Nauka kojarzy się młodym ludziom przede wszystkim ze żmudnym i męczącym procesem,

Transkrypt

1 Nauka kojarzy się młodym ludziom przede wszystkim ze żmudnym i męczącym procesem, który nie przynosi długotrwałych efektów. Większość z nas bowiem jest zwolennikami zasady 3Z (zakuć, zdać, zapomnieć). Ale czy rzeczywiście nauka musi ograniczać się jedynie do wkuwania i ślęczenia nad książkami? Walki z tym stereotypem podjęli się pomysłodawcy Dolnośląskiego Festiwalu Nauki. Wszystko zaczęło się w roku 1998 we Wrocławiu i od tego czasu całe przedsięwzięcie nabrało rozmachu ponad 750 spotkań w 200 miejscach może świadczyć o ogromnym zainteresowaniu i potrzebie organizowania kolejnych edycji. Do Ząbkowic Śląskich Festiwal zawitał w tym roku już po raz szósty i trwał od 11 do 13 października. Dzięki operatywności dr inż. Barbary Mianowskiej i mgr inż. Ewy Żuk nauczycielek III LO w Ząbkowicach Śl. mieliśmy możliwość uczestniczyć w wykładach, warsztatach, pokazach oraz wycieczkach do Srebrnej Góry i Złotego Stoku. W okolicznościowej gazecie festiwalowej prezentujemy nasze dziennikarskie relacje. Niektóre z zajęć opisaliśmy kilkukrotnie, by pokazać różne wrażenia i opinie odbiorców. Uczniowie III LO w Ząbkowicach Śląskich X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h

2 W ramach Festiwalu odbywały się: Wykład inauguracyjny: Człowiek wysiłek intelekt prof. Marek Zatoń Akademia Wychowania Fizycznego Co nastolatek o swojej jamie ustnej wiedzieć powinien? Błąd medyczny a media dr n. med. Barbara Bruziewicz- -Mikłaszewska lek. med. mgr prawa Tomasz Jurek Akademia Medyczna Akademia Medyczna Idea miłości od Platona do Ericha Fromma dr Jadwiga Wais Akademia Medyczna Polowanie na tatusia dochodzenie spornego ojcostwa dr Grażyna Dmochowska Akademia Medyczna Żywność i żywienie ekologiczne dr Beata Pieróg Akademia Wychowania Fizycznego Kolonizacja Układu Słonecznego Skuteczność opancerzenia pojazdów specjalnych dr Krzysztof Radziszewski ppłk dr inż. Krzysztof Jamroziak Uniwersytet Wrocławski Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych Sporty zimowe a zdrowie dr Beata Blachura Akademia Wychowania Fizycznego Na scenie zbrodni genetyka sądowa dr Beata Bartnik Akademia Medyczna Metody identyfikacji nieznanych zwłok ludzkich lek. Katarzyna Chojcan Akademia Medyczna Eksperyment w chemii dr inż. Joanna Cabaj studenci Wydziału Chemicznego Politechnika Wrocławska Skandynawskie wyprawy dr inż. Tadeusz Lasota Uniwersytet Przyrodniczy Kulturowa i przyrodnicza przestrzeń Twierdzy Srebrna Góra dr inż. arch. Jerzy Potyrała Uniwersytet Przyrodniczy 200 lat temu na Przełęczy Srebrnej... przewodnicy FPK Forteczny Park Kulturowy w Srebrnej Górze Zabawy z przygodą ścianka wspinaczkowa Romuald Motyka Centrum Turystyki Niekonwencjonalnej w Srebrnej Górze Zwiedzanie twierdzy srebrnogórskiej przewodnicy FPK Forteczny Park Kulturowy w Srebrnej Górze Ścieżka przyrodniczo-edukacyjna Zębata przewodnicy CTN Centrum Turystyki Niekonwencjonalnej w Srebrnej Górze 400 milionów lat w 2 godziny wycieczka geologiczna przekopem dawnej kolejki w Srebrnej Górze dr Paweł Zagożdżon Politechnika Wrocławska Miliardy lat, miliardy ton geologiczno-górnicza podróż po Polsce dr Paweł Zagożdżon Politechnika Wrocławska Praca średniowiecznego górnika wycieczka w głąb kopalni i dziejów członkowie Studenckiego Koła Naukowego Górnik Politechnika Wrocławska

3 CZŁOWIEK WYSIŁEK INTELEKT. Mózg człowieka to unerwiony wszechświat (Jan Włodak) tak jednym zdaniem można podsumować wykład inauguracyjny Człowiek wysiłek intelekt, prowadzony przez prof. dr. hab. Marka Zatonia fizjologa z Katedry Fizjologii i Biochemii wrocławskiej Akademii Wychowania Fizycznego. Spotkanie, które miało miejsce w sali Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im. Stanisława Staszica przy ulicy Wrocławskiej, zgromadziło wiele zainteresowanych osób zarówno uczniów, jak i pedagogów, a także burmistrza Ząbkowic Śląskich Krzysztofa Kotowicza. Profesor w ciekawy sposób przedstawił nam działanie ośrodkowego układu nerwowego oraz ludzkiego mózgu i jego właściwe wykorzystanie w procesie uczenia. Ciekawostką było, że w celu przyswojenia nowych informacji i zapamiętania ich potrzebujemy motywacji, a nasz mózg musi być pobudzony emocjonalnie. Tak więc Nauka potwierdziła starą życiową prawdę: chcieć to móc. Każdy z nas wie, że sen dzieli się na fazę płytką i głęboką. Jednakże mało kto zdaje sobie sprawę z tego, iż ma on kolosalny wpływ na przyswajanie informacji. Podczas snu płytkiego mózg zapamiętuje te rzeczy, których uczyliśmy się przed zaśnięciem, natomiast głęboki odpowiada za relaks naszego organizmu. Wniosek prosty: jeśli chcemy się czegoś nauczyć, musimy dużo spać. Profesor porównał nasz mózg do pracy miliona komputerów, a móżdżek do twardego dysku, który utrwala wzorce ruchowe, gromadzi informacje i zapamiętuje je. W dalszej części wykładu dowiedzieliśmy się między innymi o tym, że kciuk i palec wskazujący zmieniły świat, ponieważ człowiek mógł trzymać narzędzia w ręce. Zadziwiająca była również informacja, iż język, wargi i twarz angażują o wiele większe części mózgu niż np. nogi. Wykładowca zwrócił uwagę na znaczenie świadomości, która jest potrzebna tylko w okresie uczenia się, następnie zostaje wyłączona, a czynności są wykonywane machinalnie. Jest to niezbędne szczególnie w przypadku sportowców, którzy automatycznie wykonują ruchy i dzięki temu osiągają najlepsze rezultaty. Pod koniec wykładu prof. Marek Zatoń zajął się ludzką pamięcią, dzieląc ją na różne rodzaje, m.in. epizodyczną, która umożliwia nam zapamiętywanie ważnych zdarzeń z naszego życia związanych z emocjami, oraz semantyczną, dzięki której rozumiemy znaczenie słów i jesteśmy w stanie je rozróżniać. Podsumowując swoje wystąpienie, jak przystało na profesora Akademii Wychowania Fizycznego, zachęcił wszystkich do uprawiania sportu, gdyż jest on najlepszym lekarstwem na wszelkie dolegliwości i odgrywa wielkie znaczenie w rozwoju mózgu. Joanna Łabuz Aleksandra Pawlicka, kl. IIIb X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h

