Struktura oszczędności w Polsce i wybranych krajach europejskich. Raport przygotowany przez Analizy Online S.A. dla BPH TFI S.A.

Transkrypt

1 Struktura oszczędności w Polsce i wybranych krajach europejskich Raport przygotowany przez Analizy Online S.A. dla BPH TFI S.A. Czerwiec 2012

2 Spis treści 1. METODOLOGIA 3 2. WARTOŚĆ I STRUKTURA OSZCZĘDNOŚCI POLAKÓW UDZIAŁ OSZCZĘDNOŚCI W PKB FUNDUSZE INWESTYCYJNE I UFK FUNDUSZE ZAGRANICZNE OTWARTE FUNDUSZE EMERYTALNE DEPOZYTY I GOTÓWKA W OBIEGU POZA KASAMI BANKÓW AKCJE SPÓŁEK PUBLICZNYCH ORAZ OBLIGACJE I BONY 9 3. OSZCZĘDNOŚCI Z PERSPEKTYWY NAJWIĘKSZYCH GRUP KAPITAŁOWYCH GRUPY BANKOWE PKO BP ING PEKAO GETIN NOBLE BANK BZ WBK KBC (KREDYT BANK) BANK MILLENNIUM BPH GRUPY UBEZPIECZENIOWE AVIVA PZU AMPLICO AXA AEGON OSZCZĘDNOŚCI W WYBRANYCH KRAJACH EUROPY WIELKA BRYTANIA NIEMCY SZWECJA NORWEGIA WŁOCHY HISZPANIA WĘGRY SŁOWENIA 25 str. 2/26

3 1. Metodologia Dane dotyczące poszczególnych segmentów oszczędności Polaków wykorzystane w niniejszym raporcie pochodzą z kilku źródeł i są agregowane samodzielnie przez Analizy Online. Poniżej przedstawiamy metodologię wykorzystywaną przy ich gromadzeniu: - depozyty złotowe i walutowe środki zgromadzone przez gospodarstwa domowe na rachunkach bieżących i terminowych prowadzonych przez banki i SKOKi, z uwzględnieniem depozytów zablokowanych, depozytów z terminem wypowiedzenia oraz odsetek; dane dotyczą zarówno osób prywatnych jak i osób fizycznych prowadzących indywidualną działalność gospodarczą; rzeczywiste dane są publikowane z częstotliwością miesięczną - fundusze emerytalne aktywa netto zgromadzone przez otwarte fundusze emerytalne; rzeczywiste dane są publikowane z częstotliwością miesięczną - detaliczne fundusze inwestycyjne aktywa netto funduszy inwestycyjnych, z wyłączeniem funduszy dostępnych jedynie dla osób prawnych, pomniejszone o wartość inwestycji w jednostki uczestnictwa funduszy poczynionych przez ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe; rzeczywiste dane są publikowane z częstotliwością miesięczną - ubezpieczenia na życie rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe związane z ubezpieczeniami na życie, w tym z ubezpieczeniami w formie ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych; kategoria odpowiada m.in. wartości lokat czynionych przez firmy ubezpieczeniowe na rachunek i ryzyko ubezpieczanego; rzeczywiste dane są publikowane z częstotliwością kwartalną - gotówka w obiegu środki znajdujące się w obiegu poza kasami banków; kategoria obejmuje środki znajdujące się w posiadaniu osób fizycznych jak i osób prawnych; rzeczywiste dane są publikowane z częstotliwością miesięczną - akcje spółek publicznych zdematerializowane papiery wartościowe notowane na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych albo w alternatywnym systemie obrotu (NewConnect), nabywane przez osoby fizyczne z wykorzystaniem rachunków prowadzonych przez biura i domy maklerskie; rzeczywiste dane są publikowane z częstotliwością kwartalną - obligacje i bony papiery dłużne emitowane przez Skarb Państwa (obligacje oszczędnościowe, pozostałe obligacje i bony skarbowe) pozostające w posiadaniu osób fizycznych, według wartości nominalnej; rzeczywiste dane są publikowane z częstotliwością miesięczną str. 3/26

4 2. Wartość i struktura oszczędności Polaków Wartość oszczędności Polaków w grudniu 2001 roku tylko nieznacznie przekraczała poziom 330 mld PLN. Dziesięć lat później gospodarstwa domowe dysponowały środkami o wartości blisko 3-krotnie wyższej. W sumie według stanu na koniec 2011 roku wartość oszczędności Polaków zbliżyła się do poziomu 1 bln PLN. Osiągnięty wzrost oznacza, że na przestrzeni 10 lat oszczędności Polaków rosły przeciętnie o 11,4% rocznie. Wartość oszczędności gospodarstw domowych od do (mld PLN) 1 200, ,00 800,00 600,00 400,00 200,00 0,00 Źródło: Analizy Online, na pods tawie danych NBP, MF, GUS, TFI, PTE TUNŻ W okresie od grudnia 2001 r. do grudnia 2011 r., w strukturze oszczędności gospodarstw domowych zaszły bardzo istotne zmiany. Zarysowała się wyraźna tendencja, zgodnie z którą coraz większy udział zyskiwały efektywne, z punktu widzenia wzrostu oszczędności, formy alokacji związane z instytucjami wspólnego inwestowania, tj. fundusze inwestycyjne, fundusze zagraniczne, ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe, ale także otwarte fundusze emerytalne. W przypadku OFE należy zwrócić uwagę na specyficzny charakter tego segmentu oszczędności, który ze względu na swój obowiązkowy charakter odnotowywał stały napływ środków. Z kolei wzrost pozostałych form oszczędzania powiązanych z instytucjami wspólnego inwestowania odbywał się przede wszystkim kosztem bankowych depozytów, ale tylko do momentu wystąpienia kryzysu na rynku kredytów hipotecznych typu subprime z 2007 roku. Po tym wydarzeniu mieliśmy bowiem do czynienia z istotną zmianą podejścia do inwestowania, idącą w stronę bezpieczeństwa. Wartość oszczędności gospodarstw domowych w podziale na grupy aktywów (mld PLN) gru 01 gru 02 gru 03 gru 04 gru 05 gru 06 gru 07 gru 08 gru 09 gru 10 gru 11 CAGR akcje spółek publicznych * 9,9 8,1 11,4 18,9 25,8 44,4 43,0 28,1 37,7 44,4 39,5 14,8% depozyty złotowe i walutowe 224,5 216,9 212,6 209,8 220,8 239,4 262,8 331,9 387,6 426,0 482,1 7,9% gotówka w obiegu poza kasami banków 38,2 42,2 49,4 50,8 57,2 68,8 77,2 90,7 89,8 92,7 101,8 10,3% fundusze zagraniczne 0,3 1,5 2,5 1,8 2,7 3,9 3,6 28,2% otwarte fundusze emerytalne 19,4 31,6 44,8 62,6 86,3 116,6 140,0 138,3 178,6 221,3 224,7 27,8% ubezpieczenia na życie ** 23,5 27,3 32,0 37,8 44,1 55,6 65,8 71,0 71,2 77,2 73,0 12,0% - w tym UFK 3,1 4,2 5,8 13,5 18,4 28,1 36,0 26,3 31,7 38,9 37,5 obligacje i bony 13,2 22,1 21,5 22,6 18,9 12,9 10,7 13,6 12,7 10,3 8,9-3,8% krajowe fundusze inwestycyjne *** 8,7 17,5 23,9 27,2 45,2 84,5 113,2 51,0 62,5 75,5 62,3 21,8% udział fundus zy w os zczędnościach ogółem 2,6% 4,8% 6,0% 6,3% 9,1% 13,5% 15,8% 7,0% 7,4% 7,9% 6,3% razem 337,4 365,7 395,6 429,8 498,5 623,5 715,3 726,3 842,9 951,3 996,0 11,4% Źródło: Analizy Online, na pods tawie danych NBP, MF, GUS, TFI, PTE TUNŻ * dan e dotyczące zdematerializowanych akcji przechowywanych na rachunkach w biurach maklerskich ** wartość rezerwy techn iczno-ubezpieczeniowej w pas ywach zakładów ubezpieczeń na życie *** dos tępne dla os ób fizycznych, s korygowane o wartość inwes tycji ubezpieczycieli str. 4/26

