PROJEKT SPRAWOZDANIA

Transkrypt

1 PARLAMENT EUROPEJSKI Komisja Prawna /2256(INI) PROJEKT SPRAWOZDANIA w sprawie wdrożenia dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (2014/2256(INI)) Komisja Prawna Sprawozdawczyni: Julia Reda PR\ doc PE v02-00 Zjednoczona w różnorodności

2 PR_INI SPIS TREŚCI Strona PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO...3 UZASADNIENIE...9 PE v /14 PR\ doc

3 PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO w sprawie wdrożenia dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (2014/2256(INI)) Parlament Europejski, uwzględniając art. 4, 26, 34, 114 i 118 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), uwzględniając art. 11, 13, 14, 16, 17 i 52 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, uwzględniając dyrektywę 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym 1, uwzględniając konwencję berneńską o ochronie dzieł literackich i artystycznych, uwzględniając traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) o prawie autorskim z dnia 20 grudnia 1996 r., uwzględniając traktat WIPO o artystycznych wykonaniach i fonogramach z dnia 20 grudnia 1996 r., uwzględniając traktat WIPO o artystycznych wykonaniach audiowizualnych przyjęty podczas konferencji dyplomatycznej WIPO w sprawie ochrony widowisk audiowizualnych w Pekinie dnia 24 czerwca 2012 r., uwzględniając dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/26/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi oraz udzielania licencji wieloterytorialnych dotyczących praw do utworów muzycznych do korzystania online na rynku wewnętrznym 2, uwzględniając dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/37/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. zmieniającą dyrektywę 2003/98/WE w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego 3, uwzględniając dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/28/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie niektórych dozwolonych sposobów korzystania z utworów osieroconych 4, uwzględniając dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/77/UE z dnia Dz.U. L 167 z , s. 10. Dz.U. L 84 z , s. 72. Dz.U. L 175 z , s. 1. Dz.U. L 299 z , s. 5. PR\ doc 3/14 PE v02-00

4 września 2011 r. dotyczącą zmiany dyrektywy 2006/116/WE w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych 1, uwzględniając dyrektywę Rady 93/83/EWG z dnia 27 września 1993 r. w sprawie koordynacji niektórych zasad dotyczących prawa autorskiego oraz praw pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu satelitarnego oraz retransmisji drogą kablową 2, uwzględniając dyrektywę Rady 92/100/EWG z dnia 19 listopada 1992 roku w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej 3, uwzględniając swoją rezolucję z dnia 27 lutego 2014 r. w sprawie opłat licencyjnych za kopie na użytek prywatny 4, uwzględniając swoją rezolucję z dnia 12 września 2013 r. w sprawie promowania europejskiego sektora kultury i sektora kreatywnego na rzecz wzrostu gospodarczego i wzrostu zatrudnienia 5, uwzględniając konsultacje publiczne w sprawie przeglądu przepisów UE dotyczących praw autorskich prowadzone przez Komisję w okresie od 5 grudnia 2013 r. do 5 marca 2014 r., uwzględniając zieloną księgę Komisji na temat praw autorskich w gospodarce opartej na wiedzy (COM(2008)0466), uwzględniając komunikat Komisji pt. Jednolity rynek w obszarze praw własności intelektualnej Wspieranie kreatywności i innowacji celem zapewnienia wzrostu gospodarczego, atrakcyjnych miejsc pracy oraz wysokiej jakości produktów i usług w Europie (COM(2011)0287), uwzględniając art. 52 Regulaminu, uwzględniając sprawozdanie Komisji Prawnej oraz opinie Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii, Komisji Rynku Wewnętrznego i Ochrony Konsumentów oraz Komisji Kultury i Edukacji (A8-0000/2015), A. mając na uwadze, że europejskie ramy prawne w zakresie praw autorskich i pokrewnych są kluczowe dla promowania kreatywności i innowacji oraz dla dostępu do wiedzy i informacji; B. mając na uwadze, że celem dyrektywy 2001/29/WE w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym było dostosowanie ustawodawstwa w sprawie praw autorskich i pokrewnych w celu uwzględnienia w nim postępu technologicznego; 1 Dz.U. L 265 z , s Dz.U. L 248 z , s Dz.U. L 346 z , s Teksty przyjęte, P7_TA(2014) Teksty przyjęte, P7_TA(2013)0368. PE v /14 PR\ doc

