Komórki macierzyste izolowane z miazgi ludzkiego zęba-przegląd piśmiennictwa.

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Komórki macierzyste izolowane z miazgi ludzkiego zęba-przegląd piśmiennictwa."

Transkrypt

1 Komórki macierzyste izolowane z miazgi ludzkiego zęba-przegląd piśmiennictwa. Wprowadzenie Komórki macierzyste o mezenchymalnym rodowodzie znajdują coraz szersze zastosowanie do sterowanej regeneracji tkanek dlatego wyzwaniem współczesnej stomatologii staje się wykorzystanie komórek macierzystych izolowanych z miazgi ludzkiego zęba do sterowanej regeneracji zębiny. Właściwie kontrolowana stymulacja środowiska hodowli komórkowej inicjuje różnicowanie komórek macierzystych miazgi zęba w odontoblasty. Fazy rozwoju zawiązka zębowego Noworodek rodzi się bez widocznych śladów zapowiadających pojawienie się zębów w jamie ustnej. Dopiero w połowie pierwszego roku życia rozpoczyna się wyrzynanie tzw. zębów mlecznych na zewnątrz błony śluzowej dziąseł. Jakkolwiek u noworodka nie widać zębów w jamie ustnej, tym niemniej rozwijają się one już we wczesnym życiu embrionalnym i można powiedzieć, że u człowieka rozwój narządu zębowego trwa od 5-6 tygodnia życia zarodkowego do około 20 roku. Umownie proces ten podzielić można na kilka okresów: 1) tworzenie się zawiązków zębowych, 2) różnicowanie się tkanek swoistych zęba (zębiny, szkliwa, miazgi), 3) modelowanie korzenia, 4) wyrzynanie się zębów. Różnicowanie się narządu szkliwotwórczego można podzielić na kilka faz: 1) stadium, listewki zębowej pierwotnej, 2) powstawanie listewki zębowej przedsionkowej i wtórnej, 3) powstawanie właściwych narządów szkliwotwórczych (tzw. pąków lub pęcherzyków szkliwnych), 4) stadium czapeczki, 5) stadium dzwonu. W dalszym etapie powstaje woreczek i tworzy się pęcherzyk zębowy. Miazga zęba ( pulpa dentis) powstaje z mezenchymatycznej brodawki, wpuklonej do wnętrza narządu szkliwotwórczego. Odontoblasty na obwodzie brodawki powstają pod wpływem narządu szkliwotwórczego. We wnętrzu brodawki na uwagę zasługują obfite włókna retikulinowe, o przebiegu odśrodkowym, w kształcie delikatnych spirali- tzw. włókna Korffa. Fibroblasty miazgi tworzą w typowy sposób elementy, z których pozakomórkowo powstają włókna kolagenowe. Obfite krwionośne naczynia włosowate leżą początkowo w bezpośrednim otoczeniu odontoblastów, zaś z chwilą rozpoczęcia przez te komórki czynności wydzielniczej, odsuwają się od ich podstawy, tak, że w miazdze dojrzałej, bezpośrednio pod odontoblastami znajduje się strefa ubogo unaczyniona, zawierająca natomiast sploty nerwowe. Odontoblasty pokrywające miazgę w korzeniach zębów tworzące zębinę korzeniową nie wykazują znacznej różnicy w porównaniu z odontoblastami w jamie korony. Charakterystyka miazgi Miazga jest pozostałością brodawki zębowej z okresu powstawania zębów. Wypełnia ona jamę zęba i przez otwór wierzchołkowy korzeni łączy się z ozębną. Wyróżniamy miazgę koronową, wypełniającą koronę i miazgę korzeniową, wypełniającą kanał zęba.

2 Struktura miazgi podobna jest do tkanki łącznej galaretowatej dojrzałej. Zawiera ona dużą ilość substancji zasadochłonnej zbudowanej z proteoglikanów, glikoprotein, glikolipidów. Jest to substancja podstawowa miazgi, w której znajdują się komórki i która jest miejscem transportu pokarmu i metabolitów. Zakłócenie tego transportu, może występować z wiekiem i w różnych schorzeniach. Powoduje także zmiany metaboliczne wpływające na funkcje znajdujących się tam komórek oraz na nieregularność w odkładaniu substancji mineralnych. W miazdze zęba wyróżnia się trzy warstwy: 1) warstwa odontoblastów- warstwa zewnętrzna, 2) warstwa jasna, pośrednia, tzw. pas Weila 3) miazga właściwa. Warstwę zewnętrzną- warstwę odontoblastów stanowią komórki zębinotwórcze ułożone w kilka szeregów tworząc nabłonek wielorzędowy. W warstwie tej znajdują się końcowe rozgałęzienia włókien nerwowych, mogą też występować sploty naczyń włosowatych. Drugą warstwę stanowi warstwa jasna- pas Weila. Jest to warstwa ubogokomórkowa zawierająca pojedyncze fibroblasty oraz naczynia i nerwy tworzące splot pododontoblastyczny (splot Raszkowa). Warstwa ta uważana jest za miejsce uaktywnienia (mobilizacji) komórek, które następnie różnicują się w odontoblasty, jeśli zostaną one uszkodzone. Przez pas Weila przechodzą też włókna spiralne Korffa, wypustki miazgowe odontoblastów, nerwy bezrdzenne wchodzące do kanalików zębiny a wywodzące się ze splotu Raszkowa. Warstwę trzecią, bogatokomórkową tworzy miazga właściwa. Występują w niej komórki mezenchymatyczne oraz fibroblasty o kształcie gwiaździstym, kulistym i wrzecionowatym. Komórki te swoimi wypustkami łączą się między sobą. Oba te rodzaje komórek mogą różnicować się w odontoblasty. Ponadto w miazdze właściwej występują komórki, które biorą udział w reakcjach odpornościowych organizmu: makrofagi, limfocyty, komórki plazmatyczne oraz komórki tuczne. Liczba tych komórek jest zmienna w zależności od stanu czynnościowego miazgi, wzrastając w stanach zapalnych. W miazdze właściwej znajduje się szczególny układ włókien: włókna kolagenowe tworzące sieć oraz włókna srebrochłonnewłókna Korffa leżące bardziej odwodowo i przebiegające spiralnie. Odontoblasty Odontoblasty położone są na powierzchni miazgi tworząc jej zewnętrzną warstwę. Wykazano, że na powierzchni 1mm² występuje około odontoblastów. Tworzą one pojedynczą warstwę, a ich jądra komórkowe układają się na różnych poziomach tworząc w ten sposób nabłonek wielorzędowy. Znacznie mniej odontoblastów znajduje się w korzeniu zęba, co powoduje mniejsze stłoczenie tych komórek i bardziej regularny układ w nabłonku. Odontoblasty zawierają owalne jądro, położone przeważnie u podstawy komórki, które posiada kilka jąderek. Ponad jądrem znajduje się dobrze rozwinięty aparat Golgiego, a w szczytowej części komórki gromadzą się liczne mitochondria oraz siateczka śródplazmatyczna ziarnista. Odontoblasty są komórkami czynnymi- biorą udział w tworzeniu substancji podstawowej zębiny i jej wapnieniu. Wytworzona przez nie substancja organiczna, w postaci niezmineralizowanej warstwy prezębiny odkłada się w części szczytowej komórek, pomiędzy ich wypustkami cytoplazmatycznymi. Ta prezębina ulega następnie mineralizacji. Odontoblasty syntetyzują prokolagen, który na biegunie wydzielniczym komórki, uwalnia się do macierzy zębiny tworząc włókna kolagenowe. Oprócz prokolagenu syntetyzują do macierzy glikoproteiny i proteoglikany. Odontoblasty zachowują zdolność wytwarzania zębiny przez cały okres życia.

