Zakład Stomatologii Zachowawczej Uniwersytetu Medycznego w Warszawie, Fundacja Promocji Zdrowia Jamy Ustnej w Warszawie 2
|
|
- Leszek Michałowski
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 EDITORIAL Dent. Med. Probl. 2009, 46, 2, ISSN X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Stomatological Association MARIA WIERZBICKA 1, URSZULA KACZMAREK 2 Trend choroby próchnicowej u 12 letnich dzieci na podstawie badań monitoringowych stanu zdrowia jamy ustnej. Czy polskie dzieci mają szanse na osiągnięcie narodowego i europejskiego celu zdrowia jamy ustnej? Tendency of Caries Disease in 12 Year Old Children on the Basis of the Monitoring Surveys of Oral Health Condition. Do Polish Children Have the Chances to Reach the National and European Goals of Oral Health? 1 Zakład Stomatologii Zachowawczej Uniwersytetu Medycznego w Warszawie, Fundacja Promocji Zdrowia Jamy Ustnej w Warszawie 2 Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej, AM we Wrocławiu Streszczenie Wprowadzenie. W minionych latach w wielu krajach zaobserwowano istotne ograniczenie występowania próch nicy zębów w różnych grupach wiekowych populacji, w Polsce natomiast tempo zmian jest powolne. Cel pracy. Analiza trendu choroby próchnicowej w kraju w okresie 8 lat u dzieci 12 letnich na podstawie wyni ków stomatologicznych badań monitoringowych stanu jamy ustnej oraz prognoza możliwości osiągnięcia narodo wego i europejskiego celu zdrowia jamy ustnej. Materiał i metody. W latach zbadano dzieci 12 letnich zamieszkujących rejon miejski i wiej ski wybranych województw kraju. Stan uzębienia według kryteriów Światowej Organizacji Zdrowia (ŚOZ) okre ślali odpowiednio szkoleni stomatolodzy. W ocenie uwzględniono następujące wskaźniki: frekwencję próchnicy, PUW/Z i składowe, wskaźnik leczenia zachowawczego próchnicy oraz odsetek osób z PUW/Z 3. Wyniki. Zaobserwowano powolny stopniowy trend zmniejszenia się częstości i intensywności choroby próchni cowej. Stwierdzono zmniejszenie frekwencji próchnicy o 8,2% i wartości PUW/Z z 4,0 do 3,07 oraz wartości P/Z z 2,3 do 1,15, a wzrost wartości W/Z z 1,6 do 1,86 i wskaźnika leczenia zachowawczego próchnicy o 51% oraz wzrost odsetka dzieci z PUW/Z 3. Średni roczny spadek wartości PUW/z wynosił 0,19. Wnioski. Zakładając utrzymanie się stwierdzonego w ciągu ostatnich 8 lat tempa zmniejszania się intensywności próchnicy, można prognozować uzyskanie przez dzieci 12 letnie narodowego i europejskiego celu zdrowia jamy ustnej (Dent. Med. Probl. 2009, 46, 2, ). Słowa kluczowe: dzieci 12 letnie, PUW/Z, trend próchnicy. Abstract Background. During the past years a significant decrease in dental caries in the various aged groups of population in many countries was observed, however in Poland rate of changes was slow. Objectives. Analysis of dental caries tendency in the country in the8 years period in 12 year old children on the basis of the results of the dental monitoring surveys of oral health condition and prognosis of the achievement po ssibility the national and European goals of oral health. Material and Methods. From 1999 to ,418 0g 12 year old children living in urban and rural areas in the chosen regions of the country were examined. Dental condition was evaluated according to the WHO criteria by the trained dentists. The following parameters were taken into account: caries frequency, DMFT and its compo nents, index of conservative treatment and percentage of subjects with DMFT 3.
2 150 M. WIERZBICKA, U. KACZMAREK Results. The slow decreasing tendency in caries prevalence and its severity was observed. The lowering of caries frequency was 8.2% and the DMFT value from 4.0 to 3.07, and DT value from 2.3 to 1.15 as well as the increase of FT value from 1.7 to 1.86 and the value of index of conservative treatment of dental caries about 51% and the percentage of children with DMFT 3. The mean annual drop of the DMFT value was Conclusion. Presuming the maintenance of the observed, the rate of decreasing the dental caries severity in the last years can be prognosed to obtain the national and European goals of oral health by the 12 year old children (Dent. Med. Probl. 2009, 46, 2, ). Key words: 12 year old children, DMFT, dental caries trend. W ciągu minionych 20 lat w wielu krajach roz winiętych zaobserwowano znaczną ograniczenie częstości występowania i intensywności choroby próchnicowej. U dzieci i młodzieży poprawa ta ob jawiała się systematycznym spadkiem intensywno ści próchnicy i wzrostem liczby osób wolnych od próchnicy. Jest ona przypisywana zmianom związa nym ze stylem i warunkami życia, poprawą higieny jamy ustnej, stosowaniem past do zębów z fluorem, płukanek fluorkowych i miejscową aplikacją prepa ratów fluorkowych oraz systematycznie prowadzo nym szkolnym programom zapobiegawczym [1]. Celem pracy jest analiza trendu choroby próchnicowej w okresie 8 lat u dzieci 12 letnich na podstawie wyników badań monitoringowych oraz oszacowanie prognozy osiągnięcia narodowego i europejskiego celu zdrowia jamy ustnej. Materiał i metody Dane analizowane w pracy pochodzą z opra cowań badań monitoringowych populacji dzieci w wieku 12 lat przeprowadzonych w latach [2 7]. Ogółem zbadano dzieci mie szkających w rejonach miejskim i wiejskim wy branych województw kraju. Badania przeprowa dzono 6 krotnie w latach 1999, 2000, 2001, 2003, 2005 i Dobór badanych był dokonywany metodą trójwarstwowego losowania z zachowa niem około 50% reprezentacji środowiska zamie szkania i płci (tab. 1). Oceny stanu uzębienia do konywali odpowiednio szkoleni stomatolodzy we dług klinicznych kryteriów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) przyjętych do stosowania w ba daniach epidemiologicznych. Podczas szkolenia stomatologów uwzględniono zgodność oceny sta nu jamy ustnej danego pacjenta między badaczami (inter examiner agreement) i przez tego samego stomatologa w powtórnym badaniu (intra exami ner agreement). W ocenie zbadanych uwzględnio no następujące wskaźniki: frekwencję próchnicy, wartości PUW/Z i składowe, wskaźnik leczenia zachowawczego próchnicy WL (wyrażony sto sunkiem liczby zębów wypełnionych do sumy zę bów z niewypełnionymi i wypełnionymi ubytka mi), odsetek osób z PUW/Z 3 w odniesieniu do ogółu badanych, płci i miejsca zamieszkania oraz określono trend choroby próchnicowej. Wyniki Frekwencja próchnicy wykazała trend spadko wy, obniżając się w okresie 8 lat u ogółu badanych o 8,2%, u chłopców o 8,0%, u dziewcząt o 8,6%, a w rejonie miejskim o 10,1% i wiejskim o 5,9% (tab.1, ryc. 1). Powolna tendencja spadkowa zosta ła zakłócona niewielkim wzrostem wartości w 2003 roku, w porównaniu z danymi z poprzedniego roku, z następowym obniżeniem wartości w kolejnym ba daniu przeprowadzonym w 2005 roku. Intensywność próchnicy wyrażona wartościami PUW/Z u ogółu pacjentów w badaniu pierwszym wynosiła 4,0, a w końcowym zmniejszyła się do 3,07 (o 23%) i wykazała powolny trend spadkowy zakłócony danymi z 2003 roku (ryc. 2). U chłopców i dziewcząt zanotowano spadek wartości PUW/Z wynoszący odpowiednio 0,9 i 1,1 (o 24% i 26% w odniesieniu do wartości wyjściowych), wyższy natomiast w rejonie miejskim (1,2, tj. o 30%) niż wiejskim (0,7, tj. o 17%) (tab. 3). Tempo zmian w intensywności próchnicy w skali roku obliczone z uwzględnieniem redukcji i wzrostu wartości w kolejnych badaniach wyniosło u ogółu badanych 0,19; u chłopców 0,11 i u dziewcząt 0,14; a w rejo nie miejskim 0,15 i w miejskim 0,09. W okresie rozpatrywanych 8 lat u ogółu bada nych wystąpiło 50% zmniejszenie liczby zębów z niewypełnionymi ubytkami i wzrost o 16% zę bów z wypełnionymi ubytkami (tab. 4). U chłop ców wartości te wynosiły odpowiednio 49% i 15%, a u dziewcząt 52% i 10%, natomiast w re jonie miejskim 50% i 32%, a w wiejskim 47% i 37%. Chociaż wartości wskaźnika leczenia za chowawczego próchnicy WL ujawniły ogólnie trend wzrostowy, to w poszczególnych okresach badawczych zaobserwowano fluktuację wartości (ryc. 4). Po upływie 8 lat zanotowano około 50% wzrost wartości wskaźnika leczenia zarówno w całości materiału (51%), jak i w podziale na płeć (chłopcy 52%, dziewczynki 46%) oraz w rejonie wiejskim (59%), w rejonie miejskim natomiast wystąpił mniejszy wzrost wartości (30%).