5 C. mając na uwadze, że Karta praw podstawowych UE chroni wolności słowa, sztuki i badań naukowych oraz prawo do nauki i wolność prowadzenia działalności gospodarczej; D. mając na uwadze, że art. 17 Karty praw podstawowych UE gwarantuje prawo własności, wprowadzając rozróżnienie między ochroną mienia (ust. 1) a ochroną własności intelektualnej (ust. 2); E. mając na uwadze, że decyzje dotyczące norm technicznych mogą mieć poważny wpływ na prawa człowieka w tym prawa do wolności słowa, ochrony danych osobowych i bezpieczeństwa użytkownika a także dostępu do treści 1 ; 1 z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji dotyczącą przeprowadzenia konsultacji w sprawie praw autorskich, która spotkała się z ogromnym zainteresowaniem społeczeństwa obywatelskiego: wpłynęło 9500 odpowiedzi, z czego 58,7 % od użytkowników końcowych 2 ; 2. odnotowuje z niepokojem, że znaczna większość respondentów będących użytkownikami końcowymi napotyka problemy w dostępie do usług online we wszystkich państwach członkowskich, w szczególności tam, gdzie stosowane są techniczne środki ochrony służące wzmocnieniu ograniczeń terytorialnych; Prawa wyłączne 3. przyznaje, że konieczne jest zapewnienie autorom i wykonawcom ochrony prawnej ich twórczości i pracy artystycznej; uznaje rolę producentów i wydawców we wprowadzaniu utworów na rynek oraz konieczność zapewnienia właściwego wynagrodzenia wszystkim kategoriom podmiotów praw autorskich; apeluje o poprawę wynikającej z umowy pozycji autorów i wykonawców wobec innych podmiotów praw autorskich i pośredników; 4. rozważa wprowadzenie na podstawie art. 118 TFUE jednolitego europejskiego tytułu uprawniającego do korzystania z praw autorskich, który miałby bezpośrednie i jednolite zastosowanie w całej UE, zgodnie z wyznaczonym przez Komisję celem lepszego stanowienia prawa, i który służyłby za środek prawny będący rozwiązaniem w sytuacji braku harmonizacji wynikającej z dyrektywy 2001/29/WE; 5. zaleca, by unijny ustawodawca dodatkowo zmniejszył przeszkody w ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego poprzez wyłączenie utworów powstałych w sektorze publicznym w ramach procesu politycznego, prawnego i administracyjnego z zakresu ochrony prawnej; 6. apeluje do Komisji o zabezpieczenie utworów stanowiących własność publiczną, które 1 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego z dnia 16 grudnia 2014 r. w sprawie komunikatu Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Polityka wobec internetu i zarządzanie internetem Rola Europy w kształtowaniu przyszłości zarządzania internetem. 2 Komisja, DG MARKT, Sprawozdanie w sprawie odpowiedzi uzyskanych w wyniku konsultacji publicznych na temat przeglądu przepisów UE dotyczących praw autorskich, lipiec 2014 r., s. 5. PR\ doc 5/14 PE v02-00

