SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI ZADA

Transkrypt

1 RZECZPOSPOLITA POLSKA dnia 30 lipca 2010 r. Rzecznik Praw Pacjenta Krystyna Barbara Koz owska SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI ZADA wynikaj cych z ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417, z pó n. zm.) oraz przestrzegania praw pacjenta na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej Obejmuje okres od dnia 21 maja 2009 r. do dnia 31 grudnia 2009 r. Obowi zek przedstawienia sprawozdania wynika z art. 58 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417, z pó n. zm.) 1

2 SPIS TRE CI WST P. 7 DANE STATYSTYCZNE CZ PIERWSZA WPROWADZENIE 11 ROZDZIA I. ORGANIZACJA BIURA RZECZNIKA PRAW PACJENTA Statut Biura Rzecznika Praw Pacjenta Regulamin organizacyjny Zarz dzenia wewn trzne Powo anie Rzecznika Praw Pacjenta Sylwetka Pierwszego Rzecznika Praw Pacjenta ROZDZIA II. SPOSOBY INICJOWANIA POST POWA PRZED RZECZNIKIEM PRAW PACJENTA Sposoby zg aszania spraw do Biura Rzecznika Praw Pacjenta Sprawy wp ywaj ce do Biura pisma nades ane za po rednictwem poczty oraz poczty elektronicznej Infolinia jej dzia anie i rola Wizyty osobiste ROZDZIA III. PRAWA PACJENTA OKRE LONE W USTAWIE O PRAWACH PACJENTA ORAZ ICH PRZESTRZEGANIE PRZEZ PODMIOTY UDZIELAJ CE WIADCZE ZDROWOTNYCH Prawo pacjenta do wiadcze zdrowotnych Definicja prawa Naruszenie prawa Stopie realizacji tego prawa Prawo pacjenta do informacji Definicja prawa Naruszenie prawa Stopie realizacji tego prawa Prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim zwi zanych Definicja prawa

3 Naruszenie prawa Stopie realizacji tego prawa Prawo pacjenta do wyra ania zgody na udzielanie wiadcze zdrowotnych Definicja prawa Naruszenie prawa Stopie realizacji tego prawa Prawo do poszanowania intymno ci i godno ci Definicja prawa Naruszenie prawa Stopie realizacji tego prawa Prawo pacjenta do dokumentacji medycznej Definicja prawa Naruszenie prawa Stopie realizacji tego prawa Prawo pacjenta do poszanowania ycia prywatnego i rodzinnego Definicja prawa Naruszenie prawa Stopie realizacji tego prawa Prawo pacjenta do opieki duszpasterskiej Definicja prawa Naruszenie prawa Stopie realizacji tego prawa Prawo pacjenta do przechowywania rzeczy warto ciowych w depozycie Przepisy wykonawcze do ww. prawa Naruszenie prawa Stopie realizacji tego prawa ROZDZIA IV. SPRZECIW Prawo pacjenta do zg aszania sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza

4 Definicja prawa a. Podmioty uprawnione do zg oszenia sprzeciwu b. Przedmiot sprzeciwu Rodzaje orzecze i opinii od których przys uguje sprzeciw Komisja Lekarska dzia aj ca przy Rzeczniku Praw Pacjenta Prace nad rozporz dzeniem Ministra Zdrowia w sprawie sposobu dzia ania Komisji Lekarskiej Powo anie Komisji Lekarskiej.. 60 ROZDZIA V. ZBIOROWE PRAWA PACJENTÓW Definicja zbiorowych praw pacjentów Post powania prowadzone przez Rzecznika zwi zane z naruszeniem zbiorowych praw pacjentów Kary pieni ne nak adane przez Rzecznika na podmiot udzielaj cy wiadcze zdrowotnych za uznanie praktyki naruszaj cej zbiorowe prawa pacjentów. 71 ROZDZIA VI. REALIZACJA PRZEZ RZECZNIKA PRAW PACJENTA OBOWI ZKU WYNIKAJ CEGO Z ART. 55 USTAWY O PRAWACH PACJENTA ROZDZIA VII. PRAWA PACJENTA WYNIKAJ CE Z INNYCH PRZEPISÓW Prawa osób osadzonych do wiadcze opieki zdrowotnej Realizacja prawa pacjenta do informacji o prawach pacjenta dla osób pozbawionych wolno ci Naruszenie praw pacjentów zwi zanych z wydaniem dokumentów niezb dnych do rejestracji i pochówku w przypadku martwych urodze Prawa pacjenta i jego bliskich w przypadku przepisów reguluj cych dokonywanie sekcji zw ok oraz pochówku 88 ROZDZIA VIII. WSPÓ PRACA RZECZNIKA PRAW PACJENTA Wyst powanie z wnioskami o podj cie inicjatyw ustawodawczych Wspó praca z organami w adzy publicznej w celu zapewnienia pacjentom przestrzegania ich praw Wspó praca z organizacjami pozarz dowymi, spo ecznymi i zawodowymi, do których celów statutowych nale y ochrona praw pacjenta Monitorowanie spraw znajduj cych si w kompetencji innych organów Izby Lekarskie Izby Piel gniarek i Po o nych Wspó praca z Prokuratur 104 4

5 ROZDZIA IX. WSPÓ PRACA Z INNYMI PODMIOTAMI Udzia w konferencjach, spotkaniach i pracach Sejmu dotycz cych wiadcze opieki zdrowotnej, prawa do wiadcze oraz pomocy i wsparcia dla pacjentów 106 WNIOSKI ZAKO CZENIE 110 CZ DRUGA SPRAWOZDANIE Z WYKONANIA ART. 10a 10d USTAWY Z DNIA 19 SIERPNIA 1994 R. o ochronie zdrowia psychicznego WPROWADZENIE 112 ROZDZIA I. ZADANIA RZECZNIKA PRAW PACJENTA SZPITALA PSYCHIATRYCZNEGO. 114 ROZDZIA II. SPOSOBY DZIA ANIA RZECZNIKA PRAW PACJENTA SZPITALA PSYCHIATRYCZNEGO Normatywnie okre lone zadania Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego Charakterystyka poszczególnych form dzia alno ci Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego Prowadzenie dokumentacji: skarg, podj tych dzia a i wykonywanych czynno ci przez Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego Formy kontaktu z Rzecznikiem Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego. 123 ROZDZIA III. RELACJA PACJENTA Z RZECZNIKIEM PRAW PACJENTA SZPITALA PSYCHIATRYCZNEGO ROZDZIA IV. WSPÓ PRACA RZECZNIKA PRAW PACJENTA SZPITALA PSYCHIATRYCZNEGO Z RODZIN PACJENTA, PRZEDSTAWICIELEM USTAWOWYM, OPIEKUNEM PRAWNYM LUB FAKTYCZNYM 127 ROZDZIA V. RELACJA RZECZNIKA PRAW PACJENTA SZPITALA PSYCHIATRYCZNEGO Z PRACOWNIKAMI ZAK ADU OPIEKI ZDROWOTNEJ ROZDZIA VI. NAJCZ CIEJ REJESTROWANE SPRAWY DOTYCZ CE NIEPRZESTRZEGANIA PRAW PRZEDMIOTOWEJ GRUPY PACJENTÓW Prawo pacjenta do informacji o swoim stanie zdrowia Prawo pacjenta do informacji o przys uguj cych mu prawach Zasadno i sposób stosowania przymusu bezpo redniego

