Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
|
|
- Wiktoria Kwiecień
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Vol. 5/2006 Nr 2(15) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Poczucie jakości życia dzieci chorych na cukrzycę typu I leczonych różnymi metodami insulinoterapii The feeling of the quality of life in children with diabetes type 1 threated with various insulinotherapy methods 1,3 Leszek Szewczyk, 1 Magdalena Wiśniowiecka, 2 Anna Noczyńska, 2 Jolanta Bieniasz, 1 Beata Wysocka-Łukasik 1 Klinika Endokrynologii i Neurologii Dziecięcej Akademii Medycznej w Lublinie 2 Klinika Endokrynologii i Diabetologii Wieku Rozwojowego Akademii Medycznej we Wrocławiu 3 Zaklad Psychologii Klinicznej Dzieci i Mlodziezy KUL Adres do korespondencji: Prof. Leszek Szewczyk, Klinika Endokrynologii i Neurologii Dziecięcej akademii Medycznej w Lublinie, ul. Chodźki 2, Lublin Słowa kluczowe: cukrzyca typu I, dzieci, klasyczna insulinoterapia, osobiste pompy insulinowe, jakość życia Key words: diabetes type 1, children, conventional insulinotherapy, personal insulin pumps, quality of life STRESZCZENIE/ABSTRACT Z literatury przedmiotu i z doświadczeń klinicznych wynika, iż cukrzyca typu I w sposób znaczący wpływa na poczucie jakości życia u dzieci. Jakość życia, w odniesieniu do kategorii zdrowia, rozumiana jest jako stopień, w jakim zwyczajny lub oczekiwany dobrostan fizyczny, emocjonalny i społeczny pozostaje pod wpływem czynników medycznych lub ich leczenia [4 ]. Jednocześnie jest to jedna z podstawowych kategorii w ocenie procesu leczniczego. Wprowadzenie osobistych pomp insulinowych stworzyło możliwość podwyższenia, obniżonego przez cukrzycę i reżim z nią związany, poziomu jakości życia. Celem naszych badań jest określenie, na ile i w jaki sposób zastosowanie tej nowej metody leczenia przyczyniło się do podniesienia jakości życia w cukrzycy. Materiał i metody. Badaniami objęto 99 dzieci chorych na cukrzycę typu I w wieku od 9 do 19 lat ( 53 dziewczynki i 46 chłopców ), które leczone były w dwóch ośrodkach : Klinice Endokrynologii i Neurologii Dziecięcej AM w Lublinie oraz Klinice Endokrynologii i Diabetologii Wieku Rozwojowego AM we Wrocławiu. Czas trwania cukrzycy od poniżej roku do 12 lat ( średnia 4,66 ). Grupę eksperymentalną stanowiło 32 dzieci posiadających osobistą pompę insulinową ; grupę kontrolną dzieci leczone metodą klasycznej insulinoterapii. Zastosowano Kwestionariusz Poczucia Jakości Życia Schalocka i Keitha w modyfikacji Oleś i po adaptacji autorów do problematyki cukrzycowej. Wyniki. Poczucie jakości życia dzieci chorych na cukrzycę typu I leczonych metodą klasycznej insulinoterapii i przy zastosowaniu osobistych pomp insulinowych nie różni się w istotny statystycznie sposób, choć analiza jakościowa poszczególnych itemów sugeru- Vol. 5/2006, Nr 2(15) 57
2 Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 5/2006;2(15):57-64 ny i społeczny pozostaje pod wpływem czynników medycznych lub ich leczenia [4]. Salomon [5] uważa, że oceny stanu zdrowia i wyników terapii można dokonywać głównie na podstawie osobistego poczucia chorych, dotyczącego jakości ich życia. Dodatkowo na tej podstawie można porównywać efektywność różnych metod leczenia stosowanych w danej jednostce chorobowej. Specyfika cukrzycy typu I polega na obciążającej odpowiedzialności samego pacjenta za proces leczenia, a w przypadku dzieci radzenie sobie z chorobą obejmuje także rodziców. Dodatkowe wymagania życiowe wynikają z przestrzegania diety i stałych godzin posiłków, pewnych modyfikacji w trybie życia, a także umiejętności iniekcji, wykonywania monitoringu parametrów fizjologicznych i obsługi urządzeń technicznych ( glukometr, peny, ewentualnie osobista pompa insulinowa). W sferze psychospołecznej poczucie mniejszej lub większej jakości życia modyfikować mogą zmienne wynikające ze specyfiki cukrzycy, takie jak : samoocena, poczucie własnej wartości, poczucie bezpieczeństwa, poczucie kompetencji, niezależność, przekonanie o akceptacji i przynależności do grupy społecznej, syndrom zmęczenia psychicznego, możliwość samorealizacji, pełnienia ról społecznych i in. [7] [8] [9]. Z drugiej jednak strony, możliwość kontroli przebiegu choroby ( w odróznieniu od innych jednostek chorobowych ) sprzyja poczuciu kompetencji i raje nieco wyższą subiektywnie odczuwaną jakość życia u posiadaczy pomp.dzieci posiadające osobiste pompy insulinowe mają poczucie wyższej jakości życia w wymiarze możliwości działania, która wyraża się w samodzielności i niezależności w codziennym życiu, wolności wyboru, odpowiedzialności i możliwości decydowania w codziennych sprawach. Endokrynol. Ped., 5/2006;2(15):57-64 The literature of the subject and the clinical experience show that diabetes type 1 influences the feeling of the quality of patients life. The quality of life, in relation to health category, can be understood as ordinary or expected physical, emotional and social welfare [4 ]. At the same time it is one of the basic categories to estimate the treating process. The initiation of the personal insulin pumps provides the possibility of improvement in quality of life, reduced by diabetes and discipline connected with it. The aim of our research is to establish to what extent and how this new therapeutical method causes the increase of the feeling of the quality of life. Material and methods. 99 children with diabetes type 1 at the age of 9-19 ( 53 girls and 46 boys ), who were treated in two departments: the Department of Pediatric Endocrinology and Neurology in Lublin and the Department of Pediatric Endocrinology and Diabetology in Wrocław. The average illness lasting is about less than a year to 12 years ( mean 4,66 ). The experimental group consisted of 32 children owning personal insulin pump ; the control group consisted of 67 children treated with conventional insulinotherapy. Schalock s and Keith s Quality of Life Questionnaire in Oleś modification, adapted to diabetic problems by authors, was used. Results. The feeling of quality of life among children with diabetes type 1 owning insulin pumps and treated with conventional insulinotherapy does not differ statistically, though individual qualitative analysis of items suggests higher subjective quality of life among holders of insulin pumps.children owning insulin pumps have higher feeling of quality of life in dimension of capability of activity, which is expressed in independence in daily life, freedom of choice, responsibilities and capabilities to deciding in daily cases. Pediatr. Endocrinol., 5/2006;2(15):57-64 Wstęp Cukrzyca insulinozależna należy do chorób przewlekłych o łagodniejszym przebiegu, rokowaniu zależnym od samokontroli pacjenta i jego współpracy z diabetologiem.w schorzeniach przewlekłych efektywność leczenia wyraża się nie tyle w ostatecznym jego efekcie, ale raczej w subiektywnym odczuciu wpływu samej choroby i jej leczenia na funkcjonowanie w codziennych sytuacjach i życiową satysfakcję[1] [2]. Oceny tej dokonuje sam pacjent, niekiedy niezależnie od obiektywnych wyznaczników terapii ( np. wartości hemoglobiny glikowanej ). W pierwotnym rozumieniu klinicyści posługiwali się negatywną definicją zdrowia, które oznaczało po prostu brak choroby. Taki stan rzeczy implikował zupełnie inne spojrzenia na pojęcia : samopoczucie, satysfakcja, szczęście czy jakość życia u osób chorych. Dopiero Światowa Organizacja Zdrowia w 1958 sformułowała pozytywną koncepcję zdrowia, rozumianego jako stan kompletnego fizycznego, umysłowego i społecznego dobrego samopoczucia. Chociaż podejście takie zakładało sytuację idealną, to przyczyniło się do rozwoju badań w ramach tzw. psychologii pozytywnej, również nad subiektywnie odczuwaną jakością życia w różnych jednostkach chorobowych [3]. Według definicji, jakość życia to stopień, w jakim zwyczajny lub oczekiwany dobrostan fizyczny, emocjonal- 58