6 z definicji nie podlegają ochronie gwarantowanej prawami autorskimi, w związku z czym powinno być możliwe ich wielokrotne wykorzystywanie bez przeszkód technicznych lub umownych; apeluje także do Komisji o uznanie swobody podmiotów praw autorskich do dobrowolnego zrzeczenia się przysługujących im praw i przeznaczenia utworów do domeny publicznej; 7. wzywa Komisję do zharmonizowania czasu obowiązywania ochrony praw autorskich, tak by nie przekraczał on obecnych norm międzynarodowych ustanowionych w konwencji berneńskiej; Wyjątki i ograniczenia 8. apeluje do unijnego ustawodawcy o to, by pozostał wierny wyznaczonemu w dyrektywie 2001/29/WE celowi zapewnienia sprawiedliwej równowagi między różnymi kategoriami podmiotów praw autorskich i użytkownikami utworów objętych ochroną, a także między poszczególnymi kategoriami podmiotów praw autorskich; 9. zwraca uwagę, że możliwe powinno być korzystanie z wyjątków i ograniczeń w środowisku cyfrowym bez dyskryminacyjnego traktowania, podobnie jak ma to miejsce w przypadku wyjątków i ograniczeń przyznawanych w środowisku analogowym; 10. z niepokojem dostrzega nasilające się skutki różnic między państwami członkowskimi we wdrażaniu wyjątków, które powodują brak pewności prawnej i wywierają bezpośredni negatywny wpływ na funkcjonowanie jednolitego rynku cyfrowego w kontekście rozwoju działalności transgranicznej; 11. apeluje do Komisji o nadanie obowiązkowego charakteru wszystkim wyjątkom i ograniczeniom przewidzianym w dyrektywie 2001/29/WE, tak by umożliwić równy dostęp do różnorodności kulturowej na rynku wewnętrznym w wymiarze transgranicznym oraz by zwiększyć pewność prawa; 12. odnotowuje z zainteresowaniem rozwój nowych form wykorzystania utworów w sieciach cyfrowych, w szczególności w celu ich przekształcenia; 13. apeluje o przyjęcie otwartej normy wprowadzającej elastyczność w interpretowaniu wyjątków i ograniczeń w niektórych szczególnych przypadkach, w których nie ma miejsca naruszenie normalnego wykorzystania dzieła ani nie odbywa się to ze szkodą dla uzasadnionych interesów podmiotów praw autorskich; 14. wzywa unijnego ustawodawcę do zapewnienia neutralności technologicznej i przyszłej zgodności wyjątków i ograniczeń poprzez należyte uwzględnienie skutków konwergencji mediów; uważa w szczególności, że w zakres wyjątków dotyczących cytowania powinno wyraźnie wchodzić cytowanie utworów audiowizualnych; 15. podkreśla, że zdolność swobodnego przechodzenia z jednego źródła do drugiego stanowi jedną z podstaw internetu; apeluje do unijnego ustawodawcy o jasne stwierdzenie, że odniesienie do utworów za pomocą hiperłączy nie stanowi przedmiotu PE v /14 PR\ doc

7 praw wyłącznych, gdyż nie polega na przekazywaniu ich nowej publiczności 1 ; 16. wzywa unijnego ustawodawcę do zadbania o to, by możliwe było wykorzystanie zdjęć, nagrań wideo i innych prac fotograficznych umieszczonych na stałe w miejscach publicznych; 17. podkreśla, że wyjątki dotyczące karykatury, parodii i pastiszu powinny mieć zastosowanie bez względu na cel parodystycznego wykorzystania; 18. podkreśla, że należy umożliwić stosowanie zautomatyzowanych technik analitycznych dla tekstów i danych (np. eksploracja tekstów i danych) do wszystkich celów, pod warunkiem że wydano zgodę na zapoznanie się z danym utworem; 19. domaga się zastosowania obszernego wyjątku w odniesieniu do celów badawczych i edukacyjnych, który powinien dotyczyć nie tylko placówek edukacyjnych, ale także wszelkiego rodzaju działalności badawczej i edukacyjnej, w tym kształcenia pozaformalnego; 20. apeluje o przyjęcie obowiązkowego wyjątku umożliwiającego bibliotekom publiczne wypożyczanie książek w formacie cyfrowym, niezależnie od miejsca dostępu; 21. apeluje do ustawodawcy UE o uniemożliwienie państwom członkowskim wprowadzenia ustawowych licencji w celu rekompensaty podmiotom praw autorskich szkód wyrządzonych czynami dopuszczonymi w drodze wyjątku; 22. apeluje o przyjęcie zharmonizowanych kryteriów określania szkód wyrządzonych podmiotom praw autorskich w zakresie reprodukcji wykonanych przez osoby fizyczne na użytek prywatny, a także zharmonizowanych środków służących przejrzystości w odniesieniu do opłat licencyjnych za kopie na użytek prywatny wprowadzonych w niektórych państwach członkowskich 2 ; 23. podkreśla, że środki techniczne nie powinny utrudniać skutecznego stosowania wyjątków