Przedmiotowy System Oceniania z biologii. Zakres podstawowy i rozszerzony- stara podstawa programow.(obecnie klasy )

Transkrypt

1 Przedmiotowy System Oceniania z biologii. Zakres podstawowy i rozszerzony- stara podstawa programow.(obecnie klasy ) Opracowanie: mgr Irena Stasiewicz Spis treści : 1. Wprowadzenie. 2. Obowiązki i prawa ucznia na lekcjach biologii. 3. Wymagania programowe na poszczególne stopnie szkolne prezentacja poziomów wymagań i zakresu wymagań. 4. Ogólna prezentacja wymagań programowych na poziomie wiadomości i umiejętności - podstawowe czasowniki operacyjne. 5. Wymagania programowe obejmujące poziom wiadomości i umiejętności opisywane poprzez odpowiednie czasowniki operacyjne - klasa pierwsza zakres podstawowy. 6. Wymagania programowe obejmujące poziom wiadomości i umiejętności opisywane poprzez odpowiednie czasowniki operacyjne klasa trzecia zakres podstawowy. 7. Wymagania programowe obejmujące poziom wiadomości i umiejętności opisywane poprzez odpowiednie czasowniki operacyjne - klasa pierwsza i druga zakres rozszerzony. 8. Wymagania programowe obejmujące poziom wiadomości i umiejętności opisywane poprzez odpowiednie czasowniki operacyjne- klasa trzecia zakres rozszerzony. 9. Oczekiwany zakres odpowiedzi w zależności od czasownika operacyjnego w oparciu o wybrane przykłady. 10. Kryteria oceny doświadczenia i kryteria oceny poszczególnych rozdziałów pracy badawczej. Wprowadzenie Przedmiotowy system oceniania z biologii: 1. Wykorzystuje taksonomie celów nauczania biologii. 2. Uwzględnia standardy wymagań egzaminacyjnych z biologii - wiadomości i rozumienie. 3. Uczeń zna, rozumie i stosuje terminy, pojęcia i prawa, przedstawia oraz wyjaśnia procesy i zjawiska. 4. Korzystanie z informacji - uczeń wykorzystuje i przetwarza informacje: - Odczytuje informacje przedstawione w formie tekstu o tematyce biologicznej; tabeli, wykresu, schematu, rysunku. - Selekcjonuje, porównuje według wskazanego kryterium; określa podobieństwa i różnice; dobiera i stosuje kryteria selekcji porównywania. - Przetwarza informacje według podanych zasad: konstruuje tabele, wykres, schemat, rysunek; redaguje poprawny merytorycznie opis przedstawionego w innej formie obiektu, zjawiska lub procesu. 5. Tworzenie informacji: - Uczeń rozwiązuje problemy i interpretuje informacje: wyjaśnia zależności przyczynowo skutkowe; formułuje wnioski, hipotezę, problem badawczy; przeprowadza doświadczenie badawcze, wykonuje i opracowuje prace badawcza; dobiera argumenty.

2 Kontrakt nauczyciel - uczeń Obowiązki ucznia na lekcjach biologii zgodne z Szkolnym System Oceniania Przedstawiam przykładowe wymagania programowe obejmujące poziom wiadomości i umiejętności opisywane poprzez odpowiednie czasowniki operacyjne dla poziomu podstawowego i rozszerzonego, oczekiwany zakres odpowiedzi w zależności od czasownika operacyjnego w oparciu o wybrane przykłady, kryteria oceny doświadczenia i kryteria oceny poszczególnych rozdziałów pracy badawczej. Obowiązki i prawa ucznia na lekcjach biologii KOTRAKT Z UCZNIEM 1. Informacje o terminie, formie i zakresie planowanych sprawdzianów podawane są z tygodniowym wyprzedzeniem. 2. Stosowaną formą sprawdzenia bieżących wiadomości jest kartkówka zapowiedziana ( obejmuje trzy ostatnie lekcje) i kartkówka niezapowiedziana ( ostatnia lekcja). 3. Oceny z kartkówek i odpowiedzi podlegają poprawie. 4. Uczeń, który z ważnych przyczyn nie był obecny za sprawdzianie pisemnym ma prawo napisać sprawdzian do dwóch tygodni od terminu oddania sprawdzianów. 5. Uczeń może poprawić ocenę ze sprawdzianu w ciągu dwóch tygodni od rozdania prac. 6. Ocena z poprawy sprawdzianu jest oceną ostateczną wpisaną obok oceny niedostatecznej z tego sprawdzianu. 7. Na koniec semestru uczeń, który chce podwyższyć ocenę ( semestralną lub końcoworoczną ) pisze sprawdzian zaliczeniowy składający się z zadań i wiadomości obejmujących dany semestr. Termin pisania sprawdzianu uczeń uzgadnia z nauczycielem 8. Obowiązkiem ucznia jest prowadzenie zeszytu: każda kolejna lekcja musi mieć datę i numer. 9. Obowiązkiem ucznia jest samodzielne wykonywanie prac domowych, prowadzenie Karty Pracy Ucznia, prostych doświadczeń ( za co najmniej dwukrotne niewykonanie pracy domowej, brak samodzielności przy jej wykonaniu uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną ). 10. Obowiązkiem ucznia jest zapoznanie się z wymaganiami na poszczególne stopnie szkolne, oraz przedstawionymi w pracowni materiałami dotyczącymi: - oczekiwanego zakresu odpowiedzi w zależności od rodzaju czasownika operacyjnego, - schematami realizacji typowych zadań. 11. Uczeń z orzeczeniem o nauczaniu indywidualnym ma dostosowany poziom nauczania i wymagania zgodnie z zaleceniami zawartymi w orzeczeniu. 12. Na lekcjach biologii ocenie podlegają pisemne sprawdziany i kartkówki, odpowiedzi ustne, zadania domowe, karty pracy, aktywność, samodzielność i zaangażowanie w wykonywaniu i planowaniu doświadczeń. Oceny zapisywane są w dzienniku lekcyjnym. Obowiązki ucznia na lekcjach biologii zgodne z Szkolnym System Oceniania Przedstawiam przykładowe wymagania programowe obejmujące poziom wiadomości i umiejętności opisywane poprzez odpowiednie czasowniki operacyjne dla poziomu podstawowego i rozszerzonego ( program nauczania: DKOS / 02), oczekiwany zakres odpowiedzi w zależności od czasownika operacyjnego w oparciu o wybrane przykłady, kryteria oceny doświadczenia i kryteria oceny poszczególnych rozdziałów pracy badawczej.

3 Wymagania programowe na poszczególne stopnie szkolne prezentacja poziomów wymagań i zakresu wymagań Wymagania programowe to oczekiwane lub założone osiągnięcia uczniów Poziom podstawowy (P) to wymagania: Konieczne (K)- wiadomości i umiejętności pozwalające na uzyskanie oceny dopuszczającej Podstawowe (P) - wiadomości i umiejętności, które wraz z wiadomości i umiejętności na ocenę dopuszczającą pozwalają na uzyskanie oceny dostatecznej Poziom ponadpodstawowy (PP) to wymagania: Rozszerzające ( R )- to wiadomości i umiejętności, które wraz z wiadomości i umiejętności koniecznymi, podstawowymi i rozszerzonymi umożliwiają uzyskanie oceny dobrej Dopełniające ( D) - to wiadomości i umiejętności, które wraz z wiadomości i umiejętności koniecznymi, podstawowymi, rozszerzonymi i dopełniającymi umożliwiają uzyskanie oceny bardzo dobrej i celującej czyli: Ocena dopuszczająca = wymagania K Ocena dostateczna = wymagania K + wymagania P Ocena dobra = wymagania K+ wymagania P + wymagania R Ocena bardzo dobra = wymagania K+ wymagania P + wymagania R + wymagania D Ogólna prezentacja wymagań programowych na poziomie wiadomości i umiejętności - podstawowe czasowniki operacyjne Poziom wiadomości : Kategoria celu : Czasowniki operacyjne i wymaganie Znajomość A - zapamiętywanie Wymagania konieczne: wymienić, definiować, rozpoznać, wyliczyć, usunąć, umiejscowić, opowiadać, nazwać, identyfikować, podkreślić: 1.nazw, terminów, definicji, budowy organizmu, czynności fizjologicznych, 2. warunków życia organizmu 3.odtwórcza znajomość doświadczeń i eksperymentów przeprowadzonych w domu lub w szkole 4.rozpoznawanie obiektów biologicznych przedstawianych w postaci rysunków, modeli B. rozumienie Wymagania podstawowe- wyjaśnić, streścić, rozróżnić, zilustrować, dobierać, identyfikować, izolować, konstruować, uporządkować, 1. rozumienie terminologii biologicznej 2. rozumienie istoty pojęć, definicji, faktów i procesów 3. rozumienie prostych współzależności w organizmie, miedzy organizmami oraz organizmami a środowiskiem ich życia. Poziom umiejętności C. stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych Wymagania rozszerzające- charakteryzować, rysować, kreślić, porównać, stosować, zbadać, zmierzyć, klasyfikować, przekonać : 1. dokonywanie kierowanych i samodzielnych obserwacji zjawisk laboratoryjnych i terenowych, 2. przeprowadzanie doświadczeń i hodowli oraz właściwe ich udokumentowanie i wnioskowanie na podstawie uzyskanych wyników 3. sprawne posługiwanie się językiem biologii 4. skuteczne posługiwanie się atlasami, kluczami do oznaczania roślin i zwierząt 5. skuteczne posługiwanie się materiałami źródłowymi 6. sprawne korzystanie z mikroskopu

