Wstęp Wykaz ważniejszych skrótów... 19

Transkrypt

1 Wstęp Wykaz ważniejszych skrótów Część I. OGÓLNE WIADOMOŚCI O PRAWIE Rozdział 1. Elementy prawoznawstwa Istota prawa i jego funkcje Pojęcie prawa Funkcje prawa Istota normy prawnej norma prawa a inne normy Budowa normy prawnej i rodzaje norm prawnych ) Budowa normy prawnej ) Normy generalne i indywidualne ) Normy abstrakcyjne i konkretne ) Normy abstrakcyjno-generalne i indywidualno-konkretne ) Normy imperatywne i dyspozytywne ) Domniemania prawne Rodzaje przepisów prawnych ) Przepisy blankietowe i odsyłające ) Definicje legalne Tworzenie i obowiązywanie prawa Pojęcie obowiązywania prawa Obowiązywanie normy prawnej w czasie Obowiązywanie prawa w przestrzeni Reguły kolizyjne Tworzenie prawa Budowa aktu normatywnego Stosowanie prawa Pojęcie stosowania prawa Luki w prawie Typy stosowania prawa Pojęcie i rodzaje wykładni ) Wykładnia językowa ) Wykładnia systemowa

2 3) Wykładnia funkcjonalna ) Inne rodzaje wykładni System prawa Pojęcie systemu prawa Podziały systemu prawa ) Prawo publiczne i prywatne ) Prawo materialne, procesowe i ustrojowe ) Gałęzie prawa Państwo prawa praworządność formalna i materialna Rozdział 2. Źródła prawa Pojęcie źródła prawa Rodzaje źródeł prawa Uwagi wstępne Konstytucja Ustawy Rozporządzenia z mocą ustawy (tylko w wyjątkowych sytuacjach) Ratyfikowane umowy międzynarodowe Rozporządzenia Akty prawa miejscowego Akty prawa wewnętrznego Prawo Unii Europejskiej w krajowym porządku prawnym Unia Europejska podstawowe wiadomości Pojęcie prawa Unii Europejskiej Źródła prawa Unii Europejskiej ) Prawo pierwotne ) Prawo wtórne (pochodne) Akty o charakterze ustawodawczym, delegowanym i wykonawczym Akty wydawane na podstawie traktatów przez instytucje UE Instytucje Unii Europejskiej Prawo międzynarodowe w krajowym porządku prawnym Pojęcie prawa międzynarodowego i specyfika prawa międzynarodowego Pojęcie i rodzaje źródeł prawa międzynarodowego Część II. PRAWO PUBLICZNE Rozdział 3. Ogólna charakterystyka prawa publicznego Rozdział 4. Prawo konstytucyjne Przedmiot, źródła i specyfikacja prawa konstytucyjnego Zasady konstytucyjne ogólna charakterystyka Zasada demokratycznego państwa prawnego i zasada zwierzchnictwa narodu

3 4. Status prawny jednostki i gwarancje praw i wolności Pojęcia, zakres praw i wolności jednostki Prawa i wolności osobiste Prawa i wolności polityczne Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne Ograniczenie i ochrona wolności i praw Podstawowe obowiązki jednostki Zasada podziału władz i jej realizacja w RP Charakterystyka organów władzy w RP Organy władzy ustawodawczej Sejm i Senat Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Rada Ministrów i administracja rządowa Sądy i trybunały Organy kontroli państwowej i ochrony prawa Finanse publiczne Rozdział 5. Prawo administracyjne Przedmiot i specyficzne cechy prawa administracyjnego Podmioty administracji publicznej Organy administracji publicznej Samorządy Organy administrujące Formy działania administracji publicznej Pojęcie i klasyfikacja form działania administracji Akty normatywne administracji Dwustronne i wielostronne działania administracji Działania faktyczne administracji Postępowanie administracyjne Postępowanie administracyjne ogólne Postępowanie egzekucyjne w administracji Rozdział 6. Prawo karne Przedmiot i specyficzne cechy prawa karnego Przestępstwo i odpowiedzialność karna Pojęcie przestępstwa Kary i środki karne Charakterystyka przestępstw gospodarczych Wykroczenia i ich karalność Rozdział 7. Ogólna charakterystyka gałęzi prawa procesowego Pojęcie i zasady procesowe Postępowanie karne (proces karny) i w sprawach o wykluczenie