lub ograniczeń oraz dostępu do treści niepodlegających ochronie na mocy praw autorskich i pokrewnych; 24. zaleca uzależnienie ochrony prawnej przeciwko obchodzeniu wszelkich skutecznych środków technicznych od publikowania kodu źródła lub specyfikacji interfejsu, aby zapewnić integralność urządzeń, na których zastosowane zostały zabezpieczenia techniczne, i aby ułatwić interoperacyjność; uważa w szczególności, że w przypadku gdy dopuszczalne jest obchodzenie środków technologicznych, należy zapewnić dostępność technologicznych rozwiązań umożliwiających takie dozwolone obejście; o 1 Postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 października 2014 r. w sprawie C-348/13, BestWater International GmbH przeciwko Michaelowi Mebesowi i Stefanowi Potschowi (Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez niemiecki Bundesgerichtshof ). 2 Zgodnie ze stwierdzeniem zawartym w zaleceniach Antónia Vitorina z dnia 31 stycznia 2013 r. przedstawionych w wyniku ostatniego procesu mediacji prowadzonego przez Komisję w sprawie opłat licencyjnych za kopiowanie i zwielokrotnianie na użytek prywatny. PR\ doc 7/14 PE v02-00

8 o o 25. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie oraz Komisji, jak również parlamentom i rządom państw członkowskich. PE v /14 PR\ doc

9 UZASADNIENIE Celem dyrektywy 2001/29/WE (zwanej dalej dyrektywą InfoSoc) 1 jest harmonizacja niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym. Na mocy dyrektywy InfoSoc wprowadzono minimalny poziom ochrony praw autorskich, bez określania jednak norm ochrony interesów ogółu ludności oraz interesów użytkowników. Dlatego też wdrożenie tej dyrektywy nie przyniosło ogólnounijnej harmonizacji praw autorskich, do której dąży wiele zainteresowanych stron. W szczególności fakultatywny charakter większości wyjątków i ograniczeń praw autorskich, a także niezdolność określenia zakresu praw autorskich i praw pokrewnych do praw określonych w dyrektywie, doprowadził do utrzymującej się fragmentaryzacji krajowych przepisów dotyczących praw autorskich w poszczególnych państwach członkowskich. Fragmentaryzację tę pogłębiło niedawne wprowadzenie przez niektóre państwa członkowskie dodatkowych praw pokrewnych dotyczących głównie użytkowników internetowych (np. w 2013 i 2014 r. Niemcy i Hiszpania wprowadziły tzw. uregulowania pomocnicze dotyczące praw autorskich dla wydawców prasowych ukierunkowane na agregatorów informacji prasowych), a w bardziej ogólnym zarysie brak dostosowania obowiązującego prawodawstwa unijnego w dziedzinie praw autorskich do coraz aktywniejszej transgranicznej wymiany kulturalnej, którą ułatwia internet. Zdolność zrozumienia prawa ma podstawowe znaczenie dla przyjęcia go i uznania jego prawomocności. Obecnie powszechnie obserwuje się brak zrozumienia przepisów dotyczących praw autorskich wynikających z wdrożenia dyrektywy z 2001 r. przez osoby prywatne, przedsiębiorstwa, a nawet instytucje publiczne. Szczególnie osoby korzystające z nowych utworów lub zasobów znajdujących się w innych państwach członkowskich, dokonujące ich przekształcenia lub tworzące nowe dzieła mogą uznać system za uciążliwy, mogą one także nie mieć pewności, czy przestrzegają prawa lub czy mogą prowadzić swą działalność i wyrażać swą inwencję twórczą, nie ponosząc wysokich kosztów transakcji lub nie balansując na granicy prawa. 2 Jako że dyrektywa InfoSoc miała na celu wdrożenie czterech swobód unijnych 3, wspomniane niedociągnięcia są powodem do szczególnego zaniepokojenia. Komisja jest świadoma fragmentaryzacji unijnego prawa dotyczącego praw autorskich, a także wynikającego z niej braku przejrzystości, o czym świadczy jej zamiar przełamania 1 Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz.U. L 167 z , s. 10 ). 2 Dobusch & Quack (2012): Transnational Copyright: Misalignments between Regulation, Business Models and User Practice. [Międzynarodowe prawo autorskie: rozbieżności pomiędzy regulacjami prawnymi, modelami biznesowymi i praktyką użytkowników.] Opracowanie naukowe Osgoode CLPE nr 13/2012. Dostępny na stronie internetowej: 3 Dyrektywa 2001/29/WE, motyw 3. Planowana harmonizacja przyczyni się do wprowadzenia w życie czterech wolności rynku wewnętrznego i dotyczy zgodności z podstawowymi zasadami prawa, a w szczególności prawa własności, włączając własność intelektualną oraz wolność słowa i interes publiczny. PR\ doc 9/14 PE v02-00