4 Zeby zdrowe zeby miec, trzeba tylko chciec! Myję zęby, bo wiem dobrze o tym, ten, kto nie myje, ten ma kłopoty śpiewają Fasolki, a za nimi dzieci w całej Polsce. Choć wydawać by się mogło, że dbanie o higienę jamy ustnej jest sprawą oczywistą i tematem, któremu nie należy poświęcać już wiele uwagi, to okazuje się jednak, iż polski nastolatek ma średnio około ośmiu zębów zaatakowanych przez próchnicę, co zapewne jest skutkiem strachu przed stomatologiem, ale przede wszystkim niewiedzy. Właśnie o tym, co przeciętny nastolatek o swojej jamie ustnej wiedzieć powinien, mówiły podczas wykładu: doktor nauk medycznych Barbara Bruziewicz-Mikłaszewska oraz studentka Marta Miernik członkini Studenckiego Koła Naukowego. Obie panie, wbrew stereotypowym wyobrażeniom o dentystach, to bardzo przyjazne i sympatyczne osoby, które juz na wstępie prezentacji pozwoliły sobie poczęstować słuchaczy niemałą dawką humoru, zapewniając z uśmiechem: Nie wszyscy dentyści to sadyści!. Pierwszym i zarazem najważniejszym poruszonym podczas wykładu zagadnieniem była próchnica choroba zakaźna przenoszona podczas pocałunku, a nawet używania wspólnych sztućców! Fakt ten, który jak wskazują badania przeprowadzone przez studentkę znany jest tylko 2,5% młodzieży, zaskoczył także ząbkowickich uczniów. Powinniśmy więc uważać nie jedynie na to, z kim i czym jemy, lecz przede wszystkim na to, co spożywamy. Jak się okazuje, niebezpieczne dla naszego uzębienia jest nie tylko zwlekanie z wizytą u stomatologa, rozwijające się w jamie ustnej bakterie, ale również słodycze, węglowodany i napoje gazowane, które sprzyjają powstawaniu kwaśnego, szkodliwego ph w ustach. Bezpieczne dla naszych perełek są natomiast alkohole, zawierające polifenole chroniące przed próchnicą, jak wino i piwo oraz papierosy, które wbrew obiegowym opiniom nie sprzyjają rozwojowi choroby. Według przysłowia: co za dużo, to niezdrowo, z wymienionymi używkami również nie należy przesadzać, gdyż doprowadzić one mogą do raka jamy ustnej, a w najlepszym przypadku do zmiany barwy uzębienia. Mniej groźny od próchnicy, ale równie rozpowszechniony wśród młodych, jest kamień nazębny, powstający na skutek utrzymania niedostatecznej higieny jamy ustnej. Niedoczyszczanie zębów prowadzi do utworzenia się na nich płytki chłonącej jony ze śliny, które powodują jej utwardzanie i powstawanie kamienia nazębnego, będącego idealnym środowiskiem rozwoju o wiele groźniejszych schorzeń, jak np. próchnica lub zapalenie przyzębia, a w efekcie nawet przyczynić się mogą do utraty zębów. Halitosis pod tą trudną, obco brzmiącą i zagadkową nazwą kryje się zmora ludzi na całym świecie nieświeży oddech, który choć często uznawany za błahą i niewymagającą interwencji lekarza dolegliwość swojego czasu doprowadzał nawet do masowych samobójstw w Japonii! Azjaci honorowo pozbawiali się życia, gdyż odrzucani byli przez obiekty swoich uczuć, niechcące się z nimi całować. Dziś jednakże wiemy, iż nie jest to żadna choroba, a jedynie objaw sygnalizujący, że coś jest nie tak. Sprawcą wstydliwego stanu jest najczęściej nalot na języku, rozpoczynający procesy gnilne, w wyniku których powstają liczne związki siarki o nieprzyjemnym zapachu, jak np. siarkowodór. Najprostszym sposobem, by sprawdzić, czy cierpimy na halitosis, jest chuchnięcie w dłonie, zakrywając nimi jednocześnie jamę ustną i nosową. Jeśli zaś pragniemy otrzymać pewną, rzetelną diagnozę, powinniśmy udać się do stomatologa, który przebada nas za pomocą halimetrów, a gdy to konieczne skieruje do lekarza ogólnego. Zły stan uzębienia doprowadzić może bowiem nie tylko do zapalenia dziąseł, wysięku ropnego czy utraty zębów, ale także do wielu innych poważnych schorzeń naszego organizmu jak zapa- X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h

5 lenie zatok, a nawet zapalenie mięśnia sercowego. O zęby należy więc dbać! Czterema filarami utrzymania w zdrowiu naszej jamy ustnej są: higiena, fluor, dieta i stomatolog. O tym, iż zęby trzeba myć, wie aż 91% nastolatków, jednak niewielu z nich zdaje sobie sprawę z tego, że najlepszą techniką doprowadzenia ich do perfekcyjnej czystości jest mycie sposobem wymiatającym (z przodu ruchem od dziąseł do końca zębów, a z boku naturalnym ruchem poprzecznym). Obowiązkowym składnikiem naszej diety powinien być także fluor pierwiastek korzystny dla naszego organizmu, zawarty nie tylko w pożywieniu, ale przede wszystkim w pastach i niciach dentystycznych. Głównym jednak warunkiem posiadania pięknego, zdrowego i kompletnego uzębienia są wizyty u stomatologa, podczas których usuwać można złogi nazębne oraz zapobiegać powstawaniu defektów. Żeby zdrowe zęby mieć, trzeba tylko chcieć o tym podczas niespełna godzinnej prezentacji przekonały nas stomatolożki z Wrocławia, które z chęcią i zaangażowaniem odpowiadały również na licznie pytania zadawane przez młodzież. Niebanalny wykład na banalny temat przeprowadzony został w ciekawy i oryginalny sposób, na co wpływ miała nie tylko luźna atmosfera, ale także zaprezentowane zabawne obrazki i filmiki, które pomogły nam dogłębnie zrozumieć poruszone zagadnienie. Choć wszystkim się podobało, najbardziej zadowolony salę opuścił jednak przewodniczący szkoły Łukasz Janiszewski vel prezydent, którego prawdziwie gwiazdorski, iście hollywoodzki uśmiech doczekał się pochwały samej pani doktor!:-) Anna Bilecka Nikola Goryl, kl. IIb Detektyw na scenie zbrodni Zajęcia z zakresu medycyny sądowej odbyły się na scenie... na scenie zbrodni, bo właśnie taki tytuł nosił wykład z genetyki sądowej poprowadzony przez dr Beatę Bartnik medyka sądowego. W telewizji bardzo popularne są teraz seriale przedstawiające ludzi badających dowody zbrodni, pracujących w laboratoriach i rozwiązujących sprawy kryminalne... Wygląda to bardzo widowiskowo, jednak często rozwikłanie takiej zagadki nie jest łatwe. Wszelkie czynności przedlaboratoryjne wykonuje policja, która to pierwsza przybywa na miejsce zbrodni. Zabezpieczając dowody, wydaje postanowienie o powołaniu biegłego i tu właśnie wkracza medyk sądowy. Stara się on przede wszystkim zanalizować wszelkie dowody i znaleźć ślady, mogące wskazać przestępcę. Śladami biologicznymi, które bardzo często pomagają dojść do prawdy, są m.in. krew, tkanki, ślina czy włosy. Pomagają one również rozpoznać ofiarę, jeżeli jest to trudne. Pani Beata dokładnie opisała czynności laboratoryjne i metody badań zwłok lub narzędzi zbrodni. Pozwoliła nam choć przez chwilę poczuć się jak pracownicy CSI ;-) Choć trzeba przyznać, że o przyrządach, jakimi w Ameryce posługują się śledczy, nasi medycy mogą tylko pomarzyć. Mimo wszystko najbardziej skuteczne niezmiennie są badania DNA. Aby jednak coś one dały, potrzebny jest materiał porównawczy, czyli DNA podejrzanych lub w przypadku rozpoznawania zwłok materiał domniemanej rodziny. Jak więc widzimy, na rozwikłanie sprawy potrzeba dużo czasu i wysiłku. Medycyna sądowa to fascynująca dziedzina nauki, a wykład sprawił, że przez chwilę mogliśmy się poczuć jak detektyw na scenie zbrodni... Julia Piasecka, kl. IIa X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h

6 Skup się na tym, co nie kłamie... na dowodach Zamordowana kobieta, zabity funkcjonariusz policji, tajemnicza sprawa podpalenia... Co łączy te kryminalne zagadki? O tym, jak badać dowody i co jest w tym najistotniejsze opowiedziała nam dr Beata Bartnik z Katedry Medycyny Sądowej we Wrocławiu na wykładzie pt. Na scenie zbrodni genetyka sądowa. Głównymi zadaniami ludzi pracujących w laboratoriach sądowych przy wyjaśnianiu zagadek kryminalnych są: badanie dowodów rzeczowych oraz identyfikacja zwłok ludzkich. W pierwszym przypadku chodzi głównie o ślady biologiczne, badane za pomocą testów DNA. Aby jednak dany przedmiot albo próbka stały się dowodem biologicznym, trzeba wykonać szereg czynności. Są to zabiegi przedlaboratoryjne, do których należą: zabezpieczenie dowodów rzeczowych, wydanie postanowienia o powołaniu biegłego, dostarczenie materiału dowodowego i porównawczego do pracowni genetycznej, np. wymaz z ust. Zabezpieczając dowody, należy je sfotografować i udokumentować. Powinny być wysuszone i osobno wkładane do pojedynczych opakowań. Kolejnym krokiem są czynności laboratoryjne: oględziny i opis dowodów rzeczowych, badania identyfikacyjne (określenie, czym jest badana rzecz, substancja, czy znajduje się na niej krew), badanie indywidualizacyjne (od kogo pochodzi ślad) i wydanie opinii. Jakie mamy rodzaje śladów? 1. Ślady krwi można je wykryć za pomocą testu luminowego, który wymaga zaciemnionych pomieszczeń. 2. Tkanki pobieramy je przy brutalnych zabójstwach, wypadkach komunikacyjnych, masowych katastrofach. 3. Ślady śliny pozostawiane są najczęściej przez palaczy (np. niedopałki). Można je również pozyskać ze znaczków pocztowych, butelek itp. 4. Ślady nasienia wykrywane za pomocą śladów identyfikacyjnych: rozmazu, testu PSA. 5. Włosy w zależności od tego, jaką fazę cyklu rozwojowego posiada włos, takie badania DNA należy wykonać. Daria Słodkowska Małgorzata Trębacz, kl. Ia X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h

