CO DZIŚ OZNACZA ZDROWY STYL ŻYCIA?

Transkrypt

1 D w u m i e s i ę c z n i k b r a n ż o w y n r 2 ( 0 2 ) CZŁOWIEK XXI WIEKU CO DZIŚ OZNACZA ZDROWY STYL ŻYCIA? NOWA PIRAMIDA ŻYWIENIA SPERSONALIZOWANA DIETA INDYWIDUALNY DOBÓR AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ WYJĄTKOWE WŁAŚCIWOŚCI PIPERYNY Nauka odkrywa nowe sposoby na zwiększanie biodostępności WPŁYW ZABURZEŃ ELEKTROLITOWYCH NA ORGANIZM Nadmiar i niedobór elektrolitów stanowią zagrożenie dla życia NIEDOBÓR WITAMIN, BRAK ENERGII, UCZUCIE ZMĘCZENIA Jak dobrać suplement do zgłaszanych przez pacjenta objawów

2

3 EDYTORIAL Szanowni Państwo Ewa Jankowska redaktor naczelna DZIAŁY W MAGAZYNIE LEGENDA Kiedy w badaniu CBOS zapytano Polaków, co w ich życiu jest największą wartością, odpowiedzieli, że rodzina (82% badanych) i zdrowie (74% respondentów). Czy jednak zdrowie rzeczywiście jest dla nas tak ważne, jak deklarujemy pyta jeden z autorów, dr Tomasz Sobierajski, w artykule Szlachetne zdrowie, czyli wartość, o którą nie dbamy. Okazuje się, że nie. Wychodząc poza sferę deklaracji, a przechodząc do praktyki, nie przywiązujemy do niego tak wielkiej wagi. Tematem wiodącym drugiego wydania naszego magazynu jest szeroko pojęte odżywianie, będące filarem zdrowego stylu życia. Świat się zmienia, wiele produktów jest dziś o wiele uboższych w składniki odżywcze niż jeszcze 20 lat temu. Coraz dłużej pracujemy coraz mniej się ruszamy. Dobór właściwie zbilansowanej diety staje się mimo nieograniczonego dostępu do żywności trudniejszy niż kiedyś. Specjaliści, z którymi pracowaliśmy nad bieżącym wydaniem, mówią, że codziennie potrzebujemy ok. 60 składników odżywczych. Blisko 40 z nich nie jesteśmy w stanie wytworzyć samodzielnie i musimy dostarczać je z zewnątrz. Jak zatem się odżywiać? Kiedy sięgnąć po suplementację? Jakie rozwiązania proponować pacjentom zgłaszającym się z objawami zmęczenia i spadku energii? W bieżącym numerze szczególnej uwadze polecamy: materiał o nowym spojrzeniu na wchłanialność substancji odżywczych zawartych w suplementach; tekst o nowym podejściu do kwestii stosowania słodzików w diecie pacjentów z otyłością; informacje wyjaśniające, co może oznaczać subiektywne odczucie spadku energii zgłaszane przez pacjenta w aptece; wywiad z fizjologiem żywienia, Izabelą Czajką, która pokazuje, dlaczego nie każda restrykcyjna kalorycznie dieta przyczyni się do spadku wagi. Magazyn w wersji elektronicznej dostępny na wydawca USP Zdrowie Sp. z o.o. ul. Poleczki 35, Warszawa project manager Iwona Rubin redaktor naczelna Ewa Jankowska redaktor prowadząca Inga Kazana zespół redakcyjny mgr farm. Malwina Gryka Jolanta Hodor Agata Karaś Piotr Kozub dr n. biol. Tadeusz Lietz dr n. farm. Ewa Tomerska-Kowalczyk konsultanci merytoryczni bieżącego wydania dr n. med. Jacek Belowski dr n. med. Magdalena Białkowska mgr inż. Izabela Czajka prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong dr n. med. Mariusz Janikowski lek. med. Aleksandra Kapała dr n. biol. Marta Koton-Czarnecka lek. med. Krzysztof Kowalczyk mgr farm. Michał Mańka mgr farm. Paulina Oszajca dr n. med. Piotr Jakub Pniewski dr Tomasz Sobierajski mgr farm. Aleksandra Szymura redakcja ul. Nowogrodzka Warszawa tel faks realizacja projektu Concept Publishing Polska Sp. z o.o. przegląd medyczny samouczek farmaceuty wywiad opinie praktyka farmaceutyczna za pierwszym stołem medycyna vademecum farmaceuty forum ekspertów program edukacyjny style zdrowia skrócona informacja o produkcie dyrektor wydawnicza Anna Kowalczyk dyrektor artystyczny i projekt graficzny Piotr Śliwiński dtp Olga Baranowska, Łukasz Jurzysta korekta Ewa Nowacka, Beata Saracyn zdjęcia i ilustracje Piotr Śliwiński, Shutterstock.com, materiały promocyjne

