Porozumienie Producentów Węgla Brunatnego

Transkrypt

1 Porozumienie Producentów Węgla Brunatnego

2 Węgiel Brunatny Biuletyn Informacyjny Porozumienia Producentów Węgla Brunatnego nr 4 (61) 2007 r. 1

3 Węgiel Brunatny Węgiel Brunatny Spis treści Biuletyn Informacyjny Porozumienia Producentów Węgla Brunatnego Rada Redakcyjna: Przewodniczący Członkowie: Sekretarz Redaguje Zespół: Henryk Izydorczyk Dorota Małachowska Anna Woźna Ewa Galantkiewicz Stanisław Żuk Janusz Bojczuk Jacek Kaczorowski Maciej Musiał Krzysztof Sobczak Zbigniew Holinka - Redaktor Naczelny - BOT KWB Turów SA - KWB Adamów SA - BOT KWB Bełchatów SA - KWB Konin SA Perspektywy przed Bełchatowem... 4 Zrównoważona produkcja energii z paliw kopalnych: cel niemal zerowa emisja ze spalania węgla po Odkrywka Koźmin przeszłość, teraźniejszość, przyszłość Górnictwo węgla brunatnego w Polsce stan aktualny Możliwości i ograniczenia rozwoju Co leży pod Legnicą? Adres Redakcji: PPWB / BOT Kopalnia Węgla Brunatnego Turów SA Bogatynia 3 tel , fax: info@kwbturow.com.pl Nowe napędy i układ sterowania koparką SRs-1200/3 w KWB Konin SA Konferencja Jałtańska Maszyny i urządzenia dla górnictwa Foto: KWB Adamów SA BOT KWB Bełchatów SA KWB Konin SA BOT KWB Turów SA Wydawca: Wojciech Telega Ireneusz Staszczyk, Anna Jabłońska Piotr Ordan Marek Zając, Wiesław Kleszcz Polskie elektrownie opalane węglem brunatnym Górniczy flesz Związek Pracodawców Porozumienie Producentów Węgla Brunatnego z siedzibą w Bogatyni Bogatynia 3 tel Opracowanie graficzne, skład i druk: aem studio - Paul Huppert Kraków, ul. Dożynkowa 172 tel , Nakład: 1200 egz. ISSN Węgiel Brunatny 4 (61) 2007 r.

4 Węgiel Brunatny Nowe złoża węgla brunatnego czas zacząć! R ok 2007 powoli przechodzi do historii. Można już teraz zadać sobie pytanie czy był to dobry rok dla branży węgla brunatnego? Z pewnością tak, ale na podsumowanie trzeba jeszcze zaczekać. Rok ten na pewno obfitował w naukowe spotkania dotyczące branży w czerwcu odbył się w Bełchatowie V Międzynarodowy Kongres Górnictwa Węgla Brunatnego pod hasłem Węgiel Brunatny Energia Rozwój. Uczestniczyło w nim ponad 400 osób reprezentujących nie tylko kraje europejskie, ale również USA, Australię i Republikę Południowej Afryki. Zaś we wrześniu w Krakowie odbył się Polski Kongres Górnictwa, którego głównym przesłaniem była prezentacja przemian w polskim górnictwie i zadań, jakie stoją przed nim w przyszłości. I właśnie nad tą przyszłością (węgla brunatnego) trzeba już dziś popracować... Osoby związane z branżą węgla brunatnego coraz głośniej starają się pokazać władzom różnego szczebla oraz społeczeństwu, jaki skarb ukryty jest w okolicach Legnicy na Dolnym Śląsku (patrz s. 17). Wiadomo, że na tym obszarze zalega jedno z najbogatszych złóż węgla brunatnego w Polsce z zasobami węgla większymi od obecnie eksploatowanych wszystkich złóż kopalń Bełchatów, Turów i Konin. Energetyka oparta na węglu brunatnym stanowi dziś 35% całości produkcji energii elektrycznej w Polsce i co warte podkreślenia jest o 30% tańsza od energii produkowanej na węglu kamiennym. Również ważnym aspektem jest to, że postęp techniczny w procesie produkcji energii elektrycznej pozwala na stosowanie technologii bardziej wydajnych i ograniczających do minimum swoje oddziaływanie na środowisko naturalne. Mamy już sukcesy w skutecznej rekultywacji wyrobisk pogórniczych, w ograniczeniu emisji dwutlenku siarki i pyłów, pojawiają się również rozwiązania, które w znaczny sposób ograniczają emisję CO 2. To jest bardzo ważne, bo nasza branża dba o ekologię i przyszłość nas wszystkich. Najlepszym przykładem potwierdzającym słuszność udostępnienia legnickiego złoża jest nasz zachodni sąsiad Niemcy, kraj jeden z najbogatszych i najbardziej rozwiniętych w Europie. Obecnie wydobywa się tam 180 mln ton węgla brunatnego rocznie, czyli trzy razy więcej niż w Polsce. W tym kraju otwierane są nowe kopalnie i budowane elektrownie, które będą produkowały energię właśnie z węgla brunatnego. Tu pojawia się nasze zadanie: wiadomo, że za 30 lat wyeksploatowane zostaną złoża miedzi w zagłębiu Legnicko-Głogowskim, więc już dzisiaj musimy zadbać o przyszłość naszej branży, wykorzystując zalegające tam pokłady węgla brunatnego, a pracownikom KGHM umożliwić kontynuację pracy w swoim zawodzie. Dlatego najważniejszą i bardzo istotną sprawą jest zabezpieczenie złoża Legnica przed zabudową tych terenów przez infrastrukturę transportową i mieszkalną. Doświadczenia polskich biur projektowych i firm wykonawczych, obsługujących sektory górnictwa węgla brunatnego i energetyki, pozwalają na zaprojektowanie oraz wybudowanie nowej kopalni i elektrowni. Złoże legnickie to nasza przyszłość! Niech przestrogą będą problemy społeczne, jakie pojawiły się po likwidacji Zagłębia Wałbrzyskiego. Taka sytuacja nie może się powtórzyć nigdy więcej! Wykorzystajmy więc nasze dobro naturalne, jakim jest węgiel brunatny wydobywany z obecnych złóż i tych perspektywicznych. Ale na to nie można zbyt długo czekać... A teraz spójrzmy w ten nadchodzący 2008 rok z optymizmem i życzmy sobie, by był jeszcze lepszy dla naszej branży, by władze i decydenci pomagali nam w prawidłowym funkcjonowaniu i rozwoju, dbając o nasze interesy w Polsce i Europie. Tego sobie życzymy... Redakcja WB 3

5 BOT KWB Bełchatów SA Perspektywy przed Bełchatowem Wywiad z Panem Jackiem Kaczorowskim, Prezesem Zarządu Dyrektorem Generalnym BOT KWB Bełchatów SA B OT Kopalnia Węgla Brunatnego Bełchatów Spółka Akcyjna jest największą kopalnią odkrywkową w Polsce i jedną z największych w Europie. Powierzchnia aktualnie eksplo- atowanej odkrywki w Polu Bełchatów wynosi około ha. Roczne wydobycie w ostatnich latach wyniosło ok. 33 mln ton węgla, co stanowi ponad 50 proc. wydobycia ogólnopolskiego. Kopalnią kieruje Pan Jacek Kaczorowski menadżer i fachowiec w dzie- dzinie górnictwa odkrywkowego. Koniec roku to czas podsumowań. Jaki był mijający rok w Pańskiej ocenie, menadżera zarządzającego największą polską kopalnią, jaką jest Kopalnia Bełchatów? Trudny, ale jednocześnie dobry. Trudny, gdyż nie zrealizowaliśmy zaplanowanej rocznej wielkości wydobycia i sprzedaży węgla do BOT Elektrowni Bełchatów SA. Już dziś mogę powiedzieć, że w stosunku do planu sprzedaż na koniec roku może być mniejsza aż o 2,5 mln ton! Prostą konsekwencją takiej sytuacji jest brak określonej wielkości przychodów. Obserwując od początku 2007 roku niekorzystny trend sprzedaży z wyprzedzeniem podjęliśmy działania, które pozwolą nam wygenerować, wprawdzie niższy, ale dodatni wynik bliski wartości zaplanowanej. Oznacza to, że wszystkie zobowiązania, które podjęliśmy ze stroną społeczną, zostaną zrealizowane. Udaje nam się terminowo wykonywać zadania technologiczne oraz inwestycyjne, pomimo pojawiających się niedogodności. Jaka zatem jest sytuacja ekonomiczna Spółki? Określiłbym ją jako stabilna, przy czym w naszym interesie leży podejmowanie kolejnych działań zmierzających do ugruntowania tego pożądanego stanu. W związku ze zmniejszonym wydobyciem oraz sprzedażą węgla wkrótce rozpoczniemy negocjacje z naszym partnerem strategicznym BOT Elektrownią Bełchatów. Wiążąca nasze firmy umowa umożliwia renegocjację warunków kontraktowych w sytuacji, kiedy wielkość sprzedaży jest niezrealizowana, bądź niespełnione zostaną parametry jakościowe paliwa dostarczanego do elektrowni. Mamy do czynienia z tym pierwszym przypadkiem. Z tego względu liczę na to, że negocjacje zakończą się powodzeniem, co pozytywnie wpłynie na sytuację ekonomiczną naszej spółki. Panie Prezesie, proszę teraz o przedstawienie założeń inwestycyjnomodernizacyjnych Kopalni Bełchatów na najbliższe lata? Przede wszystkim są to zadnia rozwojowe związane z budową odkrywki Pola Szczerców, które planowo realizujemy. Przypomnę, że 15 października br. uruchomiliśmy trzeci ciąg technologiczny Koparka-Taśmociąg-Zwałowarka na nowym polu. Natomiast jeśli chodzi o rozpoczęcie eksploatacji węgla w wyrobisku Pola Szczerców, to termin przewidziany na przełom 2008/2009 przesunęliśmy na połowę 2009 roku. Zmiana ta wynika z przedłużającego się terminu realizacji dostaw zestawów napędowych dla potrzeb połączenia taśmociągami Pola Bełchatów z Polem Szczerców. Jacek Kaczorowski Mogę jednak zapewnić, że nie wpłynie to w żaden sposób na nasze zobowiązania związane z dostarczeniem węgla do bełchatowskiej elektrowni. W wyrobisku Bełchatów mamy 20 mln ton węgla odkrytego i 10 mln ton węgla gotowego. Ułatwieniem w realizacji naszych planów jest fakt, że posiadamy środki finansowe, które w zupełności pozwalają na spokojną realizację inwestycji. Zostały one wcześniej zgromadzone zarówno z odpisów amortyzacyjnych, jak i w postaci zysków z lat ubiegłych. Rozważane jest również rozpoczęcie eksploatacji nowego złoża węgla brunatnego w Złoczewie, w okolicach Wielunia. Czy w związku z tym są już podjęte jakieś decyzje? Istnieją plany związane z udostępnieniem złoża Złoczew, traktowanego jako pokłady satelitarne bełchatowskich złóż. Aktualnie jesteśmy na etapie opiniowania wstępnego studium projektowego, którego przygotowanie zostało zlecone naszemu projektantowi generalnemu Poltegorowi-projekt z Wrocławia. W oparciu o zebrane opinie zostanie przygotowana szczegółowa analiza, wyczerpująca wszystkie przyjęte założenia wejściowe. Zakładamy, że już w połowie lutego 2008 roku otrzymamy opracowanie, które pozwoli na podjęcie bardziej konkretnych decyzji. Przypomnę, że ilość węgla w złożu Złoczew szacowana jest na ponad 485 mln ton. 4 Węgiel Brunatny 4 (61) 2007 r.

