ŚRODKI PRZYMUSU BEZPOŚREDNIEGO

Transkrypt

1 Biblioteka Policjanta Prewencji Robert Stefański ŚRODKI PRZYMUSU BEZPOŚREDNIEGO WYBRANE ZAGADNIENIA (materiał dydaktyczny) Według stanu prawnego na kwiecień 2011 roku SŁUPSK 2011

2 Materiał opracowany w Zakładzie Prewencji i Ruchu Drogowego Szkoły Policji w Słupsku Korekta i redakcja językowa: GraŜyna Szot Redakcja techniczna: Zenon Trzciński Projekt okładki: Marcin Jedynak Druk: Andrzej Block Zatwierdzam i wprowadzam do uŝytku jako materiał dydaktyczny KIEROWNIK Zakładu Komunikacji Społecznej podinsp. Czesław Purowski Wydawnictwo Szkoły Policji w Słupsku Wysdanie II, poprawione Słupsk

3 Spis treści Wstęp Rodzaje środków przymusu bezpośredniego i podstawy ich uŝycia Rodzaje środków przymusu bezpośredniego Podstawy prawne uŝycia środków przymusu bezpośredniego Podstawy faktyczne uŝycia środków przymusu bezpośredniego Podstawowe pojęcia Przypadki uŝycia środków przymusu bezpośredniego Procedura uŝycia środków przymusu bezpośredniego Czynności przed uŝyciem środków przymusu bezpośredniego Czynności po uŝyciu środków przymusu bezpośredniego Zasady uŝycia środków przymusu bezpośredniego Zakazy uŝycia środków przymusu bezpośredniego UŜycie środków przymusu bezpośredniego przez policjantów wchodzących w skład oddziałów i pododdziałów zwartych Policji Procedura uŝycia środków przymusu bezpośredniego Czynności przed uŝyciem środków przymusu bezpośredniego Czynności po uŝyciu środków przymusu bezpośredniego Dokumentowanie uŝycia środków przymusu bezpośredniego przez dowódcę oddziału lub pododdziału Policji Dokumentowanie uŝycia środków przymusu bezpośredniego Zasady dokumentowania Załącznik Wykaz rycin Wykaz fotografii Bibliografia

4 Ta strona jest pusta 4

5 Wstęp Szkolenie zawodowe policyjne ma na celu przygotowanie funkcjonariusza do właściwego wykonywania obowiązków słuŝbowych i podejmowania interwencji policyjnych w odpowiedni sposób. By ten cel osiągnąć, policjant musi zaznajomić się z wieloma procedurami postępowania, a takŝe poprawnie wykształcić niezbędne umiejętności praktyczne. Jednym z elementów szkolenia kaŝdego policjanta kursu podstawowego jest poznanie zagadnień związanych ze środkami przymusu bezpośredniego w szczególności zaś takich aspektów ich stosowania, jak rodzaje, zasady postępowania, przypadki uŝycia oraz czynności konieczne do wykonania przed uŝyciem środków przymusu bezpośredniego i po ich uŝyciu. Niniejsza publikacja ma na celu przybliŝenie (szczególnie słuchaczom kursu podstawowego) podstawowych, niezbędnych informacji w powyŝszym zakresie. Nie jest to publikacja wyczerpująca wszystkie aspekty uŝycia środków przymusu bezpośredniego (ze względu na ograniczoną objętość). Autor zebrał w niej najwaŝniejsze, jego zdaniem, informacje, jakie kaŝdy z policjantów powinien znać i właściwie wykorzystywać podczas codziennej słuŝby. W celu szerszego i bardziej dogłębnego poznania interesujących czytelnika treści autor poleca materiały źródłowe przedstawione w końcowej części opracowania. 5

6 Ta strona jest pusta 6

7 1. Rodzaje środków przymusu bezpośredniego i podstawy ich uŝycia 1.1. Rodzaje środków przymusu bezpośredniego W razie niepodporządkowania się wydanym na podstawie prawa poleceniom organów Policji lub jej funkcjonariuszy, zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy o Policji, policjanci mogą stosować następujące środki przymusu bezpośredniego: 1) fizyczne, techniczne i chemiczne środki słuŝące do obezwładniania bądź konwojowania osób oraz do zatrzymywania pojazdów, 2) pałki słuŝbowe, 3) wodne środki obezwładniające, 4) psy i konie słuŝbowe, 5) pociski niepenetracyjne, pociski miotane z broni palnej. Bardziej szczegółowy podział środków przedstawia Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 r. w sprawie określenia przypadków oraz warunków i sposobów uŝycia przez policjantów środków przymusu bezpośredniego. Zgodnie z tym rozporządzeniem policjant ma prawo stosować następujące środki przymusu bezpośredniego: 1) siłę fizyczną w postaci chwytów obezwładniających oraz podobnych technik obrony lub ataku, 2) urządzenia techniczne w postaci kajdanek, prowadnic, kaftanów bezpieczeństwa, pasów i siatek obezwładniających, paralizatorów elektrycznych, a takŝe kolczatek drogowych i innych przeszkód umoŝliwiających zatrzymanie pojazdu, 3) chemiczne środki obezwładniające, 4) pałki słuŝbowe zwykłe, szturmowe, wielofunkcyjne i teleskopowe, 5) wodne środki obezwładniające, 6) psy i konie słuŝbowe, 7) pociski niepenetracyjne, miotane z broni palnej Podstawy prawne uŝycia środków przymusu bezpośredniego Podstawy prawne stosowania środków przymusu bezpośredniego to przepisy, które nie tylko dają Policji prawo uŝycia określonych rodzajów środków, lecz równieŝ określają szczegółowe zasady, przypadki i sposoby posługiwania się nimi. Podstawowym przepisem w tym zakresie jest art. 16 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji. Aktami wykonawczymi do tej ustawy są: 1) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 r. w sprawie określenia przypadków oraz warunków i sposobów uŝycia przez policjantów środków przymusu bezpośredniego, 7

8 2) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu uŝycia oddziałów i pododdziałów Policji oraz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w razie zagroŝenia bezpieczeństwa publicznego lub zakłócenia porządku publicznego, 3) inne przepisy, tzw. resortowe (np. zarządzenia, wytyczne, instrukcje) Podstawy faktyczne uŝycia środków przymusu bezpośredniego Podstawą faktyczną zastosowania środków przymusu bezpośredniego przez policjanta jest niepodporządkowanie się obywatela wydawanym na podstawie prawa poleceniom organów Policji lub jej funkcjonariuszy. Wynika z tego zapobiegawczy i porządkowy, a nie represyjny charakter tych środków. Celem ich stosowania nie jest ukaranie osoby za popełnione czyny, lecz wymuszenie jej zachowania zgodnego z prawem. JeŜeli środki przymusu, wymienione w art. 16 ustawy o Policji, okaŝą się niewystarczające lub ich uŝycie ze względu na okoliczności danego zdarzenia nie jest moŝliwe, policjant ma prawo uŝycia broni palnej w przypadkach ściśle określonych w art. 17 ustawy o Policji Podstawowe pojęcia Aby właściwie zrozumieć celowość i uzasadnienie przypadków uŝycia środków przymusu bezpośredniego, naleŝy zapoznać się z podstawowymi pojęciami, jakie związane są z ich stosowaniem. Pojęcie czynnej napaści oznacza działanie nakierowane na spowodowanie co najmniej naruszenia nietykalności cielesnej osoby pokrzywdzonej. Czynna napaść ujęta w art. 223 k.k. nie obejmuje swoim zakresem najlŝejszych przejawów naruszenia nietykalności cielesnej, takich jak np. szarpanie czy oplucie 1. Dla zaistnienia przestępstwa z art. 223 k.k. wymagane jest zaistnienie pewnych znamion. Pierwszą odmianą czynnej napaści jest działanie wspólne i w porozumieniu co najmniej trzech osób. Nie są tu wliczane osoby uczestniczące w przestępstwie w innych formach zjawiskowych (np. podŝegania). Drugą odmianą jest dopuszczenie się tego czynu przy uŝyciu broni palnej, noŝa lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu lub teŝ środka obezwładniającego 2. O ile pojęcia broń palna i nóŝ nie budzą wątpliwości, o tyle pewne problemy moŝe sprawić inny niebezpieczny przedmiot, którym posługuje się sprawca. Będzie to taki przedmiot, którego niebezpieczeństwo odpowiada tej grupie przedmiotów, do której zalicza się nóŝ czy broń palna. ZagroŜenie wynikłe z uŝycia danego przedmiotu musi pochodzić z cech przedmiotu, bez względu na sposób jego uŝycia. Artykuł 223 k.k. nie dopuszcza, odmiennie niŝ norma 1 Patrz M. Szwarczyk, komentarz, Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.), LexPolonica, według stanu prawnego na 6 grudnia 2009 r. 2 Patrz E. Pływaczewski, komentarz, tamŝe. 8