3 Choroba próchnicowa u 12 letnich dzieci 151 Tabela 1. Liczebność badanych Table 1. Number of the examined subjects Rok badania Liczba Ogółem Chłopcy Dziewczęta Rejon miejski Rejon wiejski (Year of the województw (Total) (Boys) (Girls) (Urban area) (Rural area) study) (Number of the regions) Tabela 2. Frekwencja próchnicy Table 2. Caries frequency Rok badania Ogółem Chłopcy Dziewczęta Rejon miejski Rejon wiejski (Year of the (Total) (Boys) (Girls) (Urban area) (Rural area) study) % % % % % ,9 87,3 90,6 87,8 90, ,9 85,9 89,9 86,3 89, ,9 89,0 89,0 87,2 90, ,1 85,7 88,5 86,5 87, ,6 82,1 85,1 82,1 85, ,7 79,3 82,0 77,7 84,1 Tabela 3. Średnie wartości PUW/Z Table 3. Mean DMFT values Rok badania Ogółem Chłopcy Dziewczęta Rejon miejski Rejon wiejski (Year of the (Total) (Boys) (Girls) (Urban area) (Rural area) study) % % % % % ,0 3,8 4,3 4,0 4, ,8 3,6 4,0 3,7 4, ,8 3,7 3,9 3,6 4, ,9 3,8 4,1 3,8 4, ,3 3,2 3,5 3,4 3, ,07 2,9 3,2 2,8 3,4 Analizując odsetki dzieci z wartością PUW/Z wynoszącą 3 i poniżej, zauważono zróżnicowany wzrost w odniesieniu do płci i rejonu zamieszka nia. U dziewcząt był wyższy niż u chłopców (16,4% vs. 11,1%), a także wyższy w rejonie miej skim niż wiejskim (18,2% vs. 7,2%), u ogółu ba danych natomiast wynosił 13,3% (tab. 5). Wyniki i omówienie Światowa Organizacja Zdrowia (WHO World Health Organization) ma długą tradycję w opracowywaniu metodologii badań epidemiolo gicznych i pełnieniu kontroli nad zdrowiem jamy ustnej. W 1967 roku powstał globalny bank da nych (WHO Global Oral Health Data Bank), który gromadzi dane dotyczące m.in. występowa nia próchnicy zębów u dzieci [8]. Cele zdrowia jamy ustnej zaproponowane w 1981 roku przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) i Międzynarodową Federację Stomatolo giczną (FDI) przewidziane do osiągnięcia w 2000 roku zakładały u dzieci 12 letnich występowanie nie więcej niż 3 zębów objętych procesem próch nicowym [9]. W tym niemal 20 letnim okresie po
4 152 M. WIERZBICKA, U. KACZMAREK Tabela 4. Średnie wartości składowych PUW/Z i wskaźnika leczenia zachowawczego próchnicy (WL) Table 4. Mean values of DMFT components and index of conservative treatment of dental caries (ICT) Rok badania Ogółem Chłopcy Dziewczęta Rejon miejski Rejon wiejski (Year of the study) (Total) (Boys) (Girls) (Urban area) (Rural area) P/Z U/Z W/Z WL P/Z U/Z W/Z WL P/Z U/Z W/Z WL P/Z U/Z W/Z WL P/Z U/Z W/Z WL (DT) (MT) (FT) (ICT) (DT) (MT) (FT) (ICT) (DT) (MT) (FT) (ICT) (DT) (MT) (FT) (ICT) (DT) (MT) (FT) (ICT) ,3 0,1 1,6 0,41 2,2 0,1 1,5 0,40 2,4 0,1 1,8 0,43 2,0 0,1 1,9 0,49 2,5 0,1 1,5 0, ,6 0,1 2,1 0,58 1,6 0,1 1,9 0,54 1,6 0,1 2,3 0,59 1,5 0,1 2,1 0,58 1,8 0,1 2,1 0, ,6 0,1 2,1 0,57 1,7 0,1 1,9 0,53 1,5 0,1 2,3 0,61 1,6 0,1 1,9 0,54 1,6 0,1 2,3 0, ,0 0,1 1,8 0,47 2,0 0,1 1,7 0,46 2,0 0,1 2,0 0,50 1,7 0,1 2,0 0,54 2,3 0,1 1,6 0, ,5 0,1 1,7 0,53 1,6 0,1 1,5 0,48 1,4 0,2 1,9 0,57 1,5 0,1 1,8 0,54 1,6 0,1 1,6 0, ,15 0,06 1,86 0,62 1,13 0,05 1,73 0,61 1,16 0,06 1,99 0,63 0,99 0,04 1,73 0,64 1,33 0,08 2,02 0,60 % y = 1,62x + 92,02 R² = 0, Ryc. 1. Frekwencja próchnicy zębów Fig. 1. Dental caries frequency PUW/Z , y = -0,1729x + 4,25 R² = 0, Ryc. 2. Wartości PUW/Z Fig. 2. DMFT values
5 Choroba próchnicowa u 12 letnich dzieci 153 Tabela 5. Odsetek dzieci z wartościami PUW/Z 3 Table 5. Percentage of children with DMFT 3 Rok badania Ogółem Chłopcy Dziewczęta Rejon miejski Rejon wiejski (Year of the (Total) (Boys) (Girls) (Urban area) (Rural area) study) % % % % % ,6 49,6 41,6 46,0 45, ,9 51,9 45,8 51,2 46, ,0 48,6 45,5 50,2 44, ,0 50,4 45,6 49,5 46, ,7 57,3 54,1 56,4 55, ,9 60,7 58,0 64,2 52,6 % y = 2,5114x + 41,893 Ryc. 3. Odsetek dzieci z PUW/Z 3 R² = 0, Fig. 3. Percentage of children with DMFT , , % y = 0,0229x + 0,45 R² = 0, Ryc. 4. Wartości wskaźnika leczenia zachowawczego próchnicy zębów(wl) Fig. 4. Values of index of conserva tive treatment of dental caries (ICT) pulacje w wieku 12 lat zamieszkujące 70% krajów świata, tj. 128 krajów reprezentujących 85% świa towej populacji, osiągnęły ten cel i średnia global na wartość PUW/Z wynosiła 1,74 [10]. Do krajów europejskich, w których średnia liczba zębów do tkniętych próchnicą była niższa lub równa 3 nale żą takie kraje, jak: Białoruś (2,7), Dania (1,0), Estonia (2,7), Finlandia (1,2), Francja (1,9), Gre cja (2,2), Hiszpania (1,12), Irlandia (1,1), Islandia (1,5), Włochy (2,1), Niemcy (1,2), Holandia (0,9), Norwegia (1,50), Rumunia (2,8), Słowenia (1,8), Szwecja (1,0), Szwajcaria (0,9) i Wielka Brytania Anglia i Walia (0,9). Niestety Polska należy do grupy krajów w których dzieci 12 letnie nie osią gnęły celu zdrowia jamy ustnej, gdyż średnia war tość wskaźnika próchnicy wynosiła 3,8 i tylko 48,9% dzieci miało PUW/Z 3. Celu tego nie osiągnęły również kraje takie jak Bułgaria (4,4),
6 154 M. WIERZBICKA, U. KACZMAREK Węgry (3,3), Łotwa (3,9), Litwa (3,6) [11]. Tę sy tuację częściowo wyjaśnia porównanie wysokości dochodu narodowego na mieszkańca w danym kraju i odsetek tego dochodu przeznaczanego na opiekę stomatologiczną. Na przykład, w roku 2000 w Szwecji 0,74% dochodu narodowego wy sokości dolarów przeznaczano na opiekę stomatologiczną (tj. 177,39 dolarów na mieszkań ca), a w Polsce przy dochodzie wynoszącym dolarów przeznaczano 0,18% (tj. 17,26 dola rów/mieszkańca) [12]. W kraju badania epidemiologiczne we współ pracy ze Światową Organizacją Zdrowia są pro wadzone od wielu lat. Polska uczestniczyła w ba daniach oceniających stan narządu żucia oraz uwarunkowania socjoekonomiczne i systemowe w ramach Międzynarodowych Badań Porównaw czych nad Systemami Opieki Stomatologicznej (WHO International Collaborative Study of Dental Manpower Systems in Relation to Oral Health Sta tus realizowanych w latach (ICS I) i (ICS II). Na terenie kraju badaniami by li objęci mieszkańcy Łodzi i byłego województwa piotrkowskiego w latach 1979 (ICS I) i 1990 (ICS II). Na pierwszym etapie badania były realizowa ne pod kierownictwem prof. dr Janusza Indulskie go, a w drugim dr. n. med. Franciszka Szatko [13, 14]. Oceną objęto wówczas m. in. dzieci letnie, u których średnie PUW/Z wyniosło 5,1. Inne badania epidemiologiczne obejmujące rejony dużego miasta, małego miasta i wiejski w 9 woje wództwach według kryteriów ŚOZ zostały prze prowadzone w latach 1987 i 1995; koordynatorem tych badań był prof. dr hab. Zbigniew Jańczuk. Wykazały one zgodnie z kategoryzacją ŚOZ górną granicę umiarkowanej intensywności próchnicy (zakres 2,7 4,4), gdyż średnie wartości PUW/Z wynosiły odpowiednio 4,4 i 4,3 [7, 15]. Od roku 1996 w trybie ciągłym są realizowane ogólnopol skie badania monitoringowe stanu zdrowia jamy ustnej wybranych grup wiekowych populacji kra ju, których koordynatorem jest prof. dr hab. Maria Wierzbicka. Jak wykazują wyniki tych badań, w ciągu minionych lat obserwuje się w kraju sy stematyczne zmniejszanie zapadalności na choro bę próchnicową. Tempo zmniejszania się zachoro walności na próchnicę jest jednak bardzo niskie (spadek frekwencji próchnicy w okresie 8 letnim wyniósł 