3 Szewczyk L. i inni Poczucie jakości życia dzieci chorych na cukrzycę typu I leczonych różnymi metodami insulinoterapii dzeniu sobie w codziennym życiu.z tych przesłanek wynika konieczność docenienia przez diabetologa subiektywnej miary skuteczności samokontroli i insulinoterapii, którą może być właśnie poziom jakości życia [10]. Szansą na podniesienie poziomu jakości życia pacjentów leczonych z powodu cukrzycy insulinozależnej stało się wprowadzenie nowej metody, a mianowicie osobistych pomp insulinowych ( OPI ) czyli intensywnej insulinoterapii za pomocą stałego podskórnego wlewu insuliny przy użyciu OPI. Jak wiadomo, podstawowa korzyść terapeutyczna wynika z podawania insuliny w sposób fizjologicznie zbliżony do funkcji trzustki ( co 3 min. ), ale też zgodnie z indywidualnym zapotrzebowaniem, co stwarza możliwość ustabilizowania wartości glikemii, a nie jest możliwe przy klasycznej insulinoterapii penami [11] [12]. W codziennym życiu pacjenta może to znaleźć przełożenie na poprawę funkcjonowania ze względu na : Poczucie lepszej kontroli choroby (np. analiza przechowywanych w pamięci danych ),większego zabezpieczenia przed nagłymi stanami ( np. ciężką hipoglikemią ) i odległymi powikłaniami, a także przed chwiejnością wartości glikemii ( szczególnie w okresie rozwojowym ). Możliwość prowadzenia aktywnego czy zmiennego trybu życia ( np. późniejszy powrót do domu, podróżowanie, ewentualność opuszczenia posiłku lub spożycie posiłku nie zaplanowanego ). Podejmowanie wysiłku fizycznego lub odpoczynek w zależności od potrzeb czy pełnionych obowiązków ( np. w pracy ) ; możliwość dłuższego snu ( np. w weekend czy wakacje ). Uprawianie sportu właściwie bez ograniczeń. Większa swoboda co do godzin i rodzaju spożywanych posiłków ( pamiętając o bolusach ). Dyskretność i higiena związana z iniekcjami poza domem ( np. w czasie pobytu w szkole, na wycieczce, na dyskotece ). Atrakcyjny, raczej miniaturowy i nowoczesny wygląd zmniejsza skrępowanie związane z koniecznością przyjmowania leku w codziennych sytuacjach, zwykle budzi pozytywne zainteresowanie w otoczeniu. Większy komfort psychiczny i faktyczna poprawa funkcjonowania na co dzień po zastosowaniu OPI powinny przyczyniać się do podniesienia jakości życia osób chorych na cukrzycę insulinozależną i przynajmniej w pewnym stopniu uwolnić je od codziennych obciążeń, których nie muszą doświadczać osoby zdrowe. Przyjmując takie założenie, celem podjętych badań jest stwierdzenie, czy dzieci i młodzież leczone metodą klasycznej insulinoterapii ( przy zastosowaniu penów ) i OPI różnią się w sposób istotny w zakresie poczucia jakości życia. Materiał badany Przebadano grupę 99 osób w wieku 9-19 lat ( średnia wieku 15 lat ) leczonych z powodu cukrzycy insulinozależnej w dwóch ośrodkach : I. Klinice Endokrynologii i Neurologii Dziecięcej w Lublinie. II. Klinice Endokrynologii i Diabetologii Wieku Rozwojowego we Wrocławiu. W obu grupach znalazły się 53 dziewczęta i 46 chłopców. Czas trwania choroby był zróżnicowany od poniżej roku do 12 lat ( średni okres chorowania to 4,66 lat ). Metodą klasycznej insulinoterapii ( KI ) leczono 67 osób, natomiast przy zastosowaniu osobistych pomp insulinowych ( OPI ) leczone były 32 osoby, przy czym średni czas stosowania pompy wynosił 15,77 miesięcy ( okres posiadania OPI od miesiąca do 42 mies. ). Metoda Do oceny poczucia jakości życia zastosowano Kwestionariusz Poczucia Jakości Życia R. Schalocka i K. Keitha dla osób dorosłych w modyfikacji M. Oleś [13], która dostosowała narzędzie do specyfiki okresu rozwojowego i zakresu doświadczeń dziecka. Piąta podskala dodana została dla potrzeb oceny jakości życia w cukrzycy typu I i w związku z rodzajem stosowanej insulinoterapii. Ostateczna wersja wprowadzona w badaniach dzieci chorych na cukrzycę obejmuje cztery podstawowe sfery jakości życia oraz piątą dodaną przez autorów ze względu na występujące problemy zdrowotne : I. Zadowolenie obejmuje ogólne poczucie satysfakcji z życia, z relacji rodzinnych i kontaktów społecznych, z osiągnięć, pozycji w rodzinie, oznacza brak większych problemów wewnętrznych. II. Umiejętności / Kompetencje dotyczy poczucia kompetencji w zakresie nauki szkolnej oraz zadowolenia z posiadanych zdolności i umiejętności, w tym także z kontaktów interpersonalnych w szkole. 59
4 Praca oryginalna III. Możliwość działania / Samodzielność stopień samodzielności i niezależności w życiu codziennym, wolność wyboru, odpowiedzialność i możliwość decydowania w codziennych sprawach stosownie do wieku. IV. Przynależność do grupy / Integracja poczucie Ryc. 1. Poczucie jakości życia w poszczególnych wymiarach u dzieci leczonych metodą klasycznej insulinoterapii (KI) i przy zastosowaniu pomp insulinowych (OPI) Fig.1. The feeling of the quality of life in children threated with conventional insulinotherapy (KI) and with using personal insulin pumps (OPI) Endokrynol. Ped., 5/2006;2(15):57-64 przynależności do jakiejś grupy rówieśniczej, poczucie związku z innymi i aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym. V. Jakość życia w chorobie ( w cukrzycy ) wpływ choroby na życie, wykonywanie różnych czynności i zadań, na ogólne samopoczucie i relacje interpersonalne. Badanie ma charakter indywidualny. Osoby badane są proszone o wypełnienie arkusza kwestionariusza. Na każde pytanie są możliwe trzy odpowiedzi, punktowane odpowiednio od 1 do 3. W wyniku uzyskujemy informację z pięciu sfer uwzględnia- Ryc.2. Poczucie jakości życia w poszczególnych sferach u dziewcząt i chłopców chorych na cukrzycę Fig. 2. The feeling of the quality of life in particular dimensions in girls and boys with diabetes Tabela I. Test t dla grup : OPI i KI w poszczególnych sferach i w ogólnym wyniku poczucia jakości życia Table I. Test t for groups : OPI and KI in particular dimensions and in quality of life in general result Sfera Z (zadowolenie) Sfera U (umiejętności) Sfera M (możliwości) Sfera P (przynależność) Sfera C (jakość życia w cukrzycy) Ogólne natężenie jakości życia (OG) t df Test t równości średnich Różnica średnich Błąd standardowy różnicy 95% przedział ufności dla różnicy średnich Dolna Górna granica granica -1,037 64,492,304 -,715,690-2,093,662 -,960 58,134,341 -,408,425-1,260,443-2,026 95,931,046 -,979,483-1,939 -,020 -,963 55,255,340 -,746,774-2,298,806 -,650 49,060,519 -,335,516-1,372,701-1,553 59,571,126-3,097 1,994-7,085,891 60
