Szkoła Katechistów jako odpowiedź na wezwanie Synodu Archidiecezji Poznańskiej

Transkrypt

1 Wieradzka, A. (2013) Szkoła Katechistów jako odpowiedź na wezwanie Synodu Archidiecezji Poznańskiej , w: red. J. Hadryś, Zawsze z Tobą. Księga pamiątkowa ofiarowana Bp. Zdzisławowi Fortuniakowi na 50-lecie kapłaństwa, Poznań, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Teologiczny, Szkoła Katechistów jako odpowiedź na wezwanie Synodu Archidiecezji Poznańskiej Katecheza dorosłych wyzwaniem dla współczesnego Kościoła Katecheza dorosłych jako najznakomitsza forma katechezy (CT 43) jest najbardziej poszukiwaną, ale i najrzadziej praktykowaną formą katechezy we współczesnym Kościele. Próba zmiany tej sytuacji jest nieustannym wyzwaniem dla wspólnoty kościelnej na całym świecie, w tym także w Polsce. Problemem katechezy dorosłych zajął się również Synod Archidiecezji Poznańskiej obradujący w latach Synod w swoich dokumentach wskazał niewystarczalność dotychczasowych form katechezy dorosłych, stanowiących przedłużenie katechezy dziecięcej i młodzieżowej. Wobec tej sytuacji podjął się refleksji nad zorganizowaniem katechezy dorosłych w Archidiecezji od nowa (DSAP 275). Owocem postanowień synodalnych, było powołanie w 2010 r. przez Arcybiskupa Poznańskiego Stanisława Gądeckiego najpierw Rady do Spraw Katechezy Dorosłych współpracującej z Wydziałem Wiary, Nauczania i Wychowywania Katolickiego Kurii Metropolitarnej w Poznaniu, a następnie Szkoły Katechistów Archidiecezji Poznańskiej. Jej głównym celem jest wielowymiarowa formacja osób świeckich do dojrzałości chrześcijańskiej oraz przygotowanie ich do prowadzenia w parafiach systematycznej katechezy dorosłych. Na drodze poszukiwań posoborowych W posoborowych dokumentach podkreśla się fundamentalną rolę katechezy dorosłych wobec innych jej form, jest ona osią wiodącą, dookoła której krąży i którą się inspiruje katecheza dzieci i osób trzeciego wieku (DOK 275). Adresatem tej katechezy są osoby pragnące żyć zgodnie z duchem chrześcijańskim, pełniące rolę liderów w swoich wspólnotach oraz znaczące zadania w życiu społecznym, gdzie potrzebni są świadkowie wiary, od których świadectwa zależy życie i wiara przyszłych pokoleń. Wiara ta powinna więc być nieustannie oświecana, wzmacniana i odnawiana (por. CT 43). Refleksja teoretyczna na temat katechezy dorosłych w Polsce rozpoczęła się w 1978 r. w ramach ogólnopolskiego sympozjum zainagurowanego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w Lublinie, jako odpowiedź na Synod Biskupów z 1977 r. Teoretyczne rozważania tego spotkania umieszczone w Ateneum

