Historia. Człowiek na opisywanym terenie pojawił się bardzo wcześnie. Ślady bytności

Transkrypt

1 50 :: Informacje krajoznawcze Historia Człowiek na opisywanym terenie pojawił się bardzo wcześnie. Ślady bytności pochodzące z jaskini w Aksamitce szacowane są na około 35 tys. lat. W jaskini w Obłazowej znaleziono bumerang mający około 20 tys. lat. Jednak teren ten nie był zamieszkiwany na stałe. Po uformowaniu się państw polskiego i węgierskiego był niezasiedlonym pograniczem. Około 1300 r. granica ustaliła się mniej więcej na linii Dunajca. Początki zorganizowanej akcji osadniczej to dopiero wiek XIII. Rozpoczęcie osadnictwa w polskich Pieninach wiąże się z powstaniem klasztoru klarysek w Starym Sączu. Pierwszą wsią ufundowaną przez klaryski na prawie magdeburskim były Sromowce Wyżne o pierwotnej nazwie Przekop, wymienione w dokumencie z roku Od strony węgierskiej akcja osadnicza była silniejsza, na początku wieku XIV prawie całe Zamagurze Spiskie znalazło się we władaniu rodu Berzeviczych, którzy zakładali kolejne wsie. Wtedy też powstał zamek w Niedzicy. Bardziej zdecydowana fala osadnicza od strony polskiej związana jest z panowaniem Kazimierza Wielkiego. W połowie XIV w. ma miejsce budowa zamku w Czorsztynie, powstaje wtedy starostwo czorsztyńskie obejmujące Czorsztyn, Krościenko, Sromowce i okolice. Krościenko jest już wtedy miastem (prawa miejskie otrzymało w roku 1346). W kolejnych wiekach przybyli na te tereny Wołosi, ludność pasterska wędrująca wzdłuż Karpat. Zasiedlili oni tereny, które do tego czasu pozostawały bezludne i nie nadawały się zbytnio do uprawy roli. W dolinie Grajcarka ludność ta zachowała obrządek wschodni i język ruski, tworząc enklawę zwaną Rusią Szlachtowską. Już w 1769 r., a więc na trzy lata przed pierwszym rozbiorem Polski, Austria pod pozorem kordonu sanitarnego, chroniącego jej terytorium przed panującą na ziemiach polskich zarazą, zajęła Podhale i ziemię sądecką. W 1772 r. cała południowa Małopolska znalazła się pod zaborem austriackim. Po śmierci ostatniego starosty czorsztyńskiego starostwo czorsztyńskie zostało przejęte przez skarb austriacki, a następnie rozprzedane prywatnym właścicielom. W XIX w. rozpoczął się gwałtowny rozwój Szczawnicy jako uzdrowiska, zainicjowany przez jej właścicieli, rodzinę Szalayów. Później zaczął się rozwijać w Pieninach także ruch turystyczny. W 2. poł. XIX w. zaczęło się budzić poczucie słowackiej odrębności narodowej na Spiszu akcję uświadamiającą prowadziło głównie słowackie duchowieństwo, ludność miejscowa była poddawana silnej słowakizacji, a także poprzez administrację państwową madziaryzacji. Po zakończeniu I wojny światowej tereny na północ od Dunajca znalazły się w Polsce. Dużo bardziej skomplikowana sytuacja była na Spiszu, gdzie część ludności opowiadała się za Polską, część za Czechosłowacją. O przynależności tego terenu miał zadecydować plebiscyt. Podczas przygotowań do niego doszło do wielu aktów agresji z obu stron ostatecznie nie doszedł jednak do skutku. Polska walcząca w tym czasie z bolszewikami zrzekła się plebiscytu i oddała decyzję w ręce Rady Ambasadorów, która 28 lipca 1920 r. zadecydowała o pozostawieniu przy Polsce 14 wsi na Zamagurzu Spiskim. Próby korekty granicy w 1924 r., polegającej na wymianie Kacwina i Niedzicy za rejon Jaworzyny Spiskiej z główną granią Tatr nie przyniosły rezultatu. W 1938 r. Polska wraz z Zaolziem zajęła także rejon Jaworzyny oraz pienińską