4 D. stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych Wymagania dopełniające Analizować, Dowieść, Ocenić, Wykryć, Przewidzieć, Zaproponować, Zaplanować 1. odnajdywanie prawidłowości biologicznych, ich wartościowanie, porównywanie i uogólnianie 2. wnioskowanie o przypuszczalnym przebiegu zjawiska i procesów 3. teoretyczne i doświadczalne dowodzenie hipotez biologicznych 4. samodzielne( teoretyczne i praktyczne) formułowanie i rozwiazywanie problemów biologicznych prostych i złożonych Wymagania programowe na poszczególne stopnie szkolne dla klas pierwszych - zakres podstawowy Działy programu I. Biologia i medycyna a człowiek 1. Biologia opowieść o życiu 2. Komórka jako podstawowa jednostka budulcowa organizmu 3. Tkanki, narządy i układy narządów 4. Układ pokarmowy przetwarzanie surowców energetycznych i budulcowych 5. Układ oddechowy wentylacja warunkująca oddychanie tlenowe 6. Układ krążenia daleki transport i odporność ustrojowa 7. Układ wydalniczy utrzymywanie równowagi wodno-mineralnej i wydalanie 8. Układ rozrodczy i jego funkcje 9. Układ ruchu przemieszczanie się 10. Układy kontrolne- reagowanie oraz koordynowanie funkcji życiowych 11. Powłoka wspólna ciała Klasa I zakres podstawowy Ogólne ukierunkowanie na znajomość czasowników operacyjnych określających przykładowe wymagania programowe na poszczególne oceny Dział programowy Poziom wiadomości Poziom umiejętności Biologia i medycyna a człowiek Biologia opowieść o życiu wymienić: - cechy istot żywych - czynności życiowe -poziomy organizacji żywej materii -główne zródła informacji biologicznej -cechy prawidłowo przeprowadzonej obserwacji i doświadczenia - obliczyć powiększenie mikroskopu optycznego wymaganie ( P) -dobierać poziomy organizacji materii wymagania ( R) - porównać cechy materii ożywionej i nieożywionej - omówić główne kierunki nauk przyrodniczych i biologii - umiejscowić w czasie najważniejsze odkrycia biologiczne - wymienić rodzaje preparatów mikroskopowych - omówić typy mikroskopów elektronowych - wyjaśnić na czym polega homeostaza Wymagania konieczne( K) -przygotować mikroskop do obserwacji -wykonać świeży preparat mikroskopowy -porównać cechy materii ożywionej i nieożywionej - ocenić przydatność nauk biologicznych w medycynie - porównać myślenie indukcyjne i dedukcyjne Wymagania podstawowe( P) - przeprowadzić obserwacje mikroskopowe -wykonać schematyczny rysunek z przeprowadzonej obserwacji - przeprowadzić proste doświadczenie - zapisać wynik, wniosek z przeprowadzonej obserwacji i doświadczenia - scharakteryzować najważniejsze etapy rozwoju biologii i medycyny Wymaganie ( R) - porównać znaczenie terminów: problem badawczy i hipoteza, teoria naukowa i prawo naukowe

5 - rozróżnić dziedziny biologii na podstawie przedmiotu ich badań - sformułować hipotezę i problem badawczy - przewidzieć kierunki rozwoju biologii w najbliższym czasie - stosować zdobytą wiedzę do opisywania struktury i funkcji organizmów -zaplanować i przeprowadzić doswiadczenie, obserwacje makro- i mikroskopowa oraz dokumentować ich wyniki Komórka jako podstawowa jednostka budulcowa organizmu - wymienić założenia teorii komórkowej budowy organizmu -zdefiniować pojęcie komórka - wymienić organella komórkowe komórki eukariotycznej zwierzęcej -wymienić funkcje poszczególnych organelli komórkowych komórki eukariotycznej, zwierzęcej -nazwać rozpoznane organella komórkowe -podkreślić cechy budowy komórki eukariotycznej - zwierzęcej - nazwać elementy budowy mitochondrium - wymienić etapy oddychania wewnatrzkomórkowego - nazwać elementy jądra komórkowego i rybosomu - wymienić funkcje jądra komórkowego oraz rybosomów - wymienić typy podziałów komórkowych - wymienić fazy w cyklu życiowym komórek - wyjasnić na czym polega replikacja - omówić cechy budowy komórki eukariotycznej zwierzęcej - wyjaśnić istotę anabolizmu i katabolizmu - obliczyć liczbę chromosomów w komórkach haplo i diploidalnych - wyjaśnić sposób rozmieszczenia DNA w jądrze komórkowym oraz budowę chromosomu -rozróżnić na rycinach podział mitotyczny i mejotyczny Wymagania ( R) - wyjaśnić rolę ATP w metabolizmie - wyjaśnić różnice miedzy pojęciami: chromatyna, chromosom, chromatyda - wyjaśnić na czym polega transkrypcja oraz translacja - identyfikować na schematach fazy podziałów komórkowych Wymagania ( D) - skonstruować schemat ilustrujacy istotę oddychania wewnątrzkomórkowego - zilustrować schematem podział mitotyczny i mejotyczny - rozpoznać organella komórkowe komórki eukariotycznej zwierzecej - narysować schemat komórki eukariotycznej - przeprowadzić obserwacje mikroskopową komórki zwierzecej ( ) i udokumentować wyniki obserwacji w formie rysunku1 - narysować schemat budowy mitochondrium - porównać zysk energetyczny oddychania tlenowego i beztlenowego - ocenić biologiczne znaczenie mitozy i mejozy - dobierać funkcje do poszczególnych organelli komórkowych komórki eukariotycznej zwierzecej Wymagania ( R) - scharakteryzować cechy budowy komórki eukariotycznej zwierzecej - narysować cechy budowy komórki eukariotycznej zwierzecej - okreslić cechy budowy komórki eukariotycznej zwierzecej - wyjaśnić dlaczego komórkę uważamy za układ termodynamiczny otwarty - udowodnić analizujac model komórki że człowiek należy do królestwa Eukariota - analizowac strukturę chemiczną ATP - porównać liczbę chromosomów w komórkach haplo i diploidalnych - porównać przebieg mitozy i mejozy - analizować przemiany chromatyny w cyklu życiowym oraz zmiany ilosci DNA i liczby chromosomów w kolejnych fazach cyklu komórkowego Wymagania ( D) - porównać budowę komórki eukariotycznej zwierzęcej i eukariotycznej roślinnej, komórki prokariotycznej i eukariotycznej stosując odpowiednie kryteria do przeprowadzania prawidłowej analizy porównawczej - udowodnić współzależność komórkowych procesów metabolicznych - udowodnić, że mitochondria należą do autonomicznych organelli komórkowych - analizować związek budowy jądra komórkowego z funkcją, którą pełni - analizować proces biosyntezy białka - zaprojektować tabelę porównujacą mitozę i mejozę Tkanki, narządy i układy narządów

6 -definiować pojęcie tkanka: - omówić charakterystyczne cechy budowy oraz funkcje tkanek - wymienić swoiste cechy tkanek zwierzęcych - wymienić kryteria klasyfikacji tkanek zwierzęcych - wyjaśnić na przykładach związek budowy tkanki z pełnioną funkcją - wymienić układy tworzace organizm -wyjaśnić mechanizm regeneracji tkanki chrzęstnej i kostnej - analizować wyniki podstawowego badania krwi Wymagania ( R) - identyfikować na rycinach tkanki zwierzęce - wyjaśnić mechanizm skurczu mięśni - wyjaśnić dlaczego organizm jest otwartym układem fizycznym Wymagania dopełniajace ( D -wyjaśnić zwiazek budowy nabłonków z pełnionymi przez nie funkcjami - wyjaśnić mechanizm tworzenia limfy -wyjaśnić mechanizm przewodzenia impulsów nerwowych Wymagania ( R) -zilustrować za pomocą schematycznych rysunków cechy budowy poszczególnych tkanek zwierzecych - narysować graf ilustrujacy klasyfikację tkanek zwierzecych -zilustrować za pomocą schematycznych rysunków cechy budowy charakterystyczne dla tkanek zwierzęcych ( tkanki nabłonkowej, elementów morfotycznych krwi, tkanki mięśniowej, tkanki nerwowej) Wymagania ( R) -scharakteryzować cechy poszczególnych rodzajów tkanek zwierzecych - porównać budowę i funkcje tkanek zwierzęcych - klasyfikować tkanki wg kryterium budowy i /lub funkcji, - skonstruować model przestrzenny sarkomeru - przeprowadzić obserwację mikroskopową tkanek oraz narysować i opisać dostrzeżone szczegóły budowy - porównać budowę i funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych - zaprojektować schemat przedstawiający proces regeneracji kości po złamaniu Układ pokarmowy, przetwarzanie surowców energetycznych i budulcowych - wymienić strategie odżywiania w świecie istot żywych - wyliczyć główne składniki pokarmowe - wymienić rodzaje i zródła witamin -wymienić rodzaje i zródła makro-, mikro-, i ultraelementów - analizować informacje żywieniowe zawarte w tabelach i wykresach - ocenić konsekwencje zdrowotne niedoboru witamin - porównać budowę anatomiczną odcinków przewodu pokarmowego - porównać trawienie zewnętrzne i wewnętrzne -wymienić główne funkcje układu -wymienić narządy układu pokarmowego -rozpoznać narządy układu pokarmowego -nazwać odcinki układu pokarmowego - opisać rolę odcinków przewodu pokarmowego i gruczołów trawiennych - zdefiniować terminy: trawienie zewnętrzne i wewnętrzne, hydroliza - nazwać enzymy trawiące cukrowce, tłuszcze, białka i kwasy nukleinowe - wyjaśnić istotę trawienia -wymienić podstawowe rodzaje diet - wyliczyć błędy żywieniowe - omówić rolę diety w profilaktyce osteoporozy -umiejscowić odcinki układu pokarmowego -wyjaśnić funkcje układu -omówić przebieg trawienia pokarmu u - omówić regulującą rolę witamin - napisać schemat reakcji hydrolizy węglowodanów, tłuszczy i białek - wyjaśnić mechanizm działania enzymów trawiennych - opisać źródła pierwiastków cieżkich w przyrodzie i ich wpływ na zdrowie - analizować informacje żywieniowe zawarte w tabelach i wykresach - ocenić konsekwencje zdrowotne niedoboru witamin - ocenić rolę gruczołów trawiennych w procesie trawienia pokarmów - przewidywać negatywne skutki niedoboru lub nadmiaru składników odżywczych - ocenić wartość odżywczą własnych posiłków - przewidzieć skutki nadmiernego objadania się i odchudzania - uzasadnić zapotrzebowanie organizmu na wodę i składniki odżywcze -przewidzieć negatywne skutki niedoboru lub nadmiaru składników odżywczych -zilustrować za pomocą schematu słownego przebieg trawienia poszczególnych składników pokarmowych u - narysować schemat pokazujacy mechanizm regulacji pracy przewodu pokarmowego - ocenić znaczenie krążenia wrotnego - analizować przemiany składników pokarmowych w wątrobie - uzasadnić potrzebę indywidualnego doboru diety - ocenić skutki stosowania konserwantów żywności -uporządkować etapy trawienia pokarmu u -analizować przystosowania w budowie narzadów układu pokarmowego do pełnionej funkcji - analizować mechanizm powstawania ruchów perystaltycznych - zaplanować i wykonać doświadczenie ilustrujące przebieg trawienia skrobi i białka - dowieść związku pomiedzy trawieniem a metabolizmem

