W CIENIU CZEPKA N UMER 9 (203) WRZESIEŃ 2008 WROCŁAW LEGNICA.

Transkrypt

1 W CIENIU CZEPKA N IEZALEŻNY MIESIĘCZNIK PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH OKRĘGU WROCŁAWSKIEGO I LEGNICKIEGO ISSN N UMER 9 (203) WRZESIEŃ 2008 WROCŁAW LEGNICA

2

3 Drodzy Czytelnicy! Gdy nadchodzą jesienne dni, gdy dzień staje się coraz krótszy, łatwo zmieniają się ludzkie nastroje, częściej widzimy wszystko w pesymistycznym świetle, popadamy w melancholię. Trudno zapobiec takiemu naturalnemu w gruncie rzeczy biegowi wydarzeń. Po okresie wiosennej euforii i wakacyjnego wypoczynku nie zawsze jest łatwo poddać się rutynie i szablonowemu planowi dnia. Szczególnie mocno powroty do schematycznego życia odczuwają rodzice, którzy wraz z dniem 1 września na nowo zaczynają odliczać kolejne miesiące roku szkolnego. I właśnie wtedy, gdy po raz kolejny dostrzegamy powtarzalność ludzkiego losu, uświadamiamy sobie, że wciąż zataczamy kręgi, pokrywające się lub przecinające z innymi. I choć wielu nie lubi standardów i stereotypów, właśnie w nich czuje się najlepiej. W codzienności medycznej słowo standard ma bardzo istotne znaczenie, pokazuje i uwydatnia sposoby pracy. Zwraca uwagę, że poszczególne czynności zostały opisane, uschematyzowane i wdrożone do rutynowych czynności zawodowych. Nie można odejść od standardów, bo wówczas łatwo o pomyłki czy inne potknięcia, jakie mogą mieć wpływ nie tylko na naszą pracę, ale i na zdrowie pacjenta. Tak więc trudno odejść nawet na chwilę od rytmu, wyznaczonego nam przed ustalone reguły. W bieżącym numerze biuletynu poruszamy problem popełniania błędów medycznych i przedstawiamy sposoby ich unikania. Warto zapamiętać, że uczyć się od innych możemy doskonalić swoje umiejętności i dzięki temu rzadziej się mylić. Nauka opiera się na wcześniejszych doświadczeniach ludzi, którzy żyli przed nami i nadali wiedzy nowy kierunek. Ich osiągnięcia pozwoliły następnym pokoleniom nie tylko unikać niepowodzeń, ale skuteczniej realizować własne powołanie. Takimi osobami, które stały się dla polskiego pielęgniarstwa mistrzyniami zawodu, były zmarłe niedawno Rachela Hutner i Gizela Mandler. Obie kobiety pielęgniarki przez całe życie starały się nieść pomoc drugiemu człowiekowi. Dzieliły się swoimi umiejętnościami, dzięki czemu wiele kolejnych pokoleń pielęgniarek doskonaliło swój warsztat pracy, bazując na doświadczeniach starszych i doświadczonych koleżanek. Warto pamiętać o tych, które odeszły po wieczną nagrodę, ale warto również kształtować ciągle swe standardy pracy z pacjentem, dzielić się własnymi przemyśleniami, doświadczeniami i umiejętnościami. Może po latach też ktoś wspomni nas łagodnym, ciepłym słowem i powie: wiele jej (jemu) zawdzięczam. Życzę z całego serca, aby każdemu z nas udało się wypracować wzór osobowości, który warto naśladować. Redakcja Ukojenie Gdy mi serce tęsknota zalewa, gdy mi brzydnie cały ludzki świat idę w las, gdzie słodko szumią drzewa, gdzie radością dyszy każdy kwiat... Każdy ptak o miłowaniu śpiewa, czarodziejsko szemrze leśny zdrój... Złote słońce gęstwiny olśniewa... Brzęczy w słońcu złotych muszek rój... Wkoło świeżość dziecinnie wiośniana... Świat skąpany śród diamentów ros... Jak weselny krzyk młodego rana brzmi kukułki rozkochany głos... Jakiś dziwny urok padł na ziemię przebudzoną z uśmiechniętych snów... Cisza słodka, woniejąca drzemie śród paproci i wilgotnych mchów... Idę w las kwiecisty i daleki, pozostawiam w dali ludzki świat... Idę brzegiem śpiewającej rzeki... Złota radość dąży za mną w ślad... Rzeka śpiewa o szczęściu i płynie... Nad jej brzegiem szedłem w leśną dal, aż zgubiłem się w wonnej gęstwinie, aż zgubiłem z serca dawny żal... Julian Ejsmond ( )

4 Informacje DORPiP W NUMERZE... str. PROBLEMY PRAWNE...3 Konferencja...7 Chemioterapia...8 A może by tak Replantacje I Zjazd PTPR i opinia Informacje, ogłoszenia Nasze oczekiwania Problemy prawne i adresy 19 Ogłoszenia PAMIĘĆ I SERCE OGŁOSZENIA UWAGA! Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu Wrocław ul. Powstańców Śl. 50 informuje, że począwszy od 17 maja 2008 r. obowiązuje NOWY NUMER KONTA BANKOWEGO, na który należy przekazywać składki członkowskie: Jednocześnie informujemy, że przez okres 12 miesięcy stary i nowy numer rachunku bankowego będą mogły być używane wymiennie. STARE KONTO: Konto Nr: Bank Przemysłowo-Handlowy I Oddział/ Wrocław, Pl. Powstańców Śląskich 9, Wrocław 2 W CIENIU CZEPKA niezależny miesięcznik pielęgniarek i po łoż nych okręgu wrocławskiego i le gnic kie go. ( Wydawca: Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Po łoż nych we Wrocławiu. Redaguje Prezydium DORPiP: Urszula Olechowska Leokadia Jędrzejewska Anna Szafran Dorota Pietrzak Mariola Górny Włodziwoj Sawicki Władysława Głowacz Grażyna Majewska - Kaźmierczak Beata Łabowicz Redakcja, redakcja techniczna, skład, korekta, grafika i przygotowanie do druku Włodziwoj Sa wic ki Konsultacja polonistyczna mgr Katarzyna Sawicka Materiałów nieza mó wio nych re dak cja nie zwraca, w tek stach pu bli ko wa nych za strze ga so bie prawo skrótów, zmian tytułów oraz poprawek sty li stycz no ję zy ko wych. Artykuły, listy, uwagi i inną ko re spon den cję prosimy nadsyłać na adres re dak cji: Dolnośląska Okrę go wa Izba Pielęgniarek i Położnych we Wro cła wiu, ul. Powstańców Śląskich 50, Wro cław, fax e mail: info@doipip.wroc.pl REDAKCJA NIE PONOSI ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA TREŚĆ OGŁOSZEŃ I REKLAM I TEK STÓW SPONSOROWANYCH DOIPiP NIE PROWADZI POŚREDNICTWA PRACY W KRAJU I ZA GRA NI CĄ UWAGA: Nie przyjmujemy do pu bli ka cji tekstów przekazywanych telefonicznie! Nasza okładka: fot. K i W Sawicki Numer za mknię to r. Do druku przygotowano r. Nakład 3500 egz. Pismo nie od płat nie roz pro wa dza ne wśród człon ków Sa mo rzą du Pielęgniarek i Po łoż nych. Druk ABIS Wszystkie artykuły (i nie tylko) na str. Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu, ul. Powstańców Śląskich 50, Wrocław, e mail: info@doipip.wroc.pl tel , , tel/fax Konto Izby: (NOWE) Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych NOWY NUMER KONTA BANKOWEGO, na który należy przekazywać składki członkowskie: Bank PEKAO S.A. O/Wrocław Biuro DOIPiP w Lubinie N I E C Z Y N N E!!! Biuletyn indywidualnie można pobierać w Szpitalu Miejskim u Naczelnej Pielęgniarki GODZINY PRACY BIURA Dolnośląskiej Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych SEKRETARIAT I KSIĘGOWOŚĆ poniedziałek czwartek od 8 00 do z wyjątkiem wtorków i piątków wtorek od 8 00 do a w piątek do BIURO EWIDENCJI (wydaje, wymienia pra wo wykonywania zawodu) poniedziałek nieczynne dla petentów wtorek środa czwartek piątek KASA poniedziałek wtorek środa czwartek piątek... NIECZYNNA BIBLIOTEKA wtorki... od 14 do 17 piątki... od 9 do 14 OKRĘGOWY RZECZNIK ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAWODOWEJ Informacja w Biurze Izby PRZEWODNICZĄCY OKRĘGOWEGO SĄDU PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH Informacja w Biurze Izby DYŻURY RADCY PRAWNEGO poniedziałki 14 17; środa (mgr E. Stasiak); KASA POŻYCZKOWA PRZY DOIPIP Bank PKO BP IV Oddział Wrocław, ul. Gepperta 4 Nr: Informacje o stanie swojego konta w Kasie Pożyczkowej można uzyskać w czasie dyżuru w środy od do telefonicznie lub osobiście KSIĘGOWOŚĆ IZBY NIE PROWADZI KASY POŻYCZKOWEJ I NIE UDZIELA INFORMACJI 2 W CIENIU CZEPKA

5 Problemy prawne errare humanum est błądzić jest rzeczą ludzką... ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZAWODOWA RAZ JESZCZE... - BŁĄD MEDYCZNY Aby przybliżyć temat popełniania błędów medycznych trzeba uświadomić sobie, iż błędy postępowania medycznego można tylko zredukować, gdyż nie sposób ich całkowicie wyeliminować: na całym świecie są popełniane i nawet najnowsze technologie nie zapobiegają popełnianiu błędu. Cytując dalej za R. Hajdukiewiczem pojęcia błędu medycznego nie należy mylić z pojęciem niepowodzenia w leczeniu czy pielęgnacji. Określa ono błąd popełniony przez wszystkich profesjonalistów medycznych: lekarzy, pielęgniarki, diagnostów, rehabilitantów, ratowników medycznych. Obecnie w definicji błędu medycznego wyróżnia się następujące jego elementy: 1) wadliwe rozpoznanie, leczenie, pielęgnowanie 2) z powodu braku wiadomości przeciętnie wymaganej lub braku należytej staranności 3) skutkujące ujemnie dla zdrowia lub życia pacjenta. W przeszłości wyróżniano następujące rodzaje błędu medycznego: lekarski Przyjmujemy odpłatnie drobne ogłoszenia. Cena za jedną linijkę tekstu w układzie 3 ko lum no wym: dla członków samorządu = 5 zł; dla pozostałych osób = 7 zł 9 (203) 2008 techniczny organizacyjny Współcześnie klasyfikuje się błąd medyczny jako : decyzyjny wykonawczy organizacyjny opiniodawczy bądź też klasyfikuje się go zgodnie z etapami postępowania z pacjentem: diagnostyczny związany z profilaktyką terapeutyczny pielęgnacyjny na ogół związany z niewłaściwym, bezpośrednim nadzorem czy złą techniką. Błędy te mogą być popełniane przez pojedynczą osobę lub zespół profesjonalistów medycznych. Kiedy mamy do czynienia z błędem zawodowym, należy zastanowić się co do niego doprowadziło: czy nieszczęśliwy zbieg okoliczności czy brak wiedzy i umiejętności czy źle zorganizowana praca czy był to przejaw braku odpowiedzialności czy było to świadome przewinienie, zaniedbanie czy był to brak należytej staranności i taktu w kontaktach z pacjentami czy brak wsparcia psychicznego wobec pacjenta czy zbyt dyrektywne zachowania personelu względem pacjenta należy również rozpatrzyć czy były to błędy OŚWIADCZENIE DOIPiP nie pośredniczy w rekrutacji pielęgniarek i położnych do pracy w kraju i zagranicą Zajrzyj na stronę internetową naszej Izby i Naczelnej Izby Pielęgniarek i Położnych!!! zawodowe, czy zaniedbania kryminalne Należy wtedy rozważyć jak błędów zawodowych uniknąć i jak przejawom błędów zawodowych przeciwdziałać. Z pewnością zasadnym jest ustawiczne uświadamianie sobie i innym czym jest i czym skutkuje błąd zawodowy. Należy go rozpoznać po to, aby następnie był on eliminowany podczas wykonywania czynności zawodowych. Jak wskazują doświadczeni w tej dziedzinie przedstawiciele Sądu Pielęgniarek i Położnych oraz Rzecznicy Odpowiedzialności Zawodowej Pielęgniarek i Położnych przydatnym może okazać się studiowanie przypadków. I tak np.: oparzenie pacjenta termoforem podanie większej niż została zlecona przez lekarza dawki leku niewłaściwy dozór pacjentów podczas stosowania prostego zabiegu pielęgnacyjnego jakim jest np. zastosowanie termoforu zmniejszenie czujności i poziomu opieki nad pacjentami podczas zmiany dyżurowej pielęgniarek nie przekazanie zmieniającej pielęgniarce o trwaniu zabiegu u pacjenta np. zastosowania lampy solux Wszystkie te przypadki okazać się mogą szokującymi i wstydliwymi. Jednak pojawiające się w naszym środowisku zawodowym incydenty tragicznego w skutkach braku wiedzy i umiejętności czy różnych zaniedbań muszą nas nie tylko bulwersować, ale motywować do przeciwdziałania Kolejnym przewinieniem jest ukrywanie popełnienia błędu medycznego. Niejednokrotnie dochodzi do prób wyleczenia/naprawienia szkody we własnym zakresie, aby uniknąć wątpliwego rozgłosu i niekorzystanie z wiedzy specjalistów z innych ośrodków tym samym popełnianie błędu nadal trwa. 3