5 Wpływ na ową zmianę miała również walka banków o jak najlepszą strukturę bilansu, która miała zapewnić bezpieczne przetrwanie kryzysu zaufania na rynkach finansowych. Atrakcyjność bankowej oferty podbijała dodatkowo rosnąca inflacja, która miała wpływ na wzrost stóp procentowych. Wskutek tego odnotowaliśmy odpływ kapitału oraz spadek liczby klientów funduszy inwestycyjnych na korzyść sektora bankowego. Jednak ostatecznie, na przestrzeni ostatnich 10 lat, udział banków spadł z 66% do 47%. Z kolei zaangażowanie instytucji wspólnego inwestowania w wartości oszczędności ogółem wzrosło z 3% do 10%. Gdy przyjrzymy się zmianom wartości oszczędności ulokowanych w poszczególnych grupach instrumentów to okaże się, że z wyjątkiem obligacji i bonów, we wszystkich kategoriach obserwujemy wzrost. To co różnicuje poszczególne grupy aktywów oraz w ostatecznym rozrachunku wpływa na strukturę oszczędności gospodarstw domowych to różnica w dynamice. Od 2001 r. do 2011 r., najwyższą średnioroczną stopę wzrostu (CAGR) obserwujemy w przypadku ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych (28,3%), krajowych funduszy inwestycyjnych (21,8%) oraz otwartych funduszy emerytalnych (27,8%). Dynamikę przewyższającą przyrost wartości oszczędności ogółem odnotowujemy również w przypadku bezpośrednich inwestycji na rynku akcji, które zyskują średniorocznie 20% pomimo 4 lat spadku wartości. W pozostałych kategoriach tempo wzrostu jest niższe od dynamiki oszczędności ogółem wynoszącej 11,4% Udział oszczędności w PKB Istotną wartość poznawczą przy analizie oszczędności Polaków może stanowić ich relacja w stosunku do PKB. W oparciu o dane Analiz Online, w ciągu ostatnich lat widoczna jest tendencja wzrostowa w przypadku tego wskaźnika. Jednocześnie zauważamy, że z drobnymi wyjątkami oszczędności przyrastają szybciej niż wzrost PKB w analogicznym okresie czasu. Jeszcze w 2001 roku, udział oszczędności Polaków w PKB wynosił 43%, a po 10 latach wzrósł o +21 pkt proc. do poziomu 64%. Rekordowy poziom wskaźnika, wynoszący 68% odnotowaliśmy na koniec grudnia 2010 roku. Udział oszczędności w Produkcie Krajowym Brutto Z drugiej jednak strony relacja oszczędności gospodarstw domowych do wartości wytworzonego PKB w Polsce, jest wciąż stosunkowo niska na tle rozwiniętych gospodarek Źródło: Analizy Online europejskich. W krajach Europy Zachodniej, wskaźnik ten osiąga bowiem 2-3-krotnie wyższe poziomy. Świadczy to ciągle o stosunkowo niskiej świadomości potrzeby oszczędzania wśród Polaków. W tym kontekście, zasadna byłaby intensyfikacja działań edukacyjnych w tym zakresie, prowadzonych zarówno przez państwo, jak i przez instytucje prywatne. 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ,8% Fundusze inwestycyjne i UFK W analizowanym okresie, w przypadku krajowych funduszy inwestycyjnych, i pozostających z nimi w dość silnym związku UFK, wśród istotnych czynników sprzyjających ich wzrostowi należy w pierwszym rzucie wymienić wprowadzenie 19- proc. podatku od dochodów kapitałowych. Podatek Belki został wprowadzony 21 listopada 2001, dotyczył inwestycji dokonywanych po 1 grudnia 2001 roku, ale zaczął być pobierany od marca 2002 roku. Dla całokształtu następujących później zdarzeń ważny był nie tylko sam fakt wprowadzenia podatku, ale również moment w którym go wprowadzono. Niewątpliwie jedną z zalet wprowadzenia opodatkowania zysków była przyspieszona edukacja ekonomiczna Polaków, którzy str. 5/26

6 czasami po raz pierwszy zaczęli się zastanawiać nad racjonalnością dokonywanych wyborów inwestycyjnych. Oczywiście wspomagały ich w tym instytucje oferujące produkty inwestycyjne, tj. TFI oraz TUnŻ. Kolejnym czynnikiem wzrostu aktywów zgromadzonych w rozwiązaniach inwestycyjnych oferowanych przez TFI oraz TUnŻ, był silny spadek stóp procentowych na rynku obligacji. Koniec 2001 roku przyniósł dość istotną i radykalną zmianę warunków lokowania środków w banku. Po raz pierwszy bowiem, w tym czasie średnie oprocentowanie rocznej lokaty spadło poniżej granicy 10%. To było jak zimny prysznic dla Polaków, niemal wychowanych w warunkach dwucyfrowych nominalnych stóp zwrotu nie dość że spada oprocentowanie to jeszcze zyskiem trzeba się będzie podzielić z fiskusem. To co działało na niekorzyść lokat było jak woda na młyn funduszy inwestycyjnych, realizujących politykę inwestycyjną opartą na obligacjach skarbowych o stałym oprocentowaniu. Wykorzystały to niektóre banki, oferując w ramach oferty antypodatkowej zamiast depozytów z jednocyfrowym oprocentowaniem, szybko rosnące jednostki funduszy inwestycyjnych lokujących zebrane środki w bezpieczne obligacje polskiego rządu. Należy przy tym wspomnieć, że wprowadzenie oferty funduszy inwestycyjnych do sieci placówek bankowych stworzyło w pewnym sensie podwaliny pod rozwój bancassurance. Ponieważ rok 2002 stał również pod znakiem spadku rynkowych stóp procentowych, największym zainteresowaniem ponownie cieszyły się konstrukcje oparte na funduszach obligacyjnych. Niektóre TFI sugerowały wręcz, że w ogólnym rozrachunku nie warto inwestować w produkty z oferty antypodatkowej, bowiem wyższe zyski, nawet po zapłaceniu podatku, można uzyskać inwestując w tradycyjne fundusze inwestycyjne. O skuteczności prowadzonych działań świadczyć może fakt, iż saldo wpłat i umorzeń do wszystkich funduszy odnotowane w ciągu 12 miesięcy 2002 roku było dwukrotnie wyższe od tego z roku poprzedniego i zamknęło się kwotą 9,5 mld PLN. W kolejnym roku podobny mechanizm, z drobnymi modyfikacjami, działał jedynie do połowy roku. Okazało się bowiem, że tendencja spadku stóp procentowych ma również swój kres. Średni wynik funduszy obligacyjnych w pierwszej połowie roku 2003 wyniósł jedynie 3,6%, a po 7 miesiącach stopniał do 3%. Na dodatek połowa funduszy uzyskiwała rezultaty gorsze od średniej a outsiderzy notowali wzrost wartości jednostki o +1,5%, czyli mniej niż dawał bankowy depozyt. Co więcej okazało się, że stopy procentowe nie tylko nie chcą dalej spadać ale nawet zaczynają rosnąć. To z kolei spowodowało straty z krótkoterminowych inwestycji w fundusze papierów dłużnych. Okazało się, że przyspieszona edukacja, z jaką Polacy mieli czynienia przy wprowadzeniu podatku Belki ma bardzo słabe podstawy i opiera się raczej na ustnych przekazach a nie na teorii ekonomii. Wielu nabywców jednostek funduszy obligacyjnych utożsamiało je z bezpieczeństwem jakie daje bankowa lokata. W konsekwencji od drugiej połowy 2003 roku co miesiąc mieliśmy do czynienia z ujemnym saldem wpłat i umorzeń w grupie funduszy obligacyjnych. W sumie w 4 kwartale 2003 roku z funduszy inwestycyjnych, Polacy wycofali 2,3 mld PLN, choć cały rok zamknął się dodatnim saldem w kwocie 8,4 mld PLN. O skali zniechęcenia do funduszy dłużnych może świadczyć to, że tendencja przewagi umorzeń nad nowymi wpłatami do produktów tej grupy została wyhamowana dopiero w grudniu 2006 roku. W największym stopniu ucierpiały na niej te fundusze, które wcześniej były beneficjentem napływu i które z wielu względów nie skierowały strumienia oszczędności klientów do produktów związanych z rynkiem akcji. Wysoką skuteczność w tym zakresie pokazało Pioneer Pekao TFI, które w 2004 roku zdołało pozyskać do swoich produktów 2,9 mld PLN nowych środków, podczas gdy z funduszy należących do PKO TFI inwestorzy wycofali ponad 2 mld PLN. str. 6/26