7 - klasyfikować składniki odżywcze pokarmów pod względem ich budowy chemicznej i roli biologicznej - wyjaśnić przystosowania przewodu pokarmowego do pobierania, trawienia i wchłaniania składników odżywczych wewnętrzne - porównać różne rodzaje diet - ocenić na podstawie etykiet stopień modyfikacji żywności Układ oddechowy wentylacja warunkująca oddychanie tlenowe -wymienić główne funkcje układu -wymienić narzady układu -rozpoznać narzady układu -nazwać odcinki układu - wyjaśnić istotę oddychania zewnętrznego i wewnętrznego - wyjaśnić związek pomiedzy odżywianiem i oddychaniem - wymienić choroby układu oddechowego oraz ich przyczyny - zmierzyć tętno spoczynkowe,czestość oddechów i pojemnośc wydychanego powietrza - uzasadnić szkodliwość palenia tytoniu -umiejscowić odcinki układu -wyjaśnić funkcje układu -omówić mechanizm wymiany gazowej transport gazów oddechowych u - omówić rolę ćwiczeń fizycznych w usprawnianiu wentylacji płuc - omówić cechy narzadów układu oddechowego umożliwiajace efektywną wymianę gazową Układ krążenia daleki transport i odporność ustrojowa -wymienić główne funkcje układu -wymienić elementy układu -rozpoznać elementy układu -nazwać elementy układu - omówić funkcje krwi oraz podstawowe grupy krwi - zdefiniować termin transfuzja - omówić przyczyny chorób serca i układu krążenia - omówić czynniki wpływajace na obniżenie sprawności krążenia krwi -wyjaśnić funkcje układu - wykazać różnice w budowie naczyń krwionośnych -omówić obieg krwi u -wyjaśnić istotę transfuzji - omówić profilaktykę układu krążenia -analizować wyniki podstawowych badań krwi -zdefiniować : odporność, antygen, przeciwciało, szczepionka - omówić główne strategie obronne organizmu - wyjaśnić mechanizm funkcjonowania odporności swoistej i nieswoistej organizmu - dobrać dawców i biorców krwi - omówić rolę ćwiczen fizycznych w usprawnianiu pracy serca - wyjaśnić wpływ wysiłku fizycznego na czestotliwość tętna - analizować przystosowania w budowie narzadów układu oddechowego do pełnionych funkcji - uzasadnić konieczność zachowania higieny układu oddechowego -zilustrować za pomoca schematu słownego przebieg wymiany gazowej u - analizować działanie układu oddechowego - okreslić ogólne zasady profilaktyki chorób układu oddechowego - uzasadnić potrzebe indywidualnego doboru ćwiczeń oddechowych -uzasadnić szkodliwość wpływu produktów reakcji katabolicznych na funkcjonowanie organizmu - zaproponować ćwiczenia usprawniajace pracę układu oddechowego -zmierzyć tętno i ciśnienie spoczynkowe oraz wysiłkowe - konstruować schemat graficzny małego i dużego obiegu krwi oraz krążenia wrotnego - analizować pracę serca - okreslić ogólne zasady profilaktyki chorób układu - charakteryzować organizację anatomiczną układu - określić rolę układu limfatycznego - porównać budowę i funkcje tetnic, żył i naczyń włosowatych -zilustrować za pomocą schematu słownego obieg krwi u -uzasadnić konieczność zachowania higieny układu - uzasadnić szkodliwy wpływ palenia papierosów - analizować mechanizm reakcji antygen - przeciwciało - porównać rodzaje naczyń krwionośnych - analizować współdziałanie układu krążenia i limfatycznego - ocenić role krążenia wrotnego - analizować mechanizm automatyzmu pracy serca -analizować mechanizm krzepnięcia krwi - porównać mechanizm odporności humoralnej i komórkowej oraz naturalnej i sztucznej

8 -wyjaśnić podstawowe zasady transfuzji krwi - wyjaśnić przebieg krzepnięcia krwi i istotę konfliktu serologicznego - omówić najważniejsze osiagnięcia w diagnozowaniu oraz leczeniu chorób układu -omówić ogólną budowę przeciwciała -wyjaśnić sposoby uzyskiwania odporności sztucznej - omówić cechy narzadów układu umożliwiajace efektywny transport wewnatrzustrojowy - omówić mechanizm odrzucania przeszczepu -uzasadnić wpływ wirusa HIV na funkcjonowanie układu odpornościowego - analizować mechanizm przebiegu reakcji uczuleniowej -wyjaśnić sposoby uzyskiwania odporności sztucznej -zilustrować za pomocą schematu słownego pracę serca u -analizować przystosowania w budowie układu do pełnionej funkcji -dowieść współdziałanie układu krążenia,limfatycznego, - charakteryzować grupy krwi pod względem zawartych w nich czynników grupowych i antygenów - analizować mechanizm rozwoju choroby nadciśnieniowej, miażdżycy naczyń krwionośnych i zawału serca Układ wydalniczy utrzymywanie równowagi wodno- mineralnej i wydalanie - zdefiniować pojęcia: wydalanie, osmoza - wymienić zródła i rodzaje azotowych produktów przemiany materii - omówić budowę nefronu -wymienić główne funkcje układu -wymienić elementy układu -rozpoznać elementy układu -nazwać elementy układu -wyjaśnić funkcje układu -omówić powstawanie moczu u -wyjaśnić istotę dializy - omówić profilaktykę układu wydalniczego -analizować wyniki podstawowych badań moczu u - zapisać reakcje syntezy mocznika -wyjaśnić termin dializa i określić warunki jej przeprowadzenia - opisać zasadę pracy urzadzenia dializujacego - wnioskować o stanie zdrowia na podstawie wyników analizy moczu - wyjaśnić związek pomiedzy środowiskiem życia organizmu, dostępnością wody a rodzajem wydalanego azotowego produktu przemiany materii Układ rozrodczy i jego funkcje - porównać skład chemiczny moczu pierwotnego i ostatecznego - analizować etapy powstawania moczu ostatecznego -zilustrować za pomoca schematu słownego mechanizm powstawania moczu u -analizować przystosowania w budowie układu do pełnionej funkcji -dowieść współdziałanie układu krążenia,limfatycznego, wydalniczego - dowieść zależność między środowiskiem życia organizmu a gospodarką wodnomineralną - zdefiniować terminy: gonady, gamety -wymienić główne funkcje układu -wymienić elementy układu - analizować przystosowania w budowie narzadów układu do pełnionych funkcji -rozpoznać elementy układu -nazwać elementy układu -zdefiniować: żyworodność,zaplemnienie, zapłodnienie, embrion, zarodek, płód - omówić etapy rozwoju pre- i postembrionalnego - wymienić fazy porodu i omówic jego przebieg, omówić czynniki powodujace niepłodność u mężczyzn i kobiet -wyjaśnić funkcje układu -wyliczyć etapy w biologii rozwoju, omówić przebieg rozwoju - analizować i przedstawić graficznie przebieg gametogenezy - uzasadnić konieczność zachowania higieny układu rozrodczego i ciąży - zilustrować rysunkiem miejsce rozwoju zarodka z uwzględnieniem łożyska - okreslić ogólne zasady profilaktyki chorób układu rozrodczego - uzasadnić znaczenie przystosowawcze zróżnicowanej budowy plemników i komórek jajowych -porównać rozmnażanie płciowe i bezpłciowe -analizować przystosowania w budowie układu do pełnionej funkcji - uzasadnić znaczenie różnic w budowie