10 krajowych ograniczeń w przepisach dotyczących praw autorskich. 1 Szczególnie palącą kwestią w tym względzie jest fakultatywny charakter wyjątków od praw wyłącznych i ograniczeń tych praw. W celu zapewnienia jasności prawa, a także przystępności przepisów należy sprawić, by wszystkie wyjątki i ograniczenia dozwolone w dyrektywie InfoSoc stały się obowiązkowe we wszystkich państwach członkowskich. Warto zauważyć, że wszystkie wyjątki i ograniczenia poddawane są testowi trójstopniowemu, który ogranicza dozwolone stosowanie do pewnych szczególnych przypadków, które nie zakłócają normalnego wykorzystania utworu i nie stanowi niepotrzebnego ograniczenia uzasadnionych interesów autora lub posiadacza prawa autorskiego. 2 Wziąwszy pod uwagę te zasady interpretacji, nadanie wszystkim możliwym wyjątkom charakteru obowiązkowego nie odbywałoby się zatem ze szkodą dla podmiotów praw autorskich, a jednocześnie w dużym stopniu rozszerzyłoby możliwości użytkowników dzieł objętych prawem autorskim korzystania z wyjątków i ograniczeń w warunkach transgranicznych. Dowiedziono, że brak harmonizacji w obszarach prawa autorskiego, które wyraźnie wykraczają poza zakres dyrektywy InfoSoc, jak na przykład termin ochrona prawa autorskiego 3, wywarł niezaprzeczalny negatywny wpływ na jasność prawa. Jak wynika z kalkulatora domeny publicznej, który powstał na portalu Europeana 4, niezwykle trudno jest ustalić okres obowiązywania poszczególnych praw autorskich w państwach członkowskich, jako że w niektórych przypadkach potrzebne są informacje na temat okoliczności śmierci autora lub sytuacji spadkobierców autora w czasie jego śmierci, a informacje te są rzadko dostępne dla osób lub instytucji próbujących ustalić status domeny publicznej danego dzieła. Ponadto UE zaostrzyła niedawno minimalne warunki ochrony niektórych kategorii dzieł i tematów wbrew wyraźnym zaleceniom wysuniętym w badaniach akademickich zleconych przez Komisję 5, a wiadomo skądinąd, że wydłużenie okresu obowiązywania prawa autorskiego ma negatywny wpływ na dostępność dzieł. 6 Dlatego też powinno się ujednolicić okresy obowiązywania praw autorskich i oprzeć je na minimalnym standardzie międzynarodowym wprowadzonym konwencją berneńską. 1 Pismo przewodniczącego Komisji Jean-Claude'a Junckera do komisarza Oettingera: 2 Test trójstopniowy wywodzi się z międzynarodowych standardów prawnych dotyczących praw autorskich określonych w traktatach WIPO (art. 10 traktatu WIPO o prawie autorskim oraz art. 16 traktatu WIPO o artystycznych wykonaniach i fonogramach). 3 Dyrektywa 2001/29/WE, art. 1 ust. 2 lit. d). 4 Dostępne na stronie internetowej: 5 Instytut Prawa do Informacji IVIR (2006): The Recasting of Copyright & Related Rights for the Knowledge Economy [Przekształcanie praw autorskich i praw pokrewnych na potrzeby gospodarki opartej na wiedzy], sprawozdanie dla DG ds. Rynku Wewnętrznego Komisji Europejskiej. Dostępne na stronie internetowej: 6 Heald (2013): How copyright keeps works disappeared [Jak prawo autorskie prowadzi do znikania dzieł]. Illinois Public Law Research Paper nr 13 54, dostępny na stronie Buccafusco & Heald (2012): Do bad things happen when works enter the public domain? Empirical Tests of copyright term extension. [Czy dzieje się coś złego, gdy dzieła wchodzą do domeny publicznej? Badania empiryczne wydłużenia terminu ochrony praw autorskich.] Chicago-Kent College of Law Legal Studies Research Paper nr , dostępny na stronie Helberger, Duft, Hugenholtz and Van Gompel (2008): Never Forever: Why Extending the Term of Protection for Sound Recordings is a Bad Idea. [Nigdy na zawsze: dlaczego wydłużenie okresu ochrony nagrań dźwiękowych to zły pomysł] Dostępny na stronie PE v /14 PR\ doc