3 Komórki macierzyste zlokalizowane w niszach okołonaczyniowych w miazdze zęba jako źródło przyszłych odontoblastów Okres życia odontoblastów jest ograniczony i ściśle określony. Po zakończeniu procesu odontogenezy jedynym rezerwuarem struktur komórkowych w zębie pozostaje miazga. W badaniach Shi i Gronthosa (1) wykazano wzmożoną obecność komórek macierzystych w ścianach naczyń krwionośnych oraz perineurium otaczających wiązki nerwów, ale nie były one obecne w dojrzałej warstwie odontoblastów ani w tkance włóknistej. Rodzaje komórek macierzystych Komórki macierzyste dorosłych organizmów można podzielić, uwzględniając zarówno nisze, które zajmują, jak i pochodzenie z odpowiedniego listka zarodkowego. Wyróżnia się Komórka macierzysta to komórka mająca zdolności do podziału- samoodnowy przez nieograniczony czas, często przez cały okres życia organizmu, natomiast pod wpływem działania odpowiednich bodźców może się zróżnicować w wiele typów komórek budujących organizm. Komórka macierzysta jest multipotentna, gdyż może wyspecjalizować się w więcej niż jeden typ komórek potomnych, pluripotentna, gdy różnicuje się we wszystkie typy dojrzałych komórek pochodzących z trzech listków zarodkowych lub totipotentna, zdolna do utworzenia całego organizmu i łożyska (2,3,4,5). Totipotentnymi komórkami macierzystymi są blastomery wchodzące w skład dzielącej się zygoty (5). Dobrym przykładem komórek pluripotentnych są embrionalne komórki macierzyste pochodzące z najwcześniejszego stadium rozwoju zarodka- blastocysty- mogą się różnicować we wszystkie trzy listki zarodkowe i pochodzące z nich komórki tkanek (6,7,8,9). Dojrzałe komórki macierzyste występujące w tkankach organizmu są unipotentne. Oznacza to, że są zdolne do różnicowania w prawidłowych warunkach jedynie w obrębie jednej linii komórkowej. Wszystkie komórki macierzyste wykazują ekspresje genu Bcrp1, którego produkt odpowiada za utrzymanie komórek w stanie niezróżnicowanym (10). Należy odróżnić komórkę macierzystą od komórki progenitorowej, która jest częściowo zróżnicowana i dzieli się, wytwarzając komórki potomne również zróżnicowane (3, 11). Dojrzałe komórki macierzyste odnaleziono między innymi w szpiku kostnym, krwi obwodowej, rogówce, siatkówce, miazdze zębowej, wątrobie, skórze, trzustce i przewodzie jelitowym. Komórki macierzyste w tkankach są rzadkie. W szpiku kostnym np. występują z częstością 1/ /15000 (3, 12). Wykazują natomiast plastyczność. Termin ten oznacza, że komórka macierzysta jednej tkanki może różnicować się w dojrzałą komórkę innej tkanki in vitro (35). Potwierdzając ten fakt, udowodniono, że komórki macierzyste krwi pochodzenia mezodermalnego mogą utworzyć miocyty, także mezodermalne, a także wywodzące się z ektodermy, neurony (3,11). Przeprowadzone pod tym kątem badania obaliły tezę, iż tylko embrionalne komórki macierzyste są zdolne do różnicowania się w komórki więcej niż jednej tkanki. Embrionalne komórki macierzyste (ES- izolowane z węzła zarodkowego blastocysty ludzkiej) Embrionalne komórki macierzyste pochodzą z epiblastu blastocysty i stanowią wewnętrzna masę komórek tego stadium rozwojowego zarodka. Są zdolne do nieskończonej liczby symetrycznych podziałów bez różnicowania się; wykazują długi okres samoodnowy. Proces różnicowania embrionalnych komórek macierzystych prowadzi do powstania trzech listków

4 zarodkowych: endodermy, mezodermy, i ektodermy (6, 8, 13). Znana jest również ich zdolność do kolonizowania linii zarodkowej, z której w dojrzałym organizmie powstają oocyty i plemniki (14). Kolejną ważną cechą komórek ES jest klonogenność, co oznacza, że pojedyncza komórka daje początek kolonii genetycznie identycznych komórek potomnych mających cechy matczyne. Komórki ES zawierają i utrzymują pełen diploidalny zestaw chromosomów, jednakże nie wykazują inaktywacji drugiego z chromosomów X. Udowodniono, ze ekspresjonowany przez nie czynnik trankrypcyjny Oct-4 poprzez aktywację lub inhibicję docelowych genów utrzymuje je w stanie podziału bez różnicowania. Komórki te wykazują ekspresję antygenu SSEA-1 oraz fosfatazy zasadowej (6,8,9,13). Embrionalne komórki germinalne ( embrionalne komórki zarodkowe; EG- z pierwotnych komórek terminalnych gonad) Populacja tych komórek tworzy się podczas kształtowania gastruli, kiedy komórki embrionalne pnia migrują do grzebieni i tam osiadają. W prawidłowych warunkach rozwijają się w dojrzałe gamety (14, 15). Wśród cech różniących komórki EG i ES należy wymienić: - inne pochodzenie obu typów komórek macierzystych: epiblast blastocysty (ES) i grzebień gonadalny (EG). - stopień ich zróżnicowania. Uważa się, że embrionalne komórki zarodkowe w chwili osiedlenia w grzebieniu gonadalnym wykazują pewien stopień zróżnicowania w kierunku powstawania dojrzałych gamet. W hodowli laboratoryjnej utrzymywane są w stanie niezróżnicowanym jedynie do podziału, natomiast embrionalne komórki macierzyste przez dwa lata. Udowodniono również, że komórki te można utrzymywać w hodowli przez czas nieograniczony (14), - tworzenie potworniaków po podskórnym podaniu komórki myszy, które jest charakterystyczne tylko dla komórek ES ( istnieją prace dowodzące o tworzeniu potworniaków również przez komórki EG) (36), - warunku hodowli oraz czynniki utrzymujące komórki bez ich różnicowania, - wygląd utworzonych hodowli: płaskie i luźne agregaty komórek ES i okrągłe wielowarstwowe konglomeraty komórek EG (13,14). Zarodkowe komórki rakowe (EC- embrional carcinoma cells) Komórki EC są trzecim typem pluripotencjalnych, embrionalnych komórek macierzystych. Wywodzą się z grzebieni gonadalnych, a ich cechami charakterystycznymi są: heteroploidalność, duża aktywność czynnika transkrypcyjnego Oct-4 i telomerazy. Komórki EC są aneuploidalne, co czyni je niewłaściwym modelem dla badań prawidłowego rozwoju; są odpowiedzialne za powstawanie teratokarcinomy- nowotworu składającego się z różnorodnych tkanek pochodzących z trzech listków zarodkowych (16,17). Odnaleziono w nich komórki m.in.: chrząstki, kości, nabłonka płaskiego, neuroektodermy, mięśni itp. Komórki EC wyizolowane z nowotworu są hodowane na podłożach zawierających surowicę z dodatkiem lub bez warstwy odżywczej (18). Dotychczas najbardziej szczegółowo przebadano komórki macierzyste pochodzące ze szpiku kostnego, poszukując jednocześnie innych, bardziej dostępnych źródeł komórek macierzystych o mezenchymalnym fenotypie. Specyficzną cechą komórek macierzystych pochodzących ze szpiku kostnego (BMSC- Bone Marrow Stem Cells) jest ich heterogenność o czym świadczy różnorodność morfologiczna komórek pozyskanych z pojedynczych izolatów oraz różny potencjał proliferacyjny (19,20,21,22,23). Uważa się, że heterogenność populacji komórek macierzystych izolowanych ze wskazanego źródła świadczy o hierarchii różnicowania komórkowego, co

5 oznacza, ze jedynie niewielki odsetek (5-20%) populacji ma cechy komórek macierzystych, do których należą samoodnawianie oraz możliwość różnicowania w kierunku co najmniej 3 linii komórkowych. Multipotencjalne komórki macierzyste szpiku kostnego stymulowane przez środowisko zewnętrzne, różnicują się w kierunku chondrocytów, osteoblastów, komórek tłuszczowych, a nawet komórek nerwowych (20,21, 24,25). Uważa się, że kierunek rozwoju BMSC zależy od wyjściowego stopnia ich różnicowania oraz wpływy środowiska, w którym komórki poddaje się hodowli. Największą swoistość cech mezenchymalnych komórek macierzystych określa obecność receptora STRO-1 będącego specyficznym epitopem prezentowanym przez komórki mezenchymy (20,21). Dodatkowo do wyodrębnienia bardziej homogennej grypy wykorzystuje się receptory CD44, CD106, CD146 i 3G5. Natomiast eliminacje z populacji komórek hematopoetycznych oraz leukocytów, odbywa się z wykorzystaniem selekcji negatywnej na obecność receptorów CD14, CD34, CD45 (26). Badania ostatniej dekady wskazują, iż do celów badawczych w zakresie stomatologii łatwy w pozyskaniu jest materiał pochodzący z miazgi ludzkich zębów, zarówno stałych- DPSC (Dental Pulp Stem Cells), jak i mlecznych- SHED (Stem Cells from Human Exfoliated Deciduous teeth) (26). Komórki macierzyste miazgi zęba stałego oraz komórki macierzyste z miazgi zęba mlecznego wykazują nieco odmienne właściwości niż komórki BMSC (22). Komórki macierzyste z miazgi ludzkiego zęba stałego (DPSC) oraz mlecznego (SHED) Badania ostatnich lat potwierdziły, że komórki macierzyste wyekstrahowane z miazgi zęba stałego (DPSC) i mlecznego (SHED) wykazują wysoką plastyczność i potencjał do różnicowania w kierunku wielu linii rozwojowych w tym funkcjonalnych odontoblastów (27,28). W warunkach hodowli in vitro komórk DPSC wykazują szybkie tempo proliferacji (częste podziały komórkowe), zaś ich kolonie wytwarzają uwapnione struktury (26). Wykazano również, że DPSC po wszczepieniu na rusztowaniu HA/TCP (hydroksyapatyt/fosforan triwapniowy) pod skórę myszy bezgrasiczych (usunięcie grasicy zapobiega reakcji immunologicznej i odrzuceniu przeszczepu), wytwarzają tkankę zębinopodobną zawierającą kolagen typu I. DPSC posiadają markery typowe dla komórek macierzystych STRO-1 i CD34, mogą różnicować się także w osteoblasty, komórki endotelium i komórki nerwowe. Zatem mają charakter komórek multipotencjalnych (13, 14). Dokładniejsza analiza DPSC wskazuje, że komórki te umiejscowione są w obszarach okołonaczyniowych miazgi, i być może wywodzą się z perycytów komórek przydanki naczyń (28). Wyróżniającą cechą populacji DPSCs izolowanych z użyciem przeciwciał STRO-1 jest zdolność do regeneracji w warunkach In vivo kompleksu miazga-zębina, co potwierdzono ekspresją białka- DSP ( dentin sialoprotein), jedynego specyficznego markera zębiny. (23, 26, 29,30). Specyficzność DSP polega na fakcie, iż białko to ulega biosyntezie w zębinie w stężeniach setki razy wyższych aniżeli w jakkichkolwiek innych tkankach (31). Wyizolowano populację komórek SHED z miazgi zębów mlecznych. Komórki te, podobnie jak DPSC, zlokalizowane są w obszarach okołonaczyniowych miazgi. Charakteryzują się wyższym potencjałem proliferacyjnym częstszymi podziałami komórkowymi niż DPSC. Wykazują także intensywniejszą ekspresję genów związanych z wytwarzaniem macierzy zewnątrzkomórkowej, np. czynnika wzrostu fibroblastów, (ang. Fibroblast Growth Factor FGF) i transformującego czynnika wzrostu beta, (ang. Transforming Growth Factor TGF β). TGF β jest wytwarzany w reakcji na uszkodzenie tkanek i prawdopodobnie stanowi sygnał mobilizujący komórki macierzyste miazgi do przekształcania się w odontoblasty (32). Komórki SHED wysiane na rusztowania i wszczepione podskórnie myszom bezgrasiczym różnicują się do komórek sródbłonka naczyń oraz do odontoblastów (33,34).