6 BOT KWB Bełchatów SA Władze samorządowe Złoczewa zapewniły nas, że teren obejmujący złoże węgla brunatnego nie zostanie objęty zabudową infrastrukturalną, co w znacznym stopniu miałoby wpływ na koszt planowanej inwestycji. Więcej w sprawie możliwości wykorzystania tego złoża będę mógł powiedzieć po otrzymaniu zleconego opracowania. Stanie się ono podstawą do dalszych rozważań pod kątem przyszłych prac górniczych. Jakie korzyści bezpośrednio dla Kopalni wynikałyby z powstania kolejnej odkrywki? Po pierwsze moglibyśmy optymalnie wykorzystać zasoby technologiczno-sprzętowe, którymi dysponujemy w postaci parku maszynowego, a po drugie i najważniejsze wykorzystać potencjał, wykształcenie i doświadczenie kadry pracującej w Kopalni Bełchatów. To, czego nauczyliśmy się w przeciągu minionych 30 lat, możemy z powodzeniem wykorzystać w nowej odkrywce. Ponadto, moim zdaniem, węgiel brunatny ma ogromną przyszłość w zabezpieczeniu potrzeb energetycznych Polski. Dlaczego więc nie podjąć kolejnego wyzwania, jakim niewątpliwie jest złoże Złoczew?! Czy wiadomo już, jakie parametry posiada węgiel z satelitarnego złoża? Jego parametry jakościowe zbliżone są do parametrów węgla bełchatowskiego. Z tego względu nie zachodziłaby konieczność dokonywania specjalnych zabiegów związanych z jego energetycznym wykorzystaniem w elektrowni. Ale nie można zapominać, że w międzyczasie mogą pojawić się nowe technologie związane ze spalaniem węgla; jak choćby zgazowanie, produkcja paliw, czy pyłu węglowego, które w mniejszym stopniu ingerują w środowisko naturalne. Od lat prowadzone są programy naukowo-badawcze poświęcone efektywnemu spalaniu węgla i trudno jednoznacznie odpowiedzieć, czy w czasie, kiedy złoże poddane zostanie eksploatacji, nowe technologie, w których tworzenie jesteśmy zaangażowani, nie staną się faktem. Jednocześnie coraz wyżej stawiana jest poprzeczka w zakresie norm dotyczących ochrony środowiska naturalnego. Musimy zatem myśleć o optymalizacji wykorzystania zasobów, którymi dysponuje Polska. Udokumentowane zasoby węgla brunatnego określane są na poziomie znacznie przekraczającym 15 mld ton. Jeżeli dzisiaj przy wydobyciu 60 mln ton węgla rocznie kopalnie węgla brunatnego uczestniczą w produkcji 40 proc. krajowego zapotrzebowania na energię elektryczną, to łatwo policzyć, na ile lat wystarczy Polsce tego paliwa. Kopalnia Bełchatów jest firmą nowoczesną i przyjazną środowisku. W wyniku kompleksowej rekultywacji terenów poeksploatacyjnych powstało najwyższe wzniesienie w środkowej Polsce Góra Kamieńsk z trasą narciarską. Czy są jeszcze inne pomysły na rekultywację terenów pogórniczych? Obecnie kopalnia prowadzi rekultywację terenów zajętych pod eksploatację górniczą głównie w kierunku leśnym. Natomiast w przyszłości, raczej dalszej niż bliższej, powstaną dwa potężne jeziora w wyrobiskach Pól Bełchatów i Szczerców. Nie ukrywam, że termin ich utworzenia przypadnie raczej na koniec wieku. Myśląc o owych jeziorach już dziś planujemy prowadzenie robót rekultywacyjnych pod kątem zagospodarowania rekreacyjnego. Władze gminy Kleszczów, w granicach której leży Pole Bełchatów, są bardzo zainteresowane naszymi planami; na terenach objętych rekultywacją gmina chce stworzyć kompleks rekreacyjno-wypoczynkowy. O takich działaniach myślimy z dużym, liczonym w dziesiątkach lat wyprzedzeniem, bo tak się pracuje w górnictwie. Jednocześnie nasze osiągnięcia są już powszechnie znane i doceniane przez niezależnych ekspertów. To znacznie ułatwia nam planowanie i co ważniejsze, realizację naszych zadań. Natomiast do tej pory, jak Państwo wspominali, udało się nam wybudować cieszący się dużą popularnością Ośrodek Sporu i Rekreacji Góra Kamieńsk z trasą narciarską oraz ścieżkami rowerowymi. W maju 2008 roku na stoku powstanie tor saneczkowy. Poza tym w planach mamy budowę na zwałowisku zewnętrznym Pola Szczerców kolejnego stoku narciarskiego, pola golfowego i toru motocrossowego. Kopalnia Bełchatów to przede wszystkim jej załoga, która wydobywa węgiel brunatny na potrzeby polskiej energetyki. Jak Pan ocenia swoich pracowników i jak ważni są oni dla Pana? Załoga jest podstawowym dobrem każdej firmy i może to slogan, ale w przypadku Kopalni Bełchatów jest to 5