7 Gdy dokumenty nie wystarczają... Temat tych zajęć obiegł całą szkołę... trudno o ciekawszy i bardziej niekonwencjonalny tytuł niż Metody identyfikacji nieznanych zwłok. Tłumnie przybyła publiczność z wielkim zainteresowaniem słuchała. I tu pierwsze zaskoczenie, wykład o chyba najbardziej drastycznej dziedzinie medycyny sądowej prowadziła delikatna blondynka doktor medycyny sądowej Katarzyna Chojcan z Katedry Medycyny Sądowej wrocławskiej Akademii Medycznej. Wiele z metod, które opisała wykładowczymi, jest dobrze znanych przejrzenie dokumentów zmarłego, opisanie wyglądu czy linii papilarnych... Jednak nie wszystko jest tak oczywiste, jak się wydaje. Często dokumentów brak lub mogą być podrzucone, ciało znalezione po długim czasie jest w bardzo złym stanie lub poddawać analizie można tylko jego fragmenty... i co wtedy? Najbardziej skuteczną metodą jest badanie DNA do niego potrzeba jednak materiału porównawczego domniemanej rodziny zmarłego. Jak się okazuje, rozpoznanie denata przez rodzinę jest uważane za mało skuteczną metodę. Dużo bardziej efektywne jest badanie linii papilarnych czy znaków szczególnych ofiary. Niestety, gdy z ciała pozostają jedynie kości, zadanie jest jeszcze trudniejsze. Wtedy robi się rekonstrukcję twarzy zmarłego lub ocenia jego możliwy wzrost. Często medycy sądowi wręcz ze szczątkowych śladów potrafią ustalić tożsamość zmarłego... Zajęcia ciekawe... I pamiętajcie zawsze noście przy sobie dokumenty ułatwicie ewentualną pracę medykom sądowym ;) Julia Piasecka, kl. IIa Jak żyć do 120 lat? W piątkowe południe dr Beata Blachura przedstawiła nam swoje stanowisko dotyczące aktywności fizycznej. Temat wykładu brzmiał: Sporty zimowe a zdrowie. Pani Beata nawiązała do zdrowia, które jest bardzo cennym elementem życia każdego człowieka oraz stanem dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego. Zachowanie równowagi między tymi płaszczyznami umożliwia nam życie do ok. 120 lat. Duże znaczenie ma aktywność na świeżym powietrzu, poprawiająca naszą zdolność do wysiłku fizycznego. Na przykład narciarstwo uprawiane przez dwa tygodnie w górach zastępuje trzymiesięczny pobyt nad morzem. Sport ten jest formą swobodnego, nieograniczonego kontaktu z przyrodą, posiada istotny wpływ na biologiczne właściwości organizmu, niezależnie od wieku, płci i sprawności fizycznej, poprawia rozwój aparatu ruchu. Narciarstwo zaliczane jest do dyscyplin technicznych, usprawnia funkcję układu krążenia i oddychania, podnosi wydolność wysiłkową, kształtuje odporność psychiczną, tj. uczy pokonywania trudności oraz rozwija cechy osobowości (aktywność, samodzielność, wytrwałość itp.). Uprawiane jest także przez osoby niepełnosprawne, które są w stanie normalnie żyć, ale należy je zachęcić do tej formy aktywności. Sporty zimowe są naturalnymi narkotykami szczęścia. Z ich uprawiania czerpiemy satysfakcję, przyjemność, wypoczywamy. Podczas wykonywania ruchu z krwi uwalniane są endorfiny, dzięki czemu czujemy się szczęśliwi, odporni na stres. Klaudia Puzio Magda Suchecka, kl. Id X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h

8 Kto błądzi lekarze czy media? Wielu z nas zna sprawy nagłośnione mediach: pozowanie pielęgniarek do zdjęć z wcześniakami albo nietrzeźwi lekarze przyjmujący pacjentów to wydarzenia, które bulwersują i sprawiają, że nie mamy wątpliwości, po czyjej stronie leży wina... Ale czy rzeczywiście należy wierzyć we wszystko, o czym donoszą środki masowego przekazu? A może prawda nie jest tak jasna i klarowna, jak się wydaje? W auli III Liceum Ogólnokształcącego mogliśmy posłuchać wykładu pt. Błąd medyczny a media prowadzonego przez medyka sądowego z Katedry Medycyny Sądowej wrocławskiej Akademii Medycznej magistra prawa Tomasza Jurka. Przedstawił on, na czym tak naprawdę polega błąd lekarski oraz jakie mogą być przyczyny pozwania do sądu lekarzy. Niestety, okazuje się, iż często brak świadomości pacjentów o ryzyku które jest wpisane w każdy zabieg i leczenie może sprawić, że za wszystko obwiniani są lekarze. A tak naprawdę, żaden z nich celowo nie chce zaszkodzić pacjentowi i stara się robić wszystko, by ratować ich życie i zdrowie. Jako że człowiek nie jest istotą nieomylną, dochodzi jednak również do rzeczywistych błędów w sztuce lekarskiej. A przyczyny są różne oczywiście najbardziej znane to: brak wiedzy lekarza, błędna diagnostyka lub nietrafny dobór metody leczenia. Jednak zdarzają się również problemy organizacyjne (np. brak odpowiednio wykształconej kadry) lub niewłaściwe użycie sprzętu medycznego. Odpowiedź na pytanie, kiedy lekarz popełnia błąd medyczny, można zawrzeć w trzech punktach: gdy leczy nie tak, jak powinien; gdy nie leczy, choć powinien; gdy leczy, choć nie powinien; Medycy sądowi zajmują się dochodzeniem, czy rzeczywiście całą winę za narażenie zdrowia lub życia pacjenta ponosi lekarz? W Polsce każdego roku dochodzi nawet do kilku tysięcy spraw sądowych związanych z błędem medycznym... To bardzo dużo w skali europejskiej. I w telewizji często widzimy bulwersujące nas sceny, które dzieją się w szpitalach. Jednak prawda nie jest tak oczywista... Jak się okazuje, często w mediach relacjonowane wydarzenia jednoznacznie określa się jako naganne, nie dochodząc, czy to naprawdę one miały wpływ na przebieg leczenia. Wielu lekarzy zostaje nazwanych potworami, zwyrodnialcami, właściwie przekreśla się ich karierę zawodową, nie zważając, co na ten temat sądzą eksperci sądowi, których to zadaniem jest właśnie stwierdzenie popełnienia błędu medycznego lub jego braku... Należy więc zastanowić się, czy aby na pewno bezgranicznie ufać temu, co przekazują nam media? A może mówią całą prawdę, sprawiając, że niektórzy nietykalni wreszcie stają pod lupą... Julia Piasecka, kl. IIa X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h

9 Jak wypoczywasz, tak pracujesz! CHEMIA?... To nic trudnego! Wykład na temat sportów zimowych poprowadziła dr Beata Blachura instruktor jazdy na nartach, pracownik Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Na jej referat przyszłam troszkę sceptycznie nastawiona (byłam na dwóch innych i czas mi się na nich okropnie dłużył). Na pierwszy rzut oka wydawało się, że pani o miłym wyrazie twarzy zacznie podawać suche informacje, które nie są w stanie zaciekawić zgromadzonych uczniów. Bo w końcu, czego ciekawego możemy dowiedzieć się o sportach zimowych? I właściwie, czy ten temat nadaje się na interesujący wykład? Dr Blachura zaczęła od swojej pracy, czyli instruktażu jazdy na nartach. Opowiadała o nauce ze studentami, i co ciekawe, z ludźmi niepełnosprawnymi. Niepełnosprawni także uczestniczą w tym (dla mnie) ekstremalnym sporcie. Co prawda jest mi trudno wyobrazić sobie zjeżdżającego z ogromnej góry niewidomego, ale pani instruktor twierdziła, że takie osoby czasami radzą sobie lepiej niż niejeden sprawny sportowiec. Jazda na nartach lub na snowboardzie sprawia, że choremu wracają chęci do życia, czują, że są takimi samymi ludźmi jak inni. Przez cały czas trwania wykładu prowadząca przytaczała argumenty, by utwierdzić nas w przekonaniu, że ten zimowy sport to przede wszyst- kim samo zdrowie. Szalona jazda to nie tylko niesamowita frajda, ale także ukłon w stronę swojego zdrówka. Nie każdy z nas zdawał sobie sprawę, jak wartościowy jest ten sport. Dzięki czynnemu wypoczynkowi w górach nasze kości zwiększają swoją twardość, co wiąże się z brakiem osteoporozy w przyszłości. Nawet sportowcy, przygotowujący się do zawodów, najchętniej wybierają aktywny pobyt w górach, który zwiększa ilość czerwonych krwinek. Dzięki narciarstwu nasz organizm wydziela endorfiny, sprawiające, że częściej się uśmiechamy i jesteśmy szczęśliwsi. Ruch na świeżym powietrzu poprawia naszą wydolność i sprawia, że nasze ciało staje się gibkie. Jedną z głównych zalet uprawiania tej dziedziny sportu jest brak ograniczeń wiekowych. Na nartach mogą jeździć dzieci, młodzież, dorośli, a nawet staruszkowie, jeżeli tylko kondycja im na to pozwala. Narciarstwo daje nam także możliwość wyboru najodpowiedniejszego dla nas stoku w zależności od nastroju, chęci i umiejętności. Mnie najbardziej podobała się końcówka mowy, nie tylko dlatego, że mogliśmy wkrótce wyjść, ale inspirująco zabrzmiało hasło: JAK WY- POCZYWASZ, TAK PRA- CUJESZ. Małgorzata Knapczyk, kl. Ie Niejeden z nas marzył kiedyś o tym, by stworzyć lub odkryć coś wspaniałego. Zapewne niejeden z nas chciał kiedyś wykonać jakieś doświadczenie i otrzymać zadawalający skutek. Okazję do obejrzenia takich doświadczeń mieliśmy podczas pokazu zorganizowanego przez doktorantów i studentów Wydziału Chemii Politechniki Wrocławskiej. Oglądaliśmy kilka bardzo ciekawych eksperymentów. Tym, co podekscytowało wszystkich zebranych na boisku młodych ludzi, było robienie piwa. Jak coś takiego zrobić? Nic prostszego! Potrzebna jest do tego zwykła herbata, sód i kwas octowy. Zafascynowało nas również to, w jaki sposób zachowują się tkanki w ciekłym azocie, którego temperatura wynosi ok C. Do ciekłego azotu wrzucono banana i pomidory, po pewnym czasie wyjęto je stamtąd i okazało się, że można je łamać jak kredę. Bardzo efektowne było spalanie żelaza. Po podpaleniu trzeba było chwilę odczekać, by na niebie pojawiło się bardzo jasne światło, które wszystkich wręcz oślepiło, ale wyglądało to cudownie. Zademonstrowano nam również tzw. grzyba chemicznego oraz doświadczenia z fenoloftaleiną. Zaprezentowano, w jaki sposób w hollywoodzkich filmach robi się krew. Mamy nadzieję, że nie był to ostatni pokaz i że w przyszłości również będziemy mogli przyglądać się chemicznym sztuczkom. Daria Słodkowska Małgorzata Trębacz, kl. Ia X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h 10

