Klasa 1. Wymagania podstawowe uczeń poprawnie:

Transkrypt

1 Klasa 1 ział programu Materiał nauczania L.g. Wymagania podstawowe uczeń poprawnie: Kat. Wymagania ponadpodstawowe uczeń poprawnie: Kat.. iologia nauka o życiu iologia jako nauka biologia jako nauka wybrane dziedziny biologii główne źródła informacji biologicznej poziomy organizacji życia 3 określa przedmiot badań biologii jako nauki podaje przykłady dziedzin biologii wymienia źródła wiedzy biologicznej wyjaśnia, do czego służą atlasy i klucze wymienia cechy organizmów żywych korzysta z poszczególnych źródeł wiedzy rozróżnia próbę kontrolną i badawczą charakteryzuje wybrane dziedziny biologii posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej podczas rozwiązywania problemów objaśnia zasadę stopniowego komplikowania się poziomów organizacji życia wykorzystuje atlasy do rozpoznawania pospolitych gatunków organizmów Komórkowa budowa organizmów organelle komórkowe i ich funkcje budowa komórki zwierzęcej, roślinnej, bakteryjnej i grzybowej wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę organizacji życia wymienia struktury budowy komórki roślinnej, zwierzęcej, grzyba i bakterii posługuje się mikroskopem wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów na podstawie obserwacji preparatów podaje funkcje poszczególnych organelli wykonuje proste preparaty mikroskopowe odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub po opisie poszczególne składniki komórki rysuje obraz widziany pod mikroskopem wyjaśnia rolę poszczególnych elementów komórki porównuje budowę komórek bakterii, roślin, zwierząt i grzybów omawia budowę i funkcje organelli komórkowych analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek Systematyczny podział organizmów pierwsze próby porządkowania organizmów jednostki klasyfikacji biologicznej organizmów obowiązujący system podziału świata żywego wymienia nazwy najwyższych jednostek klasyfikacji biologicznej organizmów (królestwa) wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka podaje kryteria wyróżnienia pięciu 1 charakteryzuje dawne sposoby klasyfikacji organizmów omawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej ocenia sztuczne i naturalne systemy podziału organizmów uzasadnia potrzebę klasyfikowania

2 . Jedność i różnorodność organizmów Sposoby odżywiania się organizmów odżywianie organizmy autotroficzne i heterotroficzne fotosynteza i chemosynteza organizmy cudzożywne (roślinożerne, mięsożerne, wszystkożerne, pasożyty, saprobionty) królestw 3 określa, czym jest odżywianie wymienia podstawowe sposoby odżywiania się organizmów omawia różnice między organizmami samożywnymi a cudzożywnymi wymienia czynniki niezbędne do życia organizmów samożywnych i cudzożywnych wymienia substraty i produkty fotosyntezy wyjaśnia, na czym polega fotosynteza organizmów charakteryzuje różne strategie odżywiania wykazuje różnorodność odżywiania się organizmów cudzożywnych wykazuje różnice w pobieraniu i trawieniu pokarmów u różnych organizmów określa warunki przebiegu fotosyntezy ocenia, czy dany organizm jest samożywny, czy cudzożywny wyjaśnia, na czym polega chemosynteza Sposoby oddychania organizmów oddychanie tlenowe i beztlenowe oddychanie wewnątrzkomórkowe wymiana gazowa a oddychanie komórkowe znaczenie rozmnażania określa, czym jest oddychanie wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa wskazuje mitochondrium jako miejsce, w którym zachodzi utlenianie przedstawia oddychanie tlenowe i fermentację jako procesy dostarczające energii omawia różne sposoby oddychania wymienia przykłady organizmów ilustrujących różne sposoby oddychania rozróżnia wymianę gazową i oddychanie wewnątrzkomórkowe uzasadnia, że oddychanie jest procesem niezbędnym do życia wykazuje zależność między środowiskiem życia a budową narządów wymiany gazowej porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe omawia znaczenie fermentacji zapisuje słownie równanie reakcji oddychania tlenowego Sposoby rozmnażania się organizmów sposoby rozmnażania bezpłciowego (podział komórki, zarodniki, pączkowanie, fragmentacja) rozmnażanie płciowe (typy rozrodu, określa, czym jest rozmnażanie wyróżnia rozmnażanie płciowe i bezpłciowe podaje przykłady płciowego i bezpłciowego rozmnażania się charakteryzuje rodzaje rozmnażania ocenia znaczenie przemiany pokoleń charakteryzuje typy rozwoju 2