4 SPIS TREŚCI przegląd medyczny 6 DONIESIENIA ZE ŚWIATA MEDYCYNY I FARMACJI samouczek farmaceuty 9 JAK PRAWIDŁOWO DOBRAĆ SUPLEMENT DO PROBLEMU ZDROWOTNEGO? Przypominamy, za co odpowiadają poszczególne składniki suplementów. wywiad 10 CZYM JEST DZIŚ ZDROWY STYL ŻYCIA? Z mgr inż. Izabelą Czajką, fizjologiem żywienia, rozmawiamy o nowym podejściu do problematyki odchudzania. praktyka farmaceutyczna 14 INTERAKCJE ŻYWNOŚCI Z SUPLEMENTAMI DIETY I LEKAMI OTC Interakcje substancji leczniczych z pożywieniem mogą stanowić zarówno o skuteczności, jak i bezpieczeństwie terapii. 16 POMOGŁAM PACJENTCE RZUCIĆ PALENIE Jakimi sposobami przekonać nałogowego palacza do współpracy z farmaceutą? za pierwszym stołem 18 DORADŹ PACJENTOWI Odpowiedzi na najczęściej zadawane przez pacjentów pytania. Czy suplementacja rozleniwia organizm do pobierania tych samych składników z pożywienia? Czy chrom zawarty w suplementach diety jest bezpieczny? Dlaczego kobiety w ciąży nie powinny łykać żadnych leków bez porozumienia z lekarzem? Jak rozdrobnić i rozpuścić tabletkę w wodzie, nie tracąc nic z właściwości leku? Czy przez suplementację można zwiększyć poziom sił witalnych organizmu? Dlaczego, mimo obowiązkowego jodowania soli, możemy odczuwać brak tego pierwiastka? medycyna 22 ZABURZENIA ELEKTROLITOWE I ICH WPŁYW NA ORGANIZM Zarówno niedobór, jak i nadmiar elektrolitów wywołuje objawy będące zgrożeniem dla życia. 24 JEDZ, JAK CI GENY DYKTUJĄ Zdaniem zwolenników nutrigenomiki przyczyną epidemii otyłości jest niedostosowanie tego, co jemy, do naszych genotypów. 26 RACJONALNE WSPOMAGANIE ODCHUDZANIA Farmaceuta powinien być dla pacjenta zaufanym doradcą w zakresie wyboru odpowiedniego suplementu diety wspomagającego proces odchudzania. 28 MNIEJ KALORII DŁUŻSZE ŻYCIE Restrykcje kaloryczne aktywują sirtuiny, które wyciszają transkrypcje licznych genów, hamując apoptozę komórek. 30 JAK POPRAWIĆ BIODOSTĘPNOŚĆ? Naukowcy szukają sposobów pozwalających organizmowi maksymalnie wykorzystać to, czego mu dostarczamy. vademecum farmaceuty 34 TRAWIENIE TO NIE TYLKO WĄTROBA Jak pomóc pacjentowi zgłaszającemu dolegliwości trawienne? 38 TO TYLKO ZGAGA? W tej jednej z częściej spotykanych gastrycznych dolegliwości jesteśmy w stanie pomóc pacjentowi, udzielając wskazówek co do modyfikacji diety i proponując leki OTC. Jakie pytania należy zadać, by dobrać najwłaściwszy sposób leczenia? forum ekspertów 42 ZALECENIA DOTYCZĄCE SUPLEMENTACJI WITAMINY D Niedobór witaminy D 3 i konieczność jej suplementacji to obecnie jedna z intensywniej analizowanych strategii zapobiegania chorobom cywilizacyjnym. 44 DIETA PACJENTA ONKOLOGICZNEGO Współpraca na linii lekarz dietetyk farmaceuta jest kluczem do sukcesu leczenia pacjenta dotkniętego chorobą nowotworową. 46 SŁODZIKI MOGĄ POMÓC Umiejętne i wyważone stosowanie niskokalorycznych substancji słodzących sprzyja leczeniu cukrzycy i otyłości. 48 RECEPTA FARMACEUTYCZNA Piszemy, kiedy farmaceuta może sam wystawić receptę i wydać pacjentowi lek Rx. program edukacyjny 50 BEZCENNA PORADA ZZA PIERWSZEGO STOŁU Farmaceuci apteczni mogą odegrać znaczącą rolę w monitorowaniu farmakoterapii i wsparciu samoleczenia. style zdrowia 52 SZLACHETNE ZDROWIE, CZYLI WARTOŚĆ, O KTÓRĄ NIE DBAMY Czy zdrowie naprawdę jest dla nas tak wielką wartością, jak to deklarujemy? skrócona informacja o produkcie 54 NOTY PRAWNE