7 BOT KWB Bełchatów SA stwierdzenie oczywistego faktu. Zawsze można wyobrazić sobie lepiej wykształconych i przygotowanych pracowników, zintegrowanych i skupionych wokół celu nadrzędnego, jakim jest misja spółki. Ale załoga zatrudniona w BOT KWB Bełchatów SA jest załogą uczącą się, zakładającą i osiągającą coraz wyższe cele. W naszej Spółce następuje wymiana pokoleniowa, co wynika ze znacznej fluktuacji załogi związanej przede wszystkim z odejściami na emeryturę. Młodzi pracownicy, którzy rozpoczynają pracę w naszej firmie, przechodzą specjalistyczne szkolenia i pod okiem starszych kolegów nabędą doświadczenie niezbędne do wykonywania odpowiedzialnej pracy górnika. To pozwoli na kontynuację tego, co w Bełchatowie obowiązuje od lat, czyli dobrej roboty. Kopalnia została zbudowana przez ludzi, którzy z nią wzrastali i kształtowali swój charakter oraz odpowiedzialne podejście do pracy; do takich osób i ja się zaliczam. Sądzę, że ten trend pozytywnego podejścia do pracy trzeba utrzymać. W tym miejscu wypada przypomnieć, że w szczytowym okresie zatrudnialiśmy 12,5 tysięcy pracowników, a dzisiaj jest nas niespełna 8 tysięcy. Zatrudnienie w kopalni zmalało o ponad 4 tysiące pracowników, a zadania wzrosły we własnym zakresie realizujemy budowę odkrywki Pola Szczerców. Nietrudno zatem sobie wyobrazić, jak bardzo wzrosła nasza wydajność pracy. Myślę, że to wystarczający komentarz wobec potencjału załogi zatrudnionej w kopalni Bełchatów. W maju 2007 roku powstała Polska Grupa Energetyczna, w której skład weszła Grupa BOT, a razem z nią i kopalnia Bełchatów. Jakie według Pana są pozytywne aspekty powstania PGE i jaką rolę w Grupie pełni bełchatowska kopalnia? Kopalnia jest jednym z najważniejszych podmiotów w sektorze wydobywczo-wytwórczym. Przypomnę, że realizujemy ponad 50 proc. krajowego wydobycia węgla brunatnego. W oparciu o nasze paliwo zabezpieczone jest 20 proc. potrzeb energetycznych kraju. Nasza pozycja lidera jest więc niezaprzeczalna i w żaden sposób niekwestionowana. Jednocześnie faktem jest powstanie Polskiej Grupy Energetycznej. Jest to element konsolidacji i przygotowania polskiej energetyki do narastającej konkurencji, która za chwilę będzie nas mocno dotykać. Odbieram ten proces pozytywnie, przy czym od sposobu prowadzenia integracji będzie zależała pomyślność całej grupy. Wyzwania dla PGE są ogromne; grupa ma zapewnić bezpieczeństwo energetyczne Polsce i bezpieczeństwo podmiotom, które ją tworzą. Ma być narodowym liderem branży energetycznej. Jestem przekonany, że podstawowe założenia dotyczące grupy i jej debiutu giełdowego nie ulegną zmianie. Najprawdopodobniej będziemy podlegać prywatyzacji w ofercie publicznej, której celem będzie pozyskanie środków na działalność rozwojową i odtworzeniową. Prognozy rozwoju gospodarczego kraju mówią bowiem o dużym zapotrzebowaniu na nowe moce energetyczne. Dla pracowników grupy BOT oraz PGE ważna jest także wartość akcji, jaką powinniśmy uzyskać dzięki wejściu na giełdę. Panie Prezesie, jest Pan Przewodniczącym Rady Związku Pracodawców Porozumienie Producentów Węgla Brunatnego. Jakie znaczenie dla polskiej energetyki i branży węgla brunatnego ma Pana zdaniem działalność PPWB? Prace Rady koncentrują się na działalności opiniotwórczej, w tym związanej z legislacją tworzeniem podstaw prawnych funkcjonowania branży węgla brunatnego oraz na wspieraniu jej pozycji i dalszego rozwoju. Rozwoju nie tylko kopalń, ale i przedsiębiorstw związanych z branżą: zakładów Famago, Fugo, Famak, Pioma, Poltegor-projekt, Poltegor-instytut, SKW. Współpracujemy z polskimi uczelniami technicznymi: Akademią Górniczo-Hutniczą, Politechniką Wrocławską oraz Politechniką Śląską. PPWB jest zatem katalizatorem, który ma inspirować działalność skierowaną na rozwój górnictwa węgla brunatnego i polskiej energetyki. Na koniec pytanie bardziej osobiste: jak menadżer największej w Polsce kopalni odkrywkowej wypoczywa? Staram się wypoczywać czynnie w czasie weekendów. Mam działkę, która wymaga pielęgnacji, ale najbardziej lubię dziką przyrodę: wodę i las. Bardzo ważna jest dla mnie rodzina, której chętnie poświęcałbym więcej swojego czasu. Nie da się przecież bez przerwy pracować. Jeśli ktoś nie posiada umiejętności wypoczynku, to musi ją po prostu... posiąść. Należy mieć pewien dystans do pracy i do samego siebie. I choć nie jest to łatwe, to warto o tym pamiętać. Rozmawiali Anna Woźna i Henryk Izydorczyk 6 Węgiel Brunatny 4 (61) 2007 r.

8 BOT KWB Bełchatów SA Kim jest Jacek Kaczorowski? Stanowisko Wykształcenie (jaka uczelnia) Moja rodzina Moja główna cecha charakteru to... Znak Zodiaku Hobby Ulubione zwierzę (mój pupil) Nie byłem jeszcze... Najwięcej czasu poświęcam na... Prezes Zarządu Dyrektor Generalny Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie żona Lidia, córka Anna i syn Bartosz upór, konsekwencja Skorpion wędkarstwo z preferencją spiningu pies Kim na łososiowej wyprawie w Norwegii i Kanadzie pracę Najczęściej oglądam... Fakty TVN 24 Ulubiona książka, autor Ulubiony zespół muzyczny... Ulubiona potrawa Internet to dla mnie... Nie akceptuję... Moje ulubione powiedzenie Wolny od pracy czas spędzam... Marzenie z dzieciństwa... Ulubiona pora roku... Rada dla początkującego górnika: Potop Henryka Sienkiewicza Pink Floyd, Queen wszystkie, których nie muszę przyrządzać sam szybkie źródło wszelkich informacji głupoty, lenistwa Cygan przez wieś przechodzi raz zwykle z rodziną, nad wodą czy w lesie piłkarska kariera na miarę Pelego wiosna Ucz się i pracuj czerpiąc z doświadczeń Starych Strzech 7

9 Porozumienie Producentów Węgla Brunatnego Zrównoważona produkcja energii z paliw kopalnych: cel niemal zerowa emisja ze spalania węgla po 2020 Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego Jacek Libicki Jacek Szczepiński WSTĘP Na początku 2007 roku Komisja Europejska przyjęła tzw. Pakiet energetyczny, będący wynikiem zapisów zawartych w przedstawionej w 2006 roku Zielonej Księdze Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii. Integralną część Pakietu stanowi przyjęty przez Komisję Europejską komunikat pod nazwą Zrównoważona produkcja energii z paliw kopalnych: cel niemal zerowa emisja ze spalania węgla po 2020 (KOM (2006)843). Odnosi się on do wszystkich paliw kopalnych, głównie jednak koncentrując się na węglu. STANOWISKO KOMISJI EUROPEJSKIEJ W SPRAWIE WYKORZYSTANIA WĘGLA W PRODUKCJI ENERGII ELEKTRYCZNEJ W dokumencie Komisji Europejskiej prezentowana jest opinia, że węgiel jest i pozostanie głównym czynnikiem gwarantującym bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej w UE. Szczególne cechy węgla jego dostępność, przystępna cena i znaczenie dla stabilizacji rynków energii gwarantują, że będzie on nadal najważniejszym surowcem w produkcji energii elektrycznej. Węgiel to paliwo kopalne, którego zasoby są największe i najbardziej rozprzestrzenione na świecie i według szacunków wystarczą na 130 lat w przypadku węgla brunatnego oraz na 200 lat w przypadku węgla kamiennego. Obecnie jedna trzecia krajów Unii Europejskiej może w całości polegać na własnych złożach węgla, a zużycie węgla brunatnego w Unii Europejskiej osiągnęło w 2006 roku poziom 373,8 mln ton i zostało w całości pokryte z zasobów własnych. Dla zapewnienia wiodącej roli węgla w gospodarce UE i całego świata konieczne jest jednak zastosowanie technologii umożliwiających radykalne zmniejszenie emisji dwutlenku węgla powstającego przy jego spalaniu. Technologie takie noszą nazwę zrównoważonych technologii węglo- wych i uwzględniają koncepcje wychwytywania i składowania CO 2 (Carbon Capture and Storage CCS) w elektrowniach węglowych. Szacunki kosztów wychwytywania CO 2 powstałego przy produkcji energii elektrycznej i późniejszego jego składowania, przy obecnym poziomie rozwoju technologicznego, sięgają 70 EUR za tonę CO 2. Powoduje to, że obecnie wykorzystanie tej technologii na dużą skalę byłoby niezwykle kosztowne. W perspektywie średnio- i długookresowej szacuje się koszty CCS na EUR za tonę CO 2 w 2020 r. Oznaczałoby to, że w 2020 r., lub krótko później, nakłady na energetykę węglową wykorzystującą CCS przekraczałyby o 10% aktualne nakłady lub nawet byłyby im równe. W oparciu o obecnie dostępne informacje Komisja Europejska jest zdania, że od 2020 r. wszystkie nowe elektrownie węglowe powinny być wyposażane w urządzenia CCS. Istniejące elektrownie powinny wówczas stopniowo dostosowywać się do tego modelu. W tym celu do 2015 r. Komisja Europejska określi metody wspierania projektów, budowy i eksploatacji dla 12 wielkoskalowych obiektów demonstrujących zrównoważone technologie paliw kopalnych w energetyce komercyjnej. Zwiększone zostaną fundusze na prace badawczo-rozwojowe w sektorze energetycznym, zaś wprowadzenie technologii wykazujących skuteczność zrównoważonych technologii paliw kopalnych będzie jednym z priorytetów na lata OPINIA EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO W SPRAWIE KOMUNIKATU KOMISJI EUROPEJSKIEJ Do Komunikatu Komisji Europejskiej odniósł się w swej opinii Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, którego uwagi i wnioski należy uznać w dużym stopniu za zgodne ze stanowiskiem branży węgla brunatnego i korzystne dla naszego sektora. Oto najważniejsze z nich: 1. W ramach technologii węglowej istnieje możliwość znacznego ograniczenia emisji CO 2. W krótkim lub średnim okresie wymagałoby to stworzenia warunków rynkowych i prawnych sprzyjających inwestycjom w najnowocześniejsze technologie, które pozwolą poprawić sprawność w produkcji energii elektrycznej z węgla i w ten sposób zredukować związaną z tym emisję CO 2, w przeliczeniu na jednostkę energii elektrycznej. 2. Przy stałym zwiększaniu sprawności elektrowni oraz opracowaniu technologii niemal zerowej emisji, węgiel przyczyni się do spełnienia wymogów ochrony klimatu. Jednakże obiecujące doświadczenia związane z zastosowaniem CCS nie powinny doprowadzić do sytuacji, w której już teraz strategie i cele polityki energetycznej są przyjmowane jako środki obowiązujące dla szerokiego zastosowania technologii CCS. 3. Jako, że węgiel jest najważniejszym paliwem w produkcji energii elektrycznej, będzie miał on do odegrania ważną rolę w zaspokajaniu zapotrzebowania na energię w przyszłości, jako wsparcie w przejściu do gospodarki opartej na wodorze. Dzięki skraplaniu węgiel może zastąpić ropę naftową, może też służyć jako surowiec do produkcji gazu syntetycznego. 4. Eksploatacja miejscowych złóż węgla brunatnego i węgla kamiennego nadal wymaga odpowiednich warunków politycznych i gospo- 8 Węgiel Brunatny 4 (61) 2007 r.