3 . akterie i wirusy. Organizmy beztkankowe obojnactwo, rozdzielnopłciowość, dymorfizm płciowy, typy rozwoju zarodka, partenogeneza) przemiana pokoleń akterie a wirusy charakterystyka bakterii i wirusów znaczenie bakterii i wirusów w przyrodzie oraz gospodarce człowieka choroby wywoływane przez baterie i wirusy organizmów rozpoznaje sposoby rozmnażania się organizmów wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie bezpłciowe rozpoznaje pączkujące drożdże obserwowane pod mikroskopem omawia różnice między rozwojem prostym a złożonym 4 wymienia miejsca występowania bakterii i wirusów rozpoznaje i podaje nazwy form morfologicznych bakterii widocznych na preparacie mikroskopowym lub ilustracji podaje charakterystyczne cechy budowy bakterii i wirusów wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów podaje przykłady bakterii i wirusów określa znaczenie bakterii w przyrodzie i gospodarce człowieka zarodka potrafi zastosować w praktyce wiadomości dotyczące rozmnażania wegetatywnego wykazuje związek między sposobem zapłodnienia a środowiskiem życia organizmów ocenia znaczenie samozapłodnienia charakteryzuje wybrane czynności życiowe bakterii wymienia choroby bakteryjne i wirusowe rysuje kształty bakterii obserwowane pod mikroskopem ocenia znaczenie bakterii i wirusów określa warunki tworzenia się przetrwalników ocenia rolę bakterii jako symbiontów i destruentów Protisty charakterystyka protistów znaczenie protistów w przyrodzie i życiu człowieka choroby wywoływane przez organizmy należące do protistów Glony przedstawiciele trzech królestw znaczenie glonów cechy przedstawicieli różnych królestw, które pozwalają na zaliczenie ich do wymienia miejsca występowania protistów wymienia grupy organizmów należących do protistów omawia czynności życiowe poszczególnych grup protistów wskazuje środowisko życia glonów podaje przykłady organizmów należących do glonów wymienia wspólne cechy organizmów charakteryzuje poszczególne grupy protistów wykazuje chorobotwórcze znaczenie protistów porównuje czynności życiowe poszczególnych grup protistów wymienia choroby wywoływane przez protisty rozpoznaje pod mikroskopem, rysuje i opisuje budowę przedstawicieli protistów wyjaśnia, że glony to grupa ekologiczna, do której należą przedstawiciele trzech królestw omawia wybrane czynności 3

4 wspólnej grupy ekologicznej glonów zależność miedzy głębokością a występowaniem określonych grup glonów zaliczanych do glonów omawia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka życiowe glonów analizuje wpływ zakwitów glonów na inne organizmy w środowisku ocenia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka wyjaśnia zależność między głębokością a występowaniem określonych grup glonów V. Świat roślin Grzyby i porosty charakterystyka grzybów znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka choroby wywoływane przez grzyby budowa i wybrane czynności życiowe porostów znaczenie porostów Tkanki roślinne klasyfikacja tkanek roślinnych na twórcze i stałe budowa, funkcje i rozmieszczenie w roślinie poszczególnych rodzajów tkanek podaje przykłady grzybów i porostów opisuje budowę grzybów rozpoznaje pleśniaka białego w obrazie mikroskopowym wymienia sposoby rozmnażania się grzybów rozpoznaje porosty wśród innych organizmów omawia czynności życiowe grzybów podaje przykłady znaczenia grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka rozpoznaje porosty jako organizmy zbudowane z grzybni i glonu wyjaśnia, co to jest grzybica 8 wyjaśnia, czym jest tkanka podaje przykłady tkanek roślinnych wskazuje na ilustracji komórki tworzące tkankę dokonuje podziału tkanek roślinnych na twórcze i stałe wymienia cechy budowy charakteryzuje budowę grzybów owocnikowych omawia sposoby rozmnażania się grzybów analizuje znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka wykonuje i opisuje rysunek wskazanych grzybów wykazuje znaczenie mikoryzy dla grzyba i rośliny określa znaczenie poszczególnych komponentów w budowie plechy porostu proponuje sposób badania czystości powietrza, znając wrażliwość porostów na zanieczyszczenia rozpoznaje i podaje nazwy różnych form morfologicznych porostów charakteryzuje budowę, rozmieszczenie i funkcje poszczególnych tkanek roślinnych wykonuje preparat ze skórki cebuli i rozpoznaje w nim tkankę okrywającą 4