2 Pieniny. Magura Spiska :: 51 Leśnicę i Czerwony Klasztor. Dla odmiany w 1939 r. cały Spisz został włączony w obręb państwa słowackiego. Po zakończeniu II wojny światowej granica na Spiszu wróciła do kształtu z 1920 r. Ten stan, nie licząc kosmetycznej korekty granicy w rejonie przejścia granicznego w Niedzicy, trwa do dzisiaj. W roku 1947 ludność ruska zamieszkująca dolinę Grajcarka została wysiedlona w ramach akcji Wisła, na ich miejsce przybyli osadnicy głównie z Podhala. Zabytki Niewielki obszar Pienin i polskiej części Magury Spiskiej jest stosunkowo bogaty w obiekty zabytkowe o dość dużej wartości, w budowle o charakterze sakralnym, obronnym, jak również letniskowouzdrowiskowym. Na terenie Spisza znajduje się wiele cennych kościołów. Są to murowane gotyckie budowle we Frydmanie i Łapszach Niżnych pochodzące z przełomu XIII i XIV w. oraz XV-wieczne w Niedzicy i Kacwinie. Młodszy jest XVI-wieczny renesansowy kościół w Krempachach oraz barokowe XVIII-wieczne z Łapsz Wyżnych i Nowej Białej. Do tego należy dodać cenne kościoły drewniane: XVI-wieczny w Trybszu i XVII-wieczny w Jurgowie. Kościoły na polskim Spiszu charakteryzują się bogatym wystrojem, najczęściej barokowym lub rokokowym (tzw. rokoko spiskie). Najcenniejszą budowlą obronną na Spiszu jest zamek w Niedzicy, w swej najstarszej części pochodzący z początków XIV w., rozbudowany w stylu renesansowym na przełomie wieku XVI i XVII. Po drugiej stronie Dunajca znajdują się ruiny zamku w Czorsztynie, budowli powstałej w XIV w. Także XIV-wieczne pochodzenie ma murowany kościół w Krościenku. Do zabytków sakralnych Paweł Klimek należy też zaliczyć XVI-wieczny drewniany kościół w Sromowcach Niżnych, a także murowane dawne cerkwie, XVIII-wieczną w Jaworkach i pochodzącą z początku XX w. w Szlachtowej. W bezpośrednim sąsiedztwie opisywanego terenu znajdują się też bardzo cenne, XV-wieczne kościoły drewniane w Dębnie i Grywałdzie. Do zabytków należy zaliczyć również pochodzącą z przełomu XIX i XX w. zabudowę uzdrowiskowo-letniskową centrum Szczawnicy oraz budowle o podobnym charakterze, przeniesione z obecnie zalanego terenu Czorsztyna do Osady Turystycznej Czorsztyn. Cerkiew łemkowska w Dubnem

3 52 ::

4 Pieniny. Magura Spiska :: 53 Informacje praktyczne Dojazd Pieniny i polska część Magury Spiskiej są bardzo dobrze dostępne komunikacyjnie. Dojazd umożliwiają raczej dobrej jakości drogi. Do wszystkich miejscowości w regionie docierają liczne kursy autobusowe, niestety ich częstotliwość w dni wolne od pracy znacznie spada. Duże znaczenie komunikacyjne, zwłaszcza dla osób dojeżdżających z bardziej oddalonych części Polski, ma też linia kolejowa z Krakowa do Zakopanego, biegnąca już na zachód od opisywanego terenu. Głównymi węzłami komunikacyjnymi dla Pienin i Magury Spiskiej są Nowy Targ i Szczawnica. Przez Nowy Targ przebiega linia kolejowa z Krakowa do Zakopanego, którą kursują pociągi z prawie wszystkich największych miast Polski. Do Nowego Targu docierają też bardzo liczne autobusy PKS oraz prywatnych linii jadące do Zakopanego. Z Nowego Targu odjeżdżają autobusy PKS do wszystkich miejscowości spiskich i pienińskich. Liczne są także prywatne busy, które odjeżdżają również z dworca PKS. Do Szczawnicy docierają liczne autobusy dalekobieżne z Krakowa, Katowic, Warszawy, Lublina oraz z Nowego Sącza i Nowego Targu. Stąd odjeżdża wiele autobusów i busów do Jaworek, a także Sromowiec i Niedzicy. Najłatwiej dotrzeć do większości miejsc własnym samochodem jednak stan bocznych dróg, zwłaszcza na Spiszu, nie prezentuje się najlepiej. Najważniejsze drogi to prowadząca północnymi obrzeżami Pienin droga wojewódzka Nowy Targ Krościenko Nowy Sącz oraz droga z Dębna przez Frydman do Niedzicy i dalej do przejścia granicznego na Słowację. Bardzo duże znaczenie turystyczne ma droga z Krośnicy do Sromowiec, wiodąca przez teren Pienińskiego Parku Narodowego, zbudowana w związku z powstaniem Jeziora Czorsztyńskiego. Główne drogi są przejezdne przez cały rok, chociaż zimą, po dużych opadach występują znaczne problemy, zwłaszcza w rejonie przełęczy Snozka. Ostatnio wybudowano tam jednak dodatkowe pasy ruchu na podjazdach, co może znacząco poprawić sytuację. Należy się liczyć z tym, że zimą niektóre boczne drogi mogą być nieprzejezdne. Informacja turystyczna Krościenko: Gminne Centrum Kultury, Rynek 32, tel.: ; Oddział PTTK, Jagiellońska 28, tel.: ; Szczawnica: Biuro Podróży Orbis, ul. Główna 32, tel.: , ; Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze oddział w Szczawnicy, ul. Główna 1, tel.: , Noclegi Schroniska górskie Jaworki: Schronisko Pod Durbaszką 85 miejsc noclegowych, tel.: , Sromowce Niżne: Schronisko PTTK Trzy Korony, 67 miejsc, ul. Sobczańska 91, tel.: , Szczawnica: Schronisko PTTK Orlica, 85 miejsc noclegowych, ul. Pienińska 12, tel.: ,