6 Poznanie molekularnych mechanizmów różnicowania komórki skłania do podejmowania kolejnych prób wykorzystania komórek macierzystych pochodzenia mezenchymalnego sterowanej regeneracji tkanek. Dotychczas najbardziej szczegółowo przebadano komórki macierzyste pochodzące ze szpiku kostnego, poszukując jednocześnie innych, bardziej dostępnych źródeł komórek macierzystych o mezenchymalnym fenotypie.

7 Piśmiennictwo: 1. Shi S., Gronthos S.: Perivascular niche of postnatal mesenchymal stem cells in human bone marrow and dental pulp. J Bone Miner. Res 18, Sikora M. A., Olszewski W. L.: Komórki macierzyste- biologia i zastosowanie terapeutyczne. Postepy Hig Med. Dosw 2004, 58, Alison M. R., Poulsom R., Forbes S., Wright N. A.: An introduction to stem cells. Review J Pathol., 2002, 197, Blau H. M., Brazelton T. R., Weissman J. M.: The evolving concept of stem cell: entity of function. Cell 2001, 105, Cogle C. R., Guthrie S. M., Sanders R. C., Allen W. L., Scott E. W., Petersen B. E.: An overview of stem cell research and regulatory issues. Mayo Clin Proc 2003, 8, Bishop A. E., Lee D. K., Polak J. M.: Embrynic stem cells. Review. J Pathol., 2002, 197, Odorico J. S., Kaufman D. S., Thomson J. A.: Multilineage differentiation from human embryonic stem cell lines. Stem Cells 2001, 19, Pera M. F., Reubinoff B., Trounson A.: Human embryonic stem cells. J Cell Sci, 2000, 113, Verfaillie C. M., Pera M. F., Lansdorp P. M.: Stem Cells: Hype and Reality. Hematology 2002, 1, Zhou S., Schuetz J. D., Bunting K. D., Colepietro A. M.: The ABC transporter Bcrp1/ABCG2 is expressed in a wide variety of stem cell and is a molecular determinant of the side-population phenotype. Nat Med 2001, 7, Forbes S. J., Vig P., Poulsom R., Wright N. A., Alison M. R.: Adult stem cell plasticity: new pathway of tissues regeneration become visible. Clinical Science, 2002, 103, Pittenger M. F., Mackay A. M., Beck S. C, Jaiswal R. K., Douglas R., Mosca J. D., Moorman M. A., Simoetti D. W., Craig S., Marshak D. R.: Multilineage potential of adult human mesenchymal stem cells. Science 1999, 284, Smith A. G.: Embrio-derived stem cell: of mice and men. Ann Rev Cell Dev Biol 2001, 17, Thomson J. A., Odorico J. S.: Human embryonic stem cell and embryonic germ cell lines. Trends Biotechnol 2000, 18, Shamblott M. J., Axelman J., Littlefield J. W., Blumenthal P. D., Huggins G. R., Cui Y., Cheng L., Gearhart J. D.: Human embryonic germ cell derivatives express a broad range of developmentally distinct markers and proliferate extensively in vitro. Proc Natl Acad Sci USA, 200, 98,

8 16. Trounson A., Pera M.: Potential benefits of cell cloning for human medicine. Reprod Fertil Dev 1998, 10, Kucia M., Drukała J.: Postęp w metodach hodowli komórek dla transplantologii- komórki macierzyste. Post. Biol Komórki 2002, 2, Donovan P. J.: The germ cell- the mother of all stem cells. Int J Dev Biol 1998, 42, Kacprzyńska E., Maciejewska I.: Komórki macierzyste pochodzenia zębowego. Możliwość zastosowania we współczesnej stomatologii i potencjalne kierunki rozwojuprzegląd piśmiennictwa. Post. Biol. Komórki 2011, 38,3, Bianco P., Riminucci M., Gronthos S., Gehron Robey P.: Bone marrow stromal cells: nature, biology and potential application. Stem Cells 2001, 19, Gronthos S., Zanettino ACW, Hay SJ, Shi S, Graves SE, Kortesidis A, Simmons PJ.: Molecular and cellular characterization of highly purified stromal cells derived from human bone marrow. J Cell Sci 2003, 116, Huang GTJ, Gronthos S, Shi S: Mesenchymal stem cells derived from dental tissue vs. those from other sources: their biology and role in regenerative medicine. J Dent Res, 2009, 88, 9, Gronthos S., Brahim J., Li W, Fisher LW, Cherman N., Boyde A., Denbesten P., Robey G., Shi S.: Stem cells properties of human dental pulp stem cells. J Dent Res 2002, 81, Herzog EL, Cahi L, Krause DS.: Plasticity of marrow-derived stem cells. Blood 2003, 102, 10, Rosenbaum AJ, Grande DA, Dines JS.: The use of mesenchymal stem cells In tissue engineering. Organogenesis 2008, 4, 1, Gronthos S, Mankani M, Brahim J, Robey PG, Shi S.: Postnatal human dental pulp stem cells (DPSCs) in vivo and in vitro. Proc Natl Acad Sci USA 2000, 97, 25, Miura M., Gronthos S., Zhao M., Lu B., Fisher LW, Robey PG, Shi S.: Shed: stem cells from human exfoliated deciduous teeth. Proc Natl Acad Sci USA 2003, 100, Shih S., Gronthos S.: Perivascular niche of postnatal mesenchymal stem cells in human bone marrow and dental pulp. J Bone Miner. Res 2003, 18, Sloan A. J., Waddington R. J. :Dental pulp stem cells: what, where, how? Int J Paediatr Dent 2009, 19, 1, Zhang Y.D., Liu Y., Zhang H.Y., Li W.H., Shi S., Le A.D., Wang S.L.: Stem cells from deciduous tooth repair mandibular defect in swine. J Dent Res 2009, 88, 3,

9 31. Qin C., Brunn J.C.,Cadena E., Ridalla A., Tsujigiwa H., Nagatsuka H., Nagai N., Butler W. T.: The expression od dentin sialophoprotein gene in bone. J Dent Res 2002, 81, 6, Sloan A. J., Perry H., Matthews J B., Smith A J.: Transforming growth factor-beta isoform expression in mature human healthy and carious molar teeth. Histochem J 2000, 324: Sakai V. T., Zhang Z., Dong Z., Neiva K.G., Machado M.A., Shi S., Santos C. F., Nör J. E.: SHED differentiate into functional odontoblasts and endothelium. J Dent Res 2010, 898: Cordeiro M.M., Dong Z., Kaneko T., Zhang Z., Miyazawa M., Shi S., Smith A. J., Nör J. E.: Dental pulp tissue engineering with stem cells from exfoliated deciduous teeth. J Endod 2008, 34, 8: Mariani S. M.: Stem Cells: Dream or Reality? Highlight from the American Society of Hematology 44 th Annual Meeting; Philadelphia USA Conference Report Donovan P. J.: The germ cell- the mother of all stem cells. Int J Dev Biol 1998, 42,

POSTÊPY BIOLOGII KOMÓRKI TOM 38 2011 NR 3 (467 473) KOMÓRKI MACIERZYSTE POCHODZENIA ZÊBOWEGO 467 KOMÓRKI MACIERZYSTE POCHODZENIA ZÊBOWEGO. MO LIWOŒCI ZASTOSOWANIA WE WSPÓ CZESNEJ STOMATOLOGII I POTENCJALNE

Bardziej szczegółowo

AUTOREFERAT ROZPRAWY DOKTORSKIEJ. The role of Sdf-1 in the migration and differentiation of stem cells during skeletal muscle regeneration

AUTOREFERAT ROZPRAWY DOKTORSKIEJ. The role of Sdf-1 in the migration and differentiation of stem cells during skeletal muscle regeneration mgr Kamil Kowalski Zakład Cytologii Wydział Biologii UW AUTOREFERAT ROZPRAWY DOKTORSKIEJ The role of Sdf-1 in the migration and differentiation of stem cells during skeletal muscle regeneration Wpływ chemokiny

Bardziej szczegółowo

Temat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych.