5 poszczególnych tkanek roślinnych opisuje funkcje wskazanych tkanek wykazuje związek budowy wskazanej tkanki z jej funkcją rozpoznaje i rysuje tkanki widoczne na przekrojach organów roślinnych udowa i funkcje korzenia funkcje korzenia budowa zewnętrzna korzenia budowa wewnętrzna korzenia i jego przyrost na długość systemy korzeniowe i ich modyfikacje wymienia podstawowe funkcje korzenia rozpoznaje systemy korzeniowe omawia budowę zewnętrzną korzenia rozpoznaje modyfikacje korzeni rozpoznaje pod mikroskopem tkanki budujące korzeń analizuje budowę wewnętrzną korzenia jako funkcjonalnej całości charakteryzuje przyrost korzenia na długość rysuje różne systemy korzeniowe wyjaśnia sposób pobierania wody przez roślinę projektuje doświadczenie świadczące o przewodzeniu wody z korzenia do łodygi charakteryzuje modyfikacje korzeni udowa i funkcje łodygi funkcje łodygi budowa zewnętrzna i wewnętrzna łodygi rodzaje łodyg modyfikacje łodygi rozróżnia typy ulistnienia łodygi omawia funkcje łodygi podaje nazwy elementów budowy zewnętrznej łodygi rozpoznaje tkanki budujące łodygę rozróżnia rodzaje łodyg rysuje różne typy ulistnienia łodygi rysuje schematycznie przekrój poprzeczny i podłużny łodygi analizuje związek budowy zmodyfikowanych łodyg z ich funkcjami Liść wytwórnia pokarmu funkcje liści budowa zewnętrzna i wewnętrzna liści typy ulistnienia łodygi modyfikacje liści wymienia funkcje liści rozpoznaje elementy budowy liścia rozpoznaje liście pojedyncze i złożone rozpoznaje różne modyfikacje liści rozpoznaje na preparacie mikroskopowym tkanki budujące liść rozpoznaje rodzaje unerwienia liści omawia funkcje poszczególnych modyfikacji liści analizuje funkcje poszczególnych elementów budowy anatomicznej liścia Mszaki występowanie mszaków wymienia miejsca występowania mszaków analizuje cykl rozwojowy mszaków 5

6 budowa mszaków cykl rozwojowy mszaków znaczenie mszaków w przyrodzie i gospodarce człowieka podaje nazwy organów mszaków rozpoznaje mszaki wśród innych roślin omawia znaczenie mszaków w przyrodzie i gospodarce człowieka rysuje mech i podpisuje jego organy wyjaśnia, dlaczego mszaki są najprostszymi roślinami lądowymi Paprotniki podział paprotników cykl rozwojowy paproci charakterystyka paproci, skrzypów i widłaków wymienia miejsca występowania paprotników rozpoznaje organy paproci rozpoznaje paprotniki wśród innych roślin wyjaśnia rolę poszczególnych organów paprotników analizuje cykl rozwojowy paproci charakteryzuje skrzypy, widłaki i paprocie rozpoznaje przy pomocy atlasów 5 gatunków rodzimych paprotników Rośliny nagonasienne charakterystyczne cechy roślin nagonasiennych cykl rozwojowy sosny znaczenie nagonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka gatunki roślin nagonasiennych występujących w Polsce wymienia miejsca występowania roślin nagonasiennych rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych roślin wymienia przystosowania roślin nagonasiennych do warunków życia omawia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka analizuje cykl rozwojowy sosny rozpoznaje rodzime gatunki nagonasiennych określa, z jakiego gatunku drzewa lub krzewu pochodzi wskazana szyszka dowodzi związku budowy roślin nagonasiennych ze środowiskiem ich życia Rośliny okrytonasienne budowa kwiatu cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych sposoby zapylenia sposoby rozsiewania nasion rodzaje kwiatostanów typy owoców znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka gatunki drzew okrytonasiennych występujących w Polsce wymienia miejsca występowania roślin okrytonasiennych podaje nazwy elementów budowy kwiatu rozróżnia kwiat i kwiatostan rozpoznaje rośliny okrytonasienne wśród innych roślin wymienia sposoby rozsiewania nasion i owoców rozróżnia owoce pojedyncze i złożone omawia znaczenie roślin omawia funkcje poszczególnych elementów budowy kwiatu analizuje cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych ocenia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka wykazuje związek budowy kwiatu ze sposobem zapylania charakteryzuje sposoby 6