10 Porozumienie Producentów Węgla Brunatnego darczych. Wydobycie węgla i przekształcanie go w energię może się istotnie przyczynić do poprawy miejscowych warunków gospodarczych i zwiększenia zatrudnienia. Przy spalaniu własnego węgla dodatkowa wartość związana z jego wydobyciem, przekształcaniem i dystrybucją pozostaje wewnątrz UE. W przypadku użycia ropy i gazu około 75% ceny energii przeznaczone jest na pokrycie kosztów importu surowców. 5. Utrzymanie udziału energii produkowanej z paliw kopalnych (węgla) na obecnym poziomie jest również niezwykle ważne z uwagi na uwarunkowania społeczne panujące w nowych państwach członkowskich. Spośród pracowników fizycznych w górnictwie węglowym w UE, w nowych państwach członkowskich zatrudnionych jest aż osób. Znaczne polepszenie niezwykle ciężkich warunków pracy górników, zwiększenie ich umiejętności oraz poprawa bezpieczeństwa pracy i środowiska pracy muszą leżeć w centrum uwagi operatorów kopalń w całym sektorze przemysłu węglowego na terenie UE. 6. Zmniejszenie obszarów wydobycia węgla w ramach planowania regionalnego, a także nadmierne obciążenie przepisami z zakresu ochrony środowiska naturalnego wielokrotnie prowadziły w przeszłości do niepotrzebnych opóźnień i dodatkowego obciążania kopalń. Lokalizacja złóż oraz dynamika robót górniczych w trakcie wydobycia surowców wiążą się ze szczególnymi trudnościami w porównaniu z innymi gałęziami przemysłu. Należy uwzględnić te szczególne uwarunkowania, przede wszystkim podczas tworzenia ram prawnych w kwestiach ochrony środowiska naturalnego, np. w prawodawstwie dotyczącym odpadów, ochrony gleby i wody. 7. Komunikat Komisji Europejskiej, a także określony w nim harmonogram, wyrażają duży optymizm w kwestii ram czasowych opracowania technologii CCS oraz czasu potrzebnego na jego wdrożenie. Komisja powinna obecnie skoncentrować się na środkach, które ułatwiłyby uruchomienie obiektów demonstracyjnych w 2015 r. oraz stworzenie niezawodnych, obejmujących najważniejsze zagrożenia i jednocześnie niezbyt restrykcyjnych ram dla technologii CCS. Przejściowy etap wyższej sprawności w produkcji energii elektrycznej jest niezwykle pożądany, natomiast nadmierny pośpiech i zbyt restrykcyjne ramy prawne mogłyby poważnie zaszkodzić tej mającej globalne znaczenie koncepcji. WNIOSKI Dokument Komisji Europejskiej Zrównoważona produkcja energii z paliw kopalnych: cel niemal zerowa emisja ze spalania węgla po 2020 zawiera pozytywne podejście, w odniesieniu do przyszłej roli węgla w Europie: zauważono i jasno wyartykułowano decydujące znaczenie obecnej i przyszłej roli węgla dla bezpieczeństwa energetycznego Europy, zapowiedziano zwiększenie nakładów finansowych UE na prace badawczo-rozwojowe w sektorze energetycznym związanym z wykorzystaniem węgla, zapowiedziano wspieranie budowy i eksploatacji wielkoskalowych elektrowni doświadczalnych wyposażonych w technologię wychwytywania i składowania CO 2 ; należałoby zabiegać o budowę dwóch takich obiektów w Polsce, jednego na węgiel kamienny i jednego na węgiel brunatny. W dokumencie przedstawionym przez Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny zwrócono ponadto uwagę na: - rolę węgla jako wsparcie przy przejściu do gospodarki opartej na wodorze, - konieczność stworzenia odpowiednich warunków politycznych i gospodarczych dla przemysłu wydobywczego węgla, - wpływ przemysłu wydobywczego węgla na poprawę warunków gospodarczych i zwiększenie zatrudnienia w rejonach funkcjonowania kopalń, - istniejące uwarunkowania społeczne związane z górnictwem węglowym, szczególnie w nowych państwach członkowskich, - nadmierne obciążenia przemysłu wydobywczego węgla przepisami z zakresu ochrony środowiska, - konieczność uwzględnienia szczególnych uwarunkowań przemysłu wydobywczego węgla, przede wszystkim podczas tworzenia ram prawnych w kwestiach ochrony środowiska naturalnego, - konieczność stworzenia niezbyt restrykcyjnych ram prawnych i czasowych dla wdrożenia CCS. Generalnie, oba przedstawione dokumenty należy uznać za korzystne z punktu widzenia przemysłu węgla brunatnego. O ile jednak dokument Komisji Europejskiej kładzie nacisk przede wszystkim na kwestię obniżenia emisji CO 2 ze spalania węgla, to w przypadku opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego znajduje się również wiele odniesień do obecnej i przyszłej sytuacji branży wydobywczej węgla. dr Jacek Libicki dr Jacek Szczepiński PPWB 9

11 KWB Adamów SA Odkrywka Koźmin przeszłość, teraźniejszość, przyszłość K opalnia Węgla brunatnego Adamów SA w Turku prowadzi aktualnie eksploatację odkrywkową węgla brunatnego w trzech odkrywkach: Adamów, Koźmin i Władysławów w obrębie obszaru górniczego o powierzchni łącznie 92,74 km 2, na terenie górniczym obejmującym 198,57 km 2. Roczne wydobycie węgla wynosi 4,2-4,5 mln ton węgla przy czym z Odkrywki Koźmin około 1,2-1,8 mln ton. Jarosław Szwed Odkrywka Koźmin jest najmłodszą w KWB Adamów SA. W dniu r. rozpoczęto zdejmowanie nadkładu w polu centralnym tejże odkrywki. W to wielkie przedsięwzięcie organizacyjne, techniczne, prawne, a przede wszystkim ekonomiczne zaangażowane były wszystkie służby spółki od wielu miesięcy. Jest więc dobra okazja, aby przypomnieć kilka faktów z przeszłości, teraźniejszości oraz powiedzieć o planach na przyszłość. Złoże Koźmin udokumentowane zostało po raz pierwszy w 1954 roku w kategorii C 1. W 1998 roku wykonano rozpoznanie złoża do kategorii B. Oprócz dotychczas eksploatowanego pola południowego złoże Koźmin składa się z 4 pól zasobowych: pola zachodniego, pola centralnego, pola północnego i pola wschodniego. Zgodnie projektem zagospodarowania złoża przedmiotem górniczego zagospodarowania będzie całość zasobów bilansowych pola centralnego. Wydzielono jedynie filar ochronny rzeki Warty w rejonie południowym. Zdejmowanie nadkładu w Odkrywce Koźmin rozpoczęto w 1989 roku. Nadkład początkowo zdejmowano koparkami Ds-1120/2, SchR- 315/2 i SchRs-800/2. Zwałowanie dobywało się przy pomocy zwałowarki ARsB Zmiany w użytkowanych maszynach podstawowych na przestrzeni lat pokazano w tabeli 1. Pole południowe złoża węgla brunatnego Koźmin zostało udostępnione wkopem udostępniającym w 1991 roku, po wyczerpaniu się zasobów węgla w O/Bogdałów. Warto nadmienić, że nadkład z wkopu udostępniającego został w całości zdeponowany w likwidowanej Odkrywce Bogdałów. W połowie sierpnia 2007 roku zakończono zdejmowanie nadkładu w polu południowym Odkrywki Koźmin. W związku z powyższym koparki: KWK-1200M (pracująca dotychczas na pierwszym poziomie roboczym) i SchRs-800/1 (pracująca dotychczas na drugim poziomie roboczym) wykonały pochylnię wyjazdową z obecnego wyrobiska i przejechały na miejsce projektowanego nowego wkopu udostępniającego. Wraz z koparkami przejechała zwałowarka ARsB-5000/2. Długość drogi przejazdu koparek wynosiła ok. 2 km, a zwałowarki ponad 3 km. Wyzwaniem było przemieszczenie wózka zrzutowego, który przystosowany jest do poruszania się po szynach. Do jego transportu wykonano specjalną konstrukcję stalową, na której został ustawiony. Całość przeciągnięto sprzętem pomocniczym (spycharkami). Oczywiście przed przystąpieniem do ww. przedsięwzięcia wykonano wiele prac koncepcyjno-projektowych realizowanych przez własne służby kopalni oraz obcych wykonawców. Rozważano wiele sposobów udostępnienia złoża i jak to zwykle w pracy inżynierskiej było wiele argumentów za i wiele przeciw zastosowanemu rozwiązaniu. W ciągu ostatnich osiemnastu miesięcy wykupiono ponad 200 ha gruntów, co jak wiadomo osobom znających realia takiego przedsięwzięcia w warunkach polskich, jest nie lada wyczynem. Zrealizowano inne skomplikowane procedury formalno-prawne. Wykonano barierę pomp (odwiercono i zabudowano pierwszych 48 studni głębinowych) dla zapewnienia odwodnienia odkrywki. Oprócz trudności technicznych, które na bieżąco rozwiązywała służba Głównego Inżyniera Energomechanicznego i Głównego Inżyniera Górniczego należało uzgodnić przejazd koparek i zwałowarki z właścicielami gruntów, zarządcami infrastruktury technicznej kolidującej z trasą przejazdu. Nad przebiegiem tras, ich zgodnością z parametrami maszyn czuwał Mierniczy Górniczy. Uruchomienie nowego pola złoża Koźmin wiązało się z koniecznością budowy nowego układu przenośników taśmowych, mostów nad przenośnikami, w tym jednego mostu umożliwiającego ruch drogą publiczną nad przenośnikiem KT-1. W chwili obecnej (artykuł był pisany w ostatnim tygodniu listopada przyp. red.) nadkład zdejmowany jest przy pomocy koparki KWK-1200M i SchRs-800/1, które współpracują z przenośnikiem przesuwnym KN-1. Dalej transport nadkładu odbywa się przenośnikiem stałym KT-1 stopniowo wydłużanym w miarę zagłębiania się koparek i przenośnikiem przesuwnym zwałowym KZ-1. Deponowanie nadkładu przy pomocy zwa- Rys. 1. Lokalizacja zbiorników wodnych wykonanych i planowanych do wykonania w obszarze poeksploatacyjnym złoża Koźmin. 10 Węgiel Brunatny 4 (61) 2007 r.