5

6 6 przegląd medyczny BŁONNIK OBNIŻA POZIOM GLUKOZY UZUPEŁNIENIE DIETY BŁONNIKIEM NIEROZPUSZCZALNYM PRZYNOSI KORZYŚCI W LECZENIU ZESPOŁU METABOLICZNEGO Z espół metaboliczny polegający na współwystępowaniu otyłości brzusznej, podwyższonego stężenia glukozy i triglicerydów, niskiego stężenia tzw. dobrego cholesterolu (frakcji HDL) w osoczu krwi oraz nadciśnienia tętniczego stanowi istotny czynnik ryzyka chorób układu krążenia (udaru mózgu, zawału serca) oraz cukrzycy typu 2. Jego wystąpieniu sprzyja dieta uboga w błonnik, a bogata w cukry proste i tłuszcze zwierzęce oraz siedzący tryb życia. Uważa się także, że jednym z mechanizmów odpowiedzialnych za jego pojawienie się jest insulinooporność, czyli obniżona wrażliwość tkanek (wątroby, mięśni i tkanki tłuszczowej) na insulinę rozwijająca się m.in. na skutek braku aktywności fizycznej i podwyższonego stężenia glukozy, insuliny oraz tłuszczów w osoczu krwi. Na zasadzie błędnego koła insulinooporność pogłębia wywołujące ją pierwotnie zaburzenia gospodarki lipidowej i węglowodanowej, co u niektórych osób może doprowadzić do cukrzycy typu 2. Wyniki badania opublikowanego w jednym z ostatnich numerów Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism wskazują, że spożywanie nierozpuszczalnego błonnika przez pacjentów z ZM może uwrażliwiać ich tkanki na działanie insuliny. Suplementacja preparatami, które zawierają nierozpuszczalny błonnik, doprowadziła po 8 tygodniach do poprawy insulinowrażliwości wątroby poddanych badaniu pacjentów. Okazało się, że wrażliwa na insulinę wątroba wytwarzała mniej glukozy oraz tłuszczów. Te zmiany z kolei zmniejszały ryzyko późniejszego rozwoju zarówno cukrzycy, jak i miażdżycy. Mechanizmem odpowiedzialnym za wzrost insulinowraż- liwości pod wpływem nierozpuszczalnego błonnika może być zmniejszenie wchłaniania cukrów prostych oraz tłuszczów z przewodu pokarmowego. To kolejny argument na korzyść preparatów, które w swoim składzie zawierają ten składnik. ŹRÓDŁO J Clin Endocrinol Metab (2012) 97 (9). CORAZ MNIEJ SZPINAKU W SZPINAKU MALEJE ZAWARTOŚĆ WITAMIN I MINERAŁÓW W WARZYWACH I OWOCACH O to tabela przedstawiająca zmianę ilościowej i procentowej zawartości witamin i minerałów w popularnych warzywach i owocach. Dane pochodzą z lat: 1985, 1996 i ŹRÓDŁO 1985/1996/2002 Pharmaceutical Company Geigy, Nutrition Laboratory Karlsruhe/Sanatorium Obertal. ZAWARTOŚĆ MINERAŁÓW W MG NA 100 G PRODUKTU Warzywo /owoc Witamina /minerał Różnica 2002 vs 1985 Jabłko Witamina C % Banany Truskawki Brokuły Fasola Ziemniaki Marchew Szpinak Wapń Kwas foliowy Magnez Witamina B 6 Potas Wapń Witamina C Magnez Witamina B 6 Wapń Kwas foliowy Magnez Wapń Kwas foliowy Magnez Witamina B 6 Wapń Magnez Wapń Magnez Wapń Witamina C % -78% -23% -95% -22% -43% -87% +8% -87% -73% -62% -58% -51% -23% -31% -77% -79% -48% -24% -71% -76% -65%

