PLANU AGLOMERACJI TOMASZÓW MAZOWIECKI

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały nr LV/528/2014 Rady Miejskiej Tomaszowa Mazowieckiego z dnia 24 września 2014 roku MIASTO GMINA PROPOZYCJA PLANU AGLOMERACJI TOMASZÓW MAZOWIECKI [Wpisz tekst]

2 SPIS TREŚCI 1 CZĘŚĆ FORMALNA Pojęcie aglomeracji Podstawa prawna Materiały źródłowe dla wyznaczenia aglomeracji Cel i zakres opracowania Wytyczne do określenia granic i RLM aglomeracji CZĘŚĆ OPISOWA Charakterystyka miasta i gminy Położenie fizyczno geograficzne Warunki wodne Dane demograficzne Turystyka i rekreacja UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z WYSTĘPOWANIA OBIEKTÓW I TERENÓW CHRONIONYCH Rezerwaty przyrody Obszary chronionego krajobrazu (planowane do objęcia) NATURA Pomniki przyrody Użytki ekologiczne Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Parki krajobrazowe Stanowisko dokumentacyjne CHARAKTERYSTYKA TERENU AGLOMERACJI - STAN ISTNIEJĄCY Wodociągi Strefy ochrony ujęć wód podziemnych Obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych Kanalizacja Aglomeracja Oczyszczanie ścieków Opis gospodarki ściekowej CHARAKTERYSTYKA TERENU AGLOMERACJI - STAN DOCELOWY Całkowita wartość przedsięwzięcia inwestycyjnego, obejmującego Projekt wraz z kompletną instalacją suszarni osadów nieprzefermentowanych wynosi: ,63 netto Wartość dofinansowania Projektu Modernizacja oczyszczalni ścieków i skanalizowanie części aglomeracji Tomaszowa Mazowieckiego POIS /09. z Funduszu Spójności wynosi ,11 zł INFORMACJA O DŁUGOŚCI I RODZAJU PLANOWANEJ SIECI KANALIZACYJNEJ, O LICZBIE MIESZKAŃCÓW I TURYSTÓW, WYKAZ MIEJSCOWOŚCI, KTÓRE WSPÓŁTWORZĄ AGLOMERACJĘ NOTA DOTYCZĄCA WSKAŹNIKA KONCENTRACJI I DŁUGOŚCI SIECI OKREŚLENIE I UZASADNIENIE RLM WNIOSKOWANEJ AGLOMERACJI WYKAZ MIEJSCOWOŚCI, KTÓRE WSPÓŁTWORZĄ AGLOMERACJE PODSUMOWANIE ARGUMENTY PRZEMAWIAJĄCE ZA AGLOMERACJĄ TOMASZÓW MAZOWIECKI ZAŁACZNIKI (do opracowania)

3 1 CZĘŚĆ FORMALNA 1.1 Pojęcie aglomeracji Na potrzeby programowania, koordynacji i sprawozdawczości działań w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków wynikających z realizacji zobowiązań Polski przyjętych w traktacie Akcesyjnym Polski do Unii Europejskiej, dotyczących realizacji postanowień dyrektywy 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych, wprowadzono w ustawie Prawo wodne, w ślad za przywołaną dyrektywą pojęcie aglomeracja. Zgodnie z art. 43 ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz z późn. zm.) Aglomeracja oznacza teren, na którym zaludnienie lub działalność gospodarcza są wystarczająco skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych, natomiast przez jednego równoważnego mieszkańca rozumie się ładunek substancji organicznych biologicznie rozkładalnych wyrażony, jako wskaźnik pięciodobowego biochemicznego zapotrzebowania na tlen w ilości 60 g tlenu na dobę. Wszystkie aglomeracje o RLM powyżej 2000, które spełniają kryteria definicji aglomeracji muszą być wyznaczone, niezależnie od tego czy zakończyły już proces inwestycyjny. 1.2 Podstawa prawna 1) Dyrektywa 91/271/EWG, dyrektywa ściekowa -dyrektywa Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych (Dz. Urz. WE L 135 z , str. 40, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, str. 26); 2) Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r., poz. 145 z późniejszymi zmianami); 3) KPOŚK - Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych zatwierdzony przez Radę Ministrów 16 grudnia 2003 r., kolejne aktualizacje Programu zostały zatwierdzone przez Radę Ministrów kolejno: I aktualizacja KPOŚK - 7 czerwca 2005 r., II AKPOŚK - 2 marca 2010 r., IIIAKPOŚK - 1 lutego 2011 r.; 4) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2010 r. w sprawie sposobu wyznaczania obszaru i granic aglomeracji (Dz. U. Nr 137, poz. 922); 5) Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r. poz. 627 z późniejszymi zmianami). 1.3 Materiały źródłowe dla wyznaczenia aglomeracji 1) Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Tomaszowa Mazowieckiego zatwierdzone uchwałą Nr III/35/2002 Rady Miejskiej Tomaszowa - 3 -

4 Mazowieckiego z dnia 30 grudnia 2002 r., zmienione uchwałą Nr XLV/412/05 Rady Miejskiej Tomaszowa Mazowieckiego z dnia 5 października 2005 r. i uchwałą Nr LX/502/06 Rady Miejskiej Tomaszowa Mazowieckiego z dnia 1 sierpnia 2006 r. oraz uchwałą Nr LI/445/09 Rady Miejskiej Tomaszowa Mazowieckiego z dnia 18 grudnia 2009 r. 2) Programy ochrony środowiska: Program ochrony środowiska dla miasta Tomaszowa Mazowieckiego - Uchwała Rady Miejskiej Nr XXV/252/04 z dnia 30 czerwca 2004 roku w sprawie uchwalenia "Programu Ochrony Środowiska dla Miasta Tomaszowa Mazowieckiego" Plan Gospodarki Odpadami dla miasta Tomaszowa Mazowieckiego został przyjęty uchwałą Nr XXV/252/04 Rady Miejskiej Tomaszowa Mazowieckiego z dnia 30 czerwca 2004 roku jako integralna część Programu Ochrony Środowiska dla Miasta Tomaszów Mazowiecki Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Miasta Tomaszowa Mazowieckiego na lata wraz z aktualizacją "Planu gospodarki odpadami" Uchwała nr VII/53/2011 Rady Miejskiej Tomaszowa Mazowieckiego z dnia 23 lutego 2011 r. Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Programu Ochrony Środowiska dla Miasta Tomaszowa Mazowieckiego - opracowana w 2010 przez Ekoperfekt Raport z wykonania Programu ochrony środowiska dla miasta Tomaszowa Mazowieckiego za lata opracowanie Miasta Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Tomaszów Mazowiecki na lata Uchwała Nr XLV/251/10 Rady Gminy Tomaszów Mazowiecki z dnia 9 listopada 2010 r., Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tomaszów Mazowiecki na lata Uchwała Nr XLV/251/10 Rady Gminy Tomaszów Mazowiecki z dnia 9 listopada 2010 r. Program ochrony środowiska województwa łódzkiego na lata z perspektywą na lata ; Plan gospodarki odpadami dla województwa łódzkiego 2011 z uwzględnieniem lat ; 3) Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego: Uchwała Nr LX/1648/10 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 21 września 2010 r. w sprawie zmiany Uchwały Nr XLV/524/2002 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 9 lipca 2002 r. w sprawie uchwalenia Planu zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego (dziennik urzędowy województwa łódzkiego z dnia 17 grudnia 2010 r. Nr 367 poz.3485); 4) Wieloletnie plany rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych: Wieloletni plan inwestycyjny dla miasta Tomaszów Mazowiecki na lata Uchwała nr Nr LIV/464/10 Rady Miejskiej Tomaszowa Mazowieckiego z dnia z dnia 24 stycznia 2010 roku o zmianie Uchwały Nr XXVII/244/08 Rady Miejskiej Tomaszowa Mazowieckiego z dnia 26 czerwca 2008 roku w sprawie przyjęcia Wieloletniego Planu Inwestycyjnego dla Miasta Tomaszów Mazowiecki na lata , zmienionej Uchwałą Nr XXXVII/332/09 Rady Miejskiej Tomaszowa Mazowieckiego z dnia 18 lutego 2009 roku Uchwała Nr XXXI/273/08 Rady Miejskiej Tomaszowa Mazowieckiego z dnia 1 października 2008 roku w sprawie przyjęcia Planu Rozwoju Lokalnego dla Miasta Tomaszów Mazowiecki na lata ; Uchwała Nr XXV/194/08 Rady Miejskiej Tomaszowa Mazowieckiego z dnia 2 kwietnia 2008 r. w sprawie przyjęcia Strategia rozwoju społeczno gospodarczego miasta Tomaszów Mazowiecki ; Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata Uchwała Nr LI/865/2006 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 31 stycznia 2006 r.; - 4 -