2 Kapłańskim w 1979 r. nie znalazły jednak swojej praktycznej kontynuacji 1. Ciąg dalszy tej refleksji można znaleźć w dyskusjach nad wydanym w Rzymie w 1990 r. a przetłumaczonym na język polski w 2001 r. dokumentem Rady do Spraw Katechezy pt. Katecheza dorosłych we wspólnocie chrześcijańskiej. Dyskusję wokół postanowień dokumentu podjęto w ramach sekcji wykładowców katechetyki Wyższych Seminariów Duchownych w Polsce, które odbyło się we wrześniu 2001 r. w Częstochowie. Refleksja nad tekstem dokumentu obejmowała głównie przedmiot, model i miejsce katechezy dorosłych w formacji ochrzczonych w Polsce. Jak podkreśla dokument, rezygnacja z katechezy systematycznej na rzecz jej okazyjnych form, kładzenie nacisku na katechezę dzieci, infantylność form przekazu treści wiary, jest powodem, że dorośli nie znajduję we wspólnocie Kościoła potrzebnego wsparcia (por. KDWCH 21) 2. Potrzeba zainteresowania się dorosłym jest jednak ogromna gdyż to właśnie człowiek dojrzały jest w stanie oddać należną cześć Bogu i najbardziej Go uwielbić. Królestwo Boże, jak zaznacza dokument rozwija się przez zaangażowanie swoich dorosłych członków, a każda forma katechezy ubogaca się ich dojrzałością i mądrością, gdzie w życiu społecznym, politycznym i kulturowym dają oni szczególne świadectwo wiary a także prawdy i piękna, które niesie z sobą Ewangelia (por. tamże, n. 24, 22). Dokumenty Synodu Archidiecezji Poznańskiej, zakończonego w 2008 r. podkreślają, że katecheza zawsze była przedmiotem najwyższej troski i jedną z głównych form oddziaływania duszpasterskiego (DSP 218), gdyż jest ona świętym obowiązkiem i niezbywalnym prawem Kościoła (por. CT 14). Idąc za wskazaniami Dyrektorium katechetycznego Kościoła katolickiego w Polsce pkt. 97, synod podkreślił, że katecheza ma charakter permanentny, a katecheza dorosłych powinna stanowić przedłużenie i uzupełnienie katechezy dzieci i młodzieży. Dokument wskazuje iż duszpasterze w Archidiecezji podejmują niektóre formy tej katechezy (dorosłych przyp. własny ) (DSAP 230), nie zostają jednak one w treści uszczegółowione. W dalszej części dokumentu jest mowa o stworzeniu nowej organizacji katechezy dorosłych wobec niewystarczalności obecnie istniejących form (DSAP 257). Szkoła katechistów jako odpowiedź na wezwanie Kościoła Szkoła Katechistów Archidiecezji Poznańskiej została erygowana 15 maja 2010 r. na mocy dekretu Księdza Arcybiskupa Metropolity Poznańskiego Stanisława Gądeckiego. Celem szkoły jest przygotowanie osób świeckich, katechistów, do prowadzenia katechezy dorosłych w parafiach. Szkoła działa we współpracy z Wydziałem Przekazu Wiary, 1 Por. Młyńska E., Co z katechezą dorosłych w Polsce?, Katecheta 46(2002)3, s Tamże

3 Nauczania i Wychowania Katolickiego Kurii Metropolitarnej w Poznaniu. Warto zaznaczyć różnice pojęciową występującą między terminem katechista a katecheta. Mają one wspólny źródłosłów wywodzący się od greckiego słowa katēchēsis, katēchéō co oznacza wołać, nawoływać. W znaczeniu szerszym każdy ochrzczony powołany jest do głoszenia orędzia Chrystusa. W dzisiejszej sytuacji prawnej katecheta w węższym znaczeniu to osoba, która ukończyła wyższe studia magisterski i obroniła tytuł magistra na wydziale teologicznym. Ma ona prawo, po otrzymaniu misji od Biskupa miejsca, do nauki religii w różnego rodzaju placówkach edukacyjnych zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 roku. Katechista to osoba wybrana przez wspólnotę Kościoła i przygotowana do roli głoszenia Ewangelii w swojej wspólnocie. Formacja do głoszenia katechez dla dorosłych w parafiach odbywa się w ramach zajęć w Szkole Katechistów. Uczestnikami szkoły nie muszą więc być osoby z wyższym wykształceniem teologicznym, lecz osoby dojrzałe w wierze polecone przez proboszcza i wiernych oraz wyznaczone do specjalnej posługi. Pełnienie tego zadania wymagałoby tez szczególnej troski ze strony wspólnoty Kościoła szczególnie w formie modlitwy za powołanych i posłanych do tej specyficznej misji. Celem katechezy jest głoszenie Ewangelii z uwzględnieniem kulturowego, politycznego i społecznego kontekstu czasów. Powinna ona służyć wszechstronnemu rozwojowi człowieka (por. DKKKP 1) i prowadzić nie tylko do poznania osoby Chrystusa, ale do głębokiej z Nim zażyłości (DOK 80). Realizacja tego celu wymaga ludzi otwartych, gotowych podjęć się zadania głoszenia prawdy Chrystusa, aż po krańce świata (por. Mt 28, 19). Wizja Kościoła posoborowego została oparta w dużej mierze na zaangażowaniu świeckich w działalność wspólnoty kościelnej. Podkreśla się ich udział w królewskiej, kapłańskiej i prorockiej misji Kościoła (LG). Cała wspólnota kościelna jest zobowiązana do głoszenia (...) że Chrystus jest nieodzowny dla tworzenia świata bardziej sprawiedliwego i braterskiego. Kościół, wierny takim zamierzeniom i zawsze otwarty na przyjęcie całego bogactwa ludzkich doświadczeń i dorobku nauki, proponuje w katechezie dorosłych drogę naśladowania Chrystusa, obecnego w konkretnych sytuacjach życia (KD 13). Nauczanie Kościoła zwraca również uwagę na pierwszoplanową rolę katechezy dorosłych, w których katechizację dorosłych uznaje się za docelową formę katechezy (por. CT 43) gdzie w Kościele Jezusa Chrystusa nikt nie może uważać się za zwolnionego od obowiązku uczestnictwa w katechezie (CT 45). Dorosły ochrzczony występuje więc w podwójnej roli katechisty i katechizowanego gdyż zgodnie z definicją katechezy według Jana Pawła II