7 V. Świat bezkręgowców Tkanki zwierzęce budowa i funkcje tkanki nabłonkowej, łącznej, mięśniowej i nerwowej okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka 6 wyjaśnia, czym jest tkanka wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych określa najważniejsze funkcje tkanek zwierzęcych wymienia rodzaje tkanki łącznej podaje rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie rozsiewania nasion i owoców, wykazując związek z ich budową rozpoznaje 5 gatunków drzew okrytonasiennych występujących w Polsce charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi Gąbki i parzydełkowce budowa gąbek i parzydełkowców środowisko życia gąbek i parzydełkowców znaczenie gąbek i parzydełkowców w przyrodzie wyjaśnia, co to są gąbki podaje miejsca występowania gąbek i parzydełkowców wymienia charakterystyczne cechy gąbek i parzydełkowców omawia znaczenie gąbek i parzydełkowców w przyrodzie charakteryzuje wskazane czynności życiowe gąbek i parzydełkowców wyjaśnia mechanizm ruchu parzydełkowców wykazuje związek budowy gąbek i parzydełkowców ze środowiskiem ich życia wyjaśnia sposób działania parzydełka Płazińce i nicienie środowisko życia płazińców i nicieni budowa i czynności życiowe płazińców oraz nicieni przystosowania płazińców i nicieni do pasożytniczego trybu życia wymienia charakterystyczne cechy płazińców i nicieni rozpoznaje na ilustracji płazińce i nicienie charakteryzuje tasiemce i glisty jako pasożyty układu pokarmowego dowodzi, że tasiemce są przystosowane do pasożytniczego trybu życia omawia różnice między płazińcami a nicieniami 7

8 znaczenie płazińców i nicieni w życiu człowieka omawia drogi zakażenia pasożytniczymi płazińcami i nicieniami wyjaśnia, w jaki sposób można ustrzec się przez zakażaniem pasożytniczymi płazińcami i nicieniami wskazuje na ilustracji elementy budowy tasiemca charakteryzuje wskazane czynności życiowe płazińców i nicieni charakteryzuje symetrię ciała płazińców Pierścienice środowisko życia pierścienic budowa i czynności życiowe pierścienic znaczenie pierścienic w przyrodzie rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt wymienia charakterystyczne cechy pierścienic charakteryzuje układ krwionośny pierścienic charakteryzuje wskazane czynności życiowe pierścienic wykazuje związek budowy pijawki z pasożytniczym trybem jej życia dowodzi, że pierścienice są bardziej rozwiniętymi zwierzętami niż płazińce i nicienie projektuje doświadczenie wykazujące znaczenie dżdżownic w użyźnianiu gleby Stawonogi środowiska życia stawonogów budowa i czynności życiowe skorupiaków, owadów i pajęczaków rozwój owadów rozpoznaje stawonogi wśród innych zwierząt rozpoznaje na ilustracji przeobrażenie zupełne i niezupełne owadów wymienia charakterystyczne cechy budowy skorupiaków, owadów i pajęczaków wyjaśnia zasady funkcjonowania otwartego układu krwionośnego porównuje budowę ślimaków, małży i głowonogów wykazuje związek budowy mięczaków ze środowiskiem ich życia charakteryzuje sposoby poruszania się poszczególnych grup mięczaków 8

