Jolanta Herczyk Andrzej Rożnowicz. Edukacja regionalna dziedzictwo kulturowe w regionie

Transkrypt

1 Jolanta Herczyk Andrzej Rożnowicz Edukacja regionalna dziedzictwo kulturowe w regionie Program dla szkoły podstawowej dla klas I-VI USTROŃ

2 SPIS TREŚCI I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU 3 II CELE EDUKACYJNE 5 IV TREŚCI NAUCZANIA KLASA IV-VI 9 V PRZEWIDYWANE EFEKTY KOŃCOWE 13 VI LITERATURA, Z KTÓRĄ WARTO SIĘ ZAPOZNAĆ 14 2

3 I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU Program niniejszy został sformułowany w oparciu o Podstawę programową kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych i jest zgodny z dokumentami MEN Dziedzictwo kulturowe w regionie" oraz ustawą o Systemie Oświaty. Główną ideą programu Jest odejście od systemu klasowo-lekcyjnego i od encyklopedycznego przekazu wiadomości. Wiedza ucznia powinna mieć charakter funkcjonalny i prowadzić do umiejętności wyszukiwania i doboru informacji, jak również kształtować samodzielność, logiczne myślenie i nawyk samokształcenia. Program ma służyć nauczycielom-wychowawcom i nauczycielom przedmiotów według potrzeb środowiska klasowego, szkolnego, rodzinnego ucznia i społeczności, w której funkcjonuje. Jest przyjazny nauczycielowi, ponieważ daje możliwość uczenia i wprowadzania treści w sposób twórczy, umożliwiając jednocześnie dostosowanie sposobów i materiałów nauczania do możliwości percepcyjnych dzieci, mając jednocześnie na uwadze skuteczność i efektywność pracy z uczniem. Nauczyciel powinien pełnić w procesie kształcenia i wychowania rolę przewodnika. To właśnie nauczyciel- przewodnik winien stwarzać odpowiednie warunki, dzięki którym uczniowie mogą samodzielnie odkrywać i szukać rozwiązań. Dobór właściwych metod nauczania i warunki pracy wprowadzają pozytywne relacje między wychowawcą i uczniem, rodzą wzajemne zaufanie, uczą pracy zespołowej. Sprawiają, że zajęcia mają charakter motywujący i są dostosowane do różnych stylów uczenia. Stworzony przez nas program przede wszystkim powinien jednak służyć ciekawemu świata, otwartemu na wiedzę i aktywnemu dziecku. Realizacja programu powinna stworzyć możliwość zapoznania się z własnym dziedzictwem kulturowym. Wprowadzać w tradycję kultury narodowej i europejskiej. Przygotowywać do aktywnego i twórczego uczestniczenia w życiu kulturalnym własnego regionu, a nade wszystko zaś, uczyć szacunku dla kultury rodzimej i innych kultur. Kształtować postawę patriotyzmu i poczucia przynależności do środowiska lokalnego, regionu, narodu, a wreszcie społeczności międzynarodowej. Do przedstawienia zawartości programu wykorzystano ujęcie tabelaryczne w przekonaniu, iż zapewni ono czytelność, wygodę i przejrzystość podczas korzystania. Do zagadnień i tematyki zajęć dostosowano szereg zadań edukacyjnych, które można modyfikować w zależności od potrzeb. Program zakłada współpracę zespołów przedmiotowych wynikającą z zaproponowanego sposobu realizacji zagadnień i tematyki zajęć. Przy zaproponowanym sposobie realizacji celów programowych kierowano się zasadą stopniowania trudności, rozpoczynając od najprostszych zadań i stopniowo przechodząc do realizacji coraz trudniejszych elementów. Zachowanie kolejności realizacji haseł programowych nie jest obligatoryjne na poziomie danej klasy. Istnieje również możliwość doboru treści w zależności od zainteresowań uczniów. 3

