejszych winnicach na świecie. 7. Ulubiony film/książka Trudny wybór. Ze sfery bibliotecznej lubię Ulisesa" Joyce'a, całego Szekspira, Mistrza i Małgorzatę" Bułhakowa. Jeśli zaś chodzi o filmy, to muszę wskazać na wszystkie filmy Woddy Allena i Clinta Eastwooda. No i James Bond! 8. Mój pierwszy wykład Najbardziej pamiętam moje pierwsze zajęcia w ogóle. To były ćwiczenia z zobowiązań. Sala nr 307. Wszedłem do środka. Studenci już czekali. Z przejęcia nie byłem w stanie usiedzieć i nawet nie próbowałem, a ponieważ wcześniej napiłem się konkretnie kawy, nie mogłem też ustać w miejscu. Zacząłem się kręcić po sali i było tak do końca zajęć. Potem szybko opuściłem miejsce akcji. Prawdopodobnie zapomniałem nawet zadać materiał na następne zajęcia. Jeśli dobrze pamiętam na zadawane pytania sam odpowiadałem. A więc to jednak raczej był wykład. 9. Od studentów wymagam...żeby jak najszybciej uświadomili sobie, co chcą osiągnąć i, że to, kiedy i jakim prawnikiem zostaną zależy wyłącznie od nich samych oraz od czasu i wysiłku, który włożą w zdobywanie przepastnej wiedzy prawniczej. 10. Student, którego zapamiętałem Do pewnego momentu pamiętałem z imienia i nazwiska wszystkich swoich studentów z wszystkich grup. Studenta spotkanego na ulicy potrafiłem indywidualnie przywitać. Zresztą dość często wielu z nich spotykam, zwłaszcza w sądach. W większości to świetni mecenasi robiący karierę, głównie w Warszawie. Najbardziej jednak pamiętam Marcina Michniewicza. Trudno mi o nim zapomnieć, bo został moim wspólnikiem w Kancelarii. Rozmawiała Martyna Kropiewnicka, studentka V roku prawa BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY MARZEC

6 Aktualności AKTUALNOŚCI LEGISLACYJNE 1. Dnia 1 stycznia 2012 roku weszła w życie ustawa z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy o prokuraturze oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Karnym (Dz.U. z 2011 r., nr 240, poz. 1430) Ustawa wprowadza obszerne zmiany w kodeksie postępowania karnego, a razem z nim zmienione w niewielkim stopniu ustawy o Krajowym Rejestrze Karnym oraz o prokuraturze. Ustawa weszła w życie dnia 1 stycznia 2012 roku. 2. Dnia 1 stycznia 2012 roku weszła w życie ustawa z dnia 1 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2011 r., nr 92, poz. 531) Nowelizacja wprowadza możliwość zawarcia umowy spółki z o.o. przy wykorzystaniu wzorca umowy udostępnianego w systemie teleinformatycznym (wzorzec umowy). 3. Dnia 1 stycznia 2012 roku weszła w życie ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. z 2011 r., nr 149, poz. 887) Ustawa zmienia zasady organizowania rodzinnej pieczy zastępczej oraz procedur adopcyjnych. Przewiduje ona m.in. zmniejszenie liczby dzieci do 14 w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i pomoc samorządów dla rodzin dysfunkcyjnych. Zgodnie z ustawą umieszczenie dzieci w pieczy zastępczej możliwe będzie po wyczerpaniu wszystkich sposobów wsparcia rodziny, chyba że wymaga tego ich bezpieczeństwo. Domy dziecka mają być przeznaczone jedynie dla starszych dzieci, które nie znalazły miejsca w rodzinach zastępczych lub wymagają specjalistycznej opieki. Ustawa wprowadza także funkcję asystenta rodziny oraz tzw. rodziny pomocowe. 4. Dnia 2 stycznia 2012 roku weszła w życie ustawa z dnia 1 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2011 r., nr 117, poz. 678) W związku ze znowelizowaną 1 kwietnia 2011 r. ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii, wszedł w życie art. 2 tej ustawy, czyli art kodeksu karnego, który dotyczy warunkowego umorzenia postępowania karnego i zobowiązania sprawcy do naprawienia szkody oraz nałożenia na niego określonych w tym przepisie dolegliwości i obowiązków. 5. Dnia 2 stycznia 2012 roku weszła w życie ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. zmieniająca ustawę o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks karny wykonawczy oraz ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2011 r., nr 129, poz.734) W myśl przepisów nowelizacji 2 stycznia 2012 roku działalność rozpoczyna Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Celem tej instytucji jest przejmowanie pieniędzy płaconych m.in. przez sprawców wypadków drogowych jak również przejmowanie potrąceń zarobków skazanych za pracę, z dotacji, zbiórek czy darowizn. Pieniądze w postaci dotacji celowych trafią do najbardziej potrzebujących. Zostaną spożytkowane na pomoc medyczną, psychologiczną, rehabilitacyjną, prawną i materialną. 6. Dnia 6 stycznia 2012 roku weszła w życie ustawa z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2011 r., nr 138, poz. 807) Nowelizacja wprowadza zapis, iż obwieszczenie o licytacji należy co najmniej dwa tygodnie przed jej terminem ogłosić publicznie w budynku sądowym i w lokalu organu gminy, w dzienniku poczytnym w danej miejscowości oraz na stronie internetowej Krajowej Rady Komorniczej. AKTUALNOŚCI ORZECZNICZE I. Trybunał Konstytucyjny Wyrok z dnia 10 stycznia 2012 r. (sygn. akt SK 25/09) Art. 8a ust. 4a i ust. 4b ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego w zakresie, w jakim uzależnia wysokość podwyżki czynszu od wartości kapitału poniesionego na budowę, zakup lub trwałe ulepszenie lokalu, jest zgodny z art. 64 ust. 1 i 3 oraz z art. 21 ust. 1, w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Art. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (dalej ustawa zmieniająca) jest niezgodny z wynikającymi z art. 2 Konstytucji zasadami ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz niedziałania prawa wstecz w związku z art. 64 ust. 1 i 3 oraz z art. 21 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Wyrok z dnia 10 stycznia 2012 r. (sygn. akt P 19/10) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 22 ust. 4 ustawy o kombatantach i niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego w zakresie, w jakim określa termin do złożenia do Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych wniosku o przyznanie uprawnień z tytułu określonego art. 2 pkt 7 tej ustawy, jest niezgodny z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. II.1. Sąd Najwyższy Izba Cywilna Uchwała z dnia 9 lutego 2012 r. (sygn. akt III CZP 92/11) Przepis art. 112 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2010 r., nr 90, poz. 594 ze zm.) nie ma zastosowania, jeżeli apelacja zawierająca wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych została wniesiona osobiście przez stronę reprezentowaną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego. Uchwała z dnia 26 stycznia 2012 r. (sygn. akt III CZP 90/11) W razie nabycia wadliwej rzeczy oznaczonej co do tożsamości, kupujący może wykonać uprawnienia z tytułu rękojmi albo uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. Uchwała z dnia 9 grudnia 2011 r. (sygn. akt III CZP 79/11) Nieważna jest umowa darowizny nieruchomości ukryta pod pozorną umową sprzedaży tej nieruchomości. II.1. Sąd Najwyższy Izba Karna Uchwała składu 7 sędziów z dnia 19 stycznia 2012 r. (sygn. akt I KZP 18/11) Podstawy stosowania tymczasowego aresztowania, określone w art k.p.k., przy spełnieniu przesłanek wskazanych w art i art k.p.k. i przy braku przesłanek negatywnych określonych w art i 2 k.p.k., stanowią samodzielne przesłanki szczególne stosowania tego środka zapobiegawczego. II.2. Sąd Najwyższy Izba Pracy,Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Uchwała składu 7 sędziów z dnia 11 stycznia 2012 r. (sygn. akt I UZP 5/11) Okres nieskładkowy przypadający w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy (art. 58 ust. 2 w zw. z art. 58 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, t.j. Dz.U. z 2009 r., nr 153, poz ze zm.) uwzględnia się w rozmiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej okresów składkowych udowodnionych w tym dziesięcioleciu (art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Uchwała składu 7 sędziów z dnia 11 stycznia 2012 r. (sygn. akt I UZP 5/11) Pracownikowi, któremu pracodawca wypowiedział umowę o pracę zawartą na czas określony, w przypadku gdy strony nie przewidziały możliwości jej wcześniejszego rozwiązania za wypowiedzeniem (art. 33 k.p.), przysługują roszczenia określone w art. 59 w związku z art. 56 k.p. Uchwała zapadła przy dwóch zdaniach odrębnych. Wybór i opracowanie: mgr Aneta Karwowska, mgr Magdalena Banasiuk 6 LUTY MARZEC 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

7 Relacja z wizyty przedstawicieli Rzecznika Praw Obywatelskich Ewelina Witkowska, Ambasador RPO, studentka IV roku prawa 27 stycznia 2012 r. na Wydziale Prawa odbyło się seminarium oraz warsztaty na temat Poradnictwo prawne na terenie województwa podlaskiego z udziałem przedstawicieli Rzecznika Praw Obywatelskich, organizacji pozarządowych z terenu województwa podlaskiego oraz członków Studenckiej Poradni Prawnej Pracowni Wydziału Prawa. Spotkanie podzielone zostało na trzy części. W pierwszej pani Anna Błaszczak dyrektor Zespołu Prawa Konstytucyjnego i Międzynarodowego Biura RPO zaprezentowała instytucję i rolę RPO oraz statystyki dotyczące działalności Rzecznika. Przedstawiła kto, w jakich sytuacjach i pod jakimi warunkami może skorzystać z jego pomocy oraz jakie kroki może podjąć Rzecznik. O instytucji ambasadorów RPO, praktykach studenckich w biurze RPO, szczegółach współpracy RPO z SPP i jej rezultatów, a także możliwości współpracy RPO z organizacjami pozarządowymi z terenu województwa podlaskiego opowiedział pan Paweł Grabczak z Zespołu Społecznego Biura RPO. W drugiej części przeprowadzone zostały warsztaty dla członków SPP oraz przedstawicieli NGO z rozwiązywania spraw z zakresu prawa cywilnego przez pana Cezarego Walendzika - naczelnika Wydziału Przyjęć Interesantów Biura RPO oraz z zakresu prawa karnego przez pana Zbigniewa Śpiewaka z Zespołu Wstępnej Oceny Wniosków Biura RPO. Uczestnicy warsztatów podkreślali najczęściej, że ocena, czy w danej sytuacji Rzecznik Praw Obywatelskich może podjąć działanie i w jakiej formie ma to uczynić, nie jest tak łatwa i oczywista, jak by się mogło wydawać. Trzecia, a zarazem ostatnia część poprowadzona przez dr Arkadiusza Bielińskiego - Kierownika Studenckiej Poradni Prawnej - miała na celu pokazanie struktury i sposobu funkcjonowania SPP w oparciu o standardy i statut, a także wyjaśnienie potrzeby istnienia uporządkowanej i zorganizowanej konstrukcji udzielania porad prawnych, mającej m.in. wpływ na jakość świadczonych usług. Spotkanie zakończyła dyskusja nad szeroko pojętym poradnictwem prawnym na terenie województwa podlaskiego, a także roli bezpłatnego dostępu do poradnictwa prawnego w Polsce dla najuboższych. KURS PRZYGOTOWUJĄCY DO EGZAMINÓW NA APLIKACJE PRAWNICZE nowa, zreformowana formuła - połączenie wiedzy teoretycznej i doświadczania cenionych białostockich praktyków wykonujących zawody prawnicze - metodologia rozwiązywania kazusów i testów - zajęcia doskonalące umiejętność rozwiązywania kazusów i rozwijające umiejętność argumentacji prawniczej Zapraszamy do uczestnictwa w Kursie przygotowującym do egzaminów wstępnych na aplikacje prawnicze edycji Po analizie dotychczasowych edycji Kursu postanowiliśmy znacznie zreformować formułę dotychczasowych przygotowań studentów i absolwentów prawa do egzaminów wstępnych, tak by w większym stopniu dopasować ją do wymagań stawianych prawa przez Ministerstwo Sprawiedliwości. W tym celu w programie Kursu przewidziane zostały trzy rodzaje zajęć. Z jednej strony będą to zajęcia teoretyczne, obejmujące swoim zakresem bloki tematyczne wymagane od kandydatów na aplikacje, z drugiej strony zajęcia będą miały charakter stricte praktyczny, mający na celu doskonalenie umiejętności rozwiązywania testów obie formy zajęć skierowane są do kandydatów zarówno na aplikacje korporacyjne (adwokacką, radcowską, notarialną oraz komorniczą) jak i kandydatów na aplikację ogólną (sądowo-prokuratorską). Ponadto, swoistym novum będą zajęcia praktyczne doskonalące umiejętność rozwiązywania kazusów i rozwijające umiejętność argumentacji prawniczej - stanowiące nieodłączny element egzaminu na aplikację ogólną. Kurs prowadzony będzie przede wszystkim przez cenionych białostockich praktyków wykonujących zawody prawnicze: sędziów, adwokatów i radców prawnych. Organizatorom kursu zależy, by prowadzone przez kadrę dydaktyczną zajęcia z poszczególnych dziedzin prawa ukazywały praktyczne aspekty funkcjonowania analizowanych instytucji, istotne dla dalszej praktycznej nauki zawodu. Szczegółowe informacje i harmonogram Kursu znajdują się na stronie Wydziału Prawa UwB: zakładka STREFA STUDENTÓW APLIKACJE PRAWNICZE Na wszelkie Państwa pytania odpowie: Pełnomocnik Dziekana Wydziału Prawa UwB ds. Aplikacji i Kariery Prawniczej mgr Ewelina Gruszewska aplikacjeprawnicze@uwb.edu.pl Drodzy Studenci i Doktoranci, Informujemy, że są jeszcze wolne miejsca na praktyki zagraniczne w bieżącym roku akademickim. Praktyka powinna trwać 3 miesiące i zakończyć się do dnia 30 września 2012 r. Więcej informacji na stronie Wydziału Prawa: dr Wioletta Witoszko BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY MARZEC