11 W trakcie konsultacji dotyczących praw autorskich 1 Komisja zadała pytanie o możliwość wprowadzenia jednolitego europejskiego tytułu uprawniającego do korzystania z praw autorskich. Według opinii wyrażonych w trakcie tych konsultacji przez czołowych przedstawicieli środowisk akademickich, a także przez instytucje ochrony dziedzictwa kulturowego, takie jak biblioteki, muzea i archiwa, jak również artystów i ogół społeczeństwa, cele wyznaczone w dyrektywie InfoSoc można najskuteczniej osiągnąć, wprowadzając jednolity europejski tytuł uprawniający do korzystania z praw autorskich. Jednolity tytuł miałby bezpośrednie i jednolite zastosowanie w całej UE2, a jego celem byłoby znoszenie przeszkód związanych z terytorialnym charakterem praw autorskich oraz praw powiązanych, które w chwili obecnej uniemożliwiają osiągnięcie celu harmonizacji i ukończenia budowy jednolitego rynku cyfrowego za pomocą obowiązujących instrumentów 3. Od czasu wejścia w życie traktatu lizbońskiego art. 118 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stanowi podstawę prawną dającą prawodawcy unijnemu możliwość stworzenia europejskich praw własności intelektualnej w celu zapewnienia jednolitej ochrony praw własności intelektualnej w całej Unii oraz utworzenia scentralizowanych na poziomie Unii systemów zezwoleń, koordynacji i nadzoru. Do chwili obecnej w oparciu o tę podstawę prawną stworzono patent europejski o jednolitym skutku, a także dokonuje się przeglądu wspólnotowego rozporządzenia o znakach handlowych. Ta podstawa prawna mogłaby najprawdopodobniej posłużyć do stworzenia europejskiego tytułu uprawniającego do korzystania z praw autorskich. W ocenie dyrektywy InfoSoc należy również wziąć pod uwagę nowe formy wykorzystywania i tworzenia dzieł, a także rozważyć, czy dyrektywa jest nadal odpowiednia w świetle rozwoju technologicznego i kulturalnego. W ramach inicjatywy Komisji Europejskiej polegającej na przeprowadzeniu publicznych konsultacji w sprawie przeglądu unijnych zasad dotyczących praw autorskich szczegółowo przeanalizowano ten rozwój i zaleca się uwzględnienie wyników tych konsultacji jako głównych filarów reformy europejskich praw autorskich. Masowy udział w konsultacjach jest wyrazem pilnego charakteru reformy otrzymano 9500 odpowiedzi, z czego ponad połowa pochodzi od prywatnych użytkowników końcowych/konsumentów. 4 Zorganizowane zainteresowane podmioty 5 uruchomiły szereg 1 Konsultacje w sprawie przeglądu przepisów UE dotyczących praw autorskich prowadzone przez Komisję w okresie od 5 grudnia 2013 r. do 5 marca 2014 r. Dokumenty i odpowiedzi dostępne pod adresem: 2 Według sprawozdania z przeprowadzonych przez Komisję konsultacji w sprawie praw autorskich, zdecydowana większość użytkowników końcowych/konsumentów jest zdania, że UE powinna zrealizować pomysł wprowadzenia jednolitego unijnego tytułu uprawniającego do korzystania z praw autorskich, podobne opinie wygłasza większość użytkowników instytucjonalnych i środowisk akademickich, jak również znaczna liczba autorów (Report on the responses to the Public Consultation on the Review of the EU Copyright Rules [Sprawozdanie w sprawie odpowiedzi na konsultacje publiczne w sprawie przeglądu przepisów UE dotyczących praw autorskich], DG MARKT, lipiec 2014, s Europejskie Stowarzyszenie Praw Autorskich ponagliło niedawno komisarza Oettingera do realizacji tego planu w otwartym piśmie, które podpisało wielu czołowych przedstawicieli środowisk akademickich: 3 Institute for Information Law IVIR (2006): The Recasting of Copyright & Related Rights for the Knowledge Economy (op. cit.). 4 Sprawozdanie w sprawie odpowiedzi uzyskanych w wyniku konsultacji publicznych na temat przeglądu przepisów UE dotyczących praw autorskich, DG MARKT, lipiec 2014 r., s Obejmują one przykładowo takie inicjatywy jak Fix copyright!, Creators for Europe i Copywrongs.eu. PR\ doc 11/14 PE v02-00