9 zarodkowego i płodowego -określić rolę łożyska - omówić etapy życia pozapłodowego, wyjaśnić fizjologiczne podłoże zapłodnienia - wymienic I-, II-,III rzędowe cechy płciowe, wyjaśnić istotę bruzdkowania, gastrulacji, organogenezy wyjaśnić istotę spermatogenezy i oogenezy Układ ruchu przemieszczanie się -wymienić główne funkcje układu -wymienić elementy układu -rozpoznać elementy układu oraz rodzaje połączeń kości -nazwać elementy układu -wymienić rodzaje połączeń kości - opisać budowę i wymienić funkcje stawu -wyjaśnić funkcje układu kostnego i mięśniowego, znaczenie aktywności ruchowej u - omówić budowę mięśnia szkieletowego - wyjaśnić na czym polega antagonizm pracy mięśni szkieletowych -omówić profilaktykę chorób układu ruchu - omówić cechy narzadów układu kostnego umożliwiajace realizację funkcji ruchowej - omówić główne grupy mięśni - wyjaśnić istotę skurczu mięśnia wymagania dopełniajace ( D - rozpoznać w atlasach anatomicznych podstawowe mięśnie szyi, tułowia i kończyn Układy kontrolne reagowanie oraz koordynowanie funkcji życiowych - zdefiniować: bodziec, receptor, narząd zmysłu, pobudliwość, neuron, synapsa, odruch, odruch bezwarunkowy, odruch warunkowy,łuk odruchowy,hormon, gruczoł dokrewny, - wyjaśnić budowę i funkcje oka i ucha -wymienić główne funkcje układu nerwowego i hormonalnego -wymienić elementy układu nerwowego i hormonalnego -rozpoznać elementy układu nerwowego i hormonalnego -nazwać elementy układu nerwowego i hormonalnego -wyjaśnić funkcje układu nerwowego i hormonalnego -wyjaśnić budowę oka i ucha jako narzadu zmysłu -wyjaśnić istotę przewodnictwa nerwowego, istotę regulacji hormonalnej -omówić rolę przysadki mózgowej -omówić budowę mózgu -wyjaśnić istotę zapamiętywania -wyjaśnić mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego - omówić fazy snu - wyjaśnić znaczenie snu - wyjaśnić rolę poszczególnych elementów oka w wytwarzaniu obrazów - wyjaśnić rolę poszczególnych elementów ucha w odbieraniu dźwięków wymagania dopełniajace ( D) - omówić rodzaje i funkcje opon gamet u - analizować mechanizm regulacji wzrostu oraz metabolizmu w różnych okresach rozwojowych - scharakteryzować ruch jako przejaw życia - narysować schemat budowy stawu -zilustrować za pomoca schematu mechanizm skurczu sarkomeru u - analizować fizjologiczne podłoże zmęczenia mięśni - klasyfikować mięśnie wg różnych kryteriów podziału - charakteryzować etapy rozwoju sprawności ruchowej - analizować mechanizm skurczu sarkomeru wymagania dopełniajace ( D) -analizować przystosowania w budowie układu do pełnionej funkcji -dowieść współdziałanie układu szkieletowego, mięśniowego i nerwowego w koordynacji ruchowej u - klasyfikować receptory i bodźce - analizować budowę oka i ucha jako narzadów zmysłu -narysować budowe neuronu - narysować prosty łuk odruchowy - przedstawić rysunkiem istotę głównych wad wzroku u i ich korektę - analizować przebieg rozwoju emocjonalnego -zilustrować za pomocą schematycznych rysunków mechanizm przewodzenia impulsu nerwowego, mechanizm powstawania wrażenia słuchowego u -analizować powiazania anatomiczne i funkcjonalne miedzy układem nerwowym i hormonalnym -ocenić wpływ hormonów na homeostazę organizmu -przewidzieć konsekwencje nad czynności i niedoczynnosci gruczołów układu hormonalnego -porównać mechanizm działania hormonów peptydowych i i sterydowych - ocenić wpływ stresu na organizm

10 mózgowych -wyjaśnić związek miedzy stopniem rozwoju układu nerwowego a rozwojem intelektualnym i emocjonalnym Powłoka wspólna ciała - definiować terminy: stałocieplność, zmiennocieplność, termoregulacja -wymienić główne funkcje skóry - wymienić wytwory naskórka -rozpoznać elementy budowy powłoki skórnej - wymienić przykłady zwierzat zmiennocieplnych i stałocieplnych - wyjaśnić na czym polega ochronna, czuciowa, wydalnicza i termoregulacyjna funkcja skóry - omówić rodzaje gruczołów skórnych - uzasadnić potrzebę przestrzegania podstawowych zasad higieny skóry -narysować budowę skóry - analizować budowę skóry pod kątem przystosowań do pełnionych funkcji -scharakteryzować budowę skóry - analizować współdziałanie układów odpowiedzialnych za stałocieplność - ocenić udział skóry w termoregulacji Organizmu, znaczenie funkcji termoregulacyjnej i czuciowej skóry Od stanu zdrowia i choroby - definiować terminy: zdrowie, choroba, profilaktyka, alergen, alergia - wymienić czynniki chorobotwórcze - wymienić przykłady chorób cywilizacyjnych, przyczyny chorób cywilizacyjnych - wymienić przykłady alergenów -wyjaśnić istotę choroby: inwazyjnej, zakaźnej, zaraźliwej wyjaśnić pojęcia: epidemia, pandemia - omówić najczęstsze przyczyny zgonów w Polsce i w wybranych krajach Europy - omówić mechanizm reakcji alergicznej -omówić mechanizm wstrząsu anafilaktycznego - sklasyfikować czynniki chorobotwórcze i choroby występujace u - zanalizować wykres np. śmiertelność w wyniku niektórych chorób w wybranych krajach - porównać i uzasadnić przyczyny zróżnicowania chorób będących powodem zgonów w krajach ubogich i cywilizacyjnie rozwiniętych -scharakteryzować sposoby uniknięcia reakcji uczuleniowych -analizować wyniki komunikatów i prognoz dotyczących okresu pylenia Choroby. Choroby nowotworowe i profilaktyka. Wymagania konieczne -wymienić czynniki wywołujace nowotwory - czynniki mutagenne i kancerogenne - wyjaśnić istotę nowotworu złośliwego i niezłośliwego -wymienić przykłady chorób nowotworowych, mechanizm transformacji nowotworowej - podać symptomy świadczące o chorobie nowotworowej - omówić zasady profilaktyki chorób nowotworowych - omówić znaczenie terapii genowej w leczeniu chorób nowotworowych Choroby zakaźne. Choroby inwazyjne. Wymagania konieczne - wymienić choroby wywoływane przez wirusy, choroby wywoływane przez bakterie - wymienić źródła i drogi zakażenia wirusami, bakteriami i grzybami - wymienić pasożyty najczęściej wywołujące choroby u Wymagania konieczne - zanalizować skład chemicznego dymu papierosowego pod kątem koncentracji kancerogennych czynników chemicznych - klasyfikować choroby nowotworowe -analizować dane statystyczne dotyczące dynamiki zachorowań na choroby nowotworowe w Polsce i na świecie - scharakteryzować sposoby leczenie chorób Nowotworowych, wykazać zwiazek miedzy stanem środowiska, genetyczną skłonnością i ryzykiem wystąpienia choroby nowotworowej - udowodnić, że choroby nowotworowe należą do grupy chorób cywilizacyjnych Wymagania konieczne -zaproponować działania profilaktyczne ograniczajace występowanie chorób wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych - rozpoznać pasożyty najczęściej wywołujace choroby u - przedstawić schemat cyklu rozwojowego

11 -wyjaśnić mechanizm infekcji wirusowej, infekcji bakteryjnej -wyjaśnić mechanizm infekcji grzybiczych -omówić choroby bakteryjne( dur plamisty, choroby weneryczne, płonica, zgorzel, tężec,błonica) - omówić cykl rozwojowy wybranych Pasożytów, przyczyny i skutki wybranych inwazji pasożytniczych ( toksoplazmoza, rzęsistkowica, pełzakowica, malaria, robaczyca, świerzb) - omówic objawy zakażenia robakami -scharakteryzowac typy żółtaczek -omówić działanie antybiotyków oraz negatywne skutki ich nadużywania wirusa HIV, pierwotne i wtórne objawy zakażenia wirusem HIV - porównać przebieg rozwoju wybranych pasożytów - analizować patogenne oddziaływanie pierwotniaków, robaków i stawonogów na organizm -przedstawić za pomocą rysunku cechy budowy wirusa HIV i dokonać analizy budowy -porównać przebieg infekcji wirusowej, bakteryjnej i grzybiczej - wyjaśnić mechanizm ograniczonego oddziaływania antybiotyków na drobnoustroje - zaproponować sposoby ograniczenia zapadalności na choroby zakaźne - ocenić i przewidzieć konsekwencje rozwoju wybranych chorób zakaźnych Niektóre trucizny i środki psychoaktywne oraz ich wpływ na Wymagania konieczne - definiować terminy : trucizna, toksyna, toksyczność, dioksyna -sklasyfikować trucizny w ujeciu różnych kryteriów - wymienić podstawowe objawy zatrucia - omówić przyczyny uzależnienia od alkoholu i narkotyków -omówić występowanie i objawy zatrucia toksycznymi substancjami pochodzenia roślinnego - omówić skutki nadużywania leków nasennych i uspokajających - wyjasnić mechanizm powstawania uzależnienia i nałogu - rozróżnić gatunki trujących roślin i grzybów -wykazać znaczenie psychoterapii w walce z uzależnieniami -omówić sposoby radzenia sobie z negatywnymi emocjami i reakcjami Wymagania konieczne - klasyfikować środki uzależniajace - określić ogólne zasady przechowywania trucizn - zanalizować skutki działania i przedawkowania alkoholu, narkotyków, leków psychotropowych - zanalizować wpływ substancji toksycznych na funkcjonowanie organizmu - przewidzieć konsekwencje kontaktu z truciznami - scharakteryzować typowe trucizny wytwarzane przez organizmy i występujace w środowisku -udowodnić szkodliwości oddziaływania różnych środków psychoaktywnych na funkcjonowanie układu nerwowego i innych układów oraz na zachowanie -udowodnić społeczne skutki uzależnień fizycznych i psychicznych Klasa I i II zakres rozszerzony Hasła programowe I. Komórki i zachodzace w nich procesy - Badania komórek - Komórka jako podstawowa jednostka budulcowa organizmów - Metabolizm II. Struktura i funkcjonowanie organizmów ze szczególnym uwzględnieniem III. Człowiek stan zdrowia i choroby Ogólne ukierunkowanie na znajomość czasowników operacyjnych określających przykładowe wymagania programowe na poszczególne oceny