9 art k.k., dokonywania oceny przez pryzmat sposobu uŝycia danego przedmiotu 3. Z wyczerpaniem znamion czynnej napaści ujętej w art. 223 k.k. będziemy mieli do czynienia takŝe wówczas, gdy działanie sprawcy nie wywołało Ŝadnego skutku. JeŜeli jednak sprawca spowoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia funkcjonariusza publicznego lub osoby przybranej mu do pomocy, czyn będzie podlegał kumulatywnej kwalifikacji prawnej (zbieg z art. 156 lub 157 k.k.) 4. Zgodnie z art. 25 k.k. obrona konieczna polega na odpieraniu bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro publiczne lub dobro jednostki. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności zaś gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd moŝe zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeŝeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu. Zamach natomiast jest to kaŝdy czyn człowieka skierowany ku temu, by istniejący stan zmienić przez naruszenie dobra prawnego lub stworzenie sytuacji realnie groŝącej niebezpieczeństwem takiego naruszenia. Najczęściej przybiera formę działania połączonego ze stosowaniem przymusu fizycznego. MoŜe równieŝ mieć postać zaniechania, gdy grozi ono spowodowaniem kryminalnie bezprawnego skutku lub oznacza utrzymanie bezprawnego stanu (np. bierny opór przeciwko opuszczeniu zajmowanego bezprawnie pomieszczenia) 5. Pojęcie czynnego oporu moŝemy interpretować jako stosowanie przemocy lub groźby bezprawnej w celu zmuszenia funkcjonariusza do zaniechania prawnej czynności słuŝbowej (działanie takie moŝe wyczerpywać znamiona art k.k.). Bierny opór osoba stosuje, gdy przeciwstawia się wykonaniu prawnego Ŝądania funkcjonariusza bez uŝycia wobec niego przemocy lub groźby. Działanie w stanie wyŝszej konieczności polega na poświęceniu jednego dobra w celu ratowania innego. Formalnie zachowanie takie jest przestępstwem, jednak przestępność czynu pod pewnymi warunkami jest wyłączona. Podstawowymi znamionami stanu wyŝszej konieczności są: niebezpieczeństwo groŝące dobru prawnemu, działanie w celu uchylenia zagroŝenia, którego nie moŝna inaczej uniknąć. Ponadto dobro poświęcone nie moŝe przedstawiać wartości oczywiście większej niŝ dobro ratowane, a groŝące niebezpieczeństwo musi być nie tylko rzeczywiste, ale i bezpośrednie (art i 2 k.k.). 3 Patrz M. Szwarczyk, dz. cyt. 4 Patrz E. Pływaczewski, dz. cyt. 5 Patrz M. Filar, komentarz, Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.), LexPolonica, według stanu prawnego na 6 grudnia 2009 r. 9

10 Niebezpiecznym narzędziem jest kaŝdy przedmiot, który ze względu na swoje właściwości lub sposób uŝycia moŝe spowodować skutki takie, jak uŝycie broni palnej. Niebezpiecznym narzędziem będzie przedmiot o odpowiednim rozmiarze, wielkości, cięŝarze, mający ostrze (ostrza), inne ostre lub wypukłe elementy (np. siekiera, nóŝ, łom Ŝelazny). MoŜe nim być teŝ przedmiot, który wprawdzie nie ma ww. cech, lecz jest uŝyty w określony sposób (np. w celu uderzenia we wraŝliwe części ciała, z duŝą siłą, wielokrotnie). Zatrzymanym jest osoba, która dopuściła się czynu zabronionego, przestępstwa lub wykroczenia. To osoba doprowadzona do jednostki w celu m.in. ustalenia toŝsamości (gdy popełniła np. wykroczenie i nie moŝna ustalić jej toŝsamości art. 45 k.p.w.) oraz osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa, gdy istnieją przesłanki (podstawy faktyczne art. 244 k.p.k.) do jej zatrzymania. Tymczasowo aresztowany to osoba, wobec której sąd wydał postanowienie o tymczasowym aresztowaniu. Skazany to osoba, wobec której sąd wydał prawomocny wyrok skazujący. W świetle prawa nieletni to: osoba, która nie ukończyła lat 18 w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji, osoba, która ukończyła lat 13, ale nie ukończyła lat 17 w zakresie postępowania w sprawach o czyny karalne, osoba do ukończenia lat 21 w zakresie wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych i w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone Przypadki uŝycia środków przymusu bezpośredniego Siła fizyczna Siła fizyczna polega na stosowaniu chwytów obezwładniających, posługiwaniu się technikami tzw. walk wschodu (judo, karate) i innymi sposobami wykorzystania siły mięśni. Stosuje się ją w celu: obezwładnienia osoby, odparcia czynnej napaści, zmuszenia do wykonania polecenia. UŜywając siły fizycznej, nie wolno zadawać uderzeń chyba Ŝe policjant działa: w obronie koniecznej, w celu odparcia zamachu na Ŝycie, zdrowie ludzkie lub mienie 7. 6 D. Pluta, P. Sielecki, Podręcznik dla słuchacza JM02. Zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego w miejscu pełnienia słuŝby oraz podejmowanie interwencji, pozycja publikowana w wersji elektronicznej, Komenda Główna Policji, Warszawa