5 5) Inne dokumenty: Decyzja środowiskowa uwarunkowania dla przedsięwzięcia polegającego na modernizacji oczyszczalni ścieków i skanalizowaniu części aglomeracji Tomaszów Mazowieckim nr RDOŚ- 10-WOOŚ-6613/1729/09/bm z dnia r. Decyzja o lokalizacji inwestycji celu publicznego dla przedsięwzięcia polegającego na modernizacji oczyszczalni ścieków i skanalizowaniu części aglomeracji Tomaszów Mazowieckim nr 6/P/2013 pismo BAM KB z dnia r. Strony internetowe: Strona internetowa Głównego Urzędu Statystycznego (Bank Danych Regionalnych GUS) - i Strona internetowa Miasta Tomaszowa Mazowieckiego: /. 1.4Cel i zakres opracowania Dla zidentyfikowania potrzeb w zakresie uporządkowania gospodarki ściekowej w Polsce oraz uszeregowania ich realizacji w taki sposób, aby wywiązać się ze zobowiązań traktatowych, utworzono Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK). Aglomeracja TOMASZÓW MAZOWIECKI jest wpisana do Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych pod nr PLLO004. Wszystkie akty prawne i ich interpretacje w tym interpretacje Komisji Europejskiej wskazują, że nadrzędnym kryterium wyznaczania obszaru i granic aglomeracji, a zatem zasięgu systemu kanalizacyjnego jest koncentracja zaludnienia i działalności gospodarczej na określonym obszarze uzasadniająca technicznie, ekonomicznie i środowiskowo, sieciowe odprowadzanie ścieków do jednej lub większej liczby oczyszczalni ścieków. Granice i obszar aglomeracji nie należy utożsamiać z granicami administracyjnymi gmin. Aglomeracja spełnia wymagania dyrektywy Rady 91/271/EWG, jeżeli: cały ładunek ścieków z aglomeracji jest zbierany przez system kanalizacyjny i doprowadzany do oczyszczenia, oczyszczalnia obsługująca aglomerację powinna być przystosowana do usuwania 100% ładunku zanieczyszczeń powstających w aglomeracji, kryterium przyłączenia jest w pełni spełnione, jeżeli wszystkie ścieki komunalne powstające w aglomeracji są doprowadzane do zbiorczego systemu kanalizacji i do oczyszczalni ścieków, każdy zbiorczy system kanalizacyjny powinien funkcjonować prawidłowo oraz być podłączony do oczyszczalni ścieków, ścieki oczyszczone odprowadzane z każdej oczyszczalni są zgodne z wymaganiami Prawa wodnego i rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, możliwość zastosowania innych systemów oczyszczania ścieków zapewniających ten sam poziom ochrony środowiska. Celem niniejszego opracowania jest przygotowanie propozycji zmiany planu Aglomeracji TOMASZÓW MAZOWIECKI uwzględniającej obecne kierunki rozwoju i urbanizacji zarówno miasta jak i gminy z wykorzystaniem studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, - 5 -

6 programów ochrony środowiska, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, czy decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego. Aglomerację TOMASZÓW MAZOWIECKI, o równoważnej liczbie mieszkańców , obejmującą miasto Tomaszów Mazowiecki oraz miejscowości Gminy Tomaszów Mazowiecki: Karolinów, Komorów, Smardzewice, Swolszewice Małe, Tresta Rządowa, Twarda, Wąwał, Wiaderno, Zaborów Pierwszy, Zaborów Drugi, z oczyszczalnią ścieków komunalnych zlokalizowaną w Tomaszowie Mazowieckim, wyznaczono rozporządzeniem nr 35/2005 Wojewody Łódzkiego z dnia 30 września 2005 roku. Rozporządzenie zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Województwa Łódzkiego z dnia 13 października 2005 r., Nr 307, pod pozycją Równoważna liczba mieszkańców dla aglomeracji została określona na podstawie ładunku dopływającego na oczyszczalnię oraz prognoz dotyczących nowych podłączeń. Wyliczona równoważna liczba mieszkańców dla oczyszczalni za 2004 rok wynosiła Oszacowano, że po zrealizowaniu projektu skanalizowania aglomeracji RLM wyniesie Mając na uwadze, że realizacja krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych dotyczy w szczególności zadań inwestycyjnych związanych z redukcją zanieczyszczeń od mieszkańców, obecnie przy ustalaniu RLM aglomeracji, wg wytycznych Komisji Europejskiej, uwzględnia się: stałych i czasowo zameldowanych mieszkańców- 1 Mk = 1 RLM, obiekty usług turystycznych, szpitale, internaty, domy opieki społecznej, więzienie -1 miejsce = 1 RLM (liczymy z ilości miejsc noclegowych, a nie liczby turystów, pensjonariuszy, uczniów), przemysł wyliczany z ładunku. Zakres opracowania wynika z 4 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2010 r. w sprawie sposobu wyznaczania obszaru i granic aglomeracji (Dz.U. Nr 137, poz. 922) i obejmuje: 1) część graficzną zawierającą: a) oznaczenie granic obszaru objętego lub przewidzianego do objęcia zasięgiem systemu kanalizacji zbiorczej gminy lub jej obszaru współtworzącego aglomerację na mapie w skali 1:10 000, a w przypadku jej braku - w skali 1:25 000, b) oznaczenie przez gminę znajdujących się na jej terenie oczyszczalni ścieków komunalnych, do których odprowadzane są ścieki komunalne, c) oznaczenie granic administracyjnych zgodne z danymi z państwowego rejestru granic, d) oznaczenie granic stref ochronnych ujęć wody obejmujących tereny ochrony bezpośredniej i tereny ochrony pośredniej, e) oznaczenie granic obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych, f) oznaczenie granic terenów objętych formami ochrony przyrody w rozumieniu ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody lub obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty, znajdującego się na liście, o której mowa w art. 27 ust. 1 tej ustawy, g) określenie skali planu w formie liczbowej i liniowej; 2) część opisową zawierającą: a) informację o długości i rodzaju istniejącej oraz planowanej sieci kanalizacyjnej, o liczbie mieszkańców i turystów w sezonie turystyczno-wypoczynkowym obsługiwanych przez tę sieć oraz oczyszczalnię ścieków, b) opis gospodarki ściekowej zawierający: informację o średniej dobowej ilości ścieków komunalnych powstających na terenie gminy oraz ich składzie jakościowym, - 6 -