10 Zapałki, tornado i piwo Przed budynkiem III LO odbył się wykład pt. Eksperymenty w chemii, który został przeprowadzony przez studentów i pracownika Politechniki Wrocławskiej. Mimo chłodu doświadczenia chemiczne wszystkich rozgrzały. Dowiedzieliśmy się, jak powinien wyglądać kompletny ubiór osoby pracującej w laboratorium chemicznym, na który składa się bawełniany fartuch zapinany z przodu, gumowe rękawiczki oraz ochronne okulary. Nie wolno w pracowni chemicznej jeść, pić i palić oraz trzeba uważać, aby nie wylać na siebie lub kogoś silnie działających substancji. Pierwszym zaprezentowanym doświadczeniem był grzybek mydlany. Do 30% wody utlenionej dodano zwykłego mydła. Na początku nic się nie działo, następnie został dolany kwas, co spowodowało powstanie reakcji chemicznej, w której wyniku powstał grzybek Każdy uczeń mógł dokładnie zobaczyć i dotknąć wytworzonej piany. Kolejnym doświadczeniem było amarantowe tornado. To niesamowity pokaz z wykorzystaniem wody, magnezu, kwasu siarkowego oraz fenoloftaleiny. Do następnego eksperymentu chemicy potrzebowali pięciu ochotników została na nich nałożona sztuczna krew, przygotowana z dwóch roztworów: chlorku żelaza i rodanku amonu. W taki sposób dowiedzieliśmy się, jak w filmach imituje się krew. Oprócz tego zaprezentowany został gejzer z nadmanganianu potasu, jak również sposób robienia piwa, którego jednak nie polecam pić, jeśli ktoś nie chce wylądować w toalecie. Do tego doświadczenia została wykorzystana zwykła herbata i kwas octowy. Zobaczyliśmy na różnych przedmiotach, jak działa ciekły azot. Ostatnim doświadczeniem były tzw. chemiczne zapałki. Po tym eksperymencie, w którym udział wzięła nasza Pani od chemii, wiemy, w jaki sposób można rozpalić ogień, jeśli się nie ma zapałek. Widzieliśmy także płomienie przypominające fajerwerki. Na koniec, kto chciał, mógł sobie wziąć zamrożone ciekłym azotem owoce lub warzywa. Za niecodzienną lekcję chemii dziękujemy studentom i doktorantom Politechniki Wrocławskiej. Monika Schmidt Joanna Czubańska, kl. Ie X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h 11

11 Białe płótno i trzy krople krwi ważne informacje, dzięki czemu większe było zainteresowanie ze strony odbiorców. Wśród wielu znakomitych wykładowców, jacy zaszczycili swoją obecnością X Festiwal Nauki w Ząbkowicach Śląskich, znalazła się dr Jadwiga Wais z Akademii Medycznej we Wrocławiu. Autorka książek Ścieżki baśni oraz Gilgamesz i Psyche wygłosiła wykład pt. Idea miłości od Platona do Ericha Fromma. Miłość od zawsze pasjonuje człowieka. Jak podają naukowcy, 90% naszych rozmyślań jest związanych z tym właśnie uczuciem. Wielu filozofów przez szereg wieków usiłowało odpowiedzieć na pytanie, czym jest miłość? Jednym z nich był Platon. Jego poglądy możemy poznać, czytając dzieło Uczta. Przedstawiony jest tam spór kilku mężczyzn na temat miłości. Sokratesa miłości nauczyła Diotima, która uświadomiła mu, iż człowiek jest niczym w porównaniu z bogami, a jedynym łącznikiem jest Eros. Bo to tylko dzięki miłości robactwo, jakim jest człowiek, może połączyć się z bogami. Platon uważał, że miłość, zmysłowość, seksualność to dziedziny, w których się doskonalimy. Proces dochodzenia do istoty zmysłowości doskonale opisany jest w baśniach, przechowujących wieloletnie doświadczenia ludzkości. Subtelne informacje, jakie możemy odczytać z metaforycznego znaczenia baśni, pomagają nam w rozwoju. Doktor J. Wais posłużyła się przykładem Królewny Śnieżki. Widok trzech kropelek krwi padających na białe płótno wzbudził u królowej pragnienie posiadania córki o twarzy białej jak płótno i rumieńcach jak krew. W parabolicznym znaczeniu baśni krew ta może symbolicznie oznaczać krew, dzięki której dziecko mogło przyjść na świat mówiła dr Wais. Małemu odbiorcy baśni nie można ukazać tego w bezpośredni sposób, jednak takie subtelne informacje mogą pomóc w późniejszym rozwoju seksualności. Innym filozofem, który próbował rozwikłać tajemnicę miłości, był Erich Fromm, niemiecki filozof urodzony w 1900 roku, który uważał, że wszyscy jesteśmy samotni i każdy z osobna został pozostawiony samemu sobie. Stało się tak, gdyż po wygnaniu z raju (miejsca, gdzie byliśmy wszyscy razem jednością) każdy chce poczuć, że znów żyje we wspólnocie. Fromm traktuje miłość nie jak uczucie, ale styl życia, charakter. I jedynym sposobem na samotność jest wykrzesanie takiego charakteru. Musi on zawierać cztery cechy: troskę, odpowiedzialność, szacunek, poznanie. Wykład był prowadzony w bardzo milej atmosferze, pani dr Jadwiga Wais mówiła językiem zrozumiałym dla słuchaczy, czasami w żartobliwy sposób przekazywała bardzo Krzysztof Jaroniek, kl. IIc Nowy adres ludzkości: Mars czy Wenus? O wielkim i kosztownym przedsięwzięciu, jakim jest zasiedlenie Układu Słonecznego, opowiadał nam dr Krzysztof Radziszewski z Instytutu Astronomicznego Uniwersytetu Wrocławskiego. Kolonizacja Układu Słonecznego polega na tworzeniu stałych i niezależnych ośrodków życia człowieka poza Ziemią w celu propagowania życia we wszechświecie, zapobiegania przeludnieniu Ziemi, ochrony naszego gatunku przed wyginięciem i korzyści ekonomicznych. Niezbędnym produktem wymaganym w kosmosie jest tlen (w odpowiedniej ilości), pożywienie i woda, a także grawitacja i dogodne warunki termiczne na danym terenie. Jednak grawitacja jest przeważnie zbyt słaba, a na miejscu działa szkodliwe promieniowanie jonizujące. By zamieszkać na danej planecie, wymyślono izolowane ekosystemy. Byłby to zamknięty układ mechaniczno-biologiczny, w którym umieszczono by mieszkańców. Ze światem zewnętrznym nie mieliby oni żadnego kontaktu. X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h 12