11 Urządzenia techniczne UŜycie kajdanek i prowadnic moŝe nastąpić obligatoryjnie lub fakultatywnie. MoŜna je stosować (fakultatywnie) wobec osób skazanych, tymczasowo aresztowanych lub zatrzymanych w celu: udaremnienia ucieczki, zapobieŝenia czynnej napaści lub czynnemu oporowi. NaleŜy pamiętać, Ŝe zastosowanie przez policjanta kajdanek lub prowadnic w przypadku fakultatywności zaleŝy wyłącznie od niego samego. Stosuje się je takŝe na polecenie sądu lub prokuratora (obligatoryjnie). Wówczas naleŝy je załoŝyć bez względu na zachowanie się osoby, wobec której czynność jest podejmowana. Podobnie naleŝy postąpić w przypadku, gdy sąd lub prokurator wyda polecenie zdjęcia kajdanek lub prowadnic. Kajdanki lub prowadnice stosuje się w celu częściowego unieruchomienia kończyn górnych osoby, wobec której stosuje się ten środek. Kajdanki zakłada się na ręce trzymane z przodu. W przypadku, gdy osoba jest agresywna lub niebezpieczna, moŝna je załoŝyć na ręce trzymane z tyłu. Wobec osób tymczasowo aresztowanych lub skazanych na karę pozbawienia wolności moŝna zastosować, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, kajdanki zespolone przeznaczone do zakładania na ręce i nogi. Fot. 1. Kajdanki zespolone Źródło: R. Stefański Nie stosuje się kajdanek wobec osób w wieku poniŝej 17 lat, z wyjątkiem nieletnich w wieku powyŝej 15 lat podejrzanych o popełnienie przestępstwa przeciwko Ŝyciu lub zdrowiu 8. Po załoŝeniu kajdanek policjant powinien: zabezpieczyć kajdanki kluczykiem, powodując tym samym trudności w samouwalnianiu się osoby, wobec której je zastosowano, oraz w taki sposób, by zapobiec nadmiernemu ściśnięciu nadgarstka i tamowaniu obiegu krwi, 7 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 r. w sprawie określenia przypadków oraz warunków i sposobów uŝycia przez policjantów środków przymusu bezpośredniego (Dz.U. Nr 70, poz. 410 z późn. zm.), 5 ust TamŜe, 6 ust

12 obserwować osobę, by nie dopuścić do manipulowania przez nią ogniwami łańcucha (co mogłoby doprowadzić np. do zerwania ogniwa). Fot. 2. Kajdanki jednorazowe Źródło: W. Baranowski Fot. 3. Kajdanki szczękowe Źródło: W. Baranowski Z uwagi na niepodawanie w przepisach wieku osób, wobec których mo- Ŝemy zastosować prowadnice, przeanalizowałem następujące przepisy: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 r. w sprawie określenia przypadków oraz warunków i sposobów uŝycia przez policjantów środków przymusu bezpośredniego oraz Ustawę z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. Na tej podstawie stwierdzam, Ŝe prowadnicę moŝna stosować wobec osób skazanych, tymczasowo aresztowanych lub zatrzymanych w wieku powyŝej 13 lat w takich samych przypadkach, w których moŝemy zastosować kajdanki. Fot. 4. Prowadnica Źródło: Środki przymusu bezpośredniego, film, archiwum Szkoły Policji w Katowicach, 2005 Kaftan bezpieczeństwa, pasy, siatkę obezwładniającą albo paralizator elektryczny stosuje się wobec osób, które swoim zachowaniem stwarzają niebezpieczeństwo dla Ŝycia lub zdrowia ludzkiego, a takŝe mienia, jeŝeli zasto- 12

13 sowanie innych środków przymusu bezpośredniego jest niemoŝliwe albo okazało się bezskuteczne. Polecenie zastosowania kaftana bezpieczeństwa i pasów wydaje: komendant Policji, osoba przez niego upowaŝniona, dyŝurny jednostki podczas ich nieobecności, dowódca patrolu lub konwoju w czasie patrolu lub konwoju. Kaftan bezpieczeństwa naleŝy zakładać w pomieszczeniach zamkniętych lub innych miejscach odosobnionych z udziałem co najmniej dwóch policjantów w taki sposób, aby nie był zatamowany obieg krwi. Ze względów bezpieczeństwa obezwładnionego kaftanem poddaje się wzmoŝonej obserwacji, a je- Ŝeli czas przebywania w kaftanie przekracza 2 godz., naleŝy (nie rzadziej niŝ co 1 godz.) na krótki czas rozwiązywać taśmy rękawów kaftana. Fot. 5. Kaftan bezpieczeństwa Źródło: W. Baranowski Kaftan bezpieczeństwa zdejmuje się: gdy ustały okoliczności będące podstawą jego załoŝenia, na wniosek lekarza, na prośbę obezwładnionego, gdy moŝna z duŝym prawdopodobieństwem dać wiarę, Ŝe będzie on zachowywał się spokojnie 9. Fot. 6. Pas obezwładniający Źródło: W. Baranowski 9 Patrz Instrukcja nr 1 Komendanta Głównego Milicji Obywatelskiej z dnia 10 listopada 1978 r. o wzorze i sposobie uŝywania kajdanek i prowadnic oraz stosowania kaftanów bezpieczeństwa, poz. niepublikowana. 13

14 Siatkę obezwładniającą moŝna stosować: 1) w pościgu za osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa, 2) w celu udaremnienia ucieczki skazanego, tymczasowo aresztowanego bądź zatrzymanego przestępcy. Nasadka SZO-84 stanowi dodatkowe wyposaŝenie ręcznej wyrzutni granatów łzawiących, poszerzające właściwości bojowe wyrzutni. Ręczna wyrzutnia granatów łzawiących jest wyposaŝona w: nasadkę SZO-84, komplet pakietów siatkowych (3 szt.), przyrząd specjalny do składania siatki, pokrowiec nasadki, które tworzą tzw. siatkowy zestaw obezwładniający wz. 84. Siatkowy zestaw obezwładniający jest przeznaczony do wystrzeliwania siatki w kierunku pojedynczych osób oraz niewielkich skupionych grup agresywnych osobników celem ich skutecznego obezwładnienia. Mechanizm działania jest następujący. Po oddaniu strzału gazy ładunku miotającego wypływając z lufy wyrzutni do komory gazowej nasadki poprzez przelotowy otwór w łączniku, naciskają na tłoczki napędowe siatki obezwładniającej. Po osiągnięciu ciśnienia forsowania tłoczki zrywają i odrzucają z kielicha pokrywę. Pod działaniem ciśnienia gazów tłoczki otrzymują ruch postępowy w kierunku rozbieŝnym o 25º od osi nasadki, powodując jednocześnie oderwanie pokrywy obudowy pakietu z siatką obezwładniającą. Po wylocie z kanałów gazowych tłoczki wyciągają z kielicha nasadki siatkę obezwładniającą, nadając jej ruch do przodu z jednoczesnym rozwinięciem. W odległości 2 m od wylotu nasadki powierzchnia rozwiniętej siatki ma kształt koła o średnicy około 2 m, które powiększa się w miarę ruchu siatki aŝ do uzyskania średnicy około 4 m. Po natrafieniu na przeszkodę cel następuje zatrzymanie siatki w miejscu jej zetknięcia z celem. Brzegi siatki przemieszczają się nadal, owijają cel i skutecznie go obezwładniają przez skrępowanie i ograniczenie swobody ruchu. Strzelanie z siatkowego zestawu obezwładniającego prowadzi się do celu pojedynczego lub grupowego, oddalonego od strzelającego minimum 2 m i maksimum 8 m 10. Zestaw taki byłby skuteczny (podobnie jak paralizator) do obezwładnienia niebezpiecznych i agresywnych zwierząt nie jest to jednak ujęte w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 r. w sprawie określenia przypadków oraz warunków i sposobów uŝycia przez policjantów środków przymusu bezpośredniego. 10 Patrz Zarządzenie nr 22 Dyrektora Departamentu Gospodarki Materiałowo- -Technicznej MSW z dnia 6 marca 1985 r. w sprawie wprowadzenia do uŝytku instrukcji: Nasadka SZO-84 do ręcznej wyrzutni granatów łzawiących. Opis i uŝytkowanie oraz sposoby i zasady strzelania, s. 17, Warszawa