7 przegląd medyczny 7 OBIECUJĄCE WYNIKI BADAŃ SUPLEMENTY MULTIWITAMINOWE ZMNIEJSZAJĄ RYZYKO ZAĆMY W niosek ten pochodzi z badania przeprowadzonego w Brigham and Women's Hospital and Harvard Medical School (Boston, Massachusetts, USA) z udziałem ok. 11,5 tys. mężczyzn. Poddawanych badaniu pacjentów podzielono na dwie grupy, z których jedna otrzymywała suplement multiwitaminowy, a druga placebo. Po 11 latach obserwacji okazało się, że w grupie stosującej witaminy częstość nowych przypadków zaćmy była o 9% mniejsza niż w grupie kontrolnej. Nawet tak niewielka redukcja ryzyka może mieć istotne znaczenie dla zdrowia społeczeństwa, jeśli wziąć pod uwagę, że zaćma jest jedną z najczęstszych chorób oczu o osób dorosłych. ŹRÓDŁO Ophthalmology (2014), Feb; 121 (2): ARGUMENT, BY JEŚĆ (PRAWDZIWĄ) CZEKOLADĘ ZIARNA KAKAOWCA KORZYSTNIE WPŁYWAJĄ NA METABOLIZM Z badania przeprowadzonego u osób z umiarkowanie podwyższonym poziomem cholesterolu w surowicy krwi (> 200 mg/dl) wynika, że codzienne spożywanie przez 4 tygodnie dwóch porcji napoju mlecznego z pełnowartościowym kakao (15 g każda) wiązało się z poprawą parametrów związanych z ryzykiem chorób układu krążenia w porównaniu ze zmianami obserwowanymi w grupie kontrolnej, która piła samo mleko. W otrzymanych wynikach odnotowano m.in. spadek stężenia prozapalnych cytokin w osoczu krwi oraz znaczącą poprawę w zakresie wskaźników stresu oksydacyjnego. U badanych stwierdzono równocześnie spadek rozkurczowego ciśnienia krwi oraz obniżenie rytmu serca, a także wzrost stężenia HDL w osoczu krwi i spadek stężenia glukozy. Taki korzystny wpływ nasion kakaowca na układ krążenia i metabolizm przypisuje się wysokiej zawartości polifenoli związków chemicznych wykazujących silne działanie antyoksydacyjne. Picie dwóch porcji kakao dziennie powoduje spadek stężenia prozapalnych cytokin oraz glukozy, a także obniżenie rozkurczowego ciśnienia krwi. c ŹRÓDŁO British Journal of Nutrition (2013) 4 lipca: WIĘCEJ NIŻ JEDNO W TYGODNIU JEDZENIE JAJEK KORZYSTNIE DZIAŁA NA TĘTNICE WIEŃCOWE B adanie przeprowadzone u 400 chorych skierowanych na zabieg koronarografii dowodzi, że zmiany miażdżycowe w tętnicach wieńcowych u pacjentów zjadających więcej niż 1 jajko tygodniowo były znacznie mniej nasilone niż u chorych, którzy zgłaszali rzadsze jedzenie SKUTECZNA TERAPIA SUPLEMENTACJA WITAMINY C OBNIŻA CIŚNIENIE KRWI A naliza wyników 29 badań przeprowadzonych w latach wykazała, że codzienne przyjmowanie witaminy C (w dawce 500 mg) przez mniej więcej 2 miesiące wiąże się z redukcją skurczowego i rozkurczowego ciśnienia krwi zarówno NA RAZIE BADANIA NA MYSZACH WITAMINA E MOŻE CHRONIĆ PRZED STŁUSZCZENIEM WĄTROBY U czeni z Case Western Reserve University zaprezentowali wyniki badań, które dowodzą, że witamina E może chronić przed stłuszczeniem wątroby wynikającym z otyłości. Badacze metodami inżynierii genetycznej usunęli myszom białko odpowiedzialne za regulację poziomu witaminy E, jajek. Dodatkowo u jajożerców rzadziej stwierdzano zaburzenia lipidowe we krwi (wysoki poziom cholesterolu i triglicerydów). ŹRÓDŁO Atherosclerosis (2013) 229(2): u osób z nadciśnieniem tętniczym, jak i bez tej choroby. U osób zdrowych spadki te wynosiły: 3,84 mmhg (ciśnienie skurczowe) i 1,48 mmhg (rozkurczowe). Większe korzyści z suplementacji witaminy C odnosili chorzy z nadciśnieniem tętniczym: u nich redukcja ciśnienia skurczowego i rozkurczowego wynosiła odpowiednio: 4,85 mmhg i 1,67 mmhg. ŹRÓDŁO American Journal of Clinical Nutrition (2012) 95 (5): co spowodowało zaawansowane stłuszczenie wątroby typu niealkoholowego. Jednak gdy myszy otrzymywały suplementację witaminy E, objawy się cofały. ŹRÓDŁO Hepatology, (2013); 57(3):

8 8 przegląd medyczny NAJNOWSZE ZALECENIA IŻIŻ UWZGLĘDNIAJĄ RUCH JAK WYGLĄDA NOWA PIRAMIDA ŻYWIENIOWA? OLEJ W najnowszej piramidzie żywieniowej ( waw.pl) po raz pierwszy uwzględniono codzienną aktywność fizyczną, umieszczając ją u podstaw schematu ilustrującego zasady dobrego odżywiania. Według specjalistów, to właśnie ruch warunkuje zdrowie, wspomaga właściwe trawienie oraz spalanie nadmiaru dostarczanej z pokarmem energii. Najważniejszą grupą pokarmów pozostają produkty zbożowe. Kolejne stopnie stanowią warzywa, wyżej owoce. Przetwory mleczne powinny być spożywane codziennie i są to zarówno jogurty, sery, jak i mleko. Jedną z grup produktów, które znalazły się na górze piramidy, jest mięso, które musi być spożywane z umiarem i zastępowane rybami oraz roślinami strączkowymi. Na wierzchołku piramidy znajduje się olej. Wedle najnowszych zaleceń do piramidy zostały włączone również napoje (1,5 2 litry wody na dobę). I jeszcze lista wykluczeń: należy unikać cukru oraz ograniczyć spożycie soli, pamiętając, że głównym jej źródłem jest żywność przetworzona. JOGURT MLEKO NIE ZAPOMINAJ O RUCHU! ŹRÓDŁO PROFILAKTYKA RAKA WĄTROBY NIEDOBÓR WITAMINY A MOŻE ZWIĘKSZAĆ RYZYKO WZW TYPU C W irusowe zapalenie wątroby typu C, nazywane potocznie żółtaczką typu C, jest spowodowane przez wirusa zapalenia wątroby HCV, który został wykryty w 1989 r. Wiemy, że szerzy się głównie przez kontakt z zakażoną krwią oraz podczas stosunków płciowych. WZW typu C prowadzi do raka wątroby i stanowi jeden z większych, ogólnoświatowych problemów klinicznych, epidemiologicznych i społecznych. Wyniki obserwacji 199 pacjentów z wirusowym zapaleniem wątroby typu C pokazały, że stężenie witaminy A było u nich wyraźnie mniejsze niż w zdrowej grupie kontrolnej (256 ng/ml wobec 742 ng/ml). Co więcej, pacjenci z zapaleniem wątroby i najniższymi stężeniami witaminy A i D we krwi (odpowiednio < 100 ng/ml < 20 ng/ml) nie odpowiadali na przeciwwirusowe leczenie z użyciem interferonu. ŹRÓDŁO 1 mg wynosi dzienne zapotrzebowanie ludzkiego organizmu na witaminę A. Hepatology (2013) 57 ľľ(3): Wyniki badania opublikowanego w czasopiśmie Journal of American Medical Association, przeprowadzonego u prawie 6,5 tys. osób, wskazują, że związek niedoboru witaminy D z chorobami serca może być uwarunkowany rasą człowieka. Wykazano, że u rasy białej każdy spadek stężenia witaminy D w osoczu krwi o 10 ng/ml wiązał się z 26-procentowym wzrostem ryzyka chorób serca, a u osób rasy żółtej wskaźnik ryzyka wynosił aż 67%. c PRAWIDŁOWA WAGA NOWORODKÓW SUPLEMENTACJA ŻELAZA U CIĘŻARNYCH KOBIET A naliza wyników 92 badań z udziałem 2 mln kobiet wykazała, że codzienna suplementacja żelaza w okresie ciąży zmniejsza o 19% ryzyko wystąpienia niskiej masy urodzeniowej dziecka. Na każdy wzrost dziennej dawki żelaza o 10 mg przypadał wzrost masy dziecka o 15,1 g, a ryzyko niskiej masy noworodka malało o 3%. ŹRÓDŁO British Medical Journal (2013) 346; nr z 21 czerwca: artykuł dostępny online.