6 6.4. Prawo pacjenta do intymno ci i poszanowania godno ci w czasie udzielania wiadcze zdrowotnych Nieetyczne zachowanie personelu medycznego wobec pacjentów Z e warunki bytowe Prawo pacjenta do wyst pienia o wyra enie zgody na okresowe przebywanie poza szpitalem bez wypisywania z zak adu Prawo pacjenta do opieki piel gniarskiej udzielanej ze szczególn staranno ci. 143 ROZDZIA VII. POZOSTA E SPRAWY ZG ASZANE DO RZECZNIKÓW PRAW PACJENTA SZPITALA PSYCHIATRYCZNEGO WYMAGAJ CE OMÓWIENIA Prawo pacjenta do najmniej uci liwej metody leczenia oraz organizacja czasu wolnego Brak wiadomo ci bezpiecznego pobytu w szpitalu Wy ywienie. 148 ROZDZIA VIII. DZIA ANIA PODJ TE PRZEZ RZECZNIKÓW PRAW PACJENTA SZPITALA PSYCHIATRYCZNEGO Z W ASNEJ INICJATYWY ROZDZIA IX. DZIA ALNO INFORMACYJNO-EDUKACYJNA RZECZNIKA PRAW PACJENTA SZPITALA PSYCHIATRYCZNEGO ROZDZIA X. WNIOSKI PODSUMOWANIE. 162 ZA CZNIKI

7 WST P Rzecznik Praw Pacjenta jest centralnym organem administracji rz dowej w a ciwym w sprawach ochrony praw pacjentów okre lonych w ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417, z pó n. zm.), jak równie praw pacjentów wynikaj cych z innych przepisów. Przedmiotowa ustawa w cz ci dotycz cej powo ania Rzecznika Praw Pacjenta wesz a w ycie w dniu 21 maja 2009 r. G ównym celem wprowadzonej regulacji by o umieszczenie w jednym akcie prawnym najwa niejszych praw pacjenta oraz powo anie nowego centralnego organu administracji rz dowej stoj cego na ich stra y. Jak podkre la si w doktrynie 1 od pocz tku za o eniem projektodawców by o nadanie ustawie charakteru ustawy ogólnej, reguluj cej prawa pacjenta o podstawowym charakterze. St d poza obszarem regulacji pozosta y prawa o charakterze szczegó owym dotycz ce poszczególnych, wyodr bnionych podmiotowo grup pacjentów. W zwi zku z tym podobn systematyk przyj to w trakcie prac nad niniejszym sprawozdaniem. Na wst pie zostan omówione prawa pacjenta wynikaj ce wprost z przepisów ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta zwan dalej ustaw o prawach pacjenta, nast pnie przepisy dotycz ce praw pacjentów wynikaj ce z innych ustaw. Dodatkowo, z uwagi na specyfik, w drugiej cz ci zostanie omówiona realizacja praw pacjentów wynikaj cych z przepisów ustawy z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535, ze zm.), zwanej dalej ustaw o ochronie zdrowia psychicznego oraz dzia alno Rzeczników Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego. Odno nie drugiego z celów wprowadzenia ustawy, tj. powo ania Rzecznika Praw Pacjenta oraz oceny jego pracy, nale y zauwa y, i powo anie nowego centralnego organu administracji publicznej, posiadaj cego tak e uprawnienia w adcze, spotka o si z pozytywnym przyj ciem 2. Jedn z g ównych cech urz du Rzecznika Praw Pacjenta, która umo liwi aby mu sprawne dzia anie jest niezale no od innych organów administracji rz dowej. Oczekiwanie to przedstawi Pan Marek Twardowski Podsekretarz Stanu w Ministerstwie 1 A. Augustynowicz, A. Budziszewska-Makulska, Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, CeDeWu, Warszawa 2010 r., s M. Nesterowicz (red.), Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, Instytut Problemów Ochrony Zdrowia Sp. z o.o., Warszawa 2009 r., s. 7. 7

8 Zdrowia: w zwi zku z tym, dlatego, postanowili my e b dzie to instytucja, która b dzie niezale na od pracodawcy i od polityków 3. Przedmiotow niezale no podkre la fakt, e nadzór nad dzia alno ci Rzecznika bezpo rednio sprawuje Prezes Rady Ministrów. W tym miejscu nale y równie zaznaczy, e zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2009 r. przepisy wprowadzaj ce ustaw o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, ustaw o akredytacji w ochronie zdrowia oraz ustaw o konsultantach w ochronie zdrowia (Dz. U. Nr 76, poz. 641) dotychczasowe Biuro Praw Pacjenta przy Ministrze Zdrowia uleg o przekszta ceniu w Biuro Rzecznika Praw Pacjenta. Urz d Rzecznika Praw Pacjenta zosta powo any w dniu 21 maja 2009 r., w zwi zku z czym niniejsze sprawozdanie obejmuje okres od ww. dnia do ko ca roku, tj. do dnia 31 grudnia 2009 r. 3 Marek Twardowski Podsekretarz Stanu Ministerstwa Zdrowia, stenogram z posiedzenia Bia ego Szczytu podzespó ds. praw pacjenta w dniu 5 lutego 2008 r. 8

9 DANE STATYSTYCZNE W okresie sprawozdawczym, tj. od dnia 21 maja 2009 r. do 31 grudnia 2009 r. do Biura Rzecznika Praw Pacjenta wp yn o cznie 8980 spraw. Liczba spraw zg oszonych za po rednictwem Infolinii Biura Rzecznika Praw Pacjenta: Za okres od 21 maja 2009 r. do 2 pa dziernika 2009 r Za okres od 2 pa dziernika 2009 r. do 31 grudnia 2009 r RAZEM: Liczba spraw wp ywaj cych do Biura za po rednictwem pism oraz poczty elektronicznej: Za okres od 21 maja 2009 r. do 2 pa dziernika 2009 r Za okres od 2 pa dziernika 2009 r. do 31 grudnia 2009 r. 712 RAZEM: Do Biura osobi cie zg osi o si zainteresowanych: Za okres od 21 maja 2009 r. do 2 pa dziernika 2009 r. 25 Za okres od 2 pa dziernika 2009 r. do 31 grudnia 2009 r. 13 RAZEM: 38 RAZEM WSZYSTKIE SPRAWY: Liczba spraw, przyj tych przez Rzeczników Praw Pacjenta Szpitali Psychiatrycznych z podzia em na województwa: Województwo dolno l skie 285 Województwo kujawsko-pomorskie 137 9

10 Województwo lubuskie 647 Województwo ódzkie 184 Województwo ma opolskie 605 Województwo mazowieckie 415 Województwo podkarpackie 83 Województwo podlaskie 364 Województwo pomorskie 851 Województwo l skie 469 Województwo wi tokrzyskie 110 Województwo warmi sko-mazurskie 86 Województwo wielkopolskie 96 Województwo zachodniopomorskie 325 RAZEM: W województwach lubelskim i opolskim nie by o osób pe ni cych funkcj Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego z uwagi na brak kandydatów. 10