6 Problemy prawne Skandynawskie badania wykazały, że najmniej błędów jest popełnianych w szpitalach, które przyznają się do pomyłek. W Danii, Niemczech, Austrii i Szwajcarii wprowadzono system monitorowania błędów, który dziesięć lat wcześniej zastosowano w lotnictwie, przemyśle kosmicznym, nuklearnym oraz chemicznym. W Polsce zwolennikiem idei monitorowania błędów medycznych jest Stowarzyszenie Pacjentów Primum Non Nocere. Jego Przewodniczący Adam Sandauer uważa, że jest to nie tylko uzasadnione moralnie, ale i bardziej opłacalne, zarówno dla pacjentów jak i pracowników Ochrony Zdrowia ujawnianie błędów to jedyny sposób by zmniejszyć liczbę powikłań i zwiększone z tego powodu koszty leczenia. Ma ono bowiem służyć poprawie bezpieczeństwa i jakości leczenia. Zerwanie z tabu błędów medycznych to szansa na uratowanie upadającego statusu zawodów zaufania społecznego. W przeciwnym razie do placówek Ochrony Zdrowia wkroczą adwokaci, a odszkodowania będą coraz wyższe. Rzecznik Praw Pacjenta NFZ twierdzi, że zasada primum non nocere jest dziś ważniejsza niż w czasach Hipokratesa, bo nowoczesna opieka zdrowotna jest o wiele bardziej skomplikowana i ryzykowna. Błędy cechują każde ludzkie działanie, ale można i należy się na nich uczyć, szczególnie w Ochronie Zdrowia. Dzisiaj zjawisko błędu medycznego przybiera skalę epidemii. Liczba spraw u Okręgowego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej oraz w Okręgowym Sądzie Pielęgniarek i Położnych zwiększyła swoją skalę. Coraz więcej poszkodowanych pacjentów lub ich rodziny składa skargi, nie zawsze kierując się chęcią zemsty, czy zysku. Poszkodowanym chodzi raczej o ukaranie pielęgniarki/położnej, dyrekcji ośrodka, by podobne błędy nie powtarzały się. Wielkim zadaniem dla kadry kierowniczej jest wypracowanie systemu nadzoru wskazując za J. Sawickim, przy uwzględnieniu zasady ograniczonego zaufania w działaniu zespołów medycznych. A. Zoll i M. Sośniak twierdzą, że nadzór nad przebiegiem leczenia i pielęgnacji jest częścią terapii. Podsumowując, należy uświadomić sobie ważność każdego, nawet najprostszego i najdrobniejszego wykonywanego przez nas zabiegu, bowiem każdy zabieg musi być wykonywany z pełną świadomością jego możliwych konsekwencji, z należytą starannością, kulturą zawodu i pod nadzorem zarówno pielęgniarskim jak i lekarskim. Materiał opracowała Anna Szafran KONSULTANT KRAJOWY W DZIEDZINIE PIELĘGNIARSTWA GINEKOLOGICZNEGO I POŁOŻNICZEGO mgr Leokadia Jędrzejewska adres do korespondencji: Wrocław, ul. Na Ostatnim Groszu 70/12 tel. kom , l.jędrzejewska@wp.pl KK/50/08/08 Wrocław, dnia 19 sierpnia 2008r. Opinia w sprawie przydatności kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego w pracy położnej zatrudnionej w oddziale położniczo-ginekologicznym. Zgodnie z art.10c.ust.3 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. Nr 57, poz.602 tekst jednolity z późn. zm.), kurs kwalifikacyjny ma na celu uzyskanie przez pielęgniarkę, położną specjalistycznych kwalifikacji do udzielania określonych świadczeń zdrowotnych wchodzących w zakres danej dziedziny pielęgniarstwa lub dziedziny mającej zastosowanie w ochronie zdrowia. Każda z aktualnie funkcjonujących form kształcenia podyplomowego dla położnych, pozwala na zdobycie, poszerzenie bądź zaktualizowanie wiedzy i umiejętności, w wielu dziedzinach pielęgniarstw oraz dziedzin majach zastosowanie w ochronie zdrowia, które w określonych częściach mogą być przydatne na innych stanowiskach pracy położnej, niż wskazał ustawodawca, jednakże całościowo są one wyraźnie ukierunkowane na określonego świadczeniobiorcę i stanowisko pracy. Przykładem może być kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego, gdzie wykaz umiejętności będących przedmiotem nauczania, wyraźnie koreluje z miejscem realizacji zadań przez położną a cele są ukierunkowane na przygotowanie położnej do udziału w realizacji zadań podstawowej opieki zdrowotnej w opiece nad kobietą, rodziną i społecznością lokalną. Mając na uwadze powyższe, stwierdzam, że przydatność kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego dla położnej zatrudnionej w oddziale położniczo ginekologicznym, może być podważana przez pracodawcę i uznana jako mało przydatna lub nieprzydatna na tym stanowisku pracy. Konsultant Krajowy w dziedzinie pielęgniarstwa ginekologicznego i położniczego Leokadia Jędrzejewska 4 W CIENIU CZEPKA

7 Wrocław, dnia 14 lipca 2008 r. Stanowisko prawne Problemy prawne DOTYCZY: PEŁNIENIA DYŻURÓW POD TELEFONEM PRZEZ PIELĘGNIARKI. Zgodnie z art. 32k. ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r o zakładach opieki zdrowotnej ( Dz.U. z 2007 r Nr 14, poz. 89 ) osoby, o których mowa w art. 32j ust. 1 ustawy, mogą zostać zobowiązane do pozostawania poza zakładem opieki zdrowotnej w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych. Osoby które mogą być zobowiązane do pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych, stosownie do powołanego wyżej przepisu art. 32j ust. 1 ustawy to : lekarze oraz inni posiadający wyższe wykształcenie pracownicy wykonujący zawód medyczny, zatrudnieni w zakładzie opieki zdrowotnej przeznaczonym dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych świadczeń zdrowotnych. W związku z powyższym, powołane przepisy nie będą miały zastosowania do pielęgniarek które posiadają wykształcenie średnie. Do nich będą miały zastosowanie przede wszystkim przepisy ustawy o zakładach opieki zdrowotnej dotyczące stosowania rozkładów czasu pracy, w których dopuszczalne jest przedłużenie wymiaru czasu pracy do 12 godzin na dobę ( z wyłączeniem tych pracowników których obowiązują skrócone normy czasu pracy). Pracownikom wykonującym zawód medyczny, zatrudnionym w systemie pracy zmianowej w zakładach opieki zdrowotnej przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych świadczeń zdrowotnych, przysługuje dodatek w wysokości: 1) co najmniej 65 % stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego, obliczanej zgodnie z art. 32k ust. 3, za każdą godzinę pracy wykonywanej w porze nocnej; 2) co najmniej 45 % stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego, obliczanej zgodnie z art. 32k ust. 3, za każdą godzinę pracy wykonywanej w porze dziennej w niedziele i święta oraz dni wolne od pracy wynikające z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. Należy podkreślić, że przepisy ustawy o zakładach opieki zdrowotnej w zakresie jakim regulują czas pracy pracowników zakładów opieki zdrowotnej, mają charakter przepisów szczególnych w stosunku do unormowań kodeksu pracy o czasie pracy ( art ). Regulacja między tymi unormowaniami układa się w myśl ogólnych zasad rządzących stosunkiem przepisów szczególnych do przepisów ogólnych co oznacza, że przepisy szczególne mają pierwszeństwo przed przepisami kodeksu pracy. Ustawa o zoz w rozdziale 4 zawiera przepisy o czasie pracy pracowników zakładu opieki zdrowotnej. Przepisy te wprowadzają szczególne normy w wymiarze dobowym i tygodniowym ( art. 32g), maksymalne okresy rozliczeniowe ( art. 32h ), szczególne rozkłady czasu pracy ( art. 32 i), przepisy o pełnieniu dyżurów medycznych ( art. 32j) i o pozostawaniu w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych ( 32 k) oraz o dodatkach w przypadku pracy zmianowej. Ustawa o zoz reguluje istotne elementy związane z pozostawaniem w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych. Nie zawiera ona odesłania w tym zakresie do przepisów kodeksu pracy, dlatego też w ocenie opiniującego instytucji pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych nie można rozszerzyć na innych pracowników medycznych niż tych wymienionych w przepisie art. 32 k ustawy. Dla przypomnienia, pozostawanie w gotowości jest przewidziane wyłącznie dla lekarzy i innych pracowników medycznych posiadających wyższe wykształcenie. Takie też jednoznaczne stanowisko prezentują specjaliści z zakresu prawa pracy jak np. Tadeusz Nycz w artykule zamieszczonym w PiZS z 2001r. Nr 3 Jednak zważywszy, że w samodzielnych zakładach opieki zdrowotnej kwestie czasu pracy, czasu pełnienia dyżuru, pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych może być przedmiotem regulacji zawartych w regulaminach pracy lub regulaminach wynagradzania, należy rozważyć czy pracodawca może w tych wewnętrznych aktach prawnych rozszerzyć stosowanie przepisów o pozostawaniu w gotowości do pracy na innych pracowników medycznych niż wskazanych w powołanym przepisie. Przepis art. 9 2 kodeksu pracy zakazuje by postanowienia w/w aktów wewnętrznych były mniej korzystne niż przepisy kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych. Ponadto, art kodeksu pracy również nakazuje by postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie były mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy. Dlatego też wydaje się, że rozszerzenie obowiązku pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych na pielęgniarki posiadające średnie wykształcenie czy to w wewnętrznych regulaminach czy też w umowach o pracę jest rozwiązaniem dla tej grupy pracowników mniej korzystnym (pod względem finansowym ) od tego który przewiduje przepis art. 32i ustawy o zoz tj stosowania równoważnego system czasu pracy z możliwością przedłużenia przeciętnej dobowej normy czasu pracy do maksymalnie 12 godzin. Praca w systemie równoważnym daje bowiem możliwość uzyskania dodatkowego wynagrodzenia, gdy praca jest wykonywana w porze nocnej oraz w porze dziennej niedzielę i święta. Dyrektor zobowiązując pielęgniarki ze średnim wykształceniem do pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych (tzw. dyżur pod telefonem) może narazić się na zarzut naruszenia przepisów art. 32k ustawy o zoz, który to przepis wprawdzie stwarza możliwość zobowiązania pracowników do pozostawania poza zakładem pracy w gotowości, ale taki obowiązek może zostać nałożony tylko w stosunku do lekarzy i innych pracowników medycznych z wyższym wykształceniem. Odmowa wykonania polecenia dyrektora przez pielęgniarkę ze średnim wykształceniem, którą dyrektor zobowiąże do pozostawania poza zakładem opieki zdrowotnej w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych może skutkować konsekwencjami służbowymi w postaci nałożenia kar porządkowych (upomnienia, nagany) aż do rozwiązania umowy o pracę włącznie. Odwołanie się pielęgniarki od dokonanego rozwiązania umowy o pracę do Sądu Pracy będzie zmuszało Sąd do oceny podejmowanych działań przez dyrektora pod kątem ich zgodności z obowiązującymi przepisami. Na marginesie, poważne wątpliwości prawne wywołuje informacja na temat zawierania umów cywilnoprawnych na pełnienie dyżurów pod telefonem, z własnymi pracownikami (pielęgniarkami). W takim przypadku, świadczenie pracy w ramach umowy cywilnoprawnej może zostać potraktowane jako niezgodne z przepisami kodeksu pracy dotyczącymi wynagradzania za godziny nadliczbowe. Pielęgniarka będąca pracownikiem szpitala jednocześnie wykonująca pracę na podstawie umowy o pracę i umowy cywilnoprawnej będzie mogła dochodzić od szpitala wynagrodzenia w zakresie pracy wykonywanej na podstawie umowy cywilnoprawnej wg zasad obowiązujących przy godzinach nadliczbowych. Alicja Haczkowska Radca prawny 9 (203)