9 samouczek farmaceuty 9 OPIEKA FARMACEUTYCZNA MUSI OBEJMOWAĆ WIEDZĘ NA TEMAT BEZPIECZNEJ SUPLEMENTACJI Jak prawidłowo dobrać suplement do problemu zdrowotnego? Co roku przybywa nowych suplementów diety. Dlatego warto wiedzieć, za co odpowiadają poszczególne ich składniki. ZDROWE OCZY cynk, witamina B 2, witamina A ZMNIEJSZENIE UCZUCIA ZMĘCZENIA I ZNUŻENIA foliany, guarana, kwas pantotenowy, magnez, niacyna, witamina B 2, witamina B 12, witamina B 6, witamina C, yerba mate, żelazo LŚNIĄCE, ZDROWE WŁOSY biotyna, cynk, selen ZDROWE ZĘBY wapń, magnez SPRAWNOŚĆ UMYSŁOWA biotyna, foliany, magnez, niacyna, tiamina, witamina B 12, witamina B 6, witamina C MOCNE KOŚCI cynk, magnez, mangan, wapń, witamina C, witamina D, witamina K ODPORNOŚĆ cynk, foliany, selen, witamina A, witamina B 12, witamina B 6, witamina D, żelazo SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA, SPRAWNE MIĘŚNIE witamina D, magnez, wapń MOCNE PAZNOKCIE cynk, selen SPRAWNY UKŁAD NERWOWY biotyna, jod, magnez, miedź, niacyna, witamina B 2, tiamina, wapń, witamina B 12, witamina B 6, witamina C PIĘKNA, ZDROWA SKÓRA biotyna, cynk, jod, miedź (prawidłowa pigmentacja), niacyna, witamina B 2, witamina A, witamina C Zapamiętaj! Witaminy i minerały, przy odpowiednio dobranych proporcjach składników, wpływają na podniesienie poziomu naturalnej energii, poprawiają koncentrację i sprawność umysłową. Gdy do apteki zgłasza się pacjent, uskarżający się na uogólnione zmęczenie i niemożność radzenia sobie ze stresem, należy zarekomendować mu preparaty zawierające: guaranę, yerba mate i kakao.

10 Kobiety z niedoborem witaminy D częściej chudną, gubiąc tkankę mięśniową, a nie tłuszcz, i mają niskie tempo metabolizmu. c

11

12 12 wywiad Kiedy z badań wynikają niedobory witaminowe suplementacja jest konieczna. W stanach zmęczenia, osłabienia i przy zaburzeniach pracy tarczycy wskazana. c 1 Badania Knight and Eldridge 1984, tables 2.1 and 3.1.

13

14 Interakcje żywności z suplementami diety i lekami OTC Istotna klinicznie interakcja zachodzi pomiędzy sokiem pomarańczowym a preparatami zobojętniającymi sok żołądkowy, które zawierają związki glinu. Kwas cytrynowy zawarty w soku pomarańczowym zwiększa wchłanialność soli glinu, których kumulacja w organizmie może prowadzić do zespołów chorobowych związanych z demencją. c

15 Zapamiętaj! PRODUKTY O BARDZO WYSOKIEJ ZAWARTOŚCI SALICYLANÓW: owoce suszone, w tym daktyle, owoce świeże: morele, porzeczki, borówki, wiśnie, żurawina, pomarańcza, ananas, oliwki zielone konserwowane, papryka, rzodkiewka, pomidory. DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE LEKÓW MOGĄ WIĄZAĆ SIĘ Z: cechami danego leku interakcjami z innymi lekami interakcjami ze składnikami żywności cechami osobniczymi chorego (szybkość metabolizmu często determinowana genetycznie, stan fizjologiczny, choroby nerek i wątroby, inne choroby) innymi czynnikami: alkohol, palenie tytoniu ważne ABY UNIKNĄĆ INTERAKCJI POMIĘDZY LEKIEM A ŻYWNOŚCIĄ, NALEŻY INFORMOWAĆ PACJENTÓW, BY: Nie stwierdzono interakcji z żywnością przy stosowaniu triprolidyny czy wyciągu z liści senesu. c Zawsze czytali ulotkę dołączoną do leku, a jeśli czegoś nie rozumieją, zapytali lekarza lub farmaceutę. Popijali leki wodą (pełną szklanką). Herbata, kawa, mleko mogą zmniejszać wchłanianie leku, a sok grejpfrutowy zaburzać jego metabolizm. Nie mieszali leku z posiłkiem ani nie zażywali go tuż przed jedzeniem, w jego trakcie lub tuż po nim (chyba że zaleci to lekarz). Nie mieszali leku w gorącym napoju, gdyż wysoka temperatura może zmniejszyć skuteczność preparatu. Jeśli posiłek zaburza działanie farmaceutyku, zażywali lek 1-2 godz. przed jedzeniem lub 2 godz. po posiłku. Nigdy nie zażywali leków razem z napojami alkoholowymi.