5 Szewczyk L. i inni Poczucie jakości życia dzieci chorych na cukrzycę typu I leczonych różnymi metodami insulinoterapii nych w ocenie jakości życia. Suma punktów z poszczególnych podskal daje wynik w zakresie ogólnego poczucia jakości życia. Wyniki Tabela II. r między wymiarami jakości życia a wiekiem, czasem trwania choroby, okresem posiadania OPI Table II. Pearson s r correlation between the quality of li e dimensions and age, illness lasting, owning pump period Sfera Z (zadowolenie) Sfera U (umiejętności) Sfera M (możliwości) Sfera P (przynależność) Sfera C/KI (jakość w cukrzycy leczonej KI) Sfera C/OPI (jakość w cukrzycy leczonej OPI) Ogólne natężenie jakości w metodzie KI (OG/KI) Ogólne natężenie jakości w metodzie OPI (OG/OPI) ** jest istotna na poziomie 0.01 (dwustronnie). W rezultacie badań prowadzonych równolegle w ośrodku lubelskim i wrocławskim przy zastosowaniu Kwestionariusza Poczucia Jakości Życia uzyskano średnie wyniki 99 osób chorych na cukrzycę typu I w zakresie pięciu podskal (ryc. 1) i w wyniku ogólnym dotyczącym poczucia jakości życia dla grup leczonych różnymi sposobami insulinoterapii. Zauważalne jest nieco wyższe poczucie jakości zycia dzieci leczonych OPI w zakresie poszczególnych sfer ( Z - zadowolenie ; U umiejętności ; M możliwości ; P przynależność ; oraz jakości życia w chorobie ), jednak w większości podskal nie jest to różnica na poziomie statystycznej istotności. W sposób znaczący dzieci leczone przy zastosowaniu OPI różnią się od pacjentów leczonych metodą KI jedynie w sferze możliwości ( tab. I ). Rezultaty badań wskazują, że posiadanie OPI sprzyja większej możliwości działania i samodzielności, która wyraża się w niezależności w codziennym życiu, wolności wyboru, większej odpowiedzialności i możliwości decydowania w codziennych sprawach. Analiza poziomu ogólnego poczucia jakości życia, będącego sumą poczucia jakości życia w poszczególnych sferach, nie wskazuje na istotną różwiek Czas trwania choroby w latach Okres posiadania pompy w miesiącach -,087,105 -,048,393,375,796 -,275(**),030 -,122,006,799,521,091 -,153 -,068,371,193,714 -,263(**),085 -,094,008,470,616 -,032 -,105 -,132,756,380,495,040 -,105 -,045,831,582,813 -,169 -,002 -,221,098,990,249 -,237 -,128 -,182,199,501,335 61
6 Praca oryginalna nicę między badanymi grupami. W świetle tych wyników, poczucie jakości życia dzieci leczonych przy zastosowaniu OPI nie jest istotnie wyższe niż u pacjentów leczonych metodą klasyczną (KI) (tab. I). Wyniki przeprowadzonych badań nie wskazują ponadto na zróżnicowanie w zakresie ogólnego poczucia jakości życia ani w poszczególnych jego wymiarach ze względu na płeć osoby chorej na cukrzycę insulinozależną ( ryc. 2 ). Potwierdzają to próby korelowania poszczególnych wyników ze zmienną płci ( tab. II ) nie wykryto istotnego związku poczucia jakości życia w relacji do płci. W badaniach uwzględniono także wpływ innych niż tylko sposób insulinoterapii zmiennych, które mogą zmieniać poczucie jakości życia, szczególnie w badanej przez nas grupie dzieci i nastolatków. Te zmienne to : wiek pacjenta, czas trwania choroby, u dzieci posiadających OPI okres posiadania pompy. Obliczone korelacje ( tab. II ) wskazują jedynie na dwie istotne zależności : - Umiejętności dzieci niezależnie od sposobu insulinoterapii mają związek z wiekiem dziecka. Jak pokazują wyniki poczucie kompetencji maleje wraz z wiekiem. - Poczucie przynależności i integracji z grupą rówieśniczą spada u dzieci starszych. Przeprowadzone badania nie ujawniły więc istotnych różnic w zakresie poczucia jakości życia między dziećmi leczonymi klasyczną metodą insulinoterapii przy użyciu penów a nową metodą przy zastosowaniu pomp insulinowych. Zastosowanie OPI sprzyja jednak istotnie poczuciu większej możliwości działania i niezależności u badanych dzieci. Dyskusja Endokrynol. Ped., 5/2006;2(15):57-64 Statystyczne analizy wyników badań nie potwierdziły w sposób jednoznaczny oczekiwanej większej jakości życia u dzieci i młodzieży z cukrzycą po zastosowaniu leczenia nową metodą. Chociaż publikacje ostatnich lat na temat pionierskiej jeszcze formy insulinoterapii przy zastosowaniu OPI sugerowały podstawową korzyść dla chorych w postaci poprawy codziennego funkcjonowania i zmniejszenia uciążliwości leczenia cukrzycy [10] [11] [12] [14], a doświadczenie kliniczne, rozmowy z pacjentami i ich rodzicami wskazują jednak na większy komfort życia z pompą. Wydaje się, ze przyczyną nieuzyskania jednoznacznego rozstrzygnięcia jest zarówno wielowymiarowy, jak i subiektywny charakter samego pojęcia jakość życia, niezależnie od definicji przyjętej w założeniach prezentownych badań. Wielość definicji akcentuje rozmaite aspekty oceny jakości życia człowieka i oceny tej jakości przez konkretną osobę, koncepcje różnią się też między sobą poziomem oceny oddziaływania choroby na poczucie jakości życia. Przykładowo : - jakość życia to brak obciążeń, trudności, dolegliwości [ 15] stan taki zakłada sytuację idealną, niemożliwą do zaistnienia w terapii cukrzycy niezależnie od metody ; - jakość życia to stopień rozbieżności między sytuacją upragnioną a sytuacją aktualną [16] zależy on niewątpliwie od indywidualnej percepcji, a korzystanie z OPI może jedynie zmniejszyć stopień tej rozbieżności ; - jakość życia to wyraz pozytywnej postawy do życia, woli życia [17], które to właściwości w niewielkim stopniu zależą od metody insulinoterapii i są cechami względnie trwałymi. Poczucie jakości życia, podobnie jak szczęścia [18], ma charakter wysoce subiektywny, a więc fakt choroby, a nawet obecność cierpienia, nie musi oznaczać, że człowiek czuje się nieszczęśliwy.przekonanie to wraz z towarzyszącymi emocjami niekiedy pozostaje niezależne od bycia zdrowym lub chorym. Co więcej, oddziaływanie choroby ( i wynikających z niej sposobów leczenia ) obciąża w niejednakowym stopniu różne sfery życia i zależy nie tylko od specyfiki choroby, lecz również od zmiennych indywidualnych i społecznych [8] [19]. Jak pokazały badania, zastosowanie OPI w jednej z tych sfer decyduje w sposób istotny o podniesieniu jakości życia. Chodzi o wymiar możliwości, który oznacza większą możliwość działania, samodzielność i niezależność w codziennym życiu, swobodę wyboru, decyzji, ale również odpowiedzialność z tym związaną. Stwarza to szansę większej aktywności i swobody w codziennych zajęciach, w grupie społecznej, a także podejmowanie zadań w różnych sferach życia. Odciąża osobę chorą od niektórych obowiązków i sztywnego planu dnia ( ranne wstawanie, wyznaczone odgórnie posiłki, kontrola wysiłku fizycznego ), co motywuje do realizowania innych celów, zapobiega wyczerpaniu, zmęczeniu, poczuciu beznadziejności i zależności od cukrzycy i jej leczenia. Rzeczywiście otwierają się nowe możliwości, jednak ich pełne wykorzystanie zależy tak, jak ogólna jakość życia, od czynników psychologicznych pozachorobowych. Nie można też jednoznacznie 62
