Stomatologia estetyczna Tom 8, nr 2, kwiecień-czerwiec 2012, s

Transkrypt

1 Stomatologia estetyczna Tom 8, nr 2, kwiecień-czerwiec 2012, s Abrazyjne wykańczanie i polerowanie w stomatologii odtwórczej: współczesny stan wiedzy Steven R. Jefferies, MS, DDS Department of Restorative Dentistry, Temple University School of Dentistry, 3223 North Broad Street, Philadelphia, PA 19140, USA Przedrukowano z Dental Clinics of North America 51 (2007), Steven R. Jefferies Abrasive Finishing and Polishing in Restorative Dentistry: A State-of-the-Art Review, s , Copyright 2012 za zgodą Elsevier. Reprinted from Dental Clinics of North America 51 (2007), Steven R. Jefferies Abrasive Finishing and Polishing in Restorative Dentistry: A State-of-the-Art Review, p , Copyright 2012 with permission from Elsevier. Skuteczne wykańczanie i polerowanie wypełnień stomatologicznych zapewnia nie tylko optymalny wygląd estetyczny, ale także zdrowie tkanek miękkich i trwałość pobrzeża wypełnienia. W opublikowanym wcześniej artykule przeglądowym autor zwrócił uwagę na problemy wynikające z niedostatecznie wykończonych i wypolerowanych wypełnień, m.in. nadmierne gromadzenie płytki, podrażnienie dziąseł, zwiększone odkładanie osadów na powierzchni oraz niezadowalający lub suboptymalny wygląd estetyczny odbudowanych zębów [1]. Niniejsza praca poglądowa na temat zastosowania technik abrazyjnych w stomatologii przedstawia podstawy wiedzy na temat abrazji oraz niektóre badania dotyczące aspektów klinicznych. W artykule tym omówiono także niektóre najnowsze innowacje w dziedzinie narzędzi do wykańczania i polerowania w stomatologii odtwórczej. Przedstawiono także szereg niedawno opublikowanych i opartych na faktach informacji dotyczących znaczenia właściwej wiedzy na temat technik i materiałów do wykańczania i polerowania. Nadrzędnym celem jest wzrost świadomości i poszerzenie wiedzy czytelnika na temat zasad i narzędzi, które pozwalają na optymalne wykończenie powierzchni i zapewniają integralność wypełnień stomatologicznych. Adres do korespondencji: Steven R. Jefferies Adres steven.jefferies@temple.edu Polerowanie w trybie 3 ciał ze ścierniwem w stanie wolnym 1) Pasty polerskie z tlenkiem glinu 2) Pasty polerskie z diamentem Trybologia wykańczania i polerowania w stomatologii Polerowanie w trybie 2 ciał 1) Wiertła do frezowania i ścierania 2) Gumki impregnowane ścierniwem 3) Narzędzia do wykańczania i polerowania z nasypem Ryc. 1. Procedury wykańczania i polerowania w stomatologii odtwórczej przebiegają zgodnie z trybologicznymi zasadami ścierania abrazyjnego w konfiguracji dwóch lub trzech ciał. Fig. 1. Finishing and polishing procedures in restorative dentistry follow tribiologic principles of abrasive wear in two-body and three-body configurations. Podstawowe zasady trybologii w odniesieniu do technik abrazyjnych w stomatologii Podstawy mechanicznego wykańczania i polerowania przy użyciu cząstek abrazyjnych należą do dziedziny trybologii zajmującej się nauką o materiałach, fizyką, chemią i inżynierią kontaktów powierzchniowych [2]. Opis systemu trybologicznego obejmuje zestaw parametrów eksperymentalnych (np. obciążenie, prędkość i czas trwania ruchu) oraz strukturę systemu (np. dwa ciała w kontakcie, środek sprzęgający i środowisko). 146

2 Narzędzia, materiały i procedury wykańczania oraz polerowania mają na celu wywołanie zamierzonego, wybiórczego i kontrolowanego ścierania powierzchni odtwórczych materiałów stomatologicznych. Ścieranie definiuje się jako zjawisko kumulacyjnego niszczenia powierzchni, w ramach którego dochodzi do usuwania materiału w postaci drobnych cząstek, głównie na skutek procesów mechanicznych. Mechanizm ścierania polega na transferze energii wraz z usuwaniem lub przemieszczaniem materiału. Cztery główne mechanizmy ścierania to adhezja, abrazja, zmęczenie powierzchniowe i reakcje trybochemiczne. W przypadku polerowania z użyciem cząstek abrazyjnych podstawowym mechanizmem jest ścieranie abrazyjne, ale możliwe są także inne mechanizmy. Należą do nich zmęczenie powierzchniowe oraz powstawanie rowków lub zarysowań, którym w niektórych przypadkach towarzyszą pęknięcia Hertza. W niniejszym artykule zastosowano klasyfikację trybów abrazyjnego ścierania opartą na najszerzej przyjętych terminach. Są to abrazja dwóch ciał i abrazja trzech ciał. Terminy te ilustrują sytuacje eksperymentalne, z jakimi spotykamy się podczas wykańczania i polerowania, co przedstawiono na rycinie 1. W trybie dwóch ciał cząstki abrazyjne są mocno przytwierdzone do substratu (Ryc. 1). W trybie abrazji trzech ciał wolne (lub luźno osadzone) cząstki tworzą zawiesinę pomiędzy powierzchnią polerowanego materiału i płaskim substratem polerskim (Ryc. 1). Wolne cząstki w trybie trzech ciał może stanowić celowo zastosowany środek ścierny lub drobinki odczepione od trącej powierzchni. Większość rozwiązań do wykańczania i polerowania w stomatologii działa w trybie dwóch ciał. Jednak dentyści, higienistki i technicy dentystyczni wykorzystują tryb abrazji trzech ciał, stosując dodatkowy środek ścierny, na przykład pasty profilaktyczne/polerskie. Ścieranie abrazyjne trzech ciał ma miejsce wtedy, kiedy swobodne cząstki poruszają się pomiędzy powierzchnią materiału i narzędzia polerskiego. Dzieje się tak w przypadku zamierzonego zastosowania środka ściernego, który ma przemieszczać się po powierzchni substratu polerskiego, jak również podczas ostatniego etapu polerowania, kiedy stosuje się bardzo drobne ścierniwo na miękkich, nawilżonych krążkach. Tryb trzech ciał może także mieć miejsce wtedy, kiedy dochodzi do odrywania drobnych fragmentów materiału od polerowanej substancji i ich uwięźnięcia lub krążenia w strefie pomiędzy dwoma pierwszymi ciałami. Objawami ścierania abrazyjnego są zmiana stopnia chropowatości powierzchni na skutek usuwania materiału oraz zmiana właściwości fizycznych i chemicznych powierzchni i leżących głębiej warstw w miejscu wypukłości. Deformacje te, które można opisać, stosując terminologię mechaniczną i geometryczną, przebiegają z miejscowym wydzielaniem ciepła oraz powstawaniem miejscowych ubytków i wad powierzchniowych polerowanego materiału. Skąd zainteresowanie wykańczaniem i polerowaniem w stomatologii? Lekarzy dentystów zawsze zachęcano, aby poświęcali czas i wysiłek na właściwe wykańczanie i polerowanie wypełnień. Argumenty za starannym wykańczaniem i polerowaniem miały charakter kliniczny i naukowy [3]: 1. Usunięcie nadmiaru materiału i wykończenie pobrzeża wypełnienia. 2. Zmniejszenie ryzyka pękania, które jest większe w przypadku chropowatej powierzchni. 3. Zmniejszenie niedoskonałości powierzchni prowadzące do zmniejszenia jej pola, a w efekcie zmniejszenia ryzyka zniszczenia i korozji. 4. Stworzenie gładkiej powierzchni, na której w mniejszym stopniu odkłada się płytka. 5. Poprawa czynności jamy ustnej i żucia dzięki temu, że pokarm łatwiej przesuwa się po wypolerowanych powierzchniach zębów. 6. Uzyskanie gładkich powierzchni, które ułatwiają zabiegi higieniczne, z dostępem do wszystkich powierzchni, okolicy pobrzeża i przestrzeni międzyzębowych podczas zwykłego szczotkowania i nitkowania. 7. Uzyskanie gładkich kontaktów zwarciowych, co zmniejsza ścieranie zębów przeciwstawnych i sąsiadujących. 8. Stworzenie bardziej estetycznych, odbijających światło wypełnień. W dalszej części artykułu opisano dokładniej wyniki niektórych badań dotyczących tych kwestii klinicznych. Co kryje się za określeniami wykańczanie i polerowanie? Wykańczanie i polerowanie oznacza nadawanie ogólnego konturu wypełnienia w celu uzyskania pożądanej anatomii oraz redukcję i wygładzanie nierówności i zarysowań stworzonych przez narzędzia do wykańczania. Terminy, definicje i procedury wchodzące w skład wykańczania i polerowania prowadzą do pewnych niejasności związanych z tymi pojęciami. Wykańczanie odnosi się do całego procesu, a zarazem do jednej aktywności w ramach tego procesu. Ogólnie pojęcia wykańczania i polerowania dotyczą wielu dziedzin, gałęzi przemysłu i zastosowań. W kontekście stomatologicznym (a niniejszy artykuł dotyczy wykańczania 147

3 Abrazyjne wykańczanie i polerowanie Steven R. Jefferies i polerowania wypełnień stomatologicznych) przydatne mogą być następujące pojęcia: Wykańczanie: proces obejmujący usuwanie nierówności pobrzeża, nadawanie zarysu anatomicznego oraz wygładzanie nierówności wypełnienia. Wykańczanie obejmuje m.in. wykańczanie pobrzeża, opisane poniżej. Wykańczanie pobrzeża: jeden z etapów wykańczania, który obejmuje usuwanie nadmiaru materiału w linii połączenia wypełnienia z tkankami zęba oraz stosowanie różnych technik wykańczania w celu uzyskania gładkiego, jednorodnego pobrzeża i dobrej adaptacji brzeżnej. W efekcie pobrzeże powinno mieć kształt i cechy zgodne z prawidłową budową anatomiczną. Optymalna sytuacja ma miejsce, kiedy podczas tej procedury nie dochodzi do uszkodzenia ani nadmiernego usuwania sąsiadujących naturalnych tkanek zęba. Linia pobrzeża ma często kluczowe znaczenie dla trwałości uzupełnień wykonywanych techniką bezpośrednią i pośrednią, ponieważ siły powstające podczas polimeryzacji, żucia oraz rozszerzania i kurczenia termicznego przenoszone są na tę okolicę. Polerowanie: proces przeprowadzany po wykończeniu rekonstrukcji i wykończeniu pobrzeża w celu usunięcia drobnych zarysowań powierzchni wypełnienia i nadania jej gładkiego, odbijającego światło połysku. Proces polerowania ma ponadto doprowadzić do uzyskania homogennej powierzchni o minimalnych zarysowaniach i załamaniach w skali mikroskopowej. Wykańczanie i polerowanie w stomatologii odtwórczej obejmuje etapy 1) nadawania konturu wypełnieniu w celu uzyskania pożądanej anatomii, 2) znoszenia i wygładzania nierówności oraz zarysowań powierzchni spowodowanych przez narzędzia do wykańczania w procesie formowania i wstępnego polerowania oraz 3) uzyskiwania bardzo gładkiej, odbijającej światło, przypominającej szkliwo powierzchni poprzez ostateczne polerowanie. Procedura wykańczania w stomatologii obejmuje zwykle trzy lub cztery oddzielne etapy i liczne narzędzia, co przedstawia rycina 2. Procedura wykańczania i polerowania opiera się na pewnych podstawowych zasadach, które pozwolą lepiej zrozumień ich wykorzystanie w stomatologii. Wydajność narzędzi do wykańczania lub polerowania oraz uzyskana w efekcie szorstkość powierzchni zależy od wielu czynników [6, 9]: 1. Struktury i właściwości mechanicznych wykańczanego i polerowanego substratu (np. materiału kompozytowego, materiałów kompozytowych modyfikowanych polikwasem, tzw. kompomerów, glasjonomerów, amalgamatu, materiałów ceramicznych). 2. Różnic twardości pomiędzy narzędziami ściernymi i substratem. Ostateczne polerowanie Dalsze wykańczanie i wstępne polerowanie Wstępna redukcja, ogólne wykańczanie i wykańczanie pobrzeża Ryc. 2. Wykańczanie i polerowanie materiałów stomatologicznych obejmuje kolejne etapy, od zgrubnego dostosowania i konturowania po ostateczne polerowanie. Piramida odzwierciedla empiryczne obserwacje dotyczące czasu i wysiłku, jaki pochłaniają poszczególne etapy tego procesu. Jednak rosnące znaczenie przypisywane estetyce i wypolerowaniu powierzchni może spowodować wydłużenie czasu poświęcanego procedurom ostatecznego polerowania. Fig. 2. Finishing and polishing of dental restorative materials encompasses a progression ofsteps from gross reduction and contouring to final polishing. The triangle representation reflects empirical observations regarding the relative amount of time and effort spent on each segment of the process. However, emphasis on aesthetics and surface polish, which has been increasing, may result in greater time and attention to final polishing procedures. 3. Twardości, wielkości i kształtu cząstek ścierniwa użytych w narzędziu. 4. Właściwości fizycznych materiału, który jest nośnikiem dla ścierniwa (jego sztywności, elasty-czności, giętkości, grubości, miękkości, porowatości). 5. Prędkości i siły nacisku ścierniwa na substrat. 6. Nawilżania w czasie stosowania ścierniwa (np. woda, polimery rozpuszczalne w wodzie, glicerol, smar silikonowy, wazelina). Rodzaje i skład substancji ściernych Tlenek glinu Związek ten składa się z glinu i tlenu, jego wzór chemiczny to Al 2 O 3. W górnictwie, przemyśle ceramicznym i materiałoznawstwie używa się często nazwy korund. Ze względu na stopień twardości stosuje się go jako ścierniwo oraz element narzędzi tnących. Tlenek glinu jest zwykle produkowany w postaci cząstek przyklejonych do papieru lub dysków czy pasków polimerowych, albo jako impregnat gumowych krążków i stożków. Jest on także wykorzystywany do produkcji kamieni Arkan- 148

4 sas, które są stożkami ze spiekanego tlenku glinu o różnych kształtach. Ze względu na twardość tlenku glinu (9 w skali Mohsa) nadaje się on do polerowania porcelany, ceramiki i materiałów kompozytowych. Drobne cząstki tlenku glinu można dodać do pasty polerskiej w celu uzyskania gładkiej, wypolerowanej powierzchni różnego rodzaju wypełnień i uzupełnień, w tym wykonanych z akrylu i kompozytów. Węgliki Węgliki stosowane jako ścierniwo obejmują węglik krzemu, węglik boru i węglik wolframu. Skrawające części drobnych frezów do wykańczania są wytwarzane z kawałków węglika wolframu. Węglik krzemu i boru w narzędziach do wykańczania mają zwykle postać cząstek wtłoczonych w wiertła na mikrosilnik w kształcie dysków, kieliszków, stożków i kulek. Węglik krzemu może być także nanoszony na krążki z papieru lub polimeru, które są szczególnie skuteczne w przypadku materiałów odtwórczych na bazie żywic z mikrowypełniaczem. Krzemian cyrkonu Krzemian cyrkonu to naturalny minerał, często stosowany jako środek polerski w paskach, krążkach i pastach profilaktycznych. Na rycinie 3 przedstawiono szeroki wybór narzędzi do wykańczania i polerowania oraz preparatów zawierających jako ścierniwo tlenek glinu lub diament. Są to dwa środki ścierne najczęściej stosowane w stomatologii. Mogą występować na powierzchni wierteł szybko- lub wolnoobrotowych, jako elastomerowe ścierne narzędzia do wykańczania, lub polerowania, albo w formie wolnej, jako ścierne pasty polerskie. W tabeli I przedstawiono twardość względną niektórych środków ściernych oraz przykłady ich zastosowania w narzędziach do wykańczania i polerowania, co zostanie szerzej opisane w kolejnej części artykułu. Ścierniwo diamentowe Diament, który składa się z atomów węgla, jest najtwardszą znaną substancją. Ze względu na swoją twardość diament jest bardzo skutecznym ścierniwem, odpornym na ścieranie i utrzymującym swoją ostrość. Pył lub cząstki diamentu o różnych rozmiarach i ziarnie można nanosić na sztywną matrycę, stosować do impregnacji matrycy elastomerowej albo wykorzystywać jako pastę lub zawiesinę polerską. Dwutlenek krzemu Dwutlenek krzemu stosuje się głównie jako ścierniwo dodawane do gumek lub elastomerowych narzędzi do wykańczania i polerowania. W stomatologii używa się go przede wszystkim w formie gumowych lub elastomerowych kieliszków i stożków. Ścierniwo to stosuje się w narzędziach do wstępnego wykańczania i narzędziach do polerowania w systemie Astropol (Ivoclar North America, Amherst, Nowy Jork) [4]. Tlenek cyrkonu Podobnie jak dwutlenek krzemu, także tlenek cyrkonu w narzędziach stomatologicznych stosowany jest przede wszystkim w postaci elastycznych lub gumowych narzędzi obrotowych do wykańczania i polerowania. Przykład zastosowania tego ścierniwa stanowią Silicone Points typu C (Shofu Dental, Kyoto, Japonia), które wg Watanabe i wsp. [5] zawierają tlenek cyrkonu, o średnicy 25 μm. Ryc. 3. Narzędzia i preparaty do wykańczania i polerowania zawierające jako ścierniwo tlenek glinu i diament. W prawym górnym rogu przedstawiono tak zwane kamienie Arkansas, twarde kamienie ze spiekanego tlenku glinu. Poniżej po prawej stronie widoczne są dwa wiertła pokryte nasypem diamentowym. Po stronie lewej przedstawiono ścierne pasty polerskie. Biała pasta na górze po lewej stronie zawiera tlenek glinu. Szara pasta na dole po lewej stronie jest pastą diamentową. W części środkowej przedstawiono elastomerowe narzędzia impregnowane cząstkami tlenku glinu lub diamentu. Fig. 3. Finishing and polishing devices and compositions containing aluminum oxide and diamond abrasives. On the upper right-hand side are two rigid bonded abrasive burs, called white stones, which use sintered aluminum oxide. The two devices on the lower right are diamond-coated abrasive burs. On the left are loose abrasive polishing pastes. The white paste on the upper left is aluminum oxide. The gray paste to the lower left is diamond paste. In the center are elastomeric bonded abrasives containing aluminum oxide or diamond particles. 149

5 Abrazyjne wykańczanie i polerowanie Steven R. Jefferies Przegląd stomatologicznych narzędzi ściernych do wykańczania i polerowania Lekarze mają do dyspozycji liczne metody i narzędzia przeznaczone do wykańczania i polerowania wypełnień. Należą do nich frezy z węglików spiekanych, wiertła diamentowe, kamienie, krążki i paski z nasypem ściernym, pasty polerskie, miękkie i twarde gumki, stożki i krążki impregnowane różnego rodzaju ścierniwem. Diamentowe wiertła do wykańczania Narzędzia diamentowe wprowadzono do użytku w stomatologii w Stanach Zjednoczonych w 1942 roku, jeszcze przed pojawieniem się frezów z węglików [6]. Wiertła diamentowe do wykańczania wypełnień stosuje się do konturowania, dostosowywania i wygładzania materiałów odtwórczych, takich jak kompozyty i porcelana. W przeciwieństwie do frezów z węglików (patrz poniżej), wiertła diamentowe nie skrawają krawędziami tnącymi, ale poprzez abrazję. Powierzchnia tych wierteł jest pokryta przemysłowymi diamentami. Narzędzia diamentowe składają się z trzech części: metalowego trzonka, proszku lub ziarna diamentowego oraz metalowej główki, która łączy nasyp diamentowy z trzonkiem [6]. Są one produkowane w różnych kształtach i rozmiarach, różnią się też wielkością ziarna, która wynosi od 7 do 50 μm, w zależności od producenta. W większości przypadków stosuje się je kolejno, rozpoczynając od grubszego nasypu i przechodząc do drobniejszego. Wiertła diamentowe należy zawsze stosować z chłodzeniem wodnym w celu rozpraszania ciepła. Należy także używać raczej wolniejszych obrotów turbiny. Kliniczna wydajność narzędzi diamentowych zależy od takich czynników jak wielkość, gęstość, jednorodność, ekspozycja oraz zamocowanie diamentowych drobin. Diamentowe wiertła do wykańczania bardzo skutecznie usuwają materiał, ale pozostawiają stosunkowo szorstką powierzchnię, która wymaga dalszego wykończenia i wypolerowania [7]. Dlatego po zastosowaniu diamentowych wierteł zwykle używa się innych narzędzi do wykańczania i polerowania, takich jak frezy z węglików, pokryte ścierniwem krążki, ścierne gumki polerskie oraz pasty polerskie. Jednak w porównaniu z krążkami z tlenkiem glinu lub wiertłami z węglików, bardzo drobne wiertła Materiał ścierny Diament Węglik krzemu Węglik wolframu Tlenek glinu Krzemian cyrkonu Pumeks Szkliwo Zębina Porcelana Złoto i stopy złota Materiały kompozytowe Amalgamat Twardość (skala twardości Mohsa) , , Przykłady narzędzi Diamentowe wiertła do skrawania i wykańczania, elastomerowe (gumowe) narzędzia do polerowania z wtopionym ścierniwem, abrazyjne pasty polerskie Krążki do wykańczania/ polerowania pokryte ścierniwem Wiertła do wykańczania z węglików Kamienie Arkansas, elastomerowe (gumowe) narzędzia do wykańczania/ polerowania z wtopionym ścierniwem, krążki do wykańczania/polerowania pokryte ścierniwem, abrazyjne pasty polerskie Ścierniwo w profilaktycznych pastach stomatologicznych Ścierniwo w profilaktycznych pastach stomatologicznych Naturalna tkanka zęba Naturalna tkanka zęba Materiały odtwórcze Materiały odtwórcze Materiały odtwórcze Materiały odtwórcze Tabela I. Twardość względna różnych materiałów ściernych stosowanych w stomatologii, naturalnych tkanek zębów i materiałów odtwórczych [6, 9] Table I. Relative hardness values for various dental abrasive compounds, natural tooth structures, and restorative materials [6,9] 150

6 diamentowe (40 μm) usuwają mniej zębiny wokół brzegu dodziąsłowego wypełnień klasy V wykonanych z płynnego kompozytu [8]. Wiertła do wykańczania z węglików Dostępne są różne kształty wierteł z węglików, przeznaczonych do nadawania zarysu i wykańczania. Najpowszechniej stosowane wiertła mają od 8 do 40 rowków, które mogą biec prosto lub spiralnie. Najczęściej wiertła do nadawania zarysu oraz wygładzania różnych materiałów odtwórczych i tkanek zębów mają 12, 20 lub 40 rowków [9]. Wiertła do wykańczania z węglików mają mniej abrazyjne działanie, dzięki czemu mogą być delikatniejsze dla tkanek miękkich wzdłuż brzegu dziąsłowego w porównaniu z wiertłami diamentowymi lub narzędziami do konturowania z wtopionym ścierniwem. Uzupełnienia wykonywane metodą pośrednią, na przykład z porcelany i innych materiałów ceramicznych, wymagają wykańczania i polerowania z użyciem specjalnych materiałów i technik. W badaniu in vivo jakości pobrzeża oraz powierzchni kompozytowych i ceramicznych wkładów koronowych wykazano, że wstępne wykańczanie diamentem o nasypie 30 μm z wykończeniem wiertłem z węglika wolframu dawało znacząco większą ciągłość pobrzeża niż wykończenie z użyciem dwóch wielkości nasypu diamentowego (30 μm, a następnie 20 μm) [10]. Wyniki tego badania sugerują stosowanie wierteł z węglików w celu poprawy jakości powierzchni i pobrzeża po wcześniejszym zastosowaniu diamentu do wstępnego konturowania i preparacji. Kamienie Kamienie stomatologiczne zawierają cząstki ścierniwa spiekane ze sobą lub zatopione w organicznej matrycy w taki sposób, że tworzą spójną masę [9]. Kolor kamienia informuje o wskazaniach do jego zastosowania: kamienie z węglikiem krzemu są zielone, natomiast białe kamienie zawierają tlenek glinu. Kamień jest koncentrycznie osadzony na obracającym się metalowym trzonie. Kamienie są przeznaczone do nadawania zarysu i wykańczania wypełnień, charakteryzują się mniejszą wydajnością skrawania lub ścierania niż wiertła diamentowe. W zależności od wielkości użytego ziarna, kamienie mogą wykazywać znaczny, umiarkowany lub łagodny stopień ścierności. Krążki i paski do wykańczania i polerowania z nasypem ściernym Krążki i paski z nasypem ściernym powstają przez naniesienie cząstek ścierniwa na cienką podkładkę z polimeru lub tworzywa sztucznego [9]. Krążki stosuje się do wstępnego formowania, konturowania, wykańczania i polerowania wypełnień. Cienka warstwa ścierniwa pokrywającego te krążki zachowuje skuteczność tylko przez określony czas pracy, dlatego są to narzędzia jednorazowego użytku. Większość z nich jest pokryta tlenkiem glinu, chociaż stosuje się także węglik krzemu, granat, szmergiel i kwarc (w kolorze sepii). Stosuje się je kolejno, rozpoczynając od grubszego nasypu i kończąc na bardzo drobnym ziarnie. Krążki i paski pokryte ścierniwem są szczególnie przydatne w przypadku płaskich lub wypukłych powierzchni. Sprawdzają się szczególnie dobrze w obrębie wypełnień w zębach przednich, na przykład wypełnień obejmujących brzegi sieczne i wcięcia interproksymalne, a do pewnego stopnia także w obrębie wypełnień kompozytowych w zębach bocznych, zwłaszcza na powierzchniach interproksymalnych oraz niektórych powierzchniach przedsionkowych/językowych. Krążki do wykań-czania i polerowania mają ograniczoną przydatność na powierzchniach zwarciowych zębów bocznych oraz wklęsłych powierzchniach językowych zębów przednich. W tych okolicach lepiej zastosować stożki i kieliszki impregnowane ścierniwem, a także najnowsze szczoteczki, które opisano w dalszej części pracy. Skuteczność krążków z nasypem ściernym wykazano w wielu badaniach [5, 11 18]. Zakres rozmiarów ścierniwa stosowanego w krążkach wynosi od μm, w przypadku krążków gruboziarnistych, po 7 8 μm w przypadku krążków bardzo drobnoziarnistych [19]. Jak wynika z cytowanych powyżej badań, krążki pokryte ścierniwem można stosować w celu wykańczania i wstępnego polerowania oraz polerowania ostatecznego różnych materiałów odtwórczych. Niektóre badania wykazały, że krążki ścierne są szczególnie skuteczne w wykańczaniu tradycyjnych materiałów kompozytowych z mikro-wypełniaczem [11]. Krążki ścierne wytwarza wielu producentów. Zaliczamy tu między innymi EP Esthetic Polishing System (Brassler), FlexiDisc (Cosmedent), Moore-Flex Polishing System i Moore-Silicon Carbide Discs (E.C. Moore), OptiDisc (Kerr Corporation), system Sof-Lex (3M ESPE) i Super-Snap (Shofu). Gumowe dyski, kieliszki i stożki Gumki polerskie stosuje się do wykańczania, wygładzania i polerowania materiałów kompozytowych. Te narzędzia ścierne zawierają drobne lub bardzo drobne cząstki ścierne, zanurzone w miękkiej, elastycznej matrycy. Różnorodne gumki uzupełniają krążki ścierne w miejscach, gdzie trudno nimi dobrzeć, na przykład na powierzchniach językowych zębów przed- 151

7 Abrazyjne wykańczanie i polerowanie Steven R. Jefferies nich i powierzchniach zwarciowych zębów bocznych. Gumki o różnych rozmiarach i wymiarach dostępne są w kształcie dysków, tarcz, kieliszków i stożków. Na rycinie 4 przedstawiono szeroki wybór dostępnych elastomerowych gumek do wykańczania i polerowania. Są one często sprzedawane w postaci zestawów o różnych kształtach i wielkości ziarna, odpowiadających różnym wymiarom i konturom zębów, z jakimi spotyka się lekarz. Te elastyczne narzędzia ścierne produkuje się poprzez zatapianie cząstek ścierniwa o różnej wielkości ziarna i gęstości w matrycy z elastomeru. Matrycę tę może stanowić naturalna lub syntetyczna guma, silikon lub inne syntetyczne polimery. Na etykiecie systemu Enhance Composite Finishing & Polishing System oraz Pogo One Step DiamondMicro-Polisher ich producent Dentsply/Caulk (Milford, Delaware) podaje numer patentu (patent USA ) dotyczącego użycia elastycznego polimeru uretanowego, w którym można zatapiać różnego rodzaju ścierniwa, w tym tlenek glinu i diament [20]. Odlewane lub impregnowane gumki ścierne mają różną wielkość ziarna, rozmiar, kształt i stopień twardości. Zwykle są osadzane na mandrylu na mikrosilnik z zapadką. Mandryle te są wykonane ze stali nierdzewnej lub wytrzymałego tworzywa sztucznego. Niektóre gumki można po sterylizacji używać ponownie. Stosowane w nich ścierniwo składa się Ryc. 4. Rotacyjne gumki do wykańczania i polerowania. W górnym rzędzie znajdują się narzędzia o grubszym nasypie, przeznaczone do wykańczania i wstępnego polerowania. Narzędzia do polerowania znajdują się w dolnych dwóch rzędach. Fig. 4. Elastomeric or rubberized abrasive rotary finishing and polishing devices. Coarser finishing and prepolishing devices are on the top row. Polishing devices are on the lower two rows. zwykle z węglika krzemu, tlenku glinu, diamentu, dwutlenku krzemu [4] i tlenku cyrkonu [5]. Podawany w piśmiennictwie zakres wielkości ziarna to od około 40 μm, w przypadku narzędzi elastomerowych z tlenkiem glinu przeznaczonych do wykańczania [5, 15, 18, 21], po 6 μm, w przypadku silikonowych gumek do polerowania z diamentem [5, 18]. Niektóre z tych narzędzi mogą służyć do natychmiastowego wykańczania i nadawania kształtu anatomicznego, jak również do wstępnego polerowania. W najnowszych badaniach oceniano skuteczność różnego rodzaju elastomerowych impregnowanych narzędzi do wykańczania i polerowania [4, 5, 15, 18 24]. Do komercyjnych narzędzi do wykańczania i polerowania (w tym kompletnych zestawów), ocenianych w tych badaniach, należą: Astropol (Ivoclar Vivadent, Schaan, Liechtenstein) [4, 19], Comprepol i Composhine (Diatech Dental, Heer-brugg, Szwajcaria) [25], Enhance (Dentsply/Caulk, Milford, Delaware,) [1, 5, 12 15, 18, 19, 21], Flexicups (Cosmedent, Chicago, Illinois) [17], Identoflex Points (Identoflex AG Buchs, Szwaj-caria) [15], Identoflex (Kerr Corporation, Orange, Kalifornia) [24], Silicone Points typu C (Shofu, Kyoto, Japonia) [5, 18]. W ostatnim czasie wprowadzono także inne narzędzia elastomerowe i gumki impregnowane diamentem, przeznaczone do drobniejszego polerowania wstępnego lub polerowania ostatecznego. Skuteczność uzyskiwania gładkich powierzchni wypełnień wykonywanych metodą bezpośrednią jest różna, jednak szczególnie efektywne wydają się być gumki impregnowane diamentem. Wiele systemów jedno- lub dwuetapowych zapewnia gładkość powierzchni porównywalną do wieloetapowych systemów krążków ściernych. Do tego typu jednoetapowych diamentów polerskich, opisywanych w niektórych artykułach, należą Compomaster (Shofu, Kyoto, Japonia) [5, 18] i Pogo (Dentsply/Caulk, Milford, Delaware) [21 24]. Narzędzia polerskie zawierające diament wytwarzają pod wpływem tarcia więcej ciepła niż inne narzędzia impregnowane ścierniwem. Dlatego dla uniknięcia znaczącego wzrostu temperatury powierzchniowej, który mógłby niekorzystnie wpływać na wypełnienie, jak i na sam ząb, ważne jest, aby stosując narzędzia polerskie z diamentem, nie wywierać zbyt dużego nacisku. 152

8 Pasty polerskie i rotacyjne aplikatory Pasty polerskie stosuje się szeroko w przemyśle i nauce [2]. W procesie polerowania typu trzech ciał ścierniwo w postaci pasty powoduje skrawanie i skrobanie w skali mikro- i nanometrów. Przez wiele dziesięcioleci dentyści stosowali do wykańczania i polerowania pasty, idąc za przykładem innych dziedzin przemysłu i nauki. Stomatologiczne pasty polerskie są oparte głównie na zawieszonych w nich bardzo drobnych cząstkach tlenku glinu lub diamentu [1]. Pasty polerskie zawierające tlenek glinu są zwykle produkowane na bazie gliceryny. Średnia wielkość cząstek ścierniwa nie przekracza 1 μm. Diamentowe pasty polerskie także są oparte na glicerynie, jednak zawierają bardziej zróżnicowane cząstki ścierniwa, od 10 μm do < 1 μm. Z dwóch opisywanych w piśmiennictwie diamentowych past polerskich jedna zawiera cząstki ścierniwa o rozmiarach 4 do 6 μm,natomiast druga cząstki < 1 μm [26]. Cytowane badanie miało na celu ocenę morfologii powierzchni i gładkości przejścia wkładu z ceramiki szklanej w powierzchnię wiążącego materiału kompozytowego. Próbki wykańczane przy użyciu sekwencji wierteł diamentowych o malejącym nasypie (45, 25 i 10 μm), a następnie polerowane najpierw pastą diamentową o ziarnie 4 do 6 μm, po czym pastą o ziarnie poniżej 1 μm, wykazywały najbardziej gładkie przejście kompozytu we wkład. Porównywalne znaczenie mają badania, które wykazały [1, 2, 27], że sposób aplikacji i struktura oraz skład stosowanego w tym celu narzędzia mogą być równie ważne jak skład pasty polerskiej. Powszechnie stosowaną metodą nanoszenia pasty polerskiej jest elastyczny kieliszek profilaktyczny, jednak wyniki badań nad stopniem chropowatości sugerują, że ta metoda powoduje większy stopień nierówności, a w najlepszym razie brak poprawy powierzchni. Z drugiej strony stosowanie miękkich aplikatorów z pianki lub filcu może znacząco poprawić skuteczność past polerskich, szczególnie tych na bazie tlenku glinu. Po zastosowaniu pasty polerskiej z tlenkiem glinu wielkości 1 μm z użyciem porowatego kieliszka z syntetycznej pianki uzyskano zmniejszenie stopnia szorstkości o 50% (R a ~ 0,10) w porównaniu z nanoszeniem tej samej pasty konwencjonalnym gumowym kieliszkiem (R a ~ 0,20) [27] (R a oznacza średnią szorstkość powierzchni, definiowaną jako wartość bezwzględna wahań profilu w próbce lub na mierzonej długości ). Na rycinie 5 przedstawiono szeroki wybór aplikatorów pasty polerskiej, wykonanych z filcu i pianki, najlepszych do polerowania wypełnień stomatologicznych. Aplikatory te można stosować wraz z pastami na bazie tlenku glinu lub diamentu. Ryc. 5. Aplikatory pasty polerskiej z syntetycznej lub naturalnej pianki oraz z filcu. Narzędzia te zapewniają większą wydajność i skuteczność ostatecznego polerowania z użyciem pasty. Po stronie lewej i w środku przedstawiono aplikatory z syntetycznego i naturalnego filcu. Najbardziej z prawej znajduje się kieliszek z syntetycznej pianki. Fig. 5. Synthetic and natural foam or felted polishing paste rotary applicators. These provide a more efficacious and efficient final polishing step using loose abrasive polishing pastes. Synthetic and natural felt applicators are on the left and center. A synthetic foam cup applicator is on the far right. Kluczowe znaczenie ma także technika nakładania pasty. Na podstawie doświadczeń z branży naukowej i przemysłowej zaleca się częste nakładanie nowej porcji pasty i utrzymywanie krążka w stanie wilgotnym, aby zapobiegać krystalizacji składników koloidalnych (takich jak krzemionka), które mogą powodować zarysowania [2]. Prawdopodobnie pasty polerskie mogą działać w sposób bardziej agresywny w fazie wykańczania/ polerowania wstępnego, jeśli będą stosowane na sucho, bez wody, ale z kolei użycie wody ułatwia delikatniejszą abrazję powierzchni w skali nano. W tym trybie pasty polerskie pozwalają uzyskać wyższy współczynnik odbicia zwierciadlanego [9], co przekłada się na wizualnie bardziej błyszczącą powierzchnię [12]. Jeśli chodzi o porównanie wydajności past polerskich jako metody ostatecznego polerowania materiałów kompozytowych, wielu badaczy opisuje lepsze możliwości uzyskania bardzo gładkich, odbijających światło powierzchni [5, 15, 18, 28]. Prace te obejmowały zarówno konwencjonalną profilometrię kontaktową z diamentowym ostrzem, jak i bezkontaktową, trójwymiarową analizę profilu powierzchni [15]. Zwrócono także uwagę na różny wpływ pasty polerskiej na poszczególne materiały [19, 21]. Optymalny efekt uzyskiwano w przypadku submikronowego ma- 153

9 Abrazyjne wykańczanie i polerowanie Steven R. Jefferies teriału hybrydowego z dużą zawartością wypełniacza. Poziom gładkości powierzchni był porównywalny do zapewnianego przez dostępne na rynku narzędzia polerskie impregnowane diamentem (bez użycia pasty po-lerskiej). Badania wykazały także zalety stosowania pasty polerskiej z tlenkiem glinu po użyciu sekwencji krążków z nasypem z tlenku glinu w celu wykończenia i polerowania wstępnego [1, 11, 27, 28]. W jednym z badań wykazano nawet, że kolejno stosowane pasty polerskie z tlenkiem glinu zapewniają wizualnie gładką i odbijającą światło powierzchnię kompozytów z mikrowypełniaczem i drobnocząsteczkowych kompozytów hybrydowych po sekwencyjnym użyciu frezów z węglików o 12 i 30 do 40 rowkach [29]. Ten sam autor zaznacza, że jest możliwa sekwencja wykańczania i polerowania z przejściem od drobnych frezów z węglików do kolejnych past polerskich. Jednak inni badacze uważają za pożądane włączenie pośredniego etapu wykańczania i wstępnego polerowania (np. za pomocą krążków z nasypem i gumek impregnowanych ścierniwem) pomiędzy wiertłami i diamentami na turbinę, przeznaczonymi do konturowania, a użyciem past polerskich, zarówno w przypadku kompozytów [14], jak i porcelany [30]. Najnowsze technologie w dziedzinie wykańczania i polerowania wypełnień Większość nowych produktów do wykańczania i polerowania w stomatologii stanowi udoskonalenie dotychczasowych materiałów i narzędzi. Co jakiś czas pojawiają się jednak nowe pomysły lub ścierniwa, które wzbudzają większe zainteresowanie. W niniejszym artykule przedstawiono dwa takie nowe produkty. Szczoteczki impregnowane ścierniwem i narzędzia z filcu Szczoteczki do polerowania na mikrosilnik impregnowane ścierniwem wprowadzono na rynek stomatologiczny pod koniec lat 90. XX wieku. Szczoteczki te mają różne kształty (stożkowate, kielichowate), a ich włókna, wykonane z różnych polimerów, są impregnowane różnego rodzaju ścierniwem. Szczoteczki mają dotrzeć w zagłębienia, bruzdy oraz przestrzenie międzyzębowe uzupełnień ceramicznych i wypełnień kompozytowych, do których nie można dosięgnąć innymi narzędziami, nie powodując mimowolnego zniszczenia anatomicznych bruzd, szczelin i konturów. Kilka takich szczoteczek przedstawiono na rycinie 6. W piśmiennictwie dotyczącym własności intelektualnej znaleźć można dwa patenty US, swoiste dla tej technologii [31, 32]. Aschmann i Von Weissenfluh [31] opisują szczoteczkę do preparacji powierzchni w stomatologii odtwórczej, która składa się z jednego lub kilku płytkowych elementów ściernych. Dubbe i Lund [32] opisują szczoteczkę na mikrosilnik stomatologiczny, z przynajmniej częścią włókien wykonanych z materiału elastomerowego, w którym znajdują się cząstki ścierne. Według 3M ESPE, właściciela patentu na szczoteczkę 3M Sof-Lex Brush, użytym w niej ścierniwem jest tlenek glinu [33]. Prekursorem technologii impregnowanych szczoteczek wydają się być impregnowane diamentem tarcze filcowe, przeznaczone do polerowania kompozytów hybrydowych [34]. Tarcze te skutecznie wygładzają powierzchnię kompozytów hybrydowych po ich wstępnym wykończeniu z użyciem różnych sekwencji wierteł diamentowych na turbinę, frezów z węgliku wolframu lub jednych i drugich. W roku 1999 opublikowano wstępny raport na temat tych nowych narzędzi polerskich [31], w którym opisano nową szczoteczkę do polerowania Occlubrush (Hawe-Neos, obecnie Kerr Corporation, dział Danaher Corporation, Orange, Kalifornia), zbudowaną ze sztywnych włókien poliwęglanowych, impregnowanych drobinami węgliku krzemu. Badacze stwierdzili, że szczoteczki polerskie z włosiem impregnowanym węglikiem krzemu zachowują podczas polerowania teksturę powierzchni, a uzyskana gładkość jest pośrednia pomiędzy diamentem do wykańczania o ziarnie 25 μm,a bardzo drobnym krążkiem ściernym, ponadto szczoteczki te dają połysk powierzchni (kompozytu i szkliwa) znacząco większy niż bardzo drobne krążki ścierne. Mogą być sterylizowane w autokla- Ryc. 6. Szczoteczki impregnowane ścierniwem, nowy produkt do polerowania wypełnień. Trzy szczoteczki po lewej stronie zawierają drobiny diamentu. Szczoteczka najbardziej po prawej zawiera węglik krzemu. Fig. 6. Abrasive-impregnated brushes, a recent technological development in restorative polishing. The three abrasive brushes from left to right contain diamond particles as the abrasive. The brush on the far right contains silicon carbide. 154

10 wie i używane ponownie 15 do 19 razy. Dla szkliwa i pobrzeża wypełnienia nie są bardziej szkodliwe niż wiertło diamentowe o ziarnie 25 μm. W ostatnim czasie przeprowadzono kilka badań in vitro, oceniających skuteczność polerowania z użyciem tych szczoteczek. Yap i wsp. [22, 23] oceniali szorstkość powierzchni po zastosowaniu szczoteczek Sof-Lex Brush (3M ESPE, St. Paul, Minnesota) i stwierdzili, że szczoteczka pozostawia gładką, wypolerowaną powierzchnię, porównywalną z uzyskiwaną za pomocą gumek impregnowanych diamentem. Venturini i wsp. [17] oceniali szczoteczki polerskie impregnowane węglikiem krzemu Jiffy Polishing Brush (Ultradent, South Jordan, Utah) po wykończeniu i polerowaniu wstępnym kolejnymi kieliszkami gumowymi (Flexicups/Cosmodent). Stwierdzili oni wysoki poziom gładkości kompozytów z mikrowypełniaczem i kompozytów hybrydowych po zastosowaniu tej impregnowanej szczoteczki, zarówno w technice natychmiastowego, jak i odroczonego polerowania. Jest to ciekawe narzędzie, które zapewnia lepszy mikrodostęp niż tradycyjne narzędzia impregnowane ścierniwem, ale wymaga dalszych badań laboratoryjnych oraz klinicznych. Ryc. 7. Najnowsze rotacyjne narzędzia do wykańczania i/lub polerowania. Białe wiertła wykonane z polimeru impregnowanego włóknem są przeznaczone do pracy minimalnie abrazyjnej (tzn. usuwania przebarwień, wybiórczego usuwania kompozytu). Niebieskie wiertło rotacyjne (po prawej) jest przeznaczone do usuwania cementu tymczasowego i oczyszczania preparacji przed ostatecznym cementowaniem uzupełnień. Fig. 7. Recent rotary finishing polishing devices. The white, fiber-impregnated polymer rotary burs have been suggested and indicated for minimally abrasive action (ie, stain removal, selective composite removal). The blue rotary bur (right) is suggested for removal and cleaning of temporary cement on tooth preparations before final cementation. Rotacyjne narzędzia na bazie żywic do usuwania przebarwień, cementów i kompozytów Ostatnio pojawiło się kilka narzędzi na bazie polimerów lub żywic o kontrolowanym stopniu ścierności, które wybiórczo usuwają przylegające do powierzchni materiały, w tym materiały kompozytowe i pozostałości cementu. Przykład przedstawiciela tej nowej klasy narzędzi abrazyjnych stanowi StainBuster (Danville, San Ramon, Kalifornia oraz Carbotech, Ganges, Francja) rotacyjne podłużne włókno na mikrosilnik wykonane z kompozytu, które wg Danville pozwala usuwać pozostałości materiału kompozytowego, nie uszkadzając szkliwa ani porcelany. Inne wskazania wymieniane przez producenta obejmują usuwanie pozostałości kleju ortodontycznego, wygładzanie korzeni i usuwanie przebarwień z powierzchni zębów w miejscach o utrudnionym dostępie. Jak wynika z etykiety, produkt ten jest wytwarzany przez Carbotech na podstawie patentu Stanów Zjednoczonych nr [35]. W streszczeniu patentu można przeczytać, że pałeczkowate wiertło jest wykonane z włókien i może być dodatkowo impregnowane ścierniwem w matrycy na bazie żywic, co zapewnia powierzchni pracującej trwałe właściwości abrazyjne. Podstawowa deklaracja zawarta w patencie brzmi: Narzędzie higieniczne, przeznaczone do oczyszczania i polerowania powierzchni zębów i/lub materiałów kompozytowych, z których wykonane są wypełnienia stomatologiczne. Omawiane narzędzie ma kształt pałeczki, która jest zbudowana z włókien zatopionych w matrycy na bazie żywic. Włókna te są wykonane ze szkła wzbogaconego tlenkiem cyrkonu, dzięki czemu narzędzie wykazuje wysoką odporność na przynajmniej jeden środek zasadowy i kwasowy oraz jest wykrywane przez promieniowa-nie elektromagnetyczne. Kolejnym nowym produktem w tej klasie jest OptiClean (Kerr Dental, dział Danaher Corporation, Orange, Kalifornia), wiertło na mikrosilnik, zbudowane z aromatycznego poliamidu z 40-μm tlenkiem glinu. Według producenta, OptiClean jest przeznaczone do usuwania cementu tymczasowego i resztek z opracowanych zębów przed osadzeniem uzupełnienia ostatecznego i jako takie zastępuje inne metody oczyszczania powierzchni preparacji, na przykład kieliszek gumowy z pumeksem lub narzędzia ręczne. Na etykiecie wiertła producent podaje patent USA [36]. Patent ten mówi o rotacyjnym wiertle stomatologicznym o określonych wymiarach i składzie, przeznaczonym do usuwania powierzchownych zanieczyszczeń z powierzchni 155

11 Abrazyjne wykańczanie i polerowanie Steven R. Jefferies zęba. Oba te produkty, przedstawione na rycinie 7, wymagają dalszych niezależnych badań, które pozwolą w pełni poznać ich działanie. Podsumowanie Podstawowym celem wykańczania i polerowania w stomatologii odtwórczej jest stworzenie wypełnień, które są naturalnie estetyczne i harmonizują pod względem czynności i wyglądu z otaczającymi zdrowymi tkankami zęba. Wysoce skuteczne i wydajne procedury wykańczania i polerowania pozwalają osiągnąć ten cel poprzez tworzenie wypełnień, które gładkością powierzchni i stopniem odbijania światła przypominają naturalne tkanki zęba. Optymalne właściwości powierzchniowe i gładkość są także ważne dla zabiegów higienicznych na pobrzeżu zęba i wypełnienia. Niniejszy artykuł to przydatne klinicznie, oparte na wynikach badań omówienie dostępnych i dobrze znanych produktów, jak również rzut oka na nowe pomysły w dziedzinie wykańczania, polerowania i utrzymywania powierzchni w stomatologii odtwórczej. P i ś m i e n n i c t w o 1. Jefferies SR. The art and science of abrasive finishing and polishing in restorative dentistry. Dent Clin North Am 1998;42: Remond G, Nockolds C, Philips M, et al. Implications of polishing techniques in quantitative x-ray microanalysis. J Res Natl Inst Stand Technol 2002;107: Jones CS, Billington RW, Peason GJ. Interoperator variability during polishing. Quintessence Int 2006;37(3): U.S. Air Force Dental Evaluation & Consultation Service, Astropol Finishing and Polishing System (Project 00-13). Available at: 5. Watanabe T, Miyazaki M, Takamizawa T, et al. Influence of polishing duration on surface roughness of resin composites. J Oral Sci 2005;47: Bayne SC, Thompson JY, Sturdevant CM, et al. Sturdevant s art &science of operative dentistry. In: Roberson TM, Heymann HO, Swift EJ, editors. Chaper 7: instruments and equipment for tooth preparation. St. Louis: Mosby; p Jung M. Surface roughness and cutting efficiency of composite finishing instruments. Oper Dent 1997;22(2): Mitchell CA, Pintado MR, Douglas WH. Iatrogenic tooth abrasion comparisons among composite materials and finishing techniques. J Prosthet Dent 2002;88(3): O Brien WJ. Dental materials and their selection. In: O Brien WJ, editor. Chapter 10: abrasion, polishing, and bleaching. Chicago: Quintessence Books; p Jung M, Wehlen O, Klimek J. Finishing and polishing of indirect composite and ceramic inlays in-vivo: occlusal surfaces. Oper Dent 2004;29(2): Jefferies SR, Smith RL, Barkmeier WW, et al. Comparison of surface smoothness of restorative resin materials. J Esthet Dent 1989;1: Hondrum SO, Fernández R Jr. Contouring, finishing, and polishing Class V restorative materials. Oper Dent 1997;22(1): Yap AUJ, Lye KW, Sau CW. Surface characteristics of toothcolored restoratives polished utilizing different polishing systems. Oper Dent 1997;22(3): Hoelscher DC, Neme AM, Pink FE, et al. The effect of three finishing systems on four esthetic restorative materials. Oper Dent 1998;23(1): Marigo L, Rizzi M, LaTorre G, et al. 3-D surface profile analysis: different finishing methods for resin composites. Oper Dent 2001;26: Üçtaşli MB, Bala O, Güllü A. Surface roughness of flowable and packable composite resin materials after finishing with abrasive discs. J Oral Rehabil 2004;31: Venturini D, Cenci MS, Demarco FF, et al. Effect of polishing technique and time on surface roughness, hardness and microleakage of resin composite restorations. Oper Dent 2006; 31(1):11 7. Watanabe T, Miyazaki M, Moore BK. Influence of polishing instruments on the surface texture of resin composites. Quintessence Int 2006;37(1):61 7. Gedik R, Hürmüzlü F, Cosxkun A, et al. Surface roughness of new microhybrid resin-based composites. J Am Dent Assoc 2005;136(8): Jefferies SR, Smith RL, Green RD. Finishing/polishing system. US Patent 5,078,754. January 7, Türkün LS, Türkün M. The effect of one-step polishing system on the surface roughness of three esthetic resin composite materials. Oper Dent 2004;29(2): Yap AUJ, Yap SH, Teo CK, et al. Finishing/polishing of composite and compomer restoratives: effectiveness of one-step systems. Oper Dent 2004;29(4): Yap AUJ, Ng JJ, Yap SH, et al. Surface finish of resin-modified and highly viscous glass ionomer cements produced by new one-step systems. Oper Dent 2004;29(1): St-Georges AJ, Bolla M, Fortin D, et al. Surface finish produced on three resin composites by new polishing systems. Oper Dent 2005;30(5): Özgü naltay G, Yazici AR, Görücü J. Effect of finishing and polishing procedures on the surface roughness of new toothcoloured restoratives. J Oral Rehabil 2003;30: Ashe MJ, Tripp GA, Eichmiller FC, et al. Surface roughness of glass-ceramic insert-composite restorations: assessing several polishing techniques. J Am Dent Assoc 1996;127(10): Jefferies SR, Smith RL, Barkmeier WW, et al. Benefit of polishing pastes on various resin composites [abstract 1006]. J Dent Res 1991;70(spec iss):291. Turssi CP, Saad JRC, Duarte SLL, et al. Composite surfaces after finishing and polishing techniques. Am J Dent; 13(3): Boghosian AA, Randolph RG, Jekkals VJ. Rotary instrument finishing of microfilled and small-particle hybrid composite resins. J Am Dent Assoc 1987;115: Al-Wahadni A. An in-vitro investigation into the surface rough- 156

12 ness of 2 glazed, unglazed, and refinished ceramic materials. Quintessence Int 2006;37(4): Aschmann F, Von Weissenfluh BA. Brush for use in restorative dentistry. US Patent 6,312,257. November 6, Dubbe JW, Lund YI. Dental handpiece brush and method of using the same. US Patent 6,554,614. April 29, M ESPE. 3M Worldwide. Available at: espe. Accessed December 16, Krejci I, Lutz F, Boretti R. Resin composite polishingdfilling the gaps. Quintessence Int 1999;30(7): Bachmann MW, Bachmann S, Bachmann N. Hygiene instrument for cleaning and polishing the surface of the teeth and the composite materials of dental filings, in the shape of a rod. US Patent 6,386,874. May 14, Salem G. Dental debridement method and tool therefore. US Patent 5,882,201. March 16,