8 Problemy prawne Wrocław, dnia r. Stanowisko prawne Dotyczy : przygotowywania i rozpuszczania leków cytostatycznych przez pielęgniarkę w oddziale szpitalnym Przedstawione w tytule opinii zagadnienie należy rozpocząć od udzielenia odpowiedzi czy przygotowanie w tym rozpuszczanie leku cytostatycznego jest usługą farmaceutyczną w myśl przepisów ustawy z dnia 6 września 2002 r. Prawo farmaceutyczne (Dz.U.z 2008 r. Nr 45, poz. 271) jeśli tak, to czy ta usługa jest zastrzeżona do wykonywania wyłącznie przez pracowników apteki. Szczegółowy zakres usług farmaceutycznych wykonywany przez apteki w tym apteki szpitalne wymienia art. 86 ustawy Prawo farmaceutyczne. Zgodnie z tym przepisem usługi farmaceutyczne wykonywane przez aptekę szpitalną obejmują: 1) wydawanie produktów leczniczych i wyrobów medycznych, określonych w odrębnych przepisach; 2) sporządzanie leków recepturowych,; 3) sporządzenie leków aptecznych; 4) udzielanie informacji o produktach leczniczych i wyrobach medycznych. 5) sporządzanie leków do żywienia pozajelitowego; 6) sporządzanie leków do żywienia dojelitowego; 7) przygotowywanie leków w dawkach dziennych w tym leków cytostatycznych; 8) wytwarzanie płynów infuzyjnych; 9) organizowanie zaopatrzenia szpitala w produkty lecznicze i wyroby medyczne; 10) przygotowywanie roztworów do hemodializy i dializy dootrzewnowej; 11) udział w monitorowaniu działań niepożądanych leków; 12) udział w badaniach klinicznych prowadzonych na terenie szpitala; 13) udział w racjonalizacji farmakoterapii; 14) współuczestniczenie w prowadzeniu gospodarki produktami leczniczymi i wyrobami medyczny w szpitalu. Powyższe czynności farmaceutyczne są jednocześnie czynnościami określanymi w ustawie Prawo farmaceutyczne czynnościami fachowymi. Stosownie do treści art. 90 w/w ustawy przy wykonywaniu w aptece czynności fachowych mogą być zatrudnieni wyłącznie farmaceuci i technicy farmaceutyczni w granicach ich uprawnień zawodowych. Z powyższych przepisów jednoznacznie wynika, że przygotowywanie leków cytostatycznych w dawkach dziennych jest czynnością farmaceutyczną, zastrzeżoną do wykonywania przez farmaceutów i techników farmaceutycznych z tym, że jeśli chodzi o tych ostatnich to mogą wykonywać w związku z przygotowywaniem leków cytostatycznych wyłącznie czynności pomocnicze (art. 91 ust. 2 ustawy Prawo farmaceutyczne). Z uwagi, że czynności farmaceutyczne mogą być wykonywane wyłączne w aptece i do tego spełniającej szczególne wymogi określone w niżej powołanych przepisach: 1) Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 19 czerwca 1996 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy przygotowywaniu, podawaniu i przechowywaniu leków cytostatycznych w zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 80, poz. 376 z późn. zm.), 2) Ministra Zdrowia z dnia 26 września 2002 r. w sprawie wykazu pomieszczeń wchodzących w skład powierzchni podstawowej i pomocniczej apteki (Dz.U. Nr 161, poz z późn. zm.), 3) Ministra Zdrowia z dnia 30 września 2002 r. w sprawie szczegółowych wymogów, jakim powinien odpowiadać lokal apteki (Dz.U. Nr 171, poz z późn. zm.), oraz, że mogą te czynności farmaceutyczne wykonywać wyłącznie farmaceuci i w określonym zakresie technicy farmaceutyczni wyłączone jest wykonywanie tych czynności przez pielęgniarki. Należy więc, jako jedynie słuszne i nie budzące jakichkolwiek wątpliwości interpretacyjnych przyjąć stanowisko, że jedynie farmaceuci posiadają merytoryczne przygotowanie do sporządzania leków, tym parenteralnych. Poza znajomością technik przygotowywania leków (w tym cytostatyków) pozyskiwaną w trakcie studiów farmaceutycznych, posiadają też wiedzę merytoryczną obejmującą znajomość farmakologii, farmakokinetyki, właściwości fizyczno- -chemiczne cytostatyków. Każda z postaci leku wymaga innego sposobu przygotowywania. Należy pamiętać też, że ujęte substancje pomocnicze nie mogą wywierać własnego działania farmakologicznego, wchodzić w interakcje, ani też wpływać niekorzystnie na trwałość i dostępność biologiczną leku. Znajomość zagadnień takich jak stężenie maksymalne, iloczyn rozpuszczalności, stabilność po rozpuszczeniu, dobór rozpuszczalnika czy dobór opakowania jest podstawą prawidłowej pracy z cytostatykami i posiadana jest przez farmaceutów, a nie przez pielęgniarki. Dopiero jednoczesne spełnienie wszystkich tych wymogów może zagwarantować oczekiwaną jakość produktu końcowego a to wszystko możliwe jest dzięki posiadaniu w aptekach pracowni cytostatycznych. Tylko apteka daje gwarancje, że pacjent otrzyma lek bezpieczny i pełnowartościowy, a lek zostanie przygotowany bez narażenia zdrowia człowieka i bezpieczeństwa środowiska. Całkowicie pozbawione podstaw prawnych (a zarazem bardzo niebezpieczne) jest stanowisko, iż pielęgniarka posiada umiejętności przygotowania leku cytostatycznego gdyż system nauczania obejmował np. farmakologię (które m.in. prezentuje Krajowy Konsultant w Dziedzinie Pielęgniarstwa Pediatrycznego w opinii z dnia r., opinia ta jest nadal dostępna na stronach internetowych Naczelnej Izby Pielęgniarek i Położnych). Przede wszystkim należy podkreślić, iż nie można postawić znaku równości pomiędzy udzielaniem usług farmaceutycznych a udzielaniem świadczeń zdrowotnych. Te pierwsze jak już wyżej starano się wyjaśnić zastrzeżone są dla farmaceuty a te ostatnie są zastrzeżone m.in. dla takich zawodów medycznych jak pielęgniarka, położna, lekarz. Ponadto, posiadanie umiejętności i wiedzy jest czym innym od prawa wykonywania czynności zastrzeżonych na rzecz niektórych zawodów. Można by powiedzieć również, iż pielęgniarka, która ukończyła wyższe studia pielęgniarskie, których program obejmuje przedmiot wykładany na kierunku lekarskim może wykonywać zawód lekarza bo nabyła i posiada umiejętności w tej dziedzinie. Wśród czynności, które pielęgniarska może wykonywać na zlecenie lekarza lub samodzielnie, zgodnie z ustawą z dnia 5 lipca 1996 r o zawodach pielęgniarki i położnej oraz wydanymi na jej podstawie przepisami wykonawczymi, nie ma wymienionych usług farmaceutycznych, pielęgniarka może natomiast podawać leki pacjentowi w tym leki cytostatyczne. Odmowa wykonania przez pielęgniarkę czynności polegających na przygotowaniu leku cytostatycznego jako polecenia niezgodnego prawem nie powinno wywoływać dla niej negatywnych konsekwencji ze strony świadomego pracodawcy. Taka odmowa winna zostać sporządzona przez pielęgniarkę na piśmie wraz z podaniem przyczyn odmowy. Jeżeli jednak pracodawca zastosuje wobec pielęgniarki sankcje w postaci udzielenia kar porządkowych czy też rozwiąże z nią stosunek pracy w związku z odmową wykonania polecenia polegającego na przygotowaniu leku cytostatycznego w dawce dziennej, pielęgniarka uprawniona jest do podjęcia obrony swoich racji przed sądem pracy. Alicja Haczkowska Radca prawny 6 W CIENIU CZEPKA

9 Zaproszenie na Konferencję Naukowo-Szkoleniową Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych rozpoczyna nowy cykl corocznych konferencji pt: AKADEMIA PIELĘGNIARSTWA Tegoroczna konferencja organizowana jest wraz z Dolnośląskim Stowarzyszeniem Rozwoju Pielęgniarstwa Onkologicznego przy współudziale Dolnośląskiego Centrum Onkologicznego i dotyczyć będzie WIELODYSCYPLINARNEJ OPIEKI NAD PACJENTEM ONKOLOGICZNYM TERMIN KONFERENCJI : 1 października 2008r. (godz. rozpoczęcia 10.00) MIEJSCE: Centrum Konferencyjne hotelu WROCŁAW, ul. Powstańców śląskich 7 we Wrocławiu OPŁATA KONFERENCYJNA: uczestnicy winni wnieść opłatę w wysokości 35 zł na konto DOIPiP we Wrocławiu: Bank PEKAO S.A. 0/Wrocław Zgłoszenia wraz z kserokopią dowodu wpłaty (kserokopia dotyczy uiszczających opłatę) należy przesłać do dnia r. - pocztą na adres: Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych, WROCŁAW, ul. Powstańców Śląskich 50 - lub pocztą elektroniczną info@doipip.wroc.pl Szczegółowy program konferencji dostępny na stronie: w zakładce ogłoszenia. Serdecznie zapraszamy do uczestnictwa Z G Ł O S Z E N I E N A K O N F E R E N C J Ę W imieniu DORPiP we Wrocławiu Urszula Olechowska WIELODYSCYPLINARNA OPIEKA NAD PACJENTEM ONKOLOGICZNYM 01 października 2008 r. godz Imię i nazwisko / Firma... Adres... Miejsce pracy... Tel.... Fax... a)* Oświadczamy, że jesteśmy podatnikiem podatku VAT uprawnionym do otrzymywania faktur VAT i posiadamy następujący numer identyfikacyjny NIP... Upoważniamy Was do wystawienia faktury VAT bez naszego podpisu. b)* Oświadczam, że nie jestem podatnikiem podatku VAT. Data przelewu bankowego / przekazu pocztowego... kwoty 35 zł x ilość osób =... * niepotrzebne skreślić data... podpis i pieczątka Zakładu lub podpis uczestnika... ZGŁOSZENIA PROSIMY PRZESYŁAĆ NA ADRES: DOLNOŚLĄSKA OKRĘGOWA IZBA PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH, WROCŁAW, UL.POWSTAŃCÓW ŚLĄSKICH 50 9 (203)

10 Chemioterapia Halina Krężelewska Pielęgniarka Oddziałowa Oddziału Chemioterapii Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu WYNACZYNIENIA JAKO POWIKŁANIE W LECZENIU CYTOSTATYKAMI Chemioterapia jest metodą leczenia nowotworów polegającą na podawaniu cytostatyków. Hamują one podział lub niszczą komórki nowotworowe. Ten sposób leczenia, oprócz szerokich właściwości terapeutycznych związany jest z ryzykiem wystąpienia licznych działań niepożądanych, do których zalicza się odczyny miejscowe o różnym stopniu nasilenia, będące wynikiem przypadkowego wynaczynienia roztworu z cytostatykiem. WYNACZYNIENIE to niezamierzone przesączanie lub wyciek leku do przestrzeni okołonaczyniowej lub podskórnej, w trakcie podawania leku. Odczyny miejscowe mogą pojawiać się Fot. 2 Martwica spowodowana wynaczynieniem cytostatyku. w trakcie podawania leku lub po jego zakończeniu. Nawet najmniejsza ilość leku poza naczyniem może prowadzić do poważnych konsekwencji. Konsekwencje wynaczynienia: 1. Zaczerwienienie, obrzęk, ból 2. Zaburzenia drożności naczyń żylnych 3. Głębokie uszkodzenie okolicznych tkanek 4. Martwica tkanek. Czynniki wpływające na stopień zniszczenia tkanek - związane z pacjentem Wystąpienie wynaczynienia i jego skutków spowodowane może być jakością sieci żylnej pacjenta. Osoby starsze mają żyły kruche, małej średnicy. W tej grupie chorych powstają owrzodzenia proksymalne od miejsca wkłucia i podawania leku na całym drzewie żylnym. Występuje słaba wytrzymałość ścian żylnych, która w połączeniu ze zmniejszonym przepływem obwodowym prowadzić może do przesączania leku w ilości wystarczającej do wywołania martwicy. Fot. 1 Zdjęcie dłoni bezpośrednio po wynaczynieniu leku z grupy Antracykliny. Pielęgniarka dokonuje pomiaru rozległości wynaczynienia Czynniki wpływające na stopień zniszczenia tkanek związane z miejscem podawania leku (wkłucie obwodowe, centralne, 8 W CIENIU CZEPKA

11 Chemioterapia porty naczyniowe) Dowiedziono, że optymalnym miejscem wkłucia z uwagi na szerokie żyły jest przedramię. Znajdująca się tam dobrze rozwinięta tkanka podskórna chroni przed uszkodzeniem ścięgien. Podawanie leków w inne miejsca (wykluczamy naczynia żylne kończyn dolnych) rozważa się w trudnych przypadkach. Staramy się unikać wewnętrznej strony nadgarstka, a także okolicy zgięcia łokciowego, ponieważ pierwsze objawy odczynu są trudne do oceny wzrokowej. Zatem nie powinno się rozpoczynać podawania leków cytostatycznych wybierając jako pierwsze miejsce wkłucia zgięcie łokciowe rozpoczynamy od grzbietowej części dłoni. W przypadku pacjentek po amputacji piersi zabronione jest zakładanie wkłucia w kończynie górnej po stronie amputowanej piersi. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA STOPIEŃ ZNISZCZENIA TKANEK ZWIĄZANE Z LEKIEM, KTÓRY ULEGA WYNACZYNIENIU. 1. Przynależność leku do grupy cytostatyków o działaniu szkodliwym i drażniącym ściany naczyń krwionośnych 2. Objętość wynaczynionego leku 3. Stężenie leku Leki drażniące i szkodliwe w małym stopniu: Cyklofosfamid Cytarabina Metotrexat Irinotekan Topotekan Fot. 3 Kończyna górna, miejsce po wynaczynieniu przygotowane do przeszczepu. Leki drażniące miejscowo powodują zapalenie lecz nie martwicę. Martwica pojawia się w przypadku wynaczynienia dużej ilości leku: 5-Fluorouracyl Bleomycyna Cis platyna Dacarbazyna Paclitaxel Etoposid Leki powodujące martwicę duże wynaczynienie cytostatyku z tej grupy często powoduje uszkodzenie mięśni, nerwów, głębokie owrzodzenie, zaburzenie funkcji kończyn. Doksorubicyna Epirubicyna Docetaxel Vinblastyna Vincrystyna Vinorelbina Aby uniknąć przedostawania się cytostatyków poza naczynia żylne należy: 1. Starannie wybierać miejsce wkłucia 2. Unikać podaży leków pod ciśnieniem, należy pozwolić aby przechodził do żyły pod wpływem ciężkości 3. Obserwować miejsce wkłucia w czasie wchłaniania się leków cytostatycznych i wygląd całej kończyny. 4. Zwracać uwagę na zmianę odczuć chorego w okolicy miejsca podawania leku. 5. Jeżeli doszło do przekłucia żyły należy nakłuć inną. 6. Nie wolno dokonywać nakłucia dystalnie w stosunku do miejsca przekłucia żyły. 7. Miejsce wkłucia powinno być cały czas dostępne kontroli wzrokowej pielęgniarki. W każdym punkcie, gdzie podawane są cytostatyki koniecznie jest posiadanie APTECZKI R ATUNKOWEJ w celu jak najszybszego działania ograniczającego rozległość wynaczynienia i jego szkodliwe skutki. Fot. 4 Obraz naczyń żylnych po podaniu cytostatyków silnie drażniących, nie powodujących martwicy. 9 (203) 2008 W skład apteczki wchodzą: Dexaven amp. 4 mg Corhydron amp mg DMSO (dwumetylosulfotlenek) Hialuronidaza amp. Hydrocortison krem Natrium Bicarbonatum 8.4% - amp. Tiosiarczan sodu 10% - amp. 9

12 Chemioterapia strzykawki 1, 2 i 5 ml igły podskórne rękawice sterylne opatrunki lodowe i cieplne sterylne kompresy pisak do zaznaczenia rozległości wynaczynienia Hialuronidaza, Tiosiarczan Sodu i DMSO są lekami sprowadzanymi (import docelowy). POSTĘPOWANIE PIELĘGNIARSKIE W PRZYPADKU WYNACZYNIENIA: 1. Należy natychmiast zatrzymać podaż leku. 2. Pozostawić kaniulę jako dostęp do żyły. 3. Zaznaczyć pisakiem obszar wynaczynienia - pomocne w dalszej obserwacji. 4. Podjąć próbę aspiracji wynaczynionego leku za pomocą strzykawki 5 ml. 5. Jeżeli jest antidotum na wynaczyniony lek należy podać go przez pozostawioną kaniulę do miejsca wynaczynienia. 6. Nie obstrzykujemy i nie masujemy okolicy wynaczynienia powoduje to rozlanie wynaczynionego leku na okoliczne tkanki. UWAGA w przypadku wynaczynienia cytostatyku nie wolno przepłukiwać wkłucia, stosować wilgotnych kompresów z alkoholu i opatrunków uciskowych. ŚRODKI DZIAŁAJĄCE MIEJSCOWO: 1. TIOSIARCZAN SODU- zastosowany miejscowo na skórę ogranicza procesy zapalne. 2. HILURONIDAZA - ma działanie enzymatyczne, ułatwia dyfuzję podawanych parenteralnie leków. Stosowana jest dożylnie lub podskórnie w miejscu wynaczynienia z jednoczesnym ogrzaniem okolicy wynaczynienia do 4 razy na dobę przez okres 20 minut. 3. DIMETYLOSULOKSYD (DMSO) preparat ma działanie przeciw zapalne, przeciw obrzękowe i rozszerzające naczynia. Stosuje się go jako okład na sterylnym gaziku z dostępem powietrza do okolicy wynaczynienia (bez ucisku) zmiana co 8 godzin. 4. STERYDY w leczeniu wspomagającym mogą być zastosowane jako leki przeciw zapalne. WYKAZ ŚRODKÓW NEUTRALI- ZUJĄCYCH W PRZYPADKU WYNA- CZYNIENIA KONKRETNEGO CY- TOSTATYKU 1. Antracykliny: NATRIUM BICAR- BONICUM (5 ml + 10 ml 0.9% Na Cl podać do 5 ml roztworu - do kaniuli pozostawionej w miejscu wynaczynienia + okład z DMSO) 2. Cytostatyki pochodzenia roślinnego Vincrystyna, Vinblastyna i Navelbina Hialuronidaza 150 mg (1 amp.) do kaniuli pozostawionej w miejscu wynaczynienia + ciepłe okłady. 3. Pochodne Platyny Tiosiarczan sodu + 0.9% Na Cl w proporcji 4 ml 6 ml do kaniuli pozostawionej w miejscu wynaczynienia + okład z DMSO + maść z Heparyną 4. Taxoidy Hialuronidaza mg + 6 ml Natrium Bicarbonatum 8.4% do kaniuli pozostawionej w miejscu wynaczynienia + opatrunek lodowy. Wynaczynienie cytostatyku i przeprowadzone po nim postępowanie zmierzają do ograniczenia jego szkodliwego działania. Zdarzenie to musi zostać odnotowane w dokumentacji medycznej. Świadoma współpraca personelu z chorym, zrozumienie przez pacjenta zasad chemioterapii i konieczność zwracania uwagi na niepokojące objawy znacząco wpływają na minimalizowanie i ograniczenie szkodliwego działania cytostatyku w przypadku wynaczynienia. Tak więc edukacyjna rola pielęgniarki sprawującej opiekę nad chorym leczonym lekami cytostatycznymi ma wpływ na bezpieczeństwo pacjenta i zapobiega zdarzeniom niepożądanym. W celu osiągnięcia wysokiej jakości opieki pielęgniarskiej i satysfakcji pacjenta konieczna jest edukacja chorego i jego rodziny jako nierozłączny element procesu terapeutycznego. Nie należy zapominać o położeniu nacisku na tę funkcję pielęgniarki w procesie adaptacyjnym nowozatrudnionego personelu. Jest to bardzo ważne zadanie dla kadry kierowniczej. Czy istnieje możliwość zaliczenia trzymiesięcznego przeszkolenia po pięcioletniej przerwie w wykonywaniu zawodu jako stażu pracy uprawniającego do przyjęcia na kurs specjalistyczny? Zgodnie z 32 ust. 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 października 2003 r. w sprawie kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych (Dz. U. z 2003 r., Nr 197, poz. 1923), do kursu specjalistycznego może przystąpić pielęgniarka, położna, która posiada prawo wykonywania zawodu oraz co najmniej trzymiesięczny staż pracy w zawodzie. Pomimo braku ustawowej definicji pojęcia stażu pracy, stosując wykładnię funkcjonalną wyżej wymienionego aktu prawnego należy stwierdzić, że przez staż pracy, należy rozumieć czas, na przestrzeni którego, dana osoba wykonywała swój zawód. Oznacza to posiadanie pełnych kwalifikacji oraz wykonywanie całego zakresu obowiązków właściwych dla danego zawodu. Pięcioletnia przerwa w wykonywaniu zawodu nie skutkuje utratą prawa wykonywania zawodu, jednakże podjęcie wykonywania zawodu pielęgniarki lub położnej po upływie tego okresu, zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 5 lipca 1996 roku o zawodach pielęgniarki i położnej (t. j. Dz. U. z 2001 r., Nr 57, poz. 602 ze zm.), wymaga odbycia, przez pielęgniarkę przeszkolenia. U podstaw ratio legis tego przepisu, leży chęć zagwarantowania rzetelnego i bezpiecznego dla pacjenta, wykonywania czynności zawodowych pielęgniarki i położnej. Wspomniane wyżej przeszkolenie, ma za zadanie zweryfikowanie stanu wiedzy pielęgniarki, z obecną praktyką i zmieniającymi się technikami oraz sprzętem. Przeszkolenie odbywa się pod nadzorem i opieką osób do tego wyznaczonych. Dopiero po odbyciu wskazanego przeszkolenia, pielęgniarka lub położna może, zgodnie z prawem, zostać zatrudniona i wykonywać wszystkie czynności właściwe dla jej zawodu. Z uwagi na powyższe, nie możliwe jest potraktowanie trzymiesięcznego okresu przeszkolenia, po pięcioletniej przerwie w wykonywaniu zawodu, jako stażu pracy niezbędnego do podjęcia kursu specjalistycznego. Sporządził: mgr Marcin Michalczyk Zatwierdził: mgr Iwona Choromańska Radca prawny NRPiP 10 W CIENIU CZEPKA

13 Błogosławiona patronka A MOŻE BY TAK DO SIOSTRY MARTY? W numerze majowym naszego czasopisma pisałam o tym, że Miłosiernym Samarytaninem może zostać każdy z nas, oraz o tym, że zawód pielęgniarski predysponuje do takiej postawy. A dzisiaj chciałabym napisać o tym, iż taka postawa Miłosiernego Samarytanina jest krokiem do świętości. Tak więc świętymi bądźcie jak czytamy w Piśmie Świętym. Świętość to nie wyimaginowany stan, ale konkretna rzeczywistość, która nas dotyka, do której zapraszamy Pana Boga i Jemu oddajemy nasze sprawy. Córka św. Beretty Moli, przy relikwiarzu swojej matki we Wrocławiu tak powiedziała: Aby zostać świętym nie potrzeba czynić rzeczy nadzwyczajnych, wystarczy poddać się woli Bożej w wypełnianiu codziennych obowiązków. Mając w sercu te słowa, chciałabym dzisiaj przybliżyć postać pielęgniarki, która w maju (24 maja 2008 r.) została beatyfikowana, a więc uznana przez Kościół za świętą. Siostra Maria Wiecka, urodziła się 12 stycznia 1874 r. w Nowym Wiecu na Pomorzu. Miała jeszcze dwanaścioro rodzeństwa, pośród których była jedną z najstarszych dzieci, toteż od samego początku opiekowała się gromadką swoich braci i sióstr. Rodzina Wieckich była głęboko religijna. W domu pielęgnowano patriotyczne, polskie tradycje. W wieku 16 lat Marta postanowiła wstąpić w Krakowie do Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia od św. Wincentego a Paulo. Jednak ze względu na młody wiek została odesłana, aby miała możliwość ponownego przemyślenia swojej decyzji. To wydarzenie utwierdziło jedynie Martę w wyborze jej dalszej drogi życiowej. Toteż po uzyskaniu pełnoletności, zrealizowała swoje pragnienie. Początkowo została skierowana do pracy w szpitalu we Lwowie, a później w Podhajcach. Tam pracowała przez pięć lat, przygotowując się jednocześnie do ślubów zakonnych, które złożyła 15 sierpnia 1897 roku. 19 października 1899 r. rozpoczęła pracę 9 (203) 2008 w szpitalu w Bochni, a później w Śniatyniu koło Kołomyi (dzisiejsza Ukraina). Jako pielęgniarka wykazywała wielką fachowość i kompetencję oraz zaangażowanie. Potrafiła całymi dniami i nocami zajmować się chorymi. Pomagała bez względu na wyznanie, czy narodowość. Miała pogodne usposobienie, lecz bardzo stanowcze. Żaden chory na jej oddziale nie umarł bez sakramentu pojednania. Już wtedy pokazała, że proces leczenie i pielęgnowania powinien odbywać się całościowo. Miała zwyczaj modlić się przy łóżku chorego, który umierał i nikogo nie pozostawiała w tej godzinie samego. Matka przełożona tak wspomina jej posługę: Trudno opisać ile starania wkładała, by chorych szczególnie opornych nakłonić do spowiedzi i przyjęcia świętych sakramentów. Twarde serca kruszyły się pod jej słowami i szczerze jednały z Bogiem. Mając zaledwie 30 lat oddała życie za młodego sanitariusza, ojca rodziny, którego zastąpiła przy dezynfekcji pomieszczenia po osobie chorej na tyfus plamisty. Zaraziwszy się tą chorobą zmarła kilka dni później (30 maja 1904 r.). Została pochowana na miejscowym cmentarzu. Od tej pory ludzie nie przestają się modlić nad jej grobem. Nazywana jest Mateczką, Matuszką, Dobrodziejką. Jej kult łączy ludzi różnych wyznań (katolików, unitów, prawosławnych, Ormian i Żydów. We wszystkich sytuacjach bez wyjścia mieszkańcy Śniatynia wiedzą, że kiedy pomodlą się przy grobie Mateczki ona zaradzi ich potrzebie. Wśród wielu historii o szczególnej pomocy w nauce, pojednaniu, nawróceniu i uzdrowieniach oraz innych łaskach, znana jest i ta, którą opowiadała Tatiana Doromina: Mama jednej z moich znajomych modliła się przy grobie siostry Marty. Podeszła do niej znajoma i powiedziała: Po co się modlisz, ona jest Polką, a ty się modlisz po ukraińsku. Po pewnym w czasie snu, przyszła do niej siostra Marta i powiedziała: Ty myślisz, że ja nie rozumiem po ukraińsku? Znane są wypadki uzdrowienia z raka prostaty, utraty wzroku, nagłego zatrzymania krążenia, reumatyzmu i wielu innych dolegliwości. Siostra Marta wstawia się u Boga także wtedy, kiedy trzeba zmienić nastawienie ludzi, od których zależy nasz los. Myślę, że ta wciąż mało znana błogosławiona pomoże i nam, pielęgniarkom, bo jesteśmy jej szczególnie bliskie. Modlitwa o uproszenie łask za przyczyną bł. Siostry Marty Wieckiej: Panie Boże, Ty powołałeś Siostrę Martę Wiecką do Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia, by idąc za Twoim Synem służyła ubogim i chorym. Posłuszna Twemu wezwaniu, szła drogą wincentyńskiego powołania, poświęcając się całkowicie służbie, aż do oddania życia za człowieka. Panie, Boże mój uwielbiam Cię za wszystkie łaski jakich raczyłeś udzielić bł. Siostrze Marcie Wieckiej. Błagam Cię, racz okazać przez jej wstawiennictwo, potęgę Twojej miłości i udziel mi łaski, o którą Cię pokornie i z ufnością proszę, jeżeli to zgadza się z Twoją wolą. Przez Chrystusa Pana naszego. Amen. Mariola Marynicz-Hyla 11

14 Replantacje AMPUTACJE KOŃCZYN TRANSPORT REPLANTACJE...Ręka jest organem przeznaczonym do wykonywania najcudowniejszych zadań ludzkiej maszyny musi wiec być otoczona nie tylko staranną opieką, lecz i należytym szacunkiem... Sterling Bunnel Ręka ludzka jest bez wątpienia najwspanialszym i najbardziej precyzyjnym narzędziem jakie stworzyła przyroda. Ludziom pierwotnym sprawne ręce pomocne były w wykonywaniu prostych czynności dnia codziennego. Od najdawniejszych czasów filozofowie, poeci i uczeni, a także władcy zajmowali się z różnych punktów widzenia zagadnieniem ręki ludzkiej. Arystoteles (384 r.p.n.e.) utrzymywał, że ręka to nie jeden narząd ale ich zespół zdolny do spełniania rozmaitych czynności. Istnieje wiele popularnych przysłów i zwrotów świadczących o roli i funkcji ręki w życiu człowieka. Brak czegoś ważnego i istotnego określamy, że czujemy się jak bez ręki ; chcąc podkreślić czyjąś ważność i pomoc mówimy, że jest on jego prawą ręką. Ludzi posiadających wybitne zdolności i umiejętności wykonywania wielu różnych prac określamy złote rączki. Te znane zwroty świadczą o roli i wadze posiadania zdrowej i wzorowo funkcjonującej ręki. W Trzebnickim Szpitalu im. Św. Jadwigi Śląskiej (wcześniej Ośrodek Replantacji Kończyn) od 35 lat istnieje oddział chirurgii ręki. To właśnie tam w 1971 r. prof. Ryszard Kocięba wraz z zespołem współpracowników jako pierwszy w Europie przeprowadził operację replantacji ręki. Od tamtego czasu do dziś trafiają tam regularnie pacjenci z całego kraju po różnego rodzaju urazach kończyn. Ośrodek pełni 24 godzinny dyżur (7 dni w tygodniu) dla pacjentów z amputacją kończyn. Instrukcja, dotyczącą sposobu transportu amputowanej kończyny, choć pewnie wielu osobą jest znana, warta jest przypomnienia. Wytyczne postępowania okołourazowego w ciężkich urazach kończyn ze szczególnym uwzględnieniem amputacji FAZA PRZEDSZPITALNA: Miejsce zdarzenia zabezpieczenie poszkodowanego i uszkodzonej kończyny przez świadków wypadku w oparciu o instrukcję telefoniczną udzieloną przez lekarza pogotowia bądź ratownika medycznego (zabezpieczenie miejsca zdarzenia, wyłączenie niebezpiecznych urządzeń, demontaż urządzenia, wstępne tamowanie krwotoku) zabezpieczenie poszkodowanego i uszkodzonej kończyny przez kwalifikowany personel medyczny karetki pogotowia ABC,BTLS,ATLS tamowanie krwotoku: najlepiej miejscowe, opatrunkiem uciskowym, w razie niepowodzenia należy założyć na wysokości ramienia szeroką opaskę uciskową (np. aparat do pomiaru RR), należy odnotować czas niedokrwienia! Nie wolno stosować opaski Esmarcha ani krępulców! dostęp iv. Nie wolno zakładać wkłuć do zdrowej kończyny górnej, lepiej korzystać z żył na kończynach dolnych. Ocena obecności innych obrażeń Farmakoterapia p/bólowa np. Fentanyl Antyseptyka, usunięcie masywnych zanieczyszczeń strumieniem steryl- 12 W CIENIU CZEPKA

15 nego roztworu 0,9% NaCl Aseptyka- Kikut bliższy amputowanej kończyny oraz część amputowaną obłożyć sterylnymi opatrunkami i obandażować. unieruchomienie zgodnie z zasadami Potta* postępowanie przeciwwstrząsowe, resuscytacja płynowa Faza szpitalna Oddział chirurgiczny, Szpitalny Oddział Ratunkowy Postępowanie przeciwwstrząsowe Inspekcja chirurgiczna rany - Nie wolno zakładać zacisków naczyniowych i podwiązek, nie wolno wycinać elementów anatomicznych, nie używać środków antyseptycznych barwiących. Krwawienie opanować miejscowym opatrunkiem uciskowym, kikut i część amputowaną obłożyć sterylnymi opatrunkami. Natychmiast po przyjęciu poszkodowanego powiadomić specjalistyczny ośrodek pełniący dyżur replantacyjny, podać wszystkie szczegóły dotyczące przyczyny, rodzaju urazu ręki, stanu chorego. W przypadku amputacji rozpocząć schładzanie kończyny do temp stopni Celcjusa!!! Amputowaną niecałkowicie część pozostawioną w opatrunku, obłożyć szczelnie workami z zimną wodą z dodatkiem kostek lodu, tak aby płyn chłodzący miał temperaturę ok.+ 4 stopni Celcjusa. Amputowaną całkowicie zanurzyć w roztworze sterylnej soli fizjologicznej i wraz z opakowaniem (worek) zanurzyć w płynie chłodzącym. Nie wolno stosować samego lodu!!! Odnotować czas wypadku i czas rozpoczęcia hipotermii. Do ośrodków replantacji należy zgłaszać chorych z całkowicie lub częściowo amputowanymi kończynami (dolnymi tylko u dzieci) niezależnie od wysokości uszkodzenia oraz masywnymi urazami kończyn górnych i dolnych wymagającymi rekonstrukcji mikrochirurgicznych. Nie należy kwalifikować chorych z wyłącznie złamaniami kości, uszkodzeniami ścięgien lub mięśni przy zachowanym krążeniu krwi w kończynie. Nie jest z reguły wskazaniem amputacja pojedynczego palca innego niż kciuk. Pobrać kilka próbek krwi chorego (przed podłączeniem roztworów koloidowych) i oznaczyć 9 (203) 2008 grupę krwi. Oryginał wyniku grupy i próbówkę z krwią przesłać wraz z chorym. Oznaczoną grupę krwi przekazać drogą radiową, telefoniczną, internetem, także gdy chory jest już w drodze. Przed ekspedycją chorego wykonać komplet urazowy zdjęć RTG, kończyn, klatki piersiowej, USG jamy brzusznej, w celu wykluczenia towarzyszących obrażeń. FAZA TRANSPORTU Decyzję transportu chorego, po uprzednim uzyskaniu potwierdzenia przyjęcia z ośrodka replantacyjnego podejmuje lekarz oddziału chirurgicznego lub SOR i ponosi za nią odpowiedzialność. Za dopuszczenie pacjenta do transportu i przebieg transportu odpowiedzialność ponosi lekarz transportujący. Transportować do ośrodka replantacyjnego można chorego wyłącznie w stanie ogólnym dobrym, pod opieką lekarza, który na bieżąco monitoruje stan chorego, ma możliwość kontynuacji postępowania przeciwwstrząsowego, w razie pogorszenia stanu pacjenta zdecyduje o przerwaniu transportu i odstawieniu chorego do najbliższego oddziału chirurgicznego. Podczas transportu należy kontrolować hipotermię kończyny, temperaturę cieczy chłodzącej, posiadać zapas kostek lodu i w miarę wytapiania uzupełniać je. Jeżeli utrzymywana jest staza, kontrolować ciśnienie i czas trwania niedokrwienia (maks. 1,5 godz. ciągłej stazy ), przy dłuższym transporcie puszczać krążenie i ponownie zaciskać. Preferować opatrunek miejscowy uciskowy. Wraz z chorym dostarczyć kartę informacyjną, RTG, dokumentację informującą o podanych lekach i płynach z zaznaczeniem dawek i czasu podania, ew. grupę krwi. Procedurę transportu amputowanych części Replantacje ciała na podstawie wytycznych prof. dr R. Kocięby i dr hab. J. Jabłeckiego, opracował A.Domanasiewicz Kontakt: Szpital im. Świętej Jadwigi Śląskiej ul. Prusicka 53/ Trzebnica tel ; fax Dziś w Trzebnickim Szpitalu przeprowadza się około replantacji kończyn rocznie, do tego należy dodać wiele operacji rekonstrukcyjnych. Specjalistyczne procedury chirurgiczne, pielęgniarskie i rehabilitacyjne stały się standardem. Wypracowano wiele własnych rozwiązań i koncepcji. W 2006 roku Szpital znów zagościł na ekranach telewizorów i łamach prasowych. 2 kwietnia zespół chirurgiczny pod wodzą dr hab. Jerzego Jabłeckiego dokonał 26 w świecie transplantacji ręki od zmarłego dawcy. Odmieniono życie Leszka Opoki, który kilkanaście lat temu stracił prawa rękę na wysokości ½ przedramienia. Obecnie pacjent wykonuje wiele czynności, o których mógłby tylko pomarzyć. Mnogość procedur i metod pozwala pomagać pacjentom z tak wielkim problemem jak amputacja kończyny, a utrata ręki nie musi od razu oznaczać kalectwa. Opracowała Hanna Maj * Unieruchomienie zgodnie z zasadami Potta: unieruchamiając złamaną kość należy równocześnie unieruchomić z nią stawy: staw powyżej i poniżej miejsca złamania. Opatrunek unieruchamiający powinien ściśle przylegać w okolicy stawów, zaś nieco luźniejszy powinien być w miejscu złamania. 13

16 Informacje i prawo 2 października (niedziela) 2008 roku odbędzie się I Zjazd Polskiego Towarzystwa Pielęgniarstwa Ratunkowego - połączony z warsztatami szkoleniowymi. Celem konferencji jest przestawienie planów działań PTPR, omówienie najbardziej pilnych zadań, powołanie grup zadaniowych, połączone z możliwością praktycznych ćwiczeń. Mamy nadzieję że Konferencja będzie również okazją do spotkania i integracji środowiska pielęgniarek i pielęgniarzy związanych z ratownictwem. W trakcie zjazdu planowane są następujące sesje: 1. Plany i cele PTPR 2. Powołanie grup zadaniowych do realizacji celów statutowych. 3. Warsztaty szkoleniowe a) udrażnianie dróg oddechowych (techniki zaawansowane i alternatywne), b) badanie pacjenta (pacjent urazowy i internistyczny), c) płynoterapia (techniki przygotowywania leków, zasady przetaczania płynów, najnowsze wytyczne), d) resuscytacja krążeniowo-oddechowa. Przewidywany jest udział ok. 50 osób z terenu kraju. Zapraszamy do udziału pielęgniarki i pielęgniarzy z jak największej ilości regionów kraju. Szacunkowy koszt udziału w konferencji: 100 pln Szczegółowy plan konferencji wraz z formularzem zgłoszeniowym wkrótce. Polskie Towarzystwo Pielęgniarstwa Ratunkowego Ul. Szlak 61, , Kraków pielegniarstworatunkowe@interia.pl MINISTERSTWO ZDROWIA DEPARTAMENT PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH OPINIA W SPRAWIE KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH WYMAGANYCH NA STANOWISKO PIELĘGNIARKI ODDZIAŁOWEJ. Warszawa 16 maja 2008 r. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 1999 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w publicznych zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 30, poz. 300) określa kwalifikacje wymagane od osób na określone stanowiska. Zgodnie z Taryfikatorem kwalifikacyjnym cytowanego rozporządzenia na stanowisko pielęgniarki oddziałowej wymagane jest wykształcenie: wyższe pielęgniarskie lub inne wyższe mające zastosowanie przy udzielaniu świadczeń w działalności podstawowej i średnie medyczne oraz 3 lata stażu zawodowego w szpitalu; lub średnie medyczne i specjalizacja oraz 5 lat stażu zawodowego w szpitalu; lub średnie medyczne i kurs kwalifikacyjny oraz 7 lat stażu zawodowego w szpitalu. Natomiast przepisy art. 44a ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 roku o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89, z późn. zm.) wskazują, że w publicznych zakładach opieki zdrowotnej na stanowisko pielęgniarki oddziałowej przeprowadzane są konkursy. Szczegółowe regulacje dotyczące postępowania konkursowego zostały zawarte w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 19 sierpnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad przeprowadzania konkursu na niektóre stanowiska kierownicze w publicznych zakładach opieki zdrowotnej, składu komisji konkursowej oraz ramowego regulaminu przeprowadzania konkursu (Dz. U. Nr 115, poz. 749). Ponadto postępowanie konkursowe przeprowadzane jest zgodnie z zasadami oraz z zachowaniem kolejności czynności wynikających z ust. 1 cytowanego powyżej rozporządzenia, a wybór kandydata na dane stanowisko odbywa się w drodze tajnego głosowania, bezwzględną liczbą głosów. Natomiast do konkursu mogą przystąpić osoby posiadające kwalifikacje wymagane do zajmowania danego stanowiska w publicznych zakładach opieki zdrowotnej określone w Taryfikatorze kwalifikacyjnym. Jednocześnie należy wskazać, że szczegółowe regulacje dotyczące systemu szkolnictwa wyższego zawarte są w ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365). Zgodnie z przepisami powyższej ustawy studia wyższe są to studia prowadzone przez uczelnię posiadającą uprawnienia do ich prowadzenia, kończące się uzyskaniem odpowiedniego tytułu zawodowego. Tytuł zawodowy licencjata, uzyskiwany jest na studiach pierwszego stopnia, czyli studiach licencjackich, które umożliwiają uzyskanie wiedzy i umiejętności w określonym zakresie kształcenia oraz przygotowują do pracy w określonym zawodzie. Dlatego też wykształcenie wyższe pielęgniarskie uzyskuje osoba, która ukończyła szkołę wyższą prowadzącą kształcenie w formie studiów wyższych zawodowych, co reguluje ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. Nr 57 poz. 602 z późn. zm.). Należy nadmienić, że szkoły pielęgniarskie są zobowiązane do uzyskania akredytacji Ministra Zdrowia, potwierdzającej spełnianie standardów kształcenia, które przeprowadza Krajowa Rada Akredytacyjna Szkolnictwa Medycznego (rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 31 lipca 2001 r. w sprawie Krajowej Rady Akredytacyjnej Szkolnictwa Medycznego oraz trybu uzyskiwania akredytacji - Dz. U. Nr 83, poz. 904). W związku z powyższym absolwent szkoły pielęgniarskiej, który uzyskał tytuł zawodowy licencjata pielęgniarstwa posiada wykształcenie wyższe zawodowe. Reasumując Departament Pielęgniarek i Położnych uprzejmie wyjaśnia, że pielęgniarka, która ukończyła szkołę wyższą zawodową i uzyskała tytuł zawodowy licencjata pielęgniarstwa posiada wykształcenie wyższe pielęgniarskie. Zatem osoba taka może przystąpić do konkursu na stanowisko pielęgniarki oddziałowej, ponieważ posiada kwalifikacje zawodowe wymagane do zajmowania powyższego stanowiska oraz odpowiedni staż pracy w zawodzie. (-) Beata Cholewka Dyrektor Departamentu Pielęgniarek i Położnych 14 W CIENIU CZEPKA

17 Informacje, ogłoszenia PROJEKT BBC DLA PIELĘGNIAREK FLYER NURSES IN-I Pracownicy medyczni z całego świata często biorą udział w leczeniu lub też są świadkami nietypowych postępowań terapeutycznych w sytuacjach nagłych. W celu ukazania ich pracy Telewizja BBC przygotowała specjalny projekt programu. BBC telewizja poszukuje pielęgniarek z różnych stron świata do podzielenia się swoim doświadczeniem z przeszłości o szczególnie nietypowych przypadkach medycznych. Maverick telewizja produkuje drugą część serialu, który osiągnął najwyższą oglądalność TV BBC. Jest to serial dokumentalny związany z tematyką medyczną, dotyczący niezwykłych i wyjątkowych przypadków leczonych w sytuacjach nagłych zdarzeń. Producenci są zainteresowani rozmową z pielęgniarkami z różnych miejsc na świecie, które są chętne do dzielenia się swoimi doświadczeniami dotyczącymi niezwykłych sytuacji związanych z ich pracą: wypadkami, zranieniami, czy innymi przypadkami, jakie były notowane w ostatnich latach, pod warunkiem, że stan zdrowia i samopoczucie pacjentów uległy poprawie. Jeśli jest coś, co pielęgniarka uważa, że może być propozycją dla programu, prosimy o kontakt: Samantha Williams at Maverick s London offices on or s.williams@mavericktv.co.uk Ten adres jest ukrywany przed spamerami, włącz obsługę JavaScript w przeglądarce, by go zobaczyć dla uzyskania bardziej szczegółowych informacji kontakt: Fiona Inskip, Series Producer Wszystkie telefony traktujemy poważnie mamy zaufanie dla rozmówców i gwarantujemy zachowanie pełnej dyskrecji. przedruk (skrót) ze strony PTP ( ZAPROSZENIE ZOZ PSIE POLE Sp zoo zatrudni w pełnym lub niepełnym wymiarze godzin, PIELĘGNIARKI ŚRODOWISKOWE Od kandydatek oczekujemy specjalizacji lub kursu kwalifikacyjnego Doświadczenie mile widziane Kontakt: Teresa Chmiel tel 071 / lub psiepole@zoz.wroc.p1 Wrocław, dnia r. Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu ponownie serdecznie zaprasza Panie Pielęgniarki i Położne do uczestnictwa w zajęciach sportowo-rekreacyjnych organizowanych wspólnie z wrocławską drużyną policjantek. Mile widziane panie, które uprawiały lub uprawiają sport. Dla chętnych przewidziane jest uczestnictwo w zajęciach treningowych i atrakcyjnych zawodach sportowych. Szczegółowe informacje pod nr tel mł. insp. mgr Mariusz Żebrowski Serdecznie zapraszamy Fundacja Rodzić po Ludzku zaprasza na XIV konferencję szkoleniową pt. Poród na ostrzu noża o aspektach medycznych, psychologicznych i społecznych cesarskiego cięcia. Wybór tematu tegorocznej konferencji jest wyrazem zaniepokojenia Fundacji Rodzić po Ludzku dynamicznym wzrostem cięć cesarskich w Polsce i to zarówno w szpitalach powiatowych, jak i klinikach. Uważamy, że nadszedł czas, aby podjąć Urszula Olechowska Przewodnicząca DORPiP rzeczową, merytoryczną dyskusję w interdyscyplinarnym gronie specjalistów nad przyczynami tego zjawiska. To z kolei posłuży wypracowaniu standardów postępowania, które w przyszłości zaowocują zmniejszonym odsetkiem tej operacji. Konferencja odbędzie się w dniach listopada 2008 r. w Warszawie, Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN, ul. Księcia Trojdena 4. Formularz zgłoszeniowy i więcej informacji na 9 (203)

18 Nasze oczekiwania Wojciech Kapała Postulowane zmiany w pielęgniarstwie w Polsce według pielęgniarek na podstawie ankiety internetowej Zmiany i przeobrażenia pielęgniarstwa zarówno na świecie, jak i w Polsce są niezbędne. Wraz z rozwojem medycyny stosownym dostosowaniem się do owego rozwoju musi sprostać także pielęgniarstwo, ale przeobrażenie to musi wynikać również z faktu coraz większego udziału pacjenta w procesie leczenia, a więc także w pielęgnowaniu. Czy tylko to? Czy nie należy wymienić także innych przyczyn zmian i potrzebnych fluktuacji pielęgniarstwa? Zapy tano o to internautów poprzez kwestionariusz ankiety, jaki został zamieszczony na stronie internetowej serwisu WWW dla pielęgniarek i pielęgniarzy ( Pielęgniarstwo Kwestionariusz ankiety składał się z kilku podstawowych pytań, wśród których w części pierwszej zapytano internautów o ocenę strony WWW dla pielęgniarek, zaś w drugiej części kwestionariusza pytania dotyczyły m.in. postulowanych zmian w pielęgniarstwie w Polsce. Ankieta na stronie WWW została umieszczona 26 września 2005 roku, a zamknięto ją 26 lutego 2006 roku. Ankietę wypełniły 103 osoby, wśród których przeważały kobiety (86 pielęgniarek, tj. 83,5 proc. wszystkich ankietowanych), zaś mężczyźni stanowili zdecydowaną mniejszość (17 pielęgniarzy, tj. 16,5 proc. ankietowanych). Ankieta miała charakter dobrowolny, mógł ją wypełnić każdy, kto wszedł na stronę internetową serwisu Pielęgniarstwo. Trzeba jednak zaznaczyć, że badanie to miało Streszczenie: Artykuł omawia wyniki badania ankietowego, jakie było przeprowadzone na serwisie internetowym Pielęgniarstwo, który działał w latach Ankietowane osoby, których w sumie było 103, pytano o postulowane przez nich zmiany w polskim pielęgniarstwie. Respondenci wśród postulowanych zmian wymienili konieczność przeobrażenia warunków pracy, fluktuację systemu nauczania zawodu oraz wskazali na potrzebę zmian w obrębie organizacji zawodowych pielęgniarek i położnych. Słowa kluczowe Zmiany zawodowe, polskie pielęgniarstwo. oczywiście charakter jedynie poglądowy, bowiem ankietowani pochodzą z różnych stron Polski, są pracownikami różnych szpitali, instytucji, czy też sami świadczą usługi pielęgniarskie w rejonie a fakt, że wypełnili ankietę (wzięli udział w badaniu) miał charakter wolicjonalny. KIERUNKI ZMIAN WEDŁUG PIELĘGNIAREK I PIELĘGNIARZY Pielęgniarki i pielęgniarze, którzy wypełnili kwestionariusz ankiety zamieszczony na stronie WWW wskazywali najczęściej na trzy kierunki postulowanych przez nich zmian w pielęgniarstwie: 1. System nauczania pielęgniarstwa; 2. Warunki wykonywania pracy; 3. Organi zacje zawodowe. Część osób wskazywało na pojedyncze aspekty zmian (pisząc np. tylko o zmianie w systemie nauczania pielęgniarstwa), zaś część osób pisała o kilku (niekiedy dwóch, niekiedy trzech elementach zmian czyli Informacje o autorze artykułu: mgr pielęgniarstwa Wojciech Kapała Redaktor Czasopisma Nowoczesne Pielęgniarstwo i położnictwo, pracownik Szpitala Wojewódzkiego w Poznaniu, wykładowca na Wydziale Zamiejscowym Nauk o Zdrowiu w Kołobrzegu Wyższej Szkoły Gospodarki Krajowej w Kutnie. zarówno o systemie nauczania, zmianie warunków pracy i uwagach dotyczących organizacji zawodowych). Głosy wypowiedzi internautów policzono i wykazano, że najwięcej uwag osoby, które postanowiły wypełnić internetowy kwestionariusz ankiety kierują do warunków wykonywania pracy (ogółem 58 proc. bada nych), w dalszej kolejności do systemu nauczania pielęgniarstwa (46 proc. badanych) oraz organizacji zawodowych (23 proc. badanych). Niektórzy internauci wypowiadali jeszcze inne, pojedyncze uwagi dotyczące zmian podejścia pielęgniarek do pracy, zmian w za kresie współpracy z personelem lekarskim, większej odpowiedzialność zawodowa wraz z roz szerzeniem kompetencji w zawodzie, większej współpracy i zaangażowania pielęgniarek oddziałowych w pracę pielęgniarek odcinkowych i w problemy w pracy z pacjentem w sumie takich osób było kilkanaście (14 proc. badanych). (wykres obok) Osoby, który wzięły udział w internetowym badaniu, zapytane w temacie postulowanych przez nich przeobrażeń w pielęgniarstwie w Polsce najwięcej swoich uwag i sugestii kierowały do zmiany dotychczasowych warunków pracy (58 proc. badanych osób). Uzasadnienia tego zdania były bardzo różne, niekiedy respondenci pisali tylko bardzo lapidarnie, 16 W CIENIU CZEPKA

19 że należy zmienić warunki pracy, ale część z nich dodawała także swój komentarz. Wśród różnych wy powiedzi w tym temacie można było spotkać następujące (przykłady wypowiedzi): W środowisku pielęgniarskim zmieniłabym warunki pracy, choć ostatnio, tu gdzie pracuję, nie są one takie najgorsze, a poza tym to dałabym wyższe pensje za dzisiejszą pensję można umrzeć z głodu, zmienić warunki pracy i organizacje, bo kto chce w Polsce pracować za 800 zł.???, wyposażenie szpitali w sprzęt do pielęgnacji i w ogóle do pobytu w nich pacjen tów jest tragiczne odrapane ściany, brak stojaków na kroplówki, nie mówiąc już o braku pomp infuzyjnych, które są prawie jedynie na Intensywnej Terapii, brak wystarczającej ilości pościeli... Można by tu pisać bardzo długo czego brakuje, przede wszystkim warunki pracy żeby pielęgniarstwo przestało być momentami niewolnikiem chorej służby zdrowia. Na drugim miejscu ankietowane osoby wskazały za konieczne zmiany w systemie nauczania pielęgniarstwa 46 proc. badanych. Zdania w tej grupie osób były jednak podzielone, tj. część osób postuluje, aby wrócić do nauczania pielęgniarstwa w systemie liceum i studium pielęgniarstwa (kilkunastu respondentów było takiego zdania), zaś pozostała część osób wyraziła swoje pozytywne zdanie o fakcie, że pielęgniarstwo jest obecnie wykładane na wyższych uczelniach zarówno w systemie licencjatu, czy studiów magisterskich, aczkolwiek oso by te miały także swoje uwagi, co do prowadzenia zajęć, czy też przygotowania zawodowego absolwentów wyższych uczelni. Wypowiedzi osób, które postulowały powrót do systemu nauczania pielęgniarstwa w ramach liceum i studium były następujące (przykłady wypowie dzi): Moim zdaniem powinny wrócić Licea Medyczne jest wiele ludzi, którzy by do nich poszło z powołania, moim zdaniem stary system kształcenia był lepszy, bo uczył ludzi młodszych i tych, którzy chcieli iść do tego zawodu, a teraz na studia pielęgniarskie niekiedy idą ludzie z przypadku, co tu dużo mówić, na studiach jest mało praktyki, tych ludzi nie uczy się praktycznych elementów zawodu jak oni będą pracować z pacjentem, gdy mają przede wszystkim wiedzę teoretyczną? W Liceach Medycznych zwracało się uwagę na praktykę i tak powinno być nadal. Wypowiedzi osób, które wypowiadały się pozytywnie o kształceniu pielęgniarek w systemie akademickim, aczkolwiek upatrywały w nim jakiś potrzebnych zmian tak, aby jeszcze lepiej spełniał pokładane w nim nadzieje, były bardzo różne (przykła- -dy wypowiedzi): System nauczania należy pozostawić w takim kształcie jak obecnie, czyli licencjat i możliwość uzyskania magisterki w tym kierunku, szkolnictwo jest na dobrej dro dze rozwoju, należy ustalić, co ma robić pielęgniarka po ukończeniu studiów, trzeba wreszcie ustalić jej kompetencje i możliwości po co komu 5-letnie (ciężkie) studia tylko po to, żeby Nasze oczekiwania wykonywać profesjonalną toaletę?, trzeba doprowadzić do respektowania naszego wykształcenia: im wyższe kwalifikacje, tym wyższe stanowisko, należy zmienić nieco system nauczania więcej etyki zawodowej, tak, głównie system nauczania chcąc pracować z lekarzami tak, aby to była współpraca, musimy mieć wyższe wykształcenie! wszystkie!, system nauczania jest do zweryfikowania nie może być profesjonalnie przygotowana do zawodu pielęgniarka po ogólniaku i od razu studiach magisterskich ona nie ma pojęcia, jak wyglądać powinna praca przy pacjencie, przyjmować do szkół tylko te osoby, które chcą być pielęgniarkami, położnymi, a nie te które np. nie dostały się na inne uczelnie, bądź nie bardzo wiedzą co chcą w życiu robić, trzeba zmienić system kształcenia, kształcić umiejętności praktycznych, a nie teorii. Widzę, że niektóre pielęgniarki po szkole mają napakowaną głowę teorią, ale nie potrafią się znaleźć w praktyce, mówi się, że nadzieją na lepsze jutro jest dobra edukacja i tutaj właśnie upatrywałabym źródła zmian ale czy rzeczywiście w Pol sce można liczyć na zmianę środowiska pielęgniarskiego? Moim zdaniem nie bardzo. Szkol nictwo pielęgniarskie w Polsce, nawet te na wyższym poziomie, nie uczy praktycznych elemen tów i zagadnień, nie uczy twórczego myślenia, nauczyciele akademiccy od lat powielają stare schematy nauczania raz napisane konspekty są przedstawiane studentom Rycina 1 Postulowane przeobrażenia w pielęgniarstwie w Polsce według pielęgniarek i pielęgniarzy (zestawienie w procentach) System Warunki pracy Organizacje Inne nauczania zawodowe pielęgniarstwa Źródło: Opracowanie własne 9 (203)

20 Nasze oczekiwania przez kilka jeśli nie kilkanaście lat! Odnoszę wrażenie, że akademiccy nauczyciele pielęgniarstwa stracili po czucie tożsamości z zawodem pielęgniarskim..., a więc, jak tu można mówić o profesjonali zmie?. Ankietowane osoby, wypowiadając się na ten temat napisały także o organizacjach zawo dowych (23 proc. badanych), jako o ważnym czynniku, który powinien być zmieniony tak, aby pielęgniarstwo w Polsce było w pełni profesjonalne i za takie było uważane. W wypo wiedziach respondentów dominowało zdanie, że organizacje zawodowe powinny się bardziej angażować w walkę o lepszy byt pielęgniarek i o uszanowanie zawodu pielęgniarskiego. Ar gumentacje takiego zdania respondentów były bardzo różne przykłady wypowiedzi: Or ganizacje zawodowe powinny nas w pełni reprezentować, walczyć o nasze prawa, a nie tylko dawać poklask dyrekcji szpitali, należy wprowadzić nowe osoby do organizacji zawodo wych tak, aby rozbić stare układy i tak, aby te panie przestały się tylko ładnie uśmiechać i mówić w kółko to samo, ale żeby wreszcie wziąć się do roboty i zrobić coś pożytecznego, a nie tylko utyskiwać to ostatnie, to bardzo charakterystyczne dla środowiska pielęgniarskiego, aż wstyd się przyznać!, organizacje zawodowe i Izby Pielęgniarskie powinny być bardziej prężne, powinny w pełni nas reprezentować i nas bronić. Powinny być przede wszystkim dla nas pielęgniarek, a nie stać z boku, tak jakby nie wywodziły się z naszego środowiska. Komentarz Przeobrażenia w pielęgniarstwie w Polsce, jak wynika z wypowiedzi pielęgniarek i pielęgniarzy, powinny być bardzo różne i najlepiej byłoby, gdyby zachodziły wielotorowo. Jak wynika z powyżej cytowanych wypowiedzi najwięcej problemów ankietowani widzą w warunkach wyko nywania pracy i właśnie tutaj domagają się wprowadzenia różnego rodzaju zmian. Zmiany te, jak wynika z wypowiedzi pielęgniarek i pielęgniarzy, powinny służyć poprawie warunków wykonywania pracy, co przysłuży się zarówno samym pielęgniarkom, a także wpłynie pozytywnie na pielęgnowanych przez nie pacjentów. Oczywiście warunki pracy, w jakim przyszło wykonywać zawód pielęgniarski są bardzo różne w wielu szpitalach, poradniach itp., ale wszyscy zdają sobie sprawę, że w związku z obecną sytuacją służby zdrowia w Polsce nie są one wszędzie zadowalające. Niemniej kontrowersji wzbudził temat edukacji pielęgniarek. Respondenci pisali o chęci powrotu do szkolenia pielęgniarek w systemie liceum, bądź też studium (co w Polsce obecnie jest zaniechane ze względu na wymogi formalno-prawne), ale pisali także o nauce pielęgniarek w systemie kształcenia akademickiego i związanych z tym problemach. W tym miejscu należy podkreślić, że kształcenie pielęgniarek na po ziomie uniwersyteckim jest uważane za właściwe i docelowe przez wielu różnych bada czy i autorytetów w tej dziedzinie. Otóż, jak pisze E. Hamrin, do wyzwań pielęgniarstwa eu ropejskiego w XXI wieku należy przede wszystkim: prowadzenie nauki pielęgniarek na po ziomie uniwersyteckim, a także szerszy dialog pomiędzy różnymi dziedzinami nauk medycznych, przyczyniający się do poszerzenia wiedzy pielęgniarskiej oraz wdrożenia tej wiedzy w praktykę, istotne zmiany w organizacji pracy pielęgniarek zmierzające do efek tywnego wykorzystania ich potencjału (co także zasygnalizowali ankietowane pielęgniarki i ankietowani pielęgniarze) oraz głębsze rozważanie przez pielęgniarki kwestii etycznych w zakresie m.in. śmierci, aborcji, eutanazji i transplantacji narządów [1]. Ponadto, jak pisze L. Szymczak, od pielęgniarek menedżerów (jakimi są/ powinny być pielęgniarki naczelne, oddziałowe) wymagać się będzie rozległej wiedzy, dojrzałej orientacji w hierarchii wartości, wysokiego poziomu kulturalnego i etycznego i znajomości języków obcych. Pielęgniarce-menedżerowi, pisze dalej L. Szymczak, potrzebny będzie także wizjonerski pogląd pozwalający na przewidywanie tendencji rynkowych i życzeń klientów, umiejętność szybkiego re agowania na zmiany i wykorzystanie ich jako sposobności do nowych działań, a także gotowość do własnego rozwoju i uczenia się przez całe życie [2]. Ile z tego, co jest postulowane przez autorytety, jest praktyką dnia codziennego? Ile pielęgniarek naczelnych i oddziałowych odpowiada tym wzorcom? to każdy z nas może ocenić sam. Nauka, wzorce osobowe, w tym moralne i profesjonalizmu zawodowego są potrzebne w pielęgniarstwie, bowiem do nich można się odnieść budując własną zawodową osobowość profesjonalisty. Sama nauka i prowadzenie badań naukowych w pielęgniarstwie jest bardzo istotne. I. Rżewska pisze, że nauka jest konieczna dla rozwoju pielęgniarstwa, a wyniki konkretnych badań mogłyby ułatwić ulepszyć działania pielęgnacyjne ( ) [3]. Różnego rodzaju badania w pielęgniarstwie są prowadzone obecnie także w Polsce i systematycznie wzrasta ich ranga i znaczenie dla całego procesu rozpoznawania, leczenia chorób oraz ich lepszej, tj. w odpowiedni sposób prowadzonej pielęgnacji i rehabilitacji. Przyczyniają się one także do pełniejszego zrozumienia problemów współczesnego pielęgniarstwa. I. Wrońska przyznaje nawet, że jeżeli pielęgniarstwo ma budować własne podstawy teoretyczne, swoisty zasób wiedzy naukowej, jeżeli praktyka pielęgniarska ma być oparta bardziej na wynikach naukowych badań niż na tradycji, intuicji i zwyczajach, to wówczas umiejętności badawcze muszą być włączane do repertuaru profesjonalnych umiejętności każdej pielęgniarki [4]. W podobnym tonie wypowiada się I. Rżewska, która podkreśla, że współczesne pielęgniarstwo powinno przede wszystkim wypracować swoją własną, specyficzną domenę wiedzy, umiejętności i nauki [5]. Zamykając omawiany tu temat należy podkreślić przede wszystkim to, iż same pielęgniarki dostrzegają braki i niedoskonałości w swoim środowisku zawodowym i są do niego krytycznie ustosunkowane. Może cieszyć ten fakt, bowiem jeśli różnego rodzaju pro blemy są dostrzegane przez pielęgniarki, które pracują bezpośrednio przy pacjencie, to świadczy to o dużej wrażliwości i dojrzałości zawodowej, a jest to już ważny czynnik do za inicjowania, wdrożenia i przeprowadzenia konkretnych zmian, których celem będą lepsze warunki pracy i płacy. Piśmiennictwo 1. Hamrin E. The challenge for nursing science in Europe in the New Millenium. Probl Piel 2000; 2: Szymczak L. W poszukiwaniu współczesnego wizerunku pielęgniarki-menedżera. V Kongres Piel Pol Doceniając przeszłość planujemy przyszłość, Busko-Zdrój 8-9 maja 2000, mat. konf.: Rżewska I. W sprawie nauki pielęgniarskiej. Piel i Poł 1984; 2: Wrońska I. Pielęgniarstwo jako nauka teoretyczno-praktyczna. Probl Piel 1999; 1: Rżewska I. W sprawie nauki pielęgniarskiej. Piel i Poł 1984; 2: 8-9. Artykuł zamieszczono dzięki uprzejmości Założyciela portalu Pielęgniarek i Położnych. Źródło: Kapała W. Postulowane zmiany w pielęgniarstwie w Polsce według pielęgniarek na podstawie ankiety internetowej. Nowoczesne Pielęgniarstwo i położnictwo 2008, vol. 2, nr 2. Portal Pielęgniarek i Położnych W CIENIU CZEPKA