7 informację o ilości i składzie jakościowym ścieków przemysłowych odprowadzanych przez zakłady do systemu kanalizacji zbiorczej, informację o zakładach, których podłączenie do systemu kanalizacji zbiorczej jest planowane, uzasadnienie określonej dla aglomeracji równoważnej liczby mieszkańców, c) informację o strefach ochronnych ujęć wody obejmujących tereny ochrony bezpośredniej i tereny ochrony pośredniej zawierającą oznaczenie aktu prawa miejscowego lub decyzji ustanawiających te strefy oraz zakazy, nakazy i ograniczenia obowiązujące na tych terenach, d) informację o obszarach ochronnych zbiorników wód śródlądowych zawierającą oznaczenie aktu prawa miejscowego ustanawiającego te obszary oraz zakazy, nakazy i ograniczenia obowiązujące na tych obszarach, e) informację o formach ochrony przyrody zawierającą nazwę formy ochrony przyrody oraz wskazanie aktu prawnego uznającego określony obszar za formę ochrony przyrody. 1.5 Wytyczne do określenia granic i RLM aglomeracji Obszar i granice aglomeracji wyznacza się uwzględniając zasięg sieci kanalizacyjnych dla ścieków komunalnych zakończony oczyszczalniami ścieków komunalnych, zwanych dalej "systemem kanalizacji zbiorczej", przy czym do tej samej aglomeracji należą tereny obsługiwane przez sieć kanalizacyjną oraz tereny, na których planuje się budowę takiej sieci, wyznaczone w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, decyzjach o lokalizacji inwestycji celu publicznego lub wieloletnich planach rozwoju i modernizacji urządzeń kanalizacyjnych. Granica aglomeracji powinna przebiegać wzdłuż zewnętrznych granic skanalizowanych bądź przewidzianych do skanalizowania działek budowlanych. Przy wyznaczaniu obszaru aglomeracji bierze się pod uwagę, że realizacja sieci kanalizacyjnej na obszarze aglomeracji z doprowadzeniem do oczyszczalni ścieków powinna być uzasadniona finansowo i technicznie, przy czym wskaźnik długości sieci obliczany, jako stosunek przewidywanej do obsługi przez system kanalizacji zbiorczej liczby mieszkańców aglomeracji i niezbędnej do realizacji długości sieci kanalizacyjnej (łącznie z kolektorami i przewodami tłocznymi doprowadzającymi ścieki do oczyszczalni) nie może być mniejszy od 120 mieszkańców na 1 km sieci. Obliczając RLM aglomeracji należy uwzględnić: stałych mieszkańców- 1 Mk = 1 RLM, mieszkańców czasowo zameldowanych- 1 Mk = 1 RLM, osoby czasowo przebywające na terenie aglomeracji (przyjmuje się liczbę zarejestrowanych miejsc noclegowych, a nie liczbę osób) np. obiekty usług turystycznych, szpitale, domy opieki społecznej, hotele, internaty, więzienia -1 miejsce noclegowe = 1 RLM, ścieki przemysłowe (pochodzące z małych i średnich przedsiębiorstw i/lub działalności gospodarczej) odprowadzane do systemu zbierania lub oczyszczalni ścieków komunalnych (przemysł wyliczany z ładunku). (Podając RLM dla całej aglomeracji uwzględnia się RLM z przemysłu, natomiast przy wyliczaniu wskaźnika koncentracji bierze się pod uwagę tylko rzeczywistych mieszkańców oraz turystów w przeliczeniu na miejsca noclegowe)

8 Powyższych wytycznych nie stosuje się w przypadku, gdy sieć kanalizacyjna będzie zlokalizowania na terenie: 1) o przynajmniej jednoprocentowym średnim spadku w kierunku istniejącej lub przewidywanej oczyszczalni ścieków, na którym planuje się, przy zastosowaniu grawitacyjnego systemu odbioru ścieków, budowę nowej sieci, optymalnej z uwagi na możliwe rozwiązania techniczne, sposób zagospodarowania terenu, wpływ na środowisko oraz uwarunkowania ekonomiczne, 2) stref ochronnych ujęć wody obejmujących tereny ochrony bezpośredniej i tereny ochrony pośredniej, 3) obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych, 4) objętym przynajmniej jedną formą ochrony przyrody w rozumieniu ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r. poz. 627 z późniejszymi zmianami) lub obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty, znajdującego się na liście, o której mowa w art. 27 ust. 1 tej ustawy. Zgodnie z w/w ustawą formami ochrony przyrody są: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo krajobrazowe, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów

9 2 CZĘŚĆ OPISOWA 2.1 Charakterystyka miasta i gminy Tomaszów Mazowiecki Miasto i Gmina rozlokowane we wschodniej części województwa łódzkiego na terenie powiatu tomaszowskiego. Rysunek 1 Lokalizacja Miasta i Gminy Tomaszów Mazowiecki w powiecie tomaszowskim Miasto Tomaszów Mazowiecki zajmuje powierzchnię 41,3 km 2, co stanowi ok. 0,2 % powierzchni województwa łódzkiego (18219 km 2 ) i 4 % powiatu tomaszowskiego (1024 km 2 ). Miasto sąsiaduje z gminą Lubochnia oraz wiejską gminą Tomaszów Mazowiecki. Miasto usytuowane jest w niewielkiej odległości od największych aglomeracji w Polsce tj. 110 km od Warszawy i 54 km od Łodzi. Miasto położone jest w dwóch regionach historyczno-kulturowych, bowiem dzielnice po lewej stronie Pilicy to Mazowsze natomiast po prawej stronie rzeki to Małopolska. Tomaszów Mazowiecki leży w Dolinie Białobrzeskiej, nad Pilicą, Wolbórką, Czarną i Piasecznicą, w pobliżu Zalewu Sulejowskiego, na skraju Puszczy Pilickiej. Gmina Gmina Tomaszów Mazowiecki graniczy: od północy i wschodu z miastem Tomaszów Mazowiecki, od północy z gminą Lubochnia, od wschodu z gminą Inowłódz, od zachodu z gminą Wolbórz i Ujazd, od południowego wschodu z gminą Sulejów, zaś od południa z gminą Mniszków i Sławno. W sąsiedztwie gminy zlokalizowane są trzy duże ośrodki miejskie o charakterze przemysłowym: graniczący z terenem gminy od północy Tomaszów Mazowiecki, w odległości 20 km Opoczno oraz Piotrków Trybunalski - w odległości 28 km. Gmina ma charakter rolniczo-przemysłowy, a tereny w rejonie Zalewu Sulejowskiego turystyczno-letniskowy. We wschodniej części gminy obok terenów rolniczych znajdują się obszary eksploatacji złóż naturalnych. Powierzchnia Gminy 149,82 km 2, co plasuje jednostkę na 680 miejscu w kraju