8 Wkrótce z kursu można będzie korzystać także ze strony internetowej biblioteki naszego Wydziału oraz strony Koła Podkreślić należy, że projekt wspiera ideę wolnego dostępu do nauki (powstał na zasadach Open Access i opiera się na licencji Creative Commons). Odbiorcami projektu mogą być bibliotekarze, studenci oraz wszyscy zainteresowani prawem autorskim. Treść przedstawiona jest w sposób przejrzysty, umożliwiający zrozumienie poruszanych treści także przez osoby, które nie mają na co dzień styczności z terminologią prawniczą ani z działalnością bibliotek. Każdy rozdział zakończony jest wykazem źródeł oraz zestawieniem orzecznictwa sądów polskich i zagranicznych. Uczestniprojekt zrealizowany przez Koło Naukowe Prawa Własności Intelektualnej Mediów i Internetu mgr Magdalena Rutkowska, doktorantka w Zakładzie Prawa Własności Intelektualnej, Karol Szczurowski, student III roku prawa Projekt Prawa autorskie dla Bibliotekarzy" jest częścią projektu Berkman Center for Internet & Society (Centrum Badań Cyberprzestrzeni Uniwersytetu Harvarda) oraz Elektronicznej Informacji dla Bibliotek (eifl) - konsorcjum bibliotek z 50 krajów świata. Jego celem jest zapewnienie bibliotekarzom z krajów rozwijających się dostępu do informacji dotyczących ochrony praw autorskich oraz przyczynienie się do wzrostu jakości usług świadczonych przez biblioteki. Kurs zawiera podstawową wiedzę z zakresu prawa autorskiego, omawia regulacje, które najbardziej oddziałują na działalność bibliotek. Porusza także nowe zagadnienia dotyczące własności intelektualnej, np. ideę ruchu Open Access, licencje Creative Commons, zasady udostępniania plików w sieciach P2P, porozumienie ACTA. W jaki sposób udało nam się wziąć udział w tak prestiżowym przedsięwzięciu? Było to tak 1 marca 2011 r. Jako członkowie Koła Naukowego Prawa Własności Intelektualnej, Mediów i Internetu wzięliśmy udział w konferencji Ochrona własności intelektualnej w społeczeństwie informacyjnym, zorganizowanej przez Koło Naukowe Własności Intelektualnej WPiA UW. Wyjazd zaowocował nie tylko poszerzeniem wiedzy z zakresu IP, ale i ciekawą propozycją ze strony członków Studenckiego Koła Naukowego Prawa Nowych Technologii (SKNPNT) z WPiA UMK w Toruniu. W trakcie lunchu przedstawili nam projekt naukowy Prawa autorskie dla Bibliotekarzy", do którego poszukiwali partnerów z innych uczelni. Zgodziliśmy się na współpracę. kwiecień październik 2011 r. Naszym zadaniem było przetłumaczenie z języka angielskiego na polski oraz zaadaptowanie do prawa polskiego treści trzech (z dziewięciu) rozdziałów kursu oraz słowniczka pojęć. W projekcie wzięło udział 4 członków naszego Koła - studenci III roku prawa oraz doktorantka w Zakładzie Prawa Własności Intelektualnej. Moduł 4. Prawa, wyjątki i ograniczenia opracował Konrad Dudziński; Moduł 5. Zarząd prawami - Karol Szczurowski; Moduł 6. Podejście Creative Commons oraz alternatywy - Anna Żochowska. Rolę doradcy merytorycznego pełniła mgr Magdalena Rutkowska. Efekty naszej pracy dostępne są pod adresem: cy, w celu utrwalenia przyswojonej wiedzy, mogą również rozwiązywać zadania oraz odpowiadać na pytania kontrolne. 19 października 2011 r. W październiku w Bibliotece Uniwersyteckiej UMK odbyła się uroczystość wręczenia certyfikatów dla studentów zaangażowanych w tłumaczenie oraz adaptację kursu. Uczestniczyły w niej władze WPiA UMK oraz Biblioteki Uniwersyteckiej UMK, a także studenci i doktoranci WPiA UMK. Nasze Koło reprezentowała mgr Magdalena Rutkowska. Dodać należy, że wizyta w Toruniu wzmocniła współpracę ze SKNPNT. Planujemy kolejne przedsięwzięcia, m.in. zorganizowanie ogólnopolskiej konferencji oraz wspólny wyjazd do Urzędu Patentowego RP. 19 stycznia 2012 r. Nasz projekt podsumowaliśmy 19 stycznia 2012 r. na Wydziale Prawa UwB. Tego dnia Koło Prawa Własności Intelektualnej Mediów i Internetu przeprowadziło seminarium nt. Zasobów Open Access. Obejmowało ono wykład wprowadzający oraz szkolenie z zasad korzystania z repozytoriów Open Access. W drugiej części zaprezentowaliśmy kurs Prawa autorskie dla Bibliotekarzy". Seminarium spotkało się z dużym zainteresowaniem. Wzięło w nim udział 50 osób, studenci oraz pracownicy Biblioteki Uniwersyteckiej. Świadczy to o potrzebie przeprowadzania tego typu spotkań i dyskutowania na temat problemów związanych z ochroną własności intelektualnej. 8 LUTY MARZEC 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

9 Monika Hryńko, studentka V roku prawa Strajk, według Komitetu Wolności Związkowej MOP, jest jednym z fundamentalnych i podstawowych praw pracowników i organizacji związkowych 1. Taką samą tezę formułuje Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2007 r. (I PK 209/06, teza pierwsza, OSNP 2008, nr 5-6, poz. 65), gdzie mówi, iż prawo do strajku należy do jednych z podstawowych praw człowieka oraz wolności związkowych. Wobec tego wątpliwości związane z wykładnią przepisów regulujących strajk powinny być, zgodnie z zasadą in dubio pro libertate, rozstrzygane na rzecz, a nie przeciwko wolności strajku. Instytucja strajku unormowana została w ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych 2, gdzie przepis art. 17 ust. 1 definiuje strajk jako zbiorowe powstrzymanie się pracowników od wykonywania pracy w celu rozwiązania sporu zbiorowego. Zaznaczyć należy, iż za spór zbiorowy ustawa uważa tylko taki spór pracowników z pracodawcą lub pracodawcami, który dotyczy warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach. Zatem istota strajku wyraża się w odmowie świadczenia pracy w celu wywarcia bezpośredniej presji ekonomicznej, organizacyjnej bądź psychologicznej na pracodawcę w celu zmuszenia go do akceptacji żądań wysuniętych przez zbiorowość pracowników 3. Oznacza to jednocześnie, że niedopuszczalne są strajki o charakterze politycznym, gdzie przedmiotem są interesy pozazawodowe, z reguły odnoszące się do mechanizmów sprawowania rządów przez władze publiczne. Strajk określany w literaturze jest jako ultima ratio, gdyż jest najostrzejszym i ostatecznym środkiem służącym wyegzekwowaniu dezyderatów, będących przedmiotem sporu. Ogłoszenie strajku jest bowiem dopuszczalne dopiero po wyczerpaniu polubownych metod rozwiązywania sporu zbiorowego o charakterze obligatoryjnym tj. po przeprowadzeniu stosownej procedury rokowań i mediacji. Do zorganizowania legalnego strajku (zgodnego z przepisami SpZbU) niezbędne jest: 1) wszczęcie sporu zbiorowego przez podmiot reprezentujący interesy pracownicze; 2) formalne wszczęcie sporu zbiorowego przez zgłoszenie żądań; 3) przeprowadzenie rokowań; 4) przeprowadzenie mediacji; 5) przeprowadzenie referendum i uzyskania zgody większości, jeżeli w strajku wzięło udział co najmniej 50 % pracowników załogi 4 ; Należy przy tym zaznaczyć, że nie każde zachowanie pracowników, związane z przerwą w pracy, można uznać za strajk w rozumieniu art. 17 ust. 1 komentowanej ustawy. Stąd wszelkie zachowania określane potocznie jako strajki, a nie polegające na zbiorowym przerwaniu pracy, należy na gruncie polskiego ustawodawstwa kwalifikować jako akcje protestacyjne i oceniać przez pryzmat postanowień art. 25 ust. 1 ustawy. Jak słusznie stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 września 2005 r. (II PK 390/04, OSNP 2006, nr 13-14, poz. 209) Okupowanie pomieszczenia zakładowego przez pracowników żądających dopuszczenia do pracy świadczy o gotowości do jej wykonywania (art k.p.). Nie jest to strajk w rozumieniu art. 17 ust. 1 SpZbU. Powodowie byli niedopuszczani do pracy, a okupację stołówki podjęto w celu wymuszenia na pozwanej umożliwienia wykonywania pracy. Jest to skrajny wyraz gotowości do pracy w rozumieniu art k.p., a nie chęć wywarcia presji na pracodawcę w celu zmuszenia go do zaspokojenia wcześniej zgłoszonych żądań, dotyczących interesów wskazanych w art. 1 SpZbU 5. Akcja strajkowa może przybierać rożne postaci i formy. Może to być strajk zasadniczy, ostrzegawczy, włoski, zakładowy, ponadzakładowy, solidarnościowy. Bez względu na nazwę, zasięg czy przebieg, aby odbył się legalnie, warunkiem koniecznym jest, jak już wcześniej wspominałam, po pierwsze wyczerpanie odpowiedniej procedury, po drugie prowadzenie go w taki sposób, aby nie zagrażał zdrowiu i życiu ludzkiemu nie tylko osób trzecich, lecz także samych strajkujących. Do strajków naruszających ten obowiązek zaliczamy strajk głodowy, będący tematem niniejszej pracy. Ów rodzaj strajku nie jest formalnoprawnie uregulowany w ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, ale też w żadnym innym akcie prawnym nie ma regulacji wprost zabraniającej tej formy protestu. Wobec takiej sytuacji zagadnienie strajku głodowego stać się musiało przedmiotem rozstrzygnięcia sądowego. I tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 listopada 1997 r. (I PKN 393/97, OSNP 1998, nr 17, poz. 511) wyraźnie stwierdził, że forma strajku głodowego przez potencjalne zagrożenie dla życia lub zdrowia pracownika jest niewspółmierna do jego ewentualnych korzyści majątkowych wynikających z takiego strajku, a tym samym sprzeczna z art. 17 ust. 3 SpZbU. Głodówka nie może też być inną niż strajk formą akcji protestacyjnej w rozumieniu art. 25 ust. 1 SpZbU. W uzasadnieniu powołanego orzeczenia SN zauważył, iż w art. 17 ust. 3 SpZbU została sformułowana ogólniejsza zasada współmierności żądań do strat spowodowanych strajkiem, której reguły nie można zredukować do porównania pieniężnej wartości strajkujących i strat oczekiwanych po stronie pracodawcy. Wspomniana współmierność przybiera postać prawną zasady proporcjonalności. Współmierność ta ma również społeczny aspekt niematerialny. Ów aspekt zasady proporcjonalności zobowiązuje podmiot organizujący strajk do dokonania oceny dóbr zagrożonych planowaną akcją strajkową, a organom wymiaru sprawiedliwości pozwala wartościować podjęte decyzje, jak również wykorzystane formy i metody strajku 6. W odniesieniu do strajku głodowego oznacza to miedzy innymi, że zagrożenie nim ludzkiego życia i zdrowia jest w zasadzie zawsze niewspółmierne do majątkowych korzyści ewentualnego wygrania takiego protestu. Wspomnianej zasady nie podważa brak w ustawie wyraźnego przepisu zabraniającego organizowania strajku głodowego. Podzielam pogląd SN, który podnosi w powołanym wyżej wyroku, iż brak uregulowania szczegółowych technik prowadzenia strajku nie oznacza wcale, że zbiorowe powstrzymanie się pracowników od świadczenia pracy może przebiegać lub być połączone z jakimkolwiek zachowaniem się uczestników protestu. Odnosząc się jeszcze do stwierdzenia z omawianego wyroku o niezaliczeniu głodówki do niestrajkowych akcji protestacyjnych choć prawodawca nie wymienił przykładowych form takich akcji, to jednak z ich potencjalnego katalogu wyłączył akcje naruszające obowiązujący porządek prawny, w tym zwłaszcza akcje zagrażające ludzkiemu zdrowiu lub życiu. Nie ma przy tym żadnych racjonalnych przesłanek, że ustawodawca miał na względzie jedynie życie i zdrowie osób spoza załogi zakładu pracy lub co najwyżej życie i zdrowie pracowników niebiorących bezpośredniego udziału w akcji protestacyjnej 7. Z tego też względu, jeżeli związek zawodowy ogłosi i przeprowadzi strajk głodowy w trakcie sporu zbiorowego, to strajk taki będzie uznany za nielegalny, a jego organizatorzy będą mogli zostać pociągnięci do odpowiedzialności. Na koniec zaznaczyć należy, że sama zapowiedź przewodniczącego zakładowej organizacji związkowej zorganizowania tzw. strajku głodowego bez podjęcia działań zmierzających do jego realizacji nie jest ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych (art pkt 1 k.p.). Zapatrywanie takie przyjął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 kwietnia 1998 r. (I PKN 35/98, OSNP 1999, nr 7, poz. 246), podkreślając, iż przewodniczący nie podejmując żadnych konkretnych kroków do realizacji zapowiedzi protestacyjnych, nie zagroził poważnie interesom pracodawcy. 1 Świątkowski A. M, Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, Warszawa 2009 r., str Dz.U. z 1991 r. nr 55, poz. 236 ze zm. 3 Baran K. W, Zbiorowe prawo pracy - komentarz, Warszawa 2010 r., str Żołyński J., Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych - komentarz, wzory pism, Warszawa 2012 r., str Florek L., Zbiorowe prawo pracy - orzecznictwo, Warszawa 2010 r., str Świątkowski A. M, Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, Warszawa 2009 r. str., Florek L., Zbiorowe prawo pracy-orzecznictwo, Warszawa 2010 r., str BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY MARZEC