7 Zmiany indeksów podstawowych klas aktywów na tle napływów do funduszy detalicznych (mld zł) WIG -22,0% 3,2% 44,9% 27,9% 33,7% 41,6% 10,4% -51,1% 46,9% 18,8% -20,8% WIG20-33,5% -2,7% 33,9% 24,6% 35,4% 23,8% 5,2% -48,2% 33,5% 14,9% -21,9% mwig40 (d. M IDWIG) 1,6% -6,9% 33,6% 36,3% 27,6% 69,1% 7,9% -62,5% 55,2% 19,6% -22,5% napływy do funduszy akcji 0,05-0,08 0,94 2,00 0,99-0,08 22,19-10,15 2,27 0,16-2,95 IROS (indeks obligacji skarbowych) 22,8% 18,1% 3,4% 7,7% 8,4% 4,8% 1,7% 8,9% 4,1% 6,5% 5,8% napływy do funduszy obligacji 4,82 6,91 0,86-4,01 1,88 6,91-1,71 0,24 0,23 3,20 0,51 IRP (indeks rynku pieniężnego) 16,0% 8,8% 5,6% 6,1% 5,2% 4,1% 4,5% 6,1% 3,7% 3,5% 4,2% napływy do funduszy gotówkowych i pieniężnych 1,29 1,39 1,03-0,20 2,83 1,39 0,40-2,21 0,72 4,87 1,47 Źródło: Analizy Online Rozpoczęta w 2003 roku hossa na rynku akcji to kolejny czynnik wpływający na utrzymujące się wysokie zainteresowanie ofertą funduszy inwestycyjnych. Wzrosty na rynkach kapitałowych zbiegły się także z akcesją Polski do Unii Europejskiej w 2004 r., co spowodowało zmiany legislacyjne, adaptację innowacji produktowych oraz większy udział w obrocie międzynarodowym. Niebagatelną rolę w tym procesie odegrało umiejętne wykorzystanie efektu, jaki w okresie giełdowych wzrostów daje nawet niewielka ekspozycja na rynek akcji. W wyniku tego zjawiska wykształciła się iście polska specjalność, czyli fundusze stabilnego wzrostu, które 25-30% pozyskanych środków lokują w akcje emitentów notowanych na warszawskim parkiecie. Do listopada 2006 roku fundusze stabilnego wzrostu stanowiły największą grupę funduszy pod względem wartości zarządzanych aktywów. W miarę oswajania się z ryzykiem, jakie niesie rynek akcji, rosła również wartość środków kierowanych do funduszy mieszanych (aktywnej alokacji i zrównoważonych), które w ostatnim miesiącu minionego roku przejęły pałeczkę lidera. Proces napływu nowych środków do funduszy został na krótko wyhamowany podczas korekty, jaka miała miejsce na rynku akcji w okresie 4 tygodni od połowy maja 2006 roku. Następnie w październiku 2007 r. sytuacja na giełdzie uległa znacznemu pogorszeniu w związku z nadejściem międzynarodowego kryzysu finansowego co negatywnie odbiło się również na funduszach wspólnego inwestowania. W 2008 roku, to właśnie fundusze akcyjne w największym stopniu zmniejszyły swój udział w rynku. Już w styczniu odczuły one gwałtowne spadki cen akcji na giełdach oraz masowe odkupienia jednostek dokonywane przez klientów. W tym samym czasie zwiększył się natomiast udział w rynku funduszy bardziej bezpiecznych, czyli dłużnych oraz gotówkowych i rynku pieniężnego. Wraz z zapoczątkowaną w 2009 roku hossą, aktywa krajowych funduszy inwestycyjnych powróciły na ścieżkę dynamicznego wzrostu. Wartość aktywów detalicznych funduszy inwestycyjnych, zagranicznych i UFK na tle WIG-u 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 fundusze inwestycyjne zagraniczne fundusze inwestycyjne 0,0 0,0 gru 01 gru 02 gru 03 gru 04 gru 05 gru 06 gru 07 gru 08 gru 09 gru 10 gru 11 Źródło: Analizy Onlin e, na pods tawie danych NBP, MF, GUS, TFI i PTE ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe WIG , , , , , , ,0 W latach , w trakcie pozytywnej koniunktury na rynku akcji, w strukturze aktywów zaszło również kilka istotnych zmian. Przede wszystkim na znaczeniu w największym stopniu straciły fundusze mieszane. Na str. 7/26

8 koniec 2010 roku, udział tego typu rozwiązań w wartości funduszy detalicznych ogółem spadł o -9 pkt proc. do poziomu 33,8% (29,5 mld zł). Jednocześnie zaangażowanie funduszu akcyjnych na rynku detalicznym wzrosło w tym okresie o +4,8 pkt proc. do poziomu 28,8%. Co ciekawe, podczas trwania giełdowych wzrostów, jednym z segmentów, którego aktywa rosły w najbardziej dynamicznym tempie były fundusze o najniższym poziomie ryzyka, czyli pieniężne i gotówkowe. Taka sytuacja wynikała z utrzymującej się awersji do ryzyka wśród inwestorów, po upadku banku Lehman Brothers. Wartość środków zgromadzona w tych produktach, rosła szczególnie szybko w 2010 roku, kiedy to wzrosła o blisko +5,4 mld zł, kończąc rok na poziomie 13,3 mld PLN. Fundusze dłużne oraz gotówkowe i pieniężne odnotowały także istotny wzrost aktywów w 2011 roku. W efekcie, łączny funduszy bezpiecznych w strukturze aktywów TFI wzrósł do poziomu przekraczającego 1/5 całego rynku. Jednocześnie 2011 rok był negatywny dla rozwiązań akcyjnych oraz mieszanych, gdzie spadek aktywów w obu przypadkach przekroczył aż 30%. Wynikało to zarówno z odwrotu klientów od tych segmentów funduszowych, jak i z obniżek wycen funduszy, spowodowanych przede wszystkim spadkami na światowych giełdach. Tak znaczny wzrost zainteresowania ofertą funduszy inwestycyjnych i ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych nie byłby prawdopodobnie możliwy, gdyby nie zmiana modelu dystrybucji tych produktów. W zasadzie do 2001 roku głównym kanałem sprzedaży jednostek funduszy inwestycyjnych były biura maklerskie oraz sprzedaż prowadzona przez same TFI. W przypadku inwestycyjnych produktów ubezpieczeniowych podstawowym kanałem sprzedaży były sieci agentów. Z czasem sytuacja ta zaczęła ulegać zmianie. Banki, które w obliczu niskich stóp procentowych nie były w stanie skutecznie walczyć o oszczędności z uwagi na niskie oprocentowanie lokat, stopniowo wprowadzały do swojej oferty fundusze inwestycyjne i ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym. Decyzję tą ułatwiały spadające marże odsetkowe realizowane na tradycyjnych bankowych produktach. Dość szybko okazało się, że przychody z prowizji uzyskiwane dzięki sprzedaży funduszy mogą skutecznie poprawić wyniki. Prekursorem silnego wejścia w segment dystrybucji funduszy inwestycyjnych i ubezpieczeń z funduszem był bank Pekao S.A., oferujący produkty Pioneer Pekao TFI oraz Allianz Życie. Ostatni czynnik wpływający na wzrost zainteresowania ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, to korzyści prawno-podatkowe wynikające ze specyfiki tych produktów. Niejako na fali zainteresowania funduszami inwestycyjnymi kolejne firmy ubezpieczeniowe wprowadzały do swojej oferty produkty inwestycyjne z minimalną ochroną, oparte na składce jednorazowej, często inwestowanej w unit-linked oparte na funduszach inwestycyjnych. Sprzedaż produktów ułatwiają rozwój bancassurance oraz eksponowanie korzyści w postaci braku podatku Belki przy przenoszeniu środków pomiędzy funduszami (quasi-parasol), uniknięcie w niektórych sytuacjach podatku spadkowego i od darowizn, czy wyłączenie kwoty składki spod egzekucji komorniczej oraz częściowe wyłączenie z niej wypłacanych środków Fundusze zagraniczne Przy tematyce instytucji wspólnego inwestowania należałoby także wspomnieć o funduszach zagranicznych, których ekspansję na polski rynek TFI, umożliwiła akcesja Polski do UE w 2004 r. Tym samym, 7 lipca 2004 weszła w życie nowa ustawa o funduszach inwestycyjnych, która m.in. uwzględniła zbywanie w Polsce tytułów uczestnictwa przez podmioty z siedzibą funduszu poza granicami UE. Pierwszymi zagranicznymi funduszami na polskim rynku były fundusze zarządzane przez Citi (obecnie Legg Mason), które rozpoczęły działalność 7 lipca 2004 roku. Z kolei w latach na polskim rynku pojawiły się fundusze prestiżowych grup kapitałowych takich jak m.in.: WIOF, BlackRock (niegdyś Merrill Lynch), Raiffeisen, Fortis, czy Franklin Templeton. W sumie na koniec 2011 roku, po ponad 6 latach od stworzenia możliwości swobodnego dystrybuowania funduszy zagranicznych w Polsce, KNF zarejestrowała 600 funduszy i subfunduszy zagranicznych. Jednocześnie tylko niespełna połowa z nich prowadziła aktywną sprzedaż na terenie Polski. Przy czym 7 na 25 instytucji, które posiadają zgodę Komisji, nie podjęło żadnej aktywności w tym zakresie. Z tego też powodu Komisja wykreśliła podmioty, które mimo uzyskanej notyfikacji, zrezygnowały z dystrybucji w Polsce, zostały zlikwidowane lub przekształcone. W 2011 roku wykreślone zostały m.in. rozwiązania zarządzane przez Legg Mason Investment Management, ING Investment Management, Dexia Asset Management oraz Credit Suisse Portfolio Fund Management Company. Póki co, zainteresowanie klientów inwestowaniem poprzez fundusze zagraniczne jest wśród Polaków niewielkie. Zgodnie z danymi Komisji Nadzoru Finansowego aktywa notyfikowanych na rynku polskim funduszy zagranicznych na koniec 2011 roku wyniosły 3,6 mld zł, co stanowi zaledwie 0,4% wartości oszczędności Polaków ogółem Otwarte fundusze emerytalne Z kolei otwarte fundusze emerytalne, których aktywa na koniec 2011 r. wyniosły blisko ¼ oszczędności, zostały wprowadzone w 1999 roku wraz z ówczesną reformą emerytalną. Przypomnijmy, że aktywa netto OFE współfinansowane solidarnie przez pracodawcę i pracownika stanowią składnik oszczędności, bowiem ich str. 8/26