1,1% rocznie) i jej intensywności (spadek wartości PUW/Z 0,19 rocznie) i nieporównywalne do redukcji w innych krajach europejskich. Ten mały trend spadkowy jest wypadkową wielu pozy tywnych i negatywnych uwarunkowań kulturo wych społeczeństwa oraz organizacyjnych i eko nomicznych w systemie opieki stomatologicznej. Szczegółowa analiza sytuacji epidemiologicz nej w krajach z PUW/Z 3 ujawnia, że choroba próchnicowa nie może zostać całkowicie wyelimi nowana, a jedynie może być w znacznym stopniu kontrolowana. Wynika to z danych dotyczących krajów skandynawskich. W Norwegii u dzieci 12 letnich średnia wartość PUW/Z w roku 2000 wy nosiła 1,5, ale w 2004 wzrosła do 1,7, podobnie w Finlandii w 1997 roku wyniosła 1,1, a w 2000 roku 1,2. W Szwecji natomiast w 2000 roku PUW/Z wynosiło 1,0, po roku obniżyło się do 0,9, ale w następnym roku (2002) wzrosło do 1,1 i po nownie w 2005 roku obniżyło się do 1,0 [11]. Oznacza to, iż ze względu na wieloczynnikową etiologię zupełna i trwała eradykacja choroby próchnicowej nie jest możliwa, można jedynie ograniczyć jej intensywność, ale utrzymanie danej sytuacji epidemiologicznej wymaga stałej kontroli czynników etiologicznych choroby. Globalne cele zdrowia jamy ustnej na 2020 rok opracowane przez Światową Organizację Zdrowia, Światową Federację Stomatologiczną oraz Międzynarodowe Stowarzyszenie Stomatolo gii Dziecięcej (IAPD International Association of Paediatric Dentistry) i Międzynarodowe Sto warzyszenie Badań Naukowych w Dziedzinie Sto matologii (IADR International Association of Dental Research) różnią się znacznie od celów sformułowanych na 2000 rok [16]. Ich zamierze niem jest ułatwienie krajowym, regionalnym i lo kalnym jednostkom odpowiedzialnym za organi zację opieki stomatologicznej realizacji działań prozdrowotnych prowadzących do uzyskania szczegółowych i stosownych lokalnie celów. Nie podano natomiast szczegółowych celów, gdyż po winny zostać one ustalone na podstawie miejsco wej sytuacji determinowanej przez lokalne priory tety i system opieki zdrowotnej oraz zachorowal ności na próchnicę i jej intensywności w społeczeństwie, a także warunków socjalnych i środowiskowych. Według danych bazowych do roku 2020 u dzieci 12 letnich należy zmniejszyć wartość PUW/Z, a zwłaszcza składową P/Z nie wypełnione ubytki próchnicowe o ustalony pro cent (X%), zwłaszcza w grupach wysokiego ryzy ka. Zatem, każdy kraj powinien ustanowić własne, realne cele poprawy zdrowia jamy ustnej wynika jące z jego uwarunkowań i możliwości. Odpowiedzią na globalne cele zdrowia jamy ustnej jest sformułowanie w ramach Narodowego Programu Zdrowia na lata celu opera cyjnego 11 [17]. Dotyczy on intensyfikacji zapo biegania próchnicy u dzieci i młodzieży. Sformu łowano 6 następujących zdań: (1) wprowadzenie lub zintensyfikowanie edukacji zdrowotnej z za kresu zdrowia jamy ustnej wśród rodziców dzieci do lat 7, dzieci w wieku przedszkolnym, dzieci i młodzieży szkolnej; (2) upowszechnienie w przedszkolach nawyku czyszczenia zębów po
7 Choroba próchnicowa u 12 letnich dzieci 155 głównych posiłkach; (3) zintensyfikowanie grupo wej profilaktyki fluorkowej, egzogennej dla uczniów klas I VI; (4) zintensyfikowanie profesjo nalnej profilaktyki fluorkowej dla grup wysokiego ryzyka próchnicy dzieci i młodzieży (prowadzonej przez lekarzy stomatologów), (5) wdrożenie wie loletniego programu polityki zdrowotnej ministra zdrowia pod nazwą Program poprawy opieki sto matologicznej nad dziećmi i młodzieżą i (6) po prawa dostępu dzieci i młodzieży do świadczeń stomatologicznych. Oczekiwanymi rezultatami tych działań jest zwiększenie, co najmniej o 10 20% odsetka dzieci i młodzieży objętych edukacją prozdrowotną w ramach promocji zdrowia jamy ustnej oraz zahamowanie wzrostu częstości wystę powania i obniżenie ciężkości przebiegu choroby próchnicowej w uzębieniu mlecznym i w uzębie niu stałym w całej populacji wieku rozwojowego, szczególnie w grupach wysokiego ryzyka próchni cy. Oczekiwanymi korzyściami zdrowotnymi na tomiast w odniesieniu do dzieci 12 letnich są upo wszechnienie zachowań prozdrowotnych i popra wa stanu zdrowia uzębienia, przyzębia i błony śluzowej jamy ustnej, zmniejszenie do 2 zębów średniej wartości wskaźnika intensywności próch nicy PUW/Z wraz ze zmniejszeniem, w stosunku do 2003 roku, różnic w nasileniu próchnicy wystę pujących między województwami i środowiskami zamieszkania oraz zmniejszenie do 4 wartości istotnego wskaźnika próchnicy tzw. SiC Index (Si gnificant Caries Index), u dzieci z dużą intensyw nością próchnicy. Należy być świadomym, iż je dynie konsekwentna realizacja zadań zawartych w Narodowym Programie Zdrowia, zarówno na szczeblu gminy, powiatu, województwa, jak i kra ju, pozwoli na uzyskanie oczekiwanych rezulta tów poprawy stanu zdrowia jamy ustnej. Dla krajów europejskich sformułowano nowe cele zdrowia jamy ustnej do 2020 roku jako część WHO Health21 policy for Europe [18]. Nazwa do kumentu Health 21 wynika nie tylko z tego, że dotyczy on zdrowia w XXI wieku, ale także z za wartych w nim 21 celów poprawy zdrowia mie szkańców Europy. Odnośnie do choroby próchni cowej do wspomnianego roku przynajmniej 80% dzieci 6 letnich powinno być wolnych od próchni cy, a dzieci 12 letnie nie powinny mieć średnio więcej niż 1,5 zęba zaatakowanego próchnicą. Powstaje zatem pytanie, czy polskie dzieci 12 letnie mają szansę na osiągnięcie polskiego i euro pejskiego celu zdrowia jamy ustnej. Zakładając utrzymanie się stwierdzonego w ciągu ostatnich 8 lat ( ) tempa zmniejszania się wartości PUW/Z (o 0,19 rocznie) można bardzo ostrożnie prognozować uzyskanie celu zawartego w Naro dowym Programie Zdrowia (wartość PUW/Z=2) w 2015 roku oraz europejskiego celu zdrowia (PUW/Z=1,5) w 2020 roku. Podsumowanie Uzyskane z badań monitoringowych dane wskazują na systematyczne, choć powolne, zmniejszanie się występowania choroby próchni cowej u dzieci 12 letnich w kraju. Dalsza poprawa stanu uzębienia wymaga wzmocnienia i kontynua cji bardziej skutecznych strategii zapobiegaw czych oraz wzrostu świadomości z zakresu zdro wia jamy ustnej społeczeństwa przez programy promocji zdrowia w celu osiągnięcia wytyczonych narodowych i europejskich celów. Piśmiennictwo [1] PETERSEN P.E.: Changing oral health profiles of children in Central and Eastern Europe Challenges for the 21st century. [2] WIERZBICKA M., SZATKO F., RADZIEJWSKA M., RUCIŃSKA K., ZAWADZIŃSKI M.: Ogólnokrajowy monitoring zdro wia jamy ustnej i jego uwarunkowań (drugi etap 1999 rok). Dzieci w wieku 6 i 12 lat. Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, Zakład Stomatologii Zachowawczej IS AM w Warszawie, Katedra Higieny i Epidemiologii AM w Łodzi, Warszawa [3] WIERZBICKA M., SZATKO F., RUCIŃSKA K., ZAWADZIŃSKI M.: Ogólnokrajowy monitoring zdrowia jamy ustnej i je go uwarunkowań. Polska Ministerstwo Zdrowia, Zakład Stomatologii Zachowawczej IS AM w Warszawie, Katedra Higieny i Epidemiologii AM w Łodzi, [4] WIERZBICKA M., SZATKO F., RADZIEJWSKA M., RUCIŃSKA K., ZAWADZIŃSKI M.: Ogólnokrajowy monitoring zdro wia jamy ustnej i jego uwarunkowań. Polska Ministerstwa Zdrowia, Zakład Stomatologii Zachowawczej AM w Warszawie, Katedra Higieny i Epidemiologii AM w Łodzi. [5] WIERZBICKA M., SZATKO F., ZAWADZIŃSKI M., PIERZYNOWSKA E., DYBIżAŃSKA E., SłOTWIŃSKA S., DRABARCZYK NASIŃSKA M., GANOWICZ M.: Ogólnokrajowy monitoring zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań. Polska Zakład Stomatologii Zachowawczej AM w Warszawie, Katedra Higieny i Epidemiologii AM w Łodzi. Minister stwo Zdrowia, Warszawa [6] WIERZBICKA M., JODKOWSKA E., SZATKO F., PIERZYNOWSKA E., GANOWICZ M., ZAWADZIŃSKI M.: Stan zdrowia ja my ustnej oraz potrzeby profilaktyczno lecznicze dzieci w wieku 6 i 12 lat w Polsce, w pierwszych latach proce su integracji europejskiej. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2005.