11 CZ PIERWSZA WPROWADZENIE Zgodnie z tre ci zasygnalizowan we Wst pie do niniejszego Sprawozdania zosta o ono podzielone na dwie Cz ci. Z uwagi na fakt, i przedmiotowe Sprawozdanie przedstawiane jest przez Rzecznika Praw Pacjenta po raz pierwszy, w Cz ci Pierwszej Sprawozdania zostanie przedstawiona organizacja Biura, podstawy prawne powo ania Rzecznika Praw Pacjenta, jak równie krótko zostanie przedstawiona sylwetka pierwszego Rzecznika Praw Pacjenta. W kolejnym Rozdziale zostan przedstawione sposoby inicjowania post powa przed Rzecznikiem, w szczególno ci funkcjonowania ogólnopolskiej infolinii dla pacjentów. Omawiaj c poszczególne prawa pacjenta, wynikaj ce z ustawy o prawach pacjenta, na pocz tku zostanie przedstawiona definicja ka dego z tych praw. Prawa te zostan równie krótko omówione. Powy sze omówienie powinno mie znaczenie informacyjne nie tylko dla pacjentów, ale równie dla podmiotów udzielaj cych wiadcze zdrowotnych. W tej Cz ci wskazano równie najcz stsze przypadki naruszania praw pacjenta, jak równie wskazano ich stopie realizacji. W Cz ci Pierwszej zostanie tak e przedstawione nowe prawo pacjenta, jakie zosta o uregulowane w ustawodawstwie polskim - prawo do zg oszenia sprzeciwu wobec orzeczenia albo opinii lekarskiej. Kolejne Rozdzia y zawieraj informacj na temat zbiorowych praw pacjentów (Rozdzia V) oraz uprawnienia pacjenta wynikaj cego z art. 55 ustawy o prawach pacjenta (Rozdzia VI). W nast pnych Rozdzia ach zostan omówione prawa pacjenta wynikaj ce z innych przepisów oraz przyk ady ich narusze. Koniec Cz ci Pierwszej sprawozdania zosta po wi cony omówieniu wspó pracy Rzecznika Praw Pacjenta z innymi organami, w tym m. in. organami w adzy publicznej, organizacjami pozarz dowymi, samorz dami zawodów medycznych. 11

12 ROZDZIA I. ORGANIZACJA BIURA RZECZNIKA PRAW PACJENTA 1.1. Statut Biura Rzecznika Praw Pacjenta. Zgodnie z art. 57 ustawy o prawach pacjenta organizacj Biura Rzecznika Praw Pacjenta i jego szczegó owy sposób dzia ania okre la statut nadany, w drodze zarz dzenia, przez Prezesa Rady Ministrów. W dniu 2 wrze nia 2009 r. Prezes Rady Ministrów wyda zarz dzenie nr 67 w sprawie nadania statutu Biuru Rzecznika Praw Pacjenta (M. P. Nr 57, poz. 778 oraz z 2010 r. Nr 25, poz. 238). Statut Biura zosta okre lony w za czniku do ww. zarz dzenia. Zgodnie ze Statutem w sk ad Biura Rzecznika Praw Pacjenta wchodz nast puj ce komórki organizacyjne: 1. Zespó do spraw Zdrowia Psychicznego, w sk ad którego wchodz : a) Sekcja Nadzoru i Koordynacji Pracy Rzeczników Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego, b) Sekcja Rzeczników Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego; 2. Zespó Prawny; 3. Zespó Interwencyjno-Poradniczy; 4. Zespó Klasyfikacji Wniosków; 5. Zespó Prezydialny; 6. Zespó Prasy i Promocji; 7. Wydzia Finansowy; 8. Wydzia Spraw Osobowych i Wynagrodze ; 9. Samodzielne Stanowisko Pracy do spraw Ochrony Informacji Niejawnych; 10. Samodzielne Stanowisko Pracy do spraw Audytu Wewn trznego. Powy sze zarz dzenie wesz o w ycie w dniu 8 wrze nia 2009 r., tj. w dacie og oszenia ww. zarz dzenia w Monitorze Polskim. Do momentu wej cia w ycie ww. zarz dzenia, Biuro Rzecznika Praw Pacjenta, stosownie do art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2009 r. dzia a o na podstawie przepisów dotychczasowych, tj. zarz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 12

13 27 kwietnia 2006 r. w sprawie Biura Praw Pacjenta przy Ministrze Zdrowia (Dz. Urz. Min. Zdrow. Nr 7, poz. 29, z pó n. zm.) Regulamin organizacyjny Wewn trzna organizacja i szczegó owy zakres zada poszczególnych komórek, stosownie do 3 ust 3 Statutu, jak równie tryb pracy Biura zosta powierzony Rzecznikowi Praw Pacjenta do okre lenia w Regulaminie Wewn trznym. Powy sza delegacja zosta a wykonana przez Rzecznika Praw Pacjenta poprzez wydanie w dniu 5 pa dziernika 2009 r. zarz dzenia Nr 1/09 w sprawie nadania Regulaminu Organizacyjnego Biura Rzecznika Praw Pacjenta. Powy sze zarz dzenie okre la szczegó owy zakres zada poszczególnych komórek organizacyjnych, zadanie kierowników zespo ów i wydzia ów, tryb zast powania kierowników zespo ów i wydzia ów itp Zarz dzenia wewn trzne Z uwagi na fakt, i Biuro Rzecznika Praw Pacjenta zosta o powo ane w dniu 21 maja 2009 r. Osoba Zast puj ca Dyrektora Generalnego Biura musia a wyda szereg zarz dze reguluj cych jego prac. Najwa niejsze z nich dotyczy y: 1. Instrukcji Kancelaryjnej (zarz dzenie Nr 1/09 z dnia 5 pa dziernika 2009 r.); 2. Regulaminu Pracy (zarz dzenie Nr 2/09 z dnia 5 pa dziernika 2009 r.); 3. Regulaminu Wynagradzania (zarz dzenie Nr 3/09 z dnia 5 pa dziernika 2009 r.); 4. Regulaminu naboru na wolne stanowiska pracy w s u bie cywilnej w Biurze Rzecznika Praw Pacjenta (zarz dzenie Nr 4/09 z dnia 5 pa dziernika 2009 r.); 5. Zespo ów Rekrutacyjnych (zarz dzenie Nr 5/09 z dnia 4 listopada 2009 r.) Powo anie Rzecznika Praw Pacjenta Tryb powo ania Rzecznika Praw Pacjenta jest ci le uregulowany przez ustaw o prawach pacjenta. Zgodnie z art. 44 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta Rzecznik Praw Pacjenta jest powo ywany przez Prezesa Rady Ministrów spo ród osób wy onionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru. 13

14 Informacj o naborze na stanowisko Rzecznika og asza si przez umieszczenie og oszenia w miejscu powszechnie dost pnym w siedzibie Biura oraz w Biuletynie Informacji Publicznej, o którym mowa w ustawie z dnia 6 wrze nia 2001 r. o dost pie do informacji publicznej (Dz. U. Nr 112, poz. 1198, z pó n. zm.) i Biuletynie Informacji Publicznej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Nabór na stanowisko Rzecznika przeprowadza zespó powo any przez ministra w a ciwego do spraw zdrowia, licz cy co najmniej 3 osoby, których wiedza i do wiadczenie daj r kojmi wy onienia najlepszych kandydatów. W toku naboru ocenia si do wiadczenie zawodowe kandydata, wiedz niezb dn do wykonywania zada na stanowisku, na które jest przeprowadzany nabór, oraz kompetencje kierownicze. W toku naboru, zespó wy ania nie wi cej ni trzech kandydatów, których przedstawia Prezesowi Rady Ministrów. W wyniku przeprowadzenia ww. post powania konkursowego w dniu 2 pa dziernika 2009 r. Prezes Rady Ministrów powo a Rzecznika Praw Pacjenta. Pierwszym Rzecznikiem Praw Pacjenta zosta a Pani Krystyna Barbara Koz owska, sprawuj ca dotychczas funkcj Dyrektora Biura Praw Pacjenta przy Ministrze Zdrowia Sylwetka Pierwszego Rzecznika Praw Pacjenta Pani Krystyny Barbary Koz owskiej Pani Krystyna Barbara Koz owska jest absolwentk Wydzia u Rehabilitacji Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie. Uko czy a podyplomowe studia mened erskie MBA dla kadry medycznej w Akademii im. Leona Ko mi skiego, a tak e Podyplomowe Studium Prawa Medycznego, Bioetyki i Socjologii Medycyny na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Przez pierwsze 10 lat pracy zawodowej zajmowa a si bezpo rednio pacjentami w ró nych placówkach medycznych. Uczestniczy a w pracach nad ustaw o prawach pacjenta, a tak e w licznych konferencjach i seminariach z zakresu ochrony praw pacjentów w Polsce. Jest cz onkiem Rady Naukowej przy Polskim Towarzystwie Bioetycznym. Bezpartyjna, m atka, ma dwie doros e córki. Argumentem przemawiaj cym za trafno ci rzeczonego wyboru jest wieloletnie do wiadczenie w kierowaniu pracami Biura Praw Pacjenta przy Ministrze Zdrowia. W trakcie 14