9 głównym zadaniem jest sfinansowanie konsumpcji w okresie emerytalnym. A przecież zgodnie z teorią ekonomii środki odkładane na konsumpcję w przyszłości to nic innego jak oszczędności. Za uznaniem środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych za składnik oszczędności Polaków przemawia również to, że są one przypisane do każdego z przyszłych emerytów przez ich utrzymywanie na oddzielnym indywidualnym koncie. Ich cechą szczególną, istotnie odróżniającą je od pozostałych składników jest ograniczona płynność. W okresie 10 analizowanych lat funkcjonowania OFE, wartość zarządzanych przez nie środków wzrosła ponad 10-krotnie, do 225 mld PLN. Miało to znaczne przełożenie na wzrost wartości oszczędności gospodarstw domowych. Analizując zmianę aktywów OFE w badanym okresie, zauważamy, że w zależności, czy na rynku panuje hossa, czy bessa, drugofilarowe środki, albo istotnie zyskują na wartości, albo poruszają się w trendzie bocznym. Wynika to w dużej mierze z obligatoryjnego przynależenia do systemu emerytalnego, w związku z czym, w przeciwieństwie do funduszy inwestycyjnych, OFE posiadają gwarancję regularnego napływu kapitału. Do maja 2011 r., przelew pieniędzy z ZUS-u wynosił 7,3% wynagrodzenia. Największy przyrost aktywów OFE wynikał z hossy, która w latach najpierw podnosiła ceny polskich obligacji, a następnie w latach wpływała na wzrost wartości spółek notowanych na GPW. Z kolei od maja 2011 r., wartość przelewu pieniędzy z ZUS-u do OFE, spadła o ok. 1/3 do poziomu 2,3%. Ma to istotnie negatywne przełożenie z punktu widzenia wzrostu aktywów funduszy emerytalnych, a także w pewnym stopniu oszczędności Depozyty i gotówka w obiegu poza kasami banków Pomimo zwiększonego zainteresowania inwestowaniem poprzez fundusze inwestycyjne i UFK, na koniec grudnia 2011 r., największą część oszczędności Polaków stanowiły w dalszym ciągu depozyty złotowe i walutowe. Wraz z gotówką w obiegu (poza kasami banków) wynosiły one prawie 584 mld PLN. Stanowiło to w sumie blisko 60% ogółu oszczędności, czyli o ok. -18 pkt proc. mniej niż przed 10 laty. Spadek udziału depozytów w oszczędnościach ogółem, kosztem innych form oszczędzania odbywał się do 2007 roku, czyli do momentu wystąpienia kryzysu na rynku kredytów hipotecznych typu subprime. Z kolei od I kw roku widoczny jest silny impuls wzrostowy dla tej klasy aktywów, który spowodował przyśpieszony wzrost wartości depozytów bankowych do końca 2011 r. Gdy z puli zgromadzonych aktywów wyłączymy OFE, czyli obligatoryjny składnik oszczędności Polaków, to na koniec grudnia 2011 r., udział obu najbardziej płynnych pozycji wyniesie aż 76%. To cały czas daje olbrzymi potencjał do zmian w strukturze i wzrostu znaczenia pozycji pozabankowych. Potencjał ten może być częściowo zrealizowany, w efekcie likwidacji lokat antybelkowych z codzienną kapitalizacją odsetek, omijających 19-proc. podatku od zysków kapitałowych. Rozwiązania tego typu zniknęły bowiem całkowicie z rynku wraz z końcem marca 2012 r. Z powodu wycofania tzw. antybelek, bankom może być trudniej pozyskiwać klientów w przyszłości Akcje spółek publicznych oraz obligacje i bony Spośród wszystkich składników oszczędności, najbardziej zmienną tendencję zmiany aktywów możemy obserwować w przypadku bezpośrednich inwestycji osób fizycznych w spółki notowane na warszawskiej giełdzie oraz w bony i obligacje emitowane przez Skarb Państwa. Mamy tu jednak do czynienia z ciekawym zjawiskiem polegającym na dość stabilnym udziale w oszczędnościach obu tych kategorii łącznie. Na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat inwestycje bezpośrednie stanowiły przeciętnie prawie 8% oszczędności Polaków, osiągając maksimum (9,7%) w grudniu 2004 roku, a minimum (6,3%) trzy lata później. Mamy tu jednocześnie do czynienia z wyraźną tendencją wzrostu znaczenia inwestycji w akcje spółek publicznych w warunkach hossy z lat oraz Z kolei obligacje i bony odnotowywały wzrost aktywów do października 2004 roku, osiągając wówczas swoje maksimum na poziomie blisko 24 mld zł. Od tego momentu, do końca 2011 r., ich wartość spadła o ok. -62% do poziomu ok. 9 mld zł. str. 9/26

10 3. Oszczędności z perspektywy największych grup kapitałowych W analizie największych grup kapitałowych, pod względem zgromadzonych oszczędności Polaków, postanowiliśmy w pierwszej kolejności skupić się na 10 największych grupach bankowych, a w dalszej części opisać 5 największych grup ubezpieczeniowych. Należy zwrócić uwagę, iż prezentowane dane dotyczą spółek w postaci banku, TFI, ubezpieczyciela, czy OFE. Przyjęte podejście stanowi pewne uproszczenie, gdyż część instytucji z segmentu ubezpieczeniowego pozyskuje aktywa do swoich UFK w postaci unit-linków również ze spółek spoza własnej grupy. Z uwagi na brak wiarygodnych danych oraz trudność z identyfikacją części wspólnych pominęliśmy również środki zgromadzone w produktach inwestycyjnych innych instytucji oferowanych przez banki i spółki z grupy (mbank, Multibank z grupy BRE Banku, Millenium Prestige, Centralny Dom Maklerski Pekao S.A. itp.). Z powodu braku dostępu do wiarygodnych danych prezentowane dane nie obejmują również aktywów klientów ulokowanych w produktach strukturyzowanych innych, niż oparte na ofercie firm ubezpieczeniowych. W tym ostatnim przypadku środki przypisane są firmie ubezpieczeniowej tworzącej produkt, a nie dystrybutorowi. Zastosowane uproszczenia zasadniczo nie mają jednak istotnego przełożenia na pozycję poszczególnych grup kapitałowych i wskazanych przez nas tendencji rynkowych. Według danych Analiz Online, dziesięć największych grup finansowych zarządzało w końcu grudnia 2011 roku środkami o łącznej wartości 516 mld PLN. To ok. 61% całkowitej puli oszczędności, po wyłączeniu z niej gotówki w obiegu poza kasami banków, a także inwestycji w obligacje i bony skarbowe oraz akcje spółek notowanych na GPW. Najwyższa koncentracja dotyczy segmentu otwartych funduszy emerytalnych 8 OFE należących do 10 wymienionych grup finansowych zarządzało aktywami stanowiącymi 80% środków całego segmentu. Z podobna koncentracją, tj. 78%, mieliśmy do czynienia w przypadku aktywów krajowych funduszy inwestycyjnych. Firmy należące do 10 największych grup finansowych kontrolują również około 50% środków ulokowanych przez osoby fizyczne na bankowych depozytach oraz nieco ponad połowę, w ubezpieczeniowych funduszach kapitałowych. W dalszej części scharakteryzujemy dziesięć największych grup kapitałowych oraz grupę kapitałową Banku BPH. str. 10/26