7 Szewczyk L. i inni Poczucie jakości życia dzieci chorych na cukrzycę typu I leczonych różnymi metodami insulinoterapii wnioskować, że KI nie pozwala na samorealizację, gdyż osoby z nastawieniem zadaniowym często mobilizują się niezależnie od utrudnień wynikających z diety cukrzycowej czy używania penów. Natomiast dysponowanie OPI usypia czujność samokontroli i daje pozory nieograniczonej swobody, co obserwują w niektórych przypadkach diabetolodzy. Posiadanie OPI nie przekłada się wówczas na dobre wyrównanie metaboliczne. W świetle uzyskanych korelacji poczucie jakości życia u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu I nie wykazuje związku z długością trwania choroby, okresem dysponowania pompą czy wiekiem. Jak wskazywano poprzednio, kontekst zależności jest o wiele szerszy i obejmuje, poza wyznacznikami choroby, szereg zmiennych o charakterze psychospołecznym [10]. Istotna zależność uzyskana w badaniach obejmuje związek starszego wieku ( wiek badanych : 9-19) z poczuciem posiadania mniejszej kompetencji (zadowolenia z posiadanych zdolności i umiejętności, kontaktów interpersonalnych w szkole ) oraz gorszą integracją z grupą rówieśniczą, która wyrażać się może w poczuciu braku przynależności do grupy, mało aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym. Rezultaty te jednak nie mają już związku z metodą leczenia, a tłumaczyć je można zmiennymi typowymi dla okresu dojrzewania : wzrostem krytycyzmu i autokrytycyzmu, pesymistycznego spostrzegania własnej sytuacji, koniecznością podejmowania decyzji edukacyjnej czy zawodowej, ogromnego znaczenia integracji z grupą społeczną w tym momencie życia. Dzieci młodsze niezależnie od stanu zdrowia wydają się nie przeżywać jeszcze tego typu problemów w takim nasileniu. Nie można jednak wykluczyć, że to większa świadomość ograniczeń związanych z rolą chorego pogłębia typowo rozwojowe zjawiska. Podsumowując, wprowadzenie nowej metody leczenia cukrzycy pozwala na zminimalizowanie ograniczeń w trybie życia i na zachowanie pozorów normalności, nie można jednak zapominać o subiektywnym charakterze poczucia jakości życia u pacjentów, całym kontekście osobowościowym i sytuacyjnym dziecka pod opieką zespołu diabetologicznego. Należy zawsze brać pod uwagę, poza wskazaniami typowo medycznymi, czynniki takie jak : poziom funkcjonowania intelektualnego ( obsługa OPI wymaga zaawansowanego przeszkolenia ), zrównoważenie emocjonalne i zdrowie psychiczne ( przewidywalność i bezpieczeństwo zachowania ), akceptacja dla tej formy terapii ( osobiste przekonanie i wybór dokonany przez samego pacjenta a nie narzucony przez rodziców ; brak lęku proceduralnego związanego z używaniem skomplikowanego urządzenia ), odpowiednia współpraca dziecka i rodziców z lekarzem, sytuacja finansowa rodziny[11] [12] [14]. Docenienie zmiennej jakości życia, wydaje się konieczne wobec aktualnie obowiązującej pozytywnej definicji zdrowia, dużej liczby zachorowań na choroby przewlekłe, w tym cukrzycę insulinozależną, a także kształtowania poczucia szczęścia człowieka ( pewnych trwałych nastawień ) już od najwcześniejszych lat [18] [20]. Ocenę jakości życia w diabetologii można wykorzystać w kilku celach: - zindywidualizowania podejścia do pacjenta, uwzględnienie jego samopoczucia i całokształtu sytuacji ; - podejmowanie decyzji co do alternatywnych metod leczenia ; - ocena efektów zastosowanego leczenia ; - lepsza współpraca w diadzie pacjent - diabetolog; - większa akceptacja i zadowolenie osoby z terapii. Wnioski 1. Poczucie jakości życia dzieci chorych na cukrzycę typu I leczonych metodą klasycznej insulinoterapii i przy zastosowaniu osobistych pomp insulinowych nie różni się w istotny statystycznie sposób, choć analiza jakościowa poszczególnych itemów sugeruje nieco wyższą subiektywnie odczuwaną jakość życia u posiadaczy pomp. 2. Dzieci posiadające osobiste pompy insulinowe mają poczucie wyższej jakości życia w wymiarze możliwości działania, która wyraża się w samodzielności i niezależności w codziennym życiu, wolności wyboru, odpowiedzialności i możliwości decydowania w codziennych sprawach. 3. Wraz z wiekiem u dzieci chorych na cukrzycę typu I subiektywnie maleje poczucie kompetencji, umiejętności, czują się także gorzej zintegrowane z grupą rówieśniczą i we własnym przekonaniu mniej aktywne społecznie w porównaniu do dzieci młodszych, co może wynikać ze specyfiki adolescencji. 63
8 Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 5/2006;2(15):57-64 PIŚMIENNICTWO/REFERENCES [1] Schipper H. : Quality of life : principles of the clinical paradigm. Journal of Psychosocial Oncology, 8 (23) [2] Dziurowicz-Kozlowska A. : Wokół pojęcia jakości życia. Psychologia jakości życia t.i, nr 2. Wyd.Academica SWPS, Warszawa, [3] Karski J.B., Kirschner H., Leowski J. (red.) : Współczesne potrzeby i możliwości pomiaru zdrowia. Wyd. Ignis, Warszawa [4] Cella D.F., Tulsky D.S. : Measuring quality of life today : methodolical aspects. Oncology, [5] Salmon P. : Psychologia w medycynie wspomaga współpracę z pacjentem i proces leczenia. Wyd. GWP, Gdańsk, 2002 [6] Kassion K., Tsamasiros J. : Family management of insulin-dependent diabetes mellitus: a practical problem-solving approach. Acta Paediatri. Suppl [7] Szewczyk L., Wiśniowiecka M. : Samokontrola a niektóre cechy osobowości dzieci chorych na cukrzycę. W : ( red. ) Szewczyk L. : Radzenie sobie i pomoc innym w zdrowiu i chorobie. Wyd. NEUROCENTRUM, Lublin, [8] Johnson S.B. : Psychosocial aspects of childhood diabetes. J. Child Psychol. Psychiat. Vol. 29, No [9] Szewczyk L., Wiśniowiecka M. : Poczucie osamotnienia u dzieci chorych na cukrzycę insulinozależną. W : Zachowania ludzkie w zdrowiu i chorobie. materiały z Międzynarodowej konferencji Medycyny Psychosomatycznej Krajów Nadbałtyckich, Szczecin Wyd. Instytut Psychosomatczny [10] Liddell W. : Jakość życia w cukrzycy. Diabetologia nr 5, ( diabetologia/5/start.html ). [11] Witkowski D. : Cukrzyca typu 1 u dzieci i młodzieży zasady podstawowe i perspektywy terapii. klinika Pediatryczna. Diabetologia Vol.12, No [12] Wysocka-Łukasik B. : Osobiste pompy insulinowe w leczeniu cukrzycy typu 1. Nowa Klinika. Diabetologia Vol.12, No [13] Oleś M., Steuden S., Klonowski P. i in. : Metody badania jakości życia. W : (red. ) Oleś P., Steuden S., Toczołowski J. ; Jak świata mniej widzę : Zaburzenia widzenia a jakość życia. Wyd. TN KUL, Lublin, [14] Low K.G., Massa L., Lehman D., Olshan J.S. : Insulin pomp use in young adolescents with type 1 diabetes : a descriptive study. Pediatric Diabetes [15] Bowling A. : Measuring disease. A review of disease specific quality of life measurment scales. Buckingham, Open Uniwersity Press,1995. [16] Krupiński J. : Health and quality. Social Science and Medicine,14, [17] Adamczak M., Sęk H. : Znaczenie pojęcia jakości życia w opiece psychologicznej pacjentów onkologicznych. W : Meyza J. ( red.) : Jakość życia w chorobie nowotworowej. Warszawa. Centrum Onkologii Instytutu im. M. Skłodowskiej-Curie [18] Czapiński J. : Szczęśliwy człowiek w szczęśliwym społeczeństwie? Zrównoważony rozwój, jakość życia i złudzenie postępu. Psychologia jakości życia, t. I, nr 1. Wyd. SWPS Academica, Warszawa [19] Helz J.W., Templeton B. : Evidence of the role of psychosocial factors in diabetes mellitus : A review. Am. J. Psychiatry 147 : 10. October [20] Czapiński J. : Psychologia szczęścia. Wyd. Academos. Poznań
W kierunku sztucznej trzustki Nowoczesne systemy kontroli glikemii i ochrony pacjenta przed hipoglikemią w cukrzycy typu 1.