15 prawie 8-letniej dzia alno ci na stanowisku Dyrektora Biura, Pani Krystyna Barbara Koz owska wypracowa a wiele standardów post powania przy wyja nianiu spraw dotycz cych naruszenia praw pacjenta oraz edukacji pacjentów i ich rodzin w zakresie wiedzy o systemie ochrony zdrowia. Pe niona funkcja Dyrektora Biura wymaga a wykszta cenia umiej tno ci zestawiania wiedzy z zakresu obowi zuj cych przepisów prawa z wiedz z zakresu ochrony zdrowia oraz empatii wobec problemów pacjentów i ich rodzin. Niew tpliwie b dzie to mia o bezpo rednie prze o enie na jako realizacji obowi zków Rzecznika Praw Pacjenta. 15

16 ROZDZIA II. SPOSOBY INICJOWANIA POST POWA PRZED RZECZNIKIEM PRAW PACJENTA 2.1. Sposoby zg aszania spraw do Biura Rzecznika Praw Pacjenta Biuro Rzecznika Praw Pacjenta jest czynne od poniedzia ku do pi tku w godzinach W okresie sprawozdawczym dzia a o przy ul. D ugiej 38/40, Warszawa. Zainteresowany móg zg osi sprawy do Biura za po rednictwem pism skierowanych na powy szy adres poczt listow. Du o wygodniejsz i sprawniejsz form by a poczta elektroniczna. U atwienie stanowi gotowy formularz zg oszenia sprawy umieszczony na stronie internetowej Biura oraz adres poczty owej sekretariat@bpp.gov.pl Inn drog zg oszenia spraw lub uzyskania informacji by a droga telefoniczna. Mo na by o skontaktowa si z Biurem za po rednictwem bezp atnej infolinii obs ugiwanej przez pracowników Biura, dzia aj cej codziennie od poniedzia ku do pi tku, w godzinach od 9.00 do U atwieniem w nawi zaniu kontaktu z Biurem by fakt, e pod bezp atny numer mo na dodzwoni si z ka dego aparatu stacjonarnego, w tym z aparatów umieszczonych w budkach telefonicznych, a tak e co dla pacjentów hospitalizowanych jest bardzo wa nym czynnikiem z aparatów telefonicznych znajduj cych si na oddzia ach szpitalnych, w przychodniach. Zgodnie z 11 ust. 4 pkt 8 za cznika do rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 maja 2008 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie wiadcze opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 81, poz. 484) w zak adach opieki zdrowotnej powinien by umieszczony adres oraz numer telefonu w a ciwego miejscowo Rzecznika Praw Pacjenta oraz numer bezp atnej Infolinii Biura Praw Pacjenta przy ministrze w a ciwym do spraw zdrowia. Obecnie numer ten jest dost pny w Biurze Rzecznika Praw Pacjenta. Petenci osobi cie mogli zg osi si do Biura codziennie od poniedzia ku do pi tku w godzinach Wszystkie sprawy, niezale nie od ich formy, tre ci, sposobu otrzymania, s archiwizowane. Biuro dysponuje komputerow baz danych z zachowaniem prawa 16

17 do ochrony danych osobowych (ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r., Nr 101, poz. 926, z pó n. zm.)) Biuro udziela odpowiedzi w trybie pilnym, je li sprawa tego wymaga, pozosta e s za atwiane w terminie ustawowym. Sprawy zg oszone do Biura s weryfikowane i staj si przedmiotem analizy ca ego zespo u Biura podczas codziennych zebra roboczych Sprawy wp ywaj ce do Biura pisma nades ane za po rednictwem poczty oraz poczty elektronicznej Odpowiadaj c na pisma wp ywaj ce do Biura w wersji papierowej i elektronicznej, Biuro udziela informacji dotycz cych zakresu praw pacjenta okre lonych w ustawie o prawach pacjenta. Odpowiedzi udzielano zgodnie z art. 35 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks post powania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r., Nr 98, poz. 1071, z pó n. zm.). Udzielone odpowiedzi dotyczy y praw pacjenta oraz uprawnie do uzyskiwania wiadcze zdrowotnych finansowanych ze rodków publicznych w oparciu o obowi zuj ce przepisy prawa. Biuro informowa o o zasadach i zakresie korzystania ze wiadcze zdrowotnych okre lonych w tzw. koszyku wiadcze gwarantowanych, o ubezpieczeniach zdrowotnych osób bezrobotnych, studentów, dzieci i m odzie y do 18. r. ycia, a tak e o zasadach ubezpieczenia dobrowolnego. Pacjenci wyje d aj cy poza granice kraju (nie tylko turystycznie) otrzymywali informacje o uprawnieniach do uzyskania w Narodowym Funduszu Zdrowia Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ) i uprawnieniach dotycz cych zakresu pomocy medycznej, wynikaj cej z posiadania tej Karty. Wiele pyta dotyczy o procedury kierowania na badania diagnostyczne oraz zasad udzielania wiadcze opieki zdrowotnej nie tylko w kraju, ale równie poza jego granicami. Nadal jednak g ównym tematem pism skierowanych do Biura by y sprawy osób oczekuj cych w kolejkach na wiadczenia opieki zdrowotnej w ambulatoryjnej opiece specjalistycznej, szpitalach, a tak e zwi zana z tym odmowa rejestracji skierowania i umieszczenia w kolejce oczekuj cych. Coraz cz ciej pojawia y si sygna y o d ugim czasie oczekiwania na wiadczenia zdrowotne w ramach podstawowej opieki zdrowotnej. Zainteresowani informowali o ograniczeniu dost pu do bada diagnostycznych zarówno z zakresu podstawowego, specjalistycznego, jak te bada wysokospecjalistycznych, w tym tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego. Z wielu przekazanych do Biura informacji 17