16 Pomogłam pacjentce rzucić palenie W zrywaniu z nikotynowym nałogiem nie chodzi tylko o to, aby palacz zaprzestał palenia, ale aby czas jego abstynencji pozostał możliwie najdłuższy. c

17 PAPIEROS KONTRA ODPORNOŚĆ U osób palących papierosy o 15-30% wzrasta liczba białych krwinek krwi, jak też liczba komórek układu odpornościowego, w tym głównie makrofagów w płynie oskrzelowo-pęcherzykowym. Wzrostowi ich proliferacji towarzyszy jednak upośledzenie funkcji, np. obniża się produkcja i wydzielanie cytokin oraz czynnika nekrozy nowotworów-alfa (TNF-α). Makrofagi izolowane ze zwierząt eksponowanych na działanie dymu tytoniowego mniej skutecznie zwalczały patogeny, co wynika z obniżonej zdolności do fagocytozy i zahamowania wybuchu tlenowego. Palenie tytoniu upośledza też proliferację limfocytów T i prezentację antygenów tym komórkom układu immunologicznego. Zmniejsza także liczbę limfocytów NK ( naturalnych zabójców ) oraz zaburza funkcje limfocytów-β, prowadząc do zmniejszenia produkcji przeciwciał. ważne NIKOTYNA INTERAKCJE Z LEKAMI Składniki dymu tytoniowego oddziałują na metabolizm leków, szczególnie antydepresantów, ale także leków antypsychotycznych, benzodiazepin, beta-blokerów, teofiliny, warfaryny, kofeiny, insuliny. Według dostępnych publikacji 2, osoba regularnie paląca, ze względu na przyspieszony metabolizm, wymaga większych dawek niektórych farmaceutyków. Nagłe zaprzestanie palenia, przeprowadzone przez pacjenta samodzielnie, bez konsultacji z lekarzem prowadzącym, może doprowadzić do objawów toksycznych wynikających z przedawkowania leku na skutek zmiany metabolizmu wątrobowego, jak to się dzieje w przypadku klomipraminy. Informacje na temat możliwych oddziaływań można znaleźć m.in. w charakterystykach produktów leczniczych. Do charakterystyk warto zajrzeć także w przypadku stosowania przez pacjentkę preparatów hormonalnych. Paląca kobieta przyjmująca tabletki antykoncepcyjne poza samą szkodliwością wynikającą z samego palenia tytoniu jest narażona na zwiększone ryzyko działań niepożądanych tych preparatów. Ostrzeżenia zawsze są zamieszczane na ulotkach przeznaczonych dla pacjenta.