15 Fot. 7. Siatkowy zestaw obezwładniający wz. 84 Źródło: według stanu na 15 stycznia 2009 r. Paralizator elektryczny moŝna stosować w celu: 1) obezwładnienia osoby niepodporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia niebezpiecznego narzędzia, 2) odparcia czynnej napaści lub pokonania czynnego oporu, 3) zatrzymania osoby albo udaremnienia ucieczki osoby skazanej, tymczasowo aresztowanej bądź zatrzymanej z powodu podejrzenia o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia, 4) przeciwdziałania niszczeniu mienia, 5) obezwładnienia agresywnych lub niebezpiecznych zwierząt. Podczas stosowania paralizatora elektrycznego naleŝy zachować ostroŝność, uwzględniając jego właściwości, mogące stanowić zagroŝenie Ŝycia i zdrowia ludzkiego. Na wyposaŝeniu Policji polskiej znajduje się paralizator Taser X26. Fot. 8. Taser X26 Źródło: według stanu na 5 maja 2009 r. Taser X26 został zaprojektowany tak, aby do jego uŝycia przez funkcjonariusza nie były wymagane szczególne umiejętności. Urządzenie wykorzystuje te same ruchy i pamięć mięśniową jak broń palna, co czyni go niezwykle łatwym w uŝyciu dla kaŝdego funkcjonariusza przeszkolonego w uŝyciu broni palnej. 15

16 Ryc. 1. UŜycie tasera Źródło: według stanu na 10 maja 2009 r. Za kaŝdym razem, kiedy Taser X26 zostaje uŝyty, rejestrowana jest data i czas uŝycia. Te dane chronią funkcjonariuszy przed pomówieniami o nadmierne uŝycie siły, dostarczając kompletnej i precyzyjnej dokumentacji o kaŝdym przypadku naciśnięcia spustu. Port transmisji danych rejestruje datę, godzinę, czas trwania impulsu obezwładniającego dla ostatnich 2 tys. przypadków uŝycia broni. Dane o uŝyciu broni mogą zostać przesłane przez port USB do kaŝdego komputera pracującego pod kontrolą oprogramowania Windows. Ryc. 2. Port transmisji danych Źródło: według stanu na 10 maja 2009 r. Zawsze, kiedy odpalany jest kartridŝ, wyrzucanych jest z niego kilkadziesiąt małych konfetti identyfikatorów zwanych w skrócie AFID. Na kaŝdym identyfikatorze AFID mikrodrukiem naniesiony jest unikatowy numer seryjny uŝytego kartridŝa. Dzięki temu moŝliwa jest identyfikacja funkcjonariusza, który uŝył kartridŝa. UŜywając tasera, osiągniemy poŝądany skutek, gdy trafimy w dowolną część ciała. Jest to znacznie łatwiejsze niŝ trafienie gazem czy trafienie przy oddaniu strzału z broni palnej, gdyŝ środki te wymagają trafienia w określoną część ciała, aby osiągnąć skutek obezwładnienia. 16

17 Ryc. 3. Strefy skutecznego raŝenia Źródło: według stanu na 10 maja 2009 r. Z urządzenia Taser X26 wystrzeliwane są 2 sondy na odległość np. 4,60 m, 6,40 m lub 7,60 m w zaleŝności od typu uŝytego kartridŝa. Czynnikiem miotającym jest spręŝony azot. Sondy są połączone z bronią za pośrednictwem izolowanych przewodów wysokiego napięcia 11. Fot. 9. Wystrzelenie sond Źródło: według stanu na 10 maja 2009 r. Wykorzystywana w modelu Taser X26 unikalna, opatentowana technologia Shaped Pulse uŝywa bardzo wysublimowanego kształtu impulsu. Na początku mała porcja energii wstępnie penetruje barierę, podczas gdy główny ładunek elektryczny trzymany jest w rezerwie. Po wstępnej penetracji główny ładunek swobodnie przenika przez barierę. Technologia Shaped Pulse składa się z 2 faz według stanu na 10 maja 2009 r. 17

18 Fot. 10. i 11. Technologia Shaped Pulse Źródło: według stanu na 10 maja 2009 r. Pierwsza faza zwana fazą łuku elektrycznego jest zoptymalizowana pod kątem penetracji ubioru, skóry lub innych barier. Faza ta to bardzo krótki impuls wysokiego napięcia penetrujący warstwę ubrania lub inną barierę o łącznej grubości do 5 cm. Dzięki wywołanej łukiem elektrycznym jonizacji powietrza w obrębie łuku staje się ono bardzo dobrym przewodnikiem o niskiej oporności elektrycznej, poprzez który dostarczany jest do ciała osoby obezwładnianej główny impuls obezwładniający. Druga faza nazwana została fazą stymulacji. Faza ta nie musi tworzyć łuku elektrycznego przez barierę, poniewaŝ zostało to juŝ wykonanie w fazie pierwszej. Druga faza przepływa przez bardzo dobrze przewodzący łuk, dlatego teŝ została zoptymalizowana pod kątem maksymalizacji zdolności obezwładniających przy wykorzystaniu najmniejszych skutecznych dawek energii. Obie fazy następują po sobie tak szybko, Ŝe dla kaŝdego obserwatora oraz większości urządzeń pomiarowych stanowią pojedynczy impuls. Taser działa na centralny system nerwowy, imitując sygnały elektryczne wykorzystywane do komunikacji w ciele człowieka. Ryc. 4. Zakłócanie systemu nerwowego Źródło: według stanu na 10 maja 2009 r. 18

19 Tabela. Specyfikacja techniczna Tasera X26 Wymiary 15,3 cm 8,2 cm 3,3 cm CięŜar 175 g Siła obezwładniania 105 MDU (Muscular Disruption Units zdolność urządzenia do zakłócania mięśni) Moc uŝyteczna kształtowany impuls elektryczny napięcie szczytowe: V średni prąd w obwodzie: 2,1 ma Maksymalny zasięg od 4,60 do 10,67 m oraz moŝliwość stosowania jako raŝenia w zaleŝności od uŝytego kontaktowej broni obezwładniającej kartridŝa Cyfrowe Źródło Zasilania (DPM) Wskaźnik pozostałego poziomu energii Cyfrowa Kontrola Impulsu (DPC) Zdolność penetracji przez warstwę ubrania Zakres temperatur pracy urządzenia System gromadzenia danych Oświetlenie taktyczne celu KartridŜ Centralny Wyświetlacz (CID) ogniwo litowe z pamięcią cyfrową o napięciu 6 V okres trwałości 10 lat pozwala na oddanie 300 strzałów w temperaturze 25ºC wyświetlacz: podający poziom naładowania baterii w zakresie od 99% do 00% automatyczne wyzwalanie serii impulsów o czasie trwania 5 sek. (z moŝliwością przerwania lub przedłu- Ŝenia) o częstotliwości: w czasie od 0 do 2 sek.: 19 impulsów na 1 sek., w czasie od 2 do 5 sek.: 15 impulsów na 1 sek. sygnał obezwładniający pokonuje barierę ubrania o grubości do 5 cm od 20 do +50ºC rejestruje: godzinę, datę, czas trwania serii impulsów, temperaturę oraz stan baterii dla ponad strzałów celownik: laserowy z laserem 650 nm, skalibrowany dla celu oddalonego o 4 m oraz 2 białe superjasne diody LED dla oświetlania celu w trudnych warunkach oświetleniowych czynnik miotający: spręŝony azot obudowa: symetryczna kąt pomiędzy torami lotu sond: 8º 2-cyfrowy LED, wyświetla: poziom pozostałej baterii energii, czas trwania serii impulsów, okres gwarancji, status oświetlenia taktycznego 19