10 Rysunek 2 Mapa Powiatu tomaszowskiego 2.2 Położenie fizyczno geograficzne Tomaszów Mazowiecki znajduje się w południowej, staroglacjalnej części pasa nizin środkowopolskich. Zgodnie z podziałem Polski na jednostki geomorfologiczne [wg S. Gilewskiej] miasto jest położone w obrębie Niziny Południowomazowieckiej, lub Wzniesienia Południowomazowieckiego [wg J. Kondrackiego]. Tomaszów Mazowiecki leży w obrębie mezoregionu zwanego Równiną Piotrkowską. Obszar gminy Tomaszów Mazowiecki położony jest w zasięgu Wzgórz Opoczyńskich (wschodnia część gminy) i Równiny Piotrkowskiej (część zachodnia). 2.3 Warunki wodne 1) Wody powierzchniowe Miasto Miasto Tomaszów Mazowiecki położone jest nad Pilicą w sąsiedztwie węzła hydrologicznego jaki tworzą uchodzące doń Wolbórka, Czarna Belina, Piasecznica i Lubochenka. Na terenie miasta mamy do czynienia wyłącznie z dolnymi odcinkami wymienionych cieków. Obok omówionych cieków na obszarze miasta występują dość liczne zbiorniki wód stojących. W większości są to niewielkie, naturalne łachy i starorzecza na obu niższych tarasach Pilicy. Osobliwością Tomaszowa są Niebieskie Źródła zbiorniki typu starorzeczy na tarasie zalewowym Pilicy z samowypływami krasowych wód subartezyjskich z utworów jury. Obok naturalnych zbiorników wodnych należy wyróżnić zbiorniki zaporowe na Czarnej Bieliny i Piasecznicy. Gmina Pod względem hydrograficznym obszar gminy Tomaszów Mazowiecki znajduje się w zlewni rzeki Pilicy, która przyjmuje od zachodu dopływy: Wolbórki i Moszczanki, Czarnej i Piasecznicy oraz licznych bezimiennych strumieni od wschodu

11 W południowej części gminy znajduje się typowy nizinny zbiornik retencyjny Zbiornik Sulejowski. Zbiornik wodny o pojemności 77,4 mln m 3, z zaporą wys. 16 m, powstał w skutek przegrodzenia Pilicy w miejscowości Smardzewice. Zbiornik bierze swój początek w okolicy Sulejowa. Oprócz retencyjnej (ochrona przed powodzią i wyrównanie przepływów poniżej zbiornika) i energetycznej (w prawe skrajne przęsło zapory betonowo ziemnej wbudowana została elektrownia wodna o mocy 3 MW), pełni funkcje rekreacyjne. Stąd wynika podział zbiornika na części składowe tj. użytkowa i przeciwpowodziowa. Zbiornik znajduje się w granicach Sulejowskiego Parku Krajobrazowego. Dane techniczne Zbiornika Sulejowskiego 1. Pojemność zbiornika przy NPP: Całkowita 77,4 mln m 3, Użyteczna 61,7 mln m 3, Rezerwa powodziowa 9,0 mln m 3 ; 2. Powierzchnia zalewu przy NPP 1980 ha; 3. Średnia szerokość zbiornika 1,5 km; 4. Średnia głębokość zbiornika 3,3 m; 5. Długość zbiornika 17,1 km; 6. Długość linii brzegowej 58 km; 7. Zapora ziemna Długość 1200 m, Wysokość 16 m, Szerokość w koronie 10 m; Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2007 roku 2) Wody podziemne Miasto Wody podziemne na obszarze Tomaszowa Mazowieckiego pochodzą z warstw górnej jury, dolnej kredy i czwartorzędu. Szczelinowe i krasowe wody w utworach górnojurajskich występują pod napięciem. Tworzą one drugi poziom wodonośny w środkowej i północnej części miasta. Szczelinowo-porowe wody podziemne z utworów kredy tworzą pierwszy poziom wodonośny na niewielkim obszarze w sąsiedztwie krawędzi wysoczyzny w południowej części Tomaszowa. Wody podziemne starszego podłoża często pozostają w kontakcie z wodami czwartorzędowymi i są drenowane przez Pilicę. Na terenie miasta pierwszy poziom wód podziemnych stanowią praktycznie wyłącznie wody czwartorzędowe. W większości przypadku czwartorzędowe wody podziemne wysoczyzny mają zwierciadło swobodne, tylko lokalnie może je napinać nadległa warstwa glin zwałowych. Tomaszów jest położony w strefie wpływu dwóch zbiorników wód podziemnych (wg A. S. Kleczkowski Obszary głównych zbiorników wód podziemnych [GZWP] w Polsce, wymagające szczególnej ochrony ) Zbiornika Opoczno (nr 410), klasa czystości wód a, b, I c oraz Koluszki Tomaszów (nr 404), klasa czystości wód I b, c. Oba zbiorniki są typu szczelinowo-krasowego, średnia głębokość ujęć powyżej 100 m do 200m, wiek zbiorników wg oznaczeń J3. Gmina Gmina Tomaszów Mazowiecki położona jest w obrębie kredowej niecki łódzkiej, a dokładnie niecki tomaszowskiej. Na terenie gminy występują utwory jury, kredy (wschodnia i centralna część gminy) i czwartorzędu. Jura środkowa reprezentowana jest przez iłowce i mułowce z syderytami oraz piaski i piaskowce drobnoziarniste. Utwory jury górnej (zajmujące 60% powierzchni podłoża podczwartorzędowego) są wykształcone jako wapienie, chelcedonity, mułowce, margle i wapienie margliste, iły i iłowce margliste. Utwory kredy dolnej w postaci ciemnoszarych i czarnych iłów oraz brązowych mułowców odsłaniają się w wyrobisku przy cegielni w Wąwale. Na powierzchni terenu

12 w licznych odsłonięciach naturalnych, łomach i kopalniach odkrywkowych w miejscowości Smardzewice występują utwory kredy dolnej w postaci białych lub szarych piaskowców drobnoziarnistych i piasków kwarcytowych zawierających soczewki białego kaolitu. Czwartorzęd reprezentują gliny zwałowe i mułki oraz piaski i żwiry ozu występujące powszechnie na terenie całej gminy. Do osadów holoceńskich należą piaski, torfy i namuły rzeczne występujące w dolinach rzek i zagłębieniach bezodpływowych. Dolnokredowe i górnojurajskie piętra wodonośne zaliczane są do kategorii Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) Zbiornik Opoczna (nr 410) i kredowy Zbiornik Niecki Łódzkiej (nr 401). Średnia głębokość ujęć wód podziemnych w obrębie całego GZWP 401 mieści się w przedziale m. 2.4 Dane demograficzne Miasto 1 Powierzchnia miasta wynosił 41,30 km². Na dzień 31 grudnia 2013 roku liczba ludności miasta Tomaszowa Mazowieckiego wynosiła osób. Średnia gęstość zaludnienia miasta to 1532 osób/km 2. Ubywanie mieszkańców spowodowane jest między innymi przeprowadzaniem się z miasta do miejscowości gminnych. Nie ma to w związku z tym większego wpływu na ilość osób w aglomeracji. W ostatnich latach obserwuje się systematyczny spadek ludności. Mają na to wpływ rożne czynniki, a w szczególności: nadal ujemny przyrost naturalny; duży poziom bezrobocia; emigracja zarobkowa po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej; odpływ ludności miejskiej poza granice administracyjne miast, w szczególności do otaczających gmin wiejskich. Jest to tendencja ogólnopolska, przy czym dla wyprowadzającej się ludności miasto pozostaje nadal głównym miejscem pracy i ośrodkiem usługowym. Części miasta Białobrzegi, Bocian, Brzustówka, Duże Nagórzyce, Józefów, Kaczka, Karpaty, Kępa, Laski, Ludwików, Łąki Henrykowskie, Małe Nagórzyce, Michałówek, Nagórzyce, Niebrów, Nowy Port, Podgórze, Podoba, Rolandówka, Siedmiodomki, Starzyce, Tomaszówek, Utrata, Wilanów, Wola-Wiaderno, Zapiecek. Osiedla mieszkaniowe Osiedle 1000-lecia, Osiedle Górna, Osiedle Mjr. Hubala, Osiedle Kanonierów, Osiedle Obrońców Tomaszowa z 1939 r., Osiedle Strzelecka, Osiedle Śródmieście, Osiedle Wyzwolenia I, Osiedle Wyzwolenia II, Os. Zapiecek, Osiedle Zielone. 1 Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 1 I 2013 r.). Warszawa 2013: Główny Urząd Statystyczny ISSN