4 3. Postępowanie cywilne (proces cywilny) Postępowanie przed sądami administracyjnymi Rozstrzyganie sporów między przedsiębiorcami Część III. PRAWO PRYWATNE Rozdział 8. Ogólna charakterystyka prawa prywatnego Rozdział 9. Część ogólna prawa cywilnego Zasady prawa cywilnego Podmioty prawa cywilnego Uwagi wstępne Osoby fizyczne ) Uwagi ogólne ) Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych ) Dobra osobiste osoby fizycznej i ich ochrona ) Ustanie zdolności prawnej osoby fizycznej Osoby prawne ) Pojęcie osób prawnych ) Sposoby utworzenia i rodzaje osób prawnych ) Organizacja (struktura) osób prawnych i oznaczenie osób prawnych oraz ich dobra osobiste ) Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osób prawnych ) Ustanie osoby prawnej Ułomne (niepełne) osoby prawne Konsument i przedsiębiorca jako podmioty uczestniczące w obrocie gospodarczym Przedsiębiorstwo Firma Przedstawicielstwo i pełnomocnictwo Prokura Prawo podmiotowe Zdarzenia i czynności cywilnoprawne Zdarzenia cywilnoprawne Pojęcie i klasyfikacja czynności prawnych Oświadczenia woli i ich rodzaje Składanie i odwoływanie oświadczeń woli Treść czynności prawnej Warunek i termin jako dodatkowe (podmiotowo istotne) składniki treści czynności prawnej Forma czynności prawnych Sposoby zawarcia umowy

5 9. Wady oświadczenia woli Negatywne skutki (sankcje) wadliwości czynności prawnych Przedawnienie roszczeń Rozdział 10. Prawo rzeczowe Pojęcie praw rzeczowych Przedmioty praw rzeczowych Posiadanie Własność Pojęcie, treść i wykonywanie własności Współwłasność Ochrona własności Użytkowanie wieczyste Ograniczone prawa rzeczowe Ogólna charakterystyka ograniczonych praw rzeczowych Użytkowanie Służebności Prawa rzeczowe zastawnicze (zastaw i hipoteka) Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu Księgi wieczyste Rozdział 11. Zobowiązania Zobowiązania część ogólna Istota i struktura stosunku zobowiązaniowego Dług a odpowiedzialność. Rodzaje odpowiedzialności Powstanie zobowiązań Ogólna charakterystyka umów jako źródeł zobowiązań Wzorce kontraktowe (ogólne warunki, wzory, regulaminy) Zasada swobody umów i jej ograniczenia Wykonanie zobowiązań Odpowiedzialność odszkodowawcza Pojęcie, ogólne przesłanki i rodzaje odpowiedzialności odszkodowawczej Szkoda, jej rodzaje i sposoby naprawienia Związek przyczynowy jako przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej Odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych Uwagi wprowadzające Poszczególne czyny niedozwolone ) Odpowiedzialność za własne czyny ) Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej

6 3) Odpowiedzialność za cudze czyny ) Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy ) Odpowiedzialność za użycie elementarnych sił przyrody Naprawienie majątkowej szkody na osobie Naprawienie niemajątkowej szkody na osobie (krzywdy) Współodpowiedzialność kilku osób za tę samą szkodę Zwięzłe uwagi na temat zbiegu oraz przedawnienia roszczeń Odpowiedzialność za szkodę wynikłą z nieprawidłowego wykonania zobowiązania (odpowiedzialność kontraktowa) Ogólna charakterystyka i przesłanki odpowiedzialności kontraktowej Okoliczności obciążające dłużnika ) Uwagi ogólne ) Reguła wynikająca z art. 472 k.c. (model podstawowy) ) Umowne kształtowanie kręgu okoliczności obciążających dłużnika Ustalenie rozmiarów szkody i wysokości odszkodowania Kara umowna Umowne prawo odstąpienia. Dodatkowe zastrzeżenia umowne Umowa przedwstępna. Zadatek ) Umowa przedwstępna treść ) Umowa przedwstępna skutki ) Zadatek Rozdział 12. Charakterystyka wybranych umów zobowiązaniowych Umowa sprzedaży Definicja i ogólna charakterystyka Przeniesienie własności towaru Zapłata ceny i odebranie towaru Wydanie towaru Odpowiedzialność za wady towaru przy sprzedaży ) Odpowiedzialność sprzedającego za wady towaru rodzaje ) Przesłanki odpowiedzialności z tytułu rękojmi ) Termin odpowiedzialność z tytułu rękojmi ) Uprawnienia z tytułu rękojmi ) Warunki wykonywania uprawnień z tytułu rękojmi ) Odszkodowanie przy rękojmi Gwarancja jakości Sprzedaż konsumencka Pojęcie umowy sprzedaży konsumenckiej (strony, treść, przedmiot) Niezgodność towaru z umową jako podstawowa przesłanka powstania odpowiedzialności sprzedawcy ) Przesłanki odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu gwarancji ustawowej 379 2) Interpretacja pojęcia niezgodność towaru z umową

7 3. Uprawnienia konsumenta (obowiązki sprzedawcy) w razie stwierdzenia niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową Pojęcie umowy adhezyjnej i wzorce umowne Niedozwolone postanowienia umowne (klauzule abuzywne) Umowa zlecenia (art k.c.) Umowa o dzieło (art k.c.) Umowy o korzystanie z cudzych rzeczy Umowa najmu ) Ujęcie ogólne ) Najem lokali (art k.c.) Umowa dzierżawy. Krótka charakterystyka Umowa użyczenia Umowa pożyczki Umowa leasingu Charakterystyka ogólna i rodzaje leasingu Umowa leasingu w polskim prawie cywilnym Treść stosunku prawnego Umowa franczyzy Charakterystyka ogólna i rodzaje franczyzy Uzasadnienie gospodarcze korzystania z systemów franczyzowych Kluczowe elementy treści umowy franczyzy Know-how Część IV. PRAWO GOSPODARCZE Rozdział 13. Ogólna charakterystyka prawa gospodarczego Rozdział 14. Prywatne prawo gospodarcze Pojęcie i rodzaje spółek Spółka cywilna Uwagi wprowadzające Powstanie spółki Majątek i zobowiązania spółki. Udział w zyskach i stratach Prowadzenie i reprezentacja spółki Wystąpienie wspólnika i rozwiązanie spółki Osobowe spółki handlowe Spółka jawna Uwagi wprowadzające Powstanie spółki Odpowiedzialność za zobowiązania Majątek spółki, wkład do spółki i udział kapitałowy Reprezentowanie i prowadzenie spółki Wystąpienie wspólnika i rozwiązanie spółki