12 Każda z planet i każde ciało niebieskie omawiane przez profesora posiadało zalety i wady ich kolonizacji. Zaletami zasiedlenia Księżyca są bliskie położenie, a co za tym idzie, możliwy częsty kontakt bezpośredni, dostępne materiały i łatwość korzystania z energii słonecznej. Jednak problemów, takich jak brak substancji lotnych, niska grawitacja, duże skoki temperatur, promieniowanie, mikrometeoryty, było więcej. Najlepszym kandydatem do utworzenia ośrodków funkcjonowania człowieka jest Mars. Przekonujące argumenty to woda zdatna do picia, podobna długość dnia i atmosfera. Wadą są domniemane inne formy życia i słaba grawitacja. Jeszcze jeden problem na Marsie to niskie temperatury. i należałoby go ogrzać, co kosztowałoby 30 mld dolarów i byłoby długotrwałe. Najtrudniej, jak się okazało, skolonizować Wenus, która posiada ekstremalne warunki, na przykład ciśnienie jest 80 razy większe niż na Ziemi, a temperatura wynosi ok. 500 o C i co najważniejsze brak jest wody. Patrycja Paczkowska Ela Kulka, kl. Ie Ku podbojowi galaktyki Żyjemy na Ziemi, która jest nierozerwalnie związana z człowiekiem od około 4 mln lat temu. Jednak przyjdzie taki dzień, kiedy będzie on musiał opuścić swoje dotychczasowe siedliska i wyruszyć na podbój innych planet, a może nawet i galaktyk. Właśnie temu zagadnieniu poświęcony był wykład dr. Krzysztofa Radziszewskiego z Instytutu Astronomii Uniwersytetu Wrocławskiego pod tytułem,,kolonizacja Układu Słonecznego. Oderwać się od Ziemi... Aby zaczęły powstawać ludzkie kolonie na Marsie lub Wenus, trzeba uporać się z wieloma problemami natury technicznej. Po pierwsze, należy stworzyć statki, które zastąpią przestarzałe promy kosmiczne. Należy także pamiętać o ogromnych kosztach lotów w kosmos, liczonych w milionach, a nawet w miliardach dolarów (chociaż gdyby policzyć, ile wydano na wojnę w Iraku, to za te pieniądze można by rozpocząć podbój Marsa). Jeśli już pokona się te przeszkody, należy stworzyć bazę, z której startowałyby loty na odległe planety. Dogodny mógłby być Księżyc ze względu na bliskość Ziemi, jednak o wiele mniejsza grawitacja może stwarzać problemy. Także stacje kosmiczne nie rozwiążą tego zagadnienia. Wprawdzie można na nich wytworzyć sztuczną grawitację, ale i tak astronauci muszą wykonywać dziennie 2-3 godziny ćwiczeń, by ich mięśnie nie zwiotczały (powoduje to słaba grawitacja). Również nie do końca wiadomo, jak pierwsi ludzie w koloniach mieliby sobie poradzić. Próbowano tworzyć doświadczalne biosfery zamkniętą pod kopułą roślinność ze zwierzętami i ludźmi, którzy w ramach eksperymentu mieli być odseparowani od świata na 2-3 lata, jednak po bardzo krótkim czasie okazało się, że powstała między nimi bariera psychologiczna, prowadząca do konfliktów. Ku sąsiadom... Wykładowca zwrócił uwagę na sąsiadów Ziemi Marsa i Wenus. Obie te planety są bardzo podobne do Ziemi, z tą różnicą, że inna jest na nich grawitacja oraz atmosfera. Warunki najbardziej zbliżone do ziemskich stwarza Mars. Występuje na nim woda w stanie stałym, ciśnienie jest nieco niższe od ziemskiego, doba ma podobną długość, a także znajdują się tutaj złoża wielu minerałów. Przeszkodą są niskie temperatury poniżej -50 o C oraz skutki promieniowania jonizującego i meteory. Na Ziemi nie mamy problemu z tymi dwoma zagrożeniami, bo chroni nas przed tym atmosfera i pole magnetyczne globu, a Mars takiej ochrony nie posiada. Jednak uważa się, że na Marsie za X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h 13

13 kilka wieków będzie można zamieszkać, jeśli uda się stworzyć tam dogodne warunki do życia. Jest to możliwe, ale trzeba ogromnych nakładów i lat pracy. Paradoksalnie to, co niszczy Ziemię efekt cieplarniany pozwoli zamieszkać na Czerwonej Planecie. Aby rozpuścić wodę, znajdującą się pod litosferą Marsa, należy podnieść temperaturę atmosfery. Doświadczenie w tym kierunku człowiek już ma, więc nie byłoby to zbyt trudne. Dalej sprawy najprawdopodobniej potoczyłyby się jak na Ziemi, przed milionami lat, ale należy ten proces przyspieszyć. Alternatywę stanowią księżyce Jowisza, jednak ich adaptacja byłaby jeszcze bardziej żmudna i kosztowna. Korzyści eksploracji galaktyki Dzięki zasiedleniu innych planet człowiek rozwiązałby wiele problemów, z którymi w przyszłych dziesięcioleciach należy bezzwłocznie sobie poradzić. Przede wszystkim z przeludnieniem. W ostatnim wieku liczba ludności niewyobrażalnie wzrosła, a i w najbliższej przyszłości nie będzie spadać, dlatego może zabraknąć kiedyś terenów do zamieszkania i źródeł pożywienia. Kolejna sprawa to kończące się złoża surowców mineralnych, które można znaleźć na innych planetach. Poza tym rozszerzyłby się wpływ działania człowieka, który do tej pory nie wyszedł poza Ziemię i Księżyc. Niegdyś ktoś powiedział, że gdyby trwała jeszcze zimna wojna, człowiek już dawno by stanął na Marsie... Jakub Głuszczak, kl. Ic 400 milionów lat w 2 godziny Wycieczka przekopem dawnej kolejki w Srebrnej Górze miała formę terenowo-geologiczną. Trasa przebiegała szlakiem dawnej kolejki wąskotorowej, na której obecnie odbywają się praktyki studenckie z geologii. Budowa geologiczna Gór Bardzkich należy do najbardziej złożonych w Sudetach. Na ich terenie znajduje się kilka jednostek geologicznych, z których największą jest tzw. struktura bardzka. Spotkamy tu różnorodne skały, w tym osadowe i wulkaniczne. Najwięcej jest zlepieńców i szarogłazów, a na zachodnich krańcach pasma występują także piaskowce i łupki czerwonego spągowca. W kilku miejscach spotkać można graptolity, skamieniałe organizmy żyjące w istniejącym tutaj kiedyś morzu, na przykład na odsłoniętej skarpie przy drodze od Żdanowa do Wilczej. Na wykładzie badaliśmy geologię Sudetów oraz to, czym charakteryzują się różnorodne skały. Mieliśmy możliwość dokonywania pomiarów kompasem i rozpoznawania rodzajów skał za pomocą kwasu solnego. Na mapie topograficznej oglądaliśmy rejon Dolnego Śląska. Niestety, na mapie nie był zaznaczony czwartorzęd, więc nie zobaczyliśmy rozwoju Sudetów w tej epoce. Najstarsze skały w Górach Bardzkich mają ponad 500 mln lat, lecz już wcześniej formowały się różnego rodzaju głazy. Dzięki temu powstała skomplikowana struktura geologiczna Sudetów, tzw. mozaika. Kilka milionów lat temu powstały osady przykrywające. Po nasunięciu się na Sudety lodowca ze Skandynawii na terenie gór pojawiły się osady rzeczne, gliny zbo- X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h 14