13 Gmina 2 Powierzchnia ogólna Gminy Tomaszów Mazowiecki wynosi 149,82 km 2 i podzielona jest na 24 sołectwa, w których skupione jest 27 miejscowości. Średnia gęstość zaludnienia: 71osób/km 2. Gminę zamieszkuje mieszkańców (stan na r 2013.). W gminie utrzymuje się w ostatnich latach niewielki wzrost ludności ( osób; na konie osób ; wzrost o 403 osoby). Sołectwa: Cekanów, Chorzęcin, Ciebłowice Duże, Ciebłowice Małe, Dąbrowa, Godaszewice, Jadwigów, Karolinów, Kolonia Zawada, Komorów, Kwiatkówka, Łazisko, Niebrów, Sługocice, Smardzewice, Swolszewice Małe, Świńsko-Łagiewniki, Tresta Rządowa, Twarda, Wąwał, Wiaderno, Zaborów Drugi, Zaborów Pierwszy, Zawada. Miejscowość bez sołectwa: Jeleń. Miejscowości planowane do objęcia aglomeracją: Tabela 1 Wykaz miejscowości z Gminy Tomaszów Mazowiecki planowanych do objęcia aglomeracją Wykaz lista miejscowości aglomeracji w obrębie, których będzie funkcjonowała sieć kanalizacji sanitarnej Stan ludności - na dzień r. Zaborów Pierwszy 440 Zaborów Drugi 249 Komorów 590 PJO* (A3) Liczba osób w obrębie terenów planowanych do objęcia siecią kanalizacji zbiorczej** Liczba osób korzystających z kanalizacji po zrealizowaniu sieci kanalizacji sanitarnej -stan perspektywiczny rok** Wąwał Smardzewice PJO (A3+D2+B3) Wiaderno*** Twarda*** Tresta*** Swolszewice Małe*** 342 Miejscowości poza Projektem Łącznie (łóżka noclegowe) (łóżka noclegowe) (łóżka noclegowe) (łóżka noclegowe) (łóżka noclegowe) (łóżka noclegowe) * PJO -Podstawowa Jednostka Osadnicza miejscowość, wieś, osiedle, dzielnica ** dane przyjęte do bilansu ścieków dla zakresu objętego projektem do dofinansowania ze środków Funduszu Spójności - (stan na koniec 2008 roku) *** miejscowości poza Projektem, realizowane we własnym zakresie przez Gminę Tomaszów. Maz. 2 Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 1 I 2013 r.). Warszawa 2013: Główny Urząd Statystyczny ISSN

14 Zakres przedmiotowy Długość sieci kanalizacji sanitarnej objęta dokumentacją w ramach przedmiotowego projektu 14,50 km a w tym: - kolektor grawitacyjny (w oddzielnym wykopie) 6,42 km - odgałęzienia od sieci głównej 2,20 km - kolektor tłoczny (w oddzielnym wykopie) 1,42 km - kolektor grawitacyjny + tłoczny (we wspólnym wykopie) -4,46 km - przepompownie ścieków 7 szt Ilość osób, która będzie miała możliwość podłączenia do systemu kanalizacji 1765 os. Projekt obejmie sieć kanalizacji sanitarnej dla której średni wskaźnik koncentracji wynosi 121,94 Mk/km, a w tym: PJO Wiaderno wskaźnik koncentracji 123,65 PJO Swolszewice Małe wskaźnik koncentracji 120,22 PJO Twarda i Tresta wskaźnik koncentracji 121,95 Rodzaje wydatków 1. Wynagrodzenie za opracowanie kompletnej dokumentacji projektowej ,00 zł brutto, Budowa zaprojektowanej sieci kanalizacji sanitarnej przewidywana jest na lata w poniższym zakresie : o wartości ,00 zł w tym: - budowa kanalizacji grawitacyjnej (kanały w oddzielnym wykopie) zł brutto, - budowa odgałęzień od sieci głównej zł brutto - budowa kanalizacji tłocznej (kanały w oddzielnym wykopie) zł brutto, - budowa kanalizacji grawitacyjnej i tłocznej (kanały w jednym wykopie) zł brutto, - budowa tłoczni ścieków zł brutto. Środki finansowania 85% POIiŚ 15 % środki własne 2.5 Turystyka i rekreacja Lasy (IV Kraina Mazowiecko Podlaska) są najbardziej naturalną formacją roślinną i w głównej mierze decydują o bogactwie przyrodniczym i różnorodności. W ujęciu liczbowym powierzchnia leśna jest następująca: miasto Tomaszów Maz. 519 ha gmina Tomaszów Maz ha,. Na terenie gminy Tomaszów Mazowiecki lasy zajmują ponad 44% powierzchni ogólnej jednostki terytorialnej. Gmina ma charakter rolniczy, a tereny wokół Zalewu Sulejowskiego również rekreacyjno-turystyczny. Obecnie na terenie gminy istnieje szereg ośrodków wypoczynkowych. W związku z doskonałymi warunkami do wypoczynku powstało kilka gospodarstw agroturystycznych na terenie gminy w miejscowościach: Karolinów, Smardzewice, Twarda, Tresta i Swolszewice Małe