W kierunku sztucznej trzustki Nowoczesne systemy kontroli glikemii i ochrony pacjenta przed hipoglikemią w cukrzycy typu 1. prof. dr hab. med. Małgorzata Myśliwiec Katedra i Klinika Pediatrii, Diabetologii
Bardziej szczegółowoJakość życia dzieci z przewlekłą chorobą nerek w Polsce Katarzyna Kiliś-Pstrusińska
Jakość życia dzieci z przewlekłą chorobą nerek w Polsce Katarzyna Kiliś-Pstrusińska Katedra i Klinika Nefrologii Pediatrycznej Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu VII Zjazd PTNefD, Łódź 2015 1 Jakość życia
Bardziej szczegółowoT. XXXVII Zeszyty Naukowe WSHE 2013 r.
T. XXXVII Zeszyty Naukowe WSHE 2013 r. Dorota Kochman (Wydział Nauk o Zdrowiu, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna we Włocławku Instytut Nauk o Zdrowiu, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Płocku) Barbara
Bardziej szczegółowoJakość życia nie zależy wyłącznie od dobrostanu fizycznego, bo stan zdrowia ma wpływ na wiele aspektów życia.
Jakość życia w chorobie nowotworowej Krzysztof G. Jeziorski Warszawa Definicja jakości życia WHO (1993) Poczucie jednostki co do jej pozycji życiowej w ujęciu kulturowym oraz systemu wartości, w którym
Bardziej szczegółowoW Nowym Roku Akademickim 2009/ AKADEMIA EDUKACYJNA WZNAWIA SWOJĄ DZIAŁALNOŚĆ
W Nowym Roku Akademickim 2009/2010... AKADEMIA EDUKACYJNA WZNAWIA SWOJĄ DZIAŁALNOŚĆ W tym roku dołączają do nas nowe miasta, w których będą odbywały się zajęcia! Nowy rok akademicki niebawem, dlatego kolejny
Bardziej szczegółowoJAKOŚĆ ŻYCIA I PRZYSTOSOWANIE PSYCHOSPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIEŻY Z NERWIAKOWŁÓKNIAKOWATOŚCIĄ TYPU 1
JAKOŚĆ ŻYCIA I PRZYSTOSOWANIE PSYCHOSPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIEŻY Z NERWIAKOWŁÓKNIAKOWATOŚCIĄ TYPU 1 dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Katedra i Klinika Psychiatrii
Bardziej szczegółowoDostępność innowacyjnych metod ciągłego monitorowania glukozy
Dostępność innowacyjnych metod ciągłego monitorowania glukozy Dr hab.n.med. Tomasz Klupa Uniwersytet Jagielloński, Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych Konflikt interesów Wykłady i seminaria dla firmy
Bardziej szczegółowoSzanse i ryzyka Psycholog - Edna Palm
Rodzeństwo dzieci niepełnosprawnych Szanse i ryzyka Psycholog - Edna Palm Tłumaczenie: Psycholog - Dorota Fedorowska (Fundacja EDUCO) Czynniki obciążające rodziny posiadające niepełnosprawne dziecko Obciążenie
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Szewczyk L. i inni: Funkcjonowanie psychiczne dzieci z cukrzycą typu 1 Vol. 9/2010 Nr 3(32) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Funkcjonowanie psychiczne dzieci z cukrzycą typu 1 Psychic
Bardziej szczegółowoZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH
S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Władimir Bożiłow 1, Małgorzata Roślak 2, Henryk Stolarczyk 2 1 Akademia Medyczna, Bydgoszcz 2 Uniwersytet Łódzki, Łódź ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ
Bardziej szczegółowoPoczucie bezpieczeństwa i prężność osobowa a umiejscowienie kontroli zdrowia u osób w okresie późnej dorosłości
Poczucie bezpieczeństwa i prężność osobowa a umiejscowienie kontroli zdrowia u osób w okresie późnej dorosłości Ks. dr Paweł Brudek Instytut Psychologii KUL Jana Pawła II Konferencja Międzynarodowa Zdrowie
Bardziej szczegółowoSkuteczność samokontroli a poziom lęku i depresji u młodzieży chorej na cukrzycę insulinozależną
Post-print of: Basińska B. Skuteczność samokontroli a poziom lęku i depresji u młodzieży chorej na cukrzycę insulinozależną. Zdrowie Psychiczne, Volume 3-4, 1997, pp. 157-163 Skuteczność samokontroli a
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM
STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM Wstęp Choroby nowotworowe są poważnym problemem współczesnych społeczeństw. Rozpoznawanie trudności w funkcjonowaniu psychosomatycznym pacjentów jest konieczne do świadczenia
Bardziej szczegółowoZaburzenia emocjonalne, behawioralne, poznawcze oraz jakość życia u dzieci i młodzieży z wrodzonym zakażeniem HIV STRESZCZENIE
Autor: Tytuł: Promotor: lek. Anna Zielińska Zaburzenia emocjonalne, behawioralne, poznawcze oraz jakość życia u dzieci i młodzieży z wrodzonym zakażeniem HIV dr hab. Anita Bryńska STRESZCZENIE WSTĘP: W
Bardziej szczegółowoZnaczenie funkcjonowania rodziny dla zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży z otyłością
Znaczenie funkcjonowania rodziny dla zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży z otyłością dr n. hum. Izabela Tabak Zakład Zdrowia Dzieci i Młodzieży Instytut Matki i Dziecka Dlaczego warto zajmować się
Bardziej szczegółowoJakość życia dzieci z przewlekłą chorobą nerek. Wyniki badania wieloośrodkowego.
Jakość życia dzieci z przewlekłą chorobą nerek. Wyniki badania wieloośrodkowego. K. Kiliś-Pstrusińska 1, A. Medyńska 1, P. Adamczyk 2, I. Bałasz-Chmielewska 3, R. Grenda 4, A. Kluska-Jóźwiak 5, B. Leszczyńska
Bardziej szczegółowoChory z cukrzycą leczony insuliną z częstymi niedocukrzeniami - strategia postępowania
21.05.2016 Chory z cukrzycą leczony insuliną z częstymi niedocukrzeniami - strategia postępowania Wstęp: hipoglikemia skala problemu Hipoglikemia: konsekwencje Błędy pacjenta jako przyczyna hipoglikemii
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Vol. 4/2005 Nr 4(13) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Próba oceny wybranych aspektów stanu emocjonalnego dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 w zależności od wyrównania metabolicznego
Bardziej szczegółowoOcena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją
234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle
Bardziej szczegółowoTRUDNOŚCI WYNIKAJĄCE ZE STANU ZDROWIA i KONDYCJI UCZNIA. analiza psychologiczna
TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCE ZE STANU ZDROWIA i KONDYCJI UCZNIA analiza psychologiczna Beata Dobińska psycholog Zachodniopomorska Szkoła Biznesu CHOROBA PRZEWLEKŁA A FUNKCJONOWANIE DZIECKA 1569,7 tys. dzieci i
Bardziej szczegółowoPROGRAM SZKOLENIA: PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU DZIECI I MŁODZIEZY PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA, KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI
PROGRAM SZKOLENIA: PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU DZIECI I MŁODZIEZY Tematy szkolenia PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA, KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI Wykład 2 godz. - Podejście do rozwoju psychicznego w kontekście
Bardziej szczegółowoJAKOŚĆ ŻYCIA U DZIECI I MŁODZIEŻY Z WRODZONYM ZAKAŻENIEM HIV W POLSCE
JAKOŚĆ ŻYCIA U DZIECI I MŁODZIEŻY Z WRODZONYM ZAKAŻENIEM HIV W POLSCE A. Zielińska 1, M. Bielecki 2, F. Pierowski 3, U. Coupland 4, A.Bryńska 1, T. Wolańczyk 1, M. Marczyńska 4 (1) Klinika Psychiatrii
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1, Punkt 4 Tabeli str. 3
Uwagi do projektu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu szczegółowych kryteriów wyboru ofert wraz z wyznaczającymi je warunkami oraz przypisaną im wartością w rodzaju rehabilitacja lecznicza
Bardziej szczegółowoAgresja wobec personelu medycznego
Agresja wobec personelu medycznego Od połowy XX wieku do chwili obecnej obserwuje się gwałtowny postęp w diagnostyce i leczeniu pacjentów. Postęp ten przyczynił się do wczesnego rozpoznawania chorób oraz
Bardziej szczegółowoSWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny. Wydział Zamiejscowy we Wrocławiu. Karolina Horodyska
SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny Wydział Zamiejscowy we Wrocławiu Karolina Horodyska Warunki skutecznego promowania zdrowej diety i aktywności fizycznej: dobre praktyki w interwencjach psychospołecznych
Bardziej szczegółowoAnna Kłak. Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę
Anna Kłak Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Wstęp: Świadomość pacjentów
Bardziej szczegółowoSÓL I ŚWIATŁO W PIELEGNIARSTWIE DIABETOLOGICZNYM
SÓL I ŚWIATŁO W PIELEGNIARSTWIE DIABETOLOGICZNYM Alicja Szewczyk Klinika Endokrynologii i Diabetologii Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka Polska Federacja Edukacji w Diabetologii Światło poranka https://pl.wikipedia.org/wiki/światło
Bardziej szczegółowoPostępowanie orzecznicze wobec kierowców z zaburzeniami tolerancji węglowodanów i cukrzycą
Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę, 2013 Aneks 2 Postępowanie orzecznicze wobec kierowców z zaburzeniami tolerancji węglowodanów i cukrzycą Opracowano we współpracy z dr.