14 czowe (strome góry, których powierzchniowa warstwa na skutek wietrzenia zmieniła się w minerały), których zadaniem jest maskowanie tego, co znajduje się głębiej. Skały Gór Bardzkich zbliżały się do siebie. Aby zbliżenie było możliwe, musi powstać uskok. Po jednej i drugiej stronie Sudetów możemy podziwiać te same rodzaje skał. Zjawisko to nazywamy uskokiem sudeckim brzeżnym. Po wykładzie każdy z uczestników mógł pobrać dla siebie próbki skał. W naszej grupie robiła to Ela Kulka, uczennica klasy Ie. Wykład prowadzony przez doktora Pawła Zagożdżona z Wydziału Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej był bardzo ciekawy ze względu na to, że wykładowca mówił interesująco, a uczestnicy mogli wykonywać różnego rodzaju doświadczenia. Dużo radości sprawił uczestnikom zajęć czas wolny, podczas którego można było robić zdjęcia i odpoczywać. Joanna Czubańska Monika Schmidt, kl. Ie W g ó r e i w d ó ł Pomimo chłodu pniemy się na samą (Srebrną) górę, czyli na ściankę wspinaczkową my, klasa IIb z Panią Marzanną Tusznio. Tylko upór i odwaga kilku osób pozwoliły im dotrzeć na sam szczyt. Dzięki pomocy dzielnych i silnych instruktorów, Ani i Zbyszka, każdy mógł spróbować swoich sił, zmierzyć się z własnymi lękami. Dla chłopców było to prawdziwe męskie wyzwanie (chodzi nie tylko o wspinaczkę :P). Niestety, podołało temu jedynie dwóch prawdziwych mężczyzn, czyli Bartuś Ż. i Łukasz J., którzy wspięli się najwyżej z naszej grupy. Inni faceci również próbowali, lecz najwyraźniej nie był to ich dzień. Na pocieszenie jednak dodamy, iż zadanie nie było łatwe. Dziewczęta, nie chcąc zostać w tyle, również próbowały swoich sił. Ola, jako przedstawicielka płci pięknej, doszła prawie do celu, jakim było pokonanie naszych Prezesów, lecz na końcowym etapie wspinaczki, chcąc pokazać mężczyznom, że kobiety również potrafią, spadła na sam dół. Całe szczęście: dzielny Zbyszko był na posterunku! Prawdziwym spidermanem okazał się Kamil Kik Kijowski, pokonując wszystkich swoją niezwykłą wytrwałością i siłą, aż co poniektóre dziewczyny podniosło do góry z wrażenia i podziwu. Istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że psy, które towarzyszyły nam przez cały czas, zostały wyszkolone na szpiegów i pewnie nie umknęło im, iż nie tylko uczniowie byli skłoni się powspinać! Swoich sił próbowała również Pani Marzanna Tusznio, oblegana przez klasowych fotografów. Największym jednak powodzeniem cieszyły się uprzęże, szczególny zachwyt wzbudzając u kobiet ;) Ciekawe, dlaczego? Tego możemy się jedynie domyślać Niektóre osoby weszły na ściankę pierwszy raz w życiu, to była wielka frajda dla wszystkich. Może dzięki wspaniałemu klimatowi Srebrnej Góry wspinało się nam przyjemnie i łatwo, a może chcieliśmy zobaczyć wszystko i wszystkich z góry? :p Agnieszka Mazur Aleksandra Zajdel, kl. IIb X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h 15

15 Podróż w czasie, czyli jak powstała Twierdza Srebrna Góra Sobotni, a zarazem ostatni dzień X Festiwalu Nauk, otworzył wykład dr. inż. arch. Jerzego Potyrały z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, mający na celu nie tylko zaznajomienie nas z pojęciem sztuki wojskowej kształtującej się na przestrzeni stuleci, ale i przybliżenie sylwetki srebrnogórskiej twierdzy warownej Donżon. W pierwszej części wykładu wyruszyliśmy w podróż po najdawniejszych grodach warownych, zamkach i kościołach. Następnie nadszedł czas na XVI-wieczne twierdze klasyczne i główne, by na samym końcu dotrzeć do współczesnych form fortyfikacyjnych. Na konkretnych przykładach dr Potyrała potrafił umiejętnie przedstawić słuchaczom zmiany w systemach obronnych na przestrzeni kolejnych wieków, przez co zaciekawienie wykładem rosło w miarę jego trwania. Poznaliśmy pierwsze elementy obronne takie, jak zatoka, wieża czy kojec i sposoby, którymi dawniej broniono się przed najeźdźcą: system ścianowy czy basztowy. Dowiedzieliśmy się także, że cały proces rozwoju sztuki wojskowej możemy podzielić na pięć głównych okresów: grodowy, zamków i kościołów oraz twierdz głównych. Każdy z nich został dokładnie omówiony przez wykładowcę, który ku radości słuchaczy, pokazywał coraz to nowe konstrukcje i budowle wojskowe. Duża ilość obrazów i fotografii przyciągnęła uwagę widzów i senna atmosfera poranka w auli zmieniła się w żywą dyskusję. Tak dotrwaliśmy do końca pierwszej części, stanowiącej wstęp do głównego tematu prezentacji, a brzmiał on: Kulturowa i przyrodnicza przestrzeń Twierdzy Srebrna Góra. Już na początku wykładowca zaprezentował nam zdjęcia z okresu powstawania budowli, później przeszedł do omówienia jej historii. Twierdzę Srebrna Góra zaczęto budować w 1763 roku, kiedy Fryderyk II Wielki wydał decyzję o powstaniu tego obiektu. Prace trwały do 1772 roku i wtedy w pełni ukończona i wyposażona warownia stanęła na wzgórzu ponad miastem. Jej zadaniem była obrona Przełęczy Srebrna i okolic przed atakami wrogów. Zadanie to zostało w pełni wykonane twierdza jest jedynym na tych terenach punktem niezdobytym przez wojska Napoleona. Po okresach bitew pełniła funkcje więzienia i była poligonem dla wojsk, aż do momentu, gdy ruch turystyczny w naszych okolicach stał się tak duży, że srebrnogórską warownię uznano za obiekt turystyczny, a w 2004 r. prezydent nadał Donżonowi tytuł pomnika historii. Słuchając wykładu, mieliśmy wrażenie, że kolejny raz podróżujemy w czasie: od momentu powstawania twierdzy do dzisiaj. Wykładowca znów zaciekawił nas różnymi zdjęciami i wiadomościami, o których nawet mieszkańcy Srebrnej Góry nie mieli pojęcia. Mówił o Donżonie w sposób dla nas uczniów przystępny, chyba nie było osoby na sali, która by się nudziła lub czegoś nie zrozumiała. Poruszony został także aspekt obecnego stanu technicznego i przyrody otaczającej pozostałości fortyfikacyjne. Problem dotyczy bowiem tego, że roślinność porastająca obiekt przyczynia się do jego niszczenia oraz zakrywa coraz większą jego część, przez co twierdza staje się niewidoczna. Dowiedzieliśmy się przy tym, że prowadzone są prace nad wycinką lub zadrzewianiem poszczególnych miejsc fortów. Całość projektu ma na celu odsłonięcie Donżona tak, by niezniszczony został system roślinny na jego terenie. Na końcu pokazu ujrzeliśmy jeszcze kilka aktualnych zdjęć Twierdzy Srebrna Góra, a gdy ostatni slajd zniknął nam z oczu, rozległy się gromkie brawa dla prowadzącego. Ciekawy i prosto przedstawiony zarys wiedzy o sztuce wojskowej oraz zaprezentowanie jej na konkretnym przykładzie Twierdzy Donżon było dobrym pomysłem organizatorów nikt nie patrzył obojętnie po ścianach sali i nie ziewał podczas prezentacji, co jest najlepszym dowodem na to, że wykład nudny być nie musi Łukasz Janiszewski, kl. IIb X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h 16

16 Historia niezdobytej twierdzy Wycieczka do Srebrnej Góry pozwoliła zapoznać się z historią niezdobytej twierdzy. Sympatyczny przewodnik, pan Dawid Mileszko, rozpoczął przemowę od miłego dzień dobry. Fort Donżon posiada dwa forty pomocnicze: Ostróg i Wysoka skała. Składa się z batalionów wartowniczych i czterech wież, które połączone są kurtynami. Zakwaterowani w nich byli żołnierze z batalionów wartowniczych, komendant oraz oficerowie, na parterach znajdowały się biura oficerskie. Każda z wież ma 30 m wysokości i 60 m średnicy, a mur w najgrubszym miejscu 15 m. Oprócz wież do obrony mostu postawiono trójkątny swur, tzw. redan. Ponad bramą wejściową znajdował się orzeł, w lewym szponie trzyma jabłko, a w prawym trzymał niegdyś miecz, pod nim jest tarcza z literami FR, oznaczającymi Fryderyka I Wielkiego, który był inicjatorem budowy warowni. Przed wejściem ustawiono armaty radzieckie z czasów II wojny światowej. Na ziedziniec przechodzi się korytarzem, pełniącym funkcje obronne. W czasie ataku zamykano bramę i spuszczano belki wzdłuż prowadnic. Utworzone w ten sposób pomieszczenie długości 6 m zasypywano piaskiem. Na dziedzińcu znajduje się krzyż poświęcony poległym kanonierom, na jego środku natomiast jest studnia, która, co ciekawe, funkcjonuje do dziś, a woda z niej jest zdatna do picia. Donżon dosłownie oznacza serce dzwonu. Takim mianem nazywano również średniowieczne zamki warowne, które w XVIII w. ewoluowały do postaci fortów. Historia fortów w Srebrnej Górze rozpoczęła się w roku 1765, kiedy zaczęto ich budowę. Całość ukończono w 1777 r., natomiast sam Donżon wybudowano w 3 lata. Od tego czasu załoga została 6 razy postawiona w stan gotowości bojowej. Zwiedzana przez nas twierdza tylko jeden raz w 1807 r. brała udział w walce prusko-francuskiej. Dowódcą oddziałów gutenbersko-bawarskich był Hieronim Bonaparte, brat Napoleona. Oblegana przez 10 dni, po pokoju w Tylży, uzyskała status niezdobytej. Żołnierz ubrany był w niebieski mundur z białymi rękawami, rabatami i białym kołnierzem. Tak też ubrany był nasz przewodnik, na jego czapce znajdowały się czerwono-białe pompony, co świadczyło o przynależności do piechoty liniowej. Uzbrojeni byli w broń skałkową, model brown bet (brązowa Elżbietka). Aby ją naładować, rozrywali papierową tutkę z prochem i kulą. Proch wsypywany był do lufy i po powstaniu iskry następowało wielkie BOOM!!! W roku 1860 twierdza została zamknięta ze względu na przestarzałą budowę, znajdował się tam poligon artyleryjski i testowano broń, dlatego niektóre elementy są tak zniszczone. Ale już w roku 1885 warownia staje się atrakcją turystyczną. Niestety, w okresie II wojny światowej przekształcono ją w niemiecki obóz jeniecki, w którym przebywało ok. 200 oficerów polskich. Od końca wojny do lat 60. stała w ruinie, wtedy to przejęli ją harcerze, odbudowali i stworzyli tam swoją bazę. Odbywały się tam obozy, rajdy i kolonie. W latach 90. na powrót otworzono twierdzę dla turystów. Głównym celem naszej wycieczki była Wieża nowowiejska, znajduje się w niej 299 kazamat, w których podczas ataku mieszkali żołnierze. Według mnie mieli okropne warunki, bo nawet po zapaleniu w kominku panowała tam temperatura tylko 15 o C. Większość nas narzekała na zimno panujące w wieży. Pod tym pomieszczeniem znajdowały się magazyny opału i trunków, których było tam ok litrów. Gdy przewodnik o tym wspomniał, naturalnie, wszyscy się ożywili. Kiedy przemarzły nam kończyny, pozwolono obecnym wyjść na zewnątrz, aby obejrzeć piękną panoramę Ziemi Kłodzkiej. Jak okiem sięgnąć, dookoła rozciągał się zielony las. Na koniec odbył się pokaz wystrzału armatniego, ci, którzy zignorowali prośbę o zatkanie uszu, na pewno nabawili się nieprzyjemnego gwizdu w uszach i krótkotrwałego uszkodzenia błony bębenkowej. Patrycja Paczkowska, Ela Kulka, kl. Ie X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h 17