20 Przełącznik bezpieczeństwa Kabura Gwarancja 2-stronny przełącznik 2-pozycyjny z oznaczeniami: S (safe) zabezpieczony, F (fire) uzbrojony / gotowy do oddania strzału typu exoskeleton: bardzo lekka i wytrzymała, wykonana z polimerów i stali nierdzewnej, obustronna dla osób prawo- i leworęcznych 1 rok z moŝliwością przedłuŝenia Źródło: według stanu na 10 maja 2009 r. Kolczatka drogowa lub inna przeszkoda umoŝliwiająca zatrzymanie pojazdu moŝe być zastosowana przez umundurowanego policjanta do zatrzymania pojazdu prowadzonego przez osobę, która nie zatrzymała się mimo odpowiedniego sygnału, gdy: 1) istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przez nią przestępstwa, 2) przewoziła osobę, co do której istnieje podejrzenie popełnienia przez nią przestępstwa, lub przewoziła przedmioty pochodzące z przestępstwa, 3) znajdowała się w stanie wskazującym na uŝycie alkoholu lub podobnie działającego środka. Kolczatki drogowej nie stosuje się do zatrzymania pojazdów jednośladowych. Zastosowanie kolczatki drogowej lub innej przeszkody naleŝy poprzedzić: 1) sygnałem do zatrzymania, podanym przez umundurowanego policjanta w sposób zrozumiały i widoczny dla kierowcy zatrzymywanego pojazdu, 2) wstrzymaniem ruchu drogowego w obu kierunkach na odległość nie mniejszą niŝ 100 m od kolczatki lub innej przeszkody. W przypadku blokowania drogi oznakowanym pojazdem policyjnym moŝna odstąpić od wstrzymania ruchu drogowego 12. Uprawnionym do podjęcia decyzji o uŝyciu kolczatki jest: dyŝurny jednostki Policji lub dyŝurny Policji Ruchu Drogowego, kierujący działaniami (jeŝeli uŝycie kolczatki następuje podczas współdziałania kilku jednostek Policji), dowódca patrolu zmotoryzowanego (w wyjątkowych sytuacjach, gdy zwłoka mogłaby doprowadzić do ucieczki kierującego pojazdem), w przypadku zatrzymywania autobusów przewoŝących osoby oraz pojazdów przewoŝących materiały niebezpieczne decyzję o uŝyciu kolczatki podejmują ww. osoby z wyjątkiem dowódcy patrolu zmotoryzowanego Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 r. w sprawie określenia przypadków oraz, dz. cyt., 11 ust Rozkaz nr 5 Komendanta Głównego Policji z dnia 13 czerwca 1995 r. o wprowadzeniu do uŝytku słuŝbowego instrukcji w sprawie uŝycia kolczatki drogowej, L.dz. R I 1003/95, 2. 20

21 Analizując podejmowanie decyzji o uŝyciu innych środków przymusu bezpośredniego (np. kaftana bezpieczeństwa), moŝna by było wysnuć wniosek, Ŝe uprawnionym do podjęcia decyzji o uŝyciu kolczatki jest równieŝ komendant jednostki Policji lub jego zastępca. Fot. 12. Kolczatka drogowa Źródło: W. Baranowski Chemiczne środki obezwładniające Chemiczne środki obezwładniające moŝna stosować w przypadkach: 1) odpierania czynnej napaści, 2) pokonywania czynnego i biernego oporu, 3) pościgu za osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa, 4) udaremnienia ucieczki osoby skazanej, tymczasowo aresztowanej bądź zatrzymanej, 5) przeciwdziałania niszczeniu mienia. Podczas stosowania tych środków naleŝy zachować ostroŝność, uwzględniając ich właściwości mogące stanowić zagroŝenie dla zdrowia ludzkiego. Polecenie zastosowania chemicznych środków obezwładniających, z wyjątkiem broni gazowej i ręcznych miotaczy gazowych, wydają komendanci wojewódzcy i komendant główny Policji lub osoby przez nich upowaŝnione 14. Chemiczne środki obezwładniające dzielą się na środki aerozolowe oraz środki miotane. Do środków aerozolowych zaliczamy: ręczny miotacz gazowy (RMG-75) i ręczny miotacz pieprzu (RMP LE-10), które są na indywidualnym wyposaŝeniu kaŝdego policjanta, oraz plecakowe miotacze substancji łzawiącej wykorzystywane w działaniach pododdziałów zwartych Policji. Natomiast miotane środki obezwładniające to: UGŁ-200, UGŁ-200/1 (urządzenia do miotania: RWGŁ-3, AWGŁ-3, rzut), NPŁ-26 (urządzenia do miotania: PS-86, RGZ-86), CS-94M (wystrzeliwany z broni gładkolufowej Mossberg i SDASS Imperator). 14 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 r. w sprawie określenia przypadków oraz, dz. cyt., 12 ust

22 Podczas uŝycia RMG-75 kierujemy wylot dyszy w pierś przeciwnika (poniŝej twarzy) z odległości nie mniejszej niŝ 0,5 m i nie większej niŝ 1,5 m i naciskamy na dźwignię zaworu przez czas nie dłuŝszy niŝ 1 sek. 15 Gaz (mieszanka chloroacetofenonu, freonu, eteru 2-metylowego) powoduje natychmiastowe łzawienie i podraŝnienie błon śluzowych nosa i jamy ustnej. Przy kaŝdorazowym uŝyciu chemicznych środków obezwładniających naleŝy udzielić pierwszej pomocy przedlekarskiej, jeŝeli zachodzi taka konieczność (np. gdy u osoby, wobec której ich uŝyto, wystąpią objawy, takie jak: długotrwałe łzawienie, okresowa utrata widzenia, kaszel). Pierwsza pomoc w czasie stosowania chemicznych środków obezwładniających (szczególnie tych uŝywanych przez pododdziały zwarte Policji) polega na wyprowadzeniu osoby z terenu skaŝonego środkiem, przemyciu ciała czystą wodą (w szczególności oczu) lub ustawieniu osoby pod wiatr. Zaleca się równieŝ zdjęcie wierzchniej odzieŝy, która jest przesiąknięta chemicznym środkiem. Ponadto naleŝy uniemoŝliwić przecieranie oczu oraz picie płynów po zastosowaniu środków chemicznych. Dopuszczalne jest przemycie oczu 2% roztworem sody oczyszczonej (2 łyŝeczki sody na 1 szklankę wody), jednakŝe decyzję o podawaniu jakichkolwiek środków powinien podjąć lekarz 16. Fot. 13. Ręczny miotacz gazowy (RMG-75) Źródło: W. Baranowski UŜywając RMP LE-10, naleŝy kierować strumień preparatu w kierunku twarzy i w okolice oczu z odległości nie mniejszej niŝ 0,5 m i w czasie nie dłuŝszym niŝ 1 sek. Zawarty w nim środek draŝniący powoduje przejściowe podraŝnienie oczu, skóry i błon śluzowych, objawiające się tymczasowym osłabieniem widzenia. Wywołuje równieŝ podraŝnienia górnych dróg oddechowych oraz skóry, charakteryzujące się silnym pieczeniem i zaczerwienieniem. W przypadku bezpośredniego kontaktu z substancją draŝniącą miejsce podraŝnione naleŝy 15 Instrukcja nr 1 Komendanta Głównego Milicji Obywatelskiej z dnia 6 lutego 1975 r. o wzorze i sposobie posługiwania się ręcznym miotaczem gazowym RMG-66, L.dz. 2W 136/75, 3 i K. Gwizdała, Chemiczne środki obezwładniające i naboje specjalne, Słupsk 1994, s