10 RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH strażnik praw i wolności każdego z nas Ewelina Witkowska, Ambasador RPO, studentka IV roku prawa Ombudsman, czy też w innych państwach nazywany obrońcą ludu (Hiszpania), adwo- katem ludowym (Albania, Austria) mediatorem (Francja) czy Rzecznikiem Praw Obywatelskich (Polska) jest urzędem powoływanym w celu ochrony praw i wolności człowieka, zagwarantowanych przez różne akty rangi państwowej. Obecnie instytucja ta działa w ponad 110 państwach. W Europie nie utworzono jej jedynie na Białorusi i w Turcji. Pierwowzór Rzecznika został powołany przez Karola XII w roku 1713 w Szwecji. W Polsce Rzecznik Praw Obywatelskich jest stosunkowo nową instytucją, powołaną 1 stycznia 1988 r. Jest organem konstytucyjnym, niezależnym, niezawisłym, którego działalność jest uregulowana w Konstytucji RP i ustawie z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Rzecznik jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 5-letnią kadencję 1. Od 2010 r. funkcję tę sprawuje prof. Irena Lipowicz, którą interesują przede wszystkim sprawy osób starszych i niepełnosprawnych, a także problemy cudzoziemców przebywających w Polsce. Podstawowym zadaniem Rzecznika jest stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela, które określone są w Konstytucji RP i innych przepisach prawa 2. Zadanie to jest realizowane przez badanie, czy na skutek działania lub zaniechania organów, organizacji albo instytucji, nie doszło do złamania praw lub wolności. Rzecznik prowadzi swoją działalność przede wszystkim na podstawie wpływających do niego wniosków, będących jednym z konstytucyjnych środków ochrony wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej 3. Wniosek jest wolny od opłat i nie wymaga szczególnej formy, powinien jednak zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której sprawa dotyczy, do tego określać przedmiot sprawy 4. Może być złożony ustnie (także drogą telefoniczną) w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie, w biurze Pełnomocnika Terenowego m.in. w Gdańsku, Katowicach czy we Wrocławiu bądź w Punkcie Przyjęć Interesantów w Wałbrzychu, Krakowie, Olsztynie itd. W Białymstoku nie utworzono żadnego z powyższych punktów, dlatego Ambasadorzy RPO, dzięki owocnej współpracy ze Studencką Poradnią Prawną, przy aprobacie Biura RPO, zaoferowali pomoc w postaci porad prawnych odnośnie skorzystania z kompetencji RPO. Wniosek może być złożony także na piśmie bądź drogą elektroniczną, poprzez wypełnienie formularza znajdującego się na stronie internetowej RPO. Każda osoba (w tym dzieci, cudzoziemcy, uchodźcy) przebywająca na terytorium Polski, może skorzystać z tego uprawnienia. Ponadto Rzecznik podejmuje swoje czynności na wniosek organów samorządów i Rzecznika Praw Dziecka. Ustawa upoważnia Rzecznika do podejmowania czynności także z urzędu 5. Impuls do ich podjęcia stanowią przede wszystkim informacje pozyskiwane z publikacji prasowych, radiowych i telewizyjnych, ale także w związku z przeprowadzanymi prewencyjnymi wizytacjami w zakładach karnych, szpitalach psychiatrycznych, jednostkach wojskowych itp 6. W ten sposób RPO zainteresował się m.in. sprawą ACTA, ksenofobicznymi zachowaniami w Białymstoku, czy też sprawą zamalowania 28 tablic z nazwami miejscowości w języku litewskim w Gminie Puńsk oraz zniszczenia pomników litewskich w Puńsku i we wsi Bubele k. Sejn. Jak działa Rzecznik? Pracownicy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich zapoznają się z każdym wnioskiem. W sytuacji gdy sprawa nie należy do kompetencji Rzecznika, wnioskodawca zostaje poinformowany o innych przysługujących środkach działania i o instytucji, do jakiej należy się udać w celu rozwiązania sprawy. Rzecznik może też przekazać wniosek według właściwości. W innych przypadkach sprawa zostaje podjęta do rozpatrzenia. W ramach uprawnień Ombudsmana znajduje się przede wszystkim możliwość wystąpienia o złożenie wyjaśnień do organu, który naruszył prawa i wolności, przedłożenie informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy lub prokuraturę (także po zakończeniu sprawy i zapadnięciu rozstrzygnięcia żądać do wglądu akt sądowych i prokuratorskich). RPO może zbadać sprawę na miejscu, do czego nie jest wymagana zgoda. Rzecznik może też skierować wystąpienie do organu, w którego działalności stwierdził naruszenie praw. Poprzez wystąpienie rozumie się opinie i wnioski co do sposobu załatwienia sprawy, żądanie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, wniosek o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, zmianę czy uchylenie aktu prawnego naruszającego prawa i wolności obywatelskie (RPO nie ma ani inicjatywy ustawodawczej, ani kompetencji do uchylenia lub zmiany istniejących aktów prawnych). Dodatkowo Rzecznik może inicjować postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym (tzw. wniosek abstrakcyjny) bądź wstąpić do toczącego się już postępowania. Ponadto może żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu. Ważnym instrumentem, z którego może skorzystać polski Ombudsman, jest możliwość wnoszenia kasacji nadzwyczajnej. Jest to środek odwoławczy, z którego Rzecznik często korzysta, przede wszystkim ze względu na szczególny, półroczny termin do wniesienia skargi, licząc od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem. Odrobina statystyki Najwięcej wniosków dotyczy prawa karnego (w 2010 r. było to 19,9% wszystkich spraw), najmniej dotyczy prawa gospodarczego, ochrony praw konsumenta, danin publicznych (9,7% w 2010 r.). W 2010 r. podjęto do prowadzenia 34,5% spraw, natomiast udzielono wyjaśnień i wskazano wnioskodawcy przysługujące środki działania w 59,4% spraw 7. Z woj. podlaskiego w stosunku do innych województw nie trafia dużo spraw, w 2011 r. na 58 tys. skarg - z Podlasia było zaledwie 770. Jakie prawa i wolności są najczęściej łamane? W zakresie prawa konstytucyjnego i międzynarodowego Rzecznik otrzymuje najwięcej spraw, w których widoczna jest dyskryminacja osób niepełnosprawnych oraz ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową. Widoczne jest także łamanie prawa do nauki, do prywatności oraz do dobrej legislacji. Biorąc pod uwagę prawo karne, widoczne jest ograniczanie lub uniemożliwianie drogi sądowej jaka powinna przysługiwać pokrzywdzonym. Dużym problemem jest także przewlekłość postępowań, szczególnie zawieszenie postępowań przygotowawczych, spowodowane oczekiwaniem na opinię biegłych. Wiele skarg dotyczy także łamania praw więźniów, przeludnienia zakładów karnych i aresztów śledczych. Z zakresu prawa pracy i ubezpieczenia społecznego wiele skarg wynikało z łamania prawa do emerytury i renty, pomocy społecznej oraz praw pracowniczych. Sprawy cywilne, ze względu na równorzędność podmiotów, rzadko trafiają do rozpatrzenia przez Rzecznika, co nie zmienia faktu, że jednak się zdarzają. W dużej mierze są to sprawy, w których łamane są prawa lokatorów czy członków spółdzielni mieszkaniowych. Ponadto ingerencja Rzecznika niejednokrotnie wpływała na wznowienie postępowania cywilnego. Z zakresu prawa administracyjnego i gospodarczego wiodące są sprawy z zakresu nieprawidłowości w świadczeniu usług bankowych, związane z łamaniem praw pacjentów, praw osób niepełnosprawnych, praw cudzoziemców i mniejszości narodowych. Przykładowe sprawy: I. PRAWO DO NAUKI Do Rzecznika wpłynęła skarga pani Marty M., niedosłyszącej, lecz doskonale mówiącej studentki fizjoterapii, która zarzuciła, iż z uwagi na jej wadę słuchu Rektor Wyższej Szkoły Fizjoterapii w W. w toku postępowania rekrutacyjnego zakwestionował jej zdolność do podjęcia studiów na wybranym przez nią kierunku. W toku prowadzonego przez Rzecznika postępowania wyjaśniającego ustalono, iż interesantka dysponowała zaświadczeniem wydanym przez lekarza medycyny pracy, z którego wynikało, iż brak jest przeciwwskazań do podjęcia i kontynuowania studiów na wybranym kierunku. Lekarz przeprowadzający badanie miał świadomość kierunku studiów, który interesantka chciała podjąć, jak również stopnia jej niepełnosprawności. Rektor Uczelni zakwestionował 10 LUTY MARZEC 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

11 okazane mu przez interesantkę zaświadczenie i wydał skierowanie na kolejne badania, z dopisaną przez niego diagnozą głębokiego niedosłuchu. Wobec powyższego Rzecznik wystąpił do Dyrektora Departamentu Nadzoru i Organizacji Szkolnictwa Wyższego Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa, zwracając uwagę, że biorąc pod uwagę doświadczenie osób wykonujących zawód fizjoterapeuty, nie ma przeciwwskazań do wykonywania tego zawodu przez osoby niedosłyszące. W odpowiedzi na wystąpienie Rzecznika, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego wezwało Rektora Wyższej Szkoły Fizjoterapii w W. do dołożenia wszelkich starań, by osoby niepełnosprawne traktowane były w procesie rekrutacji na studia na takich samych zasadach, jak inni kandydaci. Jednocześnie Ministerstwo zwróciło uwagę, iż wprawdzie badania profilaktyczne przed przyjęciem na studia powinny być przeprowadzane na podstawie skierowania wystawionego przez uczelnię (nie zaś pobranego samodzielnie, jak to miało miejsce w niniejszym przypadku), jednak niedopuszczalnym jest dopisywanie jakichkolwiek sugestii kierunku badań przeprowadzanych przez lekarza medycyny pracy. Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa brak było również jakichkolwiek podstaw do dokonywania przez organy Wyższej Szkoły Fizjoterapii w W. oceny sprawności czy też zdrowia kandydata na studia, albowiem diagnoza ta należy wyłącznie do lekarza medycyny pracy. II. ZAKAZ OKRUTNEGO I PONIŻAJĄCEGO TRAKTOWANIA, W TYM STOSOWANIA KAR CIELESNYCH Do Rzecznika wpłynęło pismo wychowanka Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w A., który z obawy o bezpieczeństwo osobiste prosił o nieujawnianie jego danych osobowych. Wnioskodawca żalił się na sposób, w jaki jest traktowany przez pracowników, zwłaszcza na stosowanie wobec niego agresji werbalnej i fizycznej. Niepokojąca była również informacja o towarzyszącej skarżącemu obawie przed poniesieniem negatywnych konsekwencji za fakt korzystania z uprawnień do złożenia skargi. W celu szczegółowego przeanalizowania zarzutów podniesionych przez wychowanka, Rzecznik zwrócił się do Kuratora Oświatowego, który sprawuje nadzór nad ww. ośrodkiem, o zbadanie czy w placówce nie mają miejsca formy niewłaściwego traktowania wychowanków przez pracowników oraz sposobu postępowania z korespondencją wychowanków. Kurator Oświatowy przeprowadził kontrolę doraźną dotyczącą realizacji zadań statutowych ww. ośrodka, w szczególności w zakresie przestrzegania praw wychowanków. Ustalono, że w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w A. stosuje się ograniczenia w prawach wychowanków, zgodnie z postanowieniami regulaminu ośrodka, ale niezgodnie z obowiązującymi przepisami. Wizytatorzy odebrali sygnały od wychowanków placówki, że w ośrodku stosowana jest wobec nich przemoc fizyczna i psychiczna. Ze względu na fakt, że kontrolą objęta została niewielka grupa wychowanków, gdyż odbyła się w czasie trwania wakacji, dalsze czynności mające na celu zbadanie sposobu traktowania wychowanków przez pracowników ośrodka zostaną podjęte w roku szkolnym 2010/2011. Ponadto stwierdzono błędy i uchybienia, które dotyczyły głównie zgodności uregulowań statutowych ośrodka z obowiązującymi przepisami prawa. Kurator Oświaty przedstawił Dyrektorowi swoje uwagi i zlecił usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości i uchybień. III. PRAWO DO RENTY Do Rzecznika zwróciła się pani Karolina N. z prośbą o pomoc w związku z przewlekle prowadzonym postępowaniem w sprawie przyznania jej renty rodzinnej po zmarłym ojcu, z uwzględnieniem przebytych przez niego okresów ubezpieczenia w Polsce i w Niemczech. Wniosek złożony przez Interesantkę w dniu r. w Inspektoracie ZUS w L., do Wydziału Realizacji Umów Międzynarodowych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Odział w O. został przekazany dopiero w dniu r. W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Departamentu Rent Zagranicznych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W. z prośbą o objęcie nadzorem postępowania w sprawie przyznania ww. renty rodzinnej. W odpowiedzi na złożoną prośbę ZUS poinformował o wydaniu w dniu r. decyzji przyznającej ww. rentę rodzinną od dnia r. z uwzględnieniem wyłącznie okresów ubezpieczenia przebytych w Polsce. Za okres opóźnienia wypłacono Interesantce odsetki. Jednocześnie organ rentowy poinformował, że w dniu r. przekazał do niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej wniosek o niemiecką rentę rodzinną z zastosowaniem formularza wspólnotowego E 203 PL wraz z wnioskiem o nadesłanie potwierdzenia okresów ubezpieczenia przebytych przez zmarłego w Niemczech na unijnym formularzu E 205 DE. Zostały podjęte również działania mające na celu zapobieżenie przypadkom przewlekłości w przyszłości. Praktyki w BRPO Studenci prawa mają możliwość zapoznania się z instytucją RPO oraz sprawami, jakie są rozpatrywane na bezpłatnych, miesięcznych praktykach. Zainteresowani kandydaci proszeni są o wypełnienie formularza zgłoszeniowego (znajdującego się na stronie internetowej RPO w zakładce praktyki studenckie ) i przesłanie go wraz z CV i listem motywacyjnym oraz opinią/opiniami pracowników naukowych danego wydziału prawa lub administracji albo opiniami z zakończonych innych praktyk lub stażów na temat kandydata. Dokumenty należy wysłać do 20-tego dnia miesiąca, poprzedzającego preferowany przez kandydata miesiąc odbycia praktyk (w przypadku praktyk letnich preferowane jest wcześniejsze przesłanie zgłoszenia) na adres: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich Al. Solidarności Warszawa z dopiskiem RPO PRAKTYKI Bibliografia: 1. Ustawa z dnia 15 lipca 1987r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz.U nr 21 poz. 123 ze zm.) 2. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997r. (Dz.U nr 78 poz. 483 ze zm.) 3. Broszury o działalności RPO, wydawane przez Biuro RPO oraz inne informacje udostępnione mi dzięki życzliwości pracowników BRPO. 1 Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich z dnia 15 lipca 1987r., Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm., art Ibid., art Konstytucja RP z dnia 02 kwietnia 1997 r., Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm., art Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich, art Ibid. art. 9 pkt Synteza informacji o działalności Rzecznika Praw Obywatelskich w roku 2010, Warszawa 2011, s Synteza informacji o działalności Rzecznika Praw Obywatelskich w roku 2010, s. 71 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY MARZEC