12 Klasa I i II zakres rozszerzony Dział programowy Poziom wiadomości Poziom umiejętności Komórki i zachodzące w nich procesy Badania komórek. Biofizyczne i biochemiczne metody badania komórek - wymienić podstawowe metody badań molekularnych komórek - omówić podstawowe metody badań molekularnych -omówić budowę mikroskopu świetlnego Rozszerzone ( R) -wymienić i omówić najważniejsze elementy mikroskopu elektronowego Dopełniajace (D ) -omówić techniki sporzadzania preparatów mikroskopii elektronowej -uzasadnia potrzebę prowadzenia badań na poziomie molekularnym -przeprowadzić obserwację mikroskopową - przygotować świeży preparat mikroskopowy - wykonać i opisać rysunek spod mikroskopu Rozszerzone ( R) - zanalizować i porównać przykłady biofizycznych i biochemicznych metod badań cytologicznych - porównać zasadę działania mikroskopu świetlnego i elektronowego Dopełniajace (D ) -narysować schemat biegu strumienia elektronów w mikroskopie elektronowym Organiczne i nieorganiczne składniki komórki -wymienić nazwy podstawowych składników chemicznych komórki -wymienić pierwiastki budujące związki organiczne -wymienić pierwiastki zaliczane do tzw. biogenów -określić rolę poszczególnych zwiazków występujących w komórce -zdefiniować pojęcie: denaturacja, koagulacja,peptyzacja -wymienić funkcje białek, cukrów i tłuszczy - wymienić przyczyny denaturacji białek -omówić rolę pierwiastków ( biogenów, makro-mikroelementów ) związków nieorganicznych i organicznych -wyjaśnić budowę cząsteczki wody - omówić budowę chemiczną czasteczek: białka, cukru prostego, aminokwasu, tłuszczu właściwego i złożonego ( fosfolipidu) - omówić biologiczną rolę wody -omówić biologiczną funkcję białek -omówić funkcję cukrów -omówić funkcję tłuszczów - wymienić po kilka najbardziej istotnych biologicznie właściwosci białek, cukrów, tłuszczów Rozszerzone ( R) - omówić budowę wody jako dipolu - omówić rolę zwiazków organicznych Dopełniajace (D ) - wykazać zależność między budową a funkcją poszczególnych rodzajów związków organicznych Dopełniajace (D ) -zaplanować doświadczenie wykazujace rolę pierwiastków w odżywaniu roślin -analizować dane liczbowe lub wykresy ilościowego i jakościowego udziału chemicznych składników komórek lub -zapisać ogólny wzór cukru prostego, aminokwasu, nukleotydu -zaproponować proste doświadczenia pozwalające określić % zawartość wody w organach roślin /organizmach roślinnych -analizować wpływ właściwości fizycznych i chemicznych wody na funkcje pełnione w komórce -zaplanować doświadczenia na badania wpływu makro mikroelementów na wzrost i rozwój roślin - analizuje wykresy i diagramy ilościowego i jakościowego składu pierwiastkowego organizmu i skorupy ziemskiej -określić przynależnośc danego związku do odpowiedniej grupy - wskazać typy wiązań chemicznych ( peptydowe,glikozydowe, estrowe) -napisać wzory sumaryczne podstawowych cukrów - klasyfikować poszczególne grupy związków organicznych w oparciu o ustalone kryteria - zanalizować mechanizm denaturacji białek Rozszerzone ( R) -przedstawić klasyfikację zwiazków organicznych w oparciu o różne kryteria -zapisać reakcje ogólną otrzymywania cząsteczki dwucukru, dwupeptydu, tłuszczu prostego -zapisać za pomocą symboli wiazanie; glikozydowe,estrowe, peptydowe -scharakteryzować właściwości cukrów, białek,tłuszczowców - posługiwać się wzorami chemicznymi do przedstawienia hydrolizy i polikondensacji oraz przy omawianiu budowy chemicznej zw. organicznych występujacych w komórce -scharakteryzować struktury II, III, IV

13 organizmów -zaproponować i przeprowadzić doświadczenie pozwalajace wykryć w materiale biologicznym : glikozę, skrobię, białko, tłuszcz rzędową białek -wykazać zależność między budową związków organicznych a ich funkcją -omówić czynniki denaturacji białek -porównać budowę poszczególnych związków organicznych Komórka jako podstawowa jednostka budulcowa organizmów -zdefiniować pojęcie komórka, komórka prokariotyczna, eukariotyczna - wymienić składniki budujace błony -przedstawić skład chemiczny soku komórkowego - wymienić organella komórkowe komórki eukariotycznej zwierzęcej i roślinnej -wymienić funkcje poszczególnych organelli -wymienić funkcje błony komórkowej -przedstawić skład chemiczny błon biologicznych -przedstawić skład chemiczny ściany komórkowej -wyjaśnić znaczenie systemu błon wewnętrznych dla metabolizmu komórki -omówić budowę ściany komórkowej -przedstawić właściwości cytoplazmy -omówić budowę poszczególnych rodzajów plastydów - omówić budowę mitochondrium -omówić funkcję poszczególnych rodzajów plastydów -omówić funkcje jądra komórkowego - wyjaśnić rolę rybosomów w metaboliźmie komórkowym - omówić cechy budowy komórki eukariotycznej zwierzęcej i roślinnej -wyjaśnić istotę mitozy i mejozy -omówić przebieg mitozy i mejozy Wymagania rozszerzone (R ) - omówić budowę błony komórkowej w ujęciu modelu płynnej mozaiki - omówić przebieg mitozy - omówić przebieg mejozy Wymagania ( D) - udowodnić, ze cytoplazma jest układem koloidalnym - porównac budowę komórki eukariotycznej zwierzecej i eukariotycznej roślinnej; komórki prokariotycznej i eukariotycznej stosując odpowiednie kryteria do przeprowadzania prawidłowej analizy porównawczej - udowodnić zależność pomiędzy budową błon biologicznych a ich funkcjami - ocenić biologiczne znaczenie ciagłości błon wewnątrzkomórkowych - udowodnić półautonomiczność chloroplastów i mitochondrium - uzasadnić związek liczby mitochondrium z aktywnoscią metaboliczną komórek -porównać mitozę i mejozę w oparciu o ustalone kryteria - rozpoznać organella komórkowe komórki eukariotycznej zwierzecej i roślinnej - wykonać schematyczne rysunki przedstawiające budowę: błony komórkowej ( model płynnej mozaiki), siateczki śródplazmatycznej, mitochondrium, chloroplastu, jądra komórkowego - wymienić rodzaje transportu przez błony komórkowe -nazwać rozpoznane organella komórkowe -podkreślić cechy budowy komórki eukariotycznej zwierzęcej i roślinnej -wymienić rodzaje ścian komórkowych -wymienić funkcje ściany komórkowej - wymienić rodzaje ruchów cytoplazmy - wymienić skład soku wakuolarnego -wymienić funkcje wakuoli -wymienić organella półautonomiczne -wymienić rodzaje plastydów -wymienić funkcje jadra komórkowego -wymienić elementy budowy jadra komórkowego -zdefiniować pojęcia: cykl komórkowy, chromatyna, chromosom,. kariokineza, cytokineza, mitoza, mejoza -wymienić rodzaje kariokinezy -zanalizować model płynnej mozaiki -porównać budowę błony komórkowej i błon wewnetrznych -porównać właściwosci błony komórkowej i błon wewnetrznych -porównać funkcje błony komórkowej i błon wewnętrznych - zaproponować proste doświadczenie umożliwiajace obserwacje ruchów cytoplazmy -scharakteryzować poszczególne rodzaje ruchów cytoplazmy -zanalizować budowę i funkcje cytoplazmy podstawowej -zanalizować budowę i funkcje cytoszkieletu - porównać budowę chloroplastu i mitochondrium - porównać system wakuolarny komórek roślinnych i zwierzęcych - zanalizować organizację budowy i skład chemiczny jądra komórkowego -odróżnić na rysunkach lub schematach kształty podstawowych komórek roślinnych - dobierać funkcje do poszczególnych organelli komórkowych komórki eukariotycznej zwierzęcej - narysować cechy budowy komórki eukariotycznej zwierzęcej i roślinnej - określić cechy budowy komórki eukariotycznej zwierzęcej i roślinnej -porównać funkcje błony komórkowej i błon wewnętrznych -wykazac zależność między budową a funkcją poszczególnych organelli Wymagania rozszerzone (R )

