HISTORIA LOTNICTWA POLSKIEGO

Transkrypt

1 HISTORIA LOTNICTWA POLSKIEGO Opracowal Jaroslaw Dobrzyński Muzeum Lotnictwa Polskiego Historia rozwoju lotnictwa na ziemiach polskich datuje się od XIX w. Wtedy miały miejsce pierwsze próby lotów urządzeniami cięższymi od powietrza. W latach 60. XIX cieśla i rzeźbiarz ludowy Jan Wnęk budował drewniane, obciągnięte płótnem skrzydła przypinane do ramion, zwane Lota i próbował na nich latać z wieży kościoła w Odporyszowie koło Dąbrowy Tarnowskiej. Podczas jednej z takich prób w Zielone Świątki w 1869 r. uległ wypadkowi i w jego wyniku zmarł. W latach 90. XIX w. malarz Czesław Tański, opierając się o doświadczenia niemieckiego pioniera szybownictwa Otto Lilienthala zbudował szybowiec nazwany Lotnią, na którym wykonywał krótkie loty skoki. W początkach XX w. na ziemiach polskich zaczęły pojawiać się pierwsze samoloty. W 1910 r. w Warszawie powstało Towarzystwo Awiata, mające za zadanie szkolenie pilotów. W Krakowie powstało lotnisko na Rakowicach, pierwsze lotnisko w Warszawie powstało na Polu Mokotowskim, obok toru wyścigów konnych. W czasie I wojny światowej wielu Polaków służyło w wojskach lotniczych państw zaborczych. Po zakończeniu wojny przystąpiono do tworzenia polskiego lotnictwa wojskowego. Pierwszym sprzętem, jaki znalazł się w jego wyposażeniu były samoloty pozostawione przez zaborców, głównie Niemców i Austriaków. Kadrę stanowili oficerowie służący wcześniej w armiach zaborczych. Ważnym uzupełnieniem doświadczonych ludzi i sprzętu były oddziały lotnicze wchodzące w skład Korpusu Polskiego generała Hallera. Nowopowstające polskie lotnictwo wojskowe szybko przeszło chrzest bojowy. W początkach swego istnienia niepodległa Polska toczyła walki z Ukraińcami i Rosją bolszewicką. Pierwszy lot bojowy polskiego samolotu miał miejsce 5 listopada 1918 r., kiedy załoga por. pil. Stefan Bastyr i por. obs. Janusz de Beaurain wystartowali z lotniska Lewandówka we Lwowie na bombardowanie pozycji ukraińskich. Odzyskanie niepodległości w listopadzie 1918 r. stworzyło nową sytuację. Odrodzone państwo wyniszczone i ograbione przez zaborców i wojną nie miało żadnych doświadczeń w tworzeniu własnej armii. Mimo braku przygotowanych kadr i nadzwyczajnych problemów gospodarczych formowanie się polskiego lotnictwa stało się rzeczywistością. Już 14 listopada 1918 r. rozpoczęła działalność Sekcja żeglugi Napowietrznej w Departamencie Technicznym Ministerstwa Spraw Wojskowych, która była pierwszym organem kierowniczym rodzącego się lotnictwa. Szef Sztabu Generalnego swym rozkazem z dnia 1 grudnia 1918 r. wprowadził szachownicę biało-czerwoną jako symbol i znak rozpoznawczy Polskich Sił Powietrznych. Jednocześnie trwał proces formowania pierwszych jednostek lotniczych. Ich pierwszym dowódcą został ppłk obs. Hipolit ŁOSSOWSKI. Proces powstawania i łączenia polskiego lotnictwa wojskowego dokonywał się w okresie zmagań i walk o ukształtowanie i stabilizację granic odrodzonej Ojczyzny. Ledwo zakończyło się Powstanie Wielkopolskie i Śląskie, a także walki w obronie Lwowa a już rozpoczęła się wojna polsko-radziecka, która stała się rzeczywistym sprawdzianem wartości bojowych zarówno armii jak i lotnictwa. Wysiłek bojowy lotników polskich ich odwaga i bohaterstwo został uhonorowany 164 orderami Virtuti Militari oraz 245 Krzyżami Orderu Odrodzenia Polski. Ramię w ramię 1