12 inicjatyw wykorzystujących nieodpłatne i otwarte oprogramowanie w celu usunięcia barier technicznych w procesie udzielania odpowiedzi w ramach konsultacji. Inicjatywy te wspierały dyskusję dotyczącą publicznych konsultacji Komisji oraz zwracały na nią uwagę. Opracowując proces konsultacji w przyszłości, Komisja powinna wziąć pod uwagę wkład tych inicjatyw we wzorcowe praktyki w zakresie dostępności i ułatwiania zrozumienia. Przeprowadzone przez Komisje konsultacje w sprawie reformy praw autorskich oferują szczegółowy obraz zmian, jakie zaszły w dziedzinie praw autorskich w erze cyfrowej, i ujawnia najbardziej palące problemy, z jakimi boryka się wiele zainteresowanych stron w związku z codziennym korzystaniem z tych praw. W miarę jak nowe usługi internetowe, takie jak transmisje strumieniowe, nabrały coraz większego znaczenia od 2001 r., wydaje się rozsądne, aby jednym z głównych celów jednolitego rynku cyfrowego było zniesienie ograniczeń terytorialnych oraz zachęcanie do zapewnienia ogólnoeuropejskiej dostępności usług. Taki postęp można postrzegać jako integralną i nieodłączną część pojęcia jednolity rynek cyfrowy i jest on ważnym krokiem w kierunku wspierania innowacji i konkurencyjności przedsiębiorstw europejskich. Rozwój technologiczny, jaki nastąpił w ostatnich latach, kojarzy się ze wzrostem twórczości 1, jednak wynagrodzenia twórców są w coraz większej mierze uzależnione od ich pozycji negocjacyjnej w stosunku do dostawców usług internetowych lub innych pośredników, którzy biorą udział w udostępnianiu ich dzieł opinii publicznej. Dlatego też konieczne jest wypracowanie kontekstu prawnego, który poprawi pozycje negocjacyjną twórców w ich stosunkach umownych. Kluczowe znaczenie ma również wprowadzenie środków sprzyjających konkurencji, takich jak neutralność sieci oraz wspieranie otwartych formatów w celu obniżenia barier wstępu na rynek dla konkurencyjnych dostawców usług oraz zapobiegania rozwijaniu się monopoli. Powszechne korzystanie z internetu w całej Unii doprowadziło do sytuacji, w której prawie każdy prowadzi działania mające związek z prawem autorskim. Dlatego też prawo to zajmuje poczesne miejsce w codziennym życiu większości obywateli Europy, w związku z czym powinno się je aktualizować, aby uwzględniało ono potrzeby wszystkich grup użytkowników. Wymaga to wprowadzenia nowej równowagi pomiędzy interesami podmiotów praw a zdolnością przeciętnych obywateli do angażowania się w działania, które mają decydujące znaczenie dla ich życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego, jednak nie były objęte zakresem przepisów dotyczących prawa autorskiego we wcześniejszym środowisku technologicznym. Przykładem potrzeby dostosowania przepisów o prawie autorskim jest kwestia ochrony dzieł architektury w miejscach publicznych. W przeszłości w prawodawstwie dążono do ochrony przed niewłaściwym wykorzystaniem architektury w handlu w postaci masowo produkowanych widokówek, ochrona ta nie była jednak wymierzona w zwykłego turystę robiącego zdjęcia, które po wywołaniu najprawdopodobniej udostępniano by wyłącznie w gronie prywatnym. Obecnie jednak każdy turysta może zrobić zdjęcie cyfrowe, umieścić je na stronie portalu społecznościowego i, być może nieświadomie, udostępnić je ogółowi 1 Masnick & Ho (2013): The Sky Is Rising (2), badanie regionalne: Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Włochy, Rosja, Hiszpania. Dostępne pod adresem: PE v /14 PR\ doc