23 spłukać duŝą ilością bieŝącej wody, nie uŝywać przy tym Ŝadnych maści, olejków, kremów. Osoby podraŝnione muszą mieć dostęp do świeŝego powietrza. Symptomy podraŝnienia powinny ustąpić po 45 min. W przypadku ich nieustąpienia naleŝy skontaktować się z lekarzem. Szkła kontaktowe powinny być usunięte przez wykwalifikowany personel medyczny. W razie przypadkowego kontaktu z draŝniącą substancją naleŝy dokładnie umyć ręce bieŝącą wodą z mydłem 17. Fot. 14. Ręczny miotacz pieprzu (RMP LE-10) róŝne rodzaje Źródło: według stanu na 28 kwietnia 2009 r. Fot. 15. Ręczny miotacz pieprzu (RMP LE-10) stosowany przez Policję Źródło: R. Stefański 17 Instrukcja uŝytkowania RMP, umieszczona przez producenta na opakowaniu. 23

24 Pojemnik RMP LE-10 zawiera 10% oleoresinu capsicum (olejku pieprzowego), 2 mln Scovillera Heat Units (SHU), 1,33% capsaicinoids (substancji czynnej). Pojemnik wystarcza do 15 1-sekundowych uŝyć. Maksymalny zasięg efektu raŝenia wynosi 3 5 m 18. W 2005 r. wprowadzono do uzbrojenia Policji plecakowe miotacze substancji łzawiącej są one wykorzystywane w działaniach pododdziałów zwartych Policji 19. * Fot. 16. Plecakowe miotacze substancji łzawiącej Źródło: według stanu na 15 października 2009 r. Uniwersalne granaty łzawiące oznaczone są symbolem UGŁ-200 i UGŁ-200/1. UGŁ-200 róŝni się od UGŁ-200/1 tym, Ŝe po jego odpaleniu słyszalne są efekty akustyczne świst i strzały pistoletowe 20. Wygląd zewnętrzny granatów akustycznych jest taki sam jak granatu UGŁ-200/1, z tym Ŝe na obudowie, w połowie wysokości, widoczne są zaklejone otwory świstawek. Granaty mogą być odpalane ręcznie lub za pomocą urządzeń słuŝących do ich miotania ręcznej wyrzutni granatów łzawiących (RWGŁ-3) i automatycznej wyrzutni granatów łzawiących (AWGŁ-3). Granaty UGŁ-200 nie mogą być wystrzeliwane z wyrzutni typu AWGŁ-3 z uwagi na częste utykanie granatu 18 TamŜe. 19 Decyzja nr 222 Komendanta Głównego Policji z dnia 9 maja 2005 r. w sprawie wprowadzenia na uzbrojenie Policji plecakowych miotaczy substancji łzawiących (Dz.Urz. KGP Nr 10, poz. 65), W wielu publikacjach podaje się, Ŝe granat łzawiący UGŁ-200 jest granatem pierwotnym, a granat UGŁ-200/1 jest jego modyfikacją posiadającą otwory świstawek. Obecnie produkowane granaty mają budowę następującą: UGŁ-200 z otworami świstawek, natomiast UGŁ-200/1 bez otworów. 24

25 w magazynkach lub lufie 21. Granat wytwarza łzawiący obłok dymny, którego draŝniące działanie przy przeciętnych warunkach atmosferycznych rozprzestrzenia się na odległość od 25 do 40 m. Fot. 17. Uniwersalne granaty łzawiące (UGŁ-200 i UGŁ-200/1) Źródło: R. Stefański Ręczna wyrzutnia granatów łzawiących słuŝy do miotania granatów łzawiących typu UGŁ-200/1 na odległość do 100 m. Jako ładunek miotający do wyrzutni stosuje się 7,62 mm naboje wz. 43 ślepe. Konstrukcja wyrzutni oparta jest na niektórych podzespołach, mechanizmach i elementach 7,62 mm kbk AKMS. Zasadnicze podzespoły wyrzutni: lufa, komora zamkowa z bezpiecznikiem, osada pokrywy, nasadka cylindryczna, pokrywa komory zamkowej, suwadło, zamek, urządzenie powrotne, mechanizm spustowy, magazynek (fabrycznie dołączony, mieści 10 naboi). W celu oddania strzału z RWGŁ-3 (miotania granatów) naleŝy: załadować magazynek nabojami miotającymi, dołączyć magazynek do wyrzutni, włoŝyć granat łzawiący (ze zdjętymi pokrywami) główką zapalnika do nasadki aŝ do oparcia na dławiku, ramię bezpiecznika ustawić w połoŝeniu C lub P, energicznie odciągnąć suwadło wraz z zamkiem w tylne połoŝenie do oporu, 21 K. Gwizdała, dz. cyt., s

26 zwolnić suwadło, zwolnić kurek, naciskając na język spustowy 22. Przyjmowanie kąta strzału określa się na oko, gdyŝ wyrzutnia pozbawiona jest przyrządów celowniczych. Największą dosięŝność granatu uzyskuje się przy kącie 45º. Miotanie granatów odbywa się torem stromym, tj. w granicach kąta strzału 45º 75º, oraz torem płaskim przy kącie strzału poniŝej 45º 23. Fot. 18. Ręczna wyrzutnia granatów łzawiących (RWGŁ-3) Źródło: według stanu na 28 kwietnia 2009 r. Automatyczna wyrzutnia granatów łzawiących (AWGŁ-3) jest zespoloną bronią obezwładniającą słuŝącą do rozpraszania i chwilowego obezwładniania większych zgrupowań ludzi na odległość do 200 m za pomocą miotanych granatów łzawiących. Miotanie granatów prowadzi się z automatycznej wyrzutni przytwierdzonej do podłogi samochodu transportowego terenowego (np. Honker, UAZ). Dopuszcza się moŝliwość miotania z wyrzutni zdjętej z samochodu i ustawionej stabilnie na twardym podłoŝu bądź z pojedynczych wyrzutni samoczynnych, odłączonych od podstawy AWGŁ-3. Wyrzutnia oraz przydzielony do niej samochód są obsługiwane przez 4-osobową obsługę wyrzutni w składzie: dowódca druŝyny, celowniczy, ładowniczy i kierowca amunicyjny 24. Zakres pracy w płaszczyźnie pionowej wynosi od 5 do 65º, a kąt obrotu 360º. Jako ładunek miotający stosuje się 7,62 mm nabój miotający wz. 43 UNM oznaczony białym kolorem na czubku łuski. Wyrzutnia składa się z następujących podzespołów i mechanizmów: 5 wyrzutni samoczynnych (automatycznych), podstawy, łoŝa, listew mocujących słuŝących do połączenia wyrzutni z wozem bojowym, 10 magazynków granatów mieszczących po 5 granatów kaŝdy, 5 magazynków ładunków miotających mieszczących po 30 szt. 7,62 mm naboi kaŝdy. 22 Zarządzenie nr 95 Dyrektora Departamentu Gospodarki Materiałowo-Technicznej MSW z dnia 30 grudnia 1978 r. w sprawie zatwierdzenia i wprowadzenia do uŝytku słuŝbowego instrukcji: Ręczna wyrzutnia granatów łzawiących RWGŁ-3, PGT 883/78, s K. Gwizdała, dz. cyt., s Automatyczna wyrzutnia granatów łzawiących AWGŁ-3 opis i uŝytkowanie oraz sposoby i zasady strzelania, Warszawa 1988, s