2 z Polakami walczyli ochotnicy z wielu innych krajów: Anglicy, Włosi, Belgowie, a także 17 Amerykanów, którzy latali w 7 Eskadrze im. Tadeusza Kościuszki. Trzech spośród nich: kpt. pil. A. H. KELLY, por. pil. E. A. GRAVES i kpt. T. V. CALLUM zginęli w walce. Zakończenie działań wojennych pozwoliło lotnictwu przejść do organizacji pokojowej. Przez cały okres międzywojenny ulegała ona modyfikacjom, była dostosowywana do koncepcji wykorzystywania lotnictwa. Ustalono organizację eskadr liniowych i myśliwskich (po 1O samolotów), bombowych (po 6 samolotów) oraz towarzyszących (po 7 samolotów) - łącznie było ich 42. W latach liczba eskadr wzrosła do 48 (około 42O samolotów). Okres międzywojenny - to również dynamiczny rozwój polskiego przemysłu lotniczego. Początki były trudne. Zakłady Mechaniczne Plage i Laśkiewicz w Lublinie podjęły produkcję samolotów rozpoznawczo bombowych Ansaldo A-300 i myśliwskich Ansaldo A-1 Balilla, ale z powodu niskiej jakości produkcji ulęgały one częstym katastrofom, co zyskało im miano latających trumien. W wyniku tego rozwoju, od lat trzydziestych lotnictwo zaczęto wyposażać w samoloty rodzimej konstrukcji i produkcji. Najbardziej znanymi i udanymi polskimi konstrukcjami tego okresu była rodzina metalowych samolotów PZL stworzona przez Zygmunta Puławskiego. Należący do tej rodziny samolot PZL P.11c był głównym typem broniącym Polski przed atakiem Niemców w 1939 r. Inne najbardziej znane konstrukcje to samolot rozpoznawczo bombowy PZL P.23 Karaś, bombowy PZL P.37 Łoś, czy szkolno treningowy PWS-26. Grupa młodych inżynierów z Politechniki Warszawskiej stworzyła udaną rodzinę samolotów sportowych RWD, z którymi związane są największe przedwojenne sukcesy polskiego sportu lotniczego przed wojną. Należący do tej rodziny samolot szkolny RWD-8 był najliczniej produkowanym przed wojną polskim samolotem zbudowano ich prawie 500. Samolot PWS-26 W tym okresie zanotowano również wspaniałe osiągnięcia sportowe: por. pil. Bolesław ORLIŃSKI wraz z mechanikiem Leonardem KUBIAKIEM wykonali przelot na trasie Warszawa - Tokio Warszawa francuskim samolotem rozpoznawczo bombowym Breguet XIX; odnieśli zwycięstwa w międzynarodowych zawodach lotniczych Challenge: w roku Franciszek ŻWIRKO i Stanisław WIGURA na samolocie RWD-6, w roku Jerzy BAJAN i Gustaw 2

3 POKRZYWKA na samolocie RWD-9. W maju 1933 r. Stanisław SKARŻYŃSKI samotnie wykonał lot przez Atlantyk samolotem RWD-5bis. Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura przy RWD-6 Stanisław Skarżyński przy RWD-5bis 3

4 Samolot RWD-9 W wojnie obronnej 1939 r. nasze - niezbyt liczne - lotnictwo działało skutecznie, szczególnie Brygada Pościgowa, przydzielona do obrony Warszawy. Lotnictwo armijce prowadziło rozpoznanie, określając główne kierunki natarcia. Zdolność bojową zachowało do końca lotnictwo Armii "Poznań". W ciągu 17 dni podniebnych walk, polscy lotnicy zestrzelili 13O samolotów niemieckich, kilkadziesiąt zestrzeliła artyleria przeciwlotnicza. Nasze straty - to: 325 samolotów, 234 żołnierzy personelu latającego i około 3OO - technicznego. Po zakończeniu nierównej walki w kraju, około 11 OOO lotników przedostało się, przez Rumunię i Węgry, na Zachód. Na Litwę przeszło około 25O, na Łotwę około 6OO, a ponad 1OOO lotników pozostało na wschodnich rubieżach, zajętych przez Armię Czerwoną. Większość z nich zamordowano w obozach. 22 lutego 194O r. we Francji powstały Polskie Siły Powietrzne, jako samodzielny rodzaj się zbrojnych. W walkach powietrznych nad Francją polscy piloci zestrzelili 5O samolotów niemieckich, 3 prawdopodobnie oraz 6 uszkodzili. Straty własne - 26 żołnierzy, w tym 11 pilotów. Po upadku Francji personel lotnictwa został ewakuowany do Wielkiej Brytanii. Pierwsze dywizjony polskie sformowano już lipcu i sierpniu 194O r. (myśliwskie 3O2 i 3O3 oraz bombowe 3OO i 3O1). Samolot myśliwski PZL P.11c 4