12 mgr Urszula Gęślicka, doktorantka w katedrze Prawa Karnego i Kryminologii A: Za jakie przestępstwo został Pan skazany? B: Prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości i spowodowanie wypadku ze skutkiem śmiertelnym. A: Jaki był wyrok? B: Trzy lata pozbawienia wolności oraz zakaz prowadzenia pojazdów na 10 lat. A: Czy odbył Pan cały wyrok? B: Nie. Zostałem przedterminowo, warunkowo zwolniony po odbyciu 1,5 roku kary. A: Gdzie odbywał Pan karę? B: Cztery miesiące przebywałem w Areszcie Śledczym w Suwałkach, resztę kary spędziłem w Areszcie Śledczym w Białymstoku na ul. Kopernika, gdzie przebywają więźniowie skazani na długoletnią karę pozbawienia wolności. Obie jednostki były typu zamkniętego. A: Jak wyglądało Pana życie przed wypadkiem? Czy był Pan wcześniej karany? B: Przed wypadkiem studiowałem stosunki międzynarodowe w Wyższej Szkole Administracji Publicznej w Białymstoku. Pracowałem również w zakładzie fotograficznym mojego ojca. Nigdy wcześniej nie byłem karany i nie miałem konfliktów z prawem. A: Jak wyglądały Pana początki w więzieniu? B: Pierwszą rzeczą po przekroczeniu progu celi było pokazanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. Więźniowie muszą wiedzieć, za jakie przestępstwo dana osoba została osadzona, czy przyznała się do zarzucanego czynu, czy w trakcie przesłuchania nie wydała innej osoby. Są to najbardziej istotne informacje dla kolegów z celi. A: Dlaczego jest to tak ważne? B: Dlatego, że każdą osobę w celi traktuje się indywidualnie, w zależności od popełnionego przestępstwa. A: Co było dalej? B: Dalej była prawdziwa szkoła przetrwania. Areszt Śledczy poniekąd ma na celu przygotować do długiego odbywania kary w Zakładzie Karnym. W Suwałkach przeszedłem pewnego rodzaju szkolenie. Dowiadywałem się dzień po dniu m.in. tego, jak należy się zachowywać za kratkami, co mogę dotknąć w celi, a czego nie. Poznałem też podstawowe zwroty grypsery m.in. kojo, czyli łóżko,,,kuban, czyli kubek, reksio zaś to szczotka, źródełko - kran. Wszystkich tych określeń nauczył mnie śledczak, czyli osoba, która pomaga nowym, przynajmniej w niewielkim stopniu, zrozumieć funkcjonowanie życia poza wolnością. Pobyt w Suwałkach był dla mnie traumą, której nie zapomnę do końca życia. Po pierwsze dlatego, że nie mogłem zrozumieć, jak doszło do tego, że jestem w takim, a nie innym miejscu. Z każdym dniem musiałem walczyć o przetrwanie i uratowanie resztek własnego honoru. A: Co to znaczy, że musiał Pan walczyć? B: Dosłownie walczyłem. Na przykład pierwszego dnia, gdy została dostarczona kolacja do celi, nie chciałem jej wziąć. Jeszcze wtedy nie wiedziałem, że jedzenia w więzieniu nie można odmówić. Za tę wiedzę przyszło mi słono zapłacić zostałem pobity. Jednak wtedy nie miało to dla mnie większego znaczenia, pomyślałem wówczas, że lepiej byłoby, gdyby mnie zabili. Ale tak się nie stało. Postanowiłem więc, że popełnię samobójstwo. Nie mogłem poradzić sobie z myślą, że zabiłem własnego przyjaciela. A: W jaki sposób próbował Pan popełnić samobójstwo? Czy w celach łatwo jest o narzędzia, które mogłyby posłużyć do pozbawienia kogoś życia? B: Jeśli ktoś jest zdeterminowany i chce się zabić, to nawet warunki więzienne nie stoją mu na przeszkodzie. Mnie wystarczył do tego zwykły koc. Na szczęście śledczak wyczuł moje intencje i w porę zareagował. Gdyby nie on, zapewne dziś rozmawiałaby Pani z kimś innym. A: Czy podczas odbywania kary słyszał Pan o przypadkach samobójczych w więzieniu? B: Tak, słyszałem o trzech samobójstwach, ale bliższych szczegółów na ten temat nie znam. Przeważnie jednak, przynajmniej tak wynika z moich obserwacji, samobójstwa popełniają osoby na początku pobytu w więzieniu, gdzie cały ten świat wydaje im się tak bardzo obcy i inny, że aż niemożliwy do zaakceptowania. Osoby słabe psychicznie wolą się po prostu poddać. A: Wspomniał Pan wcześniej, że nie chciał brać jedzenia i że odmowa była zakazana, dlaczego tak było? B: Nie dlatego, że nie byłem głodny, wręcz przeciwnie - byłem strasznie głodny. Jednak kiedy zobaczyłem to coś, co tam nazywali jedzeniem, to zwątpiłem. Stwierdziłem, że nie jestem w stanie tego zjeść. Dopiero będąc w więzieniu poznałem, co to prawdziwy głód. Na początku, po przeszkoleniu, brałem jedzenie, ale oddawałem je współosadzonym. Dzięki temu zyskałem trochę sympatii w oczach kolegów". Mimo że jedzenie było ohydne, każdy chętnie przyjmował dokładkę, bo porcje były niewielkie. Jedzenia nie można było nie przyjąć, gdyż, po pierwsze, traktowane było to jako brak szacunku do osób przygotowujących posiłki, a po drugie, jako głodówkę. A: Ale w końcu musiał Pan coś zjeść? B: Bardzo szybko dostałem pierwszą paczkę od mamy, której udało się przekupić strażników. Nie zapomnę tego dnia. Robiąc kanapki z salami, czułem się jakbym wygrał na loterii. A: Jak zareagowali na tę paczkę inni więźniowie? B: Na początku bałem się, że najzwyczajniej w świecie mi ją zabiorą. Ale ku mojemu zdziwieniu grzecznie zapytali, czy nie podzieliłbym się z nimi. Z bólem serca zrobiłem sobie trzy kanapki, oddając resztę innym. Dzięki tej paczce zyskałem spokój i szacunek w celi. Niestety, jedzenie to rozeszło się w zawrotnym tempie, a ja znów musiałem wrócić do głodowania. Wytrzymałem zaledwie kilka dni. Musiałem się przełamać i zacząłem jeść to, co wszyscy. A: Czy będąc w Areszcie Śledczym w Suwałkach zauważył Pan podział na grupy? B: Tak. W Suwałkach miałem sześcioosobową celę. Więźniowie byli zróżnicowani zarówno pod względem wiekowym, popełnionych przestępstw, jak i tożsamości z więziennymi subkulturami. A: Jak było można rozpoznać kto jest kim w celi? Z jakim podziałem Pan się spotkał osobiście? B: Podział był jasny dla wszystkich. Najważniejsi w celi są grypsujący, niżej usytuowani są frajerzy, a najniżej są cwele. Chociaż obiło mi się o uszy również, że jest grupa cwaniaków, którzy są tuż za grypsującymi, jednak nigdy osobiście się z tym nie spotkałem. A: Po czym można poznać, że tak jest? B: Tuż po przekroczeniu progu celi da się zauważyć, kto rządzi. Cwele nie mają prawa głosu. A jeśli się odezwą bez zapytania, zostają szybko przywołani do porządku np. poprzez pobicie. To grypsujący,,witają nowego. Przede wszystkim można ich rozpoznać po charakterystycznym dla nich języku grypserce. Tak naprawdę w celi z grypsującymi wszyscy są zobowiązani do używania grypserki. Różnica jest taka, że grypsujący znają ją bardzo dobrze, a reszta musi się jej dopiero nauczyć. Grypsujących można również rozpoznać po tatuażach na twarzy. Przede wszystkim po tzw. cynkówie, czyli wytatuowanej kropce pod okiem. A: Co było po przeniesieniu Pana do Białegostoku? B: Bałem się tego. Nie widziałem, co mnie czeka. W Suwałkach wywalczyłem sobie pozycję i w pewnym sensie miałem spokój. Przeniesienie oznaczało powrót do początków. Pomimo przeszkolenia w Suwałkach, nie wiedziałem czego mogę się spodziewać. Pierwsze pytanie po przekroczeniu progu celi w Białymstoku brzmiało: Czy grypsujesz?. Odpowiedziałem, że nie. Wskazano mi więc górne kojo po lewej stronie celi, gdyż prawa strona należała do grypsujących. W celi przebywało szesnastu skazanych, w tym pięciu z nich grypsowało. Reszta była frajerami. Cweli w tej celi nie było. Starałem się zachować spokój i położyłem się na wskazanym łóżku. Szybko jednak mój spokój został zaburzony, gdyż kazano mi pokazać białko. Nie wiedziałem, co to 12 LUTY MARZEC 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

13 jest. Nigdy wcześniej o tym nie słyszałem. Tak też im powiedziałem. Jednak nie obchodziło ich to. Jeden z nich, wyraźnie zdenerwowany, kazał mi je znaleźć, w przeciwnym razie miałem żałować, że się urodziłem. Zacząłem więc pokazywać im po kolei wszystkie dokumenty, jakie miałem przy sobie. Okazało się, że chodziło im o odpis z informacją o popełnionym przestępstwie i wyroku. A: Dlaczego nie chciał Pan grypsować? B: Zależało mi na tym, aby jak najszybciej opuścić więzienie. Wiedziałem, że jeśli zdecyduję się na bycie grypsującym, nie dostanę warunkowego przedterminowego zwolnienia. Będę musiał tym samym odbyć całą karę, o ile nie dłuższą, gdyż ryzyko wplątania się w jakąś aferę, będąc grypsującym, jest wysokie. Poza tym grypsujący mają mniej przepustek. Ja tego nie chciałem. Chciałem spokojnie odbyć karę i jak najszybciej się stamtąd wydostać. A: Mógł Pan sam zadecydować, kim chce Pan być? B: Na początku grypsujący zadał mi pytanie, czy grypsuję, odpowiedziałem więc, że nie. Gdybym odpowiedział, że tak, wiedzieliby, że kłamię. Grypsujący na to pytanie mają specjalną odpowiedź, której nie pamiętam, bo stwierdziłem, że nie będę się tego uczył. I tak mi się to nie przyda. Nie zaklasyfikowali mnie od razu do cweli, gdyż widzieli po przeczytaniu białka, że zostałem skazany za nieumyślne przestępstwo drogowe. Czyli, co najważniejsze, nie byłem pedofilem, gwałcicielem, damskim bokserem, czy też policjantem. Nie byłem również recydywistą, wobec czego nie mogłem być uprzednio cwelem. Takie osoby bowiem nie mają wyboru. Od samego wejścia stają się cwelami, czy tego chcą, czy też nie. Mnie postanowili najpierw przetestować. Słyszałem, że oprócz cweli nie testują również starszych osób. A: Czyli zrobili Panu tzw. amerykankę? B: Dokładnie tak. Miałem dwutygodniowy okres próbny. Byłem testowany na każdym kroku. M.in. musiałem skakać na główkę do kubka z najwyższego łóżka z zawiązanymi oczami. Jak widzieli, że mam zamiar skoczyć, kubek zamieniali na koc, na którym bezpiecznie lądowałem. Innym razem kazali mi uderzyć głową w żyletkę, podkładając następnie klapek w miejsce żyletki. A: Dlaczego godził się Pan na to wszystko? Nie bał się Pan o swoje zdrowie? B: Bałem się, ale wiedziałem, że jeżeli tego nie zrobię, zostanę przecwelony. A do tego nie mogłem dopuścić. Zbyt dużo się nasłuchałem w Suwałkach o tym, jak traktuje się cweli i wiedziałem, że muszę zrobić wszystko, aby nie stać się jednym z nich. A: Co było po okresie próbnym? B: Podczas amerykanki widzieli, że jestem twardy i nie tak łatwo mnie przestraszyć, dlatego też zapytali mnie czy chcę grypsować. Stanowczo powiedziałem, że nie. Miałem wrażenie, że zdziwiła ich moja odpowiedź. W ich mniemaniu propozycja ta powinna być dla mnie zaszczytem. A jak tak po prostu tym wzgardziłem. Na szczęście przyjęli moje oświadczenie ze spokojem. Zostałem więc sklasyfikowany jako frajer, co dawało mi, w miarę możliwości, spokój. Do moich obowiązków należało jednak sprzątanie kącika sanitarnego łącznie z,,tronem. Kilka razy także zdarzyło mi się za karę wypić soloneza, czyli wodę z dużą ilością soli. Chociaż ja bym powiedział, że była to raczej sól z wodą, po której długo wymiotowałem. Nie starałem się jednak protestować, gdyż wiedziałem, że to nie polepszy mojej sytuacji, a może jedynie ją pogorszyć. Powoli więc zacząłem przyzwyczajać się do swojej roli. A: Za co był Pan karany? B: Zdarzało mi się używać nieodpowiednich słów, czyli słów nie z,,bajery (grypsery). Kilka razy też do*****em buraka, czyli zrobiłem coś źle. W więzieniu obowiązują pewne reguły, których wszyscy bez wyjątku powinni przestrzegać, nawet grypsujący. Sztandarowymi zasadami są: zakaz jedzenia i picia, podczas gdy ktoś korzysta z toalety. Osoba korzystająca z toalety musi natomiast poinformować pozostałych członków celi o tym, iż zamierza z toalety skorzystać. Drugą zasadą jest odkręcanie kurków z wodą przed skorzystaniem z toalety, by tuż po wypróżnieniu się od razu móc umyć ręce i już czystymi rękami zakręcić kurki. Nie można było również wchodzić bez obuwia do kącika sanitarnego, gdyż groziło to nawet przecweleniem. Wszystko to ze względu na higienę, na którą zwraca się szczególną uwagę w więzieniu, a którą nie jest tak łatwo utrzymać. A: Dlaczego? B: Prysznic przysługuje skazanym raz w tygodniu, wyjątkiem są osoby pracujące, które mogą korzystać z łaźni codziennie. Cele wyposażone są w dwie miski. Jedna służy do mycia się od pasa w górę, drugą od pasa w dół. Każdy skazany ma do dyspozycji dwa ręczniki. Jeden do wycierania się od pasa w górę i drugi od pasa w dół. W celach nie ma ciepłej wody. Poza tym kącik sanitarny w małych celach oddzielony jest od pomieszczenia z łóżkami jedynie kotarą. Tylko w dużych celach są drzwi. Jeżeli więc ktoś regularnie ćwiczy tak jak ja, to niełatwo było mu zachować zasady higieny. Poza tym, sam fakt przebywania szesnastu mężczyzn w tak małym pomieszczeniu, gdzie prawie wszyscy palili papierosy, nie wpływał korzystnie na zdrowie. Ja nie paliłem, dlatego odczuwałem to silniej, niż osoby palące. W nocy zakrywałem twarz kocem, gdyż dym uniemożliwiał mi swobodne oddychanie. A: Nie próbował Pan starać się o przeniesienie do innej celi? B: Nie próbowałem, ale po kilku miesiącach zostałem przeniesiony do celi sześcioosobowej, gdzie było tylko dwóch palących. A: Dlaczego Pana przenieśli? B: Nie wiem, ale wydaje mi się, że to z powodu pracy. Złożyłem bowiem wniosek o możliwość podjęcia pracy, który został pozytywnie rozpatrzony. W nowej celi wszyscy pracowali, może więc to było przyczyną przeniesienia. A: Gdzie Pan pracował? B: Na początku pracowałem jako kajfus, czyli osoba wydająca posiłki. Kierownik widząc, iż się staram i może mieć do mnie zaufanie, zaproponował mi pracę na szmacie, czyli pomoc kucharza, aż w końcu awansowałem na kucharza. Oprócz tych stanowisk, skazani mogli pracować na zmywaku lub na obieraku, przy sprzątaniu prostej, czyli korytarza. Szczególne stanowisko pracy było na kuchni przy przygotowywaniu posiłków dla skazanych, którzy byli na diecie. W tym miejscu mogli pracować tylko grypsujący. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY MARZEC