27 AWGŁ-3 ma spust centralny, który umoŝliwia strzelania krótkimi seriami (2 5 granatów) i ogniem ciągłym (całą pojemnością magazynków granatów) z 1, 3 lub wszystkich 5 wyrzutni samoczynnych 25. Fot. 19. Obsługa automatycznej wyrzutni gazów łzawiących (AWGŁ-3) Źródło: według stanu na 27 kwietnia 2009 r. Nabój pistoletowy łzawiący (NPŁ-26) jest przeznaczony do wystrzeliwania z pistoletu sygnałowego (PS-86) 26 i ręcznego granatnika zmechanizowanego (RGZ-86). SłuŜy do obezwładnienia za pomocą gazu łzawiącego osób ukrytych we wszelkiego rodzaju pomieszczeniach o trudnym dostępie (schrony, piwnice). UŜywa się go równieŝ, gdy zbliŝenie się do miejsca przebywania osoby jest niemoŝliwe lub co najmniej bardzo utrudnione np. z uwagi na konieczność przejścia przez pole ostrzału przeciwnika. Wewnętrzna łuska NPŁ-26 wystrzeliwana jest z tak duŝą siłą, Ŝe w wyniku strzału oddanego z odległości m przebija szybę okienną, a nienapotykający przeszkód pocisk leci na odległość powyŝej 100 m. Ładunek palno-łzawiący daje takie stęŝenie gazu, Ŝe w pomieszczeniu o kubaturze do 30 m³ przebywanie staje się niemoŝliwe, a uŝycie dwóch pocisków w takim pomieszczeniu moŝe spowodować stęŝenie śmiertelne. NaleŜy pamiętać, Ŝe w trakcie spalania ładunku palno-łzawiącego spaleniu ulega takŝe tekturowa wewnętrzna łuska, co w określonych sytuacjach moŝe być przyczyną poŝaru K. Gwizdała, dz. cyt., s Instrukcja nr 2 Komendanta Głównego Milicji Obywatelskiej z dnia 6 lutego 1975 r. o wzorze i sposobie posługiwania się ręcznym granatem łzawiącym i pistoletowym nabojem łzawiącym (RGŁ i NPŁ-26), L.dz. ZW 137/75, K. Gwizdała, dz. cyt., s

28 Fot. 20. Nabój pistoletowy łzawiący (NPŁ-26) Źródło: R. Stefański Pistolet sygnałowy 26 mm wz jest przeznaczony do strzelania nabojami sygnałowymi, oświetlającymi i łzawiącymi oraz pociskami miotanymi (amunicją gumową) typu Bąk, a takŝe nabojami specjalnymi dymno-błyskowymi. Pistolet składa się z lufy, chwytu i szkieletu. W skład kompletu pistoletu wchodzi równieŝ futerał z miejscami na 13 szt. naboi 28. Fot mm pistolet sygnałowy wz Źródło: W. Baranowski 26 mm ręczny granatnik zmechanizowany (RGZ-86) jest przeznaczony do prowadzenia strzelania 26 mm nabojami: sygnałowymi, oświetlającymi, specjalnymi Bąk oraz łzawiącymi, ogłuszająco-olśniewającymi Grom i znakującymi. Granatnik jest bronią uniwersalną typu rewolwerowego, w którym zasilanie w naboje realizuje 15-komorowy magazyn bębnowy. Wykorzystano w nim sprę- Ŝynę spiralną, jako źródło energii, do wprowadzenia w ruch automatyki. 28 TamŜe, s

29 Granatnik ma przyrządy celownicze: regulowaną muszkę i 2-połoŜeniowy szczerbik, które są przeznaczone do strzelania celowanego na odległość 25 m i 50 m 29. Fot. 22. Ręczny granatnik zmechanizowany (RGZ-86) Źródło: według stanu na 27 kwietnia 2009 r. Nabój specjalny (CS-94 M) jest pociskiem gazowym (proszkowo- -obezwładniającym. Główny składnik mieszanki to proszek stalowy z dodatkiem dawki gazu obezwładniającego cs-o-chlorobenzylidenomalanodinitryl) wystrzeliwanym z broni gładkolufowej Mossberg i SDASS Imperator. Fot. 23. Nabój specjalny (CS-94 M) Źródło: według stanu na 28 kwietnia 2009 r. Ładunek palno-łzawiący stosowany w UGŁ-200 (UGŁ-200/1) i NPŁ-26 składa się z mieszaniny chloroacetofenonu z mączką prochu czarnego i talku kosmetycznego Instrukcja 26 mm Ręcznego Granatnika Zmechanizowanego wz (RGZ-86) opis techniczny i uŝytkowanie, Warszawa 1988 wprowadzona Zarządzeniem nr 58 Dyrektora Departamentu Gospodarki Materiałowo-Technicznej MSW z dnia 4 sierpnia 1988 r., PGT 194/89, s K. Gwizdała, dz. cyt., s

30 Pałki słuŝbowe Pałki słuŝbowe zwykłe, wielofunkcyjne, teleskopowe, szturmowe moŝemy stosować w razie: odpierania czynnej napaści, pokonywania czynnego oporu, przeciwdziałania niszczeniu mienia. Uwaga! Nie wolno stosować pałki słuŝbowej wobec osób stawiających bierny opór, chyba Ŝe zastosowanie siły fizycznej okazało się bezskuteczne. Zabrania się: zadawania uderzeń i pchnięć pałką słuŝbową w głowę, szyję, brzuch i nieumięśnione oraz szczególnie wraŝliwe części ciała, a takŝe stosowania na te części ciała blokady i zakładania dźwigni, zadawania uderzeń rękojeścią pałki słuŝbowej, stosowania pałki słuŝbowej wobec osób, w stosunku do których uŝyto kajdanek, prowadnicy, kaftana bezpieczeństwa, pasa lub siatki obezwładniającej, albo wobec osób obezwładnionych wskutek uŝycia paralizatora elektrycznego. Wolno zadawać uderzenia i pchnięcia pałką słuŝbową we wszystkie części ciała w celu odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na Ŝycie lub zdrowie własne lub innej osoby 31. Fot. 24. Pałka słuŝbowa zwykła Źródło: W. Baranowski Fot. 25. Pałka teleskopowa Źródło: W. Baranowski 31 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 r. w sprawie określenia przypadków oraz, dz. cyt., 13 ust

31 Fot. 26. Pałka szturmowa Źródło: W. Baranowski Pałka wielofunkcyjna typu Tonfa o symbolu PW-95 jest pałką sztywną składającą się z rękojeści, końca rękojeści, ramienia krótkiego, końca ramienia krótkiego, ramienia długiego oraz pierścienia słuŝącego do jej osadzenia, który jest mocowany do pasa. Pałka ta stanowi wyposaŝenie indywidualne policjantów słuŝby prewencyjnej. Stosowanie blokad, pchnięć, uderzeń, zakładanie dźwigni, transportowanie i obezwładnianie powinno być zgodne z obowiązującymi w Policji technikami uŝytkowymi pałki typu Tonfa. Pałkę nosi się po stronie przeciwnej od strony, po której nosi się broń słuŝbową, z rękojeścią skierowaną do tyłu. Dopuszcza się jednocześnie noszenie pałki po tej samej stronie co broń słuŝbową, z rękojeścią skierowaną do przodu 32. WyposaŜenie policjanta w pałkę typu Tonfa następuje: na podstawie świadectwa ukończenia szkolenia zawodowego podstawowego (etap pobytu w jednostce szkoleniowej Policji), rozpoczętego po dniu 5 września 2005 r., po złoŝeniu przez policjanta, który ukończył szkolenie zawodowe podstawowe rozpoczęte przed dniem 5 września 2005 r., egzaminu z zakresu przypadków oraz warunków i sposobów uŝycia przez policjantów pałek słuŝbowych, a takŝe praktycznych umiejętności w posługiwaniu się tą pałką 33. Fot. 27. Pałka wielofunkcyjna typu Tonfa Źródło: W. Baranowski 32 Patrz Zarządzenie nr 7 Komendanta Głównego Policji z dnia 13 marca 1996 r. w sprawie wprowadzenia na uzbrojenie Policji pałki wielofunkcyjnej typu TONFA, pozycja niepublikowana, Patrz: Zarządzenie nr 479 Komendanta Głównego Policji z dnia 30 maja 2007 r. zmieniające zarządzenie w sprawie szczegółowych zasad przyznawania i uŝytkowania słuŝbowej pałki wielofunkcyjnej typu Tonfa (Dz.Urz. KGP Nr 11, poz. 90), 1. 31