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Oleś M. i inni Subiektywna jakość życia a poziom spostrzeganego wsparcia społecznego u nastolatków z cukrzycą typu 1 i otyłością Vol. 7/2008 Nr 2(23) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Bardziej szczegółowoCharakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego
Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób
Bardziej szczegółowoEDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT.
EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. Prowadząca edukację: piel. Anna Otremba CELE: -Kształtowanie
Bardziej szczegółowoWsparcie społeczne. Dorota Wojcik, Natalia Zasada
Wsparcie społeczne Dorota Wojcik, Natalia Zasada Czym jest wsparcie społeczne? Jest to wszelka dostępna dla jednostki pomoc w sytuacjach trudnych. Wsparcie to konsekwencja przynależności człowieka do sieci
Bardziej szczegółowoSzkolenie
Szkolenie 01.11.2010. Zapraszamy na szkolenie: psychologów, terapeutów, rehabilitantów, osoby dotknięte chorobą nowotworową lub mające bliskich chorych na raka oraz wszystkich zainteresowanych tematyką
Bardziej szczegółowoLek. Joanna Marciniak
Lek. Joanna Marciniak Katedra i Klinika Dermatologii, Wenerologii i Alergologii Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we lekarz rezydent Wpływ atopowego zapalenia skóry na jakość życia chorych dzieci
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 5 1 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej Instytut Pielęgniarstwa Higher State Vocational School
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIESKŁODOWSKA LUBLIN POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 200 Katedra i Klinika Endokrynologii Akademii Medycznej im. prof. F. Skubiszewskiego w Lublinie Kierownik Kliniki:
Bardziej szczegółowoSzybkodziałające analogi insuliny: percepcja i konsekwencje wejścia nowego preparatu insuliny lispro
Szybkodziałające analogi insuliny: percepcja i konsekwencje wejścia nowego preparatu insuliny lispro RAPORT Z BADANIA ILOŚCIOWEGO REALIZOWANEGO DLA FIRMY SANOFI Listopad 2017 Cele i metodologia badania
Bardziej szczegółowoJAKOŚĆ ŻYCIA DZIECI Z ADHD W ŚWIETLE BADAŃ. mgr Katarzyna Naszydłowska-Sęk
JAKOŚĆ ŻYCIA DZIECI Z ADHD W ŚWIETLE BADAŃ mgr Katarzyna Naszydłowska-Sęk Wstęp Problematyka jakości życia dzieci i młodzieży, mimo iż niezwykle istotna z perspektywy zarówno teoretycznej jak i aplikacyjnej,
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 3 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 3 SECTIO D 2004 Katedra Pielęgniarstwa Klinicznego Wydziału Zdrowia Publicznego AM we Wrocławiu MARTA ARENDARCZYK, EWA
Bardziej szczegółowoPsychologia a wyzwania współczesnej medycyny - przedmiot fakultatywny
Psychologia a wyzwania współczesnej medycyny - przedmiot fakultatywny - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Psychologia a wyzwania współczesnej medycyny - przedmiot fakultatywny Kod przedmiotu
Bardziej szczegółowoPromocja zdrowia i edukacja prozdrowotna
Promocja zdrowia i edukacja prozdrowotna Kształcenie w zakresie podstaw promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej Zdrowie, promocja zdrowia, edukacja zdrowotna, zapobieganie chorobom. Historia promocji zdrowia.
Bardziej szczegółowoWyniki badań PBQ i MAAS wykonanych w lipcu-październiku 2015
Wyniki badań PBQ i MAAS wykonanych w lipcupaździerniku 2015 Autor projektu badawczego : Anna Dyduch Maroszek Projekt sfinansowany przez Polskie Towarzystwo Psychoterapii Psychoanalitycznej Projekt finansowany
Bardziej szczegółowoDostępność terapii z zastosowaniem pomp insulinowych. Dr hab.n.med. Tomasz Klupa Uniwersytet Jagielloński, Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych
Dostępność terapii z zastosowaniem pomp insulinowych Dr hab.n.med. Tomasz Klupa Uniwersytet Jagielloński, Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych Konflikt interesów Wykłady i seminaria dla firmy Medtronic.w
Bardziej szczegółowoMiędzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia ICF a diagnoza funkcjonalna
Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia ICF a diagnoza funkcjonalna mgr Aneta Żurek zurek@womczest.edu.pl Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku
Bardziej szczegółowoW zdrowym ciele zdrowy duch
W zdrowym ciele zdrowy duch "Ruch może zastąpić niemal każdy lek, ale żaden lek nie zastąpi ruchu Wojciech Oczko-nadworny lekarz Stefana Batorego Można wyróżnić aktywność fizyczną podejmowaną: w czasie
Bardziej szczegółowoRola psychologa w podmiotach leczniczych
Rola psychologa w podmiotach leczniczych Podstawowym celem działań podmiotów leczniczych było i jest zdrowie pacjentów. Ponieważ jednak zdrowie według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) to stan cechujący
Bardziej szczegółowoSkale i wskaźniki jakości leczenia w OIT
Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Katarzyna Rutkowska Szpital Kliniczny Nr 1 w Zabrzu Wyniki leczenia (clinical outcome) śmiertelność (survival) sprawność funkcjonowania (functional outcome) jakość
Bardziej szczegółowoACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS IWONA KOCEMBA WSPARCIE SPOŁECZNE A KONTROLA POZIOMU CUKRU WE KRWI W CUKRZYCY TYPU 2
ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA PSYCHOLOGICA 11, 2007 Zakład Psychopatologii i Psychologii Klinicznej Instytut Psychologii UŁ IWONA KOCEMBA WSPARCIE SPOŁECZNE A KONTROLA POZIOMU CUKRU WE KRWI W CUKRZYCY
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Piekarski R. i inni: Długofalowa ocena wyrównania Szewczyk L. dzieci i inni z cukrzycą Aktywność typu opioidowa 1, leczonych u dziewcząt przy z nadczynnością pomocy osobistej i niedoczynnością pompy insulinowej
Bardziej szczegółowoM1_W04 M1_W10 K_W 01 M1_W01 M1_W02 M1_W10 K_W 02 M1_W05 M1_W03 K_W 03 M1_W08 M1_W11, M1_W12 M1_W01 M1_W02 M1_W03 M1_W07 M1_W10 M1_W01 M1_W07 M1_W10
TABELA ODNIESIENIA EFEKTÓW KIERUNKOWYCH DO EFEKTÓW OBSZAROWYCH KIERUNEK FIZJOTERAPIA POZIOM KSZTAŁCENIA - studia i stopnia PROFIL KSZTAŁCENIA - praktyczny OBSZAR KSZTAŁCENIA - obszar nauk medycznych, nauk
Bardziej szczegółowoROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1. dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna
ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1 dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna EPIDEMIOLOGIA DYSFUNKCJI POZNAWCZYCH U DZIECI Z NF1 Dysfunkcje poznawcze
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW II ROKU STUDIÓW
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW II ROKU STUDIÓW 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Psychologia lekarska 2. NAZWA JEDNOSTKI
Bardziej szczegółowoOPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) Kierunek: Dialog i Doradztwo Społeczne ...