18 wynika a odmowa udzielenia wiadczenia w trybie nag ym lub d ugi czas oczekiwania na ich udzielenie. Wiele zg oszonych spraw dotyczy o (zdaniem zainteresowanych) pope nienia b du medycznego, niedochowania staranno ci przy udzieleniu wiadcze medycznych, naruszenia Kodeksu etyki lekarskiej, zaka e szpitalnych, nieetycznego zachowania personelu medycznego. Biuro wskazywa o sposób dochodzenia roszcze (trzy g ówne rodzaje odpowiedzialno ci: zawodowa, cywilna, karna) oraz podstaw prawn udost pniania pacjentowi lub jego przedstawicielowi ustawowemu dokumentacji medycznej wraz z wysoko ci kosztów, jakie pacjent zobowi zany jest ponie w zwi zku z jej uzyskaniem. Biuro informowa o zainteresowanych o mo liwo ci skierowania skarg do Rzeczników Odpowiedzialno ci Zawodowej przy Okr gowych Izbach Lekarskich, Piel gniarek i Po o nych oraz przy Krajowej Radzie Diagnostów Laboratoryjnych. W przypadkach uzasadnionych Biuro przesy a o sprawy do rozpatrzenia, zgodnie z kompetencjami monitoruj c przedmiotow spraw Infolinia jej dzia anie i rola Forma telefonicznego kontaktu z Biurem Rzecznika Praw Pacjenta spotyka si z du ym zainteresowaniem pacjentów, g ównie z powodu mo liwo ci bie cego zg oszenia zdarze, których do wiadczaj w zakresie korzystania ze wiadcze opieki zdrowotnej. Zazwyczaj przekazywane s opisy incydentów, które wyst pi y w aktualnych relacjach pacjenta ze wiadczeniodawc. Rozmowa z pacjentem, zwykle b d cym w stanie silnego wzburzenia, wymaga szczególnego podej cia do sposobu rozstrzygni cia problemu. W obs udze infolinii, pracownik musi b yskawicznie oceni przyczyn zdarzenia opisywanego s ownie przez telefonuj cego zainteresowanego. St d wa na jest wiedza odnosz ca si do zasad funkcjonowania w skich obszarów wiadcze opieki zdrowotnej, a tak e zdolno do definiowania problemów i umiej tno prowadzenia rozmowy. Problematyka rozmów telefonicznych jest ró norodna. Pacjenci uzyskuj informacje o zasadach dochodzenia swoich praw na podstawie trzech g ównych rodzajów odpowiedzialno ci: zawodowej, b d cej odpowiedzialno ci za pope nienie tzw. przewinienia zawodowego (skutkiem nieprawid owego post powania jest orzeczenie kary dyscyplinarnej: upomnienia, nagany, czasowego lub trwa ego pozbawienia prawa do wykonywania zawodu); cywilnej, b d cej odpowiedzialno ci za wyrz dzenie szkody maj tkowej lub niemaj tkowej (dot.: ycia, 18

19 zdrowia, czci, wolno ci, kultu osoby zmar ej), karnej, b d cej odpowiedzialno ci za pope nienie przest pstwa (okre lonego przez ustaw ). Skutkiem jest orzeczenie kary: pozbawienia wolno ci, ograniczenia wolno ci, grzywny. Pacjent lub osoba reprezentuj ca, w zale no ci od istoty zg aszanego problemu jest informowany o instytucjach, do których mo e skierowa odpowiednie wnioski (tryb skargowy) celem zbadania jego sprawy m.in. do: Rzecznika Praw Pacjenta, administracji zak adu opieki zdrowotnej (kierownika zak adu opieki zdrowotnej), w przypadku samodzielnych publicznych zak adów opieki zdrowotnej do rady spo ecznej, w przypadku publicznych zak adów opieki zdrowotnej do organu, który zak ad powo a lub nadzoruje, Narodowego Funduszu Zdrowia, samorz dów zawodów medycznych (okr gowej izby lekarskiej, okr gowej izby piel gniarek i po o nych, okr gowej rady aptekarskiej, Krajowej Rady Diagnostów Laboratoryjnych), jak równie do podmiotów b d cych ubezpieczycielami danego zak adu opieki zdrowotnej, odpowiedzialno ci cywilnej, organów cigania w przypadku podejrzenia pope nienia przest pstwa, Rzecznika Praw Obywatelskich, Komitetu Praw Cz owieka dzia aj cego w ramach ONZ lub Europejskiego Trybuna u Praw Cz owieka Rady Europy, jednak e dopiero po wyczerpaniu post powania przed polskimi organami wymiaru sprawiedliwo ci. Ka da rozmowa telefoniczna jest zarejestrowana na specjalnym druku zamieszczonym w Instrukcji Kancelaryjnej Wizyty osobiste Osobiste zg oszenia zainteresowanych do Biura rejestrowane s na przeznaczonym do tego celu druku. Pracownik przeprowadzaj cy rozmow zobowi zany jest wpisa w nim dat wizyty, adres zamieszkania zainteresowanego oraz sporz dzi krótk notatk z przeprowadzonej rozmowy. Je eli osoba zg aszaj ca spraw posiada dokumentacj medyczn jej kserokopia do czana jest do ca o ci sprawy. Podczas wizyty w Biurze zainteresowany mo e przedstawi konkretne sprawy i problemy. Zg aszane sprawy wyja niane s na kilka sposobów: Informowanie i edukacja w zakresie obowi zuj cych przepisów prawa, w tym ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych 19

20 ze rodków publicznych (Dz. U. z 2008 r., Nr 164, poz. 1027, z pó n. zm.), zwanej dalej ustaw o wiadczeniach oraz rozporz dze Ministra Zdrowia. W sprawach wykraczaj cych poza zakres kompetencji Biuro wskazywa o instytucje w a ciwe do ich rozpatrzenia. Pacjenci zg aszaj cy skarg na wiadczeniodawc uzyskiwali informacj, w jaki sposób mog spraw wyja ni i gdzie z o y przedmiotow skarg. W sprawach dotycz cych kontraktów Narodowego Funduszu Zdrowia Biuro posi kowa o si zarz dzeniami Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. W zwi zku z wej ciem w ycie tzw. koszyka wiadcze gwarantowanych w sierpniu 2009 r. Biuro informowa o o zakresie wiadcze do jakich ma uprawnienia osoba ubezpieczona. Funkcja doradcza Biuro wskazywa o na trzy g ówne rodzaje odpowiedzialno ci: zawodow, cywiln, karn oraz drog dochodzenia roszcze. Cz sto w tym zakresie porad prawnych udzielali prawnicy zatrudnieni w Biurze Rzecznika Praw Pacjenta. Interwencje je li zg oszona sprawa by a pilna ze wzgl dów zdrowotnych, a pacjent nie móg uzyska wiadczenia lub otrzyma odmow wiadczenia, w oparciu o dokumentacj medyczn, Biuro wyja nia o zg oszon spraw kontaktuj c si bezpo rednio ze wiadczeniodawc, który odmówi wykonania wiadczenia ustalaj c przyczyn odmowy. 20

21 ROZDZIA III. PRAWA PACJENTA OKRE LONE W USTAWIE O PRAWACH PACJENTA ORAZ ICH PRZESTRZEGANIE PRZEZ PODMIOTY UDZIELAJ CE WIADCZE ZDROWOTNYCH 3.1. Prawo pacjenta do wiadcze zdrowotnych Definicja prawa Zgodnie z art. 6. ustawy o prawach pacjenta, pacjent ma prawo do wiadcze zdrowotnych odpowiadaj cych wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej. W sytuacji ograniczonych mo liwo ci udzielenia odpowiednich wiadcze zdrowotnych, do przejrzystej, obiektywnej, opartej na kryteriach medycznych, procedury ustalaj cej kolejno dost pu do tych wiadcze. Warto w tym kontek cie zauwa y, e pacjent ma prawo da, aby udzielaj cy mu wiadcze zdrowotnych lekarz zasi gn opinii innego lekarza lub zwo a konsylium lekarskie. Lekarz mo e jednak odmówi zwo ania konsylium lekarskiego lub zasi gni cia opinii innego lekarza, je eli uzna, e danie, to jest bezzasadne. Zarówno tre dania, jak i odmow, odnotowuje si w dokumentacji medycznej. Pacjent mo e równie zwróci si do piel gniarki (po o nej) w zakresie zasi gania opinii innej piel gniarki (po o nej). Zarówno tre dania, jak i odmow, odnotowuje si w dokumentacji medycznej. Zgodnie z art. 7. ust 1. ustawy o prawach pacjenta, pacjent ma prawo do natychmiastowego udzielenia wiadcze zdrowotnych ze wzgl du na zagro enie zdrowia lub ycia. Nale y zauwa y, e w przypadku porodu pacjentka ma prawo do uzyskania wiadcze zdrowotnych zwi zanych z porodem. Pacjent ma prawo do wiadcze zdrowotnych udzielanych z nale yt staranno ci przez podmioty udzielaj ce wiadcze zdrowotnych w warunkach odpowiadaj cych okre lonym w odr bnych przepisach wymaganiom fachowym i sanitarnym. Przy udzielaniu wiadcze zdrowotnych osoby wykonuj ce zawód medyczny kieruj si zasadami etyki zawodowej okre lonymi przez w a ciwe samorz dy zawodów medycznych (art. 8 ustawy o prawach pacjenta). 21