32 Pałka szturmowa typu PS stanowi wyposaŝenie słuŝbowe pododdziałów konnych oraz policjantów wchodzących w skład oddziałów i pododdziałów Policji kierowanych do ochrony porządku publicznego podczas imprez i uroczystości o charakterze masowym oraz do działań przywracających naruszony porządek publiczny. Wykonana jest z tworzywa koloru czarnego, ma rdzeń i składa się z rękojeści z trokiem, gardy spełniającej rolę osłony dłoni policjanta oraz ramienia długiego. Fot. 28. Pałka szturmowa typu PS Źródło: W. Baranowski W przypadku odpierania czynnej napaści, pokonywania czynnego oporu oraz przeciwdziałania niszczeniu mienia pałka typu PS moŝe być uŝywana wyłącznie do: blokowania uderzeń skierowanych w policjantów, zadawania uderzeń i pchnięć skierowanych w umięśnione części ciała napastników, obezwładniania osób poprzez blokowanie, uciski oraz zastosowanie wybranych dźwigni, chwytów transportowych i obezwładniających. Przeciwko osobie stawiającej opór bierny uŝycie pałki ogranicza się do: spychania poprzez napieranie na korpus osoby; z zastosowaniem tej techniki pałka powinna być trzymana przez policjanta oburącz za rękojeść i ramię długie, w sposób wykluczający jej utratę, stosowania ucisków 34. Fot. 29. UŜycie pałek typu PS przez policjantów w pododdziale zwartym Policji Źródło: według stanu na 20 maja 2009 r. 34 Zarządzenie nr 10 Komendanta Głównego Policji z dnia 28 kwietnia 1998 r. w sprawie wprowadzenia na uzbrojenie Policji pałki szturmowej typu PS (Dz.Urz. KGP Nr 3, poz. 9), 5. 32

33 Wodne środki obezwładniające Wodne środki obezwładniające moŝna stosować w przypadkach: odpierania czynnej napaści, pokonywania czynnego i biernego oporu, przeciwdziałania niszczeniu mienia. Podczas stosowania tych środków naleŝy zachować ostroŝność, uwzględniając ich właściwości, mogące stanowić zagroŝenie zdrowia ludzkiego. Polecenie zastosowania wodnych środków obezwładniających wydają komendanci wojewódzcy Policji, komendant główny Policji lub osoby przez nich upowaŝnione 35. Urządzeniami słuŝącymi do miotania wody są miotacze wody, zwane armatką wodną ( AW ). Jest to specjalny pojazd samochodowy, wyposaŝony w zbiornik i armaturę wodną wraz z agregatem pompującym i innym sprzętem do pobierania i miotania wody. Na wyposaŝeniu Policji znajdują się 2 armatki wodne: AW Hydromil II zbudowana na pojeździe Jelcz i AW-6000 Tajfun 1 36 zbudowana na pojeździe Renault. Fot. 30. AW-6000 Tajfun 1 Źródło: według stanu na 27 kwietnia 2009 r. 35 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 r. w sprawie określenia przypadków oraz, dz. cyt., 14 ust Zarządzenie nr 250 Komendanta Głównego Policji z dnia 17 marca 2004 r. w sprawie wprowadzenia na uzbrojenie Policji miotacza wody AW-6000 (Dz.Urz. KGP Nr 6, poz. 25), 1. 33

34 Fot. 31. AW-Hydromil II Źródło: R. Stefański UŜycie armatki wodnej polega na usytuowaniu jej w szyku lub ugrupowaniu bojowym i atakowaniu celów strumieniami wody czystej lub barwionej środkiem chemicznym. Zastosowanie wody barwionej ma na celu oznaczenie plamami, łatwymi do odbarwienia odzieŝy lub ciała uczestników zbiegowiska, umoŝliwiającymi funkcjonariuszom ich rozpoznanie i zatrzymanie. Armatkami wodnymi moŝemy atakować lub bronić, stosując następujące strumienie wody: poszerzony osiąga się go poprzez ustawienie prądownicy działka skosem do góry w kierunku zbiegowiska. Wyrzucona woda rozprasza się w powietrzu i spada na cel w postaci deszczu. Strumienia poszerzonego nie moŝna stosować w pobliŝu linii wysokiego napięcia, uderzeniowy polega na skierowaniu zwartego ciągu wody w uczestników zajść. Strumień naleŝy miotać do celów z odległości co najmniej 20 m oraz kierować go przede wszystkim w nogi uczestników, zaporowy polega na tworzeniu wału wodnego przed frontem zbiegowiska w celu niedopuszczenia uczestników do zajmowania dalszej przestrzeni 37. Pies słuŝbowy Pies słuŝbowy, jako środek przymusu bezpośredniego, moŝe być wykorzystany w przypadkach: odpierania czynnej napaści, pokonywania czynnego oporu, pościgu za osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa, udaremnienia ucieczki osoby skazanej, tymczasowo aresztowanej bądź zatrzymanej. Pies słuŝbowy powinien mieć załoŝony kaganiec. Nie dotyczy to psa słuŝbowego specjalnie wytresowanego do działania bez kagańca. Pies słuŝbowy nie wytresowany do działania bez kagańca moŝe być wykorzystany bez kagańca tylko do odpierania czynnej napaści albo gdy jest uŝywany do czynności słuŝ- 37 Patrz Instrukcja nr 1 Komendanta Głównego Milicji Obywatelskiej z dnia 26 listopada 1977 r. w sprawie miotacza wody i sposobu jego uŝycia, L.dz. Im II 764/77,

35 bowych podejmowanych wobec osób, o których mowa w art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy o Policji 38. W sytuacji uŝycia psa słuŝbowego jako środka przymusu bezpośredniego przewodnik psa sporządza raport 39. Fot. 32. Przewodnik psa słuŝbowego z psem słuŝbowym Źródło: według stanu na 10 kwietnia 2009 r. Pociski niepenetracyjne Pociski niepenetracyjne mogą być wyłącznie pociskami gumowymi, miotanymi z broni palnej gładkolufowej albo broni alarmowej i sygnałowej. WyróŜniamy następującą amunicję gumową: typu Bąk, typu Chrabąszcz-20, Chrabąszcz-30, Chrabąszcz-50, Oznaczenia 20, 30, 50 wskazują na zasięg skutecznego działania pocisku (w metrach). Pociski niepenetracyjne moŝna stosować w przypadkach: odpierania czynnej napaści, odpierania gwałtownego zamachu na mienie, odpierania bezpośredniego bezprawnego zamachu przeciwko Ŝyciu lub zdrowiu ludzkiemu albo w pościgu za sprawcą takiego zamachu, zbiorowego zakłócenia porządku publicznego. Pociski niepenetracyjne moŝna stosować w budynkach w celu: odpierania czynnej napaści, odpierania gwałtownego zamachu na mienie, 38 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 r. w sprawie określenia przypadków oraz, dz. cyt., 15 ust Zarządzenie nr 296 Komendanta Głównego Policji z dnia 20 marca 2008 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań z uŝyciem psów słuŝbowych, szczegółowych zasad ich szkolenia oraz norm wyŝywienia (Dz.Urz. KGP Nr 7, poz. 46 z późn. zm.), 54 ust