Temat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych. Temat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych. 1. Czym jest tkanka? To zespół komórek o podobnej budowie, które wypełniają w organizmie określone funkcje. Tkanki tworzą różne narządy, a te układy narządów.

Bardziej szczegółowo

Komórki macierzyste biologia i zastosowanie terapeutyczne Stem cells biology and therapeutic application

Komórki macierzyste biologia i zastosowanie terapeutyczne Stem cells biology and therapeutic application Postepy Hig Med Dosw (online), 2004; 58: 202-208 www.phmd.pl Review Received: 2003.11.18 Accepted: 2004.01.26 Published: 2004.04.05 Komórki macierzyste biologia i zastosowanie terapeutyczne Stem cells

Bardziej szczegółowo

Komórki macierzyste tkanek zęba i możliwości odtwarzania struktur zęba przegląd piśmiennictwa

Komórki macierzyste tkanek zęba i możliwości odtwarzania struktur zęba przegląd piśmiennictwa Czas. Stomatol., 2010, 63, 11, 682-692 2010 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Komórki macierzyste tkanek zęba i możliwości odtwarzania struktur zęba przegląd piśmiennictwa Dental stem cells

Bardziej szczegółowo

Multimedial Unit of Dept. of Anatomy JU

Multimedial Unit of Dept. of Anatomy JU Multimedial Unit of Dept. of Anatomy JU Ośrodkowy układ nerwowy zaczyna się rozwijać na początku 3. tygodnia w postaci płytki nerwowej, położonej w pośrodkowo-grzbietowej okolicy, ku przodowi od węzła

Bardziej szczegółowo

Okres zarodkowy (embrionalny) jest to okres rozwojowy człowieka, który trwa od około szóstego lub ósmego dnia, czyli od momentu

Okres zarodkowy (embrionalny) jest to okres rozwojowy człowieka, który trwa od około szóstego lub ósmego dnia, czyli od momentu Pracownia Multimedialna Katedry Anatomii UJ CM Okres zarodkowy (embrionalny) jest to okres rozwojowy człowieka, który trwa od około szóstego lub ósmego dnia, czyli od momentu implantacji zagnieżdżenia

Bardziej szczegółowo

Komórki macierzyste Część I wprowadzenie

Komórki macierzyste Część I wprowadzenie 3 Komórki macierzyste Część I wprowadzenie Karolina Archacka Streszczenie: Komórki macierzyste mają wyjątkowe właściwości wśród wszystkich komórek organizmu: są zdolne zarówno do samoodnawiania własnej

Bardziej szczegółowo

Streszczenie Przedstawiona praca doktorska dotyczy mobilizacji komórek macierzystych do uszkodzonej tkanki mięśniowej. Opisane w niej badania

Streszczenie Przedstawiona praca doktorska dotyczy mobilizacji komórek macierzystych do uszkodzonej tkanki mięśniowej. Opisane w niej badania Streszczenie Przedstawiona praca doktorska dotyczy mobilizacji komórek macierzystych do uszkodzonej tkanki mięśniowej. Opisane w niej badania koncentrowały się na opracowaniu metod prowadzących do zwiększenia

Bardziej szczegółowo

TKANKA ŁĄCZNA. Komórki. Włókna. Substancja podstawowa. Substancja międzykomórkowa

TKANKA ŁĄCZNA. Komórki. Włókna. Substancja podstawowa. Substancja międzykomórkowa Funkcje tkanki łącznej: TKANKA ŁĄCZNA łączy, utrzymuje i podpiera inne tkanki pośredniczy w rozprowadzaniu tlenu, substancji odŝywczych i biologicznie czynnych w organizmie odpowiada za większość procesów

Bardziej szczegółowo

Układ kostny jest strukturą żywą, zdolną do:

Układ kostny jest strukturą żywą, zdolną do: FUNKCJE KOŚCI Układ kostny jest strukturą żywą, zdolną do: wzrostu adaptacji naprawy ROZWÓJ KOŚCI przed 8 tyg. życia płodowego szkielet płodu złożony jest z błon włóknistych i chrząstki szklistej po 8

Bardziej szczegółowo

Gonocyty komórki prapłciowe

Gonocyty komórki prapłciowe GAMETOGENEZA Gametogeneza Gametogeneza (z grec. gamete żona, gametes mąż) Proces powstawania oraz rozwoju specjalnej populacji komórek, które nazywa się gametami lub komórkami rozrodczymi. Mejoza i różnicowanie

Bardziej szczegółowo

Spotkania w samo południe u Biotechnologów. Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego

Spotkania w samo południe u Biotechnologów. Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego Spotkania w samo południe u Biotechnologów Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego Postęp w metodach hodowli tkanek dla transplantologii - komórki macierzyste odkrycie

Bardziej szczegółowo

Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste

Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste Nagroda Nogla w dziedzinie medycyny i fizjologii z roku 2012 dla Brytyjczyka John B.Gurdon oraz Japooczyka Shinya Yamanaka Wykonały: Katarzyna Białek Katarzyna

Bardziej szczegółowo

Tkanka łączna. Składa się zawsze z istoty międzykomórkowej oraz osadzonych w niej komórek.

Tkanka łączna. Składa się zawsze z istoty międzykomórkowej oraz osadzonych w niej komórek. Tkanka łączna Tkanka łączna Jest najbardziej zróżnicowana spośród wszystkich tkanek człowieka. Zasadnicza funkcją tkanki łącznej polega na zapewnieniu łączności miedzy pozostałymi tkankami ciała. Tkanka

Bardziej szczegółowo

Organizacja tkanek - narządy

Organizacja tkanek - narządy Organizacja tkanek - narządy Architektura skóry tkanki kręgowców zbiór wielu typów komórek danej tkanki i spoza tej tkanki (wnikają podczas rozwoju lub stale, w trakcie Ŝycia ) neurony komórki glejowe,

Bardziej szczegółowo

Immunologia komórkowa

Immunologia komórkowa Immunologia komórkowa ocena immunofenotypu komórek Mariusz Kaczmarek Immunofenotyp Definicja I Charakterystyczny zbiór antygenów stanowiących elementy różnych struktur komórki, związany z jej różnicowaniem,

Bardziej szczegółowo

Tkanka nabłonkowa. (budowa)

Tkanka nabłonkowa. (budowa) Tkanka nabłonkowa (budowa) Komórki tkanki nabłonkowej tworzą zwarte warstwy, zwane nabłonkami. Są układem ściśle upakowanych komórek tworzących błony. 1) główną masę tkanki stanowią komórki. 2) istota

Bardziej szczegółowo

PL B1. Sposób wyprowadzenia linii komórek macierzystych o symbolu MIC-1 z rosnących poroży jeleniowatych (Cervidae)

PL B1. Sposób wyprowadzenia linii komórek macierzystych o symbolu MIC-1 z rosnących poroży jeleniowatych (Cervidae) RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 211680 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 378963 (51) Int.Cl. C12N 5/071 (2010.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 13.02.2006

Bardziej szczegółowo

Co działa na nerwy rdzeniowi kręgowemu? Marta Błaszkiewicz

Co działa na nerwy rdzeniowi kręgowemu? Marta Błaszkiewicz Co działa na nerwy rdzeniowi kręgowemu? Marta Błaszkiewicz Rdzeń kręgowy > część ośrodkowego UN > bodźce z mózgowia do obwodowego UN > Ф 1cm, 30g, 45cm > poniżej L2: ogon koński Uszkodzenia rdzenia kręgowego

Bardziej szczegółowo

Tkanki zęba potencjalne źródło komórek macierzystych

Tkanki zęba potencjalne źródło komórek macierzystych Czas. Stomatol., 2006, LIX, 6, 451-457 Organ Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego http://www.czas.stomat.net Tkanki zęba potencjalne źródło komórek macierzystych Dental tissues a potential source of

Bardziej szczegółowo

Komórki macierzyste z miazgi zęba ludzkiego (DPSCs). Charakterystyka i możliwości zastosowania przegląd piśmiennictwa

Komórki macierzyste z miazgi zęba ludzkiego (DPSCs). Charakterystyka i możliwości zastosowania przegląd piśmiennictwa Borgis Komórki macierzyste z miazgi zęba ludzkiego (DPSCs). Charakterystyka i możliwości zastosowania przegląd piśmiennictwa *Alicja Mackiewicz 1, Tomasz Lekszycki 2, Dorota Olczak-Kowalczyk 1 1 Zakład

Bardziej szczegółowo

PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz.i): wprowadzenie (komórki, receptory, rozwój odporności nabytej)

PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz.i): wprowadzenie (komórki, receptory, rozwój odporności nabytej) PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz.i): wprowadzenie (komórki, receptory, rozwój odporności nabytej) Nadzieja Drela ndrela@biol.uw.edu.pl Konspekt do wykładu

Bardziej szczegółowo

Modyfikacje epigenetyczne w czasie wzrostu oocytów związane z rozszerzeniem rozwoju partenogenetycznego u myszy. Małgorzata Karney

Modyfikacje epigenetyczne w czasie wzrostu oocytów związane z rozszerzeniem rozwoju partenogenetycznego u myszy. Małgorzata Karney Modyfikacje epigenetyczne w czasie wzrostu oocytów związane z rozszerzeniem rozwoju partenogenetycznego u myszy. Małgorzata Karney Epigenetyka Epigenetyka zwykle definiowana jest jako nauka o dziedzicznych

Bardziej szczegółowo

NARZĄD ZĘBOWY. Cz. III: Rozwój. Najwcześniejsze stadia rozwojowe* Główne stadia rozwojowe. Stadium pączka. Stadium czapeczki

NARZĄD ZĘBOWY. Cz. III: Rozwój. Najwcześniejsze stadia rozwojowe* Główne stadia rozwojowe. Stadium pączka. Stadium czapeczki NARZĄD ZĘBOWY Ząb rozwija się na styku dwóch tkanek: ektodermy (nabłonka) i ektomezenchymy*, które wzajemnie na siebie wpływają poprzez sekwencyjne sterowanie ekspresją genów i wytwarzanie substancji morfogenetycznych/sygnałowych

Bardziej szczegółowo

dr hab. prof. AWF Agnieszka Zembroń-Łacny DOPING GENOWY 3 CIEMNA STRONA TERAPII GENOWEJ

dr hab. prof. AWF Agnieszka Zembroń-Łacny DOPING GENOWY 3 CIEMNA STRONA TERAPII GENOWEJ dr hab. prof. AWF Agnieszka Zembroń-Łacny DOPING GENOWY 3 CIEMNA STRONA TERAPII GENOWEJ KOMÓRKI SATELITARNE (ang. stem cells) potencjał regeneracyjny mięśni HIPERTROFIA MIĘŚNI University College London,

Bardziej szczegółowo

Jama ustna jako potencjalne źródło komórek macierzystych The oral cavity potential source of stem cells

Jama ustna jako potencjalne źródło komórek macierzystych The oral cavity potential source of stem cells Postepy Hig Med Dosw (online), 2017; 71: 881-894 e-issn 1732-2693 www.phmd.pl Review Received: 09.09.2016 Accepted: 11.07.2017 Published: 19.10.2017 Jama ustna jako potencjalne źródło komórek macierzystych

Bardziej szczegółowo

Komórki macierzyste skóry. Wykorzystanie roślinnych komórek macierzystych w kosmetologii. Komórki macierzyste

Komórki macierzyste skóry. Wykorzystanie roślinnych komórek macierzystych w kosmetologii. Komórki macierzyste Komórki macierzyste skóry Wykorzystanie roślinnych komórek macierzystych w kosmetologii Komórki macierzyste Mitoza Różnicowanie REGENERACJA 1 Komórki macierzyste vs. komórki progenitorowe Komórki progenitorowe:

Bardziej szczegółowo

Zadania maturalne z biologii - 9

Zadania maturalne z biologii - 9 Koło Biologiczne Liceum Ogólnokształcące nr II w Gliwicach 2015-2016 Zadania maturalne z biologii - 9 Zadania: Zad.1 (Agnieszka Koźlik, Katarzyna Nosek kl. 3D) Podziały mitotyczne to główny typ rozmnażania

Bardziej szczegółowo

PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz. III): Aktywacja i funkcje efektorowe limfocytów B

PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz. III): Aktywacja i funkcje efektorowe limfocytów B PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz. III): Aktywacja i funkcje efektorowe limfocytów B Nadzieja Drela ndrela@biol.uw.edu.pl Konspekt wykładu Rozpoznanie antygenu

Bardziej szczegółowo

Skóra. - jest dużym i rozległym narządem, osiąga powierzchnię około 2 m 2. - u dorosłego człowieka waży 4-5 kg, co stanowi 6% masy ciała

Skóra. - jest dużym i rozległym narządem, osiąga powierzchnię około 2 m 2. - u dorosłego człowieka waży 4-5 kg, co stanowi 6% masy ciała Skóra - jest dużym i rozległym narządem, osiąga powierzchnię około 2 m 2 - u dorosłego człowieka waży 4-5 kg, co stanowi 6% masy ciała - grubość skóry jest zmienna i w zależności od okolicy ciała wynosi

Bardziej szczegółowo

The Maternal Nucleolus Is Essential for Early Embryonic Development in Mammals

The Maternal Nucleolus Is Essential for Early Embryonic Development in Mammals The Maternal Nucleolus Is Essential for Early Embryonic Development in Mammals autorstwa Sugako Ogushi Science vol 319, luty 2008 Prezentacja Kamil Kowalski Jąderko pochodzenia matczynego jest konieczne

Bardziej szczegółowo

Tkanka kostna. Kość jest tkanką w której zachodzą stale dwa procesy pozostające ze sobą w stanie dynamicznej równowagi:

Tkanka kostna. Kość jest tkanką w której zachodzą stale dwa procesy pozostające ze sobą w stanie dynamicznej równowagi: Tkanka kostna Kość jest tkanką w której zachodzą stale dwa procesy pozostające ze sobą w stanie dynamicznej równowagi: Osteogeneza (kościotworzenie) - przeważa do 25-30 lat tzn. do osiągnięcia szczytowej

Bardziej szczegółowo

Regulacja wzrostu i różnicowania komórek poprzez oddziaływanie komórek z macierzą zewnątrzkomórkową

Regulacja wzrostu i różnicowania komórek poprzez oddziaływanie komórek z macierzą zewnątrzkomórkową PLAN WYKŁADÓW Regulacja wzrostu i różnicowania komórek poprzez oddziaływanie komórek z macierzą zewnątrzkomórkową Kontrola rozwoju tkanki in vitro Biomateriały i nośniki w medycynie odtwórczej - oddziaływanie

Bardziej szczegółowo

Tkanka łączna. Komórki i bogata macierz. Funkcje spaja róŝne typy innych tkanek zapewnia podporę narządom ochrania wraŝliwe części organizmu

Tkanka łączna. Komórki i bogata macierz. Funkcje spaja róŝne typy innych tkanek zapewnia podporę narządom ochrania wraŝliwe części organizmu Komórki i bogata macierz Substancja międzykomórkowa przenosi siły mechaniczne Tkanka łączna Funkcje spaja róŝne typy innych tkanek zapewnia podporę narządom ochrania wraŝliwe części organizmu Tkanka łączna

Bardziej szczegółowo

Transplantacje komórek i tkanek rola układu odpornościowego

Transplantacje komórek i tkanek rola układu odpornościowego Transplantacje komórek i tkanek rola układu odpornościowego Rozwój strategii wytwarzania substytutów tkanek in vitro typ tkanki rola substytutu przykład fizyczny biomechaniczna kość naczynia krwionośne

Bardziej szczegółowo

Lekcja o komórkach macierzystych

Lekcja o komórkach macierzystych Lekcja o komórkach macierzystych Scenariusz zajęć Ilona Żeber-Dzikowska, Aleksandra Szydłowska Temat: Oskarżeni komórki macierzyste Odbiorcy: uczniowie liceum lub technikum, realizujący rozszerzony zakres

Bardziej szczegółowo

Krwiotworzenie (Hematopoeza)

Krwiotworzenie (Hematopoeza) Krwiotworzenie (Hematopoeza) Zgadnienia Rozwój układu krwiotwórczego Szpik kostny jako główny narząd krwiotwórczy Metody badania szpiku Krwiotwórcze komórki macierzyste (KKM) Regulacja krwiotworzenia Przeszczepianie

Bardziej szczegółowo

SCENARIUSZ LEKCJI W KLASIE II BIOLOGIA. HASŁO PROGRAMOWE: Funkcjonowanie organizmu człowieka jako zintegrowanej całości

SCENARIUSZ LEKCJI W KLASIE II BIOLOGIA. HASŁO PROGRAMOWE: Funkcjonowanie organizmu człowieka jako zintegrowanej całości SCENARIUSZ LEKCJI W KLASIE II BIOLOGIA NAUCZYCIEL PROWADZĄCY... TEMAT LEKCJI: Rozwój płodowy człowieka KLASA... DATA:... GODZ... HASŁO PROGRAMOWE: Funkcjonowanie organizmu człowieka jako zintegrowanej

Bardziej szczegółowo

biologia w gimnazjum UKŁAD KRWIONOŚNY CZŁOWIEKA

biologia w gimnazjum UKŁAD KRWIONOŚNY CZŁOWIEKA biologia w gimnazjum 2 UKŁAD KRWIONOŚNY CZŁOWIEKA SKŁAD KRWI OSOCZE Jest płynną częścią krwi i stanowi 55% jej objętości. Jest podstawowym środowiskiem dla elementów morfotycznych. Zawiera 91% wody, 8%