8 156 M. WIERZBICKA, U. KACZMAREK [7] JODKOWSKA E., WIERZBICKA M., SZATKO F., STRUżYCKA I., GANOWICZ M., ZAWADZIŃSKI M.: Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej. Stan zdrowia jamy ustnej dzieci w wieku 12 lat, jego uwarunkowania spo łeczne, ekonomiczne, organizacyjne i behawioralne. Polska Ministerstwo Zdrowia, Warszawa [8] PETERSEN P.E., BOUGEOIS D., BRATTHALL D., OGAWA H.: Oral health information systems towards measuring progress in oral health promotion and disease prevention. Bull. World Health Organization 2005, 83, [9] Global goals for oral health in the year FDI. Int. Dent. J. 1982, 32, [10] Global caries data for 12 year old age group WHO Oral Health Country/Area Profile Programme. [11] Global Oral Health CAPP: [12] Countries of European Union (EU) and European Economic Area (EEA). National Oral health Expenditure and DMFT 12 year olds for 2000 onwards. [13] SZATKO F., BOCZKOWSKI A.: Skuteczność opieki stomatologicznej w Polsce. Fakty oceny perspektywy. Insty tut Medycyny Pracy, Łódź [14] CHEN M., ANDERSEN R.M., BARMES D.E., LACLERCQ M. H., LYTTLE C.S.: Comparing oral care systems. A second International Collaborative Study. World Health Organization in collaboration with Center for Health Administra tion Studies, The University of Chicago, Geneva [15] JAŃCZUK Z.: Stan narządu żucia polskiej populacji. Pomorska Akademia Medyczna, Szczecin 1990 r. [16] HOBDELL M., PETERSEN P.E., CLARKSON J. JOHNSON N.: Global goals for oral health Int. Dent. J. 2003, 53, [17] Narodowy Program Zdrowia na lata Załącznik do Uchwały Nr 90/2007 Rady Ministrów z dnia 15 ma ja 2007 r. [18] Health21. The health for all policy framework for the WHO European Region. World Health Organization Regio nal Office in Europe, Copenhagen Adres do korespondencji: Urszula Kaczmarek Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej AM ul. Krakowska Wrocław e mail: ukaczm@stom.am.wroc.pl Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accepted:
Zachorowalność na próchnicę dzieci łódzkich w wieku przedszkolnym zakwalifikowanych do zabiegów profilaktyki fluorkowej
Czas. Stomat., 2005, LVIII, 5 Zachorowalność na próchnicę dzieci łódzkich w wieku przedszkolnym zakwalifikowanych do zabiegów profilaktyki fluorkowej Incidence of caries in preschool children living in
Bardziej szczegółowodr Przemysław Bury Centrum Stomatologii Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Projekt badań profilaktycznych z zakresu zdrowia jamy ustnej, skierowany do dzieci uczęszczających w roku szkolnym 2010/2011 do klas I i VI szkół podstawowych prowadzonych przez Gminę Śrem Opracowanie:
Bardziej szczegółowoZachorowalność na próchnicę zębów dzieci 12-letnich w województwie łódzkim w latach 1978-2003*
Czas. Stomat., 2006, LIX, 1 Zachorowalność na próchnicę zębów dzieci 12-letnich w województwie łódzkim w latach 1978-2003* Prevalence of caries in 12-year-old children in the region of Łódź between 1978-2003
Bardziej szczegółowo, Maria Borysewicz-Lewicka. Ocena dynamiki próchnicy u 6-letnich dzieci z województwa lubuskiego
Prace oryginalne Dent. Med. Probl. 0, 49,, ISSN -38X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Joanna Chłapowska A, B, D, E, Karolina Gerreth A, B, D, E, Kristina Pilipczuk-Paluch
Bardziej szczegółowoWyniki Monitoringu Stanu Zdrowia Jamy Ustnej populacji młodych dorosłych w Polsce w 2012 roku
Borgis Wyniki Monitoringu Stanu Zdrowia Jamy Ustnej populacji młodych dorosłych w Polsce w 2012 roku *Izabela Strużycka 1, Maria Wierzbicka 2, Elżbieta Jodkowska 3, Ewa Rusyan 3, Michał Ganowicz 4, Katarzyna
Bardziej szczegółowoUszczelnianie bruzd na powierzchni żującej zębów trzonowych jako jedna z metod zapobiegania próchnicy
Czas. Stomatol., 2010, 63, 11, 672-681 2010 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Uszczelnianie bruzd na powierzchni żującej trzonowych jako jedna z metod zapobiegania próchnicy Fissure sealing
Bardziej szczegółowoOcena stanu i trend próchnicy u dzieci 5-, 7- i 12-letnich z województwa małopolskiego w porównaniu do populacji polskiej
Borgis Nowa Stomatol 2018; 23(2): 55-65 https://doi.org/10.25121/ns.2018.23.2.55 *Małgorzata Staszczyk, Magdalena Kępisty, Iwona Kołodziej, Dorota Kościelniak, Iwona Gregorczyk-Maga, Jadwiga Ciepły, Anna
Bardziej szczegółowoStan pierwszych zębów trzonowych stałych studentów medycyny i stomatologii Akademii Medycznej w Białymstoku
Czas. Stomat., 2005, LVIII, 11 Stan pierwszych zębów trzonowych stałych studentów medycyny i stomatologii Akademii Medycznej w Białymstoku The dental status of permanent first molars in students of Dental
Bardziej szczegółowoAssessment of the dental care system efficiency in preschool children on the basis of comparative analysis of dental needs and dentition s condition
Czas. Stomatol., 2008, 61, 1, 61-68 2008 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Ocena skuteczności systemu opieki stomatologicznej na podstawie analizy porównawczej stanu uzębienia i potrzeb
Bardziej szczegółowoFrekwencja i intensywność próchnicy u dzieci 6-letnich z rejonu Krakowa
Borgis Frekwencja i intensywność próchnicy u dzieci 6-letnich z rejonu Krakowa *Anna Jurczak, Jadwiga Ciepły, Iwona Gregorczyk-Maga, Iwona Kołodziej, Joanna Słowik, Dorota Kościelniak, Małgorzata Staszczyk
Bardziej szczegółowoStan uzębienia i potrzeby lecznicze dzieci i młodzieży z województwa dolnośląskiego*
Prace oryginalne Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, 173 183 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Justyna Składnik-Jankowska A F, Urszula Kaczmarek A, D Stan uzębienia
Bardziej szczegółowoWOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO. ORAL HEALTH PROBLEMS OF YEAR-OLD INHABITANTS of THE LODZ REGION
PRZEGL EPIDEMIOL 212; 66: 133-138 Zdrowie publiczne Aleksandra Hilt, Ewa Rybarczyk-Townsend, Beata Lubowiedzka-Gontarek, Magdalena Wochna-Sobańska PROBLEMY ZDROWOTNE JAMY USTNEJ 35-44-LETNICH MIESZKAŃCÓW
Bardziej szczegółowoWSTĘP PRZYGOTOWANIE BADAŃ
Raport z realizacji Programu profilaktyki próchnicy skierowanego do dzieci uczęszczających w roku szkolnym 2009/2010 do klas I i VI szkół podstawowych finansowanego przez Miasto Poznań WSTĘP Stomatologiczne