18 18 za pierwszym stołem DORADŹ PACJENTOWI Farmaceuci odgrywają ważną rolę doradczą, pomagając pacjentowi w doborze produktów leczniczych. Dlatego w swojej pracy muszą być przygotowani na pytania. W tym i kolejnych numerach będziemy zamieszczać odpowiedzi na te najczęściej powtarzające się. lek. med. Krzysztof Kowalczyk CZY SUPLEMENTACJA ROZLENIWIA ORGANIZM DO POBIERANIA TYCH SAMYCH SKŁADNIKÓW Z POŻYWIENIA? ODPOWIEDŹ: O rozleniwianiu nie może być mowy. Niektóre składniki witaminowe wybranych suplementów wchłaniane są lepiej niż te z pożywienia. SZPINAK =Fe N ie ma reguły, że suplementy w postaci naturalnej są lepiej przyswajane od syntetycznych. Przykładowo: żelazo roślinne jest bardzo słabo wchłaniane, więc w przypadku stwierdzenia jego niedoboru powinno być suplementowane przez 3 miesiące dla uzupełnienia potrzeb bieżących, a po wykonaniu badań przez kolejne 3 miesiące, celem uzupełnienia zapasów w organizmie. Należy pamiętać, że przy niektórych chorobach, zaburzeniach wchłaniania lub przy nieprawidłowej czy bardzo restrykcyjnej diecie dodatkowa suplementacja witamin i minerałów może być wręcz niezbędna. W przypadku zdrowego organizmu, nadmiar substancji rozpuszczalnych w wodzie (np. witamin C i B) jest wydalany z moczem. Witaminy te trudno więc przedawkować, choć zdarzają się i takie przypadki. Znacznie łatwiej przekroczyć dopuszczalne stężenie substancji rozpuszczalnych w tłuszczach, choć i w tej sytuacji ich nadmiar powinien być wydalony z kałem. CZY CHROM ZAWARTY W SUPLEMENTACH DIETY JEST BEZPIECZNY? ODPOWIEDŹ: Jest bezpieczny, jeśli stosuje się go w zalecanych dawkach. C hrom uczestniczy w produkcji cholesterolu, ale przede wszystkim uwrażliwia organizm na insulinę oraz pomaga w trawieniu białek, zmniejszając tym samym łaknienie. Jest jednak pierwiastkiem tak niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu, jak i niebezpiecznym w przypadku przedawkowania. Zgodnie z zaleceniami National Academy of Sciences, Food and Nutrition Board, chrom powinien pochodzić z prawidłowo ustalonej diety (jego źródłem są m.in. orzechy, mąka pełnoziarnista, wątroba, grzyby, rośliny strączkowe, szparagi, brokuły). Według innych źródeł, niewielka suplementacja chromu nie stwarza żadnego ryzyka, ponieważ tylko 3% trójwartościowego, czyli aktywnego chromu zostaje wchłonięta. Dopiero znaczne przedawkowanie może powodować zmiany skórne, a nawet być czynnikiem zwiększającym ryzyko rozwoju nowotworu płuc¹. ¹ The Merck Manual, wydanie III, 2008, str. 68. ZALECANE NORMY SPOŻYCIA CHROMU Grupy ludności Zalecane normy dietetyczne (µg/dzień) Dzieci 1 3 lata 11 Dzieci 4 8 lat 15 Chłopcy 9 13 lat 25 Młodzież męska lat Mężczyźni lat Mężczyźni lat 35 Mężczyźni lat Mężczyźni powyżej 70 lat Dziewczęta 9 13 lat 21 Młodzież żeńska lat 24 Kobiety lat 25 Kobiety lat 25 Kobiety lat 20 Kobiety powyżej 70 lat Kobiety ciężarne do 18 lat Kobiety ciężarne lat Kobiety ciężarne lat Kobiety karmiące do 18 lat Kobiety karmiące lat Kobiety karmiące lat

19 za pierwszym stołem 19 DLACZEGO KOBIETY W CIĄŻY NIE POWINNY ŁYKAĆ ŻADNYCH LEKÓW BEZ POROZUMIENIA Z LEKARZEM? ODPOWIEDŹ: Farmaceuta wydający preparat nie ma możliwości ustalenia, jaki jest kompleksowy stan zdrowia pacjentki. W przypadku kobiet w ciąży i karmiących, regułą jest, że stosowanie leków wydawanych bez recepty jest bardziej ryzykowne niż tych przepisanych przez lekarza. Powodem jest brak możliwości ustalenia przez farmaceutę pełnego stanu pacjentki. Kobiety bowiem albo same nie mówią o swojej ciąży (w aptece nie ma możliwości zachowania dyskrecji), albo po leki wysyłają kogoś z rodziny. Preparatami, które pacjentka w ciąży może używać przed konsultacją lekarską, są krople do nosa (obkurczające śluzówkę) i tzw. sól morska do czyszczenia, oraz produkty przeciw rozstępom. Choć wedle powszechnej opinii bezpieczny jest także paracetamol, obecnie pojawiają się nowe fakty i może się okazać, że substancja ta przestanie być rekomendowana dla kobiet w ciąży. Z pewnością natomiast groźny jest kwas acetylosalicylowy, inne NLPZ, zwłaszcza w trzecim trymestrze ciąży, oraz wszystkie leki złożone oznaczone jako przeciw objawom przeziębienia. Dużą czujność powinniśmy zachować, wydając ciężarnej syropy na kaszel, tak hamujące ten odruch, jak i wykrztuśne. Z produktów do stosowania zewnętrznego, dostępny Syrop na kaszel wydawany ciężarnej powinien wzbudzić dużą czujność farmaceuty. bez recepty hydrokortyzon 0,5%, przy smarowaniu znacznych powierzchni ciała może uszkodzić płód lub zaszkodzić karmionemu piersią dziecku. Doradzając pacjentkom w ciąży wybór preparatów wielowitaminowych, należy je poinformować, że powinny stosować jeden produkt, najlepiej po konsultacji lekarskiej. Optymalny byłby preparat przeznaczony dla kobiet w ciąży lub ciążę planujących. c JAK ROZDROBNIĆ I ROZPUŚCIĆ TABLETKĘ W WODZIE, NIE TRACĄC NIC Z WŁAŚCIWOŚCI LEKU? ODPOWIEDŹ: Zgodnie z prawem farmaceutycznym leki należy stosować zgodnie z zaleceniami producenta. Najczęściej rozdrabniać i rozpuszczać ich nie wolno, bo zaburzy to właściwości farmakokinetyczne leku. C hociaż w niektórych sytuacjach istnieje możliwość rozdrobnienia tabletek, farmaceuta nie może takich zmian zalecić, jeżeli na ulotce przylekowej, a dokładniej w charakterystyce produktu leczniczego, nie jest wyraźnie podane, że można ją podać inaczej niż w całości. Jeśli mamy wątpliwości, najlepiej sprawdzić punkt 4.4 (ostrzeżenia), poza oczywiście punktem 4.2 o dawkowaniu i sposobie podawania. W praktyce tabletki, które można podzielić, mają wyraźnie zaznaczony rowek znak podziału. Ewentualne zmiany w możliwościach podawania, może przekazać jedynie lekarz wystawiający receptę. Szczególną uwagę pacjenta należy zwrócić na leki, których dzielenie wiąże się 24 h utrzymuje się stężenie substancji czynnej w tabletce o przedłużonym uwalnianiu. z wystąpieniem działań niepożądanych. Tak jest w przypadku niektórych substancji podrażniających przełyk (np. bifosfonianów stosowanych w leczeniu osteoporozy) oraz leków o kontrolowanym czasie uwalniania (tabletki szkieletowe lub warstwowe).