15 (Smardzewice planowane do włączenia do aglomeracji). Na terenie gminy, w sąsiedztwie terenów zabudowy jednorodzinnej i zagrodowej zlokalizowane są tereny letniskowe. Największa liczba działek letniskowych znajduje się w miejscowościach leżących w sąsiedztwie Zalewu Sulejowskiego w południowej części gminy. Na terenie gminy (wschodnia część) eksploatowane są złoża surowców mineralnych (największa w Polsce i jedna z największych w Europie odkrywkowa kopalnia piasków kwarcowych Biała Góra). Atutem gminy są położone na jej terenie: Zbiornik Sulejowski, Spalski Park Krajobrazowy, Sulejowski Park Krajobrazowy, Ośrodek Hodowli Żubrów w Książu koło Smardzewic (pod zarządem Kampinoskiego Parku Narodowego). Dodatkową atrakcję stanowią ścieżki turystyczne i edukacyjne. Markowym produktem turystycznym miasta Tomaszowa Mazowieckiego jest tzw. Tomaszowska Okrąglica, w skład którego wchodzą: Rezerwat Przyrody Niebieskie Źródła, Skansen Rzeki Pilicy i Podziemna Tarasa Turystyczna Groty Nagórzyckie. Ośrodek Hodowli Żubrów w Smardzewicach, jest jedyną tego typu placówką w Polsce centralnej. Powstał w latach Został utworzony w wyniku jednej z pierwszych na świecie akcji, zainicjowanej przez polskie środowiska naukowe. Aktualnie przebywa tu około 16 żubrów. Skansen Rzeki Pilicy tworzony od 2000 r. z inicjatywy władz samorządowych miasta Tomaszowa Maz. i Stowarzyszenia Przyjaciół Pilicy i Nadpilicza. Ma na celu popularyzowanie i zachowanie walorów przyrodniczych oraz tzw. przestrzeni kulturowej rzeki Pilicy i jej dopływów. Pierwszym obiektem i zalążkiem skansenu był zabytkowy, drewniany młyn wodny, zawierający elementy XIX wieczne. U podnóża młynu eksponowana jest największa w kraju kolekcja kamieni młyńskich. Osobny, spektakularny dział skansenu tworzą wydobywane z Pilicy od 1988 r. pojazdy pancerne z czasów II wojny światowej i inne zabytki militarne. Skansen gromadzi także okazy dawnego szkutnictwa i rybołówstwa ludowego, a także eksponaty związane z bogatą tradycją spławów drewna na Pilicy oraz sportami wioślarskimi. Oddzielny dział skansenu stanowi bogata już kolekcja zabytkowych łodzi i kajaków. Rezerwat Niebieskie Źródła Źródła to dwa wywierzyska oddzielone od siebie wyspą. W każdym pulsuje po kilkanaście minigejzerów. Niebieskie Źródła zwane niegdyś Modrymi Wodami są uroczym skrawkiem krajobrazu niżu polskiego. Woda przybiera niebiesko błękitno - zieloną barwę. Kolor wody w basenach źródliskowych jest efektem działań rozproszonego światła słonecznego. Zmiana odcieni barwy wody uzależniona jest od stanu pogody, stopnia nasłonecznienia bądź zachmurzenia. Temperatura wody jest niezmienna w ciągu roku i wynosi 9ºC. Z tych względów wody jezior nigdy nie zamarzają. Groty Nagórzyckie Sztuczne wyrobiska znajdujące się w południowej części Miasta Tomaszowa Mazowieckiego przy ulicy Pod Grotami, biegnącej nad Zalew Sulejowski na terenie byłej wsi Nagórzyce, obecnie dzielnicy Tomaszowa. Są pozostałością po podziemnej kopalni piasku szklarskiego, wydobywanego do potrzeb budowlanych i hutniczych w XVIII stuleciu i na początku XIX wieku. Groty składają się z licznych korytarzy, wnęk, zaułków i sal powstałych w trakcie procesu wydobywania piasku. Największe wyrobisko zwane "Salą Królewską" ma 30 m długości, 25 m szerokości, 3 m wysokości. Pozostałe jaskinie nosiły nazwę: Niedźwiedzia, Borsucza, Taneczna, Chowańcowa, Karkołomna i Złodziejska

16 Zalew Sulejowski - sztuczne jezioro powstałe w 1973 r. poprzez spiętrzenie wód Pilicy zaporą w Smardzewicach. Zalesione w dużej części brzegi, urozmaicona linia brzegowa sprawiają, że zalew jest atrakcyjnym miejscem wypoczynku i uprawiania żeglarstwa. Można tutaj skorzystać ze sprzętu pływającego, kąpieli, plażowania, a także wspaniale wędkować. Przez Jezioro Sulejowskie przebiega szlak kajakowy po rzece Pilicy. Rzeka Pilica -jest rzeką z własnym i wyrazistym charakterem posiada wyjątkowo wartki, jakby wciąż pilący nurt (stąd jej nazwa). Silnie meandrujące koryto Pilicy tworzy wiele malowniczych wysp, rozlewisk i zakoli. Trasy spływów kajakowych są dodatkowym atutem tych rejonów. Sulejowski Park Krajobrazowy - na terenie Parku wraz z otuliną znajduje się 9 rezerwatów przyrody i 4 rezerwaty projektowane. Chronione są jodły pospolite, świerki, buki, klony i jawory. Do rzadkich okazów roślin zalicza się: widłaki i storczyki, zimoziół północny i długosz królewski. Ze zwierząt spotkać można bobra, wydrę i łosia wędrownego, a czasem wilka. Liczną grupę stanowią ptaki, z których najciekawsze okazy to: gagoł, bąk, rybitwa białoczelna, kropiatka, siweczka obrożna. Na terenie SPK w granicach administracyjnych powiatu znajdują się rezerwaty przyrody: Niebieskie Źródła i Twarda. Rezerwat Twarda - chroni fragmenty wielogatunkowych lasów grądowych i borów mieszanych dębowo jodłowych, z interesującą florą zawierającą także gatunki ciepłolubne. We florze runa na uwagę zasługuje: miodownik melisowaty, dąbrówka kosmata, lilia złotogłów, widłaki: jałowcowaty i goździsty oraz pszeniec leśny. Rezerwat dokumentuje naturalne stanowisko jodły przy północnej granicy zasięgu geograficznego. Rezerwat leży po prawej stronie drogi ze Smardzewic do Radoni, 2 km od miejscowości Twarda. Spalski Park Krajobrazowy - Obecność rozległego kompleksu leśnego zmniejsza amplitudę dobowych i rocznych temperatur powietrza, zwiększa i wyrównuje jego wilgotność, osłabia prędkość wiatru i promieniowanie słoneczne. Dodatkowo obecność dużej ilości drzew iglastych nasyca powietrze substancjami aromatycznymi, wykazującymi działanie bakteriobójcze i stymulujące prace układu oddechowego. Klimat taki zalecany jest głównie osobom w wieku starszym z chorobami reumatycznymi, dzieciom i rekonwalescentom. Na obszarze Parku i jego otuliny istniej 5 rezerwatów: Konewka, Żądłowice, Spała, Jeleń i Sługocice ( w powiecie tomaszowski rezerwat Jeleń). Rezerwat Jeleń - zachował się tutaj prawdziwie puszczański krajobraz boru sosnowego i świerkowo jodłowego, olsy i grądy, a wśród nich podmokłe polany porosłe turzycami, które są znakomitym miejscem schronienia zwierzyny leśnej. Flora rezerwatu obejmuje 2 gatunki porostów, 40 gatunków mszaków, 177 gatunków roślin naczyniowych. Wśród nich rośliny chronione: widłak jałowcowaty, kruszczyk szerokolistny i wawrzynek wilczełyko. Rezerwat znajduje się w pobliżu wsi Sługocice, na zachód od drogi Tomaszów Maz Opoczno. Park Edukacyjno - Rozrywkowy MIKROKOSMOS o wspaniałe miejsce wypoczynku dla całej rodziny. Niepowtarzalne połączenie zabawy z nauką wkomponowane w zaciszny, piękny ogród pełen roślinnych okazów. Pierwszy park na świecie z owadami gigantami! Jest to miejsce o powierzchni niemal m², na której można spotkać niezwykle realistyczne rzeźby owadów, wykonane z dużą dbałością o ich budowę morfologiczną. W Parku znajduje się kilkadziesiąt owadów, znacznie większych od dorosłego człowieka owady wykonane są z wielokrotnym powiększeniem. Z myślą o dzieciach i młodzieży uczącej się, w Parku stworzono ścieżki dydaktyczne, przy których spotkamy owady z wypisanymi najciekawszymi informacjami na temat każdego z nich

17 Park Linowy Nad Pilicą - miejsce aktywnego wypoczynku, zabawy, spędzenia wolnego czasu dla całej rodziny. Rodzinny Park Linowy nad Pilicą o łącznej długości ponad 500 m składa się z trzech tras. Trasy zabezpieczone są siatkami lub linami. Rysunek 3 Mapa miasta i gminy Tomaszowa Mazowieckiego