14 - przedstawić za pomocą schematycznego rysunku budowę błony komórkowej -porównać poszczególne rodzaje transportu przez błony komórkowe - porównać budowę wici i rzęski -zanalizować rolę centrosomu i centroli w organizacji cytoszkieletu i wrzeciona kariokinetycznego -scharakteryzować cechy budowy komórki eukariotycznejj zwierzęcej i roślinnej -zaplanować i przeprowadzić proste doświadczenia obserwacji zjawisk plazmolizy i deplazmolizy - zanalizować wpływ roztworów izo, hiper i hipotonicznych na komórkę -scharakteryzować diagram lub wykres cyklu komórkowego - zanalizować przemiany chromatyny w cyklu życiowym komórki - scharakteryzować mitozę i mejozę -narysować diagram lub wykres cyklu komórkowego -narysować za pomoca schematycznych rysunków przebieg mitozy i mejozy Metabolizm komórkowy Podstawy katalizy enzymatycznej: budowa enzymów, klasyfikacja, rola. Metabolizm na poziomie komórki: fotosynteza,chemosynteza,oddychanie komórkowe tlenowe i beztlenowe -zdefiniować pojęcie; enzym,apoenzym, koenzym, grupa prostetyczna, metabolizm anabolizm, katabolizm, substrat, produkt - wymienić elementy składowe enzymu -zdefiniować pojęcie: fotosynteza, chemosynteza, wymienić etapy fotosyntezy -wymienić substraty i produkty fotosyntezy -wskazać miejsce przebiegu fotosyntezy -wymienić warunki niezbędne do fotosyntezy -zdefiniować: pojęcie oddychanie wewnatrzkomórkowe -wymienić rodzaje oddychania -wymienić substraty i produkty oddychania tlenowego -zdefiniować pojęcia: fosforylacja -wymienić rodzaje fosforylacji - podać rolę ATP - omówić budowę chemiczną enzymów -określić rolę komponentów enzymu - wyjaśnić rolę enzymu -wyjaśnić istotę katalizy enzymatycznej -zdefiniować pojęcie: fotoautotrofizm, chemoautotrofizm - zlokalizować miejsce przebiegu faz fotosyntezy - wymienić rodzaje barwników czynnych w procesie fotosyntezy - omówić budowę chlorofilu - wyjaśnić istotę chemosyntezy -wymienić organizmy zdolne do chemosyntezy -wyjaśnić, że fotosynteza jest procesem anabolicznym -wyjaśnić istotę fotosyntezy -omówić biologiczne znaczenie fotosyntezy -zapisać przy pomocy równań ogólnych reakcje syntezy i rozkładu, reakcje fotosyntezy, reakcje oddychania Wymaganie podstawowe ( P) -przedstawić schematycznie działanie enzymu, narysować model budowy enzymu - porównać wielkość energii aktywacji w reakcjach katalizowanych i niekatalizowanych -porównać potrzeby pokarmowe autotrofów i heterotrofów, zanalizować wykres widma absorpcyjnego chlorofilu - porównać zysk energetyczny w oddychaniu tlenowym i beztlenowym - przedstawić za pomocą schematycznego zapisu budowę ATP, wykazac różnice pomiedzy różnymi rodzajami fosforylacji Wymagania rozszerzone ( R) - porównać typy reakcji katalizowanych przez enzymy omawianych klas - uzasadnić słuszność stwierdzenia jeden enzym jedna reakcja metaboliczna -zanalizować zmiany poziomu energetycznego substancji w procesach anabolicznych i katabolicznych - scharakteryzować fosforylację fotosyntetyczną, schematy fazy jasnej i ciemnościowej fotosyntezy - wykazać różnice w budowie poszczególnych rodzajów barwników - zanalizować wpływ czynników wewnętrznych i zewnetrznych na przebieg fotosyntezy -zanalizować przebieg oddychania tlenowego i beztlenowego - zapisać przykłady różnych reakcji fermentacji

15 -wyjaśnić, że oddychanie jest procesem katabolicznym -wymienić etapy oddychania komórkowego tlenowego -wymienić rodzaje fermentacji - wykazać różnice pomiedzy różnymi rodzajami fosforylacji, - wyjaśnić rolę ATP Wymagania rozszerzone ( R ) -omówić typy reakcji katalizowanych przez enzymy omawianych klas -scharakteryzować wpływ czynników na przebieg reakcji enzymatycznej - przedstawić budowę chlorofilu - omówić budowę fotosystemów u roslin wyższych - omówić procesy zwiazane z fazą jasną i ciemnościową fotosyntezy -omówić procesy zwiazane z poszczególnymi etapami oddychania -przedstawić losy kwasu mlekowego powstajacego w mięśniach -omówić istotę przemian w poszczególnych etapach oddychania komórkowego -omówić funkcjonowanie przenośników w fazie jasnej fotosyntezy -omówić funkcjonowanie przenośników łańcucha oddechowego -porównać fotosyntezę i oddychanie - zanalizować schematy przemian tłuszczowców, przemian aminokwasów -analizować mechanizm katalizy enzymatycznej -porównać oddychanie tlenowe i beztlenowe -porównać fosforlację fotosyntetyczną i oksydacyjną - porównać fotosyntezę i oddychanie -zaprojektować i przeprowadzić doświadczenie wykazujace wpływ wybranych czynników zewnętrznych na intensywność fotosyntezy -zaprojektować i przeprowadzić doświadczenie pozwalajace na wykrycie wydzielającego się podczas oddychania dwutlenku wegla, udowodnić współzależność przemian metabolicznych - udowodnić kluczową rolę acetylo- Co A w przemianach metabolicznych Struktura i funkcjonowanie organizmów ze szczególnym uwzględnieniem. Potrzeby pokarmowe autotrofów i heterotrofów oraz potrzeby pokarmowe rola poszczególnych składników; diety rodzaje, skutki; piramida żywieniowa -zdefiniować pojecia: autotrofy, heterotrofy,autorfofizm, heterotrofizm - wskazać źródła energii dla organizmu samożywnego, organizmu cudzożywnego, wymienić związki stanowiace pokarm autotrofów, heterotrofów -wymienić kilka witamin rozpuszczalnych w wodzie i c kilka witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, wymienić główne źródła witamin rozpuszczalnych w wodzie -wymienić główne źródła witamin rozpuszczalnych w tłuszczach - zdefiniować pojęcie dieta, dieta zrównoważona, anoreksja, bulimia, osteoporoza, -wymienić podstawowe błędy w żywieniu -wymienić źródła węgla i azotu dla organizmów, źródła makro i mikroelementów dla -określić znaczenie wybranych makroelementów wyjaśnić rolę poszczególnych grup zwiazków organicznych ( białek, tłuszczów...) -wyjaśnić rolę kilku witamin rozpuszczalnych w wodzie, kilku witamin rozpuszczalnych w tłuszczach -wyjaśnić istotę odżywiania - wyjaśnić na czym polega dieta zrównoważona Wymagania rozszerzone ( R) - omówić zródła makro i mikroelementów dla - wykazać znaczenie wybranych makroelementów, mikroelementów i ultraelementów omówić rolę poszczególnych grup Wym agania konieczne ( K) - narysować piramidę żywienia - omówić regulacyjną rolę witamin -uzasadnić zapotrzebowanie organizmów na wodę i składniki odżywcze - porównać różne rodzaje diet - analizować informacje żywieniowe zawarte w tabelach lub na wykresach Wymagania rozszerzone ( R) - klasyfikować składniki odżywcze pokarmów pod względem ich budowy chemicznej i roli biologicznej - przewidzieć negatywne skutki braku lub nadmiaru składników odżywczych - analizować zwiazek pomiedzy utlenieniem składników organicznych a wartością energetyczną posiłków - zaplanować dzienny jadłospis uwzględniający normy żywienia dla różnych grup uzasadnić potrzebę indywidualnego doboru składników diety -ocenić skutki stosowania wybranych konserwantów żywności