I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu kształcenia: Psychologia zdrowia 2. Kod modułu kształcenia 3. Rodzaj modułu kształcenia: wykład nieobowiązkowy, ćwiczenia obowiązkowe 4. Kierunek studiów: Dialog i
Bardziej szczegółowoKlinika Diabetologii i Otyłości Wieku Rozwojowego, II Katedra Pediatrii
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Postępy w terapii cukrzycy typu 1 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek
Bardziej szczegółowoDZIECKO Z CUKRZYCĄ W SZKOLE
DZIECKO Z CUKRZYCĄ W SZKOLE Sylwia Musioł STATYSTYKI NA ŚWIECIE ŻYJE BLISKO 3OO MILIONÓW LUDZI CHORYCH NA CUKRZYCĘ SZACUJE SIĘ, ŻE LICZBA TA W CIĄGU JEDNEGO POKOLENIA WZROŚNIE DO OKOŁO 500 MILIONÓW W POLSCE
Bardziej szczegółowoProblem pomiaru obiektywnych i subiektywnych uwarunkowań jakości życia
Problem pomiaru obiektywnych i subiektywnych uwarunkowań jakości życia MIKOŁAJ MAJKOWICZ KATEDRA PSYCHOLOGII I ZAKŁAD BADAŃ NAD JAKOŚCIĄ ŻYCIA WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU GDAŃSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY Użycie
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Psychologia potrzeb. Dr Monika Wróblewska EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Psychologia potrzeb Dr Monika Wróblewska Uniwersytet w Białymstoku 10 czerwca 2010 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 1. Specyfika potrzeb
Bardziej szczegółowoSzkoła Pompowa Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Edycja II. Karta Szkolenia. wymagana do uzyskania
Szkoła Pompowa Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego Edycja II Karta Szkolenia wymagana do uzyskania Certyfikatu Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego potwierdzającego umiejętności w zakresie leczenia
Bardziej szczegółowoDoświadczenia zespołu terapeutycznego w edukacji diabetologicznej. Fakty i mity polskiej edukacji
Doświadczenia zespołu terapeutycznego w edukacji diabetologicznej. Fakty i mity polskiej edukacji Zespół Kliniki Endokrynologii i Diabetologii IP - CZD Elżbieta Piontek, Alicja Szewczyk, Grażyna Korzeniewska,
Bardziej szczegółowoEnd-of-life treatment
Karolina Skóra End-of-life treatment Technologie stosowane w schyłkowej fazie życia (tzw. end-of-life treatment). End-of-life treatment (EoL) to terapia aktywna, która wydłuża życie, a nie tylko łagodzi
Bardziej szczegółowoDr A. Wołpiuk- Ochocińska. Dr A. Wołpiuk- Ochocińska
(1) Nazwa przedmiotu Psychologia stosowana (2) Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Wydział Medyczny Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego Katedra: Położnictwa (3) Kod przedmiotu - () Studia Kierunek
Bardziej szczegółowoAnalysis of infectious complications inf children with acute lymphoblastic leukemia treated in Voivodship Children's Hospital in Olsztyn
Analiza powikłań infekcyjnych u dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną leczonych w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym w Olsztynie Analysis of infectious complications inf children with
Bardziej szczegółowoPsychologia Pozytywna to nurt psychologiczny, który co prawda ma. przedstawi obszary, w których psychologia pozytywna jest w Polsce
Psychologia pozytywna i jej rozwój w Polsce Psychologia Pozytywna to nurt psychologiczny, który co prawda ma niezbyt długą historię, jednak czerpie z dokonań psychologii na przestrzeni wielu dziesięcioleci.
Bardziej szczegółowoDorota Karło - społeczny edukator diabetologiczny
Dorota Karło - społeczny edukator diabetologiczny CUKRZYCA TYPU 1 Cele leczenia cukrzycy typu I u dzieci i młodzieży możliwość przeżycia cofnięcie objawów klinicznych, unikanie ostrych powikłań cukrzycy,
Bardziej szczegółowoediab - Bezprzewodowa platforma ezdrowie wspomagająca terapię osób chorych na cukrzycę Krzysztof Brzostowski, Jarosław Drapała, Jerzy Świątek
ediab - Bezprzewodowa platforma ezdrowie wspomagająca terapię osób chorych na cukrzycę Krzysztof Brzostowski, Jarosław Drapała, Jerzy Świątek II Konferencja i3: internet infrastruktury innowacje enauka
Bardziej szczegółowoPAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W NOWYM SĄCZU SYLABUS PRZEDMIOTU. Obowiązuje od roku akademickiego: 2011/2012
PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W NOWYM SĄCZU SYLABUS Obowiązuje od roku akademickiego: 2011/2012 Instytut Zdrowia Kierunek studiów: Pielęgniarstwo Kod kierunku: 12. Specjalność: pielęgniarstwo 1. PRZEDMIOT
Bardziej szczegółowoPROGRAM OPIEKI NAD DZIECKIEM Z CUKRZYCĄ W SZKOLE PODSTAWOWEJ IM. JANUSZA KORCZAKA W CHOCENIU
PROGRAM OPIEKI NAD DZIECKIEM Z CUKRZYCĄ W SZKOLE PODSTAWOWEJ IM. JANUSZA KORCZAKA W CHOCENIU OBOWIĄZKI DYREKTORA SZKOŁY W PRZYPADKU PRZYJMOWANIA DZIECKA Z CUKRZYCĄ 1. Dyrektor placówki oświatowej nie może
Bardziej szczegółowoPOROZUMIENIE CZY KONFLIKT? O AKCEPTACJI CHOROBY. PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY NF1 W KONTEKŚCIE RODZINNYM
POROZUMIENIE CZY KONFLIKT? O AKCEPTACJI CHOROBY. PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY NF1 W KONTEKŚCIE RODZINNYM dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 im. dr. A. Jurasza w Bydgoszczy NF1 W RODZINIE
Bardziej szczegółowoEBM w farmakoterapii
EBM w farmakoterapii Dr Przemysław Niewiński Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM we Wrocławiu Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM Wrocław EBM Evidence Based Medicine (EBM) "praktyka medyczna
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Trojanowska A.: Postawy wobec choroby u dzieci z cukrzycą typu 1 Vol. 13/2014 Nr 2(47) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Postawy wobec choroby u dzieci z cukrzycą typu 1 Children s attitudes
Bardziej szczegółowoPROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1
Załącznik nr 1 do Uchwały nr 164 A/09 Senatu WUM z dnia 30 listopada 2009 r. PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1 I. ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE ZAKRES WIEDZY TEORETYCZNEJ 1.
Bardziej szczegółowoAnaliza wariancji - ANOVA
Analiza wariancji - ANOVA Analiza wariancji jest metodą pozwalającą na podział zmienności zaobserwowanej wśród wyników eksperymentalnych na oddzielne części. Każdą z tych części możemy przypisać oddzielnemu
Bardziej szczegółowoTestowanie hipotez. Marcin Zajenkowski. Marcin Zajenkowski () Testowanie hipotez 1 / 25
Testowanie hipotez Marcin Zajenkowski Marcin Zajenkowski () Testowanie hipotez 1 / 25 Testowanie hipotez Aby porównać ze sobą dwie statystyki z próby stosuje się testy istotności. Mówią one o tym czy uzyskane
Bardziej szczegółowoPorównanie jakości życia u chorych z zespołami depresyjnymi i białaczkami
Piotr Magiera, Miko/aj Majkowicz, Iwona Trzebiatowska, Krystyna de Walden-Ga/uszko Porównanie jakości życia u chorych z zespołami depresyjnymi i białaczkami Katedra i I Klinika Chorób Psychicznych AM w
Bardziej szczegółowo2.Objęła patronatem naukowym 13 spotkań szkoleniowych pt. Prawidłowe żywienie pacjentów z cukrzycą Szkolenie w ramach Akademii Abbott.