4 Te same tematy i zagadnienia powtarzają się i są systematycznie coraz bardziej pogłębiane bez przerywania ciągłości, w celu stopniowego poszerzania wiedzy i umiejętności ucznia. Program ułożony został z myślą o Regionie Cieszyńskim i miejscowości, w której pracujemy. Nauczyciele z innych terenów Polski mogą go potraktować jako plan ramowy i zmieniać tematykę zajęć oraz sposób realizacji. Mamy nadzieję, że korzystanie z zaproponowanego przez nas programu przyniesie wiele satysfakcji zarówno uczniom, jak i nauczycielom. Autorzy 4

5 II CELE EDUKACYJNE Chcemy, aby uczniowie naszego regionu po ukończeniu szkoły podstawowej: poznali i zainteresowali się kulturą i tradycjami własnego regionu i jej związkami z kulturą narodową i europejską; byli świadomi własnej tożsamości narodowej i kształtowali więzi oparte na wspólnocie historycznej, kulturowej i terytorialnej; rozwijali w sobie postawy patriotyczne związane z tożsamością kultury regionalnej i narodowej; dostrzegali i pogłębiali kulturowe wartości rodzinne w powiązaniu z kulturą wspólnoty lokalnej; rozumieli znaczenie związków łączących tradycje rodzinne z tradycjami regionu i potrafili rozwijać więź uczuciową ze swój ą miejscowością i regionem; zostali przygotowani do pełnienia określonych ról w rodzinie i społeczeństwie; właściwie interpretowali wydarzenia z kręgu rodzinnego, środowiska lokalnego i narodowego; zostali przysposobieni do uczestnictwa w kulturze, dostrzegali ciągłość jej rozwoju i trwałość ludzkich osiągnięć; byli otwarci na różnorodność kultur i ludzkich postaw; potrafili korzystać z dorobku kulturowego; zostali wyposażeni w wiedzę o człowieku, życiu i świecie z perspektywy tradycji i współczesności; nabyli umiejętność korzystania z kronik, roczników, czasopism regionalnych i innych źródeł informacji. 5

6 Zagadnienia Tematyka zajęć 1. Moja rodzinna miejscowość położenie i jej dzielnice. 2. Mała ojczyzna i region. Sposób realizacji Klasa I Klasa II Klasa III Wycieczka po Zapoznanie się z Gazetka Jak najbliższej okolicy. ważniejszymi wygląda moja obiektami miejscowość?" znajdującymi się w Ustroniu. Spotkanie z gawędziarzem w stroju regionalnym. Poznanie zwyczajów, muzyki, tańców i ubiorów. Wykonanie ze szmatek Ustroniaczka" - symbolu miasta. Układanie słów do melodii piosenek regionalnych. Zaprojektowanie i wykonanie proporczyka swojego regionu. I Moja miejscowość i jej historia II Nasza miejscowość w Polsce i za granicą. 3. Uwarunkowania geograficzne i rozwój tradycyjnej gospodarki. 4. Dzieje mojej miejscowości Spotkanie z górnikiem. Zapoznanie z legendami o powstaniu miasta Ustronia. 5. Moja rodzina. Wykonanie rysunku na temat Moja rodzina". 6. Poznanie zabytków kultury i poszukiwanie śladów przeszłości. 7.Przyroda i krajobraz. 8.Związki naszej miejscowości z kulturą, historią i gospodarką Polski. Zwiedzanie zabytkowego kościółka Św. Anny w Ustroniu- Nierodzimiu. Pogadanka nauczyciela historii na temat pracy i dawnego budownictwa na naszym terenie. Wykonanie herbów miasta Ustronia - technika dowolna. Uzupełnianie drzewa genealogicznego swojej rodziny. Wycieczka szlakiem starych budynków, młynów, kuźni i kościołów. Wycieczka: Ścieżka ekologiczna - Skalica" Tradycje innych regionów Polski"- czytanie fragmentów opowieści o polskiej kulturze ludowej. Czytanie baśni i legend pochodzących z różnych regionów. Wyjazd do Muzeum Regionalnego Stara zagroda". Zapoznanie z fragmentami dokumentów historycznych dotyczących powstania naszego miasta. Wyszukiwanie pamiątek rodzinnych -wystawa. Fotoreportaż o zabytkach naszego miasta - układanie podpisów pod zdjęciami. Korzyści ze współpracy gospodarczej z regionami naszego kraju - mapka. 6