Bardziej szczegółowo

PRZESZCZEPIANIE KOMÓREK HEMATOPOETYCZNYCH

PRZESZCZEPIANIE KOMÓREK HEMATOPOETYCZNYCH KATEDRA I KLINIKA PEDIATRII, HEMATOLOGII I ONKOLOGII COLLEGIUM MEDICUM UMK BYDGOSZCZ PRZESZCZEPIANIE KOMÓREK HEMATOPOETYCZNYCH SEMINARIUM VI ROK DR HAB. MED. JAN STYCZYŃSKI, PROF. UMK Transplantacja szpiku

Bardziej szczegółowo

Jakie znaczenie dla pacjentek planujących zabieg rekonstrukcji piersi ma zastosowanie macierzy Bezkomórkowej -ADM Accellular Dermal Matrix

Jakie znaczenie dla pacjentek planujących zabieg rekonstrukcji piersi ma zastosowanie macierzy Bezkomórkowej -ADM Accellular Dermal Matrix Jakie znaczenie dla pacjentek planujących zabieg rekonstrukcji piersi ma zastosowanie macierzy Bezkomórkowej -ADM Accellular Dermal Matrix Prof. WSZUIE Dr hab. med Dawid Murawa wstęp Współczesne implanty

Bardziej szczegółowo

Komórki macierzyste i ich potencjalne wykorzystanie w klinice

Komórki macierzyste i ich potencjalne wykorzystanie w klinice Rocznik Teologii Katolickiej, tom XI/1, rok 2012 Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie Komórki macierzyste i ich potencjalne wykorzystanie w klinice Stem cells and their potential use in a clinic

Bardziej szczegółowo

Tolerancja immunologiczna

Tolerancja immunologiczna Tolerancja immunologiczna autotolerancja, tolerancja na alloantygeny i alergeny dr Katarzyna Bocian Zakład Immunologii kbocian@biol.uw.edu.pl Funkcje układu odpornościowego obrona bakterie alergie wirusy

Bardziej szczegółowo

FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin, Jonathan Stamford, David White FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin Jonathan Stamford David White Przekład zbiorowy pod redakcją Joanny Gromadzkiej-Ostrowskiej

Bardziej szczegółowo

Odporność nabyta: Nadzieja Drela Wydział Biologii UW, Zakład Immunologii

Odporność nabyta: Nadzieja Drela Wydział Biologii UW, Zakład Immunologii Odporność nabyta: Komórki odporności nabytej: fenotyp, funkcje, powstawanie, krążenie w organizmie Cechy odporności nabytej Rozpoznawanie patogenów przez komórki odporności nabytej: receptory dla antygenu

Bardziej szczegółowo

Budowa i rodzaje tkanek zwierzęcych

Budowa i rodzaje tkanek zwierzęcych Budowa i rodzaje tkanek zwierzęcych 1.WskaŜ prawidłową kolejność ukazującą stopniowe komplikowanie się budowy organizmów. A. komórka tkanka organizm narząd B. organizm narząd komórka tkanka C. komórka

Bardziej szczegółowo

FIZJOLOGIA REGENERACJI

FIZJOLOGIA REGENERACJI FIZJOLOGIA REGENERACJI 01 Innowacyjne metody wykorzystania komórek macierzystych w medycynie arsawa, 09.01.2010 Dlaczego będziemy mówić o fizjologii regeneracji? Przyszłość medycyny leczenie szeregu schorzeń,

Bardziej szczegółowo

Transplantacje komórek i tkanek rola układu odpornościowego

Transplantacje komórek i tkanek rola układu odpornościowego Transplantacje komórek i tkanek rola układu odpornościowego 1 Rozwój strategii wytwarzania substytutów tkanek in vitro kryterium sposób działania implantu typ tkanki rola substytutu przykład fizyczny biomechaniczna

Bardziej szczegółowo

Medycyna regeneracyjna w stomatologii ząb z próbówki stan zaawansowania badań nad uzyskaniem żywych zębów zastępczych

Medycyna regeneracyjna w stomatologii ząb z próbówki stan zaawansowania badań nad uzyskaniem żywych zębów zastępczych Czas. Stomatol., 2010, 63, 12, 739-748 2010 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Medycyna regeneracyjna w stomatologii ząb z próbówki stan zaawansowania badań nad uzyskaniem żywych zębów zastępczych

Bardziej szczegółowo

Onkogeneza i zjawisko przejścia nabłonkowomezenchymalnego. Gabriel Wcisło Klinika Onkologii Wojskowego Instytutu Medycznego, CSK MON, Warszawa

Onkogeneza i zjawisko przejścia nabłonkowomezenchymalnego. Gabriel Wcisło Klinika Onkologii Wojskowego Instytutu Medycznego, CSK MON, Warszawa Onkogeneza i zjawisko przejścia nabłonkowomezenchymalnego raka jajnika Gabriel Wcisło Klinika Onkologii Wojskowego Instytutu Medycznego, CSK MON, Warszawa Sześć diabelskich mocy a komórka rakowa (Gibbs

Bardziej szczegółowo

Interfaza to niemal 90% cyklu komórkowego. Dzieli się na 3 fazy: G1, S i G2.

Interfaza to niemal 90% cyklu komórkowego. Dzieli się na 3 fazy: G1, S i G2. W wyniku podziału komórki powstaje komórka potomna, która ma o połowę mniej DNA od komórki macierzystej i jest o połowę mniejsza. Aby komórka potomna była zdolna do kolejnego podziału musi osiągnąć rozmiary

Bardziej szczegółowo

Różnicowanie = Tworzenie wyspecjalizowanych komórek

Różnicowanie = Tworzenie wyspecjalizowanych komórek Różnicowanie = Tworzenie wyspecjalizowanych komórek Czym są komórki macierzyste? Na zdjęciu widzimy Grudkę metalu i dużo różnych rodzajów śrub. Zastanów się Grudki metalu mogą zostać zmienione w wiele

Bardziej szczegółowo

PATOLOGIA OGÓLNA DLA ODDZIAŁU STOMATOLOGII. Procesy naprawcze

PATOLOGIA OGÓLNA DLA ODDZIAŁU STOMATOLOGII. Procesy naprawcze PATOLOGIA OGÓLNA DLA ODDZIAŁU STOMATOLOGII Procesy naprawcze Możliwości naprawcze uszkodzonych tkanek ustroju! Regeneracja (odrost, odnowa)! Organizacja (naprawa, gojenie) Regeneracja komórek, tkanek,

Bardziej szczegółowo

starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg

starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg STRESZCZENIE Przewlekła białaczka limfocytowa (PBL) jest najczęstszą białaczką ludzi starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg kliniczny, zróżnicowane rokowanie. Etiologia

Bardziej szczegółowo

oporność odporność oporność odporność odporność oporność

oporność odporność oporność odporność odporność oporność oporność odporność odporność nieswoista bierna - niskie ph na powierzchni skóry (mydła!) - enzymy - lizozym, pepsyna, kwas solny żołądka, peptydy o działaniu antybakteryjnym - laktoferyna- przeciwciała

Bardziej szczegółowo

Biologia komórki i biotechnologia w terapii schorzeń narządu ruchu

Biologia komórki i biotechnologia w terapii schorzeń narządu ruchu Biologia komórki i biotechnologia w terapii schorzeń Ilość godzin: 40h seminaria Ilość grup: 2 Forma zaliczenia: zaliczenie z oceną Kierunek: Fizjoterapia ścieżka neurologiczna Rok: II - Lic Tryb: stacjonarne

Bardziej szczegółowo

Podział tkanki mięśniowej w zależności od budowy i lokalizacji w organizmie

Podział tkanki mięśniowej w zależności od budowy i lokalizacji w organizmie Tkanka mięśniowa Podział tkanki mięśniowej w zależności od budowy i lokalizacji w organizmie Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana poprzecznie prążkowana serca gładka Tkanka mięśniowa Podstawową własnością

Bardziej szczegółowo

Bezpośrednia embriogeneza somatyczna

Bezpośrednia embriogeneza somatyczna Bezpośrednia embriogeneza somatyczna Zarodki somatyczne formują się bezpośrednio tylko z tych komórek roślinnych, które są kompetentne już w momencie izolowania z rośliny macierzystej, czyli z proembriogenicznie

Bardziej szczegółowo

TKANKA NAB ONKOWA PODZIA NAB ONK W STRUKTURY POWIERZCHNIOWE NAB ONK W

TKANKA NAB ONKOWA PODZIA NAB ONK W STRUKTURY POWIERZCHNIOWE NAB ONK W TKANKA NAB ONKOWA 4 W wyniku procesu różnicowania, głównie w okresie płodowym dochodzi do wyodrębnienia się w organizmie człowieka populacji komórek różniących się zarówno strukturą jak i funkcją. Zasadnicze

Bardziej szczegółowo

NON-HODGKIN S LYMPHOMA

NON-HODGKIN S LYMPHOMA NON-HODGKIN S LYMPHOMA Klinika Hematologii, Nowotworów Krwi i Transplantacji Szpiku We Wrocławiu Aleksandra Bogucka-Fedorczuk DEFINICJA Chłoniaki Non-Hodgkin (NHL) to heterogeniczna grupa nowotworów charakteryzująca

Bardziej szczegółowo

BANK komórek macierzystych... szansa na całe życie.