12 KWB Adamów SA Tabela 1. Zmiany w użytkowanych maszynach podstawowych w Odkrywce Koźmin na przestrzeni lat. rok Nadkład Węgiel Zwałowanie 1989 Ds-1120/2 SchRs-315/2 ARsB Ds-1120/2 SchRs-315/2 SchRs-800/2 Rs-400/2 ARsB Ds-1120/2 SchRs-315/2 SchRs-800/2 Rs-400/2 ARsB-5000/ Ds-1120/2 SchRs-315/2 SchRs-800/2 Rs-400/2 ARsB-5000/ Ds-1120/2 SchRs-315/2 KWK-1200M Rs-400/2 ARsB-5000/ Ds-1120/2 SchRs-315/2 KWK-1200M Rs-400/2 ARsB-5000/ Ds-1120/2 SchRs-315/2 KWK-1200M Rs-400/2 SchRs-315/2 ARsB-5000/ Ds-1120/2 KWK-1200M Rs-400/2 SchRs-315/2 ARsB-5000/ Ds-1120/SchRs-800/1 KWK-1200M Rs-400/2 ARsB-5000/ SchRs-800/1 KWK-1200M Rs-400/2 ARsB-5000/ SchRs-800/1 KWK-1200M Rs-400/2 ARsB-5000/ SchRs-800/1 KWK-1200M Rs-400/2 ARsB-5000/ SchRs-800/1 KWK-1200M Rs-400/2 ARsB-5000/ SchRs-800/1 KWK-1200M Rs-400/2 ARsB-5000/ SchRs-800/1 KWK-1200M Rs-400/2 ARsB-5000/ SchRs-800/1 KWK-1200M Rs-400/2 ARsB-5000/ SchRs-800/1 KWK-1200M Rs-400/2 ARsB-5000/ SchRs-800/1 KWK-1200M Rs-400/2 ARsB-5000/ SchRs-800/1 KWK-1200M Rs-400/2 ARsB-5000/2 Nadkład 1) Zbieranie nadkładu w Odkrywce Koźmin rozpoczęto w lipcu 1989 r. 2) W grudniu 1992 roku skończyła pracę koparka SchRs-800/2, którą zastąpiła koparka KWK-1200/M rozpoczynająca prace w marcu 1993 roku. 3) W maju 1995 roku skończyła zdejmowanie nadkładu koparka SchRs-315/2. 4) W sierpniu 1997 roku skończyła zdejmowanie nadkładu koparka Ds-1120 zastąpiona przez koparkę SchRs-800/1. Zwałowanie 1) Zwałowarka ARsB-4000 została zastąpiona przez zwałowarkę ARsB-5000/2. Węgiel 1) W październik 1991 roku wydobycie węgla rozpoczęła koparka Rs-400/2. 2) W październiku 1995 roku wydobycie węgla rozpoczęła koparka SchRs-315/2. 3) W lutym 1997 roku skończyła wydobycie węgla koparka SchRs-315/2. Początek zdejmowania nadkładu w polu centralnym Odkrywki Koźmin. Dozór. 11

13 KWB Adamów SA łowarki ARsB-5000/2 odbywa się w polu południowym Odkrywki Koźmin. Całkowite wypełnienie wyrobiska po wyeksploatowanym węglu nadkładem (w przypadku kierunku rolnego rekultywacji) trwałoby ponad 6 lat i wymagałoby zebrania prawie połowy nadkładu z pola centralnego. Eksploatacja złoża, a szczególnie jego partii sąsiadującej z rzeką Wartą, odbywałaby się w trudnych warunkach. Dlatego technologia przewiduje systematyczne zmniejszanie kubatury zwałowiska wewnętrznego przez pozostawianie zagłębień w zwałowisku wewnętrznym i wprowadzeniu wodnego kierunek rekultywacji, tj. budowę w obszarze zwałowania wewnętrznego dwóch zbiorników wodnych i zbiornika w wyrobisku końcowym. Pozwoli to na zmniejszenie kubatury wyrobiska końcowego o ok. 36 mln m 3. Na rysunku 1 przedstawiono lokalizację zbiorników wodnych wykonanych i planowanych do wykonania w obszarze poeksploatacyjnym złoża Koźmin. Dla mieszkańców gminy Brudzew oznacza to, że w przyszłości tereny te staną się niezwykle atrakcyjne turystycznie. Gdy snułem takie wizje w moim artykule Wyspa skarbów, opublikowanym w numerze drugim Węgla Brunatnego z 1996 roku, nie sądziłem, że tak szybko się urzeczywistnią. Wprawdzie zbiornik Przykona (o którym wówczas pisałem) nie może jeszcze konkurować z Mikołajkami, czy plażą w Sopocie, ale poczekajmy... Początek zdejmowania nadkładu w polu centralnym Odkrywki Koźmin. Przejazd górniczych kolosów. W przyszłości nie przewiduje się wprowadzenia do eksploatacji nowych maszyn podstawowych. W nowo udostępnianym polu znajduje się ok. 17 mln ton węgla, co pozwoli na zabezpieczenie potrzeb Elektrowni Adamów w najbliższych latach. Zdobyte doświadczenie może i powinno być wykorzystane przy udostępniania innych złóż znajdujących się w naszym regionie. Przed górnikami z Koźmina, i oczywiście przed wszystkimi służbami związanymi z szeroko rozumianym zabezpieczeniem ruchu, pozostało wiele problemów do rozwiązania. Jednym z nich jest bliskość rzeki Warty, do której odkrywka zbliży się na odległość ok. 320 m. Problemem będą z pewnością, wcześniej wspomniane, procedury formalno-prawne. Może to właśnie sprawia, że brak jest czasu, by cieszyć się z sukcesów i co ważniejsze chwalić się nimi. Niedocenianie, nie tylko w KWB Adamów SA, siły i znaczenia służb odpowiedzialnych za kreowanie wizerunku firmy (i branży) sprawia, że o węglu brunatnym nie mówi się zbyt wiele. Ale to temat na osobny artykuł. Jarosław Szwed Nadsztygar Górniczy KWB Adamów SA Most nad przenośnikiem KT-1. Literatura: [1] Raport o oddziaływaniu na środowisko kontynuacji eksploatacji węgla brunatnego w Odkrywce Koźmin dr inż. A. Pomorski, dr W. Czabaj, mgr inż. H. Tomaszewska, mgr inż. M. Wojciechowski. Część geologiczno-górnicza, POLTEGOR-instytut we Wrocławiu, marzec 2007 r. [2] Aktualizacja założeń techniczno-ekonomicznych kontynuacji eksploatacji złoża Koźmin dr inż. A. Pomorski, dr W. Czabaj, dr inż. A. Witt, mgr inż. M. Wojciechowski. POLTEGOR-instytut, Wrocław 2006 r. [3] Początek zbierania nadkładu w polu centralnym Odkrywki Koźmin. J. Szwed. Fakty informator KWB Adamów SA, nr 3/ Węgiel Brunatny 4 (61) 2007 r.