22 3.1.2.Naruszenie prawa Naruszeniem prawa pacjenta jest ka de odst pstwo w zakresie korzystania ze wiadcze opieki zdrowotnej od zasad okre lonych w ustawie i przepisach wykonawczych. Np. prawo do równego dost pu do wiadcze opieki zdrowotnej finansowanych ze rodków publicznych, zgodnie z potrzeb kliniczn, niezale nie od swojej sytuacji materialnej, w konsekwencji rodzi zakaz wprowadzenia dodatkowych op at, od których uiszczenia zale a oby przyspieszenie udzielenia wiadczenia zdrowotnego osobom ubezpieczonym ( wiadczeniobiorcom) finansowanego ze rodków publicznych. Najcz ciej wyst puj cymi naruszeniami jest: odmowa udzielenia wiadczenia, odmowa rejestracji skierowania i umieszczenia w kolejce, zastrze enia do kolejki oczekuj cych, danie aktualizacji skierowania, odmowa wykonania badania w znieczuleniu ogólnym, ograniczenie dost pno ci do wiadcze, ograniczenie do wiadcze diagnostycznych, odmowa wydania za wiadczenia o czasowej niezdolno ci do pracy, odmowa przesuni cia terminu wiadczenia umówionego, odmowa udzielenia wiadczenia w trybie nag ym, obci enie kosztami wiadczenia w zwi zku z brakiem dokumentu ubezpieczenia, odmowa zlecenia transportu sanitarnego, odmowa wydania skierowania do ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, sanatorium, szpitala, odmowa zaopatrzenia w rodki pomocnicze, odmowa refundacji kosztów zaopatrzenia ortopedycznego, odmowa dodatkowej opieki piel gnacyjnej, odmowa zmiany lekarza rodzinnego, nierespektowanie szczególnych uprawnie Stopie realizacji tego prawa Zakres dost pno ci do wiadcze zdrowotnych stanowi zasadnicz cz przyczyn kierowanych przez pacjentów spraw skargowych do Biura Rzecznika Praw Pacjenta. 22

23 Naruszanie prawa pacjenta do wiadcze opieki zdrowotnej przejawia si w ró nym kszta cie. Zjawisko to ma swoje przyczyny, niekoniecznie uzale nione od kwestii finansowych. Wszczynane post powania wyja niaj ce w sprawach dotycz cych ogranicze w dost pno ci do wiadcze zdrowotnych, a nawet tworzenia barier uniemo liwiaj cych korzystanie ze wiadcze, dowodz, e pod o e pojawiania si problemów tkwi w niezrozumieniu przez uczestników zdarze warunków i standardów okre lanych w przepisach prawa. ród em rzeczonych problemów jest tak e niekompetencja osób podejmuj cych decyzje w sprawach organizacji dost pu do wiadcze zdrowotnych. Wiele spraw, na pozór uregulowanych przepisami prawa, wymaga interpretacji i zwykle jest ona wzajemnie sprzeczna, w zale no ci od strony, która jej dokonuje. Wyst pienia kierowane do instytucji w sprawach pacjentów pozwalaj wiele tych zagadnie wyja ni i przywróci stan zgodny z obowi zuj cymi normami. Obok przypadków niebudz cych w tpliwo ci, e dosz o do naruszenia praw pacjenta do wiadcze zdrowotnych, du o podejmowanych spraw wskazuje na zupe ne niezrozumienie przez pacjentów zada ustawowych na o onych na Rzecznika Praw Pacjenta. W przekonaniu tej grupy pacjentów Biuro ma pe ni funkcj zast pcz wobec nich, podejmuj c w ich imieniu te czynno ci, które pozwol im na dost p do wiadcze zdrowotnych z pomini ciem obowi zuj cych przepisów prawa w tym zakresie, tj. artyku u 20 ust. 1 ustawy o wiadczeniach. Stosownie do tre ci ww. art. wiadczenia opieki zdrowotnej w szpitalach i wiadczenia specjalistyczne w ambulatoryjnej opiece zdrowotnej s udzielane wed ug kolejno ci zg oszenia w dniach i godzinach ich udzielania przez wiadczeniodawc, który zawar umow o udzielanie wiadcze opieki zdrowotnej. wiadczeniodawca: 1) ustala kolejno udzielenia wiadczenia opieki zdrowotnej na podstawie zg osze wiadczeniobiorcy; 2) informuje pisemnie wiadczeniobiorc o terminie udzielenia wiadczenia oraz uzasadnia przyczyny wyboru tego terminu; 3) wpisuje na list za zgod wiadczeniobiorcy lub jego przedstawiciela ustawowego. Warto w tym kontek cie zauwa y, e rozporz dzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 wrze nia 2005 r. w sprawie kryteriów medycznych, jakimi powinni kierowa si wiadczeniodawcy, umieszczaj c wiadczeniobiorców na list oczekuj cych na udzielenie wiadczenia opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 200, poz. 1661) definiuje, e wiadczeniobiorc, zakwalifikowanego do kategorii medycznej przypadek pilny umieszcza si na li cie 23

24 oczekuj cych przed wiadczeniobiorcami zakwalifikowanymi do kategorii medycznej przypadek stabilny. W tych przypadkach pacjenci spotykaj si z odmow spe nienia tak wyra anych oczekiwa, ale przy okazji Biuro wykorzystuje ten moment na dzia alno edukacyjn w kwestii popularyzowania wiedzy o zasadach poruszania si w systemie opieki zdrowotnej oraz zasad korzystania ze wiadcze. W obszarze analizy naruszania praw pacjenta w dost pie do wiadcze zdrowotnych, mieszcz si zagadnienia dotycz ce standardów wykonywania wiadcze. Dotyczy to takich zarzutów jak: uzale nienie hospitalizacji od wykonania bada diagnostycznych przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, zaka enia wewn trzszpitalne, przewlek o w post powaniu wnioskowym, wymuszanie rodków pieni nych niezgodnie z zasadami, prawdopodobie stwo wyst pienia b du lekarskiego, nieetyczne post powanie personelu medycznego, obni anie jako ci us ug, odmowa refundacji kosztów leczenia w ramach Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego, odmowa leczenia poza granicami kraju. Wszystkie sprawy wymagaj ce podj cia dzia a zgodnych z procedurami post powania oraz przepisami prawa by y przedmiotem stosownych wyst pie kierowanych zgodnie z w a ciwo ci rzeczow i miejscow do odpowiedzialnych instytucji nadzoru lub bezpo rednio do podmiotów, których istota sprawy dotyczy a. W sprawach dotycz cych ocen post powania diagnostyczno-leczniczego wyst pienia kierowano do samorz du lekarskiego lub piel gniarek i po o nych. W analizowanym okresie nie zanotowano wyst pie do samorz du aptekarskiego i diagnostów laboratoryjnych. W sprawach odnosz cych si do zastrze e obj tych wiadczeniami zdrowotnymi na podstawie ustawy o wiadczeniach, rzeczone wyst pienia by y kierowane do jednostek Narodowego Funduszu Zdrowia. W wi kszo ci przekazywanych sygna ów i zakresie prowadzonych spraw przez Biuro, informowane by y organy za o ycielskie dla zak adów, których dotyczy y sprawy. 24