BANK komórek macierzystych... szansa na całe życie. BANK komórek macierzystych... szansa na całe życie www.bank.diag.pl Bank komórek macierzystych DiaGnostyka doświadczenie i nowoczesne technologie Założony w 2002 r. Bank Krwi Pępowinowej Macierzyństwo,

Bardziej szczegółowo

Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste nowe rozwiązanie w medycynie regeneracyjnej

Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste nowe rozwiązanie w medycynie regeneracyjnej diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics 2011 Volume 47 Number 2 187-192 Praca poglądowa Review Article Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste nowe rozwiązanie w medycynie regeneracyjnej

Bardziej szczegółowo

Układ pokarmowy Cz. I

Układ pokarmowy Cz. I Układ pokarmowy Cz. I Jama ustna, ślinianki i narząd zębowy Błona śluzowa (warstwa wyścielająca wewnętrzne powierzchnie przewodów organizmu) nabłonek blaszka właściwa --------------------------- błona

Bardziej szczegółowo

Good Clinical Practice

Good Clinical Practice Good Clinical Practice Stowarzyszenie na Rzecz Dobrej Praktyki Badań Klinicznych w Polsce (Association for Good Clinical Practice in Poland) http://www.gcppl.org.pl/ Lecznicze produkty zaawansowanej terapii

Bardziej szczegółowo

Oswajamy biotechnologię (XI) komórki macierzyste

Oswajamy biotechnologię (XI) komórki macierzyste Oswajamy biotechnologię (XI) komórki macierzyste Oswajamy komórki macierzyste Czy wyobrażacie sobie, że w razie potrzeby moglibyście poprosić w szpitalu o nową wątrobę, nową nerkę, nową nogę? Komórki macierzyste

Bardziej szczegółowo

biologia w gimnazjum OBWODOWY UKŁAD NERWOWY

biologia w gimnazjum OBWODOWY UKŁAD NERWOWY biologia w gimnazjum 2 OBWODOWY UKŁAD NERWOWY BUDOWA KOMÓRKI NERWOWEJ KIERUNEK PRZEWODZENIA IMPULSU NEROWEGO DENDRYT ZAKOŃCZENIA AKSONU CIAŁO KOMÓRKI JĄDRO KOMÓRKOWE AKSON OSŁONKA MIELINOWA Komórka nerwowa

Bardziej szczegółowo

Układ nerwowy. Centralny układ nerwowy Mózg Rdzeń kręgowy Obwodowy układ nerwowy Nerwy Zwoje Zakończenia nerwowe

Układ nerwowy. Centralny układ nerwowy Mózg Rdzeń kręgowy Obwodowy układ nerwowy Nerwy Zwoje Zakończenia nerwowe Układ nerwowy Centralny układ nerwowy Mózg Rdzeń kręgowy Obwodowy układ nerwowy Nerwy Zwoje Zakończenia nerwowe Tkanka nerwowa Komórki nerwowe NEURONY Komórki glejowe Typy neuronów Czuciowe (afferentne)

Bardziej szczegółowo

15. Klonowanie organizmów

15. Klonowanie organizmów 15 15. Klonowanie organizmów Słowo clone w języku angielskim w XIX wieku oznaczało roślinę wyhodowaną z ukorzenionej gałązki. Termin klon używany obecnie oznacza zbiór komórek lub organizm identyczny pod

Bardziej szczegółowo

ZAKŁAD CYTOLOGII Instytut Zoologii. Maria Anna Ciemerych-Litwinienko Budynek C, II piętro 216C www.biol.uw.edu.pl/cytologia

ZAKŁAD CYTOLOGII Instytut Zoologii. Maria Anna Ciemerych-Litwinienko Budynek C, II piętro 216C www.biol.uw.edu.pl/cytologia ZAKŁAD CYTOLOGII Instytut Zoologii Maria Anna Ciemerych-Litwinienko Budynek C, II piętro 216C www.biol.uw.edu.pl/cytologia komórki macierzyste komórki macierzyste tkanki i narządy ektoderma endoderma pierwotne

Bardziej szczegółowo

1600-Le5MREG-J Kod ERASMUS 12.00

1600-Le5MREG-J Kod ERASMUS 12.00 Załącznik do zarządzenia nr 166 Rektora UMK z dnia 21 grudnia 2015 r. Formularz opisu (formularz sylabusa) na studiach wyższych, doktoranckich, podyplomowych i kursach dokształcających A. Ogólny opis Nazwa

Bardziej szczegółowo

Oddział Urologii Onkologicznej, Centrum Onkologii, Bydgoszcz

Oddział Urologii Onkologicznej, Centrum Onkologii, Bydgoszcz Postepy Hig Med Dosw (online), 2011; 65: 124-132 e-issn 1732-2693 www.phmd.pl Review Received: 2010.12.21 Accepted: 2011.01.28 Published: 2011.02.24 Mezenchymalne komórki macierzyste narzędziem terapeutycznym

Bardziej szczegółowo

Izolacja komórek szpiku kostnego w celu identyfikacji wybranych populacji komórek macierzystych technikami cytometrycznymi

Izolacja komórek szpiku kostnego w celu identyfikacji wybranych populacji komórek macierzystych technikami cytometrycznymi Izolacja komórek szpiku kostnego w celu identyfikacji wybranych populacji komórek macierzystych technikami cytometrycznymi PRAKTIKUM Z BIOLOGII KOMÓRKI DLA BIOLOGÓW (BT 216) TEMAT ĆWICZENIA: "Izolacja

Bardziej szczegółowo

Ocena ekspresji genu ABCG2 i białka oporności raka piersi (BCRP) jako potencjalnych czynników prognostycznych w raku jelita grubego

Ocena ekspresji genu ABCG2 i białka oporności raka piersi (BCRP) jako potencjalnych czynników prognostycznych w raku jelita grubego Aleksandra Sałagacka Ocena ekspresji genu ABCG2 i białka oporności raka piersi (BCRP) jako potencjalnych czynników prognostycznych w raku jelita grubego Pracownia Biologii Molekularnej i Farmakogenomiki

Bardziej szczegółowo

OBWODOWY UKŁAD NERWOWY

OBWODOWY UKŁAD NERWOWY KRĘGOSŁUP Cechy dzięki którym chroni rdzeń : Elastyczność połączeń międzykręgowych sprężystości krążków Krzywizny kręgosłupa Obszerne światło kanału kręgowego i OBWODOWY UKŁAD NERWOWY Nerwy łączą się z

Bardziej szczegółowo

Tkanka nabłonkowa. Gruczoły i ich podział

Tkanka nabłonkowa. Gruczoły i ich podział Tkanka nabłonkowa Gruczoły i ich podział Tkanka nabłonkowa 4 główne typy nabłonka: 1. Pokrywający 2. Wchłaniający = resorbcyjny 3. Gruczołowy egzo-, endokrynny 4. Wyspecjalizowany czuciowy, rozrodczy Brak

Bardziej szczegółowo

Ruch i mięśnie. dr Magdalena Markowska

Ruch i mięśnie. dr Magdalena Markowska Ruch i mięśnie dr Magdalena Markowska Zjawisko ruchu Przykład współpracy wielu układów Szkielet Szkielet wewnętrzny: szkielet znajdujący się wewnątrz ciała, otoczony innymi tkankami. U kręgowców składa

Bardziej szczegółowo

ROZWÓJ NARZĄDU ZĘBOWEGO. 1. Powstawanie i rozwój zawiązka zęba

ROZWÓJ NARZĄDU ZĘBOWEGO. 1. Powstawanie i rozwój zawiązka zęba ROZWÓJ NARZĄDU ZĘBOWEGO 1. Powstawanie i rozwój zawiązka zęba Zęby rozwijają się w wyniku współdziałania dwóch stykających się ze sobą tkanek: ektomezenchymy (neuromezenchymy) płodowej tkanki łącznej rozwijającej

Bardziej szczegółowo

STOMATOLOGIA ZACHOWAWCZA

STOMATOLOGIA ZACHOWAWCZA STOMATOLOGIA ZACHOWAWCZA Stomatologia zachowawcza- zajmuje się metodami zachowania naturalnych właściwości zębów, które zostały utracone na skutek działania bodźców zewnętrznych. Najgroźniejszym z nich

Bardziej szczegółowo

tkanki zęba szkliwo zębina cement miazga ozębna Otoczenie zęba (przyzębie) dziąsło kość wyrostka zębodołowego Struktura szkliwa Pryzmaty szkliwne

tkanki zęba szkliwo zębina cement miazga ozębna Otoczenie zęba (przyzębie) dziąsło kość wyrostka zębodołowego Struktura szkliwa Pryzmaty szkliwne NARZĄD ZĘBOWY Cz. I: Tkanki zmineralizowane Ogólny schemat budowy zęba wraz z otoczeniem Zmineralizowane tkanki zęba: zębina cement KORONA SZYJKA Niezmineralizowane tkanki zęba: KORZEŃ miazga ozębna Otoczenie