9 V. Świat kręgowców Mięczaki środowisko życia mięczaków budowa i czynności życiowe ślimaków, małży i głowonogów Porównanie bezkręgowców i kręgowców porównanie budowy (pokrycia ciała, szkieletu, ułożenia narządów, budowy układu nerwowego i krwionośnego) bezkręgowców i kręgowców regulacja temperatury ciała wymienia charakterystyczne cechy mięczaków rozpoznaje ślimaki, małże i głowonogi wśród innych zwierząt wymienia części ciała ślimaków, małży i głowonogów wymienia narządy oddechowe mięczaków wskazuje małże jako organizmy produkujące perły 6 określa pokrycie ciała bezkręgowców i kręgowców podaje nazwy elementów szkieletu kręgowców wymienia funkcje szkieletu bezkręgowców podaje przykłady szkieletów bezkręgowców wymienia elementy budowy układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców charakteryzuje wskazane czynności życiowe mięczaków charakteryzuje wskazane czynności życiowe stawonogów dowodzi, że owady są przystosowane do życia w środowisku lądowym dowodzi istnienia związku między środowiskiem życia a narządami wymiany gazowej charakteryzuje poszczególne elementy szkieletu kręgowców porównuje budowę układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców porównuje budowę układu krwionośnego bezkręgowców i kręgowców Ryby kręgowce wodne przystosowanie ryb do życia w wodzie wymiana gazowa ryb rozmnażanie i rozwój ryb wędrówki ryb charakteryzuje ryby podaje nazwy płetw ryby rozpoznaje skrzela jako narządy wymiany gazowej wymienia przystosowania ryb do życia w wodzie określa rodzaj zapłodnienia u ryb omawia wybrane czynności życiowe ryb określa charakterystyczne cechy rozmnażania ryb wyjaśnia przyczyny wędrówek ryb rozpoznaje przedstawicieli ryb i wskazuje ich specyficzne cechy charakteryzuje wymianę gazową ryb porównuje układ krwionośny ryby i dżdżownicy 9

10 Płazy zwierzęta dwuśrodowiskowe pokrycie ciała płazów przystosowania płazów do życia w dwóch środowiskach wymiana gazowa płazów cykl rozwojowy żaby charakterystyka płazów beznogich, ogoniastych i bezogonowych wpływ zmiennocieplności na tryb życia płazów określa środowiska życia płazów charakteryzuje płazy wymienia stadia rozwojowe żaby podaje po dwa przykłady płazów ogoniastych i bezogonowych wymienia przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie wyjaśnia, na czym polega hibernacja omawia cykl rozwojowy żaby omawia wybrane czynności życiowe płazów rozpoznaje przedstawicieli płazów i wskazuje ich specyficzne cechy wykazuje związek budowy płazów ze środowiskami ich życia wykazuje związek trybu życia płazów z ich zmiennocieplnością charakteryzuje płazy ogoniaste i bezogonowe Świat gadów przystosowania gadów do życia na lądzie rozmnażanie i rozwój gadów charakterystyka jaszczurek i węży określa środowisko życia gadów charakteryzuje gady podaje cztery przykłady gadów występujących w Polsce wymienia przystosowania gadów do życia na lądzie omawia znaczenie błon płodowych w rozwoju gadów wymienia narządy zmysłów gadów omawia wybrane czynności życiowe gadów charakteryzuje funkcje poszczególnych błon płodowych rozpoznaje przedstawicieli gadów i wskazuje ich specyficzne cechy analizuje pokrycie ciała gadów w aspekcie ochrony przed utratą wody wykazuje związek budowy gadów ze środowiskiem ich życia wykazuje związek między sposobem rozmnażania i typem rozwoju a środowiskiem życia gadów Ptaki kręgowce latające przystosowania ptaków do lotu rodzaje piór wymiana gazowa u ptaków związek budowy dzioba z rodzajem pobieranego pokarmu związek budowy nóg ze środowiskiem charakteryzuje ptaki wymienia ptaki różnych środowisk rozpoznaje rodzaje piór ptaków wymienia elementy budowy jaja wyjaśnia konieczność migracji ptaków wymienia przystosowania budowy ptaków do lotu określa środowisko życia ptaka na podstawie budowy jego kończyn określa rodzaj pobieranego przez ptaka pokarmu na podstawie budowy jego dzioba wykazuje związek między przebiegiem wymiany gazowej 10