11 3.1 Grupy bankowe PKO BP Największą część oszczędności Polaków 7,6 PKO BP (wartoś ci w mld zł) kontrolują spółki związane z 8,0 największym polskim bankiem detalicznym PKO BP. Powierzyliśmy im w depozyty osób fizycznych sumie blisko 11% oszczędności ogółem i ok. 15% gdy uwzględnimy jedynie detaliczne fundusze bankowe depozyty oraz inwestycyjne środki ulokowane za pośrednictwem instytucji aktywa OFE wspólnego inwestowania. Grupę PKO BP poza bankiem współtworzą PKO TFI (drugi gracz na rynku detalicznych Źródło: Analizy Online 93,0 funduszy inwestycyjnych) oraz otwarty fundusz emerytalny Bankowy, należący do grupy średnich podmiotów. W ocenie Analiz Online, w grupie PKO BP spodziewać się można w najbliższej przyszłości zmian w strukturze oszczędności polegających na częściowym przejściu z depozytów w stronę bezpiecznych funduszy inwestycyjnych, przede wszystkim dłużnych. O takiej tendencji świadczyć może m.in. niski stosunek aktywów detalicznych funduszy inwestycyjnych do depozytów bankowych klientów indywidualnych, który na koniec 2011 r. wynosił 8%. Jest to najmniej od września 2005 r. Czynnikiem, który powinien wywołać nieco większe zainteresowanie inwestycjami poprzez TFI, moze być także nowelizacja przepisów ordynacji podatkowej, eliminująca z końcem I kw lokaty antybelkowe. Produkty tego typu bank PKO BP wprowadził do swojej oferty w połowie 2011 r. W strukturze oszczędności stopniowo coraz większą rolę powinno odgrywać także stosunkowo efektywne inwestycyjnie OFE, którego ostatnia 3-letnia i roczna ocena w rankingu Analiz Online mierzącym efektywność zarządzania (na podstawie wskaźnika Information Ratio) wynosiła odpowiednio 3a i 4a. Od majowej sesji transferowej z 2010 r., fundusz PKO BP Bankowy OFE notuje regularnie dodatnie bilanse przyjść i odejść. Udział PKO BP Bankowy OFE w oszczędnościach grupy ogółem, rośnie natomiast stopniowo od 2009 r ING Drugą grupą kapitałową, dla której wartość oszczędności Polaków wyniosła na koniec grudnia 2011 r. prawie 10% całego rynku jest ING. Na chwilę obecną grupa ta w dalszym ciągu była jedyną dysponującą przedstawicielem w każdym z czterech segmentów. Siła grupy ING opiera się głównie na największym na drugofilarowym rynku funduszu emerytalnym oraz trzecim na polskim rynku banku detalicznym. Aktywa zgromadzone w obu tych 53,3 Źródło: Analizy Online formach oszczędzania wynosiły 86,7 mld zł, czyli 88% oszczędności Polaków ulokowanych w grupie. ING OFE jest w czołówce pod względem osiąganych stóp zwrotu, a jego długoterminowa ocena od września 2010 r. wynosi 5a. W trakcie ostatniej, majowej sesji transferowej, pierwszej od wprowadzenia całkowitego zakazu akwizycji, fundusz ten osiągnął najlepszy bilans przyjść i odejść na poziomie +2,6 tys. osób. Wygląda na to, że 7,4 4,5 33,4 depozyty osób fizycznych detaliczne fundusze inwestycyjne ubezpieczenia na życie aktywa OFE ING (wartoś ci w mld zł) str. 11/26

12 znaczenie tego podmiotu w strukturze oszczędności grupy będzie w dalszym ciągu systematycznie rosło. W grupie ING jest także nadal potencjał w zakresie prostej konwersji środków z lokat do funduszy. Wskaźnik penetracji, czyli stosunek wartości detalicznych funduszy inwestycyjnych do depozytów klientów indywidualnych, wynosi obecnie ok. 13%, czyli najmniej od marca 2009 r. Nie należy zapominać również, że w ramach analizowanej grupy wchodzi także jedno z największych towarzystw ubezpieczeń na życie pod względem udziału w rynku, którego udział w grupie w najbliższej przyszłości powinien także rosnąć. Spółka do 2015 r. planuje bowiem pozyskać milion klientów, co realizuje m.in. poprzez aktywne rozszerzanie swojej oferty, także w zakresie UFK Pekao Grupę Pekao S.A. tworzą drugi pod względem wielkości bank detaliczny, lider rynku funduszy inwestycyjnych pod względem wartości zarządzanych aktywów oraz należący do grupy najmniejszych funduszy OFE Pekao. Grupa Pekao jako pierwsza jeszcze w 2001 roku postawiła na sprzedaż jednostek uczestnictwa klientom banku. Proces ten nabrał od razu realnego kształtu, bowiem zmiana dotyczyła również systemu motywacyjnego, co w dużym 13,0 3,4 Źródło: Analizy Online uproszczeniu sprowadzało się do nałożenia na oddziały limitów sprzedażowych. Wzrost aktywów zgromadzonych w funduszach inwestycyjnych z oferty Pioneer Pekao TFI jest finansowany głównie środkami pochodzącymi z depozytów bankowych. Biorąc pod uwagę, obecną relację wartości aktywów funduszy detalicznych do depozytów detalicznych na poziomie 27%, czyli najniższym od ponad 2 lat, widoczny jest potencjał do wzrostu udziału produktów z oferty największego w Polsce TFI. Z drugiej strony przeszkodą ku temu jest brak akcji promocyjnych rozwiązań inwestycyjnych, z uwagi na ich - w większości - słabe wyniki inwestycyjne. Grupa stawia na długoterminowe inwestycje aktywnie sprzedając IKE, a także od początku 2012 r., IKZE. Według danych na koniec 2011 roku IKE związane z funduszami TFI Pioneer Pekao zgromadziło 322 mln PLN aktywów, co stanowiło ok. 1/3 wszystkich środków pozyskanych do IKE przez fundusze inwestycyjne. 46,2 Pekao (wartoś ci w mld zł) depozyty osób fizycznych detaliczne fundusze inwestycyjne ubezpieczenia na życie aktywa OFE Getin Noble Bank Czwartą grupą kapitałową, pod względem wysokości 1,1 Getin Noble Bank (wartoś ci w mld zł) udziału w oszczędnościach Polaków ogółem jest Getin Noble Bank. Siłę grupy tworzy przede wszystkim czwarty pod depozyty osób fizycznych względem depozytów detalicznych bank na polskim rynku, który powstał wyniku połączenia Getin Banku SA z Noble Bankiem. Na koniec grudnia 2011 r., zgromadzone tam oszczędności klientów detaliczne fundusze inwestycyjne ubezpieczenia na życie aktywa OFE indywidualnych wynosiły blisko 41 mld zł, czyli prawie 9% depozytów gospodarstw Źródło: Analizy Online domowych ogółem. Ponadto w 40,7 ramach grupy działa także relatywnie małe TFI, gdzie w segmencie detalicznym, środki zgromadzone przez str. 12/26