7 III Codzienne życie rodziny. IV Tradycje, zwyczaje, obrzędy. 9.Europejskie tradycje kulturowe. 10.Ustrońska rodzina dawniej i dziś. 11.Religie i obrzędy religijne. 12.Obecne zajęcia ludności. 13. Życie kulturalne w naszym mieście. 14. Święta religijne i związane z nimi zwyczaje. 15. Tradycje związane z porami roku. 16. Rocznice narodowe i lokalne. Prezentacja miast partnerskich. Wystawka - Zdjęcia rodziny wielopokoleniowej" Wystawa folderów z miast partnerskich. Rysunek - Życie dawniej i dziś w naszych rodzinach" na podstawie rozmowy z dziadkami. Gazetka ścienna o współpracy z miastami partnerskimi. Nagranie wywiadu z osobą ze starszego pokolenia według przygotowanych przez klasę pytań. Konkurs rysunkowy Obrzędy religijne w moim regionie". Mój wymarzony zawód" - praca wykonana techniką kolażu, na podstawie oglądanych ilustracji. Zgromadzenie widokówek, prospektów i informatorów dotyczących Ustronia jako miasta uzdrowiskowego i turystycznego - wykonanie zakładki. Kim chciałbym zostać w przyszłości?" - odgrywanie scenek dramowych. Udział w imprezach: Dzieci dzieciom, dzieci rodzicom", w występach regionalnych zespołów dziecięcych, w imprezie miejskiej z okazji Dnia Dziecka - Ustroniaczek". Wyjazd do kina. Wyjazd do teatru im. A. Mickiewicza w Cieszynie. Współpraca z MDK Prażakówka". Dzień Wszystkich Świętych - pomoc w sprzątaniu cmentarzy. Przygotowanie Wigilijki klasowej. Udział w jasełkach. Nauka kolęd i pieśni adwentowych - Ekumeniczny Koncert Kolęd. Ubieranie choinki. Malowanie pisanek. Dożynki - udział wspólnie z rodzicami. Wieczór andrzejkowy - zabawa szkolna. Topienie Marzanny. Sobótka - wspólne ognisko. Noc Świętojańska - przygotowanie i puszczanie wianków. Szkubaczki - wydzieranka. Udział w uroczystościach organizowanych przez Urząd Miejski i szkoły: 9 Listopada - rocznica rozstrzelania mieszkańców Ustronia. Święto Niepodległości. Rocznica Wyzwolenia Ustronia. Święto Konstytucji 3 Maja. Święto Patrona Szkoły. Powstanie Śląskie. 7

8 V Sylwetki ludzi, którzy rozsławili naszą miejscowość. 17. Wierzenia, wróżby, przepowiednie, przesądy, leczenie. 18. Specyfika folkloru naszego regionu. 19. Gwara w codziennym użytku. 20. Wybitni Ustroniacy. Omówienie przysłów z naszego regionu. Nauka piosenek regionalnych. Przedstawienie tekstów gwarowych. Patron naszej szkołyprzybliżenie sylwetki Józefa Kreta poprzez oglądanie szkolnej wystawy. Wróżby i przesądy - wywiad ze starszym pokoleniem. Wycieczka Pętlą Beskidzką. Rozmawiamy gwarą - konkurs na najlepszy dialog Dzieła twórców ludowych. Wykonanie rzeźby w mydle. Haftowanie serwetek. Nauka gry melodii ludowych na flecie. Wykonanie listownika lub chwastnika. Zwiedzanie Muzeum Koronkarstwa w Koniakowie. Konkurs znajomości gwary - tłumaczenie. Sylwetka Jana Cholewy walczącego o wolność i niepodległość Polski złożenie kwiatów pod pomnikiem. 8