11 i trybem życia ptaków rozmnażanie i rozwój ptaków migracje ptaków omawia różnice pomiędzy gniazdownikami i zagniazdownikami oraz podaje ich przykłady u ptaków a ich przystosowaniem do lotu charakteryzuje poszczególne elementy budowy jaja omawia wybrane czynności życiowe ptaków rozpoznaje przedstawicieli ptaków i wskazuje ich specyficzne cechy Świat ssaków budowa i rola skóry ssaków wymiana gazowa u ssaków różnorodność ssaków rozmnażanie i rozwój ssaków budowa zewnętrzna ssaków oraz jej związek ze środowiskiem i trybem życia znaczenie ssaków w życiu człowieka omawia charakterystyczne cechy ssaków podaje przykłady siedlisk zajmowanych przez ssaki rozróżnia ssaki wśród innych zwierząt wyjaśnia rolę gruczołów potowych i włosów w termoregulacji podaje przykłady gatunków ssaków rozróżnia ssaki wodne i lądowe wymienia narządy zmysłów ssaków rozróżnia uzębienie drapieżnika i roślinożercy wymienia przystosowania ssaków do zajmowania różnych siedlisk charakteryzuje funkcje skóry omawia zalety pęcherzykowej budowy płuc projektuje doświadczenie wykazujące wydzielniczą i wydalniczą funkcję skóry porównuje budowę ssaków wodnych i lądowych ocenia znaczenie ssaków w życiu i gospodarce człowieka wykazuje związek między funkcjonowaniem poszczególnych narządów zmysłów a trybem życia ssaków 11

12 Klasa 2 ział programu Materiał nauczania L.g. Wymagania podstawowe. Organizm człowieka. Skóra powłoka organizmu Organizm człowieka jako funkcjonalna całość dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem ciała człowieka miejsce człowieka w przyrodzie współdziałanie układów narządów w organizmie człowieka funkcje układów narządów stopnie uorganizowania budowy organizmu człowieka (komórka, tkanka, narząd, układ narządów) pojęcie homeostazy udowa i funkcje skóry funkcje skóry i warstwy podskórnej budowa skóry i warstwy podskórnej budowa i rola wytworów skóry rola receptorów skóry Higiena i choroby skóry zasady higieny skóry uczeń poprawnie: 3 wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem człowieka wskazuje komórkę jako element budulcowy ciała człowieka klasyfikuje człowieka do królestwa zwierząt opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów wylicza układy narządów człowieka podaje funkcje skóry i warstwy podskórnej wymienia wytwory naskórka wylicza warstwy skóry wymienia choroby skóry podaje przykłady dolegliwości Kat. Wymagania ponadpodstawowe uczeń poprawnie: opisuje cechy różniące człowieka od innych zwierząt wyjaśnia, na czym polega homeostaza opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka wykazuje, na podstawie dotychczasowych wiadomości, współzależność poszczególnych układów w organizmie człowieka wykazuje na konkretnych przykładach zależność funkcji skóry od jej budowy opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu omawia objawy dolegliwości skóry Kat. 12

13 . parat ruchu czynniki powodujące uszkodzenia skóry wpływ słońca na zdrowie skóry dolegliwości i choroby skóry oraz ich objawy rodzaje oparzeń i odmrożeń pierwsza pomoc przedlekarska w wypadku oparzeń udowa szkieletu funkcje szkieletu ruch jako efekt działania biernego i czynnego aparatu ruchu budowa szkieletu kształty kości udowa i rola szkieletu osiowego skład szkieletu osiowego: czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa funkcje elementów szkieletu osiowego skóry omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej wyjaśnia konieczność dbania o skórę klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku oparzeń 8 wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu ruchu podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu wskazuje na schemacie, rysunku lub modelu szkielet osiowy, obręczy i kończyn rozpoznaje różne kształty kości wskazuje obręcz barkową i miedniczną na modelu lub schemacie wylicza elementy szkieletu osiowego wymienia elementy budujące klatkę piersiową podaje nazwy odcinków kręgosłupa wskazuje mózgo- wyjaśnia, czym są alergie skórne proponuje środki do pielęgnacji skóry młodzieńczej ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku oparzeń wyjaśnia sposób działania biernego i czynnego aparatu ruchu wskazuje różnice w budowie kości długiej i płaskiej porównuje kości o różnych kształtach wymienia kości budujące szkielet osiowy charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami omawia rolę chrząstek w budowie 13