25 3.2. Prawo pacjenta do informacji Definicja prawa Z godnie z art. 9. ust 1 ustawy o prawach pacjenta, pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia. Pacjent, w tym ma oletni, który uko czy 16 lat, lub jego ustawowy przedstawiciel maj prawo do uzyskania od lekarza przyst pnej informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz mo liwych metodach diagnostycznych i leczniczych, daj cych si przewidzie nast pstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu (art. 9 ust 2 ustawy o prawach pacjenta). Warto w tym kontek cie zauwa y, e informacja przyst pna, to informacja zrozumia a dla pacjenta 4. Nale y u y takich s ów, okre le i nazw, które pacjent ze wzgl du na swój poziom umys owy, wiek, wykszta cenie, stopie koncentracji uwagi jest w stanie poj 5. Pacjent lub jego ustawowy przedstawiciel maj prawo do wyra enia zgody na udzielenie informacji innym osobom (art. 9 ust 3 ustawy o prawach pacjenta). Nale y stwierdzi, e stosownie do tre ci art. 9 ust. 4 ustawy o prawach pacjenta, pacjent ma prawo da, aby lekarz nie udzieli mu informacji w rzeczonym zakresie. Ustawa o prawach pacjenta daje pacjentowi równie prawo do przedstawienia lekarzowi swojego zdania w rzeczonym zakresie (art. 9 ust. 5 ustawy o prawach pacjenta). Maj c powy sze na uwadze nale y wyja ni, e w przypadku okre lonym w art. 31 ust. 4 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2008 r., Nr 136, poz. 857, z pó n. zm.), zwanej dalej ustaw o zawodzie lekarza, tj. w sytuacjach wyj tkowych, je eli rokowanie jest niepomy lne dla pacjenta, lekarz mo e ograniczy informacj o stanie zdrowia i o rokowaniu, je eli wed ug oceny lekarza przemawia za tym dobro pacjenta. W takich sytuacjach lekarz informuje przedstawiciela ustawowego pacjenta lub osob upowa nion przez pacjenta. Na danie pacjenta lekarz ma jednak obowi zek udzieli mu danej informacji. Stosownie do tre ci art. 9 ust.7 ustawy o prawach pacjenta, pacjent ma oletni, który nie uko czy 16 lat, ma prawo do uzyskania od lekarza przyst pnej informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz mo liwych metodach diagnostycznych i leczniczych, daj cych si przewidzie nast pstwach ich zastosowania albo zaniechania, 4 M. Nesterowicz (red.), Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, Instytut Problemów Ochrony Zdrowia Sp. z o.o., Warszawa 2009 r., s M. Nesterowicz (red.), Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, Instytut Problemów Ochrony Zdrowia Sp. z o.o., Warszawa 2009 r., s

26 wynikach leczenia oraz rokowaniu, w zakresie i formie potrzebnej do prawid owego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego. Pacjent, w tym ma oletni, który uko czy 16 lat, lub jego ustawowy przedstawiciel maj prawo do uzyskania od piel gniarki, po o nej przyst pnej informacji o jego piel gnacji i zabiegach piel gniarskich (art. 9 ust. 8 ustawy o prawach pacjenta). Warto w tym miejscu podnie, e przypadku, o którym mowa w art. 38 ust. 1 ustawy o zawodzie lekarza pacjent, jego przedstawiciel ustawowy lub opiekun faktyczny maj prawo do dostatecznie wczesnej informacji o zamiarze odst pienia przez lekarza od leczenia pacjenta i wskazania przez tego lekarza mo liwo ci uzyskania wiadczenia zdrowotnego u innego lekarza lub podmiotu udzielaj cego wiadcze zdrowotnych. Na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta, pacjent ma prawo do informacji o prawach pacjenta okre lonych w omawianej ustawie oraz w przepisach odr bnych, uwzgl dniaj cej ograniczenia tych praw okre lone w tych przepisach. Nale y wyja ni, e prawa pacjenta przewidziane w przepisach odr bnych, to np. prawo pacjenta do wyra ania sprzeciwu na pobranie po jego mierci komórek, tkanek i narz dów, prawo do wypisywania ze szpitala na w asne danie, prawo do natychmiastowego udzielenia pomocy ze wzgl du na zagro enie zdrowia lub ycia 6. Podmiot udzielaj cy wiadcze zdrowotnych udost pnia informacj o prawach pacjenta w formie pisemnej, poprzez umieszczenie jej w swoim lokalu, w miejscu ogólnodost pnym. Jak stanowi art. 11 ust 3 ustawy o prawach pacjenta w przypadku pacjenta niemog cego si porusza informacj, o której mowa powy ej udost pnia si w sposób umo liwiaj cy zapoznanie si z ni w pomieszczeniu, w którym pacjent przebywa. Na mocy art. 12 ustawy o prawach pacjenta, pacjent ma prawo do informacji o rodzaju i zakresie wiadcze zdrowotnych udzielanych przez podmiot udzielaj cy wiadcze zdrowotnych, w tym o profilaktycznych programach zdrowotnych finansowanych ze rodków publicznych, realizowanych przez ten podmiot. 6 M. Nesterowicz (red.), Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, Instytut Problemów Ochrony Zdrowia Sp. z o.o., Warszawa 2009 r., s

27 Naruszenie prawa Pacjent ma prawo tak d ugo pyta, a informacja mu przekazywana b dzie dla niego zrozumia a. Je eli pacjent nie chce by informowany o swojej sytuacji zdrowotnej, ma prawo z tych informacji zrezygnowa. Pacjent musi wyra nie wskaza z jakich informacji rezygnuje. Pacjent ma prawo upowa ni szpital do poinformowania osób bliskich lub wskazanych instytucji o nag ym pogorszeniu stanu zdrowia pacjenta lub o natychmiastowej konieczno ci przetransportowania pacjenta do innego wiadczeniodawcy. Pacjent mo e udzieli takiego upowa nienia ju w chwili przyj cia do szpitala lub w trakcie pobytu. Szpital jest zobowi zany wype ni wol pacjenta. Naruszeniem prawa b dzie ka da odmowa udzielenia informacji, gdy pacjent o tak si zwróci do lekarza. Informacje te mog by udzielane innym osobom (np. rodzinie) tylko za zgod pacjenta. Z do wiadcze Biura wynika, e najcz ciej s podnoszone przez pacjentów nast puj ce zarzuty: odmowa udzielenia informacji o leczeniu, odmowa udzielenia szczegó owych informacji medycznych w zwi zku z wypisem ze szpitala w sytuacji braku mo liwo ci wykonania zalecanych wiadcze zdrowotnych w warunkach domowych, odmowa udzielenia informacji o metodzie leczenia, rokowaniach oraz o innych alternatywnych sposobach leczenia, zaniechanie informowania pacjenta o przewidywanych skutkach zastosowania okre lonych procedur medycznych, brak odpowiedzi na skargi, odmowa wydania za wiadczenia o stanie zdrowia Stopie realizacji tego prawa Problemy dotycz ce naruszenia prawa do informacji to powszechnie znane zjawisko. Lekarze niech tnie podejmuj dyskusje z pacjentem na temat jego leczenia. W sytuacji, gdy rzeczona dyskusja jest podejmowana to pacjenci zwykle uskar aj si, e odbywa si to w sposób lakoniczny, cz sto nieprzyst pny i niezrozumia y dla pacjenta. Tworzony jest w tym zakresie tylko pozór respektowania prawa pacjenta, jednak zwykle pacjent jest niezadowolony z formy udzielonej mu odpowiedzi. Z wypowiedzi pacjentów wynika, e dochodzi do ignorowania przez podmioty udzielaj ce wiadcze zdrowotnych 27