14 A: Dlaczego chciał Pan pracować? B: Przede wszystkim dla zabicia czasu. Pracując, czas szybciej upływał. Poza tym dzięki pracy mogłem opuszczać celę. Pracując na kuchni miałem więcej dobrego jedzenia. I co najważniejsze, praca dobrze wpływała na mój wizerunek przed sądem. Między innymi dzięki niej zostałem wcześniej zwolniony z więzienia. A: Czy inni więźniowie oczekiwali od Pana jakichś profitów w związku z tym, że pracował Pan przy jedzeniu? B: Zdarzało się, że prosili mnie o podwójne porcje. Czasami nawet grozili mi, że jeśli nie włożę im więcej jedzenia na plater, czyli na talerz, to czeka mnie niespodzianka na spacerniaku. A: Ulegał Pan szantażom? B: Czasami nakładałem większe porcje, czasami mniejsze, ale wynikało to raczej z braku doświadczenia w tej dziedzinie pracy, aniżeli ze strachu. Szczególnie na początku, gdy zaczynałem rozwozić jedzenie po celach. Ostatnie cele dostawały zdecydowanie mniejsze porcje, gdyż wszystkim musiało wystarczyć. Ale nie to było najgorsze w tej pracy. Skazani wciskali mi do ręki grypsy, które musiałem przekazać dalej. Nie mogłem odmówić, bo szybko bym został przecwelony. Nie miałem wyjścia, mogłem albo narazić się oddziałowym, albo skazanym. Wybrałem pierwszą opcję. Na szczęście nigdy nie zostałem przyłapany na przemycie grypsów. Wówczas straciłbym pracę i dostał naganę. A co za tym idzie, mógłbym tylko pomarzyć o wcześniejszym wyjściu z więzienia. To właśnie podczas rozwożenia posiłków mogłem na własne oczy się przekonać, jak wygląda życie cwela, gdyż w mojej celi cweli nie było. To, co słyszałem w Suwałkach okazało się prawdą. Nie są oni traktowani jak ludzie. Dlatego też nawet są określani mianem nieludzi. Często widziałem jak po jedzenie podchodzili jako ostatni z celi, z opuszczoną głową, po czym szybko chowali się w kąciku sanitarnym. Nie można im było bowiem spożywać posiłków z ludźmi. Musieli zmywać po wszystkich w celi, prać ich rzeczy, nawet te osobiste. Jak któryś z gitowców miał zły dzień bądź był wyjątkowo głodny, zabierał cwelowi jedzenie. A ten nie mógł się temu sprzeciwić. W najlepszym wypadku zostałby pobity. Pobicia zdarzają się także bez przyczyny. Cwela można pobić z nudów bądź też dla sportu. Nad cwelami znęca się nie tylko fizycznie, ale także psychicznie. A: Czy cwel może pracować? B: Tak, cwel może pracować. I zawsze zastanawiało mnie jak to jest, że grypsujący pod żadnym pozorem nie może dotknąć cwela ręką, ale gdy cwel rozdaje posiłki, to grypsujący właśnie z ich rąk odbierają jedzenie, często dotykając ich swymi dłońmi. Wydaje mi się być to pewną niekonsekwencją kodeksu grypserskiego. A: Czy była możliwość podjęcia pracy poza murami więzienia? B: Niektórzy skazani pracowali jako serwisanci przedszkoli. Mówiono na nich przedszkolaki. Kiedy przebywałem w więzieniu, nie było wolnych stanowisk pracy poza kratkami. A: Jakie było wynagrodzenie za pracę? B: Dostawałem 250 zł za miesiąc pracy. Oczywiście nie dostawałem pieniędzy do ręki, były one przelewane na moje konto, ponieważ nie można było mieć przy sobie gotówki. A: Na co przeznaczał Pan zarobione pieniądze? B: Trzy razy w miesiącu można było skorzystać z więziennej kantyny, gdzie kupowałem głównie produkty spożywcze i papierosy. A: Mówił Pan, że nie pali? B: Nie palę, ale papierosy były cennym towarem w więzieniu. Ze względu na to, że nie można ich było dostawać w paczkach. Jedyną drogą ich nabycia było więc kupno w kantynie bądź poprzez wymianę. Była to karta przetargowa z oddziałowymi i współwięźniami. Za papierosy można było uzyskać prawie wszystko, np. ciepłą wodę w celi, skorzystać ze świetlicy, gdzie mogliśmy pograć w tenisa stołowego po pracy, książki, gazety i ogólnie rzeczy, które w danym momencie były mi potrzebne. Za papierosy można było również kupić spokój. Gdy zadarło się z niewłaściwą osobą, papierosy wszystko łagodziły. Dlatego też cwel, którego stać było na zakupy w kantynie, miał o wiele łatwiejsze życie od cwela, który nie pracował i nie miał rodziny, która wspierałaby go finansowo. Ja miałem to szczęście, że pracowałem i jednocześnie mam zamożną rodzinę, która nigdy nie zostawiła mnie w potrzebie. A: Czy łatwo było przekupić strażników? B: W większości przypadków bardzo łatwo. Oczywiście nic nie było podawane z ręki do ręki, gdyż kamery szybko wychwyciłyby próbę przekupienia. Zostawiało się, paczkę lub kilka paczek, jeżeli to miała być jakaś większa przysługa, na końcu korytarza poza zasięgiem kamery, po czym informowało się oddziałowego, że w danym miejscu czeka na niego dana rzecz za obiecaną przysługę. W 99% transakcje dochodziły do skutku. Dzięki papierosom mieliśmy również w celi telewizor z kablówką. A: Czy zdarzały się kradzieże? B: Tak, kradziono głównie jedzenie i papierosy, gdyż w zasadzie nic innego nie mieliśmy w celach. Jednak sprawcy nie dało się wykryć. Wiadomo tylko, że kradła osoba z celi. A: Czy spotkał się Pan z samoagresją w więzieniu? B: Było to częste zjawisko. Więźniowie przeważnie cieli się żyletkami, bo lubili zadawać sobie ból. Zdarzały się przypadki podcinania żył, kiedy ktoś nie chciał dopuścić do przeniesienia do innej jednostki. Samoagresja była zauważalna także u cweli, którzy woleli sami się okaleczyć, by pójść do więziennego szpitala i choć na trochę odetchnąć od nękań grypsujących. A: Czy opłaca się symulować, by trafić do szpitala? B: To zależy od indywidualnej sytuacji więźnia. Mnie nie opłacało się symulować. Ale myślę, że cwel, który był notorycznie gnębiony przez kolegów z celi, potrzebował wytchnienia w szpitalu. A: Czy w więzieniu był dostęp do narkotyków? B: Narkotyki rozprowadzali głównie recydywiści. Można było je zdobyć bez większego problemu, na pewno łatwiej niż alkohol. Za narkotyki płaciło się konkretnymi produktami, szczególnie kawą, papierosami, herbatą, cukrem. Z alkoholem był natomiast większy problem, gdyż jest go trudniej przemycić. W Areszcie Śledczym w Suwałkach moi współwięźniowie próbowali stworzyć namiastkę alkoholu ze skórek od chleba. Po spróbowaniu tego trunku stwierdziłem jednak, że nie nadaje się do spożycia. A: Czy według opinii skazanych istnieje w Polsce więzienie, które budzi lęk przed wszystkimi, gdyż jest uważane za najbardziej nieludzkie ze względu na mocno rozpowszechnioną grypserę? B: Najgorzej jest podobno w Kamieńsku i Warszawie, tam nikt nie chce trafić. A: Czy pobyt w więzieniu wpłynął na zmianę Pana osobowości? Czy zmieniło się Pana życie po wyjściu z więzienia? B: Gdy przekraczasz próg więzienia od razu stajesz się innym człowiekiem. Musisz zapomnieć o tym, jak żyłeś na wolności i kim byłeś. Tam wszystko zaczyna się od nowa. Od nowa uczyłem się tego, co jest dla mnie ważne. Bo tam wszystko było inne. Wartości, takie jak szacunek i honor, nabrały zupełnie nowego znaczenia i im szybciej to się zaakceptuje, tym lepiej dla samego siebie. Tego nie da się zmienić. Dopiero w więzieniu doceniłem wartość jedzenia, pieniędzy i pracy. Żyjąc na wolności, oczywiste było dla mnie, że zawsze mam co jeść, a jeśli nie, to bez problemu mogę sobie kupić. Więzienie nauczyło mnie walki o przetrwanie. Nie zawsze uczciwej, wręcz przeciwnie, często opartej na przekupstwach i oszustwach. Ale tam nie miało to znaczenia. Ważne było tu i teraz. Liczył się każdy skreślony dzień w kalendarzu, który przybliżał mnie do wolności. Na pewno teraz jestem mniej wrażliwy na krzywdę innych. Ważny był tylko mój interes i moje korzyści. Stałem się bardziej agresywny. Po wyjściu na wolność miałem o tyle dobrze, że nie musiałem borykać się z problemami natury finansowej a także ze znalezieniem pracy. W przeciwnym razie nie wiem, co by się ze mną stało. Wcale nie dziwią mnie powroty do przestępstwa osób, które wychodzą na wolność. Realia w Polsce są takie, że znalezienie pracy z przeszłością kryminalną graniczy z cudem. Od opuszczenia więzienia minęły prawie dwa lata, za miesiąc kończy mi się nadzór kuratora. Pracuję w tym samym miejscu co przed wypadkiem, ponadto uczę się w studium fotograficznym. Powoli wracam do normalnego życia LUTY MARZEC 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