Bardziej szczegółowoPubliczny program zapobiegania próchnicy w Polsce u dzieci i młodzieży
prace oryginalne Dent. Med. Probl. 2010, 47, 2, 137 143 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Elżbieta Jodkowska Publiczny program zapobiegania próchnicy w Polsce
Bardziej szczegółowoWpływ uwarunkowań środowiskowych na zapadalność i przebieg próchnicy zębów u dzieci
Czas. Stomatol., 2010, 63, 5, 301-309 2010 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Wpływ uwarunkowań środowiskowych na zapadalność i przebieg próchnicy zębów u dzieci Impact of environmental conditions
Bardziej szczegółowoProblemy stomatologiczne polskich dzieci i młodzieży propozycje działań do rozważenia
Problemy stomatologiczne polskich dzieci i młodzieży propozycje działań do rozważenia Posiedzenie Plenarne Rady Naukowej przy Ministrze Zdrowia Warszawa 15.12.2010r. prof.. dr hab.. Barbara Adamowicz-Klepalska
Bardziej szczegółowoWykorzystanie Internetu przez młodych Europejczyków
Wykorzystanie Internetu przez młodych Europejczyków Marlena Piekut Oleksandra Kurashkevych Płock, 2014 Pracowanie Zarabianie pieniędzy Bawienie się INTERNET Dokonywanie zakupów Nawiązywanie kontaktów Tadao
Bardziej szczegółowoRynek zdrowotny w Polsce - wydatki państwa i obywateli na leczenie w kontekście pakietu onkologicznego
Rynek zdrowotny w Polsce - wydatki państwa i obywateli na leczenie w kontekście pakietu onkologicznego Jakub Szulc Dyrektor EY Prawo i finanse w ochronie zdrowia Warszawa, 9 grudnia 2014 r. Wydatki bieżące
Bardziej szczegółowoPROGNOZY WYNAGRODZEŃ NA 2017 ROK
07.06.206 Informacja prasowa portalu Pytania i dodatkowe informacje: tel. 509 509 56 media@sedlak.pl PROGNOZY WYNAGRODZEŃ NA 207 ROK Jak wynika z prognoz Komisji Europejskiej na 207 rok, dynamika realnego
Bardziej szczegółowoWydatki na ochronę zdrowia w
Wydatki na ochronę zdrowia w wybranych krajach OECD Seminarium BRE CASE Stan finansów ochrony zdrowia 12 czerwca 2008 r. Agnieszka Sowa CASE, IZP CM UJ Zakres analizy Dane OECD Health Data 2007 (edycja
Bardziej szczegółowoWarunki poprawy pozycji innowacyjnej kraju Globalizacja działalności badawczej i rozwojowej: próba oceny miejsca Polski
Warunki poprawy pozycji innowacyjnej kraju Globalizacja działalności badawczej i rozwojowej: próba oceny miejsca Polski Wojciech Burzyński Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur Warszawa, 8 kwietnia
Bardziej szczegółowoOcena stanu uzębienia u pacjentów w wieku 15 i 18 lat z regionu Polski południowo-wschodniej (województwo podkarpackie)
Borgis Ocena stanu uzębienia u pacjentów w wieku 15 i 18 lat z regionu Polski południowo-wschodniej (województwo podkarpackie) Maria Mielnik-Błaszczak, *Dorota Krawczyk, Piotr Stachurski Katedra i Zakład
Bardziej szczegółowoStan uzębienia 4 5 letnich dzieci wrocławskich. State of dentition of 4 5 year old children from the city of Wroclaw
PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2002, 39, 2, 227 231 ISSN 1644 387X URSZULA KACZMAREK, KATARZYNA JANKOWSKA, ELżBIETA SOŁTAN Stan uzębienia 4 5 letnich dzieci wrocławskich State of dentition of 4 5 year
Bardziej szczegółowoChoroba próchnicowa u młodzieży szkolnej Poznania objętej i nieobjętej nadzorowanym szczotkowaniem zębów preparatami fluorkowymi
PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2009, 46, 2, 197 201 ISSN 1644 387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Stomatological Association JOANNA CHŁAPOWSKA, BARTOSZ LIWEŃ, TAMARA PAWLACZYK KAMIEŃSKA,
Bardziej szczegółowoProgram profilaktyki próchnicy dla dzieci miasta Katowice
Program profilaktyki próchnicy dla dzieci miasta Katowice Okres realizacji programu: 2014-2020 Autor programu: - dr hab. n. med. Lidia Postek-Stefańska Opinia Agencji Technologii Medycznych: - pozytywna
Bardziej szczegółowoStan zdrowia jamy ustnej oraz potrzeby profilaktyczno-lecznicze. dzieci w wieku 6 lat w Polsce
Stan zdrowia jamy ustnej oraz potrzeby profilaktyczno-lecznicze dzieci w wieku 6 lat w Polsce Tabela 1. Liczba dzieci w wieku 6 lat zbadanych w poszczególnych województwach. Ogółem dolnośląskie 270 kujawsko-pomorskie
Bardziej szczegółowoPROGNOZY WYNAGRODZEŃ W EUROPIE NA 2018 ROK
29.2.207 Informacja prasowa portalu Pytania i dodatkowe informacje: tel. 509 509 536 media@sedlak.pl PROGNOZY WYNAGRODZEŃ W EUROPIE NA 208 ROK Końcowe miesiące roku to dla większości menedżerów i specjalistów
Bardziej szczegółowoNowe i powstające czynniki ryzyka zawodowego a zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy. wyniki ogólnoeuropejskiego badania przedsiębiorstw ESENER
Nowe i powstające czynniki ryzyka zawodowego a zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy wyniki ogólnoeuropejskiego badania przedsiębiorstw ESENER dr inż. Zofia Pawłowska 1. W jaki sposób bada się nowe
Bardziej szczegółowoKristina Pilipczuk-Paluch, Joanna Chłapowska, Maria Borysewicz-Lewicka
Ocena zależności pomiędzy występowaniem próchnicy uzębienia mlecznego a jej rozwojem w zębach pierwszych trzonowych stałych praceoryginalne Assessment of the relationship between caries in milk teeth and
Bardziej szczegółowoSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA ZDROWIA MŁODZIEŻY SZKOLNEJ (NA PODSTAWIE WYNIKÓW BADAŃ HBSC) Joanna Mazur Instytut Matki i Dziecka
SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA ZDROWIA MŁODZIEŻY SZKOLNEJ (NA PODSTAWIE WYNIKÓW BADAŃ HBSC) Joanna Mazur Instytut Matki i Dziecka Informacje o badaniach HBSC 213/14 44 kraje członkowskie sieci HBSC (Health Behaviour
Bardziej szczegółowoBADANIA ZRÓŻNICOWANIA RYZYKA WYPADKÓW PRZY PRACY NA PRZYKŁADZIE ANALIZY STATYSTYKI WYPADKÓW DLA BRANŻY GÓRNICTWA I POLSKI
14 BADANIA ZRÓŻNICOWANIA RYZYKA WYPADKÓW PRZY PRACY NA PRZYKŁADZIE ANALIZY STATYSTYKI WYPADKÓW DLA BRANŻY GÓRNICTWA I POLSKI 14.1 WSTĘP Ogólne wymagania prawne dotyczące przy pracy określają m.in. przepisy
Bardziej szczegółowoEpidemiologia gruźlicy w Polsce i na świecie. Maria Korzeniewska-Koseła Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie
Epidemiologia gruźlicy w Polsce i na świecie Maria KorzeniewskaKoseła Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie Zapadalność na gruźlicę na świecie w 2013 roku 8,6 mln 9,4 mln nowych zachorowań Zapadalność
Bardziej szczegółowoRozwiązywanie umów o pracę
Ryszard Sadlik Rozwiązywanie umów o pracę instruktaż, wzory, przykłady Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o. Gdańsk 2012 Wstęp...7 Rozdział I Wy po wie dze nie umo wy o pra cę za war tej na
Bardziej szczegółowoWYNIKI PISA 2015 W POLSCE
WYNIKI PISA 2015 W POLSCE PROJEKT PISA 3 obszary badania: rozumowanie w naukach przyrodniczych, czytanie i interpretacja oraz umiejętności matematyczne, Badanie co 3 lata od 2000 r. PISA 2015 to szósta
Bardziej szczegółowoWyzwania polityki ludnościowej wobec prognoz demograficznych dla Polski i Europy
Wyzwania polityki ludnościowej wobec prognoz demograficznych dla Polski i Europy Grażyna Marciniak Główny Urząd Statystyczny IV. Posiedzenie Regionalnego Forum Terytorialnego, Wrocław 8 grudnia 215 r.