28 ich zainteresowania przebiegiem leczenia i ocen w rokowaniach, tylko dlatego, e nie posiadaj wykszta cenia medycznego. Zarzut, o którym mowa powy ej jest podnoszony zazwyczaj bezpo rednio przez lekarzy, w przypadku, gdy pacjenci chc uzyska informacje o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz mo liwych metodach diagnostycznych i leczniczych, daj cych si przewidzie nast pstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu Prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim zwi zanych Definicja prawa Zgodnie z art. 13. ustawy o prawach pacjenta, pacjent ma prawo do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonuj ce zawód medyczny, w tym udzielaj ce mu wiadcze zdrowotnych, informacji z nim zwi zanych, a uzyskanych w zwi zku z wykonywaniem zawodu medycznego. Nale y zaznaczy, e osob wykonuj c zawód medyczny jest osoba w rozumieniu art. 18 d ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zak adach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2007 r., Nr 14, poz. 89, z pó n. zm.) zwana dalej ustaw o zak adach opieki zdrowotnej. Osoba ta na podstawie odr bnych przepisów uprawiona jest do udzielania wiadcze zdrowotnych, oraz osoba legitymuj ca si nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania wiadcze zdrowotnych w okre lonym zakresie lub w okre lonej dziedzinie medycyny 7. W celu realizacji ww. prawa, osoby wykonuj ce zawód medyczny s zobowi zane zachowa w tajemnicy informacje zwi zane z pacjentem, w szczególno ci z jego stanem zdrowia. Zaznaczy nale y, e zakresem komentowanego przepisu obj te s wszystkie informacje zwi zane z pacjentem, które zosta y uzyskane przez osoby udzielaj ce wiadcze zdrowotnych, w zwi zku z wykonywaniem zawodu medycznego 8. Uwaga ta dotyczy zarówno informacji przekazanych przez pacjenta, jak i tych, które wiadczeniodawca pozyska samodzielnie (np. w wyniku badania). Tajemnic s obj te równie informacje i fakty dotycz ce pacjenta, które nie s zwi zane z procesem leczniczym 9. 7 M. Nesterowicz (red.), Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, Instytut Problemów Ochrony Zdrowia Sp. z o.o., Warszawa 2009 r., s M. Nesterowicz (red.), Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, Instytut Problemów Ochrony Zdrowia Sp. z o.o., Warszawa 2009 r., s M. Nesterowicz (red.), Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, Instytut Problemów Ochrony Zdrowia Sp. z o.o., Warszawa 2009 r., s

29 Warto w tym kontek cie zauwa y, i rzeczonego uregulowania nie stosuje si, w przypadku, gdy stanowi tak przepisy odr bnych ustaw. W ród przepisów odr bnych ustaw, które pozawalaj naruszy tajemnic zawodow wskaza nale y art. 50 ust. 2 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, który przewiduje i osoby wykonuj ce czynno ci wynikaj ce z niniejszej ustawy s zwolnione z obowi zku zachowania tajemnicy w stosunku do: 1) lekarza sprawuj cego opiek nad osob z zaburzeniami psychicznymi; 2) w a ciwych organów administracji pa stwowej i samorz dowej, co do okoliczno ci których ujawnienie jest niezb dne do wykonania zada z zakresu pomocy spo ecznej 10. W celu realizacji prawa pacjenta do tajemnicy i informacji z nim zwi zanych, osoby wykonuj ce zawód medyczny s zobowi zane zachowa w tajemnicy informacje zwi zane z pacjentem, w szczególno ci ze stanem zdrowia pacjenta (art. 14 ust 1 ustawy o prawach pacjenta). Przepisu, o którym mowa powy ej nie stosuje si w przypadku gdy: tak stanowi przepisy odr bnych ustaw (art. 14 ust 2 pkt 1 ustawy o prawach pacjenta); zachowanie tajemnicy mo e stanowi niebezpiecze stwo dla ycia lub zdrowia pacjenta lub innych osób (art. 14 ust 2. pkt 2 ustawy o prawach pacjenta); pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyra a zgod na ujawnienie tajemnicy (art. 14. ust. 2 pkt 3 ustawy o prawach pacjenta); zachodzi potrzeba przekazania niezb dnych informacji o pacjencie zwi zanych z udzielaniem wiadcze zdrowotnych innym osobom wykonuj cym zawód medyczny, uczestnicz cym w udzielaniu tych wiadcze (art. 14 ust. 2 pkt 4 ustawy o prawach pacjenta). Warto w tym kontek cie zauwa y, e zachowanie tajemnicy obowi zuje równie po mierci pacjenta Naruszenie prawa W ka dym z omówionych powy ej przypadków ujawnienie tajemnicy mo e nast pi wy cznie w niezb dnym zakresie. Lekarz nie mo e poda do publicznej wiadomo ci danych umo liwiaj cych identyfikacj pacjenta bez jego zgody. 10 M. Nesterowicz (red.), Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, Instytut Problemów Ochrony Zdrowia Sp. z o.o., Warszawa 2009 r., s

30 Z do wiadcze Biura wynika, e pacjenci zg aszaj przypadki: ujawnienia danych leczenia osobie nieupowa nionej, naruszenia tajemnicy dokumentacji medycznej Stopie realizacji tego prawa Naruszenie prawa pacjenta do tajemnicy informacji z nim zwi zanych zosta o zg oszone w kilku przypadkach i nie stanowi o to adnych negatywnych istotnych skutków dla samego pacjenta. Prawo to jest przez wiadczeniodawców w a ciwie przestrzegane Prawo pacjenta do wyra ania zgody na udzielanie wiadcze zdrowotnych Definicja prawa Przepisy art ustawy o prawach pacjenta stosuje si do wyra enia zgody na udzielenie wiadcze zdrowotnych albo odmowy takiej zgody, je eli przepisy odr bnych ustaw nie stanowi inaczej. Przepisy te maj charakter ogólny i pierwsze stwo maj przepisy ustaw szczególnych (lex specialis), o ile zawieraj inne postanowienia 11. Bior c powy sze pod uwag, nale y zauwa y, e pacjent ma, zgodnie z tre ci art. 16 ustawy o prawach pacjenta, prawo do wyra enia zgody na udzielenie okre lonych wiadcze zdrowotnych lub odmowy takiej zgody, po uzyskaniu informacji w zakresie okre lonym w art. 9 ustawy o prawach pacjenta omawianych w Rozdziele 3.2. Rzeczone prawo stanowi, e pacjent, w tym ma oletni, który uko czy 16 lat, ma prawo do wyra enia zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych wiadcze zdrowotnych przez lekarza (art. 17 ust 2 ustawy o prawach pacjenta). W tym miejscu nale y stwierdzi, e pacjent ma oletni, który uko czy 16 lat, osoba ubezw asnowolniona albo pacjent chory psychicznie lub upo ledzony umys owo, lecz dysponuj cy dostatecznym rozeznaniem, ma prawo do wyra enia sprzeciwu co do udzielenia wiadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego w takim przypadku, wymagane jest zezwolenie s du opieku czego (art. 17 ust 3 ustawy o prawach pacjenta). Zgoda oraz sprzeciw na udzielenie wiadcze zdrowotnych mog by wyra one przez pacjenta ustnie albo poprzez takie zachowanie, które w sposób niebudz cy w tpliwo ci wskazuje 11 M. Nesterowicz (red.), Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, Instytut Problemów Ochrony Zdrowia Sp. z o.o., Warszawa 2009 r., s