13 Polaków wynosiły ok. 1 mld zł. Noble Funds TFI należy do tej grupy towarzystw, gdzie istotnym kanałem dystrybucji jednostek funduszy są firmy ubezpieczeniowe spoza grupy. Świadczyć o tym może m.in fakt, że w trakcie ostatniej hossy z lat , towarzystwo pozyskało dzięki współpracy z ubezpieczycielami znacznie ponad +350 mln zł. Wówczas najbardziej zyskowna okazała się współpraca m.in. z AXA TUnŻ (+127 mln zł), czy AEGON TUnŻ oraz Skandią TuNŻ. Wyniku zawarcia transakcji sprzedaży ponad 50% akcji TU Europa grupie Talanx oraz japońskiej firmie ubezpieczeniowe Meiji Yasuda. Wartość aktywów UFK w życiowej spółce TU Europa na koniec grudnia 2011 roku wyniosły 1,2 mld zł. Kolejne 560 mln zł to aktywa ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych Open Life S.A., w którym większościowym udziałowcem jest również TU Europa. W sumie, w ramach całej grupy Getin Noble Bank zgromadzonych było ok. 4% oszczędności Polaków, co oznacza równowartość 42 mld zł BZ WBK Grupa BZ WBK to siódmy gracz na rynku oszczędności Polaków ogółem. To jednocześnie ostatnia grupa, która w końcu września kontrolowała środki o wartości przekraczającej 35 mld PLN. Siła grupy opiera się na dwóch filarach czwartym co do wielkości banku detalicznym oraz TFI oferującym produkty pod nazwą Arka, będącym trzecim co do wielkości na polskim rynku funduszy (7,8 mld zł aktywów klientów detalicznych na koniec 2011 r.). Grupa BZ WBK przystąpiła 7,2 Źródło: Analizy Online 0,6 do aktywnego zagospodarowania depozytów klientów banku stosunkowo późno, bo dopiero w końcu 2004 roku. Sprzymierzeńcem w tym procesie okazał się korzystny splot dwóch czynników hossa na rynku akcji oraz ówczesne świetne wyniki funduszy inwestujących na warszawskiej giełdzie. W konsekwencji proces konwersji trwał niespełna 3 lata i był najbardziej efektywny pod względem wartości środków przeniesionych do funduszy na całym rynku. Wskaźnik penetracji rynku TFI, wzrósł aż o +153 pkt proc., do poziomu 171%. Tyle właśnie, na koniec czerwca 2007 r., wynosiła wartość aktywów funduszy detalicznych w stosunku do wartości depozytów klientów indywidualnych. Obecnie jego wartość jest znacznie niższa, i wynosi 31%, co na tle danych z ostatnich 2 lat wskazuje na potencjał wzrostowy aktywów TFI w najbliższym okresie. W kontekście potencjału drzemiącego w transferze środków z depozytów, mamy tutaj do czynienia ze zbliżoną sytuacją wobec grupy Pekao. Jednak w przypadku Arki, w ofercie znajdują się stosunkowo lepiej zarządzane fundusze. Grupę uzupełnia BZ WBK-Aviva TUnŻ, w którym bank dysponuje wprawdzie 50% udziałem, lecz z racji funkcji dystrybucyjnej pełni w naszej ocenie wiodącą rolę. 27,1 BZ WBK (wartoś ci w mld zł) depozyty osób fizycznych detaliczne fundusze inwestycyjne ubezpieczenia na życie aktywa OFE KBC (Kredyt Bank) W dziesiątce największych grup kapitałowych w Polsce znalazła się także grupa KBC. Siła grupy opiera się przede wszystkim na szóstym co do wielkości banku detalicznym, gdzie na koniec grudnia 2011 roku, zgromadzonych było 18 mld zł. Kwota ta stanowiła ok. 4% wartości depozytów gospodarstw domowych ogółem. Od 3 lat wartość portfela depozytów klientów detalicznych rośnie wyraźnie 3,6-3,1 17,9 depozyty osób fizycznych detaliczne fundusze inwestycyjne ubezpieczenia na życie aktywa OFE KBC (wartoś ci w mld zł) Źródło: Analizy Online str. 13/26

14 szybciej od konkurencji. Tylko w 2011 r., wzrost wyniósł +11,7%, co było m.in. efektem wprowadzenia nowych produktów oraz konkurencyjnego oprocentowania. Dla porównania średni wzrost wartości depozytów wśród 6 pozostałych największych banków detalicznych, wyniósł w tym czasie +3,2%. Poza bankiem detalicznym, w grupie znajdują się także średniej wielkości towarzystwo funduszy inwestycyjnych KBC TFI. Aktywa detaliczne tego towarzystwa na koniec 2011 roku wyniosły 3,6 mld zł, z czego ponad 80% środków ulokowanych było w funduszach z ochroną kapitału. KBC TFI utrzymuje prawie 50% udział w rynku wszystkich rozwiązaniach tego typu dostępnych na polskim rynku. W grupie KBC jest także nadal potencjał w zakresie konwersji środków z depozytów do funduszy. Wskaźnik penetracji, czyli stosunek wartości detalicznych funduszy inwestycyjnych do depozytów klientów indywidualnych, wynosi obecnie 20%, czyli najmniej od czerwca 2010 r. Poza tym, w ramach analizowanej grupy wchodzi także średniej wielkości towarzystwo ubezpieczeń na życie (Warta TUnŻ), sprzedane już w 2012 roku firmie Talanx oraz jeden z najmniejszych na rynku otwarty funduszy emerytalny (OFE Warta). Wartość środków zgromadzonych w tych rozwiązaniach stanowiła ok. 20% wartość oszczędności Polaków ulokowanych w grupie Bank Millennium Kolejną bankową grupą kapitałową, pod względem wysokości udziału w oszczędnościach Polaków ogółem jest Bank Millenium. Siła grupy opiera się na piątym na polskim rynku banku detalicznym, gdzie na koniec grudnia 2011 r. zgromadzonych było 23 mld zł, tj. 5% depozytów gospodarstw domowych ogółem, a także na średniej wielkości TFI. W sumie na koniec 2011 roku, w ramach całej grupy Bank Millenium zgromadzonych było ok. 3% oszczędności Polaków, 2,2 Źródło: Analizy Online co odpowiada kwocie w wysokości 25,6 mld zł. W ocenie Analiz Online, w grupie Bank Millenium spodziewać się można w najbliższej przyszłości zmian w strukturze oszczędności polegających na częściowym przejściu z depozytów w stronę bezpiecznych funduszy inwestycyjnych. Wśród wszystkich bezpiecznych funduszy inwestycyjnych, od początku roku, rekordy popularności bije Millennium Depozytowy (Millennium FIO), który w tym okresie pozyskał już per saldo ponad 1 mld zł. Jego wynik za 2011 rok wyniósł +5,8%, czyli był o +0,8 pkt proc. powyżej średniej. Od czerwca ubiegłego roku, systematycznie notuje wzrost przewagi nad konkurencją. Rezultaty te przełożyły się na najwyższą krótkoterminową ocenę 5a w ostatnim rankingu Analiz Online, przy czym w długim horyzoncie ocena wyniosła 4a. Z kolei, w ratingu bazującym na analizie ilościowej, jak i jakościowej, analitycy Analiz Online przyznali Millenium Depozytowy 4 gwiazdki. Niewątpliwie dużą rolę w popularności funduszu odgrywa Bank Millennium, który jest głównym dystrybutorem funduszu. 23,4 Bank Millennium (wartoś ci w mld zł) depozyty osób fizycznych detaliczne fundusze inwestycyjne ubezpieczenia na życie aktywa OFE BPH Grupa BPH oparta jest na siódmym, pod względem zgromadzonych aktywów, banku detalicznym i na średniej wielkości TFI. Łączne aktywa Polaków zgromadzone w tych formach oszczędzania wynosiły na koniec 2011 roku 11,5 mld zł, czyli ok. 1% oszczędności ogółem. W przypadku grupy proces konwersji środków z banku do funduszy rozpoczął się w połowie 2004, wraz z istotnymi zmianami w obrębie TFI. W konsekwencji fuzji banków BPH i PKB towarzystwo przejęło, jeszcze jako CAIB TFI PBK Atut. Finalizacja procesu połączenia oraz zmiany na poziomie Zarządu otworzyły drogę do efektywnego przejmowania środków z banku. Towarzystwo wykorzystało do tego oferty łączące lokaty bankowe z inwestycją w fundusze. W efekcie proces konwersji trwał ponad 3 lata, przy czym na koniec grudnia 2007 r., wskaźnik penetracji rynku TFI, wzrósł o +100 pkt proc., do poziomu 108%. Tyle właśnie, na koniec grudnia 2007 r., wynosiła wartość aktywów funduszy detalicznych w stosunku do wartości depozytów klientów indywidualnych. Warto zaznaczyć, że w tym czasie w wyniku fuzji nad zagospodarowaniem BPH TFI pracowali str. 14/26