Bardziej szczegółowoDental Condition of 18 Year Old Adolescets Living in Lviv and Lublin District
prace oryginalne Dent. Med. Probl. 2013, 50, 3, 308 314 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Teresa Bachanek 1, A, B, D, E, Roman Ogonovski 3, A, D, E, Barbara
Bardziej szczegółowoZALECENIA W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA PRÓCHNICY U DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH. Opracowanie
Projekt współfinansowany przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej oraz ze środków Ministerstwa Zdrowia ZALECENIA W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA
Bardziej szczegółowoOcena efektywności systemu zdrowia publicznego i opieki medycznej w krajach UE
Ocena efektywności systemu zdrowia publicznego i opieki medycznej w krajach UE Dr Justyna Kujawska Wydział Zarządzania i Ekonomii Politechnika Gdańska Określenie celu Wprowadzenie Plan prezentacji Model
Bardziej szczegółowoAnaliza zachowań prozdrowotnych młodzieży 18-letniej uczęszczającej do szkół średnich w Łodzi
Borgis Analiza zachowań prozdrowotnych młodzieży 18-letniej uczęszczającej do szkół średnich w Łodzi Praca oryginalna Original paper Katarzyna Ćwiklak 1, Jacek Pypeć 2, *Lidia Pijankowska-Beksa 1, Joanna
Bardziej szczegółowoStan mlecznych zębów trzonowych i ocena następstw ich przedwczesnej utraty u dzieci w wieku przedszkolnym
PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2003, 40, 2, 313 317 ISSN 1644 387X TERESA MATTHEWS BRZOZOWSKA 1, AGNIESZKA NĘCKA 1, TOMASZ BABIJCZUK 2 Stan mlecznych zębów trzonowych i ocena następstw ich przedwczesnej
Bardziej szczegółowoMinister Zdrowia. Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej w latach 2013-2015
Minister Zdrowia Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej w latach 2013-2015 Program na lata 2013-2015 Podstawa prawna: art. 48 ust. 1 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach
Bardziej szczegółowoCHOROBA PRÓCHNICOWA U DZIECI W WIEKU 0-5 LAT W POLSCE I NA ŚWIECIE.
CHOROBA PRÓCHNICOWA U DZIECI W WIEKU 0-5 LAT W POLSCE I NA ŚWIECIE Próchnica zębów o przewlekła, bakteryjna, wieloczynnikowa choroba zakaźna, która aktualnie pozostaje najczęstszym schorzeniem wieku dziecięcego,
Bardziej szczegółowoZdrowy uśmiech wśród najmłodszych model. profilaktyka stomatologiczna, dzieci w wieku przedszkolnym,
Czas. Stomatol., 2009, 62, 6, 502-508 2009 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Zdrowy uśmiech wśród najmłodszych model profilaktyki stomatologicznej dla dzieci w wieku przedszkolnym Healthy
Bardziej szczegółowoPROGRAM ZAPOBIEGANIA PRÓCHNICY DLA DZIECI W WIEKU SZKOLNYM
PROGRAM ZAPOBIEGANIA PRÓCHNICY DLA DZIECI W WIEKU SZKOLNYM Program powstał we współpracy z Wojewódzkim Centrum Zdrowia Publicznego w Łodzi oraz Konsultantem Wojewódzkim w dziedzinie stomatologii dziecięcej,
Bardziej szczegółowoNAKŁADY PRACY W GOSPODARSTWACH ROLNYCH O RÓŻNEJ WIELKOŚCI EKONOMICZNEJ
Inżynieria Rolnicza 1(126)/2011 NAKŁADY PRACY W GOSPODARSTWACH ROLNYCH O RÓŻNEJ WIELKOŚCI EKONOMICZNEJ Jarosław Figurski, Edmund Lorencowicz Katedra Eksploatacji Maszyn i Zarządzania w Inżynierii Rolniczej,Uniwersytet
Bardziej szczegółowoWspółpraca, informacja, produkty działalność Polskiego Biura Eurydice. Magdalena Górowska-Fells Polskie Biuro Eurydice
Współpraca, informacja, produkty działalność Polskiego Biura Eurydice Magdalena Górowska-Fells Polskie Biuro Eurydice EURYDICE sieć informacji o edukacji w Europie WSPÓŁPRACA I INFORMACJA PRZETWARZANIE
Bardziej szczegółowoMaria Borysewicz Lewicka 1, Magdalena Wochna-Sobańska 2
Czas. Stomatol., 2007, LX, 6, 377-383 2007 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Stomatologiczne zachowania prozdrowotne ludności Polski w świetle badań epidemiologicznych wykonanych w roku
Bardziej szczegółowoKierunek Lekarsko- dentystyczny Wydziału Lekarskiego Oddziału Stomatologicznego
Kierunek Lekarsko- dentystyczny Wydziału Lekarskiego Oddziału Stomatologicznego KARTA PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu, typ przedmiotu (podstawowy, kierunkowy) Stomatologia dziecięca i profilaktyka stomatologiczna
Bardziej szczegółowo23 kwietnia 2015 r. Epidemia próchnicy w Polsce! Lekarze alarmują: zły stan opieki stomatologicznej nad dziećmi!
23 kwietnia 2015 r. Epidemia próchnicy w Polsce! Lekarze alarmują: zły stan opieki stomatologicznej nad dziećmi! 1 Epidemia próchnicy w Polsce (1) Częstość występowania próchnicy u dzieci w wieku 3-18
Bardziej szczegółowo16 lat rynku wewnętrznego w Polsce produkcja usług czy zdrowia?