13 światowej społeczności internetowej. Mając na uwadze, że w działania takie zaangażowane są już miliony Europejczyków, jasne jest, że prawo autorskie może być praktyczne i sprawiedliwe jedynie wówczas, gdy opis budynków i rzeźb publicznych zostanie wyłączony z ochrony tym prawem, aby nierozsądnie nie obciążać codziennej działalności internetowej obywateli. Niezwykle odmienne zastosowanie wyłączenia wolności panoramy, o którym mowa w dyrektywie InfoSoc 1, w różnych państwach członkowskich pokazuje, że musi istnieć ogólnoeuropejskie, szeroko zdefiniowane prawo użytkowników do wystawiania oraz popularyzowania prac znajdujących się na stałe w miejscach publicznych. 2 Podobnie konwergencja mediów stała się przyczyną drastycznej zmiany sposobu tworzenia przez użytkowników, ich modeli konsumpcyjnych oraz ich sposobów komunikowania się między sobą, przy czym zmiany tej nie odzwierciedlono w prawie europejskim. Niemniej jednak zmiana ta stworzyła potrzebę sformułowania wyjątków od praw autorskich w sposób bardziej neutralny pod względem technologicznym oraz bardziej perspektywiczny. Aktualnie coraz częściej cytuje się z wykorzystaniem materiałów audiowizualnych, przykładowo rozpowszechnionym zjawiskiem w internecie jest ilustrowanie twierdzeń lub uczuć za pomocą animowanych obrazów w formacie gif 3 zawierających fragmenty popularnych filmów, seriali telewizyjnych, czy wydarzeń sportowych. Aby wyjątki spełniały cel ochrony wolności słowa i informacji w środowisku cyfrowym, nie mogą one ograniczać się wyłącznie do słowa pisanego, ale wyraźnie obejmować materiały audiowizualne, powinny one równocześnie być formułowane w sposób na tyle otwarty, aby obejmowały ewentualne nowe formy wyrazu kulturowego. W nowym środowisku cyfrowym warto również zauważyć, że biblioteki oraz inne instytucje zajmujące się dziedzictwem kulturowym mają coraz większe trudności w wypełnianiu swych zadań leżących w interesie publicznym obejmujących edukację ogółu społeczeństwa oraz zachowanie dzieł sztuki. Wiele uznało, że dzieje się tak częściowo z powodu braku ochrony przez unijne prawodawstwo dotyczące praw autorskich. Fakultatywny, zawężony wyjątek dotyczący bibliotek przewidziany w dyrektywie InfoSoc okazał się niewystarczający, aby umożliwić im wypożyczanie książek elektronicznych klientom. Choć swobodny dostęp do książek za pośrednictwem bibliotek, niezależnie od formatu książek 4, wywiera pozytywny wpływ na handel, jako że przyczynia się do rozwoju kultury czytelniczej, biblioteki europejskie spotykają się z niepotrzebnymi ograniczeniami w zakresie możliwości wypożyczania książek elektronicznych, takimi jak obowiązek uzyskania dostępu do serwisu wypożyczania o ograniczonym repertuarze. Tymczasem biblioteki powinny móc same dokonywać zakupów książek elektronicznych mających największe znaczenie dla społeczności, w której działają, a także powinny móc je wypożyczać swym klientom przez 1 Dyrektywa 2001/29/WE, art. 5 ust. 3 lit. h). 2 Rozróżnienie pomiędzy zastosowaniami komercyjnymi a niekomercyjnymi stwarza nowe problemy w środowisku internetowym, jako że coraz większa liczba użytkowników może jednocześnie być twórcami dzieł. Uzależnienie korzyści z wyjątków od niekomercyjnego zastosowania zniechęca do stosowania nowatorskich systemów wynagrodzeń, takich jak systemy drobnych płatności, które mogą mieć podstawowe znaczenie dla opracowywania nowych modeli biznesowych dla twórców. 3 Wyjaśnienie tej praktyki można znaleźć pod następującym adresem: (s ). 4 Zob. Library ebook Survey hosted by OverDrive and American Library Association (ALA) [Przegląd bibliotek pod kątem książek elektronicznych przeprowadzony przez OverDrive i American Library Association]. Dostępny na stronie internetowej: PR\ doc 13/14 PE v02-00