9 III TREŚCI NAUCZANIA KLASA IV-VI Zagadnienia I Historia rodziny i mojej miejscowości. II Charakterystyka historyczna i geograficzna. Tematyka zajęć l. Moja rodzina - pochodzenie i losy 2. Praca i zawody członków rodziny. 3. Uroczystości rodzinne. 4. Pochodzenie nazwy miejscowości. 5. Moja rodzinna miejscowość - położenie i jej dzielnice. 6. Mała ojczyzna i region. 7. Symbole miasta i regionu. 8. Dzieje mojej miejscowości. 9. Uwarunkowania geograficzne i rozwój tradycyjnej gospodarki. 10. Specyfika budownictwa i folkloru. Sposób realizacji Klasa IV Klasa V Klasa VI Wykonanie drzewa Nagranie piosenek Zbiór tradycji i genealogicznegotechnika śpiewanych w zwyczajów dowolna. czasie uroczystości rodzinnych-opis. rodzinnych. Praca moich rodziców" - wyklejanka. Opowiadanie: Jaki zawód mi się najbardziej podoba?" Wyszukiwanie pamiątek rodzinnych - wystawa. Praca ze słownikiem regionalnym. Praca ze słownikiem etymologicznym. Gazetka ścienna - Ustroń w oczach ucznia". Zapoznanie z twórczością Zofii Kossak-Szczuckiej. Zapoznanie z życiem i twórczością poetki Wandy Mider. Dyskusja: Czy praca moich rodziców jest potrzebna?" Moja własna legenda wyjaśniająca pochodzenie nazw: Ustroń, Nierodzim. Zapoznanie z życiem i twórczością poetki Emilii Michalskiej. Konkurs recytatorski wierszy poetów regionalnych. Wyjazd na występy zespołów Równica" i Czantoria". Wykonanie symboli Wykonanie Artykuł do Kroniki Ustronia symboli Ustronia Szkolnej na temat i Nierodzimia (herb, i Nierodzimia oraz powstania symboli flaga, Ustroniaczek). ich opis. miasta i regionu. Konkurs znajomości historii Ustronia. Ilustracja z opisem. Makieta. Informator. Zwiedzanie Muzeum Kuźnictwa i Hutnictwa (coroczna zmiana ekspozycji). Zwiedzanie kościołów, starych budynków, kuźni, młynów i warsztatów. 9

10 III Moja miejscowość w Polsce i za granicą. IV Historia, tradycje i obyczaje. 11. Poznanie zabytków kultury i poszukiwanie śladów przeszłości. 12. Przyroda i krajobraz. 13. Związki naszej miejscowości z kulturą i historią Polski. 14. Związki naszej miejscowości z gospodarką Polski. 15. Europejskie tradycje kulturowe. 16. Kontakty z miastami partnerskimi. 17. Ustrońska rodzina dawniej i dziś. Gromadzenie fotografii dotyczących zabytków najbliższej okolicy. Opis wybranych zabytków znajdujących się w Ustroniu. Wykonanie makiety. Wycieczka na Równicę. Prezentacja: Jestem przewodnikiem po mojej miejscowości. Wycieczka na Małą Wycieczka na Czantorię. Czantorię. Zwiedzanie zabytków Cieszyna (m.in. Studnia Trzech Braci, Wieża Piastowska itp.) Zwiedzanie Muzeum Zwiedzanie Zofii Kossak Muzeum w Górkach Wielkich. Beskidzkiego Czytanie Legend w Wiśle. Nauka śląskich" pieśni związanych G.Morcinka. z Powstaniami Powstanie Śląskie Śląskimi. i plebiscyt w poezji i sztuce - przygotowanie materiałów. Śląskiego. Zwiedzanie Muzeum im. Gustawa Morcinka. Zapoznanie z historią Powstań Śląskich. Przygotowanie Akademii w rocznicę III Powstania Ilustrowanie mapy wybranego regionu - konkurs międzyklasowy Zawody mieszkańców naszego miasta, konkurs rysunkowy. Oglądanie albumów i słuchanie piosenek ludowych z innych krajów. Tradycje zawodu górniczego i hutniczego na naszym terenie i powiązania z Górnym Śląskiem "-pogadanka. Oglądanie filmów wideo z odwiedzin w miastach partnerskich. Górnicze motywy w twórczości G.Morcinka" - wystawa. Dyskusja: Wpływ Europy na naszą kulturę". Zwiedzanie Oddziału Muzeum Zbiory M. Skalickiej". Spotkanie z przedstawicielem Towarzystwa Kontaktów z Zagranicą. Rysunek przedmiotów używanych dawniej i dzisiaj. Rozmowa ze starszym i młodszym pokoleniem (dziadkowie, rodzice i rówieśnicy). Wywiad z Dyrektorem Muzeum Regionalnego. Urządzenie kącika regionalnego (strój, wyposażenie, opowiastki gwarowe, portrety, itp.). 10