14 BOT KWB Bełchatów SA Górnictwo węgla brunatnego w Polsce stan aktualny Możliwości i ograniczenia rozwoju Ryszard Uberman Jacek Kaczorowski Stanisław Żuk Tendencje w gospodarce paliwowo-energetycznej Węgiel brunatny zalicza się do podstawowych kopalnych nośników energii elektrycznej i cieplnej. Światowe dostępne do eksploatacji odkrywkowej zasoby węgla brunatnego ocenia się na około 510 mld ton. Przy obecnym poziomie wydobycia ich opłacalność szacuje się na kilkaset lat. Wydobywany jest w wielu krajach, praktycznie na wszystkich kontynentach, także w krajach zasobnych w inne źródła paliw (węgiel kamienny, ropa, gaz), a także dysponujących źródłami energii odnawialnej. Mimo globalizacji gospodarki i otwarcia rynków (w tym rynków energii elektrycznej) poszczególne państwa dążą do zapewnienia sobie bezpieczeństwa energetycznego uważając to bezpieczeństwo za podstawowy warunek gwarantujący suwerenność państwową. Dla osiągnięcia tego celu starają się tak skonstruować bilans paliwowo-energetyczny, aby z jednej strony zapewnić dywersyfikację źródeł energii, a z drugiej, aby znaczące w nim miejsce przypadło własnym źródłom, jeśli nawet w danej chwili są mniej konkurencyjne w stosunku do importowanych. Przykładem takiego postępowania niech będzie np. USA i Rosja, które posiadają różnorakie źródła energii, a nie rezygnują z wydobycia węgla kamiennego i brunatnego. Mimo podnoszonych często negatywnych wpływów wydobycia i spalania węgla brunatnego na środowisko, z wydobycia tego paliwa nie rezygnują kraje uznające ochronę środowiska, jako priorytetowe działanie (Niemcy, Grecja). Ze względu na największe na świecie zasoby węgla brunatnego spośród paliw kopalnych podejmowane są na dużą skalę prace badawcze idące w kierunku doskonalenia procesów spalania węgla (zwiększania sprawności, co przyczyni się także do zmniejszenia emisji CO 2, a przede wszystkim do opracowania i wdrożenia nowych sposobów wydobycia i przetwarzania węgla bądź w złożu, bądź na powierzchni [procesy karbochemii]). W strukturze sektora paliwowo-energetycznego Polski dominującą rolę odgrywają dwa paliwa: węgiel kamienny i brunatny. Te dwa nośniki energetyczne są i powinny również w przyszłości stanowić podstawę polskiej elektroenergetyki, ale także innych kierunków wykorzystania, dlatego że: dysponujemy znacznymi zasobami paliw oraz ich wydobycie w przeważającej ilości przypadków jest opłacalne, nie posiadamy liczących się zasobów ropy i gazu, nie dysponujemy zasobami rud uranu, warunki klimatyczne wykluczają możliwość wykorzystania na większą skalę odnawialnych źródeł energii (wiatru, słońca, wody), spełnienie warunku bezpieczeństwa energetycznego kraju skłania do wykorzystania w pierwszej kolejności rodzimych źródeł energii, a więc węgla kamiennego i brunatnego, co nie wyklucza potrzeby zracjonalizowania struktury zużycia nośników energetycznych poprzez ich dywersyfikację. Polski sektor energetyczny oparty o węgiel brunatny stan i perspektywy Potencjał wydobycia polskich kopalń węgla brunatnego wynosi około 60 mln ton węgla rocznie, przeznaczonego prawie w całości do wytworzenia energii elektrycznej i cieplnej. Zainstalowana moc elektrowni opalanych węglem brunatnym wynosi około MW, a wytworzona w nich energia ma 34% udział w produkcji krajowej, przy czym koszt tej energii jest tańszy o 30% od energii wytwarzanej na węglu kamiennym. Wydobycie węgla brunatnego prowadzone jest obecnie w czterech kopalniach, a mianowicie: KWB Adamów 3 odkrywki, wydobycie 4,4 mln ton/rok zakończenie eksploatacji 2023 rok, KWB Bełchatów 1 odkrywka (1 w budowie), wydobycie 37,7 mln ton/rok zakończenie eksploatacji 2038 rok, KWB Konin 4 odkrywki (2 projektowane), wydobycie 10,4 mln ton/rok zakończenie eksploatacji 2040 rok, KWB Turów 1 odkrywka, wydobycie 12,9 mln ton/rok zakończenie eksploatacji 2040 rok. Uwzględniając zasoby przemysłowe czynnych kopalni i ich zdolności wydobywcze, obecny (łączny) poziom wydobycia około 60 mln ton/rok utrzyma się do około 2021 roku, a następnie będzie się obniżać do zera (zakończenie eksploatacji w 2040 (2045) roku). Opracowane ostatnio prognozy zapotrzebowania na energię elektryczną w Polsce wskazują, że powinno ono wzrastać o 3% i więcej w każdym roku*. Oznacza to konieczność budowy i uruchamiania co roku elektrowni o mocy około MW. * Polityka energetyczna Polski do 2025 roku z czerwca 2005 r. i Program dla elektroenergetyki z marca 2006 r. 13

15 BOT KWB Bełchatów SA Niestety w przygotowanych w ostatnich latach, tj. po 2000 roku, prognozach, założeniach, projektach rozwoju polskiej elektroenergetyki, nie preferuje się, a nawet w ostatnim projekcie* nie uwzględnia się w dalszych horyzontach czasowych (po 2030 r.) węgla brunatnego, jako perspektywicznego źródła energii w Polsce. Jest to niezrozumiałe stanowisko sprzeczne z tezami i tendencjami zaprezentowanymi w pkt. 1 opracowania, które dodatkowo uzasadnione zostaną poniżej w odniesieniu do warunków Polski. Możliwości utrzymania i ewentualnie zwiększenia wydobycia węgla brunatnego po 2020 roku Znaczne możliwości rozwoju górnictwa węgla brunatnego w Polsce i wzrostu produkcji energii elektrycznej, a także wprowadzenie innych kierunków wykorzystania tej kopaliny, tkwią w dużej ilości zasobnych złóż nadających się do taniej i bezpiecznej eksploatacji sposobem odkrywkowym. W 78 złożach udokumentowano około 14 mld ton zasobów bilansowych, z których tylko 15% jest aktualnie zagospodarowane. Do bilansu zasobów zaliczyć należy też złoża perspektywiczne o wstępnie oszacowanych zasobach w ilości około 58 mld ton, a na obszarach węglonośnych, słabo zbadanych lub niezbadanych, prawdopodobnie jest występowanie złóż o zasobach teoretycznych w ilości około 142 mld ton. Potencjalnie zasobna baza węgla brunatnego wymaga w wielu przypadkach dokładniejszego rozpoznania i przeklasyfikowania zasobów do kategorii umożliwiających projektowanie zagospodarowania złóż. Aktualnie dwa duże zespoły złóż, a mianowicie Legnica i Gubin Mosty, zostały częściowo udokumentowane w kat. B+C 1 (nie licząc kilku złóż satelickich rejonu Konina i Turka) stanowiącej podstawy do projektowania eksploatacji i ubiegania się o koncesję. Aby wykorzystać zainstalowaną już moc w elektrowniach opalanych węglem brunatnym nieodzowne jest pilne zagospodarowanie złóż satelickich, przede wszystkim: w KWB Adamów złoża Koźmin Płn. w KWB Konin złoża Tomisławie, Ościsłowo (Piaski). Uwzględniając budowany obecnie w Elektrowni Bełchatów nowy blok energetyczny o mocy 833 MW, wielce prawdopodobna będzie potrzeba zagospodarowania w przyszłości złoża Złoczew. Również projektowany do budowy blok 500 MW w Elektrowni Turów wymagać będzie zagospodarowania części zasobów złóż, a dotychczas niebranych pod uwagę do eksploatacji. * Projekt polityki energetycznej Polski do 2030 roku z września 2007 r. 14 Węgiel Brunatny 4 (61) 2007 r.

16 BOT KWB Bełchatów SA Aby zrealizować zakładany do 2030 roku znaczący wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną nie można pominąć w analizach możliwości budowy nowych zespołów górniczo-energetycznych, opartych o bogate zasoby złóż Legnica oraz Gubin Mosty. Zagospodarowanie wymienionych złóż powinno się rozpocząć jak najszybciej, aby zapewnić utrzymanie po roku 2020 wydobycie węgla brunatnego na poziomie 60 mln ton na rok, z możliwością wzrostu do 80 mln ton w kolejnych latach, aż do 2075 roku. Taki program wydobycia gwarantuje utrzymanie obecnego potencjału energetycznego o mocy rzędu MW wykorzystującego węgiel brunatny aż do 2075 roku. Za utrzymaniem obecnego poziomu wydobycia węgla brunatnego i jego rozwojem w dalszym horyzoncie czasowym przeważają, obok wymienionych w pkt 1, takie argumenty jak: znaczne zasoby udokumentowanych oraz perspektywicznych złóż węgla brunatnego, które są korzystnie zlokalizowane w rejonach kraju nie dysponujących innymi paliwami, bezpośrednie powiązanie technologiczne kopalni z elektrowniami, co zmniejsza wydatnie koszty transportu węgla i umożliwia wykorzystanie ubocznych produktów spalania do wypełniania i rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych, nowoczesne, niezawodne i wydajne (nie ustępujące krajom UE) techniki i technologie wydobycia węgla w dużej części produkcji polskiej, nowoczesne techniki przygotowania i kierowania produkcją górniczą (systemy komputerowego wspomagania i kierowania produkcją), wysoki poziom bezpieczeństwa pracy, którym cechuje się eksploatacja odkrywkowa, w miarę możliwości minimalizowanie ujemnych wpływów eksploatacji na środowisko, a w przypadku ich wystąpienia skuteczne i efektywne ich naprawianie (wzorowa rekultywacja), dobrze rozwinięte, o renomie międzynarodowej, zaplecze naukowe, projektowe i przemysłowe, wysoko wykwalifikowane i doświadczone kadry prowadzące eksploatację w czynnych kopalniach, duże prawdopodobieństwo opracowania i wdrożenia do praktyki efektywnych technologii innych niż spalanie węgla w elektrowniach (zgazowanie, produkcja wodoru, paliw płynnych). Górnictwo węgla brunatnego w Polsce pomimo różnorodnych przeszkód i ograniczeń należy do tych przemysłów, które cechuje duża stabilność produkcyjna i ekonomiczna. Jednakże dla utrzymania i dalszej poprawy wyników tego górnictwa, a także dla stworzenia sprzyjających warunków dla jego rozwoju, niezbędne jest podjęcie działań, które wyeliminowałyby występujące ograniczenia, a niekiedy trudne do pokonania bariery. Do newralgicznych problemów warunkujących efektywne funkcjonowanie i dalszy rozwój górnictwa węgla brunatnego zaliczyć należy: 1. Ze względu na długi okres przygotowania i realizacji inwestycji górniczych (od kilku do kilkunastu lat) nieodzowne jest przyjęcie przez Rząd RP (Resort) Programu rozwoju elektroenergetyki. Brak Programu uniemożliwia wprowadzenie inwestycji do Koncepcji Krajowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego oraz wojewódzkich i gminnych planów zagospodarowania przestrzennego. Skutkuje to przeznaczeniem terenów nad złożami do celów niezwiązanych z działalnością górniczą (np. zabudowa, obiekty infrastruktury), co w przypadku podjęcia decyzji o realizacji inwestycji spowoduje wzrost kosztów, a niekiedy może przekreślić możliwość budowy kopalni. 2. Dla ochrony złóż węgla brunatnego (a także innych kopalin) niezbędna jest zmiana dotychczas obowiązujących przepisów prawa. Prawo ochrony środowiska ochronę złóż kopalin sprowadza do sformułowania obowiązków przedsiębiorcy już eksploatującego złoże. Nie reguluje w ogóle kwestii ochrony złóż niezagospodarowanych, a poza jakimikolwiek regulacjami prawnymi są obszary perspektywiczne z możliwymi do udokumentowania zasobami. Również Prawo geologiczne i górnicze niezabezpiecza w dostatecznym stopniu złóż przed niegórniczym zagospodarowaniem terenu nad złożem, bowiem obowiązek zaznaczenia granic udokumentowanego złoża w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego jest niewystarczający dla ich ochrony. Nowelizacji wymagają tu przepisy innych aktów prawnych, które regulują gospodarkę złożami w sposób niewystarczający, albo są niespójne. W związku z zaliczeniem poszukiwania, rozpoznania i wydobywania węgla brunatnego sposobem odkrywkowym do celów publicznych (ustawa o gospodarce nieruchomościami) konieczne jest dokonanie stosownych zmian w ustawie Prawo geologiczne i górnicze w ust. 7 dotyczącym własności złóż kopalin, a szczególnie interpretacji tego przepisu stanowiącej o kryterium (metoda eksploatacji) zaliczania złoża węgla brunatnego, jako składnika nieruchomości gruntowej. Przy takiej kwalifikacji złoża węgla brunatnego eksploatowane sposobem odkrywkowym nie mogą być zaliczane do strategicznych zasobów naturalnych kraju w myśl przepisów ustawy z 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów kraju. 15