16 lat rynku wewnętrznego w Polsce produkcja usług czy zdrowia? Marek Balicki Inauguracyjne posiedzenie Narodowej Rady Rozwoju Bezpieczeństwo zdrowotne Polaków diagnoza sytuacji Warszawa, 16 października
Bardziej szczegółowoCzęstość występowania chorób przyzębia u osób w wieku lat w populacji dużych aglomeracji miejskich
Prace oryginalne Dent. Med. Probl. 2012, 49, 1, 19 27 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Renata Górska 1, Małgorzata Pietruska 2, Elżbieta Dembowska 3, Joanna
Bardziej szczegółowoDziałalność innowacyjna przedsiębiorstw w Polsce na tle państw Unii Europejskiej
2011 Paulina Zadura-Lichota, p.o. dyrektora Departamentu Rozwoju Przedsiębiorczości i Innowacyjności PARP Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w Polsce na tle państw Unii Europejskiej Warszawa, 1 lutego
Bardziej szczegółowoWniosek w sprawie zwikszenia finansowania wiadczenia pielgniarki szkolnej w ramach grupowej profilaktyki fluorkowej:
Wniosek w sprawie zwikszenia finansowania wiadczenia pielgniarki szkolnej w ramach grupowej profilaktyki fluorkowej: Kod wiadczenia: 43.25 1 Kod wiadczenia: wg NFZ 100501 2 Nazwa wiadczenia: wiadczenie
Bardziej szczegółowoWiek rozpoczynania edukacji obowiązkowej w Europie Opracował Zespół Polskiego Biura Eurydice
Polskie Biuro Eurydice Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji ul. Mokotowska 43 Warszawa Warszawa, 6 lipca 2011 roku Wiek rozpoczynania edukacji obowiązkowej w Europie Opracował Zespół Polskiego Biura Eurydice
Bardziej szczegółowoStatystyka wniosków TOI 2011
Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Narodowa Agencja Programu Uczenie się przez całe życie Statystyka wniosków TOI 2011 Konkurs 2011 Wnioski TOI w PL lata 2007-2011 KONKURS Dostępny budżet TOI w PL (euro)
Bardziej szczegółowoLRZ /2012 P/12/124 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE
LRZ 4101-11-03/2012 P/12/124 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE I. Dane identyfikacyjne kontroli Numer i tytuł kontroli Jednostka przeprowadzająca kontrolę P/12/124 Dostępność i finansowanie opieki stomatologicznej
Bardziej szczegółowoOcena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją
234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle
Bardziej szczegółowoXXXI MARATON WARSZAWSKI Warszawa, 27.09.2009
XXXI MARATON WARSZAWSKI Warszawa, 27.09.2009 Alex.Celinski@gmail.com Rozkład wyników Przedziały 30-minutowe Lp. Przedział Liczebność Częstość czasowy Liczebność Częstość skumulowana skumulowana 1 2:00-2:30
Bardziej szczegółowoStan zdrowia jamy ustnej i opieka stomatologiczna dla dzieci i młodzieży w Polsce
Stan zdrowia jamy ustnej i opieka stomatologiczna dla dzieci i młodzieży w Polsce prof. dr n. med. Dorota Olczak-Kowalczyk Konsultant krajowy w dziedzinie stomatologii dziecięcej Zakład Stomatologii Dziecięcej
Bardziej szczegółowoRecykling odpadów opakowaniowych
GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICACH Wskaźniki Zrównoważonego Rozwoju. Moduł krajowy Więcej informacji: w kwestiach merytorycznych dotyczących: wskaźników krajowych oraz na poziomie
Bardziej szczegółowoSewilla, lutego 2010 DEKLARACJA FORUM DORADCZEGO NA TEMAT OGÓLNOEUROPEJSKIEGO BADANIA KONSUMPCJI ŻYWNOŚCI EUROPEJSKIE MENU
Sewilla, 11-12 lutego 2010 DEKLARACJA FORUM DORADCZEGO NA TEMAT OGÓLNOEUROPEJSKIEGO BADANIA KONSUMPCJI ŻYWNOŚCI EUROPEJSKIE MENU OGÓLNOEUROPEJSKIE BADANIE KONSUMPCJI ŻYWNOŚCI (EU Menu) Propozycja przeprowadzenia
Bardziej szczegółowoORIGINAL PAPERS. Occurrence of Caries in the Permanent Dentition of 8- to 12-Year-Old Children Living in the Lodz Urban Area
ORIGINAL PAPERS Dent. Med. Probl. 2014, 51, 1, 49 55 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Agnieszka Bruzda-Zwiech 1, 3, A D, Renata Filipińska 1, 3, B, C, E,
Bardziej szczegółowoPróchnica uzębienia dzieci łódzkich do 5 lat. I. Frekwencja i intensywność występowania choroby*
PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2005, 42, 2, 249 253 ISSN 1644 387X PATRYCJA PROC, RENATA FILIPIŃSKA SKĄPSKA, MAGDALENA WOCHNA SOBAŃSKA Próchnica uzębienia dzieci łódzkich do 5 lat. I. Frekwencja i
Bardziej szczegółowoRaport Euro-Peristat Konferencja Prasowa Instytutu Matki i Dziecka
Raport Euro-Peristat 2015 Konferencja Prasowa Instytutu Matki i Dziecka 13.02.2019 https://www.europeristat.com/ Celem działania projektu Euro-Peristat jest stworzenie uzasadnionych naukowo i wiarygodnych
Bardziej szczegółowoWPŁYW GLOBALNEGO KRYZYSU
WPŁYW GLOBALNEGO KRYZYSU GOSPODARCZEGO NA POZYCJĘ KONKURENCYJNĄ UNII EUROPEJSKIEJ W HANDLU MIĘDZYNARODOWYM Tomasz Białowąs Katedra Gospodarki Światowej i Integracji Europejskiej, UMCS w Lublinie bialowas@hektor.umcs.lublin.pl
Bardziej szczegółowoProgram zapobiegania próchnicy dla dzieci w wieku szkolnym
Program zapobiegania próchnicy dla dzieci w wieku szkolnym Program zapobiegania próchnicy dla dzieci w wieku szkolnym powstał we współpracy z Wojewódzkim Centrum Zdrowia Publicznego w Łodzi oraz Konsultantem
Bardziej szczegółowoWYZWANIA NA RYNKU ENERGII
BLOK TEMATYCZNY: Zrównoważone finansowanie infrastruktury WYZWANIA NA RYNKU ENERGII Nowe oferty dostawców i zmienione zachowania użytkowników dr Andrzej Cholewa dr Jana Pieriegud Sopot, 26 czerwca 2013
Bardziej szczegółowoStan zdrowia jamy ustnej młodzieży w wieku 18 lat. Tabela 1. Liczba osób w wieku 18 lat zbadanych w poszczególnych województwach.
Stan zdrowia jamy ustnej młodzieży w wieku 18 lat Tabela 1. Liczba osób w wieku 18 lat zbadanych w poszczególnych województwach. Województwo ogółem dolnośląskie 250 kujawsko-pomorskie 299 lubelskie 313
Bardziej szczegółowoProgram eliminacji odry, różyczki i różyczki wrodzonej
Program eliminacji odry, różyczki i różyczki wrodzonej Dr med. Iwona Paradowska-Stankiewicz Konsultant Krajowy w dziedzinie Epidemiologii Zakład Epidemiologii NIZP-PZH Warszawa, 19 kwietnia 2016r. A zaczęło
Bardziej szczegółowoPłatności bezgotówkowe w Polsce wczoraj, dziś i jutro
Adam Tochmański / Przewodniczący Koalicji na rzecz Obrotu Bezgotówkowego i Mikropłatności, Dyrektor Departamentu Systemu Płatniczego w Narodowym Banku Polskim Płatności bezgotówkowe w Polsce wczoraj, dziś
Bardziej szczegółowoCASE-Doradcy Spółka z o.o. POZIOM WYDATKÓW NA LEKI. POLSKA NA TLE KRAJÓW OECD
CASE-Doradcy Spółka z o.o. POZIOM WYDATKÓW NA LEKI. POLSKA NA TLE KRAJÓW OECD Poniżej przedstawiamy opracowanie porównawcze, przygotowane na podstawie najnowszych międzynarodowych danych statystycznych.
Bardziej szczegółowoAktywność zawodowa osób starszych w wybranych krajach Unii Europejskiej
Aktywność zawodowa osób starszych w wybranych krajach Unii Europejskiej dr Ewa Wasilewska II Interdyscyplinarna Konferencja Naukowa Społeczne wyzwania i problemy XXI wieku. STARZEJĄCE SIĘ SPOŁECZEŃSTWO
Bardziej szczegółowoMonitor Konwergencji Nominalnej
Ministerstwo Finansów Departament Polityki Makroekonomicznej Numer 5 / 015 Monitor Konwergencji Nominalnej Kontakt: tel. (+8 ) 9 3 00 9 3 0 fax (+8 ) 9 1 77 e-mail: dziennikarze @mf.gov.pl Ministerstwo
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR X/63/2015 RADY GMINY BIAŁOBRZEGI. z dnia 30 września 2015 r.
UCHWAŁA NR X/63/2015 RADY GMINY BIAŁOBRZEGI z dnia 30 września 2015 r. w sprawie przyjęcia do realizacji Gminnego program Profilaktyki próchnicy zębów u dzieci i młodzieży z terenu Gminy Białobrzegi na
Bardziej szczegółowoInformacja na temat rozwiązań dotyczących transgranicznej działalności zakładów ubezpieczeń w Unii Europejskiej
Informacja na temat rozwiązań dotyczących transgranicznej działalności zakładów ubezpieczeń w Unii Europejskiej Notatka prezentuje wybrane informacje statystyczne o działalności zagranicznych zakładów
Bardziej szczegółowoMonitor konwergencji nominalnej
Ministerstwo Finansów Departament Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki Numer 5 / 1 Monitor konwergencji nominalnej Kontakt: tel. (+8 ) 69 36 69 36 fax (+8 ) 69 1 77 e-mail: dziennikarze @mofnet.gov.pl
Bardziej szczegółowoReport Card 13. Równe szanse dla dzieci Nierówności w zakresie warunków i jakości życia dzieci w krajach bogatych. Warszawa, 14 kwietnia 2016 r.