20 20 za pierwszym stołem CZY PRZEZ SUPLEMENTACJĘ MOŻNA ZWIĘKSZYĆ POZIOM SIŁ WITALNYCH ORGANIZMU? ODPOWIEDŹ: Tak. Stosując suplementację, można pomóc pacjentowi w odzyskaniu energii. Trzeba jednak pamiętać o diagnozie przyczyn zmęczenia tyle godzin rocznie spędza w pracy statystyczny Polak. I stotnymi elementami przyczyniającymi się do powstawania zmęczenia są między innymi zwiększające się tempo życia i związany z tym poziom stresu, nieodpowiednia dieta czy spadek ogólnej odporności. Z kolei fabrykami energii są w naszym organizmie mitochondria. Każda komórka jest w nie zaopatrzona, a im większe są potrzeby energetyczne komórki, tym więcej mitochondriów. To właśnie tam następują przemiany chemiczne pozwalające na wytworzenie energii (tzw. oddychanie wewnątrzkomórkowe). Aby więc pozwolić ustrojowi na przypływ energii, warto zadbać o odpowiednią suplementację ważnych substancji odżywczych, witamin, minerałów czy ekstraktów roślinnych. Zawsze jednak należy starać się zdiagnozować rodzaj i przyczynę zmęczenia. Jeżeli jest ono stanem przewlekłym, trzeba skierować pacjenta do specjalisty. DLACZEGO, MIMO OBOWIĄZKOWEGO JODOWANIA SOLI, MOŻEMY ODCZUWAĆ BRAK TEGO PIERWIASTKA? ODPOWIEDŹ: Jodowana sól z czasem traci swoje właściwości. Niedobór tego pierwiastka szczególnie niekorzystny jest dla kobiet w ciąży. N iedobór jodu w krajach, w których stosuje się obowiązkowo sól jodowaną, jest rzadki i wynika ze spożycia poniżej 20 µg jodu dziennie¹. Statystyka jest w tym przypadku jednak niejasna, bowiem nie opiera się na badaniach populacyjnych poziomu jodu, ale na badaniach przesiewowych wykonywanych w szkołach na podstawie częstości występowania wola, czyli podejrzenia niewydolności tarczycy. Są to zatem dane uzyskane pośrednio. Dodatkowo trzeba uwzględnić różnice regionalne (w rejonach górskich jest mniej jodu w wodach gruntowych niż nad morzem) oraz niestabilność soli jodowanej (długo przechowywana stopniowo traci jod). Generalnie dodatkowa suplementacja jest potrzebna dopiero po wykonaniu badań tarczycy. Występowanie wola, nawet niedoczynnego, również nie zawsze świadczy o niedoborze tego pierwiastka, jest tylko jedną z kilku przyczyn niedoczynności. Warto też zauważyć, że dane o znacznym niedoborze jodu w diecie pochodzą z publikacji z lat 90. Od tego czasu obowiązkowe jodowanie soli kuchennej znacznie poprawiło sytuację. Zwiększone zapotrzebowanie na jod, nawet do µg dziennie, mają niewątpliwie kobiety w ciąży. Skutki zmniejszonej podaży jodu mogą być niekorzystne dla płodu: niewielki niedobór obniża iloraz inteligencji o 10 15%, znaczny może prowadzić do wad wrodzonych². Dlatego zasadne jest polecanie suplementacji jodu w ramach preparatów złożonych, przeznaczonych dla kobiet w ciąży. ZALECANE NORMY SPOŻYCIA JODU³ Grupy ludności Zalecane normy dietetyczne (µg/dzień) Bezpieczna maksymalna dawka niepowodująca ryzyka efektów ubocznych (µg/dzień) Dzieci 1 3 lata Dzieci 4 8 lat Chłopcy 9 13 lat Młodzież męska lat Mężczyźni lat Mężczyźni lat Mężczyźni lat Mężczyźni powyżej 70 lat Dziewczęta 9 13 lat Młodzież żeńska lat Kobiety lat Kobiety lat Kobiety lat Kobiety powyżej 70 lat Kobiety ciężarne do 18 lat Kobiety ciężarne lat Kobiety ciężarne lat Kobiety karmiące do 18 lat Kobiety karmiące lat Kobiety karmiące lat ¹ The Merck Manual, wydanie III, 2008, str. 68. ² Niedobór jodu u ciężarnej i noworodka, prof. hab. n. med. Danuta Pisarek-Miedzińska; Moje Zdrowie, ³ Według: Dietary Reference Intakes ustalone przez National Academy of Sciences, Food and Nutrition Board, USA.