Polska Federacja Edukacji w Diabetologii w 2010roku. Raport z działalności stowarzyszenia. W ramach szkolenia zespołów edukacyjnych Polska Federacja Edukacji w Diabetologii: 1.Zorganizowała V konferencje
Bardziej szczegółowoWpływ metody insulinoterapii na jakość życia młodzieży chorującej na cukrzycę typu I
Wydawnictwo UR 2007 Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego ISSN 1730-3524 Rzeszów 2008, 2, 170 174 Anna Kubicz 1, Lucyna Lisowicz 2, Barbara Surdej 2, Bartosz Korczowski 1,2 Wpływ metody insulinoterapii
Bardziej szczegółowoDr Sztembis. Dr Sztembis. Rok akademicki 2015/2016. (1) Nazwa przedmiotu Psychologia kliniczna (2) Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot
(1) Nazwa przedmiotu Psychologia kliniczna (2) Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Rok akademicki 2015/2016 Wydział Medyczny Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego Katedra: Położnictwa (3) Kod
Bardziej szczegółowoTERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające
TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające dr hab. inż. Monika Bronkowska, prof. nadzw. UP Konferencja firm cateringowych - CATERING SZPITALNY
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 2 do procedury opracowywania i okresowego przeglądu programów kształcenia. Prof. Krzysztof Owczarek. III rok. zimowy + letni.
1. Metryczka Nazwa Wydziału: Program kształcenia (Kierunek studiów, poziom i profil kształcenia, forma studiów np.: Zdrowie publiczne I stopnia profil praktyczny, studia stacjonarne): Rok akademicki: 2015/16
Bardziej szczegółowoŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA
Depresja Inż. Agnieszka Świątkowska Założenia kampanii Światowy Dzień Zdrowia obchodzony co roku 7 kwietnia, w rocznicę powstania Światowej Organizacji Zdrowia daje nam unikalną możliwość mobilizacji działań
Bardziej szczegółowoWsparcie społeczne. Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ
Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ Szeroko definiowane wsparcie społeczne to pomoc dostępna dla jednostki w sytuacjach trudnych (Saranson, 1982, za: Sęk, Cieślak, 2004), jako zaspokojenie potrzeb w
Bardziej szczegółowolat deklarowało silny stopień nasilenia bólu. W RZS 51% respondentów chorujących powyżej 10 lat oceniało ból na poziomie silnym.
I. STRESZCZENIE Głównym celem pracy była analiza porównawcza jakości życia i stanu fizycznego pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów z grupą chorych z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Badania przeprowadzono
Bardziej szczegółowoStan zdrowia, problemy i potrzeby zdrowotne pracowników w kontekście struktury wieku i starzenia się
Stan zdrowia, problemy i potrzeby zdrowotne pracowników w kontekście struktury wieku i starzenia się Eliza Goszczyńska Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Instytut Medycyny Pracy im. prof.
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW II ROKU STUDIÓW
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW II ROKU STUDIÓW 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Psychologia lekarska 2. NAZWA JEDNOSTKI
Bardziej szczegółowoAlicja Drohomirecka, Katarzyna Kotarska
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 384 PRACE INSTYTUTU KULTURY FIZYCZNEJ NR 20 2003 ALICJA DROHOMIRECKA KATARZYNA KOTARSKA SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA DZIECI PRZEDSZKOLNYCH ZE STARGARDU SZCZECIŃSKIEGO
Bardziej szczegółowodr hab. Mieczysław Ciosek, prof. UG, kierownik Zakładu Psychologii Penitencjarnej i Resocjalizacji Instytutu Psychologii UG:
Niedostosowanie społeczne nieletnich. Działania, zmiana, efektywność. Justyna Siemionow Publikacja powstała na podstawie praktycznych doświadczeń autorki, która pracuje z młodzieżą niedostosowaną społecznie
Bardziej szczegółowoZnaczenie więzi w rodzinie
Znaczenie więzi w rodzinie Instytut Psychologii KUL Dagmara Musiał WPROWADZENIE Na proces budowania więzi w rodzinie można spojrzeć z wielu perspektyw naukowych Użytecznym paradygmatem jest paradygmat
Bardziej szczegółowoChoroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych
Choroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych 23 lutego, przypada obchodzony po raz szósty, ogólnopolski
Bardziej szczegółowoOtwarty konkurs ofert
29/06/2011 ogłaszany jest zwyczajowo w I kwartale danego roku. Ogłoszenie o konkursie zawierające wszelkie szczegóły i warunki uczestnictwa w nim, publikowane jest na naszej stronie w zakładce Konkursy
Bardziej szczegółowoSpis treści. Część I Osobiste pompy insulinowe. Od redaktorów wydania polskiego...15 Przedmowy honorowe...17 Od autorów...21
Od redaktorów wydania polskiego...15 Przedmowy honorowe...17 Od autorów...21 Część I Osobiste pompy insulinowe 1 Uwagi wstępne dotyczące terapii z zastosowaniem osobistej pompy insulinowej...24 1.1. Z
Bardziej szczegółowoPolskie Forum Psychologiczne, 2013, tom 18, numer 4, s. 441-456
Polskie Forum Psychologiczne, 2013, tom 18, numer 4, s. 441-456 Anna Ratajska 1 2 1 1 Instytut Psychologii, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Institute of Psychology, Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz
Bardziej szczegółowoOrganizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów. problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW
POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 Małgorzata Marszałek POSTRZEGANIE CUKRZYCY TYPU 2 Łagodniejszy,
Bardziej szczegółowoDepresja wyzwanie dla współczesnej medycyny
Projekt jest współfinansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014 2020 Depresja wyzwanie dla współczesnej medycyny
Bardziej szczegółowokonieczność wprowadzenia istotnych zmian konieczność codziennych starań i ograniczeń bez możliwości wyleczenia
Dziecko chore na cukrzycę w szkole aspekty psychologiczne Specyfika leczenia cukrzycy typu 1 badanie stężenia glukozy we krwi terapia insulinowa odpowiednie odżywianie (dieta) kontrola wysiłku fizycznego
Bardziej szczegółowoOpieka nad chorymi z Dystrofią Mięśniową Duchenne a
Opieka nad chorymi z Dystrofią Mięśniową Duchenne a Opis potrzeb i koniecznych usprawnień w procesach badawczych i diagnostycznoterapeutycznych. Jolanta Wierzba Ośrodek Chorób Rzadkich UCK Gdańsk Gdański
Bardziej szczegółowoWykłady: 20 godziny Seminaria: 10 godzin Ćwiczenia: 10 godzin
Jednostka prowadząca kierunek: Zakład Zdrowia Publicznego Kierunek: Zdrowie publiczne Promocja zdrowia i edukacja zdrowotna III rok I 0 studia stacjonarne Pedagogika zdrowia Punkty ECTS: Wykłady: 20 godziny
Bardziej szczegółowoStreszczenie mgr Agnieszka Kotwica
Streszczenie mgr Agnieszka Kotwica Słowa kluczowe: rehabilitacja uzdrowiskowa, dysfunkcje narządu ruchu, ból, jakość życia Zdrowie na podstawie definicji prezentowanej, przez WHO oznacza całkowity brak
Bardziej szczegółowoROZPRAWA NA STOPIEŃ DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH (obroniona z wyróżnieniem )
Publikacje naukowe: ROZPRAWA NA STOPIEŃ DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH (obroniona z wyróżnieniem 7.03.2013) Stosowanie larw Lucilia sericata jako metoda leczenia przewlekłych ran kończyn. Inne publikacje: 1.
Bardziej szczegółowoPsychologiczne problemy kwalifikacji pacjenta do przeszczepienia nerki.
Zakład Nauczania Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Wydział Nauk o Zdrowiu, WUM Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej, SKDJ Psychologiczne problemy kwalifikacji pacjenta do przeszczepienia nerki.
Bardziej szczegółowo