15 Opodatkowanie VAT Katarzyna Dąbkowska, studentka IV roku prawa Pięć minut z chirurgiem plastycznym dzisiejszym świecie coraz większą rolę odgrywa W wygląd i wizerunek. Ludzie dążą do osiągnięcia doskonałości fizycznej i często, zamiast pracować nad sobą, wolą udać się do chirurga. Chirurgia plastyczna jest dziedziną medycyny, której popularność w ostatnich latach znacznie wzrosła. Zwiększenie konkurencji na tym rynku skutkuje obniżeniem cen świadczonych usług, co w konsekwencji zwiększa popyt na usługi chirurgii plastycznej. Temat zabiegów i operacji plastycznych przestał być wstydliwy. Coraz więcej osób, zwłaszcza tzw. celebrytów, przyznaje się do poprawiania swojej urody. Również inni, za przykładem swoich idoli, udają się do chirurga plastycznego w celu poprawy swojego wyglądu. Taki stan rzeczy nie mógł ujść uwadze ustawodawcy europejskiemu i krajowemu. Do końca 2010 r. o zwolnieniu z VAT decydowało zakwalifikowanie usługi w Polskiej Kwalifikacji Wyrobów i Usług. Zatem zwolnienie to miało charakter wyłącznie przedmiotowy. Zabiegi i operacje chirurgii plastycznej były, co do zasady, zwolnione z VAT. Taki stan prawny był niezgody z przepisami unijnymi, a dokładnie z art. 132 ust. 1 lit. b) Dyrektywy 2006/112/WE 1. Od początku 2011 roku zmienił się zakres i sposób określenia usług medycznych zwolnionych z VAT. Uogólniając, aktualnie zwolnione z VAT są usługi w zakresie opieki medycznej, służące profilaktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia. O zwolnieniu z VAT usług związanych z ochroną zdrowia decyduje nie tylko cel świadczonych usług, ale również status podmiotu wykonującego te usługi (od lipca 2011 r. usługi są wykonywane w ramach działalności leczniczej przez podmioty lecznicze ) 2. Zatem nowy przepis wprowadził zwolnienie o charakterze przedmiotowo-podmiotowym. Skupiając się jedynie na przedmiotowym aspekcie zwolnienia, można mieć wiele wątpliwości. Czy operacje plastyczne służą poprawie zdrowia? Jeśli tak, to w jakich sytuacjach? Zgodnie ze definicją Światowej Organizacji Zdrowia, której Polska jest członkiem od 1948 r., zdrowie to nie tylko brak choroby czy kalectwa, ale fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan 3. Odwołując się do tej definicji można było przypuszczać, że w sytuacji, gdy operacja plastyczna poprawi zdrowie psychiczne pacjenta poprzez zwiększenie akceptacji własnego wyglądu, będzie podlegała zwolnieniu z VAT. Tą drogą poszło wiele niepublicznych zakładów zdrowotnych. W przypadku, gdy pacjent posiadał zaświadczenie od psychologa, że dany zabieg jest wskazany z punktu widzenia zdrowia psychicznego, to zakłady stosowały zwolnienie. Doprowadziło to do dość absurdalnych sytuacji, gdzie lekarz psycholog wydawał opinię, w której przekonywał, iż przykładowo operacja powiększenia piersi jest niezbędna dla odzyskania równowagi psychicznej pacjentki 4. Można jedynie się domyślać, w jaki sposób opinie tego typu były zdobywane. Nie ulega jednak wątpliwości, że sytuacja zaczęła być dość groteskowa. Psychoterapia czy powiększenie piersi? Zatem które operacje plastyczne służą ratowaniu zdrowia, a w konsekwencji mogą być zwolnione z VAT? Odpowiedź na to pytanie nie jest łatwa, wszystko zależy nie tylko od sklasyfikowania konkretnej usługi, ale również od sytuacji oraz przyczyn wykonania zabiegu. Światło w tunelu rzucił wydany ostatnio wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie. Sąd w wydanym orzeczeniu ustosunkował się do kilku konkretnych przypadków przeprowadzonych operacji. Dla przykładu warto przeanalizować operację, która polega na rekonstrukcji garbatego nosa. Jeżeli zabieg taki wykonywany jest wyłącznie w celu zwiększenia akceptacji własnej osoby, nie może korzystać ze zwolnienia. Inaczej wygląda to w sytuacji wykonania tej samej operacji, ale już z powodu skrzywionej przegrody nosowej, która może negatywnie wpływać na zdrowie pacjenta. Taki zabieg już korzysta ze zwolnienia 5. Innym przypadkiem, do którego ustosunkował się Sąd w wydanym wyroku jest minimalizacja ujemnych skutków przebytej ciąży. Pacjentka po przebyciu ciąży posiadała zaświadczenie od psychologa, że plastyka brzucha oraz operacja powiększenia piersi pozytywnie wpłynie na jej zdrowie psychiczne, gdyż po przebytej ciąży nie potrafi zaakceptować swojego wyglądu. Również w tym przypadku Sąd uznał, że zabieg taki, w żadnym wypadku, nie może być uznany za ratujący zdrowie 6. Wydaje się to uzasadnione również z punktu widzenia psychologii. Celem psychoterapii powinno być raczej zaakceptowanie własnej osoby oraz swoich niedoskonałości, nie zaś zmiana wyglądu. W innym wypadku można by było uznać, że psychologowie są nie potrzebni, gdyż zamiast uczestniczenia w długotrwałej, uciążliwej terapii, można iść do chirurga plastycznego, który załatwi problem od ręki. Sąd odniósł się również do operacji rekonstrukcji powiek górnych oraz korekty konturów twarzy. Sądu nie przekonała argumentacja, że opadające powieki utrudniają pacjentce czytanie książek oraz negatywnie wpływają na utrzymywaniu kontaktów międzyludzkich. Bez wątpienia również w tym przypadku Sąd słusznie zauważył, że opisywane zjawiska są naturalnym symptomem starzenia się organizmu i nie mają najmniejszego związku ze stanem chorobowym 7. Chirurg plastyczny potrzebny od zaraz W jakich przypadkach spełnione są przesłanki warunkujące zwolnienie z VAT operacji plastycznych? Niewątpliwie jest to problematyka kazuistyczna i wszystko zależy od konkretnej sytuacji, jednak można wskazać kilka zabiegów, bezwzględnie zwolnionych z VAT. Organy podatkowe zgodnie uznają, że zabiegi rekonstrukcyjne, przywracające kształt i wizerunek po urazie lub chorobie, mające na celu poprawę lub przywrócenie zdrowia, np. zabiegi wykonywane w związku z odniesionymi przez pacjenta urazami i służące rekonstrukcji uszkodzonych części ciała ze względu na cel terapeutyczny korzystają ze zwolnienia od podatku na podstawie przepisów ustawy o VAT 8. Zatem chodzi tu przede wszystkim o korekcje wszelkiego rodzaju deformacji czy blizn pooparzeniowych oraz pourazowych. Chociaż w tym ostatnim przypadku można mieć wątpliwość czy usuwanie blizn ma na celu przywrócenie zdrowia czy wyglądu. Zdrowie to przecież nie wygląd. Dotychczas jednak organy podatkowe uznają, że zabiegi tego rodzaju korzystają ze zwolnienia. Można zatem uznać, że zabiegi medycyny estetycznej nie są zwolnione z podatku VAT, natomiast zabiegi wykonywane z powodu bezwzględnych wskazań medycznych już z takiego zwolnienia korzystają. Uroda i zdrowie Wątpliwości może budzić zabieg usuwania znamion skórnych. Trudno bowiem go bezwzględnie zakwalifikować do zabiegów medycyny estetycznej. Standardowym postępowaniem, w tym przypadku jest wykonanie badania histopatologicznego w kierunku diagnozy nowotworu. Jednak wielu pacjentów zgłasza się do chirurga głównie z powodów estetycznych. Można zatem zastanowić się, czy usunięcie zmiany, która okaże się onkologicznie niepodejrzana, a której powodem zgłoszenia się pacjenta będą względy estetyczne, będzie zwolniona z VAT. Otóż okazuje się, że tak 9. Warto w tym momencie przywołać orzeczenie TSUE, w którym zostało wyraźnie zaznaczone, że świadczenie profilaktycznych usług medycznych może być również zwolnione od podatku nawet jeśli okaże się, że osoby, które są poddane badaniom lub innym zabiegom medycznym o charakterze profilaktycznym nie cierpią na żadną chorobę lub anomalię zdrowotną 10. Zatem w przypadku usług o celu profilaktycznym przyczyny zgłoszenia się pacjenta nie mają większego znaczenia. Zapytaj Ministra Finansów Biorąc pod uwagę fakt, że przepis regulujący zwolnienie, który funkcjonuje w rzeczywistości prawnej stosunkowo niedługo, jest lakonicznie skonstruowany oraz odwołuje się do ogólnych pojęć, warto występować do właściwego dyrektora izby skarbowej (działającego w imieniu Ministra Finansów) o wydanie interpretacji indywidualnych przedstawiając argumentację za zastosowaniem zwolnienia z VAT w swoich konkretnych przypadkach. Przy tym trzeba pamiętać, że argumentacja zastosowana we wniosku o wydanie interpretacji często ma zasadnicze znaczenie dla końcowego stanowiska organu, dlatego też warto poświęcić więcej czasu pewnym niuansom prawnym, w celu otrzymania pozytywnej interpretacji. 1 Dyrektywa Rady 2006//112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L 347). 2 Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, Dz.U. z 2004 r. nr 54, poz. 535 z późn. zm.- dalej powoływana jako ustawa o VAT. 3 stan z dnia: Wyrok WSA w Szczecinie, , sygn. akt. I SA/Sz 662/11, 5 Ibidem. 6 Ibidem. 7 Ibidem. 8 Interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie, , sygn. IPPP3/ /11-4/KB, 9 Interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach, , IBPP4/ /11/AŚ. 10 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Uni Europejskiej, , C-212/01. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY MARZEC

16 w ustawie o wykonywaniu mandatu posła i senatora, ustrojowych ustawach samorządowych oraz w ustawie o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne Oświadczenia majątkowe wraz z kopią swojego zeznania o wysokości osiągniętego dochodu w roku podatkowym (PIT) za rok poprzedni i jego korektą składają w dwóch egzemplarzach: posłowie marszałkowi Sejmu, senatorowie marmgr Jarosław Galicki, doktorant w Katedrze Prawa Konstytucyjnego Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku Przepisy prawa nie wszystkim ludziom przyznają taką samą ochronę prywatności. Osoby sprawujące wysokie funkcje w państwie i samorządach terytorialnych powinny zdawać sobie sprawę, że opinię publiczną zawsze będą interesować fakty z ich życia prywatnego. Takie zainteresowanie wydaje się być uzasadnionym. Wykonywanie tych funkcji niesie ze sobą zachowanie uczciwości, transparentności, jak też niezłomności. Osoby, które podejmują się je pełnić, powinny wykonywać je dla dobra i w interesie ogółu. Niektóre z tych osób są przedstawicielami społeczeństwa i w sposób szczególny, bo w drodze wyboru zostały desygnowane do załatwiania jego spraw. Ustawodawca w dwóch przypadkach przewidział obligatoryjne ujawnienie faktów ze sfery prywatności osób sprawujących funkcje publiczne. Po pierwsze, chodzi o instytucję oświadczeń majątkowych, składanych przez te osoby w przypadkach wskazanych w poszczególnych ustawach. Drugim instrumentem, za pośrednictwem którego uzyskuje się dostęp do informacji z tej sfery, jest postępowanie lustracyjne. Zgodnie z ustawą o wykonywaniu mandatu posła i senatora 1 oraz ustrojowymi ustawami samorządowymi 2, osobami obowiązanymi do złożenia oświadczenia majątkowego są: posłowie i senatorowie, a także radny (gminy, powiatu i województwa), wójt, zastępca wójta (członek zarządu powiatu, członek zarządu województwa), sekretarz gminy (powiatu, województwa), skarbnik gminy (powiatu, województwa), kierownik jednostki organizacyjnej gminy (powiatu, województwa), osoba zarządzająca i członek organu zarządzającego gminą (powiatową, wojewódzką) osobą prawną, osoba wydająca decyzje administracyjne w imieniu wójta (starosty, marszałka województwa). Oświadczenie majątkowe dotyczy ich majątku odrębnego (osobistego) oraz majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową 3. Oznacza to, że omawiane oświadczenie obejmuje wszystkie składniki majątku osobistego wymienione w art. 33 ustawy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Są to: 1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, 2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił, 3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom, 4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków, 5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie, 6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość, 7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków, 8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków, 9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy, 10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej 4. W zakresie majątku wspólnego oświadczenie majątkowe dotyczy przedmiotów majątkowych nabytych w czasie trwania małżeńskiej wspólności majątkowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, a w szczególności: 1) pobranego wynagrodzenia za pracę i dochodów z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, 2) dochodów z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, 3) środków zgromadzonych na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków; 4) kwot składek zewidencjonowanych na subkoncie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych 5. Takie oświadczenie zawiera cztery kategorie informacji: 1) o zasobach pieniężnych, nieruchomościach, udziałach i akcjach w spółkach handlowych oraz o nabyciu od Skarbu Państwa, innej państwowej osoby prawnej, jednostek samorządu terytorialnego, ich związków lub od komunalnej osoby prawnej mienia, które podlegało zbyciu w drodze przetargu, a także dane o prowadzeniu działalności gospodarczej oraz dotyczące zajmowania stanowisk w spółkach handlowych, 2) o dochodach osiąganych z tytułu zatrudnienia lub innej działalności zarobkowej lub zajęć, z podaniem kwot uzyskiwanych z każdego tytułu, 3) o mieniu ruchomym o wartości powyżej złotych, 4) o zobowiązaniach pieniężnych o wartości powyżej złotych, w tym zaciągniętych kredytach i pożyczkach oraz warunkach, na jakich zostały udzielone 6. Ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora, formułując informacje, które powinny znaleźć się w oświadczeniu majątkowym, posługuje się zwrotem w szczególności. Może rodzić to pytania o to, jakie jeszcze fakty należy ujawniać w tych oświadczeniach. Natomiast ustawy samorządowe enumeratywnie wymieniają przytoczone rodzaje informacji. Dlatego katalog ten można uznać za zamknięty w odniesieniu do osób sprawujących istotne funkcje w samorządach. Zatem wyłącznie informacje wchodzące w skład tego katalogu powinny znaleźć się w ich oświadczeniach majątkowych. 16 LUTY MARZEC 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