5 Samolot rozpoznawczo bombowy PZL P.23 Karaś Samolot bombowy PZL P.37 Łoś Wielu Polaków walczyło w brytyjskich dywizjonach lotniczych. Polskie Siły Powietrzne systematycznie rozwijały się, w docelowej strukturze liczyły 15 dywizjonów. W ich skład wchodziła również Eskadra Balonowa oraz działający w Afryce, w roku 1943, Polski Zespół Myśliwski. Dywizjony PSP brały udział we wszystkich ważniejszych operacjach. Polscy myśliwcy zestrzelili 764 samoloty, prawdopodobnie, 243 uszkodzili. Zniszczyli 13O bomb latających V-1. Dywizjony bombowe wykonały zadań bojowych, zrzuciły 15 tysięcy bomb i min. Jednostki transportowe dostarczyły samoloty, przewiozły 25 OOO ludzi i 18OO ton materiałów. Aż 41 polskich pilotów myśliwskich zdobyło tytuł "asa", uzyskując 5 i więcej zestrzeleń. W walce poległo 1981 żołnierzy polskiego lotnictwa, w tym 15O pilotów. Formowanie lotnictwa polskiego na froncie wschodnim rozpoczęto od zorganizowania 1. Samodzielnej Eskadry Lotnictwa Myśliwskiego. Proces rozbudowy polskich jednostek lotniczych trwał do końca wojny, a zazwyczaj polegał na wcielaniu całych jednostek radzieckich i nadawaniu im polskich nazw. Na początku roku 1945 lotnictwo polskie liczyło 17 pułków (12 bojowych) i 5 samodzielnych eskadr 75O samolotów różnych typów. Wspierając działania 1 i 2 Armii WP, jednostki lotnicze zestrzeliły 16 samolotów, wykonały 2282 loty bojowe, zrzuciły 25O ton bomb, niszcząc niemiecki sprzęt i uzbrojenie. Po wojnie wiele jednostek lotniczych oraz 5