17 200 lat temu na Przełęczy Srebrnej Pod takim hasłem odbywały się wykłady, które znajdowały się w programie ząbkowickiej części X Dolnośląskiego Festiwalu Nauki. Wiadomo, że główną atrakcją rozsławiającą Przełęcz Srebrną i Srebrną Górę w świecie jest Twierdza Srebrnogórska, największa górska twierdza w Europie. Budowę kompleksu obronnego w okolicach Srebrnej Góry zaczęto ze względu na strategiczne położenie na przełęczy między górami Sowimi a Bardzkimi. Miała on chronić Śląsk nabyty przez Prusy w wojnie z Austrią. Twierdza składa się z sześciu fortów. Koszt jej budowy wyniósł talarów (cały budżet Prus wynosił wówczas 5 mln talarów). Pierwszym, i jak dotąd jedynym, sprawdzianem dla obronności fortyfikacji było oblężenie przez wojska napoleońskie podczas wojny Prus z Francją ( ). 28 czerwca 1807 r. Francuzi (oraz Legiony Polskie) szturmem zdobyli Srebrną Górę. Twierdza nie została jednak zajęta, gdyż 9 lipca 1807 podpisano pokój w Tylży. W styczniu 1860 roku wydano rozkaz likwidacji przestarzałej już twierdzy. Ostatni żołnierze opuścili ją w 1867 r., przez kilka następnych lat fortyfikacje posłużyły wojskom pruskim jako poligon doświadczalny do prób z artylerią i materiałami wybuchowymi. W II poł. XIX w. zaczęto dostrzegać korzyści płynące z turystyki i rekreacji. Władze pruskie nakazały zaprzestać niszczenia twierdzy i uczynić z niej atrakcję dla przyjezdnych. Na początku XX w. dojazd do znajdującej się między fortami Przełęczy Srebrnej umożliwiła zębata kolej sowiogórska. Po I wojnie światowej główny fort odremontowano i urządzono w jego wnętrzu restaurację Donżon. Dynamiczny rozwój srebrnogórskiej turystyki przerwała II wojna światowa. Utworzono tu karny obóz jeniecki, Oflag VIII b dla polskich oficerów. Więziono łącznie ponad 300 osób, w tym m.in. dowódcę Obrony Wybrzeża z 1939 r. kontradmirała Józefa Urunga oraz komandora Stefana Frankowskiego. Lata powojenne przyniosły postępującą dewastację twierdzy złupionej wcześniej przez wojska radzieckie. Dopiero w 1965 roku PTTK i Komenda Dolnośląskiej Chorągwi ZHP podpisały porozumienie, na mocy którego zagospodarowano II Fort Rogowy i nadano mu nazwę Harcerz. Fort Ostróg uprzątnięto przy pomocy ówczesnego (1969) ministerstwa Górnictwa i przemianowano na Fort Górnik. 28 czerwca 1974 na terenie Fortu Donżon otwarto muzeum ciężkiej broni palnej. Twierdza Srebrnogórska została uznana za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 14 kwietnia 2004 roku. Jakub Głuszczak, kl. Ic Historia złotem pisana Historia Złotego Stoku jest nierozerwalnie związana z dziejami tutejszej kopalni złota. Odwiedzając miasto, możemy podziwiać dorobek kilku pokoleń górników, drążących niegdyś chodniki w skałach Gór Złotych. Złoty Stok niewielkie miasto na pograniczu polsko-czeskim. To tutaj znajduje się jedna z największych atrakcji powiatu ząbkowickiego nieczynna kopalnia złota. Cały czas przyciąga do siebie turystów, tak jak kiedyś górników ogarniętych gorączką złota. Przyjeżdżają tu wycieczki z całej Polski. Dla niektórych warto nawet jechać znad morza, żeby zobaczyć jedyną w kraju prywatną kopalnię złota, której obecnie opiekunką jest p. Elżbieta Szumska. X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h 18

18 W mrokach sztolni Gertruda Wiadomo, że na tym terenie pierwszy przywilej górniczy został nadany w drugiej połowie XIII w. cystersom z Kamieńca Ząbkowickiego przez księcia Henryka IV Probusa. Jak mówi tutejszy górnik, którego można spotkać zaraz po wejściu do sztolni Gertruda najmłodszej w całej kopalni, służącej do transportu urobku praca górników była ciężka. W ciągu jednej szychty górnicy wykuwali maksymalnie 4 cm chodnika, a jak wykuli te 4 cm to do domu wracali na kolanach, bo nie mieli już siły. Dodaje, że były różne metody na zwiększenie tempa pracy pierwsza to wbicie drewnianego kołka, który polany wodą pęczniał i rozsadzał ścianę lub zapalenie ogniska obok skały, a po jej nagrzaniu polanie jej zimną wodą. Były to jak na tamte czasy metody efektywne, bo nie znano wtedy np. materiałów wybuchowych. Namacalnym dowodem ciężkiej pracy górników jest 320 km chodników, jakie zastały wydrążone w skałach. Przez lata przyjacielem górnika był szczur. Jeśli dziwnie się zachowywał i uciekał, to trzeba było niezwłocznie uczynić to samo, najlepiej biegnąc w stronę, w którą uciekały szczury. Także zabezpieczeniem dla górników były drewniane konstrukcje stropów, które trzeszcząc, dawały znak o zagrożeniu. Mimo tych prostych sposobów w kopalni zdarzały się wypadki. Najsłynniejszy w sztolni,,złoty Osioł pochłonął życie 59 górników, którzy przeżyli zawalenie się chodnika, jednak według właścicieli rodziny Fuggerów ratowanie ich życia było nieopłacalne. Legenda głosi, że jęki konających były słyszane przez dwa tygodnie. Kolejną mroczną kartą w historii kopalni jest,,chodnik Śmierci. Gnom mieszkaniec kopalni napotkany na tym odcinku mówi, że górników oszukujących i przywłaszczających sobie złoto przytwierdzano do ściany w tym chodniku, gdzie bez jedzenia i picia konali, a ich zwłoki palono, aby zrobić miejsce innym. Dziś ślady tamtych niegodziwców są widoczne na suficie chodnika w postaci białego nalotu. Niewidzialny truciciel Według p. Aliny, która oprowadza wycieczki po kopalni, były takie czasy, że za pierścionek mający ok. 3 g złota można było kupić sobie wioskę z mieszkańcami lub beczkę soli. Dodaje, że w najlepszym okresie tutejsze złoża pokrywały 8% światowego zapotrzebowania na ten szlachetny kruszec. Jednak w miarę upływu czasu złoża zaczęły się kurczyć i produkcja malała, a dodatkowo miasto zaczęło podupadać. Wtedy z pomocą przybył alchemik Hans Schärffenberg, który pragnąc uzyskać z tutejszej skały eliksir młodości, niechcący otrzymał silnie trujący arszenik. Okazało się, że tutejsze skały zawierały rudy arsenu, dlatego wszyscy mieszkańcy byli systematycznie podtruwani, pijąc wodę wypływającą ze skał, co w dłuższej perspektywie dawało uodpornienie się na jego działanie, ale i uzależnienie od niego. Wspomniane rudy arsenu były przyczyną śmierci górników, którzy nieświadomi niczego wdychali jego opary, paląc ogniska obok skał. Dlatego, jak mówi p. Alina, niektóre kobiety miały czasami w swoim życiu nawet siedmiu mężów górników. Wiązało się to jednak z faktem, że same musiały pracować w kopalni przy wywożeniu urobku na zewnątrz, bo było ich więcej niż mężczyzn. Odkrycie arsenu w skałach Gór Złotych zakończyło okres wydobycia samego złota w kopalni, otworzyło nowe możliwości. Od XVII wieku arszenik stał się głównym surowcem wydobywanym w Złotym Stoku. Kopalnia wyrosła na głównego producenta tego minerału na świecie (przypuszcza się, że truto nim samego Napoleona I). Złoto było jedynie produktem ubocznym. Szacuje się, że w całej historii kopalni wydobyto ok. 16 ton złota. Produkcja została zamknięta w latach sześćdziesiątych XX wieku, a od 1996 roku kopalnia funkcjonuje jako Podziemna Trasa Turystyczna Kopalnia Złota. Dodatkową atrakcją jest podziemny wodospad (jedyny w Polsce) o wysokości 8 m, znajdujący się 23 metry pod powierzchnią Ziemi w Sztolni Czarnej Górnej. Jak mówi p. Alina, w Złotym Stoku jest jeszcze wiele do odkrycia, być może nawet skarby III Rzeszy... Jakub Głuszczak, kl. Ic X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h 19