17 szałkowi Senatu, radni przewodniczącemu rady gminy (powiatu, sejmiku województwa), wójt, przewodniczący rady gminy (starosta, przewodniczący rady powiatu, marszałek województwa, przewodniczący sejmiku województwa) wojewodzie, pozostałe osoby wymienione przez ustawy samorządowe odpowiednio: wójtowi, staroście i marszałkowi województwa 7. Analizy danych zawartych w oświadczeniu majątkowym dokonują powołane do tego komisje sejmowe i senackie w przypadku posłów i senatorów oraz osoby, którym złożono takie oświadczenie, a także urząd skarbowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby składającej to oświadczenie w przypadku osób sprawujących funkcje publiczne w samorządzie. Komentowane oświadczenie przechowuje się przez okres 6 lat 8. Informacje zawarte w oświadczeniu majątkowym są jawne. Wyjątek stanowią informacje o adresie zamieszkania składającego oświadczenie oraz o miejscu położenia nieruchomości 9. Nie do końca zrozumiałe wydaje się jednak, aby akurat te dwie informacje, spośród wszystkich wymaganych ustawowo do złożenia w oświadczeniu, pozostawić w tajemnicy. Pytania: dlaczego i na podstawie jakich kryteriów informacje te mają nie być powszechnie dostępne, są chyba otwarte. Tym bardziej, że wiele szczegółowych faktów i tak jest udostępnianych do publicznej wiadomości w formie elektronicznej (na szczeblu samorządów jest to Biuletyn Informacji Publicznej) 10. Poza tym, w dzisiejszych czasach zdobycie takich danych, jak adres zamieszkania, nie stanowi szczególnej trudności. Należy wspomnieć także o uregulowaniu instytucji oświadczenia majątkowego na gruncie ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne z dnia 21 sierpnia 1997 roku 11. Co do zasady, informacje zawarte w tym oświadczeniu stanowią tajemnicę prawnie chronioną. Przysługuje im ochrona przewidziana dla informacji niejawnych o klauzuli tajności zastrzeżone. Osoba, która składa oświadczenie majątkowe na podstawie tej ustawy, może jednak wyrazić zgodę na ujawnienie jego treści 12. Przedstawiony w powyższej ustawie krąg podmiotów zobowiązanych do złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym jest szeroki. Obejmuje on osoby zajmujące kierownicze stanowiska państwowe oraz sędziów Trybunału Konstytucyjnego (art. 1), a także osoby zajmujące kolejno wymienione w art. 2 tejże ustawy kierownicze stanowiska w urzędach i organach państwowych i samorządowych (również w bankach, przedsiębiorstwach, spółkach i agencjach państwowych). W oświadczeniu ujawnia się zaś tylko informacje należące do pierwszej grupy, spośród czterech wymienionych w ustawie o wykonywaniu mandatu posła i senatora oraz ustawach samorządowych 13. Można tu postawić pytanie: dlaczego trzy pozostałe grupy informacji nie zostały uwzględnione w tych oświadczeniach majątkowych? W ustawie o wykonywaniu mandatu posła i senatora oraz tzw. ustawie antykorupcyjnej ustawodawca zamieścił również instytucję Rejestru Korzyści. Mają być w nich ujawniane korzyści uzyskiwane odpowiednio przez posłów, senatorów lub ich małżonków, a także członków Rady Ministrów, sekretarzy i podsekretarzy stanu w ministerstwach i Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, kierowników urzędów centralnych, wojewodów, wicewojewodów, członków zarządów województw, sekretarzy województw, skarbników województw, członków zarządów powiatów, sekretarzy powiatów, skarbników powiatów, wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), zastępców wójtów, sekretarzy gmin i skarbników gmin lub ich małżonków. Do Rejestru mają być zgłaszane informacje o: 1) wszystkich stanowiskach i zajęciach wykonywanych zarówno w administracji publicznej, jak i w instytucjach prywatnych, z tytułu których pobiera się wynagrodzenie, oraz pracy zawodowej wykonywanej na własny rachunek; 2) faktach materialnego wspierania działalności publicznej prowadzonej przez zgłaszającego; 3) darowiźnie otrzymanej od podmiotów krajowych lub zagranicznych, jeżeli jej wartość przekracza 50% najniższego wynagrodzenia pracowników za pracę, obowiązującego w grudniu roku poprzedzającego, określonego przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej na podstawie Kodeksu pracy; 4) wyjazdach krajowych lub zagranicznych niezwiązanych z pełnioną funkcją publiczną, jeżeli ich koszt nie został pokryty przez zgłaszającego, jego małżonka albo instytucje ich zatrudniające bądź partie polityczne, zrzeszenia lub fundacje, których są członkami; 5) innych uzyskanych korzyściach, o wartościach większych niż 50% najniższego wynagrodzenia pracowników za pracę, niezwiązanych z zajmowaniem stanowisk lub wykonywaniem zajęć albo pracy zawodowej wykonywanej na własny rachunek; 6) udziale w organach fundacji, spółek prawa handlowego lub spółdzielni, nawet wówczas, gdy z tego tytułu nie pobiera się żadnych świadczeń pieniężnych 14. Rejestr jest jawny. Prowadzący go, raz w roku, w odrębnej publikacji, podaje do publicznej wiadomości zawarte w nim dane 15. Instytucji Rejestru Korzyści nie przewidziano w stosunku do osób pełniących niektóre funkcje w samorządach. Mimo to nie wydaje się, aby było to najwłaściwsze rozwiązanie. Obowiązujący stan rzeczy powoduje, że te same osoby z punktu widzenia jednych ustaw są zobligowa- ne do złożenia oświadczenia majątkowego, a z punktu widzenia drugich, również stanowiących o składaniu takich oświadczeń, nie. Rozszerzenie stosowania Rejestru o te osoby byłoby na pewno przejawem konsekwencji po stronie ustawodawcy. Jak widać, pełnienie wielu funkcji państwowych i samorządowych wiąże się ze swego rodzaju ograniczeniami, które polegają między innymi na ujawnianiu pewnych informacji z życia prywatnego, dotyczących przede wszystkim stanu majątkowego. Wynikają one wprost z postanowień poszczególnych ustaw. Zakres ujawnianych informacji jest dosyć szeroki. Może to powstrzymywać osoby kompetentne, ale i skrupulatnie chroniące swej prywatności przed sprawowaniem tych zadań. Regulacje stanowiące takowe wymogi dla sprawowania funkcji publicznych, należy jednak ocenić pozytywnie. Mają one duże znaczenie z punktu widzenia obowiązywania demokratycznych standardów w państwie. 1 Ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora z dnia 9 maja 1996 roku, (Dz.U. 1996, nr 73, poz. 350 z późn. zm.), zwana dalej skrótowo u.w.m.p.s. 2 Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku, (Dz.U. 2001, nr 142,poz z późn. zm.), zwana dalej skrótowo u.s.g., ustawa o samorządzie powiatowym z dnia 5 czerwca 1998 roku, (Dz.U. 2001, nr 142, poz z późn. zm.), zwana dalej skrótowo u.s.p., ustawa o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998 roku, (Dz.U. 2001, nr 142, poz z późn. zm.), zwana dalej skrótowo u.s.w. 3 Art. 35 ust. 1 zd. 1 i 2 u.w.m.p.s., art. 24h ust. 1 zd. 1 i 2 u.s.g., art. 25c ust. 1 zd. 1 i 2 u.s.p., art. 27c ust. 1 zd. 1 i 2 u.s.w. 4 Ustawa Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 roku (Dz. U. 1964, Nr 9, poz. 59 z późn. zm.). 5 Ibidem, art Art. 35 ust. 1 zd. 3 u.w.m.p.s., art. 24h ust. 1 zd. 3 u.s.g., art. 25c ust. 1 zd. 3 u.s.p., art. 27c ust. 1 zd. 3 u.s.w. 7 Art. 35 ust. 3 u.w.m.p.s., art. 24h ust. 3 u.s.g., art. 25c ust. 3 u.s.p., art. 27c ust. 3 u.s.w. 8 Art. 35 ust. 7 u.w.m.p.s., art. 24h ust. 6 i 7 u.s.g., art. 25c ust. 6 i 7 u.s.p., art. 27c ust. 6 i 7 u.s.w. 9 Art. 35 ust. 5 zd. 1 u.w.m.p.s., art. 24i ust. 1 u.s.g., art. 25d ust. 1 u.s.p., art. 27d ust. 1 u.s.w. 10 Art. 35 ust. 5 zd. 2 u.w.m.p.s., art. 24i ust. 3 u.s.g., art. 25d ust. 3 u.s.p., art. 27d ust. 3 u.s.w. 11 Tzw. ustawa antykorupcyjna (Dz. U. z 1997, Nr 106, poz. 679 z późn. zm.). 12 Ibidem, art. 10 ust Ibidem, art. 10 ust Art. 35a ust. 1 4 u.w.m.p.s. 15 Art. 35a ust. 7 8 u.w.m.p.s. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY MARZEC

18 i skutki jej niezachowania Magdalena Łapińska, studentka IV roku prawa Kodeks pracy nie reguluje sposobu zawarcia umowy o pracę, w związku z czym należy w tej sprawie stosować odpowiednio przepisy k.c. (w zw. z art.300 k.p.). Kodeks ten przewiduje dwa sposoby zawarcia umowy: 1) przez złożenie oferty i jej przyjęcie (art k.c.), 2) w drodze negocjacji (rokowań) (art.72 k.c.). Oferta jest oświadczeniem woli skierowanym do drugiej strony przyszłego stosunku zobowiązaniowego, zawierającym propozycję zawarcia umowy oraz obejmującym co najmniej minimalną treść proponowanej umowy, tj. w przypadku umowy o pracę określającym przynajmniej rodzaj pracy. Oferent jest związany ofertą w tym sensie, że nie może jej odwołać przed upływem terminu wyznaczonego na odpowiedź w ofercie (bądź pośrednio w przepisach k.c.) i nie może uniknąć zawarcia umowy, jeżeli oferta zostanie we właściwym czasie przyjęta przez adresata. Przyjęcie oferty jest również oświadczeniem woli. Oferta i jej przyjęcie razem tworzą umowę - w szczególności umowę o pracę. Negocjacje (rokowania) to proces uzgadniania treści umowy, który doprowadza do zawarcia umowy (o pracę) wtedy, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji. Należy dodać, że strona, która rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów, w szczególności bez rzeczywistego zamiaru zawarcia umowy, jest obowiązana do naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy. Kodeks pracy w art.29 2 stanowi, że umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie. Rozwiązanie takie ma szerokie uzasadnienie społeczne, ponieważ usuwa wątpliwości co do rodzaju pracy umówionej, ułatwia określenie praw i obowiązków stron stosunku pracy oraz jednoznacznie wskazuje rodzaj umowy. W razie sporu umożliwia udowodnienie zarówno faktu zawarcia umowy o pracę, jak i zakresu jej treści. Forma pisemna ma doniosłe znaczenie ze względów organizacyjnych, a ponadto stanowi istotny czynnik ochrony interesów obu podmiotów 1. Dla zachowania pisemnej formy umowy obie strony powinny podpisać jeden dokument, obejmujący treść ich oświadczeń woli, albo też wymienić między sobą dokumenty, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany (art.78 k.c. w zw. z art.300 k.p.). Może to być podpis elektroniczny 2. Należy uznać, że spełnieniem wymogu pisemności umowy o pracę jest również przygotowanie przez pracodawcę tzw. pisma angażującego. Na przestrzeganie treści tego pisma pracownik wyraża zgodę swoim podpisem. Złożenie oświadczenia woli o zawarciu umowy o pracę za pomocą faksu nie spełnia wymagań pisemnej formy, ponieważ pismo wychodzące z faksu adresata nie zawiera oryginalnego podpisu. Pisemna forma umowy o pracę nie została zastrzeżona w k.p. pod rygorem nieważności. Forma umowy o pracę w k.p. nie jest też formą zastrzeżoną dla celów dowodowych w rozumieniu art.74 k.c., a więc zastrzeżoną pod rygorem ograniczenia dopuszczalności korzystania w sporze z dowodu ze świadków oraz dowodu z przesłuchania stron. Sporządzenie umowy o pracę na piśmie ułatwia stronom udowodnienie faktu zawarcia określonej umowy. Jedynie w tym ogólnym, potocznym sensie można mówić o znaczeniu pisemnej umowy o pracę dla celów dowodowych. W żadnym razie nie jest to forma, która dla celów dowodowych musi być zachowana pod konsekwencjami, o których mowa w art.74 k.c. 3 Data potwierdzenia umowy nie stanowi oczywiście daty nawiązania stosunku pracy. Zgodnie z art. 26 k.p. stosunek ten nawiązuje się w terminie określonym przez strony w umowie lub w dniu zawarcia umowy albo jeżeli umowa została zawarta przez dopuszczenie do pracy w chwili faktycznego rozpoczęcia pracy. Takie unormowanie wskazuje wyraźnie, że k.p. mimo wprowadzenia wymagania zachowanie formy pisemnej, dopuszcza również możliwość nawiązania stosunku pracy w inny sposób (np. przez dopuszczenie do pracy). Umowa o pracę zawarta w formie innej niż pisemna nie jest zatem nieważna i jest prawnie skuteczna. Oświadczenia woli kontrahentów nie muszą też być wyraźne w swej treści. Zgodnie bowiem z art. 60 k.c., który ma zastosowanie do stosunków pracy, zgodnie z art. 300 k.p., generalnie z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny 4. Rozważając problem zawarcia umowy o pracę, nie można pominąć przepisu istotnego dla obrotu gospodarczego, pośrednio dotyczącego także formy umowy o pracę, a mianowicie art. 173 Kodeksu spółek handlowych LUTY MARZEC 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