11 18. Odzyskanie niepodległości przez Polskę. 19. Walka Ustroniaków z okupantem hitlerowskim. Młodzi ludzie też walczyli o niepodległość" - gazetka ścienna. Złożenie kwiatów pod pomnikiem pomordowanych mieszkańców Ustronia. Przygotowanie uroczystej Akademii z okazji Święta Niepodległości. Spotkanie z kombatantami. Dyskusja: Jestem legionistą-moja postawa patriotyczna". Organizacja Akademii z okazji Rocznicy Wyzwolenia Ustronia. V Historia i funkcja szkoły 20. Rocznice narodowe i lokalne. 21. Religie i obrzędy religijne. 22. Święta religijne i związane z nimi zwyczaje. 23. Tradycje związane z porami roku. 24. Wierzenia, wróżby, przepowiednie, przesądy, leczenie. 24. Wierzenia, wróżby, przepowiednie, przesądy, leczenie. 26. Udział szkoły w życiu miejscowości. 27. Codzienne życie społeczności szkolnej. Przygotowanie Akademii z okazji Święta Niepodległości. Uczczenie Święta Patrona Szkołypomoe przy organizacji festynu szkolnego. Organizacja Akademii z okazji uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Spotkanie z księżmi wyznania katolickiego i ewangelickiego. Opieka nad opuszczonymi grobami. Organizacja Ekumenicznego Wieczoru Kolęd. Wystawienie jasełek. Przygotowanie i uczestnictwo w Wigilijce klasowej. Indywidualny udział w dożynkach. Organizacja Andrzejkowego Wieczoru. Wykonanie i topienie Marzanny. Gromadzenie starych przysłów i tworzenie nowych. Zapoznanie z życiem i twórczością patrona szkoły. Ilustracja: Przyroda wiosną. Opracowanie kalendarza przysłów, przepowiedni i przesądów. Czym Józef Kret zasłużył sobie na miano Patrona Szkoły?" - opowiadanie twórcze. Topienie Marzanny" - dyskusja na temat historii i tradycji. Wykonanie zielnika. Opis zwyczajów ludowych - śmigus (karwacze), dyngus, szkubaczki. Wywiad z osobami pamiętającymi Józefa Kreta. Akcja - Sprzątamy Świat. Udział w organizacji imprez szkolnych i środowiskowych. Opowiadanie: Mój najlepszy szkolny kolega. Opis przyjaciela. Scenki dramowe o szkolnej przyjaźni. 11

12 28. Władze miasta i organizacja życia mieszkańców. 29. Życia kulturalne w naszej miejscowości. Spotkanie z radnym Ustronia. Wyjazd do kina. Wykonanie wizytówki naszego miasta. Folder - Ustroń miastem turystycznym". 30. Gwara w codziennym użytku. Konkurs czytania tekstów gwarowych. Recytacja wierszy pisanych gwarą. Układanie ilustrowanego słownika gwarowego. VI Mieszkańcy na tle regionu. 31. Możliwość nauki i pracy. 32. Udział mieszkańców w rozwoju miejscowości i regionu. Dyskusja: Zawody naszych rodziców''. Poznajemy nazwiska ludzi zasłużonych dla naszego miasta - zapoznanie się z rocznikami Kalendarzy Ustrońskich". Jaki zawód pragnę zdobyć?" - folder. Twórczość Oswalda Szczurka, Jana Szczepańskiego i Jana Nowaka - praca w grupach, prezentacja z wykorzystaniem Internetu. Kim chciałbym zostać w przyszłości?" spotkanie z przedstawicielami różnych zawodów. Działalność Józefa Pilcha udział w konkursie miejskim. 12