Report Card 13 Równe szanse dla dzieci Nierówności w zakresie warunków i jakości życia dzieci w krajach bogatych Warszawa, 14 kwietnia 2016 r. O UNICEF UNICEF jest agendą ONZ zajmującą się pomocą dzieciom
Bardziej szczegółowoDeficyt Mieszkaniowy w Polsce
Jednym z ważniejszych czynników wpływających na rynek nieruchomości, poza możliwościami finansowymi i podażą na rynku, są potrzeby mieszkaniowe ludności. Ich powszechnie stosowanym miernikiem jest tzw.
Bardziej szczegółowoWiedza rodziców na temat zdrowia jamy ustnej w odniesieniu do intensywności próchnicy u ich dzieci w wieku 6 7 lat
PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2015, 52, 2, 184 191 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Iwona Grzesiak-Gasek B, C, Urszula Kaczmarek A F Wiedza rodziców
Bardziej szczegółowoUmowa finansowa. Warszawa, 27 czerwca 2013 r.
Umowa finansowa Mobilność w roku 2013/14 Warszawa, 27 czerwca 2013 r. Plan prezentacji 1. Erasmus 2011/12 podstawowe dane statystyczne. 2.Erasmus 2012/13 podstawowe dane o realizacji umowy. 3.Erasmus 2013/14
Bardziej szczegółowoMonitor konwergencji nominalnej
PF Monitor konwergencji nominalnej w UE czerwiec Ministerstwo Finansów Departament Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki Numer / Monitor konwergencji nominalnej Kontakt: tel. (+ ) fax (+ ) e-mail: dziennikarze
Bardziej szczegółowoFrekwencja w wyborach parlamentarnych oraz samorządowych
GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICACH Wskaźniki Zrównoważonego Rozwoju. Moduł krajowy Więcej informacji: w kwestiach merytorycznych dotyczących: wskaźników krajowych oraz na poziomie
Bardziej szczegółowoBrachyterapia w Europie. Wielkopolskie Centrum Onkologii Poznań 2010
Brachyterapia w Europie Wielkopolskie Centrum Onkologii Poznań 2010 Brachyterapia nazywana terapią kontaktową; jedna z technik leczenia w radioterapii; polega na bezpośrednim napromienianiu zmian chorobowych,
Bardziej szczegółowoMonitor Konwergencji Nominalnej
Ministerstwo Finansów Departament Polityki Makroekonomicznej Numer 9 / 1 Monitor Konwergencji Nominalnej Kontakt: tel. (+ ) 9 9 fax (+ ) 9 1 77 e-mail: dziennikarze @mf.gov.pl Ministerstwo Finansów Ul.
Bardziej szczegółowoSzara strefa w Polsce
Szara strefa w Polsce dr hab. prof. nadzw. Konrad Raczkowski Podsekretarz Stanu Ministerstwo Finansów www.mf.gov.pl Rodzaje nierejestrowanej gospodarki Szara strefa obejmuje działania produkcyjne w sensie
Bardziej szczegółowoProjekt krajów UE EURO - PERISTAT
Projekt krajów UE EURO - PERISTAT Wiek matek rodzących w 2015 roku Rumunia 9,7 19,1 56,7 14,5 POLSKA 3,6 16,1 65,6 14,8 Słowacja 6,3 15,9 60,9 16,9 Łotwa 3,5 17,1 61,1 18,3 Begia Słowenia Malta 1,7 1,0
Bardziej szczegółowoCukrzyca - problem medyczny XXI wieku - Seminarium Innowacje w Diabetologii 2.12.2011. STRUKTURA KOSZTÓW CUKRZYCY Renata Furman, Służba Zdrowia
Cukrzyca - problem medyczny XXI wieku - Seminarium Innowacje w Diabetologii 2.12.2011 STRUKTURA KOSZTÓW CUKRZYCY Renata Furman, Służba Zdrowia Cukrzyca pochłania około 15% wydatków na ochronę zdrowia w
Bardziej szczegółowoACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS KSZTAŁTOWANIE SIĘ WIELKOŚCI OPADÓW NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA MIEJSKIEGO KRAKOWSKIEGO
ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA GEOGRAPHICA PHYSICA 3, 1998 Elżbieta Cebulak KSZTAŁTOWANIE SIĘ WIELKOŚCI OPADÓW NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA MIEJSKIEGO KRAKOWSKIEGO THE PRECIPITATION ON THE AREA OF CRACOW
Bardziej szczegółowoStan uzębienia i potrzeby lecznicze u dzieci 6 letnich z wybranych losowo przedszkoli we Wrocławiu
PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2007, 44, 4, 463 469 ISSN 1644 387X Copyright by Silesian Piasts University of Medicine in Wrocław and Polish Stomatological Association ANETTA GMYREK MARCINIAK, URSZULA
Bardziej szczegółowo- jako alternatywne inwestycje rynku kapitałowego.
Fundusze hedgingowe i private equity - jako alternatywne inwestycje rynku kapitałowego. Dr Małgorzata Mikita Wyższa Szkoła a Handlu i Prawa im. R. Łazarskiego w Warszawie Do grupy inwestycji alternatywnych
Bardziej szczegółowoprace oryginalne Stan uzębienia osób z prawidłową i nadmierną masą ciała z łódzkich szkół ponadpodstawowych
prace oryginalne Dent. Med. Probl. 2012, 49, 3, 351 357 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Aleksandra Hilt A F A, C, F, Małgorzata Daszkowska Stan uzębienia
Bardziej szczegółowoPróchnica zębów mlecznych u dzieci w wybranym przedszkolu w Sosnowcu. Deciduous Teeth Caries in Children from Selected Preschool in Sosnowiec
PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2009, 46, 4, 437 441 ISSN 1644 387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Stomatological Association DANUTA ILCZUK 1, MONIKA HERBA 2, AGATA FILIPOWSKA GROŃSKA
Bardziej szczegółowoWynagrodzenie minimalne w Polsce i w krajach Unii Europejskiej
Wynagrodzenie minimalne w Polsce i w krajach Unii Europejskiej Płaca minimalna w krajach unii europejskiej Spośród 28 państw członkowskich Unii Europejskiej 21 krajów posiada regulacje dotyczące wynagrodzenia
Bardziej szczegółowoZmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w 2015 roku
WOJEWÓDZKI URZĄD PRACY W SZCZECINIE Wydział Badań i Analiz Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w 2015 roku Szczecin 2016 Według danych Eurostat zharmonizowana stopa bezrobocia 1 dla Polski
Bardziej szczegółowoPromocja zdrowego środowiska. z chorobami przewlekłymi Zdrowie publiczne i praca (PH Work)
Promocja zdrowego środowiska pracy dla pracowników z chorobami przewlekłymi Zdrowie publiczne i praca (PH Work) Dane techniczne o projekcie Realizacja w latach 2011-2013 Finansowanie z Programu Zdrowia
Bardziej szczegółowoWyższa Szkoła Ekonomiczna
Współczesne tendencje na rynku pracy DrCecylia Sadowska Snarska Snarska Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku 1. Uwarunkowania demograficzne rynku pracy. 2. Kierunki zmian w popytowej stronie rynku pracy.
Bardziej szczegółowoStan zębów dzieci upośledzonych umysłowo w wieku 11-13 lat przebywających w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych
Czas. Stomat., 2005, LVIII, 8 Stan zębów dzieci upośledzonych umysłowo w wieku 11-13 lat przebywających w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych Dental health of 11-13 year old institutionalized mentally
Bardziej szczegółowoZakończenie Summary Bibliografia
Spis treści: Wstęp Rozdział I Zakresy i ich wpływ na pojmowanie bezpieczeństwa wewnętrznego 1.1. Zakresy pojmowania bezpieczeństwa wewnętrznego 1.1.1. Zakres wąski bezpieczeństwa wewnętrznego 1.1.2. Zakres
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 56/2014 z dnia 22 kwietnia 2014 r. o projekcie programu Program profilaktyczny dotyczący profilaktyki próchnicy
Bardziej szczegółowo(Tekst mający znaczenie dla EOG)
L 337/68 19.12.2017 DECYZJA WYKONAWCZA KOMISJI (UE) 2017/2376 z dnia 15 grudnia 2017 r. zmieniająca decyzję wykonawczą (UE) 2015/348 w odniesieniu do zgodności zrewidowanych celów w kluczowych obszarach
Bardziej szczegółowo