14 Szkielet kończyn oraz ich obręczy budowa i funkcjonowanie kończyn budowa obręczy barkowej i miednicznej rodzaje połączeń kości rodzaje stawów, ich budowa i zakres ruchów Kości elementy składowe szkieletu budowa fizyczna i chemiczna kości szpik kostny i trzewioczaszkę na modelu lub ilustracji wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową wskazuje na schemacie, rysunku lub modelu elementy szkieletu osiowego wymienia elementy budowy obręczy barkowej i miednicznej wskazuje kości kończyny górnej i kończyny dolnej na modelu lub schemacie wymienia rodzaje połączeń kości opisuje budowę stawu rozpoznaje rodzaje stawów odróżnia staw zawiasowy od kulistego opisuje budowę fizyczną kości wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego omawia doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości klatki piersiowej wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnionymi przez nie funkcjami wymienia kości tworzące obręcze barkową i miedniczną porównuje budowę kończyn górnej i dolnej wykazuje związek budowy kończyny dolnej z pełnioną funkcją wykazuje związek budowy obręczy miednicznej z pełnioną przez nią funkcją charakteryzuje połączenia kości wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończyny charakteryzuje zmiany zachodzące w układzie kostnym wraz z wiekiem omawia znaczenie składników chemicznych w budowie kości opisuje rolę szpiku kostnego planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości 14

15 udowa i znaczenie mięśni położenie i funkcje poszczególnych mięśni szkieletowych budowa mięśnia szkieletowego antagonistyczne działanie mięśni rodzaje i cechy tkanki mięśniowej higiena pracy mięśni wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe przy pomocy nauczyciela wymienia rodzaje tkanki mięśniowej wskazuje położenie tkanki mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej szkieletowej rozpoznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji opisuje czynności mięśni wskazanych na schemacie rozpoznaje pod mikroskopem różne rodzaje tkanki mięśniowej wyjaśnia warunki prawidłowej pracy mięśni analizuje przyczyny urazów ścięgien negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka podaje warunki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mięśni określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych opisuje budowę tkanki mięśniowej przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu i gęstości masy kostnej wykonuje rysunek tkanki mięśniowej spod mikroskopu wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni wykazuje związek budowy z funkcją tkanki mięśniowej określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych 15

16 . Układ pokarmowy horoby aparatu ruchu naturalne krzywizny kręgosłupa lordozy i kifozy wady postawy wady budowy stóp krzywica i osteoporoza choroby aparatu ruchu urazy mechaniczne aparatu ruchu pierwsza pomoc i rehabilitacja w wypadku złamań profilaktyka wad postawy Pokarm budulec i źródło energii niezbędne składniki pokarmowe znaczenie węglowodanów, przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa opisuje przyczyny powstawania wad postawy przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała wymienia choroby aparatu ruchu rozpoznaje na ilustracji wady postawy wskazuje ślad stopy z płaskostopiem opisuje urazy kończyn omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku urazów kończyn 4 wymienia podstawowe składniki pokarmowe wymienia produkty spożywcze zawierające białko rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa wyjaśnia przyczyny wad postawy omawia sposoby zapobiegania deformacjom szkieletu określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała podaje przyczyny chorób aparatu ruchu omawia przyczyny zmian zachodzących w układzie kostnym na skutek osteoporozy wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach planuje i demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w wypadku urazów kończyn omawia rolę składników pokarmowych w organizmie określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu 16

17 białek i tłuszczów pokarm jako źródło energii i budulec organizmu najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów kluczowa rola węgla w istnieniu życia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze) podaje źródła węglowodanów wylicza pokarmy zawierające tłuszcze klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe i energetyczne określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek układu pokarmowego uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw porównuje pokarmy pełnowartościowe i niepełnowartościowe charakteryzuje rolę tłuszczów w organizmie wyjaśnia zależność między spożywaniem produktów białkowych a wzrostem ciała porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów wykazuje kluczową rolę węgla w istnieniu życia identyfikuje najważniejsze składniki pokarmowe z podstawowymi grupami związków chemicznych występujących w organizmach 17