19 POLOWANIE NA TATUSIA czyli ustalanie spornego ojcostwa Nie mam weny, nie mam weny, nie mam weny... Coraz mniej pamiętam z wykładu, trudno mi znaleźć jakikolwiek punkt zaczepienia. Cały czas po głowie chodzi jedna myśl: Zaskakująco atrakcyjny temat! Równie zaskakująco wygodne miejsca dla widowni! Tylko dlaczego wykład tak zaskakująco nudny? Niestety, pozostałe wrażenia nie docierają do mnie z podobną łatwością być może za sprawą umysłu, który uporczywie broni się przed zbędnymi informacjami? Po niewiarygodnie długim czasie zastanowienia dochodzę do wniosku, iż niewiele jestem w stanie sobie przypomnieć. Wykład zawierał prezentację. Brzmi to zachęcająco, ale bynajmniej takie nie jest, gdyż pokaz składał się w głównej mierze z tekstu, który równolegle przekazywała nam prowadząca. Żadnych atrakcyjnych wizualizacji nie było. Żałuję, że zabrakło również pasji w głosie prezenterki. Swoją wiedzę wy- kładała tonem monotonnym, wręcz zniechęcającym do słu- chania. Trzymałam się dzielnie przez pierwsze 30 minut, ale coraz częściej łapałam się na tym, że mimowolnie śledzę rozmowę Bociana z Danielem. Niestety, mijałoby się z prawdą stwierdzenie, że pierwsze pół godziny było pożyteczne. Do- wiedziałam się, że najczęściej to kobiety pozywają mężczyzn niezbyt zaskakujące. Gdybym ja była powódką, musiałabym liczyć się z tym, że wyprze się naszej znajomości, zarzuci mi złe prowadzenie się lub zasłoni impotencją. Na szczęście istnieje wiele metod pozwalających ustalić prawdę: porównywanie daty współżycia z rozwojem dziecka, doszukiwanie się podobieństw między nim a domniemanym tatusiem, testy morfologiczne, zeznania świadków oraz badania DNA. Wadą wszystkich podanych sposobów jest fakt, iż nigdy nie dają całkowitej pewności, że pozwany jest winny dużo łatwiej wykluczyć ojcostwo. Przydatne? Ależ skąd w ciągu 17 lat tylko raz miałam do czynienia z taką sytuacją, oglądając telewizyjne wiadomości o Anecie K. Być może jestem malkontentką... Nie zmienia to jednak faktu, że trudno zepsuć wykład na tak absorbujący temat, co udało się prezenterce znakomicie. Ewa Kita, kl. IIa PODRÓŻ DO KRAINY, KTÓREJ CZŁOWIEK JESZCZE NIE ZNISZCZYŁ Piękno wyrzeźbionych przez lodowiec wąwozów, wielkie, szkliste jeziora pełne ryb, tajemnicze i ogromne fiordy Między innymi o tym można było usłyszeć na wykładzie dr. inż. Tadeusza Lasoty pt. Skandynawskie wyprawy. Prowadzący zabrał słuchaczy w podróż po Finlandii, Norwegii, Szwecji i Danii. Zaprezentował swoje doświadczenia związane z urokiem skandynawskiej przyrody, zarówno tej ożywionej, jak i nieożywionej. Na tle filmów z własnej podróży dr Lasota opowiadał o swojej życiowej pasji. Prowadzący wykład zawodowo specjalizuje się w budownictwie rolniczym. Jak sam przyznał, jest to związane z zainteresowaniami terenowymi, które również mają odzwierciedlenie w jego zamiłowaniu do podróży. Pierwszym przystankiem naszej wyprawy była Finlandia. Dr Lasota opowiedział o ukształtowaniu krajobrazu: patrząc na mapę fizyczną tego X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h 20

20 państwa, zauważamy przede wszystkim niziny, które rozciągają się od Bałtyku po północny kraniec Zatoki Botnickiej. Jest to krajobraz bardzo podobny do polskiego. Większość turystów w swej podróży zatrzymuje się w okolicach bieguna północnego i zawraca, przez co wiele traci. Wykładowca poprowadził nas znacznie dalej, km na północ, nad wielkie jezioro Inari. Tam dopiero można podziwiać majestat dzikiej przyrody. Nad tym naturalnym zbiornikiem żyją między innymi renifery. Dr Lasota pokazał nam również, jak przedstawia się zaplecze i atrakcje turystyczne Finlandii. Otóż do północnego krańca Zatoki Botnickiej temperatura w morzach i jeziorach latem może osiągać do 16 o C, więc jest wystarczająco ciepło, by móc się w tych wodach kąpać. Na wysokościach powyżej Zatoki Botnickiej jest za zimno na ten przyjemny element rekreacji. Temperatura powietrza w lecie waha się między 10 o C a 25 o C; niewiele to odbiega od wartości występujących o tej porze roku w Polsce. Zakwaterowanie turystów w Finlandii polega m.in. na wynajmowaniu domków (koszt ok zł za tydzień wypożyczenia). Prowadzący przyznał, że krajobraz Finlandii (szczególnie w południowej części kraju) może wydawać się monotonny. Nie należy się jednak tym zrażać. Największy skarb tych krain dzika przyroda skrywa się na północy, z dala od ludzi. Cechą charakterystyczną podróży po Finlandii są niezatłoczone drogi. Szczególnie jest to widoczne w okolicach koła podbiegunowego, gdzie korki praktycznie nie występują. Brak samochodów na drogach nie oznacza, że Finowie nie dbają o szlaki komunikacyjne; ten naród może się poszczycić ich zadbanym stanem, co wyróżnia też inne państwa skandynawskie. Kolejnym miejscem naszej podróży była Norwegia, kraj górzysty. Temperatura w lecie może dochodzić do 20 o C. Jednak na najwyższych szczytach śnieg występuje cały rok. Ważnym punktem wycieczek po Norwegii jest Przylądek Północny, uznawany za najdalej wysunięte na północ miejsce Europy i znajdujący się bardzo wysoko nad poziomem morza. W Norwegii możemy liczyć na wspaniały pejzaż: góry niezmącone działalnością człowieka. Domy, które można wynająć, są wyposażone we wszystko, co jest potrzebne zmęczonemu turyście i stanowią dobrą bazę wypadową na wycieczki po górach. W tym momencie wykładu dr Lasota pozwolił sobie na dwie dygresje. Powiedział, że narody skandynawskie są bardzo gościnne i witają turystów z otwartymi ramionami. Między innymi dlatego właśnie przydatna jest znajomość przynajmniej jednego języka s k a n d y n a w - skiego w czasie podróży. Kolejna refleksja prowadzącego dotyczyła ogólnie podobieństw t e m p e r a t u r w Skandynawii i w Polsce. W południowych terenach, położonych poniżej osi Helsinki-Oslo-Sztokholm, latem jest ciepło podobnie jak w Polsce. Zima jednak jest tylko trochę chłodniejsza, ale na północy stanowi ona główny problem turystyki. Prowadzący zakończył wywód tym, że nie można podróżować na terenach powyżej koła podbiegunowego, gdyż warunki atmosferyczne wtedy tam panujące uniemożliwiają jakąkolwiek wyprawę. Miłośnicy wędkarstwa na pewno odnaleźliby się w Norwegii. Jednym z głównych towarów eksportowych tego kraju są ryby. Turyści mogą łowić je w akwenach, których głębokość wynosi m. Najdorodniejsze ryby występują na północy, gdzie nie ma większych aglomeracji, natomiast na południu można spotkać mniej- X D o l n o s l a s k i F e s t i w a l N a u k i w I I I L O w Z a b k o w i c a c h S l a s k i c h 21