19 Zgodnie z tym przepisem, w przypadku gdy wszystkie udziały spółki przysługują jednemu wspólnikowi albo jedynemu wspólnikowi i spółce, oświadczenie woli takiego wspólnika składane spółce wymaga formy pisemnej ad solemnitatem, aczkolwiek w piśmiennictwie prezentowany jest pogląd, iż przy zawieraniu umowy o pracę przepis ten nie ma znaczenia, to jednak, jak sądzę, nie można go lekceważyć i uznawać, iż na gruncie stosunków pracy norma prawna zawarta w art. 173 k.s.h. nie obowiązuje. Trzeba bowiem zauważyć, że norma ta jest ustanowiona na rzecz ochrony spółki i jej wierzycieli, a zatem ma znacznie wychodzące poza stosunki korporacyjne w spółce 6. Mówiąc o formie czynności prawnej nawiązania stosunku pracy na podstawie umowy o pracę, trzeba rozważyć, czy strony mogą same zastrzec dla umowy o pracę formę szczególną, np. formę pisemną pod rygorem nieważności. Problem w praktyce dotyczy zmiany umowy. Postanowienia zawarte w kontrakcie o tym, że wszelkie zmiany wymagają szczególnej formy pod rygorem nieważności powodują, że umowa ta zastrzega właśnie formę szczególną, inną niż w k.p. dla ich skutecznego dokonania. Strony zatem wprowadzają takim postanowieniem dodatkowe zastrzeżenie co do formy czynności prawnych w sprawach ze stosunku pracy. Teoretycznie problem nie został rozważony, natomiast judykatura pozwala na takie działania. Umowa o pracę może zostać zawarta skutecznie ustnie, jak też przez czynności dorozumiane (czynności konkludentne). Zgodnie z art.60 k.c., który ma zastosowanie do stosunków pracy przez art. 300 k.p., wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny. W wyroku z dnia 31 sierpnia 1977 r. Sąd Najwyższy 7 przyjął, że oświadczenie woli może być wyraźne i ujęte w formie pisemnej, jak tego wymagają przepisy k.p., bądź też dorozumiane, wynikające z zachowania stron. Takie dorozumiane zawarcie umowy o pracę istnieje zwykle wówczas, gdy zakład pracy dopuszcza pracownika do pracy i płaci mu wynagrodzenie. Powszechnie przyjmuje się, że do zawarcia umowy o pracę może dojść w sposób dorozumiany, jeżeli pracownik za milczącą zgodą pracodawcy wykonuje pracę podporządkowaną. Pogląd o dopuszczeniu zawarcia umowy o pracę w sposób konkludentny nie wskazuje, kiedy można uznać, iż takie dopuszczenie do pracy nastąpiło i doprowadziło skutecznie do zawarcia właśnie umowy o pracę, a nie umowy cywilnoprawnej, której przedmiotem jest również świadczenie pracy. Aby fakt zatrudnienia mógł spowodować nawiązanie stosunku pracy, muszą być spełnione wszystkie przesłanki, od których zależy ważność umowy o pracę. Oświadczenie woli musi być więc złożone przez osoby zdolne i umocowane do zawarcia umowy o pracę i musi ono zawierać co najmniej określenie rodzaju pracy, do której wykonywania zobowiązał się pracownik. O ile nie budzi wątpliwości, że samo podjęcie pracy może być traktowane jako takie zachowanie, które ujawnia w sposób dostateczny wolę świadczącego pracę nawiązania stosunku pracy, o tyle świadczenie tej pracy nie przesądza jeszcze o złożeniu stosowanego oświadczenia woli przez pracodawcę. Za takie dopuszczenie może być uważane bowiem tylko dopuszczenie do pracy przez osobę uprawnioną do reprezentowania pracodawcy 8. W tym kontekście problematyczne wydaje się skuteczne zawarcie umowy o pracę z członkiem zarządu przez dopuszczenie do pracy, gdyż rada nadzorcza działa kolegialnie przez podejmowanie uchwał, mimo że Sąd Najwyższy dopuszcza taką możliwość coraz częściej. Takie stanowisko spotyka się ze zrozumiałą krytyką przedstawicieli prawa cywilnego. Zgodnie z art. 29 k.p. odmienne od pisemnej formy zawiązanie stosunku pracy jest dopuszczalne wyjątkowo na krótki okres w sytuacjach, w których zachowanie formy pisemnej przy zawarciu umowy o pracę okazało się utrudnione lub niemożliwe. Prawne skutki Kodeks nie reguluje bezpośrednio skutków niezachowania pisemnej formy umowy o pracę. W szczególności umowa nie jest z tego powodu nieważna. Skuteczna i wiążąca jest także umowa o pracę zawarta ustnie lub w sposób domniemany przez dopuszczenie do pracy. Do przestrzegania pisemnej formy umowy o pracę powinno jednak zachęcać to, że daje ona pewność co do wzajemnych praw i obowiązków stron i w razie sporu stanowi najpewniejszy dowód zawarcia i treści tej umowy. Nie jest to jednak forma ad probationem, tzn., że w razie zawarcia umowy o pracę bez zachowania formy pisemnej nie można stosować ograniczeń dowodowych wynikających z art. 74 i nast. k.c. Konsekwencją prawną niezachowania formy pisemnej jest obowiązek pracodawcy potwierdzenia pracownikowi na piśmie, najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika, rodzaju umowy i jej warunków, zgodnie z art k.p. W piśmie potwierdzającym ustną umowę należy jako dzień nawiązania stosunku pracy podać zgodnie z art. 26 k.p. datę uzgodnioną w tej umowie jako dzień rozpoczęcia pracy, a jeżeli tego terminu strony we wspomnianej umowie nie określiły datę zawarcia ustnie umowy. Jeżeli do zawarcia umowy doszło przez podjęcie i dopuszczenie do pracy, w potwierdzeniu tej umowy na piśmie należy podać jako datę nawiązania stosunku pracy dzień, w którym pracodawca zgodził się z faktem podjęcia zatrudnienia przez osobę rozpoczynającą pracę określonego rodzaju ( dopuścił ją do pracy ) 9. Niedopełnienie przez pracodawcę obowiązku potwierdzenia na piśmie rodzaju umowy i jej warunków nie jest przyczyną nieważności faktycznie zawartej umowy. Kodeks nie przewiduje takiej sankcji, a zgodnie z art k.c., który ma tu odpowiednie zastosowanie na podstawie art. 300 k.p., czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności. Brak dowodu stwierdzającego, na jakich warunkach umowa została zawarta, może być jednak źródłem sporów między stronami, które rozstrzygają sądy pracy (art. 262 i następ.). W postępowaniu dowodowym strony mogą powoływać świadków, ponieważ w sprawach z zakresu prawa pracy nie stosuje się ograniczenia dowodu ze świadków (i z przesłuchania stron), przewidzianego w art k.c. Zachowanie pisemnej formy jest jednak konieczne z mocy art. 76 k.c. w zw. z art. 300 k.p. do skuteczności zmiany lub uzupełnienia umowy o pracę, jeżeli strony w umowie tej zastrzegły, że jej zmiana lub uzupełnienie mogą nastąpić tylko na piśmie 10. Art k.p. stanowi, że potwierdzenie umowy powinno nastąpić nie później niż w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika. Art. 281 pkt. 2 k.p. uznaje zaś niepotwierdzenie jej w tym terminie za wykroczenie zagrożone karą grzywny. Potwierdzenie treści umowy o pracę nie jest umową, lecz jednostronnym stwierdzeniem jej treści. Jeżeli pracownik uważa, że jest ono niezgodne z rzeczywistą treścią umowy zawartej bez zachowania formy, może po bezskutecznym wezwaniu pracodawcy do zmiany treści potwierdzenia wnieść powództwo do sądu pracy o ustalenie treści umowy o pracę. 1 U. Jackowiak, Prawo pracy, Warszawa 2009, s T. Liszcz, Prawo pracy, Warszawa 2011, s Z. Kubot, Prawo pracy zarys wykładu, Warszawa 2010, s M. Gersdorf, K. Rączka, Prawo pracy. Podręcznik w pytaniach i odpowiedziach, Warszawa 2011, s Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek hadlowych, Dz.U. 2000, nr 94, poz M. Gersdorf, K. Rączka, Prawo pracy. Podręcznik w pytaniach i odpowiedziach, Warszawa 2011, s Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 sierpnia 1977 r., I PRN 112/77, OSNAPiUS 1977, nr Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1987r., I PRN 47/87, Służba Pracownicza 1988, nr 3, s.3. 9 T. Zieliński, Umowa o pracę, [w:] Kodeks pracy komentarz, op.cit, s Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 wrześnie 1997 r., I PKN 250/97, OSNAPiUS 1998, z.11, poz BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY MARZEC

20 problem czy nieistotna kwestia? mgr Karolina Teresa Rusin, doktorantka w Instytucie Historii Wydziału Historyczno-Socjologicznego, studentka IV roku prawa Wprowadzenie Historia lobbingu sięga ukształtowanej w XVIII wieku tradycji politycznej w kulturze anglosaskiej. Instytucja ta w sposób najbardziej oddający jej istotę została urzeczywistniona w Stanach Zjednoczonych. Oprócz USA, na przyjęcie do swego porządku prawnego regulacji prawnej dotyczącej lobbingu na kontynencie amerykańskim, zdecydowała się w 1989 roku również Kanada 1. W polskim ustawodawstwie materia dotycząca zagadnienia jakim jest instytucja lobbingu pojawiła się dopiero kilka lat temu. Polska jest jednym z nielicznych państw, które zdecydowało się na uchwalenie aktu prawnego regulującego tę materię. W Europie, oprócz nas, zrobiły to Gruzja, Litwa i Węgry 2. Wydaje się, iż wspólnym mianownikiem, który w znacznej mierze wpłynął na podjęcie decyzji związanej z normatywnym ujęciem działalności lobbingowej, były coraz to nowo pojawiające się afery, jak chociażby Afera Rywina, dotycząca m.in. opracowywanej wtenczas przez rząd ustawy o radiofonii i telewizji 3. Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie problematyki związanej z instytucją lobbingu, a w tym przede wszystkim jej analiza od strony prawnej. Powzięta została ona w oparciu o dotychczasowe regulacje, ale także wzbogacona została o proponowane zmiany. Regulacja prawna lobbingu w polskim porządku prawnym W dyskusji, jaka toczyła się przed uchwaleniem ustawy dotyczącej lobbingu, podniesiono szereg argumentów. Jedni uważali, że w wymiarze międzynarodowym może ona przyczynić się do wywołania efektu propagandowego, jeszcze inni wskazywali na jej wpływ w zwalczaniu korupcji politycznej i cennej roli, jaką odgrywać mieliby lobbiści w procesie tworzenia prawa. W tym miejscu należy również nadmienić, iż podnoszone były również głosy o braku konieczności unormowania lobbingu w ustawodawstwie 4. Marginalizowanie, a także całkowite odbieranie jakiegokolwiek znaczenia lobbingu na polski porządek prawny, uzasadniano przytaczając wiele argumentów. Warto by oprzeć się chociażby na poglądach wygłoszonych przez ówczesnego Dyrektora nieistniejącego już Biura Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu na seminarium Poseł jako ustawodawca dla nowo wybranych posłów na Sejm IV kadencji w referacie pt. Rola ekspertów w pracach Sejmu z 2001 roku. Autor zarzucił lobbistom m.in. brak rzetelności, powoływanie się przez grupy interesu na interes publiczny, mając jednak na uwadze osiąganie korzyści wyłącznie dla nich, czy też wykorzystanie mediów, aby móc uzyskać duży rozgłos 5. Zauważyć trzeba również, iż, jak twierdzi dr Paweł Kuczma, ustawodawca już w 2001 roku wyszedł niejako naprzeciw oczekiwaniom grup interesu, uchwalając ustawę o dostępie do informacji publicznej 6. Początek formalnych prac nad działalnością lobbingową należy datować na 2000 rok, gdy na ręce ówczesnego Marszałka Sejmu Macieja Płażyńskiego grupa 29 posłów złożyła projekt ustawy o jawności procedur decyzyjnych, który jednakże nie przeszedł przez całość postępowania legislacyjnego. Prac nad projektem tejże ustawy podjęła się wówczas posłanka Julia Pitera. Na potrzeby ustanowienia aktu w dniu 18 grudnia 2003 roku utworzono nadzwyczajną komisję sejmową 7. Następnie w dniu 7 lipca 2005 roku Sejm RP uchwalił bez żadnego głosu przeciw (!) obowiązującą do dzisiaj ustawę o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa 8. Akt ten składa się w całości z 24 artykułów i podzielony został na 6 następujących rozdziałów: 1. Przepisy ogólne, 2. Zasady jawności działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa, 3. Rejestr podmiotów wykonujących zawodową działalność lobbingową oraz zasady wykonywania zawodowej działalności lobbingowej, 4. Kontrola zawodowej działalności lobbingowej, 5. Sankcje za naruszenie przepisów ustawy, 6. Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i końcowe. Treść przyjętej ustawy stała się jednak przyczynkiem do wywiązania się - nadal żywej - dyskusji wśród tak przedstawicieli Sejmu i Senatu, jak i samego środowiska naukowców. Można w związku z tym podnieść, iż ze strony władzy jednomyślność w głosowaniu nad wprowadzeniem przedmiotowego aktu wymuszona została wzmożoną nagonką medialną, a jej charakter miał niewątpliwie charakter propagandy, biorąc pod uwagę zdarzenia, jakie poprzedzały przyjęcie omawianego aktu. Wyrazem tego, jak odniosło się do niej część naukowców, może być chociażby wymownie brzmiący pogląd jednego z autorów, iż (...) ustawodawcy nie starczyło odwagi na rzeczywiste i kompleksowe uregulowanie działalności lobbingowej. Zamiast tego wydano ustawę traktującą lobbing jako element współuczestnictwa lobbystów w kształtowaniu aktów ustawowych i rozporządzeń 9. Skutkiem tego są dokonane już wielokrotne nowelizacje aktu (o których zawrę w dalszej części pracy), które jednakże również nie zyskały uznania w środowisku naukowym. Obecnie zaś Julia Pitera, autorka pierwotnej wersji ustawy, podjęła się prac (nieskutecznych zresztą) nad kolejnymi aktami prawnymi, a jednym z nich była ustawa o prawie antykorupcyjnym, w zamyśle autorki będąca całościową i kompleksową regulacją dla materii obejmującej również działalność lobbingową. Krytyczne stanowisko wobec niej wyraził Adam Jassner, pełnomocnik Prezesa Rady Ministrów ds. ograniczenia biurokracji. Chodziło m.in. o ewentualną kontrolę służb specjalnych CBA (prowadzenie przez nie rejestru zawodowych lobbystów i nałożonych na nich corocznych obowiązków sprawozdawczych). Uzasadnieniem, dla którego miano zastosować restrykcje, o których nadmieniono wyżej, były wedle słów rządzących doświadczenia na przestrzeni ostatnich lat, a w szczególności zaś najgłośniejsza afera z udziałem Marka D., którego niesłusznie uznaje się za lobbystę. W obecnych realiach lobbing nabrał pejoratywnego znaczenia spotęgowanego przy tym zakrojonym na szeroką skalę szumem medialnym. Oprócz tego konsekwencją obecnego stanu rzeczy jest także z czym należałoby się zgodzić - niedostateczna wiedza ogółu społeczeństwa na temat istoty i przesłania jakie niesie ze sobą instytucja lobbingu 10. Odnosząc się jeszcze do sposobu regulacji w kwestii lobbingu za godny aprobaty należy uznać fakt, iż polski ustawodawca nie unormował ustawy w sposób całkowicie całościowy i kompleksowy, zwłaszcza jeśli chodzi np. o tryb przeprowadzania wysłuchania publicznego, odsyłając przy tym do Regulaminu Sejmu (art. 70a-70i) 11. Zdaniem dr. Pawła Kuczmy wkroczenie przepisami ustawy lobbingowej w sposób funkcjonowania izb mogłoby stanowić naruszenie norm konstytucyjnych 12. Ustawa o działalności lobbingowej Obowiązująca ustawa o lobbingu w następujący sposób podjęła definicję działalności lobbingowej w art. 2 ust. 1, którą jest każde działanie prowadzone metodami prawnie dozwolonymi zmierzające do wywarcia wpływu na organy władzy publicznej w procesie stanowienia prawa. Ponadto w ust. 2 zawarto: Zawodową działalnością jest zarobkowa działalność lobbingowa prowadzona na rzecz osób trzecich w celu uwzględnienia w procesie stanowienia prawa interesów tych osób uzupełniając przy tym w ust. 3, iż może być ona wykonywana (...) na podstawie umowy cywilnoprawnej. Zatem rodzimy prawodawca skłonił się ku modelowi korporatystycznemu, realizowanemu 20 LUTY MARZEC 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU