Fundusze inwestycyjne na rynku polskim

Transkrypt

1 Fundusze inwestycyjne na rynku polskim Paweł Panas Studenckie Koło Naukowe Rynków Kapitałowych przy Szkole Głównej Handlowej w Warszawie 15 czerwca 2002 roku

2 SPIS TREŚCI 1 Spis treści 1 Wprowadzenie 1 2 Fundusz inwestycyjny 1 3 Historia Początki funduszy na świecie Fundusze inwestycyjne w Polsce Rodzaje funduszy inwestycyjnych Fundusze inwestycyjne otwarte Specjalne fundusze inwestycyjne otwarte Fundusze inwestycyjne zamknięte Specjalistyczne fundusze inwestycyjne zamknięte Fundusze mieszane Podsumowanie 5 1 Wprowadzenie Dnia 23 kwietnia 2002 w ramach konferencji Rynek finansowy w Polsce zorganizowanej w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie odbył się wykład pod tytułem Fundusze inwestycyjne na rynku polskim prowadzony przez pana Sebastiana Buczka z ING BSK Investment Management. Wykład stanowił krótkie wprowadzenie do sposobu działalności funduszy inwestycyjnych w Polsce. 2 Fundusz inwestycyjny Fundusze inwestycyjne umożliwiają inwestorom nabywanie praw do części zysków przyniesionych przez profesjonalnie zarządzany portfel lokat. Prawa majątkowe uczestników funduszu inwestycyjnego reprezentowane są przez tytuły uczestnictwa: a) jednostki uczestnictwa - fundusze inwestycyjne otwarte - nabywane są bezpośrednio od funduszy, b) certyfikaty inwestycyjne - fundusze inwestycyjne zamknięte oraz fundusze inwestycyjne mieszane - można je nabyć od funduszu w okresie subskrypcji lub w późniejszym okresie odkupić od innych uczestników na rynku regulowanym.

3 3 HISTORIA 2 Część funduszy jest tworzona z przeznaczeniem dla inwestorów indywidualnych, którzy poszukują możliwości nabycia dobrze zdywersyfikowanego portfela lokat ponosząc relatywnie niewielkie nakłady. Niektóre fundusze dają możliwość nabycia wyspecjalizowanego narzędzia służącego do inwestowania w węższe obszary gospodarki ograniczone przykładowo przez położenie geograficzne, konkretną gałąź przemysłu, czy wielkość zakładu lub inną szczególną sytuację. Tego typu fundusze mogą być atrakcyjne zarówno dla indywidualnych jak i instytucjonalnych inwestorów. Podstawowymi ich zaletami są: wygoda w lokowaniu środków, rozłożenie ryzyka w obrębie wyspecjalizowanego rynku oraz niższe koszty transakcyjne. Fundusze inwestycyjne, jako instytucje zbiorowego lokowania, spełniają ważną rolę w alokacji kapitału w gospodarce. Ich działalność umożliwia transfer oszczędności osób fizycznych oraz okresowych nadwyżek podmiotów gospodarczych do podmiotów gospodarczych zgłaszających popyt na kapitał. 3 Historia 3.1 Początki funduszy na świecie Fundusze inwestycyjne to instytucje wspólnego inwestowania. Ich historia zaczyna się w Wielkiej Brytanii, gdzie w 1860 roku powstało pierwsze nowoczesne towarzystwo inwestycyjne. Za prekursora instytucji wspólnego inwestowania uważany jest szkocki księgowy Robert Fleming, który założył Szkocko-Amerykański Trust Inwestycyjny. Uczestniczyło on również w tworzeniu innych tego typu instytucji. Początkom rozwoju funduszy inwestycyjnych towarzyszą bujny rozwój rynków kapitałowych w Europie oraz w Stanach Zjednoczonych, a także wzrosty wartości walorów notowanych na giełdach. Rynek kapitałowy stawał się coraz bardziej rozwinięty, co powodowało, że niewiele osób było w stanie zajmować się śledzeniem sytuacji na rynkach finansowych. Był to więc idealny czas dla rozwoju nowej formy wspólnego inwestowania. Powstała znaczna liczba takich instytucji, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii (około 50). Niestety większość z tych instytucji upadło z powodu niewłaściwych inwestycji. Głównym powodem była duża skłonność do inwestowania w sposób nadmiernie ryzykowny i spekulacyjny z wykorzystaniem dźwigni finansowej, przy dużym udziale pożyczek i kredytów. Były one nieodporne na znaczne zmiany trendu - czego dowodem może być giełdowy kryzys z 1890 roku. Zainteresowanie funduszami inwestycyjnymi powraca dopiero w pierwszej dekadzie XX wieku. Nowopowstałe fundusze cechują znaczne zmiany w organizacji oraz zasadach funkcjonowania. Zmiany te pozwoliły na pomyślne przejście próby wytrzymałości jaką był wielki kryzys zapoczątkowany w 1929 roku. Takie były początki tych instytucji na świecie.

4 4 RODZAJE FUNDUSZY INWESTYCYJNYCH Fundusze inwestycyjne w Polsce W Polsce natomiast tworzenie instytucji wspólnego inwestowania stało się możliwe od chwili wejścia w życie ustawy z dnia 22 marca 1991 roku - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych. Pierwszym funduszem powierniczym (zrównoważonym) był Pioneer, który rozpoczął swoją działalność w lipcu 1992 roku i istniał jako jedyny przedstawiciel tego rynku do 1995 roku, kiedy to powstał kolejny fundusz zrównoważony oraz pierwsze fundusze akcji i obligacji. Kolejnym rokiem ważnym dla inwestowania zbiorowego był rok 1998, gdy weszła w życie ustawa o funduszach inwestycyjnych. Rozwój rynku nabrał tempa w latach , gdy corocznie powstawało kilkanaście funduszy inwestycyjnych. Na koniec grudnia 2000 roku na rynku polskim działało aktywnie 16 towarzystw funduszy inwestycyjnych, które zarządzały łącznie 81 funduszami. W czerwcu 2002 roku liczba funduszy inwestycyjnych osiągnęła 100, zarządzanych przez 19 towarzystw. Dzięki opodatkowaniu dochodów z lokat fundusze inwestycyjne przyciągają coraz większe grono inwestorów. W chwili obecnej na rynku funduszy inwestycyjnych istnieje tendencja wzrostu aktywów funduszy bezpiecznych - stanowią one bardzo silną konkurencję dla lokat bankowych, natomiast spada zainteresowanie funduszami akcyjnymi - jest to spowodowane długotrwałymi spadkami na giełdzie, co odzwierciedla się w wartości aktywów funduszy. Owa tendencja jest całkowicie uzasadniona: a) środki zainwestowane w fundusze inwestycyjne bezpieczne są konkurencyjne w stosunku do lokat bankowych pod względem płynności ulokowanych w nich środków jak i wysokości oczekiwanego przychodu, b) inwestor biorąc pod uwagę możliwość uzyskania przyszłych dochodów bierze pod uwagę między innymi oczekiwany przychód oraz ryzyko z tym związane. Ryzyko inwestowania w fundusze akcji jest znacznie większe niż fundusze obligacji, natomiast uzyskanie tak wysokiego przychodu by zrekompensować wysokie ryzyko jest niezmiernie trudne, zwłaszcza, gdy na rynku dominują tendencje spadkowe. Powyższe argumenty pokrótce wyjaśniają przyczyny większego zainteresowania funduszami bezpiecznymi w stosunku do lokat bankowych oraz funduszy akcji. 4 Rodzaje funduszy inwestycyjnych Grupowanie funduszy inwestycyjnych można dokonać na podstawie wielu metod. Najczęściej stosowanymi kryteriami podziału są kryterium prawne oraz kryterium rodzaju dokonywanych lokat. Ustawa o funduszach inwestycyjnych z 28 sierpnia 1997 roku przewiduje możliwość tworzenia pięciu typów funduszy inwestycyjnych: 1. Fundusze inwestycyjne otwarte, 2. Specjalne fundusze inwestycyjne otwarte, 3. Fundusze inwestycyjne zamknięte,

5 4 RODZAJE FUNDUSZY INWESTYCYJNYCH 4 4. Specjalistyczne fundusze inwestycyjne zamknięte, 5. Fundusze inwestycyjne mieszane. 4.1 Fundusze inwestycyjne otwarte Fundusze inwestycyjne otwarte są najbardziej popularnym typem funduszy inwestycyjnych w Polsce, zarówno pod względem liczebności jak i wartości zgromadzonych aktywów. Mogą one zbywać nieograniczoną liczbę jednostek uczestnictwa i są zobowiązane do ich odkupienia na każde żądanie uczestnika. Oznacza to znacznie większą płynność lokat w fundusze otwarte niż w fundusze zamknięte, a także konieczność inwestowania przez fundusze w lokaty, które może szybko zamienić na gotówkę. Natychmiastowa zapłata wymaga utrzymywanie pewnej rezerwy, która nie może brać efektywnego udziału w inwestowaniu. 4.2 Specjalne fundusze inwestycyjne otwarte Statut specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego może ograniczyć krąg uczestników oraz wprowadzić dodatkowe warunki, w szczególności dotyczące terminu odkupienia jednostek uczestnictwa. Płynność środków lokowanych w tego typu fundusze jest więc zmniejszona w stosunku do funduszy otwartych. Jednocześnie fundusz ma szerszy wachlarz możliwości inwestycyjnych. 4.3 Fundusze inwestycyjne zamknięte Fundusze inwestycyjne zamknięte są instytucjami znacznie nowszymi na rynku polskim - pierwszy z nich powstał dopiero w 1999 roku. Fundusze te emitują certyfikaty inwestycyjne. Są to papiery wartościowe, których liczba może być jedynie zwiększona na drodze nowej emisji. Certyfikaty inwestycyjne są dopuszczone do publicznego obrotu. Poprzez wprowadzane do obrotu na rynku regulowanym (giełda lub rynek pozagiełdowy) podlegają stałej wycenie rynkowej oraz transakcjom kupna i sprzedaży. Cena rynkowa jest zazwyczaj niższa od wartość aktywów netto przypadających na certyfikat inwestycyjny. Fundusze te nie mają obowiązku odkupywaniu certyfikatów inwestycyjnych, w związku z czym mogą inwestować w mniej płynne aktywa i nie muszą utrzymywać płynnych rezerw. Daje to możliwość efektywniejszego zarządzania portfelem lokat w stosunku do funduszy otwartych, wzmocnioną dodatkowo przez szerszy katalog lokat, który oprócz papierów wartościowych obejmuje również udziały w spółkach z o.o., a nawet transakcje terminowe oraz waluty, zawierane także w celach spekulacyjnych. Fundusze inwestycyjne zamknięte mogą również w szerszym stopniu korzystać z kredytów i pożyczek bankowych (do 50% wartości aktywów netto funduszu).

6 5 PODSUMOWANIE Specjalistyczne fundusze inwestycyjne zamknięte Posiadacz certyfikatu ma prawo do udziału w zgromadzeniu inwestorów. Fundusz ma prawo do emisji certyfikatów imiennych oraz uprzywilejowanych w zakresie prawa głosu na zgromadzeniu inwestorów. Nie istnieje wymóg prawny wprowadzenia certyfikatu funduszu do publicznego obrotu. Katalog lokat jest szerszy niż w funduszu zamkniętym. Wyższe są także limity koncentracji aktywów. Ponadto fundusz może zaciągać kredyty i pożyczki bankowe, których wartość może wynosić do 75% wartości aktywów netto funduszu. 4.5 Fundusze mieszane Fundusze mieszane można traktować jako formę pośrednią między funduszem otwartym a funduszem zamkniętym. Tytułem uczestnictwa w funduszu jest certyfikat inwestycyjny, którego odkupienie (cecha funduszy otwartych) musi następować z częstotliwością nie mniejszą niż raz w roku. Certyfikaty są dopuszczane do publicznego obrotu, a następnie wprowadzane do notowań na rynku regulowanym (cecha funduszy zamkniętych). Katalog lokat jest rozszerzony w stosunku do funduszy otwartych, natomiast jest on węższy niż w funduszach zamkniętych. Fundusze mieszane mogą korzystać z kredytów i pożyczek bankowych z limitem do 30% wartości aktywów netto funduszu. Fundusze tego typu mogą dokonywać inwestycji w mniej płynne aktywa niźli fundusze otwarte, muszą jedynie być przygotowane na sprzedaż aktywów w momencie odkupywania certyfikatów. Ze względu na kryterium dokonywanych lokat fundusze można podzielić na: 1. fundusze akcyjne inwestowanie w akcje, może być mniej lub bardziej agresywne, z czym związana jest także oczekiwana stopa zwrotu, 2. fundusze zrównoważone (hybrydowe) inwestują zarówno w akcje, jak i instrumenty dłużne - udział akcji w portfelu lokat z przedziału od 40% do 60%, 3. fundusze obligacji inwestowanie w papiery wartościowe o stałym dochodzie, takie jak bony i obligacje skarbowe, oraz instrumenty dłużne emitowane przez przedsiębiorstwa i władze samorządowe, 4. fundusze rynku pieniężnego inwestowanie w bony skarbowe oraz krótkoterminowe papiery dłużne. 5 Podsumowanie Szybki wzrost ilości funduszy inwestycyjnych oraz wartości ich aktywów netto (zobacz tabele) jest spowodowany faktem, iż fundusze stają się postrzegane jako dogodna

7 5 PODSUMOWANIE Fundusze akcyjne Fundusze obligacji Fundusze hybrydowe (w tym zrównoważone) Fundusze rynku pieniężnego Liczba Funduszy ogółem Liczba towarzystw Tabela 1: Liczba towarzystw funduszy inwestycyjnych oraz funduszy inwestycyjnych w latach ) Źródło: Stowarzyszenie Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych, Raport Fundusze akcyjne 306,3 660,0 494,5 755,3 1056,2 1123,4 Fundusze obligacji 46,0 66,5 255,6 892,9 1212,6 6450,4 Fundusze hybrydowe 1011,6 1159,4 905,9 1225,7 1545,6 1811,4 (w tym zrównoważone) Fundusze rynku pieniężnego 0,0 14,6 158,4 278,1 3283,6 2436,3 Aktywa netto ogółem 1363,9 1900,5 1784,4 3152,0 7098, ,4 Tabela 2: Aktywa netto funduszy inwestycyjnych i powierniczych w latach (stan na koniec grudnia odpowiedniego roku, w mln zł) Źródło: Stowarzyszenie Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych, Raport 2001 forma inwestowania oszczędności przez uczestników indywidualnych. Umożliwiają one stosunkowo korzystne oprocentowanie zainwestowanych w nie środków, bez konieczności odprowadzania podatku od dochodu z lokat. Obecnie duże znaczenie nabrały fundusze inwestycyjne zrównoważone, które oferują inwestycje zarówno w papiery dłużne, jak i akcje, dla których potencjalny wzrost notowań może być znaczny.

8 LITERATURA 7 Literatura [1] Andrew Adams, M.Sc., A.I.A., F.S.S., Investment, University of Edinburgh 1995 [2] Gazeta Giełdy PARKIET, Przewodnik Inwestora, czerwiec 2002 [3] Stowarzyszenie Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych, Raport 2001 [4] Ujednolicony tekst ustawy z 28 sierpnia 1997 r. o funduszach inwestycyjnych, Dzienniki Ustaw: 1997 r. nr 139, poz. 933; 1999 r. nr 72, poz. 801; z 2000 r. nr 103, poz i nr 114, poz