6 dowództw rozformowano. Pozostało siedem pułków lotniczych (po trzy myśliwskie i szturmowe oraz jeden bombowy). Po wojnie w Polsce rozwinięto na dużą skalę przemysł lotniczy. Zakłady lotnicze zlokalizowane były na Okęciu w Warszawie, w Mielcu i Świdniku, zakłady produkujące silniki w Rzeszowie i Kaliszu. W Mielcu w latach 50. uruchomiono produkcję licencyjną radzieckich samolotów myśliwskich MiG-15 i MiG-17 pod oznaczeniami Lim-1, Lim-2 i Lim-5, a następnie samolotów wielozadaniowych An-2, które stały się najliczniej produkowanymi samolotami w Polsce. W Świdniku uruchomiono produkcję śmigłowców - najpierw Mi-1 produkowanych na radzieckiej licencji pod oznaczeniem SM-1, potem opartej o niego własnej konstrukcji SM-2, a następnie od połowy lat 60-tych Mi-2 z napędem turbinowym na radzieckiej licencji. Uruchomiono też produkcję rodzimych konstrukcji. Najbardziej znane i udane z nich to samoloty szkolno treningowe konstrukcji Tadeusza Sołtyka - TS-8 Bies i odrzutowy TS-11 Iskra, wielozadaniowy PZL-104 Wilga, rolniczy PZL M18 Dromader czy śmigłowiec PZL Sokół. W Szybowcowych Zakładach Doświadczalnych w Bielsku Białej podjęto produkcję udanych szybowców. W latach 90. powstało też wiele małych prywatnych firm, produkujących lekkie samoloty, głównie na eksport. W roku 1951 wprowadzono pierwsze typy samolotów z napędem odrzutowym - Jak-23 i MiG-15. W roku 1953 lotnictwo bombowe otrzymało Iły-28, pojawiły się pierwsze śmigłowce Mi-1. W latach sześćdziesiątych wprowadzono samoloty MiG-19, MiG-21 i Su-7 oraz nowe wersje śmigłowców i pomocniczy sprzęt techniczny. Lata osiemdziesiąte to okres przezbrajania lotnictwa wojskowego w samoloty trzeciej generacji: MiG-23, Su-22 i MiG-29 oraz śmigłowce Mi-24. Po zmianach politycznych w 1989 r. do ich wyposażenia wprowadzono nowe typy statków powietrznych - turbośmigłowe samoloty szkolne PZL-130 Orlik, śmigłowce wielozadaniowe PZLW-3 Sokół, samoloty transportowe PZL M28 Bryza i hiszpańskie CASA-295M i śmigłowce szkolne PZL SW-4 Puszczyk. Wojska Lotnicze Obrony Powietrznej przemianowane zostały 1 lipca 2OO4 roku na Siły Powietrzne RP. W 2003 r. polska zdecydowala się na zakup 48 wielozadaniowych samolotów bojowych Lockheed Martin F-16 C/D Block 52+, które w Polsce otrzymały nazwę Jastrząb. Pierwsze maszyny przybyły w listopadzie 2006 r. W F-16 zostały wyposażone 3 i 6 eskadra lotnictwa taktycznego w Poznaniu - Krzesinach i 10 elt w Łasku. W 2009 r. Siły Powietrzne otrzymały dwa używane średnie amerykańskie samoloty transportowe Lockheed C-130E Hercules, które weszły do wyposażenia nowopowstałej 14 eskadry lotnictwa taktycznego w Powidzu. Oprócz Sił Powietrznych istnieje też Lotnictwo Wojsk Lądowych, wyposażone w śmigłowce Sokół, Mi-8 i Mi-17 oraz Mi-24 i Lotnictwo Marynarki Wojennej, wyposażone w samoloty patrolowe Bryza, śmigłowce zwalczania okrętów podwodnych Mi-14PŁ i Kaman SH-2G Seasprite i śmigłowce ratownicze Mi-14PS i PZL W-3RM Anakonda (morska wersja Sokoła). W 1999 r. Polska została przyjęta do NATO, co nałożyło na polskie lotnictwo wojskowe nowe zadania, jak udział w misjach Air Policing - obrony przestrzeni powietrznej państw bałtyckich w ramach Polskiego Kontyngentu Wojskowego Orlik, i udział polskich śmigłowców transportowych i szturmowych oraz samolotów transportowych w misjach polskich kontyngentów wojskowych w Iraku i Afganistanie. 6

7 Samolot An-2 Śmigłowiec PZL Sokół 7

8 Śmigłowiec szturmowy Mi-24 Śmigłowiec transportowy Mi-8 8

9 Śmigłowiec zwalczania okrętów podwodnych Kaman SH-2G Seasprite Samoloty szkolno treningowe PZL 130 Orlik 9

10 Samolot myśliwski MiG-29 Wielozadaniowy samolot bojowy Lockheed Martin F-16C Jastrząb 10

11 Samolot transportowy M28 Bryza Samolot transportowy CASA 295M W latach powojennych Polska odnosiła liczne sukcesy w sportach lotniczych. Największe, których pasmo ciągnie się nieprzerwanie do dziś zaczęły się pod koniec lat 70. w nowopowstałych wtedy dyscyplinach sportu samolotowego lataniu rajdowym i precyzyjnym. Są to dyscypliny nawigacyjne, polegające na oblocie zadanej trasy w ściśle określonym czasie (z tolerancją do 2 sekund), identyfikacji i zaznaczeniu na mapie kilkudziesięciu obiektów na trasie i lądowaniu na celność. Trenerem, pod którego kierownictwem Polacy zdobyli pierwsze sukcesy był Zdzisław Dudzik, po jego śmierci w 1984 r. prowadzenie kadry narodowej objął Andrzej Osowski i robi to do dziś. Pod jego kierunkiem polscy piloci co roku zdobywają medale w mistrzostwach świata i Europy w tych dwóch dyscyplinach. Najbardziej utytułowani zawodnicy to Wacław Nycz, Janusz Darocha, bracia Wacław i Krzysztof Wieczorkowie 11

12 i Zbigniew Chrząszcz. Polacy przez wiele lat latali samolotami PZL-104 Wilga, później przesiedli się na amerykańskie Cessny 152 i polskie samoloty ultralekkie (o masie do 450 kg) 3xtrim, na których zdobyto już kilka złotych medali w mistrzostwach świata. Samolot PZL-104 Wilga Samolot ultralekki 3xtrim 12