17 BOT KWB Bełchatów SA 3. Utrzymanie osiągniętego poziomu techniczno-technologicznego oraz zapewnienie możliwości jego doskonalenia wymaga systematycznego prowadzenia prac badawczych nie tylko o charakterze doraźnym, ale dotyczących kierunków przyszłościowych wydobycia i przetwórstwa węgla brunatnego. Niestety środki przeznaczone na opracowanie nowych technologii pozyskiwania i przetwarzania węgla są dalece niewystarczające i nieporównywalnie małe ze środkami przeznaczonymi na te cele przez inne kraje i koncerny międzynarodowe, żeby wymienić tylko RWE Power, Vattenfall. Należy w pierwszej kolejności doprowadzić do opracowania zintegrowanych programów prac badawczych obejmujących kompleksowe podejście do rozwiązanych problemów (tzn. obejmujących cały proces wydobywczo-przetwórczy) z ukierunkowaniem na nowe sposoby wykorzystania węgla brunatnego. W zakresie problemów górniczych konieczne jest natomiast dokonanie waloryzacji udokumentowanych i perspektywicznych złóż węgla brunatnego z ustaleniem ich rankingu. Jeśli nie wszystkie złoża mogą być objęte ochroną, to należy wybrać te najkorzystniejsze i na ich zagospodarowaniu skoncentrować uwagę i środki. 4. Utrzymanie i dalsza poprawa opłacalności wydobycia węgla brunatnego wymaga nie tylko doskonalenia technologii i organizacji jego wydobycia w nawiązaniu do pogarszających się warunków geologicznogórniczych złóż, ale także eliminacji czynników zewnętrznych ograniczających działalność górniczą i w konsekwencji wpływających niekorzystnie na efektywność tej działalności. W pierwszym rzędzie należy zwrócić uwagę na: skomplikowane i niespójne przepisy dotyczące procesów koncesyjnych, pozyskiwanie i zbywanie terenów poeksploatacyjnych, kwalifikowanie obiektów i procesów górniczych (czy podlegają przepisom prawa budowlanego, czy prawa geologicznego i górniczego, czy ustawie o odpadach, np. zwałowiska zewnętrzne), uściślenia i uproszczenia wymagają przepisy dotyczące sfery finansowej działalności kopalni, szczególnie uwaga ta odnosi się do funduszu likwidacji kopalni, tworzenia rezerw finansowych na likwidację, zabezpieczenia roszczeń odszkodowawczych, opłat eksploatacyjnych, podatków lokalnych od nieruchomości, w niektórych przypadkach brak uzasadnienia merytorycznego dla zasad i sposobów wyliczania należności (fundusz likwidacji zakładu górniczego, opłaty eksploatacyjne). Podsumowanie Zaprezentowana analiza stanu i tendencji w zakresie paliw oraz wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej wykazuje dobitnie, że: górnictwo węgla brunatnego i elektroenergetyka oparta na tym paliwie odgrywają znaczącą rolę w krajowym bilansie paliwowo-energetycznym, znaczne zasoby złóż i potencjał wydobywczy górnictwa węgla brunatnego gwarantują bezpieczeństwo energetyczne kraju, ponieważ są własnymi źródłami energii o najniższych kosztach wytworzenia spośród paliw kopalnych, obserwowane światowe tendencje potwierdzają znaczenie węgla brunatnego w gospodarce oraz wykazują, że podejmowane są intensywne poszukiwania innych sposobów niż dotychczasowe pozyskiwania i przetwarzania tego paliwa. Uwzględniając powyższe należy stwierdzić, że węgiel brunatny powinien również w przyszłości odgrywać znaczącą rolę, jako paliwo do wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej, ale także po opracowaniu nowych technologii przetwarzania jako surowiec w innych zastosowaniach. Jako paliwo występujące i pozyskiwane w znaczących ilościach stanowi gwarancję bezpieczeństwa energetycznego kraju i powinno być uwzględnione w sporządzanych perspektywicznych programach rozwoju polskiej elektroenergetyki. prof. dr hab. inż. Ryszard Uberman AGH mgr inż. Jacek Kaczorowski BOT KWB Bełchatów SA mgr inż. Stanisław Żuk BOT KWB Turów SA 16 Węgiel Brunatny 4 (61) 2007 r.

18 BOT KWB Bełchatów SA Co leży pod Legnicą? Włodzimierz Kula rawie wszyscy w Polsce wiedzą, że w okolicach Legnicy wydobywa się rudy miedzi, które są źródłem bo- gactwa nie tylko kombinatu, ale również mieszkańców tego terenu. Dzięki miedzi całkiem nieźle prosperują także gminy zlokalizowane w zasięgu oddziaływania miedziowego zagłębia. Nie wszyscy natomiast zdają sobie sprawę z faktu, że okoli- ca ta bogata jest także w drugi surowiec, tym razem energetyczny. P gactwa nie tylko kombinatu, ale również Z inicjatywy Komitetu Sterującego im. prof. Adama Stefana Trembeckiego dla przygotowania zagospodarowania legnickiego zagłębia górniczo-energetycznego węgla brunatnego odbyło się na terenie kopalni Bełchatów spotkanie z samorządowcami z terenu Dolnego Śląska. W spotkaniu uczestniczyli nie tylko przedstawiciele naszej firmy, ale także wójtowie, starostowie oraz prezydent Bełchatowa. Celem wizyty były naoczne przekonanie się o rzeczywistym wpływie odkrywki na środowisko naturalne oraz życie społeczne mieszkańców powiatu bełchatowskiego oraz pajęczańskiego. Z materiałów zaprezentowanych przez Komitet Sterujący wynika wyraźnie, że węgiel brunatny jest obecnie najtańszym nośnikiem energii pierwotnej wykorzystywanym do wytwarzania energii elektrycznej. Koszty wytworzenia energii elektrycznej z węgla brunatnego są o około 30% niższe niż te same koszty na węglu kamiennym, natomiast ceny energii sprzedanej z elektrowni opalanych węglem brunatnym są o około 40% niższe od cen energii z elektrowni opalanych węglem kamiennym. Dotychczasowe plany rządowe przewidywały roczne wydobycie węgla brunatnego na poziomie 65 mln ton rocznie. Niestety, obecny poziom wydobycia będzie się utrzymywał jedynie przez najbliższe 15 lat, a następnie, jeśli nie zostanie uruchomione wydobycie węgla brunatnego na nowych perspektywicznych złożach, np. Legnica, zacznie spadać. Dlatego tak ważną kwestią jest przekonanie lokalnych społeczności o korzyściach wynikających z uruchomienia bardzo dużych złóż legnickich, których udokumentowane zasoby szacuje się na 5,4 mld ton! W pierwszym etapie zagospodarowania złoża Legnica przewiduje się eksploatację złoża jednym frontem eksploatacyjnym o zdolności wydobywczej 30 mln ton/rok. Podstawowym odbiorcą węgla z kopalni Legnica będzie elektrownia o mocy MW przewidywana do budowy nad rzeką Odrą, w bezpośrednim sąsiedztwie kopalni. Docelowe wydobycie kopalnia osiągnie w 13 roku od rozpoczęcia budowy wkopu udostępniającego. Po uruchomieniu drugiego frontu wydobywczego łączne wydobycie może sięgnąć około 60 mln ton/rok, co pozwoli na pokrycie zapotrzebowania na paliwo elektrowni o łącznej mocy MW. Czemu więc służyło spotkanie w Bełchatowie, które miało miejsce we wrześniu 2007 roku? Chodziło głównie o przekonanie samorządowców z rejonu Legnicy o ważności już dziś podejmowanych przez nich decyzji ważności i konsekwencjach dla sprawności ewentualnego procesu inwestycyjnego. Otóż trzeba pamiętać o tym, że w celu wydobycia pierwszych ton węgla brunatnego ze złoża Legnica w 2020 roku należy już dziś rozpocząć prace studialne i projektowe. Bardzo ważną kwestią są także sprawy związane z planami zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego i gmin, na terenie których będzie prowadzona inwestycja. W aktualnych projektach przewiduje się np. budowę autostrady oraz nowych budynków nad samym złożem Legnica. Należy temu zaradzić, chociażby poprzez niezwłoczne uwzględnienie budowy kopalni i elektrowni w planach zagospodarowania przestrzennego. Łatwiej jest nie podejmować zgubnej decyzji, niż walczyć często bezskutecznie z już zatwierdzonymi planami. I taki był cel bełchatowskiego spotkania - zachęcić do inwestycji i zarazem ostrzec przed czyhającymi zagrożeniami. Włodzimierz Kula Dyrektor Biura Zarządu BOT KWB Bełchatów SA Projektowany zasięg eksploatacji złoża Legnica. 17