8 5. Spółka partnerska Uwagi wprowadzające Powstanie spółki Odpowiedzialność za zobowiązania Reprezentowanie spółki Wystąpienie wspólnika i rozwiązanie spółki Spółka komandytowa Definicja i powstanie spółki Odpowiedzialność za zobowiązania Majątek, wkłady, udział kapitałowy, udział w zysku Reprezentacja i stosunki wewnętrzne Wystąpienie wspólnika i rozwiązanie spółki Spółka komandytowo-akcyjna Zawiązanie spółki komandytowo-akcyjnej Odpowiedzialność za zobowiązania spółki Statut spółki, założyciele i firma spółki Zawiązanie i zgłoszenie spółki do rejestru Majątek spółki, wkłady wspólników, kapitał zakładowy, udział w zyskach Reprezentacja i prowadzenie spółki Sprawowanie kontroli Walne zgromadzenie Wystąpienie wspólnika, rozwiązanie i likwidacja spółki Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Pojęcie Powstanie spółki ) Umowa spółki, jej forma i podstawowa treść ) Etapy powstania spółki Majątek spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i wkłady do spółki Organy spółki i reprezentacja spółki ) Zagadnienia ogólne ) Zarząd spółki ) Reprezentacja spółki ) Rada nadzorcza spółki i komisja rewizyjna ) Zgromadzenie wspólników ) Zaskarżanie uchwał zgromadzenia wspólników Prawa i obowiązki wspólnika spółki z o.o ) Ustalenia wstępne ) Uprawnienia korporacyjne ) Uprawnienia czysto majątkowe ) Obowiązki wspólnika Rozwiązanie i likwidacja spółki z o.o

9 9. Spółka akcyjna Źródła prawa Charakter prawny spółki akcyjnej Powstanie spółki akcyjnej ) Uwagi ogólne ) Zawiązanie spółki ) Wniesienie przez akcjonariuszy wkładów ) Powołanie zarządu i rady nadzorczej spółki ) Wpis spółki do Rejestru Kapitał zakładowy spółki akcyjnej ) Zagadnienia ogólne ) Pokrycie kapitału zakładowego. Wkłady do spółki ) Odpowiedzialność akcjonariusza z tytułu wkładu ) Sposoby podwyższenia kapitału ) Kapitał docelowy i warunkowe podwyższenie kapitału zakładowego ) Tryb podwyższenia kapitału zakładowego ) Obniżenie kapitału zakładowego Akcje ) Pojęcie i forma akcji ) Rodzaje akcji ) Akcje imienne i na okaziciela ) Akcje uprzywilejowane i akcje zwykłe Prawa i obowiązki akcjonariuszy ) Zagadnienia ogólne ) Prawa i obowiązki o charakterze korporacyjnym ) Prawa i obowiązki o charakterze majątkowym Organy spółki ) Zagadnienia ogólne ) Zarząd spółki ) Reprezentacja spółki ) Rada nadzorcza spółki ) Walne zgromadzenie ) Zaskarżanie uchwał walnego zgromadzenia Rozwiązanie i likwidacja spółki Europejska spółka akcyjna Łączenie się spółek Cele łączenia się spółek Istota i tryby łączenia spółek Dopłaty Skutki połączenia Zabezpieczenie wierzycieli Łączenie się spółek kapitałowych

10 1) Etapy łączenia się spółek ) Transgraniczne łączenie się spółek kapitałowych i spółki komandytowo-akcyjnej ) Łączenie się z udziałem spółek osobowych Podział spółek Istota podziału Rodzaje podziałów Skutki podziału Odpowiedzialność za zobowiązania Odpowiedzialność za szkody Przekształcenia spółek Pojęcie instytucji przekształcania spółek. Ratio legis regulacji art k.s.h Postępowanie przekształceniowe Zasada tożsamości podmiotowej (ciągłości, kontynuacji) Ochrona wierzycieli i wspólników spółki przekształcanej Krajowy Rejestr Sądowy Ogólna charakterystyka Krajowego Rejestru Sądowego Rodzaje wpisów w KRS Domniemania związane z wpisem do KRS Udzielanie informacji o podmiotach wpisanych w KRS Wnioski o wpis w KRS i kognicja sądu rejestrowego Rozdział 15. Prawo własności intelektualnej i przemysłowej Dobra niematerialne jako przedmiot ochrony prawnej Źródła prawa dotyczące ochrony dóbr niematerialnych Własność intelektualna Prawa autorskie i prawa pokrewne Utwór Zakres uprawnień do utworu Własność przemysłowa Przedmiot ochrony Uzyskanie ochrony i jej zakres Prawa z zakresu własności przemysłowej Patent na wynalazek Wzór użytkowy Wzór przemysłowy Znak towarowy Oznaczenie geograficzne Topografia układów scalonych Rozdział 16. Publiczne prawo gospodarcze Pojęcie, zasady i źródła prawa gospodarczego publicznego Pojęcie prawa gospodarczego publicznego

11 2. Zasady prawa gospodarczego publicznego Źródła publicznego prawa gospodarczego Podmioty prawa gospodarczego publicznego Organy władzy publicznej i samorząd gospodarczy ) Organy ustawodawcze ) Administracja gospodarcza ) Samorząd gospodarczy i zawodowy Przedsiębiorcy, inne podmioty, przedsiębiorstwo ) Pojęcie przedsiębiorcy ) Przedsiębiorca osoba fizyczna małoletni ) Przedsiębiorca osoba fizyczna wspólnik spółki cywilnej ) Przedsiębiorca ułomna osoba prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną ) Przedsiębiorca osoba prawna Przedsiębiorcy zagraniczni ) Osoba zagraniczna a przedsiębiorca zagraniczny ) Oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych Mikroprzedsiębiorcy, mali i średni przedsiębiorcy Pojęcie przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwo w znaczeniu funkcjonalnym Przedsiębiorstwo w znaczeniu podmiotowym Przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym Działalność gospodarcza i podstawowe obowiązki przedsiębiorców Uwagi wstępne Wyznaczniki pojęcia działalności gospodarczej ) Działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż przedmiot działalności gospodarczej ) Działalność zawodowa ) Zarobkowy charakter działalności (celem jest zysk) ) Zorganizowany charakter działalności gospodarczej ) Ciągłość działalności gospodarczej Działalność gospodarcza wolna rejestrowana lub ewidencjonowana (osoby fizyczne) Działalność gospodarcza regulowana Działalność wymagająca uzyskania koncesji, zezwolenia, licencji lub zgody Koncesja Zezwolenie Licencja Zgoda Procedury uzyskania decyzji uprawniających

12 8. Podstawowe obowiązki przedsiębiorcy Obowiązek uzyskania wpisu w rejestrach i ewidencjach Obowiązek uzyskania wpisu w rejestrach i ewidencjach specjalnych (REGON, NIP) Obowiązki dotyczące oznaczenia Obowiązki dotyczące sposobu dokonywania transakcji pieniężnych Obowiązek posiadania odpowiednich uprawnień zawodowych Zarząd mieniem publicznym Pojęcie mienia publicznego Kategorie mienia publicznego mienie wykorzystywane w działalności gospodarczej Podmioty zarządu mieniem publicznym ) Skarb Państwa ) Gmina, powiat, województwo jako podmioty mienia publicznego Działalność gospodarcza samorządu terytorialnego Prywatyzacja podmiotów państwowych i komunalnych Zamówienia publiczne jako przykład zarządu mieniem publicznym Funkcje państwa w gospodarce Planowanie gospodarcze Policja gospodarcza Reglamentacja działalności gospodarczej Regulacja Kontrola i nadzór Pomoc publiczna dla przedsiębiorców Istota pomocy publicznej w gospodarce rynkowej Przykładowe rodzaje pomocy Literatura Wykaz ważniejszych aktów prawnych Słowniczek terminów i zwrotów łacińskich Spis rysunków i tabel