5 54 :: Informacje praktyczne Marek Majerczak Z widokiem na Tatry Bazy namiotowe Jaworki: Baza namiotowa SKPB Łódź pod Wysoką, tel.: (czynna VII VIII). Hotele, domy wczasowe, pensjonaty Czorsztyn: Willa Diana, ul. Turystyczna 1, tel.: ; Willa Jasna, ul. Drohojowskich 6, tel.: ; Wynajem Pokoi, Zofia Milaniak, ul. Krótka 3, tel.: ; Wynajem Pokoi Kazimiera Plewa, ul. Turystyczna 24, tel.: ; Falsztyn: Kwatera Prywatna, Aldona Kowalska, Falsztyn 67, tel.: ; Pensjonat Cisówka, tel.: ; Frydman: Pensjonat Trzy Korony, ul. Jana Pawła II 28 a, tel.: ; Grywałd: Ośrodek Wczasowy Pod Tylką, ul. Pod Tylką 16, tel.: ; Gospodarstwo Agroturystyczne Jana Tkaczyka, ul. Wybraństwo 27, tel.: ; Jurgów: Pokoje Gościnne Pod tartakiem, Jurgów 88, tel.: ; Kacwin: Gospodarstwo Agroturystyczne, ul. św. Anny 103, tel.: , Pensjonat Kinga, ul. św. Anny 12, tel.: ; Gospodarstwo Agroturystyczne, Andrzej i Monika Zązel, ul. św. Anny 40, tel.: ; Krościenko: Dom Wczasowy Trzy Korony, ul. Źródlana, tel.: ; Pensjonat Granit, ul. Jagiellońska 70, tel.: ; Pensjonat Sokolica, ul. Jagiellońska 86, tel.: ; Dom Wycieczkowy Hanka, ul. Jagiellońska 55, tel.: ; Dom Wycieczkowy Leśnik, ul. Jagiellońska 102, tel.: ; Krośnica: Gospodarstwo Agroturystyczne Anna i Maria Babiak, ul. Ojca Leona 154, tel.: ; Niedzica: Hotel Pieniny, ul. Kanada 38, tel.: ; Dom Wypoczynkowy Pod Taborem, os. Pod Taborem 2, tel.: w. 357; Gospodarstwo Agroturystyczne Janina i Robert Schlegel, ul. Browarna 5, tel.: ; Rzepiska: Gospodarstwo Agroturystyczne, Potok Bryjów 45, tel.: ; Sromowce Niżne: Wynajem Pokoi, Teresa i Stanisław Grywalscy, ul. Trzech Koron 21, tel.: ;

6 Pieniny. Magura Spiska :: 55 Marek Majerczak Wynajem Pokoi, Krystyna Grywalska, ul. Sobczańska 82, tel.: ; Wynajem Pokoi, Teresa Danielczak, ul. Pienińska 39, tel.: ; Sromowce Wyżne: Kwatery U Górala, ul. Graniczna 44, tel.: ; Gospodarstwo Agroturystyczne, ul. Bystra 11, tel.: ; Szczawnica: Willa Marta, ul. Główna 30, tel.: ; Jakubówka, ul. Jana Wiktora 17, tel.: ; Dom Wczasowy Maria, ul. Park Dolny 10, tel.: ; Pensjonat Skalny, ul. Św. Krzyża 22 b, tel.: ; Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy Warta Nawigator, ul. Zdrojowa 28, tel.: ; Dom Wypoczynkowy Zofiówka, ul. Jana Wiktora 9, tel.: ; Pensjonat Ada, ul. Główna 196, tel.: ; Pokoje Gościnne Jacek Pałka, ul. Nad Grajcarkiem 10, tel.: ; Pokoje Gościnne Bogumiła Klos, ul. Główna 214, tel.: ; Szczawnica-Jaworki: Wynajem Pokoi z Wyżywieniem Bożena Ćwiertniewicz, Jaworki 22 A, tel.: ; Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy Wysoka Jaworki 17, tel.: ; Pokoje Gościnne Partykówka, Jaworki 44 b, tel.: ; Szczawnica-Szlachtowa: Hotel Jan, Szczawnica-Szlachtowa 14 k, tel.: Stadniny koni Szczawnica: Stadnina Rajd, Jaworki 17b, tel.: , biuro@stadninarajd.pl; Mount-Tour, Zygmunt Białek, ul. Główna 11, tel.: , mount-tour@onet.pl. Zima nad Kacwinem Grupa Podhalańska GOPR Stacja centralna al. 100-lecia 1, Rabka-Zdrój, tel.: , poczta@gopr-podhale.pl. Zasięg działania: Beskid Makowski i Wyspowy, Pasmo Polic i Podhalańskie, Kotlina Nowotarska, Pieniny i Spisz, Pasmo Radziejowej.