13 IV PRZEWIDYWANE EFEKTY KOŃCOWE Uważamy, że aby założone przez nas cele zostały zrealizowane, uczniowie powinni: posiąść podstawową wiedzę o regionie, narodzie i Europie; znać ważniejsze daty i wydarzenia historyczne związane z naszym regionem i krajem; znać symbole narodowe wybranych państw i instytucji międzynarodowych; dostrzegać wpływ wartości związanych z kulturą regionu na życie poszczególnych ludzi; prezentować wybitne postacie naszego regionu i podejmować próbę oceny ich dokonań; przedstawiać sytuację ludzkości lokalnej w walce o odzyskanie niepodległości; wyszukiwać pozapodręcznikowe źródła wiedzy regionalnej (pamiątki rodzinne, pocztówki, prasa, albumy, filmy, sztuki teatralne, literatura) oraz na ich podstawie przygotowywać informacje na określony temat; podczas prezentowania własnego regionu, jego walorów i cech wyróżniających stosować różnorodne techniki; działać na rzecz ochrony regionalnego dziedzictwa kulturowego i brać udział w lokalnych inicjatywach kulturalnych; rozpoznawać cechy charakteryzujące region (tańce, śpiew, stroje, tradycje itp.); świadomie i aktywnie uczestniczyć w życiu wspólnoty lokalnej, w zachowaniu i pomnażaniu dziedzictwa kulturowego; odczytywać związki łączące tradycję rodzinną i kształtować poczucie więzi ze społecznością lokalną i regionem; budować wypowiedzi z perspektywy świadka i uczestnika wydarzeń. 13

14 V LITERATURA, Z KTÓRĄ WARTO SIĘ ZAPOZNAĆ 1. Bogdan Suchodolski, Dzieje kultury polskiej. Wydawnictwo Interpress, Warszawa Historia Śląska (opr. Zbiorowe) PAN, Wrocław Kazimierz Popiolek, Śląskie dzieje, PWN Warszawa-Kraków Mieczysław Tobiasz, Pionierzy odrodzenia narodowego i politycznego na Śląsku, Katowice Jerzy Pośpiech, Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, Instytut Śląski w Opolu Jan Tacina, Śląskie tańce ludowe, Bielsko-Biała Aleksander Widera, Od Cieszyna do Gogolina (Gawędy, baśnie, legendy) Instytut Śląski w Opolu Franciszek Popiołek, Historia osadnictwa w Beskidzie Śląskim Wydawnictwo Instytutu Śląskiego Śląsk Cieszyński. Geografia i przyroda. Macierz Ziemi Cieszyńskiej, Cieszyn Franciszek Popiołek, Studia z dziejów Śląska Cieszyńskiego, Śląski Instytut Naukowy w Katowicach Jan Wantła, Karty z dziejów ludu Śląska Cieszyńskiego, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza Robert Mrózek, Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego, Katowice Józef Golec, Stefania Bojda, Słownik biograficzny Ziemi Cieszyńskiej, Cieszyn Józef Ondrusz, Przysłowia i przemówienia ze Śląska Cieszyńskiego, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław Kalendarz Beskidzki 1.1-7, Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Białej 16. Zwyczaje na Śląsku Cieszyńskim 17. Wybór źródeł do dziejów Ustronia t. 1-2, Polskie Towarzystwo Historyczne oddział w Cieszynie Pamiętniki Ustrońskie , Towarzystwo Miłośników Ustronia 19. Kalendarz Ustroński t