4 katecheza to spotkanie w wierze nauczających i nauczanych 3. Nigdy nie przyjmuje to jednego kierunku. Zarówno katechista jak i katechizowany mają sobie coś do przekazania w wymiarze wiary i osobistego świadectwa, jako ochrzczeni przyjmując osobistą odpowiedzialność za siostry i braci w wierze. Te dwa wymiary w formacji chrześcijańskiej muszą się wzajemnie przenikać i uzupełniać. Nieustanna formacja jest więc głównym zadaniem katechisty, który z rąk Biskupa otrzymuje misję pełnienia tej posługi na terenie archidiecezji i swojej parafii. Formacja w Szkole Katechistów ma charakter eklezjalny i wielowymiarowy, przygotowujący katechistę do pełnienia misji i przekazywania Ewangelii w imieniu, i z polecenia Kościoła (por. DOK, 236). Ma ona charakter formacji podstawowej trwającej 1,5 roku oraz permanentnej, trwającej do końca pełnienia misji katechisty. Przygotowanie katechistów obejmuje wymiar osobisty, duchowy, intelektualny i wspólnotowy. Wezwani do pełnienia misji katechisty (...) tym lepiej wypełnią swoje zadania, im pokorniej trwać będą w szkole Kościoła, wielkiego Katechety, a zarazem wielkiego Katechizowanego (CT 45). Katechista to przede wszystkim świadek wiary, formacja duchowa stanowi więc istotny element pogłębiania duchowości, która w różnych etapach rozwoju osobowego wymaga ciągłego dojrzewania, aby nie ulec deformacjom i przez to stać się źródłem antyświadectwa. Odbywa się ona na trzech wymiarach: sakramentalnym, przez sprawowaną Eucharystię w czasie spotkań formacyjnych, wykładowym a także corocznie przeżywanych weekendowych rekolekcji. Wspólnototwórczy wymiar spotkań pozwala na wzajemne ubogacanie się zdobytym doświadczeniem, wzajemnym wsparciem i modlitwą, ma także szczególne znaczenie świadectwa wobec współczesnego świata. Najważniejszy przekaz nie dotyczy bowiem prawd intelektualnych ale świadectwa wspólnie przeżywanej we wspólnocie wiary (por. KD 28). Współczesny świat jednak nieustannie stawia pytania szukając odpowiedzi na poziomie rozumu. Wiara, która zakłada pewną tajemnicę i niedomówienie wystawiana jest wciąż na próbę znalezienia swojego miejsca w zintelektualizowanym świecie. Formacja kandydatów na katechistów zakłada rzetelne przygotowanie intelektualne w wymiarze formacji biblijnej, moralnej, pedagogicznej i katechetycznej. W ramach wykładów przekazywana jest istotna wiedza z zakresu głoszonego orędzia, adresatów oraz sytuacji społeczno-polityczno-ekonomicznej, w której dana katecheza się odbywa, aby w pełni odpowiedzieć na potrzeby współczesnego człowieka, który niejednokrotnie musi stawić czoła wobec wyzwań współczesnego świata nie tracąc swojej tożsamości w wierze, pośród licznych społecznych odpowiedzialności a także nie rzadko przezywanych kryzysów (por. KDWC 3 Por. Jan Paweł II Wierzę w Boga Ojca Stworzyciela, Citta del Vaticano 1987, s. 13.

5 11-12; DOK 173). Istotną rolę przykłada się także do formacji osobistej. Dojrzałość ludzka stanowi bowiem fundament dojrzałości religijnej i jest jednym z kryteriów autentycznej katechezy, która interesuje się adresatami w ich sytuacji dorosłych jako mężczyzn i kobiet, co oznacz zwrócenie uwagi na ich problemy i doświadczenia, na ich bogactwo duchowe i kulturowe, z pełnym poszanowaniem istniejących różnic (DOK 173). Chrzest nakłada na człowieka niejako obowiązek głoszenia Chrystusa, warunkiem jednak jest dojrzałość w wierze (KD 21). Katechezy, która z zasady ma charakter dialogiczny wymaga od katechistów umiejętności komunikacji ze słuchaczami, wsłuchiwania się w ich potrzeby, odpowiedzi na ich oczekiwania, nie skupianiu się wyłącznie na osobistych oczekiwaniach oraz treści przekazywanych nauk (por. DSAP, 236). W Szkole Katechistów ma miejsce konfrontacja teorii z praktyką. W drugi semestrze zajęć kandydaci na katechistów hospitują katechezy dla dorosłych prowadzone w wybranych parafiach. Poszerzają znajomość form głoszenia, umiejętność dostosowania języka do odbiorcy, sposobu przekazu a także otwartego podejścia do słuchaczy. Po zakończeniu pierwszego roku formacji kandydaci odbywają staż w parafiach, z których pochodzą. Według przygotowanych przez specjalnie powołaną do tego radę scenariuszy katechez, prowadzą katechezy przedchrzcielne, a także dla rodziców dzieci przygotowujących się do I komunii św. Konfrontacja ze słuchaczami pobudza do twórczego dawania świadectwa, które według wniosków kandydatów są najważniejszą formą przekazu wiary. Wygłaszane pod opieką proboszcza nauczania, wykształcają w kandydacie umiejętność przeredagowania tekstu i dostosowania go do odbiorcy, aby treść została zrozumiana i przyjęta. Spotkania te rodzą również specyficzną więź między uczestnikami. Katechista ma świadomość ważnej roli jaką spełnia wobec słuchaczy, często dzielącymi się swoimi troskami zarówno w kwestii rodziny, małżeństwa, wychowania dzieci jak i wiary. Przygotowując rodziców do tak ważnych wydarzeń w życiu całej rodziny jakimi są sakramenty, sam uczestniczy w tych wydarzeniach towarzysząc modlitwą i osobistym wsparciem. Podobnie jak katecheci (DSAP 242) tak samo katechiści zobowiązani są do formacji stałej, jest to warunek przedłużenia misji katechisty na kolejny rok. Ciągłemu pogłębianiu formacji duchowo-intelektualnej, mają służyć kwartalne zjazdy w czasie roku akademickiego w ramach, których odbywają się wykłady oraz zajęcia warsztatowe a także coroczne uczestnictwo w co najmniej weekendowych rekolekcjach, przynajmniej raz na dwa lata organizowanych przez Szkołę Katechistów. Dokumenty posoborowe podejmując temat adresatów katechezy stwierdzają, że: (...) katecheza jako akt Kościoła musi wyrażać zawsze pełnię wiary chrześcijańskiej oraz w

6 sposób wyraźny służyć komunii kościelnej, kierować się do wszystkich członków Ludu Bożego, a szczególnie do tych, którzy nie zawsze w ruchach uczestniczą (KD 63). Ten powszechny charakter katechezy podkreślił również synod: W parafii, której zadaniem jest inspirowanie i krzewienie katechezy (por. CT 67), powinna być rozwijana systematyczna katecheza wszystkich wiernych świeckich. Jej specyficzny duszpasterski charakter będzie uzależniony od adresatów (DSAP 250). Dokumenty zwracają szczególne znaczenie parafii w rozwijaniu i trosce o katechezę dorosłych. Za katechezę parafialną odpowiedzialny jest proboszcz miejsca. On to według wskazań synodalnych powinien organizować systematyczne spotkania pedagogiczno katechetyczne z rodzicami dzieci i młodzieży katechizowanej wspierając w ten sposób rodzinę, która stanowi uprzywilejowane miejsce katechezy chrześcijańskiej (por. DSP, 225; DOK, 255). Dokument wskazuje jednocześnie na zaniedbania w tej dziedzinie zarówno od strony organizacji jak i frekwencji rodziców. Najbardziej znaczącym miejscem dla tego głoszenia jest parafia, która jest krzewicielką i inspiratorką katechezy oraz jej pierwszoplanowym miejscem (DOK 257; CT 67; DSAP 234). Rola proboszcza ma szczególne znaczenie jeśli zwrócimy uwagę na włączanie wiernych świeckich w zaangażowanie na rzecz wspólnoty Kościoła i posyłanie kandydatów do Szkoły Katechistów. Proboszcz parafii w pierwszej kolejności musi dostrzec potrzebę takiej formy pomocy, a także zaangażowania wśród swoich parafian i zachęcać do podjęcia takiego sposobu ewangelizacji wśród pozostałych wiernych świeckich. Warunkiem przyjęcia do szkoły jest pozytywna opinia proboszcza, z której kandydat pochodzi. On też sprawuję nieustanna opiekę nad kandydatem na katechistę przez hospitację prowadzonych przez niego katechez w ramach stażu w parafii, a także kieruje prośbę do Księdza Arcybiskupa o wydanie misji katechisty. W kolejnych latach występuje o przedłużanie misji na kolejny rok. Proboszcz jako wychowawca w wierze (DK 6) powinien otaczać troską kandydatów na katechistów, wspierać ich i pomagać zarówno w chwilach zwątpienia, gdzie wydaje się, że słowo nie trafia na podatny grunt, a także doceniać wysiłki, tych dla których ta posługa jest jedną z wielu form dawania świadectwa i uzewnętrzniania wiary. Dane statystyczne Pierwszą formację w Szkole Katechistów rozpoczęło z dniem 7-go października 2010 r. 75 osób, zgłoszonych przez 41 parafii Archidiecezji, w tym z miasta Poznania do szkoły swoich parafian zgłosiło 23 proboszczów a spoza Poznania 19. Średnia wieku wynosiła 45,4 lat. Przedział wiekowy przedstawia tabela 1. Osoba najmłodsza miała 21 lat, najstarsza 73. Wśród kandydatów na katechistów liczniejszą grupę stanowiły kobiety było ich 41, jednak

7 grupa mężczyzn również liczna i stanowiła 34 mężczyzn. Warto podkreślić, że wśród kandydatów wspólną formacje podjęło 10 małżeństw. Przedział wiekowy w latach Liczba osób Tab. 1: Rozkład wiekowy kandydatów na katechistów w roku formacji grudnia 2011 r. podczas uroczystej Eucharystii z rąk Księdza Arcybiskupa misję katechistów otrzymało 70 osób. W czasie formacji 4 osoby wycofały się z powodów zdrowotnych lub niemożności pogodzenia obowiązków domowych i zawodowych z zajęciami przygotowującymi do pełnienia zadań katechisty. Jedna osoba nie otrzymała pozytywnej opinii proboszcza. Kolejny rok formacji rozpoczęła w szkole grupa 38 osób, w tym 26 kobiet i 12 mężczyzn. Wspólną formację podjęło 7 małżeństw. Kandydaci pochodzili z 21 parafii w tym z 13 parafii Poznania i 8 parafii leżących w obrębie diecezji. W tym roku najliczniejszą grupę stanowiły osoby między 31 a 40 rokiem życia. Średnia wieku wynosiła 41 lat a rozkład wiekowy wyglądał następująco: Przedział wiekowy w latach Liczba osób Tab. 2: Rozkład wiekowy kandydatów na katechistów w roku formacji Kolejny rok formacji zaskoczył zwiększeniem liczby kandydatów na katechistów o osób. Do szkoły w na rok formacji 2012/2013 zostały przyjęte 54 osoby. Przedział wiekowy w latach Liczba osób Tab. 3: Rozkład wiekowy kandydatów na katechistów w roku formacji

8 Aby zrealizować misję Katecheza dorosłych w Kościele polskim to ciągłe wyzwanie. Tchną jednak dużą nadzieją takie projekty jak Szkoła Katechistów Archidiecezji Poznańskiej, która nie tylko formuje do posługi, ale przede wszystkim jest doskonałym miejscem kształtowania osób dojrzałych w wierze. Dojrzały chrześcijanin nigdy nie pozostaje tylko odbiorcą prawd, ale staje się twórczym realizatorem tego co uwewnętrznił, i co stało mu się bliskie. Ziarno zostało zasiane, jednak, aby wzrosło muszą sprzyjać temu odpowiednie warunki. Potrzeba Szkoły Katechistów w sytuacji dzisiejszego zsekularyzowanego świata jest oczywista. Istnienie jej jednak jest nieustannie uzależnione od kandydatów, którzy chętnie podejmą się misji głoszenia słowa w swoich parafiach, mogą to jednak uczynić gdy znajdą tam miejsce dla swojej posługi. Na dziś wydaje się najistotniejszą zmiana mentalności kapłanów, którzy pełniąc wyjątkowa rolę w parafii otworzą się też na pomoc ze strony laikatu. Im większa ilość katechistów w parafii tym większa możliwość organizacji życia parafialnego, dostosowania spotkań zarówno pod względem czasowym jak i grupowym. Uformowani w wierze katechiści, kompetentni w przekazywaniu wiedzy, nauczeni twórczych metod dzielenia się wiarą stają się prawdziwym skarbem parafii i całego Kościoła.