16 związków organicznych ( białek, tłuszczów...) -wykazać rolę witamin rozpuszczalnych w wodzie i tłuszczach - omówić konsekwencje zaniedbań wynikające z nieprawidłowego przechowywania żywności Budowa i czynności układu pokarmowego -zdefiniować pojęcie : trawienie - wymienić rodzaje trawienia pokarmu -wymienić główne funkcje układu pokarmowego -wymienić narządy układu pokarmowego - podać funkcje poszczególnych odcinków układu pokarmowego -wyjaśnić funkcje układu pokarmowego - wyjaśnić istotę obróbki mechanicznej pokarmu, istotę trawienia chemicznego pokarmu - podać miejsce przebiegu trawienia pokarmu u -omówić ogólny przebieg trawienia pokarmu u - omówić mechanizm wchłaniania produktów trawienia -omówić podłoże regulacji układu pokarmowego - omówić rolę gruczołów trawiennych w procesie trawienia -rozpoznać na rysunku poszczególne elementy budowy układu pokarmowego -podać nazwy rozpoznanych narzadów układu pokarmowego -przypisać funkcje rozpoznanym narzadom układu pokarmowego - wykazać zależność miedzy budową a funkcją poszczególnych odcinków układu pokarmowego -zilustrować za pomoca schematu słownego przebieg trawienia poszczególnych składników pokarmowych u -uporzadkować etapy trawienia pokarmu u -analizować przystosowania w budowie narządów układu pokarmowego do pełnionej funkcji -udowodnić, że wątroba to centrum przemian metabolicznych organizmu Odżywianie się mineralne i gospodarka wodna roślin. Dodatkowo transport asymilatów i innych substancji organicznych w roślinie -wymienić rodzaje wody występujacej w glebie -zdefiniować pojęcia; gospodarka wodna roślin, gospodarka mineralna roślin, bilans wodny, bilans zrównoważony, parcie korzeniowe, transpiracja,transport aktywny, transport bierny, siła ssaca, potencjał wodny, ciśnienie turgorowe, ciśnienie osmotyczne, osmoza, dyfuzja, pęcznienie, transpiracja, wymienić rodzaje transpiracji -wyjaśnić mechanizm pobierania transportu wody u roślin -wyjaśnić mechanizm pasywnego pobierania i transportu wody u roślin -wyjaśnić mechanizm aktywnego pobierania i transportu wody u roślin - wyjaśnić istotę bilansu wodnego u roślin Wymagania rozszerzone ( R) -omówić czynniki wpływajace na szybkość pobierania i transport wody przez roślinę -omówić czynniki wpływajace na intensywność transpiracji - omówić zjawisko suszy fizjologicznej - omówić mechanizm działania aparatu szparkowego -wskazać drogi i kierunek przewodzenia wody i asymilatów w roślinie - zaprojektować i przeprowadzić proste doświadczenie dotyczace zjawiska osmozy wykorzystujace dostępny materiał biologiczny (ziemniak burak) - zaprojektować i przeprowadzić proste doświadczenie obrazujace kierunek przepływu wody w roślinie Wymagania rozszerzone ( R) -scharakteryzować przystosowania w budowie korzenia do pobierania i przewodzenia wody w roślinie -porównać mechanizm pasywny i mechanizm aktywny pobierania i przewodzenia wody w roślinie -porównać poszczególne rodzaje bilansu wodnego u roślin -zanalizować przystosowania ekologiczne roślin do mechanizmu pobierania, transportu wody u roślin i gospodarki wodnej Wymiana gazowa wentylacja warunkujaca oddychanie tlenowe -wymienić główne funkcje układu oddechowego -wymienić poszczególne odcinki układu -rozpoznać na rysunku poszczególne elementy budowy układu oddechowego, podać nazwy rozpoznanych

17 oddechowego - wymienić role poszczególnych odcinków układu oddechowego - wymienić choroby układu oddechowego -wyjaśnić funkcje układu -omówić mechanizm wymiany gazowej i transport gazów oddechowych u -podać czynniki środowiskowe majace ujemny wpływ na pracę układu oddechowego Wymagania rozszerzone ( R) - omówić transport gazów oddechowych - omówić przyczyny i skutki niedotlenienia organizmu odcinków układu oddechowego, - wykazać zależność miedzy budową a funkcją poszczególnych odcinków układu oddechowego -zilustrować za pomocą schematu słownego przebieg wymiany gazowej u - zanalizować diagramy słupkowe składu powietrza wdychanego i wydychanego, pojemność płuc u Wymagania rozszerzone ( R) - zanalizować działanie ośrodka oddechowego - uzasadnić szkodliwość wpływu produktów reakcji katabolicznych na funkcjonowanie organizmu Daleki transport i odporność ustrojowa. Budowa i czynnosci układu krążenia krwi oraz układu limfatycznego -wymienić główne funkcje układu krążenia i układu limfatycznego -wymienić elementy układu, funkcje układu krażenia i układu limfatycznego - wymienić rodzaje naczyń krwionośnych -wymienić płyny ustrojowe -wymienić składniki krwi -wymienić podstawowe funkcje krwi -wymienić grupy krwi u -wymienić najcześciej występujace choroby układu krążenia u -wymienić przyczyny powstawania chorób układu krążenia u -zdefiniować : odporność, antygen, przeciwciało, szczepionka, transfuzja, odporność sztuczna, naturalna, -wyjaśnić funkcje układu główne funkcje układu krążenia i układu limfatycznego - wykazać różnice w budowie naczyń krwionośnych -omówić kierunek przepływu krwi w dużym i małym krwiobiegu u - wyjaśnić automatyzm pracy serca -omówić pracę serca -poszczególnych elementów morfotycznych krwi, funkcje poszczególnych elementów morfotycznych krwi - wyjaśnić istotę krzepnięcia krwi -wyjaśnić istotę transfuzji - omówić profilaktykę układu krążenia -analizować wyniki podstawowych badań krwi -wyjaśnić mechanizm odporności swoistej i nieswoistej organizmu - wyjaśnić różnice miedzy szczepionką a surowicą -wyjaśnić mechanizm reakcji antygen - przeciwciało wyjaśnić istotę miażdżycy, zawału serca i nadciśnienia -omówić mechanizm krzepnięcia krwi -omówić podstawowe zasady transfuzji krwi - omówić mechanizm naturalnej i sztucznej odporności - omówić mechanizm odporności komórkowej, odporności humoralnej - omówić podłoże konfliktu serologicznego - omówić mechanizm odrzutu przeszczepu -omówić główne rodzaje przeszczepów - przygotować referat nt medycyna -rozpoznać elementy układu krążenia i układu limfatycznego -nazwać elementy krążenia i układu limfatycznego - rozpoznać na rysunkach poszczególne rodzaje naczyn krwionośnych, przedstawić za pomocą schematycznych rysunków budowę poszczególnych rodzajów naczyń krwionośnych - rozpoznać na rysunkach elementy morfologiczne krwi -przedstawić za pomocą schematycznych rysunków cechy budowy poszczególnych naczyń krwionośnych - porównać budowę naczyń krwionośnych -zilustrować za pomocą schematu słownego obieg krwi u -wykazac zależność miedzy funkcją, budową i właściwościami poszczególnych elementów morfotycznych krwi -porównać funkcje krwi i limfy -zanalizować wyniki badania krwi - scharakteryzować sposoby uzyskiwania odporności sztucznej i naturalnej - ocenić wpływ nieprawidłowej diety oraz niezdrowego trybu życia na rozwój chorób układu krążenia i serca -scharakteryzować mechanizm automatyzmu pracy serca - ocenić rolę krażenia wieńcowego - interpretować schemat przetaczania krwi według zasady uniwersalnego biorcy i dawcy - udowodnić współdziałanie układu krążenia i układu limfatycznego -scharakteryzować budowę przeciwciał -porównać mechanizm odporności naturalnej i sztucznej -porównać mechanizm odporności komórkowej i humoralnej - zanalizować mechanizm rozwoju choroby nadciśnieniowej, miażdżycy naczyń krwionośnych i zawału serca -zilustrować za pomocą schematu słownego pracę serca u -analizowć przystosowania w budowie układu do pełnionej funkcji -dowieść współdziałanie układu krążenia z układem limfatycznym, pokarmowym, oddechowym -udowodnić współdziałanie płynów

18 przyszłosci ustrojowych krwi i limfy w mechanizmie odporności -zanalizować mechanizm przebiegu reakcji uczuleniowej - uzasadnić wpływ wirusa HIV na funkcjonowanie układu odpornościowego Utrzymywanie równowagi wodno-mineralnej i wydalanie.budowa i czynności układu wydalniczego. - zdefiniować pojęcie :wydalanie -wymienić główne funkcje układu wydalniczego -wymienić elementy układu wydalniczego - wymienić choroby układu wydalniczego -omówić powstawanie moczu u -wyjaśnić istotę dializy - omówić profilaktykę układu wydalniczego -omówić sposób powstawania moczu pierwotnego i ostatecznego -omówić dobowy bilans wodny -omówić homeostatycną rolę nerki w organizmie -omówić cykl mocznikowy -omówić mechanizm działania wzmacniacza przeciwprądowego w kanaliku nerkowym - omówić regulację działania układu wydalniczego Rozmnażanie się, rozwój i związane z nim procesy -wymienić główne funkcje układu rozrodczego -zdefiniować: wzrost, rozwój, rozmnażanie płciowe, rozmnażanie bezpłciowe, wegetatywne, ontogeneza, gonady, gamety, żyworodność,zaplemnienie, zapłodnienie, embrion, zarodek, płód - omówić anatomię żeńskiego i męskiego układu rozrodczego -wyjaśnić istotę przemian zachodzących w czasie bruzdkowania, gastrulacji i organogenezy - wyjaśnić sposoby naturalnej i sztucznej regulacji poczęć - omówić przebieg oogenezy, spermio i spermatogenezy Wymagania dopełniajace( D) - omówić rodzaje komórek jajowych ze względu na ilość żółtka -zanalizować przebieg rozwoju zarodkowego i płodowego - zanalizować schemat cyklu menstruacyjnego - zanalizować wykres przedstawiajacy przyczyny wzrostu zgonów wśród mężczyzn -rozpoznać na schematycznym rysunku elementy układu -podać nazwy rozpoznanych elementów układu wydalniczego -analizować wyniki podstawowych badań moczu u -zilustrować za pomocą schematu mechanizm powstawania moczu u, porównać skład moczu pierwotnego i ostatecznego -uzasadnić konieczność resorpcji kanalikowej -analizować przystosowania w budowie układu wydalniczego do pełnionej funkcji -analizować przyczyny powstawania chorób układu wydalniczego -omówić zasadę pracy urządzenia dializujacego -przedstawić osiagniecia naukowe w dziedzinie leczenia trwałych uszkodzeń nerek - zanalizować wyniki podstawowych badań moczu zwracając uwagę na informacje dotyczącą zmiany barwy moczu w zwiazku z konkretnymi schorzeniami -dowieść zależność miedzy środowiskiem życia organizmu a gospodarką wodnomineralną - przeanalizować ewolucję narzadów wydalniczych bezkregowców i nerki kręgowców -rozpoznać na schematycznym rysunku elementy budowy układu rozrodczego mężczyzny i kobiety -podać nazwy rozpoznanych elementów układu rozrodczego mężczyzny i kobiety - określić rolę łożyska, wyjaśnić istotę bruzdkowania, gastrulacji, organogenezy - omówić fazy i regulację hormonalną cyklu menstruacyjnego - omówić przebieg i mechanizmy fizjologiczne porodu - wyjaśnić sposoby leczenia bezpłodności i zaburzeń ciąży -omówić etapy życia pozapłodowego, zmiany towarzyszące pokwitaniu - zilustrować rysunkiem miejsce rozwoju zarodka z uwzględnieniem łożyska - porównać przebieg oogenezy, spermio i spermatogenezy -- analizować mechanizm regulacji wzrostu oraz metabolizmu w różnych okresach rozwojowych - zanalizować mechanizm genetycznej determinacji płci u