18 Witaminy, sole mineralne, woda rola wody w organizmie witaminy rozpuszczalne w tłuszczach i w wodzie znaczenie wody i witamin skutki niedoboru witamin makroelementy i mikroelementy udowa i rola układu pokarmowego etapy trawienia pokarmu budowa zęba i rodzaje zębów budowa poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego trawienie w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów omawia rolę trzech witamin rozpuszczalnych w wodzie i dwóch rozpuszczalnych w tłuszczach omawia rolę dwóch makroelementów wymienia po trzy makroelementy i mikroelementy rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach opisuje rolę wody w organizmie wyjaśnia, na czym polega trawienie wymienia rodzaje zębów człowieka omawia funkcje wątroby i trzustki podaje nazwy procesów zachodzących w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego charakteryzuje rodzaje witamin omawia rolę i skutki niedoboru witamin,, 6, 12, oraz kwasu foliowego przedstawia rolę i skutki niedoboru składników mineralnych (Mg, Fe, a) omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie omawia znaczenie makroi mikroelementów analizuje skutki niedoboru witamin, makroi mikroelementów charakteryzuje rodzaje zębów człowieka omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego, wskazując odpowiednie miejsca na powierzchni ciała omawia znaczenie procesu trawienia 18

19 funkcja gruczołów trawiennych gruczoły trawienne Higiena i choroby układu pokarmowego znaczenie prawidłowej diety czynniki wpływające na zapotrzebowanie energetyczne piramida żywieniowa higiena odżywiania się choroby układu pokarmowego zaburzenia w odżywianiu (anoreksja i bulimia) pierwsza pomoc w przypadku zakrztuszenia opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na planszy lub modelu rozpoznaje wątrobę i trzustkę na schemacie lokalizuje wątrobę i trzustkę na własnym ciele wymienia czynniki, od których zależy rodzaj diety określa zasady zdrowego żywienia wymienia choroby układu pokarmowego wskazuje na piramidzie żywieniowej grupy pokarmów przewiduje skutki złego odżywiania się wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku itp.) określa przyczyny chorób układu pokarmowego wykazuje związek budowy żołądka z jego funkcją omawia rolę poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego opisuje procesy trawienia we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego objaśnia pojęcie wartość energetyczna pokarmu wykazuje zależność między dietą a czynnikami, które ją warunkują charakteryzuje choroby układu pokarmowego wykazuje zależność między higieną odżywiania się a profilaktyką chorób układu pokarmowego przygotowuje wystąpienie na temat chorób związanych z zaburzeniami łaknienia i przemiany materii demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia 19

20 V. Układ krążenia udowa i funkcje krwi krew jako tkanka płynna skład krwi proces krzepnięcia krwi grupy krwi zasady transfuzji krwi konflikt serologiczny (czynnik Rh) Krwiobiegi narządy układu krwionośnego krwiobiegi duży i mały budowa naczyń krwionośnych funkcje układu krwionośnego udowa i działanie serca funkcje serca budowa serca omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia 6 podaje nazwy składników morfotycznych krwi wymienia grupy krwi wylicza składniki biorące udział w krzepnięciu krwi omawia funkcje krwi wskazuje uniwersalnego dawcę i biorcę przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa wymienia elementy, w których przemieszcza się krew omawia na ilustracji mały lub duży obieg krwi omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego porównuje budowę i funkcje żył, tętnic oraz naczyń włosowatych opisuje funkcje zastawek żylnych wskazuje na sobie położenie serca wymienia elementy budowy 20 omawia znaczenie krwi charakteryzuje składniki morfotyczne krwi omawia rolę hemoglobiny omawia zasady transfuzji krwi wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji mikroskopowej opisuje konflikt serologiczny porównuje krwiobiegi mały i duży charakteryzuje cel krwi płynącej w małym i dużym krwiobiegu rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na ilustracji wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych z pełnionymi funkcjami opisuje mechanizm pracy serca omawia fazy pracy serca mierzy puls koledze