Bardziej szczegółowo

Układ pokarmowy Cz. I

Układ pokarmowy Cz. I Układ pokarmowy Cz. I Jama ustna, ślinianki i narząd zębowy Błona śluzowa (warstwa wyścielająca wewnętrzne powierzchnie przewodów organizmu) nabłonek blaszka właściwa --------------------------- błona

Bardziej szczegółowo

TKANKA ŁĄCZNA. Cz. 1 TKANKA ŁĄCZNA WŁAŚCIWA. Komórki. Włókna. Substancja podstawowa. Funkcje tkanki łącznej. Substancja międzykomórkowa tkanki łącznej

TKANKA ŁĄCZNA. Cz. 1 TKANKA ŁĄCZNA WŁAŚCIWA. Komórki. Włókna. Substancja podstawowa. Funkcje tkanki łącznej. Substancja międzykomórkowa tkanki łącznej Funkcje tkanki łącznej Funkcja mechaniczna: łączenie, utrzymywanie i podpieranie komórek i ich zespołów w narządach TKANKA ŁĄCZNA Cz. 1 TKANKA ŁĄCZNA WŁAŚCIWA Transport tlenu i metabolitów do komórek wszystkich

Bardziej szczegółowo

JAMA USTNA WARGI I POLICZKI PODNIEBIENIE I DZI S A

JAMA USTNA WARGI I POLICZKI PODNIEBIENIE I DZI S A JAMA USTNA Jama ustna to pierwszy odcinek przewodu pokarmowego, w którym pokarm poddawany jest rozdrobnieniu i następnie trawieniu. Wysłana jest błoną śluzową, którą tworzy nabłonek wielowarstwowy płaski

Bardziej szczegółowo

TKANKI W ER E Z R Ę Z C Ę E

TKANKI W ER E Z R Ę Z C Ę E TKANKI ZWIERZĘCE Pochodzenie tkanek i układów. ektoderma mezoderma endoderma nabłonki zewnętrzne i wyścielające przedni oraz końcowy fragment przewodu pokarmowego, różnego rodzaju wytwory naskórka, narządy

Bardziej szczegółowo

CHOROBY NOWOTWOROWE. Twór składający się z patologicznych komórek

CHOROBY NOWOTWOROWE. Twór składający się z patologicznych komórek CHOROBY NOWOTWOROWE Twór składający się z patologicznych komórek Powstały w wyniku wielostopniowej przemiany zwanej onkogenezą lub karcinogenezą Morfologicznie ma strukturę zbliżoną do tkanki prawidłowej,

Bardziej szczegółowo

października 2013: Elementarz biologii molekularnej. Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II

października 2013: Elementarz biologii molekularnej. Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II 10 października 2013: Elementarz biologii molekularnej www.bioalgorithms.info Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II Komórka: strukturalna i funkcjonalne jednostka organizmu żywego Jądro komórkowe: chroniona

Bardziej szczegółowo

Mam Haka na Raka. Chłoniak

Mam Haka na Raka. Chłoniak Mam Haka na Raka Chłoniak Nowotwór Pojęciem nowotwór określa się niekontrolowany rozrost nieprawidłowych komórek w organizmie człowieka. Nieprawidłowość komórek oznacza, że różnią się one od komórek otaczających

Bardziej szczegółowo

Mechanizmy obronne narządu zębowego

Mechanizmy obronne narządu zębowego Mechanizmy obronne narządu zębowego Mechanizmy obronne miazgi zęba Miazga zęba reaguje na inwazję bakterii z ogniska próchniczego Bakterie wnikają do miazgi przez kanaliki zębinowe Komórkami pierwszego

Bardziej szczegółowo

BIOLOGIA KOMÓRKI - KARIOKINEZY

BIOLOGIA KOMÓRKI - KARIOKINEZY BIOLOGIA KOMÓRKI - KARIOKINEZY M A Ł G O R Z A T A Ś L I W I Ń S K A 60 µm 1. KOMÓRKI SĄ ZBYT MAŁE, BY OBSERWOWAĆ JE BEZ POWIĘKSZENIA Wymiary komórek podaje się w mikrometrach (µm): 1 µm = 10-6 m; 1000

Bardziej szczegółowo

NAUKI O CZŁOWIEKU. Biologia kości Terminologia

NAUKI O CZŁOWIEKU. Biologia kości Terminologia NAUKI O CZŁOWIEKU Biologia kości Terminologia PODSTAWOWE INFORMACJE O KOŚCIACH Kośd jest jedną z najmocniejszych substancji biologicznych Szkielet jednak to mniej niż 20% masy ciała FUNKCJE KOŚCI Układ

Bardziej szczegółowo

Tkanka łączna jest najbardziej zróżnicowaną tkanką organizmu

Tkanka łączna jest najbardziej zróżnicowaną tkanką organizmu Funkcje tkanki łącznej Funkcja mechaniczna: łączenie, utrzymywanie i podpieranie komórek i ich zespołów w narządach TKANKA ŁĄCZNA Cz. 1 TKANKA ŁĄCZNA WŁAŚCIWA Transport tlenu i metabolitów do komórek wszystkich

Bardziej szczegółowo

Komórki macierzyste Rodzaje i w³aœciwoœci

Komórki macierzyste Rodzaje i w³aœciwoœci Stem cells Types and properitis KWAS Nr 10/2007 FOLIOWY SK ADNIK AKTYWNY KOSMETYKÓW Kaszel klasyfikacja i leczenie dr n. med. Aleksandra Mielczarek-Palacz student Robert Kubina dr hab. n. med. Zdzis³awa

Bardziej szczegółowo

1. Studia Doktoranckie Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Zakład Genetyki Klinicznej i Laboratoryjnej w Łodzi, UM w Łodzi

1. Studia Doktoranckie Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Zakład Genetyki Klinicznej i Laboratoryjnej w Łodzi, UM w Łodzi Płód w płodzie fetus in fetu. Hanna Moczulska 1, Maria Respondek-Liberska 2 1. Studia Doktoranckie Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Zakład Genetyki Klinicznej i Laboratoryjnej w Łodzi, UM w Łodzi 2. Zakład

Bardziej szczegółowo

Tkanki podporowe - chrząstka

Tkanki podporowe - chrząstka Tkanki podporowe - chrząstka Własności mechaniczne tkanek podporowych zaleŝą od składu ich substancji międzykomórkowej. Komórki produkujące składniki substancji międzykomórkowej w chrząstce (chondroblasty

Bardziej szczegółowo

Tkanka nerwowa. neurony (pobudliwe) odbieranie i przekazywanie sygnałów komórki glejowe (wspomagające)

Tkanka nerwowa. neurony (pobudliwe) odbieranie i przekazywanie sygnałów komórki glejowe (wspomagające) Tkanka nerwowa neurony (pobudliwe) odbieranie i przekazywanie sygnałów komórki glejowe (wspomagające) Sygnalizacja w komórkach nerwowych 100 tys. wejść informacyjnych przyjmowanie sygnału przewodzenie

Bardziej szczegółowo

Samoodnawianie = kopiowanie

Samoodnawianie = kopiowanie Różnicowanie = Tworzenie wyspecjalizowanych komórek Czym są komórki macierzyste? Na zdjęciu widzimy Grudkę metalu i dużo różnych rodzajów śrub, jakie możemy z niej stworzyć. Zastanów się Czym są wyspecjalizowane

Bardziej szczegółowo

5. Powstawanie dwulistkowej tarczki zarodkowej. Drugi tydzień rozwoju 107 Zaburzenia w rozwoju w pierwszych dwóch tygodniach...

5. Powstawanie dwulistkowej tarczki zarodkowej. Drugi tydzień rozwoju 107 Zaburzenia w rozwoju w pierwszych dwóch tygodniach... SPIS TREŚCI CZĘŚĆ OGÓLNA 1. Zarys historii embriologii................ 16 2. Układ rozrodczy................... 26 Układ rozrodczy męski.................. 26 Narządy rozrodcze wewnętrzne...............

Bardziej szczegółowo

Temat: Budowa i funkcje korzenia.

Temat: Budowa i funkcje korzenia. Temat: Budowa i funkcje korzenia. Korzeń to część podziemna organizmu roślinnego (organ wegetatywny) przystosowana do wypełniania określonych funkcji: Umocowania rośliny w podłożu. Pobierania z gleby wody

Bardziej szczegółowo

Temat: Komórka jako podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna organizmu utrwalenie wiadomości.

Temat: Komórka jako podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna organizmu utrwalenie wiadomości. SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII DLA KLASY I GIMNAZJUM Temat: Komórka jako podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna organizmu utrwalenie wiadomości. Cele: Utrwalenie pojęć związanych z budową komórki;

Bardziej szczegółowo

Tkanka nabłonkowa HISTOLOGIA OGÓLNA (TKANKI)

Tkanka nabłonkowa HISTOLOGIA OGÓLNA (TKANKI) HISTOLOGIA OGÓLNA (TKANKI) Elementy składowe tkanki: komórki (o zbliŝonej strukturze i funkcji) substancja międzykomórkowa (produkowana przez komórki) Tkanka nabłonkowa Główne rodzaje tkanek zwierzęcych:

Bardziej szczegółowo