19 KWB Konin SA Nowe napędy i układ sterowania koparką SRs-1200/3 w KWB Konin SA Z espół pracowników KWB Konin SA opracował projekt sterowania koparką wielonaczyniową typu SRs Według tego projektu zmodernizowana została koparka SRs-1200/3 (rok produkcji 1975), pracująca w Odkrywce Jóźwin. Podstawowymi celami wykonawców projektu było: - zredukowanie elementów elektrycznych występujących w koparce, Hieronim Jabłoński - wymiana elementów elektrycznych na nowe, mniej awaryjne, - zastosowanie sprawdzonych i nowoczesnych elementów sterowania, - zbudowanie sieci komunikacyjnych pozwalających na szybką diagnostykę lokalnie oraz zdalnie z dowolnego punktu zakładu. Projekt obejmował przebudowę napędu jazdy koparki, napędu obrotu nadwozia, ciągu wydobywczego, układu kontroli stanu izolacji 500 V oraz układu sterowania koparką. Napęd jazdy koparki Nowe elementy elektryczne: - silniki indukcyjne jazdy 90 kw i 750 obr./min., - przetwornice częstotliwości VLT 5122 o mocy 110 kw, - silnik indukcyjny napędu bębna, - enkoderowy układ pomiaru kąta wychylenia przewodu zasilającego, - układ sterowania w oparciu o sterownik Premium i panel Magelis XBTGT7340. Zastosowanie silników indukcyjnych zamiast silników prądu stałego zmniejszyło koszty remontów i utrzymania. Do zasilania silników zastosowano cztery przetwornice częstotliwości (do każdego silnika osobno) ze wspólną szyną DC. Takie połączenie umożliwiło zwiększenie efektywności sterowania jazdą koparki (brak gąsienicy sterującej) podczas pracy na froncie roboczym, co spowodowało skrócenie postojów technologicznych. Układ sterowania kontroluje prędkość obrotową i obciążenie każdego z silników i tak koryguje parametry, aby uzyskać równe obciążenie każdego z nich. Przy starym rozwiązaniu było to niemożliwe. Zastosowanie silnika indukcyjnego i przetwornicy częstotliwości do napędu bębna kablowego z bezpośrednim pomiarem kąta wychylenia ograniczyło możliwość jego uszkodzenia podczas prac technologicznych. Napęd obrotu nadwozia Ze względu na własności i stan magazynowy pozostawiono silnik prądu stałego. Nowe elementy elektryczne: - przekształtnik prądu stałego Eurotherm 590+, - bezstykowy zadajnik prędkości, - układ sterowania w oparciu o sterownik Premium i panel Magelis XBTGT7340. Zastosowanie przekształtnika Eurotherm 590+ pozwoliło na ograniczenie elementów pomiarowych i kontrolnych napędu. Przekształtnik sterowany jest przez własny system mikroprocesorowy. Parametry pracy oraz stany alarmowe dostępne są poprzez magistralę komunikacyjną Profibus. Od wielu lat stosowany i testowany w KWB Konin bezstykowy zadajnik prędkości wyeliminował całkowicie awarie związane z eksploatacją dotychczasowego potencjometru. Napęd obrotu jest ściśle powiązany ze sterownikiem ruchów manewrowych wyposażonym w funkcje wspomagające pracę operatora, dotychczas nigdzie nie stosowane, bedące wynikiem wieloletnich doświadczeń (np. zmiana czasu hamowania obrotu podczas wyłączeń poślizgu sprzęgła koła). Ciąg wydobywczy Nowe elementy elektryczne: - styczniki, zabezpieczenia, czujniki siły w taśmie, czujniki poślizgu, - układ sterowania w oparciu o sterownik Premium i panel Magelis XBTGT. Całkowicie nowy układ sterownia taśmami i kołem urabiającym drastycznie zmniejszył ilość elementów i awarii. Wszystkie pomiary i logika układu opracowana jest w sterowniku Premium. Kontroli podlega każdy element układu, dzięki czemu lokalizacja niesprawności jest bardzo szybka. Specjalnie opracowany program kontroli poślizgu sprzęgła Voitha koła urabiającego pozwala na precyzyjną kontrolę obciążenia i, odpowiednio do zachodzących zjawisk, szybkie wyłączenie co nie jest bez znaczenia dla konstrukcji wysięgnika urabiającego. Zrealizowany w sterowniku Premium układ pomiarowy wielkości poślizgu posiada rozdzielczość 0,1%. To rozwiązanie skróciło czas potrzebny do bieżącej diagnostyki napędu skraca się czas przy określaniu ilości oleju w sprzęgle. Układ sterowania zapisuje wartości podczas wyłączenia sprzęgła (prąd, moc i wielkość poślizgu), co stanowi precyzyjny wskaźnik dla służb mechanicznych. Zastosowanie przetwornicy częstotliwości do napędu pomocniczego koła urabiającego umożliwiło przyśpieszenie wykonania prac związanych 18 Węgiel Brunatny 4 (61) 2007 r.

20 KWB Konin SA Profibus, również o stałym czasie wymiany danych. Dla wizualizacji i połączeń zdalnych wykorzystano magistralę Ethernet. Wzajemne przenikanie się magistrali z pomocą procesorów komunikacyjnych, pozwala na nieograniczoną co do ilości i szybką diagnostykę napędów. Terminale graficzne z ekranem dotykowym umieszczono w kabinie operatora, w rozdzielni górnej i w rozdzielni pojazdowej. Terminale posiadają identyczne oprogramowanie, co umożliwia diagnostykę dowolnego napędu z każdego z nich. Jednakowe oprogramowanie pozwala również na przenoszenie terminali między stanowiskami w razie awarii jednego z nich. Uprawnienia do poziomów obsługi terminali uzyskuje się przez logowanie. Precyzyjnie określone uprawnienia wykluczają niekontrolowane zmiany parametrów. Dane udostępniane przez zainstalowane sterowniki dostępne są służbom elektrycznym, mechanicznym, automatyki i górniczym. Zestawienia Kontrola poślizgu sprzęgła Voitha. z wymianą wiader. Możliwość regulacji prędkości obrotowej koła przy tych pracach wpływa na bezpieczeństwo ich wykonywania. Specjalny algorytm umożliwia łatwiejsze przełączenie między pracą na napędzie pomocniczym i głównym. Układ kontroli stanu izolacji 500 V Nowe układy elektryczne: - układ kontroli stanu izolacji Bender IRDH 575. Zastosowany układ precyzyjnie wskazuje obwód, w którym nastąpiło doziemienie. Sterownik PLC zatrzymuje napęd, w którym nastąpiło doziemienie, a jeśli nadal się ono utrzymuje wyłącza 500 V. Układ sterowania koparką Koparka sterowana jest za pomocą czterech sterowników PLC Premium z procesorami o największej dostępnej na rynku mocy przetwarzania. Sterowniki obsługują: - ciąg wydobywczy (koło urabiające, taśmy), - obrót nadwozia ze sterownikiem ruchów manewrowych, - pojazd, - kabinę. Jak widać, przyjęto modułową strukturę sterowania. Niesprawność jednego ze sterowników nie blokuje całkowicie systemu sterowania. Takie ryzyko wzrasta w instalacjach z jednym lub dwoma dużymi sterownikami. Dołożenie następnego modułu (napędu) np. wciągarki sprowadzi się tylko do uwzględnienia sygnałów na magistrali komunikacyjnej. Dla wykonania funkcji sterowania wykorzystano magistralę Fipway, o stałym czasie wymiany danych. Dla połączenia przetwornic częstotliwości, przekształtnika tyrystorowego i enkoderów zastosowano magistralę Ekran podstawowy terminala. Ekran układu kontroli pochylenia koparki. 19