18 3 UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z WYSTĘPOWANIA OBIEKTÓW I TERENÓW CHRONIONYCH Wszelkie inwestycje prowadzone na terenie Aglomeracji Tomaszów Mazowiecki uwarunkowane są koniecznością ochrony najcenniejszych elementów środowiska naturalnego miasta i gminy. Formy ochrony przyrody, położone na terenie Miasta Tomaszowa Mazowieckiego, wraz z innymi obszarami województwa Łódzkiego tworzą system obszarów chronionych, powiązany ciągami ekologicznymi i korytarzami (dolinami rzecznymi), terenami otwartymi biologicznie czynnymi (tereny rolnicze, zieleń miejska, niezabudowane tereny miejskie). Od strony wschodniej i południowej znajdują się Spalski Park Krajobrazowy i Sulejowski Park Krajobrazowy. Dość znaczne obszary w obrębie miasta zajmują otuliny tych parków pełniące funkcje izolujące i zabezpieczające parki przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych, w tym pełniąc rolę dyscyplinującą, regulującą w stosunku do sposobu zagospodarowania miasta Tomaszowa Mazowieckiego. W granicach administracyjnych miasta znajduje się unikalny rezerwat wodno-krajobrazowy Niebieskie Źródła. Doliny Pilicy i Wolborki są częścią korytarza ekologicznego o znaczeniu regionalnym w projekcie sieci ekologicznej województwa Łódzkiego, a doliny pozostałych cieków (Czarnej Bieliny, Piasecznicy, Luboczanki) łącząc się z wymienionymi powyżej, tworzą lokalne korytarze, a razem wspólny system. Na terenie gminy znajdują się 3 rezerwaty przyrody, użytki ekologiczne, a także parki podworskie we wsiach: Kwiatkówka, Cekanów, Wąwał, Wiaderno, Zaborów i Zawada (Wąwał i Zaborów wchodzą w skład aglomeracji). I tak, ochrona dotyczy elementów środowiska opisanych w poniższych rozdziałach. 3.1 Rezerwaty przyrody Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. (Ustawa o ochronie przyrody, (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r. poz. 627 późniejszymi zmianami). NIEBIESKIE ŹRÓDŁA - Rezerwat przyrody nieożywionej o wybitnych walorach krajobrazowych, położony w dolinie Pilicy, na prawym brzegu rzeki, Są to wywierzyska krasowe jedne z najciekawszych zjawisk krasowych w Europie. Główny kompleks wodonośny stanowią tu spękane, częściowo skrasowiałe wapienie jurajskie, charakteryzujące się dużą przepuszczalnością. Wapienie te przyjmują wody opadowe i systemami swych szczelin prowadzą je w kierunku północnozachodnim, źródła to dwa wywierzyska oddzielone od siebie wyspą. W każdym pulsuje obok siebie po kilkanaście gejzerów. Drgający piasek, widziany przez taflę wody posiada niepowtarzalną barwę o różnych odcieniach, zależnie od warunków pogody, wysokości słońca. Zabarwienie wody w lejach Źródlanych spowodowane jest czynnikami fizykochemicznymi. Rezerwat powstał w 1961 roku w celu ochrony piękna krasowego wywierzyska oraz towarzyszącym im naturalnym biocenozom leśnym, zaroślowym, szuwarowym i wodnym. Obejmuje on obszar ok. 28 ha. Rezerwat jest ostoją wielu gatunków ptaków (ok. 75),

19 a prawdziwą osobliwością są: zimorodek oraz kaczki (krzyżówka, czernica, cyraneczka i gągoł). Szata roślinna jest najliczniej reprezentowana przez rodzinę traw. Stwierdzono 400 gatunków roślin naczyniowych, a wśród nich grupę roślin ściśle chronionych: grzebieni białych, turówki wonnej, różanecznika żółtego, kosodrzewiny i cisa pospolitego. Lokalizacja: gmina (Leśnictwo Twarda, obr. Smardzewice) i miasto Tomaszów Maz. (w południowo wschodniej części miasta). Powołany Zarządzeniem NR 52/2010 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi z dnia 17 czerwca 2010 r. w sprawie rezerwatu przyrody "Niebieskie Źródła" (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego Nr 194, poz. 1570), Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 27 lipca 1961 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (MP nr 72, poz. 306 z 1961 r.). Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Niebieskie Źródła PLH REZERWAT JELEŃ Leśny o pow. 48,97 ha. Utworzony w 1976 roku. Przedmiotem ochrony jest fragment naturalnych wielogatunkowych drzewostanów z udziałem jodły na jej północnej granicy zasięgu w Puszczy Pilickiej. Na tym obszarze można obserwować prawdziwie puszczański krajobraz borów sosnowych i świerkowososnowych, olsy i grądy. Wśród leśnych zespołów roślinnych występują podmokłe łąki turzycowe i śródleśne oczka wodne. W skład rezerwatu wchodzą głównie drzewostany około osiemdziesięcioletnie, jedynie w północno-wschodniej części rezerwatu występują powierzchnie z dwustuletnimi dębami i stuletnimi sosnami. Obwody najgrubszych dębów przekraczają cztery metry. Mimo niedużej powierzchni rezerwatu roślinność zielna na jego obszarze jest zróżnicowana. Flora rezerwatu obejmuje 2 gatunki porostów, 40 gatunków mszaków oraz 177 gatunków roślin naczyniowych. Wśród nich znajdują się rośliny chronione takie jak: kruszczyk szerokolistny, widłak jałowcowaty, czy wawrzynek wiczełyko. Lokalizacja: gmina Tomaszów Maz., (Nadleśnictwo Smardzewice). Powołany Rozporządzeniem NR 16/2007 Wojewody Łódzkiego z dnia 17 kwietnia 2007 r. w sprawie rezerwatu przyrody "Jeleń" (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego Nr 121, poz.1082), Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 24 maja 1976 r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody (MP nr 24, poz. 108 z 1976 r.). Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Lasy Smardzewickie PLH REZERWAT TWARDA Leśny o powierzchni 22,79 ha. Utworzony w 1976 roku. Celem ochrony w rezerwacie jest zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych fragmentu wielogatunkowych obszarów ze znacznym udziałem jodły na północnej granicy zasięgu jodły w Puszczy Pilickiej. Większa część starodrzewu jodłowego, rosnąca na tym terenie została wycięta przed utworzeniem rezerwatu. Obecnie jodła odnawia się w stopniu zadowalającym i występuje we wszystkich piętrach drzewostanu. We florze runa na uwagę zasługuje miodownik melisowaty, lilia złotogłów, widłak jałowcowaty i goździsty. Lokalizacja gmina Tomaszów Mazowiecki (Nadleśnictwo Smardzewice). Powołany Rozporządzeniem NR 11/2007 Wojewody Łódzkiego z dnia 17 kwietnia 2007 r. w sprawie rezerwatu przyrody (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego Nr 121, poz.1077), i Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 24 maja 1976 r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody (MP nr 24, poz. 108 z 1976 r.; MP nr 15, poz. 107 z 1984 r.) REZERWAT SŁUGOCICE Florystyczny o pow. 8,89 ha. Utworzony w 1984 roku. Rezerwat został utworzony w celu ochrony płatu grądu wysokiego ze stanowiskiem żywca dziewięciolistnego, gatunku górskiego na stanowisku poza granicą zasięgu. Gatunek ten posiada bardzo wąskie spektrum ekologiczne. Dobrze rozwija się