19 Czynniki warunkujące wzrost i kwitnienie roślin - wymienić etapy cyklu rozwojowego rośliny okrytonasiennej -zdefiniować stan spoczynku nasion, - wymienić rodzaje spoczynku nasion - wymienić rodzaje fitohormonów - zdefiniować pojęcie: fitohormon - podać przykłady procesów życiowych regulowanych przez fitohormony - wyjaśnić mechanizmy zewnętrzne i wewnętrzne kiełkowania, etapy cyklu rozwojowego rośliny okrytonasiennej - omówić działanie poszczególnych rodzajów fitohormonów - omówić wpływ czynników zewnętrznych na kwitnienie roślin - wyjaśnić biochemiczne podłoże różnic między roślinami dnia krótkiego i długiego - omówić wpływ stymulatorów i inhibitorów na rozwój roślin - podać przykłady roślin dnia krótkiego i długiego i neutralnych - przedstawić praktyczne zastosowanie fitohormonów w rolnictwie -analizować ciążę bliźniaczą Wymagania dopełniajace( D) -analizować przystosowania w budowie układu do pełnionej funkcji, uzasadnić znaczenie różnic w budowie gamet u - przedstawić graficznie model kiełkowania nad i podziemnego nasion - zaobserwować przebieg kiełkowania nasion - zaprojektować i przeprowadzić doświadczenie polegajace na przerwaniu stanu spoczynku nasion - przedstawić schemat przemian biochemicznych i fizjologicznych towarzyszących fotoperiodowi -zanalizować tabelę przedstawiającą wielofunkcyjność działania regulatorów wzrostu i rozwoju roślin - zanalizować cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych -porównać cykl rozwojowy roślin nago i okrytonasiennych - zanalizować powstawanie nasion i owocu - zaprojektować i przeprowadzić doświadczenie polegajace na badaniu siły kiełkowania -zaprojektować i przeprowadzić doświadczenie polegajace na określeniu roli siewek Ruch i jego podłoże - Układ szkieletowy i mięśniowy. Dodatkowo biochemiczne i energetyczne podłoże skurczu mięśnia -wymienić główne funkcje układu szkieletowego - wymienić główne elementy szkieletu -wymienić rodzaje połączeń kości -wyjaśnić funkcje układu szkieletowego -wyjaśnić funkcje układu mięśniowego -omówić budowę stawu -omówić budowę mięśnia szkieletowego -omówić typy mięśni -wyjaśnić znaczenie aktywności ruchowej u -omówić przyczyny zmęczenia mięśni - wymienić najczęstsze urazy i choroby układu ruchu - omówić profilaktykę chorób układu ruchu - wyjaśnić szkodliwość dopingu -omówić budowę sarkomeru -omówić fizjologiczne podłoże skurczu mięśnia szkieletowego -omówić biochemiczne podłoże skurczu mięśnia szkieletowego wymagania dopełniajace ( D)- - omówić cykl skurczu mięśnia szkieletowego Ruchy u roślin -zdefiniować pojęcie; pobudliwość -wymienić rodzaje ruchów u roslin - zdefiniować poszczególne rodzaje ruchów - rozpoznać na schemacie / modelu elementy szkieletu - rozpoznać na modelu kości czaszki -narysować schemat budowy stawu - rozpoznać na schematycznych rysunkach poszczególne rodzaje stawów - analizować antagonistyczne współdziałania mięśni zginaczy i prostowników -analizować przystosowania w budowie układu szkieletowego do pełnionej funkcji -porównać budowę poszczególnych rodzajów kręgów -zilustrować za pomocą schematu mechanizm skurczu sarkomeru u - scharakteryzować przemiany biochemiczne zachodzace podczas długotrwałej pracy mięśnia wymagania dopełniajace ( D) - scharakteryzować mechanizm skurczu mięśnia i relaksacji miofilamentów -dowieść współdziałanie układu szkieletowego, mięśniowego i nerwowego w koordynacji ruchowej u - scharakteryzować sposoby badania fizjologii pracy mięśnia - przeprowadzić doświadczenie sprawdzające fototropizm pędu i korzenia

20 roślin i podać przykłady - omówić poszczególne rodzaje ruchów roślin na przykładach -omówić wpływ czynników środowiskowych na ruchy roślin -wyjaśnić mechanizmy poszczególnych ruchów - wyjaśnić mechanizm działania liści pułapek roślin owadożernych - przeprowadzić doświadczenie wykazujące geotropizm korzenia i pędu, sformułować hipotezę i problem badawczy do przeprowadzonego doświadczenia - scharakteryzować rodzaje tropizmów oraz nastii i rodzaje ruchów roślin -ocenić biologiczne znaczenie nastii i tropizmów Reagowanie oraz koordynowanie funkcji życiowych. Układ nerwowy i hormonalny. - zdefiniować: bodziec, receptor, narząd zmysłu, pobudliwość, neuron, synapsa, odruch, odruch bezwarunkowy, odruch warunkowy, łuk odruchowy, -zdefiniować : hormon, gruczoł dokrewny, -wymienić główne funkcje układu nerwowego i hormonalnego -wymienić elementy układu nerwowego i hormonalnego - wymienić czynniki stresogenne - wymienić rodzaje receptorów -omówić funkcje układu nerwowego i hormonalnego -przedstawić podział receptorów -omówić budowę oka i ucha jako narządu zmysłu -wyjaśnić istotę przewodnictwa nerwowego, przekaźnictwa synaptycznego, rolę przysadki mózgowej -omówić anatomię układu nerwowego -omówić budowę mózgu - omówić doświadczenie Pawłowa -wyjaśnić istotę zapamiętywania -wyjaśnić mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego -wyjaśnić znaczenie snu -wyjaśnić istotę regulacji hormonalnej -wyjaśnić mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego - omówić wpływ szyszynki na rytmy biologiczne - podać przykłady chorób wywołanych nieprawidłową gospodarką hormonalną - wyjaśnić wpływ nadmiernego stresu na stan zdrowia -omówić wpływ stresu na poszczególne narządy - wyróżnić typy pamięci - podać struktury mózgu odpowiedzialne za poszczególne rodzaje pamięci -omówić fizjologię snu - omówić chemiczną budowę hormonów -omówić nadrzędną rolę podwzgórza i przysadki mózgowej - podać objawy chorób zwiazanych z nadczynnością lub niedoczynnością układu hormonalnego - podać przykłady rodzajów synaps - wyjaśnić rolę neuroprzekaźników -podać przykłady świadczące o nadrzędnej roli mózgu w pełnieniu funkcji kontrolno integracyjnej - omówić poszczególne fazy stresu Zewnętrzne warstwy ciała organizmów i ich rola -zdefiniować pojęcia: zmiennocieplność, stałocieplność, termoregulacja -podać przykłady zwierzat -rozpoznać elementy układu nerwowego i hormonalnego, nazwać elementy układu nerwowego i hormonalnego - zaproponować i przeprowadzić doświadczenie badajace lokalizację poszczególnych rodzajów kubków smakowych -narysować budowę neuronu - narysować budowę synapsy chemicznej - narysować prosty łuk odruchowy - przedstawić rysunkiem istotę głównych wad wzroku u i ich korektę - sklasyfikować odruchy w oparciu o ustalone kryteria - dokonać klasyfikacji hormonów w oparciu o ustalone kryteria -zilustrować za pomoca schematycznych rysunków mechanizm przewodzenia impulsu nerwowego -zilustrować za pomocą schematycznych rysunków mechanizm przekaźnictwa synaptycznego - porównać przewodzenie nerwowe i przekaźnictwo synaptyczne -zilustrować za pomocą schematycznych rysunków mechanizm powstawania wrażenia słuchowego u -ocenić wpływ doswiadczeń Pawłowa na rozwój neurofizjologii - analizować mechanizm powstawania pamięci krótkotrwałej i długotrwałej - porównać proces zapamiętywania i kojarzenia - scharakteryzować myślenie abstrakcyjne -porównać mechanizm działania hormonów peptydowych i sterydowych wymagania dopełniajace ( D) - omówić rolę poszczególnych rodzajów hormonów tkankowych - wykazać związek miedzy stopniem rozwoju układu nerwowego a rozwojem intelektualnym i emocjonalnym -analizować powiązania anatomiczne i funkcjonalne między układem nerwowym i hormonalnym - analizować na wykresie zmiany poziomu hormonu juwenilnego na przebieg linienia i dojrzewania zwierzat bezkręgowych -ocenić wpływ hormonów na homeostazę organizmu - ocenić wpływ stresu na organizm -uzasadnić potrzebę zachowania podstawowych zasad higieny skóry