15 już przedstawiciele Pioneer Pako TFI oraz banku Pekao S.A. Obecnie, wartość wskaźnika penetracji rynku TFI dla banku BPH, jest istotnie niższa, i wynosi 37%. Jest to najmniejsza wartość licząc od czerwca 2010 roku, co w najbliższej przyszłości świadczyłoby o istotnym potencjale wzrostu aktywów TFI, kosztem bankowych depozytów. Z drugiej jednak strony, za takim scenariuszem BPH (wartoś ci w mld zł) nie przemawia relatywnie słaba oferta funduszy 3,3 inwestycyjnych, nisko oceniania zarówno z perspektywy rankingów Analiz Online, jak i ratingów. W kontekście ostatniego największego zainteresowania klientów TFI funduszami dłużnymi, w tym przypadku, niepokojące mogą być zwłaszcza słabe stopy zwrotu funduszy dłużnych z oferty towarzystwa. W sumie, BPH Źródło: Analizy Online TFI odnotowuje regularnie ujemne saldo wpłat i umorzeń licząc od maja 2011 roku. 8,3 depozyty osób fizycznych detaliczne fundusze inwestycyjne ubezpieczenia na życie aktywa OFE str. 15/26

16 3.2 Grupy ubezpieczeniowe Aviva Aviva znajduje się w czołówce największych grup kapitałowych pod względem wielkości udziału w oszczędnościach Polaków. Grupa ta zgromadziła ok. 7% oszczędności, co odpowiada kwocie prawie 65 mld zł. Wśród spółek wchodzących w skład Avivy, na szczególną uwagę zasługuje drugie co do wielkości aktywów OFE. Podobnie, jak w przypadku ING, również udział Aviva OFE powinien w dalszym ciągu rosnąć. Fundusz ten, który jeszcze we wrześniu 2011r, 51,3 Źródło: Analizy Online 2,1 znajdował się na dole rankingu Analiz Online, w ostatnim czasie znacznie poprawił swoje wyniki inwestycyjne. Tym samym jest to obecnie najlepsze drugofilarowe rozwiązanie dostępne na polskim rynku, którego 3-letnia oraz roczna ocena wynosi odpowiednio 5a i 4a. W tym kontekście poprawie powinna ulec także sytuacja tego podmiotu na kolejnych sesjach transferowych, które do tej pory okazywały się dla niego skrajnie niekorzystne. Przy analizowaniu grupy, nie sposób także nie wspomnieć o spółce Aviva TUnŻ, która pod względem zgromadzonych aktywów znajduje się w czołówce rynku ubezpieczeń na życie. Siłą tej firmy jest mocna jakościowo oferta produktowa, gdzie ok. 2/3 funduszy, w ostatnim rankingu bazującym na wskaźniku Information Ratio, osiągnęło najlepsze długoterminowe oceny (5a lub 4a). Spółka Aviva TUnŻ zgromadziła najwięcej na całym rynku środków w ubezpieczeniowych funduszach kapitałowych. Ich wartość wyniosła 10,3 mld zł, tj. niemal 28% wszystkich środków pochodzących z UFK. 11,5 Aviva (wartoś ci w mld zł) depozyty osób fizycznych detaliczne fundusze inwestycyjne ubezpieczenia na życie aktywa OFE PZU Grupa PZU oparta jest przede wszystkim na największym ubezpieczycielu na polskim rynku ubezpieczeń na życie oraz trzecim pod względem wielkości OFE. Dodatkowo w skład grupy wchodzi również średniej wielkości TFI, gdzie środki klientów w segmencie detalicznym wynosiły na koniec grudnia 2011 r. 2,7 mld zł, tj. blisko 4% całego rynku. W sumie na koniec 2011 roku, w ramach całej grupy PZU zgromadzonych było ok. 5% oszczędności Polaków, co odpowiada 30,5 Źródło: Analizy Online kwocie w wysokości 54 mld zł. W przypadku OFE z grupy PZU, należy zauważyć, że podobnie jak w przypadku innych instytucji, jego udział w oszczędnościach ogółem powinien w dalszym ciągu systematycznie rosnąć. Istotną siła grupy pozostaje także ubezpieczyciel życiowy, w ramach którego, na koniec grudnia 2011 r. zgromadzonych było aż 18 mld zł aktywów. Ok. 90% z tej kwoty stanowiły ubezpieczenia na życie, a resztę przede wszystkim aktywa UFK. Segment ten osiąga ponadprzeciętne rezultaty. W 2011 r. składki w PZU Życie, rosły dynamiczniej od szerokiego rynku, zwiększając się w ciągu roku o 5,44% do poziomu 9,8 mld zł. 2,8 18,2 depozyty osób fizycznych detaliczne fundusze inwestycyjne ubezpieczenia na życie aktywa OFE PZU (wartoś ci w mld zł) str. 16/26

17 3.2.3 Amplico Grupę Amplico tworzą czwarty co do wielkości otwarty fundusz emerytalny, średniej wielkości ubezpieczyciel życiowy oraz małe towarzystwo funduszy inwestycyjnych. We wszystkich 3 formach oszczędzania na przyszłość zgromadzonych jest łącznie 23 mld zł, co stanowi 2,3% oszczędności ogółem. W przypadku drugiego filara, Amplico OFE znacznie poprawił swoje wyniki inwestycyjne od drugiej połowy 2011 r. W efekcie tego fundusz aktualnie znajduję się w czołówce zestawień Analiz Online mierzących efektywność zarządzania, z oceną 3-letnią 4a i najlepszą ocenę roczną na poziomie 5a. Znaczna poprawa wyników idzie w parze z napływem z istotnym napływem nowych środków do funduszu. Podczas 2 sesji transferowych od początku 2012 roku pozyskał on najwięcej nowych klientów ze wszystkich drugofilarowych podmiotów, tj. +13,9 tys. Obecnie udział Amplico OFE w oszczędnościach Polaków zgromadzonych w grupie wynosi 75% i powinien w dalszym ciągu zyskiwać na wartości. Należy pamiętać, że poza efektywnie zarządzanym OFE, w grupie znajdują się także skutecznie inwestujące fundusze inwestycyjne oraz UFK. W przypadku tego drugiego typu rozwiązań, aż 80% posiada aktualnie najwyższe oceny, tj. 5a. i 4a., w rankingach Analiz Online bazujących na wskaźniku Information Ratio AXA Czwartą największą grupą ubezpieczeniową pod względem zgromadzonych oszczędności jest AXA Polska, gdzie zebrane przez klientów środki przeznaczone na przyszła konsumpcję, na koniec 2011 r., osiągnęły wartość 16,9 mld zł (1,7% oszczędności ogółem). W skład grupy wchodzi piąte co do wielkości OFE, a także małe TFI i niewielki ubezpieczyciel życiowy. Należy zauważyć, że grupa, rozpoczęła działalność w Polsce w 2007 roku i do ,4 Źródło: Analizy Online 14,1 Źródło: Analizy Online 1,2 0,6 roku planuje znajdować się w pierwszej piątce w każdym segmencie rynku, na którym obecnie działa. W strukturze grupy, coraz większą rolę powinny odgrywać fundusze inwestycyjne oraz ubezpieczenia na zycie. Rok 2011 był dla AXA Życie istotnym okresem rozwoju. Towarzystwo rosło niemal pięciokrotnie szybciej niż cały rynek, w tempie ponad 6%. Dzięki temu AXA awansowała na dziewiąte miejsce wśród zakładów ubezpieczeń na życie ze składką o wartości 943,3 mln zł. Jednocześnie polisy na życie z UFK stanowią około 76% przypisu składki. Spółka tak dobre wyniki osiągnęła działając w wielokanałowym modelu dystrybucji, którego silnym ogniwem są jej zewnętrzni partnerzy, m.in. Grupa Getin czy DSA Financial Group. W roku 2011 AXA Życie wzbogaciło swoją ofertę produktową wprowadzając ubezpieczenia zdrowotne oraz nowe ubezpieczenia ochronne, a także uatrakcyjniło swój flagowy produkt Plan Inwestycyjny. M.in. dzięki współpracy z ubezpieczycielem życiowym, w 2011 roku, dobrze prosperowała także AXA TFI, która podwoiła swoje aktywa do poziomu 616 mln zł. 2,2 4,5 Amplico (wartoś ci w mld zł) depozyty osób fizycznych detaliczne fundusze inwestycyjne ubezpieczenia na życie aktywa OFE depozyty osób fizycznych detaliczne fundusze inwestycyjne ubezpieczenia na życie aktywa OFE AXA (wartoś ci w mld zł) str. 17/26