13 Wstęp Podręcznik nasz stanowi kontynuację tradycji, jaka wytworzyła się w Katedrze Prawa Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, przygotowywania przez jej pracowników podręczników do nauki prawa dla ekonomistów wydanych przez Wydawnictwo naszej uczelni. Prace Tadeusza Łukosza i Barbary Ćwierz-Matysiak cieszyły się bardzo dobrą opinią wśród studentów i były wielokrotnie wznawiane. Obecny podręcznik jest wynikiem pracy zespołowej, co zapewne utrudniało uzyskanie spójności językowej i merytorycznej, ale pozwoliło na ujawnienie indywidualności autorów, którymi są obecni oraz byli pracownicy Katedry Prawa Gospodarczego Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Prawo jest wszechobecne w życiu każdego człowieka, państwa, organizacji międzynarodowej, również w skali globalnej. Mamy do czynienia z prawem, często nie uświadamiając sobie, że zawierane codzienne umowy, wyrabianie dowodu, prawa jazdy, wybory do władz samorządowych i państwowych itd. są regulowane przez przepisy prawne. Gospodarka i prawo są ze sobą powiązane. W gospodarce rynkowej prawo określa ramy aktywności gospodarczej, zakres wolności gospodarczej, a dla przedsiębiorców stanowi narzędzie podejmowania decyzji, np. poprzez zawieranie umów. Ekonomista czy inna osoba związana z gospodarką powinna zdawać sobie sprawę z konsekwencji prawnych podejmowanej, prowadzonej oraz zakończonej działalności gospodarczej. Zorientowany prawniczo ekonomista powinien mieć wiedzę o systemie obowiązującego prawa, tak aby mógł sam odnaleźć obowiązujące go przepisy, zrozumieć je, wiedzieć, kiedy i jak skorzystać z porady profesjonalisty i jego opinii wyrażonej w języku prawniczym. Mamy nadzieję przybliżyć studentom wiedzę o prawie w ogóle, a w gospodarce w szczególności. Nie oznacza to jednak, że nawet uważne zapoznanie się z tym podręcznikiem nauczy Was prawa. Wiedza o prawie jest bowiem obszerna, a ilość obowiązujących przepisów przeogromna. Podręcznik nasz zawiera nie tylko wiadomości o prawie w sensie zbioru przepisów, ale przede wszystkim o sposobie ich zrozumienia, interpretacji i posługiwania się nimi w praktyce. Rozpoczynamy zatem wyjaśnieniem teoretycznych pojęć, takich jak przepis prawny, norma prawna, wykładnia prawa, przybliżeniem podstawowych instytucji i klasyfikacji prawa oraz sposobów tworzenia przepisów prawnych (źródła prawa), ich hierarchii, mocy prawnej, zakresu obowiązywania itp. Wiedza ta jest zawarta w pierwszym rozdziale podręcznika. W kolejnych rozdziałach omawiane są poszczególne gałęzie prawa (duże działy prawa). Zawierają one wiedzę o najważniejszych źródłach prawa danej gałęzi, zasadach prawa, podmiotach prawa oraz podstawo- 17

14 Wstęp wych instytucjach prawnych. Układ i treść podręcznika w części dotyczącej gałęzi prawa zostały podporządkowane podziałowi prawa na dwie sfery: prawo publiczne i prywatne. Uznaliśmy, że podział ten, mimo że jest nieostry, to niezwykle przydatny dydaktycznie. Dyferencjacja prawa na publiczne i prywatne jest istotna poznawczo, gdyż w obu sferach odmienne są cele regulacji prawnych, inni adresaci stosunków prawnych, podmioty prawa, rodzaje norm prawnych, odmienne sankcje prawne i różny sposób ochrony prawnej. Ta struktura podręcznika umożliwia studentom usystematyzowanie wiedzy teoretycznej i legislacji. Mamy nadzieję, że poznanie wiedzy zawartej w podręczniku będzie pomocne w osiągnięciu sukcesu w życiu zawodowym ekonomisty, czego serdecznie życzymy Czytelnikom. Chcielibyśmy też, by po lekturze naszego podręcznika i odbytych zajęciach studenci stosujący prawo w swym zawodowym życiu codziennym kierowali się mądrością wynikającą z paremii summum ius summa iniuria 1*. Redaktorzy naukowi * Zob. słownik terminów i zwrotów łacińskich. 18