20 w bogatych i wilgotnych fitocenozach grądowych, lecz niewielka zmiana warunków świetlnych, wilgotnościowych i konkurencji między gatunkami może doprowadzić do zaniku tego stanowiska. Stanowiska żywca w rezerwacie Sługocice jest stanowiskiem wyspowym, co oznacza, że jeżeli gatunek ten zaniknie w tym miejscu, to nawet w momencie ponownej zmiany warunków ekologicznych na korzystne, nie będzie w pobliżu bazy nasiennej, z której będzie mógł się odrodzić. Lokalizacja - gmina Tomaszów Mazowiecki (Nadleśnictwo Smardzewice). Powołany Rozporządzeniem NR 12/2007 Wojewody Łódzkiego z dnia 17 kwietnia 2007 r. w sprawie rezerwatu przyrody "Sługocice" (Dz.Urz. Woj. Łódzkiego Nr 121, poz.1078), i Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 18 maja 1984 r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody (MP nr 15, poz. 108 z 1984 r.). 3.2 Obszary chronionego krajobrazu (planowane do objęcia) Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. (Ustawa o ochronie przyrody, tekst jednolity Dz. U. z 2013 r. poz. 627 późniejszymi zmianami). Spalsko Sulejowski Obszar Chronionego Krajobrazu - obejmuje tereny chronione ze względu na wysokie walory przyrodnicze i krajobrazowe charakteryzujące się dużym bogactwem i różnorodnością siedlisk oraz zbiorowisk roślinnych. Obszar o całkowitej powierzchni ha położony jest na terenie gmin: Aleksandrów, Czerniewice, Drzewica, Gorzkowice, Inowłódz, Lubochnia, Łęki Szlacheckie, Mniszków, Opoczno, Poświętne, Przedbórz, Ręczno, Rozprza, Rzeczyca, Sławno, Sulejów, Tomaszów Mazowiecki, Wolbórz oraz miast: Piotrków Trybunalski i Tomaszów Mazowiecki (południowa i północno-wschodnia część miasta a także planowana dodatkowo do objęcia cała południowa cześć miasta). Wydzielone przestrzennie terytorium, obejmujące atrakcyjne krajobrazowo tereny o różnorodnych typach ekosystemów, objęte ochroną, pozwalającą zapewnić zachowanie stanu równowagi ekologicznej w środowisku przyrodniczym. Występują tam śródpolne torfowiska, obszary wodno błotne, oczka wodne wraz z pasem roślinności stanowiącej ich obudowę biologiczną oraz obszary źródliskowe cieków. Charakter gospodarki prowadzonej na tym obszarze jest oparty o szczegółowe przepisy prawne (m.in. zakaz lokalizacji zakładów przemysłowych i obiektów uciążliwych dla środowiska, zakaz prowadzenia działalności niekorzystnie wpływających na krajobraz, kształtowanie zróżnicowanego krajobrazu rolniczego poprzez zachowanie mozaiki pól uprawnych, miedz, płatów wieloletnich ziołorośli, a także ochronę istniejących oraz formowanie nowych zadrzewień i zakrzewień śródpolnych i przydrożnych, utrzymywanie i zwiększanie powierzchni trwałych użytków zielonych, prowadzenie zabiegów agrotechnicznych z uwzględnieniem wymogów zbiorowisk roślinnych i zasiedlających je gatunków fauny, zwłaszcza ptaków ( odpowiednie terminy, częstość i techniki koszenia). Prowadzi się zalesianie i zadrzewianie gruntów mało przydatnych do produkcji rolnej i nie przeznaczonych na inne cele, z wyłączeniem terenów, na których występują nieleśne siedliska przyrodnicze podlegające ochronie, siedliska gatunków roślin, grzybów i zwierząt związanych z ekosystemami nieleśnymi, a także miejsca pełniące funkcje punktów i ciągów widokowych na terenach o dużych wartościach krajobrazowych;

21 3.3 NATURA 2000 Obszary Natura 2000 są najnowszą formą ochrony przyrody realizowaną w związku z członkostwem Polski w Unii Europejskiej. W ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 wyznaczane są obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Lasy Spalskie PLH100003, powierzchnia: ha OPIS OBSZARU Ostoja obejmuje fragment kompleksu leśnego leżącego po obu stronach Pilicy, którego osią jest odcinek doliny tej rzeki (od Spały do Teofilowa - z wyłączeniem tych miejscowości) oraz dolina rzeki Gać, lewobrzeżnego dopływu Pilicy. Teren równinny, zbudowany z osadów zlodowacenia odrzańskiego (piaski, piaski gliniaste, mady i piaski rzeczne). Na wysoczyźnie najczęściej spotyka się siedliska ubogich grądów, dąbrów świetlistych i borów sosnowych, w większości porosłe drzewostanami sosnowymi. W dolinach rozwijają się łęgi jesionowo-olszowe i zarośla wierzb wąskolistnych. Lasy Smardzewickie PLH100024, powierzchnia: ha OPIS OBSZARU Obszar obejmuje fragment środkowej części Puszczy Pilickiej w otoczeniu Ośrodka Hodowli Żubrów w Smardzewicach. Teren jest prawie płaski, piaszczysty i piaszczysto-gliniasty; nachylony lekko w kierunku północnym i północno-zachodnim. Występują tu starodrzewia sosnowo-dębowe na siedliskach grądów wysokich. Północna część obszaru wraz z rezerwatem przyrody Jeleń obejmuje siedliska wilgotnych grądów, olsów i borów mieszanych z udziałem starych, blisko 180 letnich drzew i stanowiskami jodły pospolitej. Na omawianym terenie występują ponadto śródleśne polany z podmokłymi łąkami. Obszar jest przecięty niezelektryfikowaną linią kolejową. Niebieskie Źródła PLH100005, powierzchnia: 25.2 ha OPIS OBSZARU Obszar położony jest na terasie doliny Pilicy. Jest to teren źródliskowy. Znajduje się tu zespół wywierzysk, źródeł krasowych wraz z rozlewiskami utworzonymi przez kanały odpływowe, otoczony kompleksem lasów łęgowych i olsów oraz płatami zbiorowisk zaroślowych i szuwarowych. Osobliwością są silnie pulsujące, obfite (ok. 80 l/sek.) źródła bijące z wapiennego podłoża. Zimna, czysta woda ma barwę turkusową (niebieską). Woda ze źródeł zasila akweny zajmujące powierzchnię ok. 5 ha. Łąki Ciebłowickie PLH100035, powierzchnia: ha OPIS OBSZARU Obszar "Łąki Ciebłowickie" położony jest w dolinie Pilicy, w miejscu, gdzie rzeka ta swobodnie meandruje, a cała dolina podlega naturalnym procesom geomorfologicznym i procesom biologicznym. Zaliczyć do nich należy regularne zalewy rzeki Pilicy, które pozwalają na coroczne odnawianie się zbiorowisk roślinnych i trwanie związanych z doliną ekosystemów. Jest to bardzo istotne zjawisko, zwłaszcza w kontekście wycofywania się rolnictwa z tego odcinka doliny Pilicy. Coroczne wylewy rzeki i swobodny spływ kry utrzymują w dobrej kondycji ekosystemy nieleśne, m.in. rozległe turzycowiska, małe płaty młak niskoturzycowych ze związku Caricion nigrae oraz interesujące i warte dokładnego zbadania niewielkie źródliska. Jednocześnie zauważyć można stopniowe przekształcanie się dawnych, ekstensywnie użytkowanych łąk świeżych i zmiennowilgotnych w ziołorośla ze związku Filipendulion, które w bezpośredniej bliskości Pilicy