18 3.2.5 AEGON Grupa AEGON bazuje m.in. na średniej wielkości otwartym funduszu emerytalnym, gdzie na koniec grudnia 2011 roku zgromadzonych było 9, 7 mld zł, tj. ok. 4% całego drugofialrowego rynku. W przypadku OFE z grupy Aegon, należy zwrócić uwagę iż obecnie, jest to relatywnie słabe rozwiązanie na tle całego drugofilarowego rynku pod względem efektywności zarządzania. W związku z tym jego rola w strukturze aktywów powinna rosnąć w wolniejszym tempie, aniżeli 9,7 Źródło: Analizy Online w przypadku lepszych OFE oferowanych przez konkurencję. W rankingu Analiz Online, ostatni raz fundusz AEGON OFE otrzymał dobrą 3-letnią ocenę, tj. 4a w marcu 2010 roku i od tego czasu zauważalna jest wyraźne pogorszenie osiąganych rezultatów. Na koniec grudnia jego ocena roczna i 3-letnia wynosiła odpowiednio 3a i 2a. Ponadto w strukturze kapitałowej grupy znajduje się także ubezpieczyciel życiowy, który jest drugim co do wielkości aktywów graczem na rynku ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych. Na koniec analizowanego okresu, środki klientów Aegon TUnŻ w segmencie detalicznym wynosiły 4,6 mld zł, z czego ponad 90% ulokowanych było w UFK. Na krajowym rynku UFK przewagą konkurencyjną ubezpieczyciela, jest obecnie stosunkowo szeroko rozbudowana oferta produktowa, bazująca zarówno na funduszach polskich, jak i zagranicznych, a także rozwinięta sieć dystrybucji. Łącznie, na koniec zeszłego roku, w ramach całej grupy Aegon zgromadzonych było ok. 1% oszczędności Polaków, co odpowiada kwocie w wysokości 14 mld zł. 4,6 Aegon (wartoś ci w mld zł) depozyty osób fizycznych detaliczne fundusze inwestycyjne ubezpieczenia na życie aktywa OFE str. 18/26

19 4. Oszczędności w wybranych krajach Europy Doświadczenia zdecydowanej większości rozwiniętych gospodarek krajów europejskich potwierdzają tezę, iż najlepszym motorem wzrostu oszczędności jest rozwój gospodarczy. W 5 spośród 6 badanych krajów o relatywnie wysokim poziomie rozwoju gospodarczego, wartość oszczędności gospodarstw domowych od wielu lat przekracza wartość Produktu Krajowego Brutto. W roku 2011 w przypadku tych państw wskaźnik oszczędności/pkb wahał się pomiędzy %. Przypomnijmy, że w Polsce oszczędności na koniec 2011 roku sięgnęły 64% PKB. Z kolei w innych krajach Europy Środkowo Wschodniej, tj. na Słowenii, czy na Węgrzech wskaźnik ten kształtował się na poziomie odpowiednio 113% oraz 96%. Sytuacja ta stwarza zatem perspektywę dla dalszego wzrostu oszczędności w Polsce. Gdyby posłużyć się przykładem Hiszpanii to przy wartości PKB za 2011 rok, wartość oszczędności gospodarstw domowych w Polsce powinna przekraczać 2,4 mld PLN. Aktywa funduszy detalicznych / PKB Niemcy 35% 32% 33% 32% 35% 29% 29% 22% 23% 23% 20% Włochy 55% 46% 46% 42% 43% 38% 32% 18% 20% 22% 20% Szwecja 20% 14% 16% 17% 20% 24% 22% 15% 20% 20% 17% Wielka Brytania 20% 15% 15% 16% 15% 17% 15% 7% 9% 11% 11% Hiszpania 21% 18% 20% 21% 22% 21% 19% 13% 13% 11% 10% Węgry 4% 5% 4% 4% 7% 8% 10% 7% 8% 9% 8% Słowenia 3% 4% 4% 6% 6% 8% 10% 5% 7% 7% 7% Norwegia 5% 4% 5% 5% 7% 6% 6% 4% 5% 6% 5% Polska 1% 2% 3% 3% 5% 8% 10% 4% 5% 5% 4% Źródło: Analizy Online, na podstawie danych banków centralnych, Eurostat, OECD Warto również zwrócić uwagę na fakt, że wskaźnik opisujący zależność wartości oszczędności od poziomu wytworzonego PKB ma tendencję do zmian w czasie. Szczególny wpływ na to zjawisko może mieć koniunktura na rynku akcji, od której w krajach rozwiniętych zależy znaczna cześć oszczędności. Nie przez przypadek okazuje się, że w analizowanym okresie spadek wskaźnika pokrywa się z czasem spadków cen str. 19/26

20 akcji. Tym samym, ze zmniejszeniem się jego wartości mamy do czynienia w okresach bessy z lat , oraz w wyniku spadków cen akcji w 2011 roku. Zmienność ta może być tłumaczona również ograniczeniem skłonności do oszczędzania wskutek spowolnienia gospodarczego. Jednak zmniejszenie wartości zaangażowania w akcje w badanych przypadkach każe wskazać pierwszy z czynników jako przyczynę podstawową. Jeśli spróbujemy wykorzystać analogiczną zależność, do oceny rozwoju rynku funduszy inwestycyjnych to dane Analiz Online wskazują, że w Polsce istnieje jeszcze większy potencjał wzrostu tych aktywów na tle oszczędności ogółem. Średni udział oszczędności gospodarstw domowych ulokowanych w funduszach w PKB w Polsce był najniższy spośród analizowanych państw i wynosił na koniec 2011 roku tylko 4%. Dla porównania w analizowanych krajach rozwiniętych, wskaźnik ten był nawet w 2 przypadkach (Niemcy i Włochy) pięciokrotnie wyższy. Ponadto relacja wartości funduszy detalicznych do PKB w Polsce pozostaje około dwukrotnie niższa, aniżeli na Węgrzech. Gdybyśmy mieli wykorzystać opisywaną relację do prognozy wzrostu aktywów funduszy detalicznych w Polsce, bazując np. na sytuacji w tym kraju, to okazałoby się, że oczekiwana wartość inwestycji gospodarstw domowych poprzez TFI, przy dzisiejszym poziomie PKB, powinna wynosić około 125 mld PLN. Jest to dwukrotnie więcej niż obecnie. 4.1 Wielka Brytania W grudnia 2011 roku oszczędności brytyjskich gospodarstw domowych osiągnęły wartość 5,3 bln GBP, co odpowiada kwocie w wysokości 21,9 mld PLN. Jest to aż 348% PKB wypracowanego przez Wielką Brytanię, czyli wyraźnie najwięcej ze wszystkich analizowanych państw. W horyzoncie 10 lat, oszczędności Brytyjczyków, zwiększyły swoją wartość o +51,4%, czyli o +1,8 bln GBP. Tym samym, średnioroczny wzrost oszczędności ukształtował się na poziomie +4,2%. Struktura oszczędności gospodarstw domowych (mld GBP) 6 000, , , , , ,0 Depozyty Rezerwa technicznoubezpieczeniowa Fundusze inwestycyjne Akcje Obligacje 0, Źródło: Analizy Online, na podstawie danych banku centralnego, OECD i Eurostat W latach , większość składników oszczędności Brytyjczyków traciła na wartości. Spośród wszystkich segmentów, w największym stopniu na wartości traciły m.in. inwestycje bezpośrednie, tj. w akcje (-0,8%) i obligacje (-22,0%). Na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat inwestycje tego typu stanowiły przeciętnie ok. 11% oszczędności Polaków, osiągając maksimum (14%) w grudniu 2001 roku, a minimum (8%) siedem lat później, czy w trakcie trwania kryzysu finansowego. Ostatecznie, na koniec grudnia 2011 r. wartość inwestycji Brytyjczyków w inwestycjach bezpośrednich stanowiła łącznie 474 mld GBP, czyli 9% ich oszczędności ogółem. W analizowanym okresie, poza inwestycjami bezpośrednimi, swoją wartość zmniejszały także inwestycje pośrednie, tj. w fundusze inwestycyjne, dla których spadek wyniósł -2,6% do poziomu 134 mld GBP. Mamy tu jednocześnie do czynienia z wyraźną tendencją spadku znaczenia inwestycji w fundusze akcyjne, na korzyść fundusze bezpiecznych, czy nawet zrównoważonych. Spadek wartości funduszy akcyjnych, zauważalny był w warunkach bessy z lat i , a także w wyniku spadku cen akcji w 2011 roku. Mimo to, na koniec analizowanego okresu, fundusze oparte na rynku akcji posiadały wciąż zdecydowanie największy udział przekraczający 50% (spadek z poziomu ok. 80% 10 lat wcześniej) wszystkich środków Brytyjczyków ulokowanych w funduszach. str. 20/26