Prawo podatkowe. Prof. Włodzimierz Nykiel

Transkrypt

1 Prawo podatkowe Prof. Włodzimierz Nykiel

2 Istota podatku od wartości dodanej. Rekomendacje Komisji Neumarka.

3 Podatek od towarów i usług wprowadzony do polskiego systemu prawa podatkowego w 1993 roku zastąpił dwa podatki obrotowe (podatek obrotowy od jednostek gospodarki uspołecznionej i podatek obrotowy od jednostek gospodarki nieuspołecznionej) było olbrzymim przedsięwzięciem legislacyjnym. prace nad tym podatkiem trwały kilka lat. Będący ich owocem podatek od towarów i usług był odmianą podatku od wartości dodanej. był to podatek obrotowy pobierany w każdej fazie obrotu, a podatnik miał prawo należny od niego podatek pomniejszyć o podatek uiszczony we wcześniejszych fazach, tkwiący w cenach nabywanych przez niego towarów lub usług.

4 Podatek od towarów i usług a przystąpienie Polski do UE W obliczu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, konieczne stało się dostosowanie naszych rozwiązań do wymagań prawa Unii, a zwłaszcza Szóstej Dyrektywy (77/388/EWG) z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji przepisów prawnych państw członkowskich w zakresie podatku obrotowego - wspólny system podatku od wartości dodanej, jednolita podstawa opodatkowania. Owa konieczność stała się podstawową przyczyną, a zarazem wyznacznikiem celu prac nad nową ustawą o podatku od towarów i usług.

5 Nowa ustawa Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług jest aktem obszerniejszym i bardziej szczegółowym niż ustawa z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym. Składa się ona z trzynastu działów, z których większość podzielona jest na rozdziały (Dział I przepisy ogólne, II zakres opodatkowania, III podatnicy i płatnicy, IV obowiązek podatkowy, V miejsce świadczenia, VI podstawa opodatkowania, VII zasady wymiaru i poboru podatku z tytułu importu towarów, VIII wysokość opodatkowania, IX odliczenie i zwrot podatku, odliczanie częściowe, X rejestracja, deklaracje i informacje podsumowujące, zapłata podatku, XI dokumentacja, XII procedury szczególne, XIII zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i końcowe).

6 Co podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług? Opodatkowaniu, podatkiem od towarów i usług w myśl art. 5 ust 1 u.p.t.u. podlegają: odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Ponadto opodatkowaniu podlega także eksport towarów i import towarów na terytorium kraju, oraz wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju, a także wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.

7 Dostawa towarów Dostawa towarów oznacza przeniesienie prawa do rozporządzania towarem jak właściciel. Pojęcia dostawy w rozumieniu przepisów ustawy nie należy utożsamiać z umową dostawy w rozumieniu przepisów prawa cywilnego (art k.c.). Jest to odrębna kategoria nawiązująca do przepisów prawa europejskiego. Po drugie, przez dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel, a nie jako właściciel. Tym samym, dostawy w rozumieniu prawa podatkowego nie można utożsamiać z koniecznością przeniesienia prawa własności.

8 Dostawa towarów Ponadto przez dostawę towarów rozumie się również: przeniesienie z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienie z mocy prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie; wydanie towarów na podstawie umowy dzierżawy, najmu, leasingu lub innej umowy o podobnym charakterze zawartej na czas określony lub umowy sprzedaży na warunkach odroczonej płatności, jeżeli umowa przewiduje, że w następstwie normalnych zdarzeń przewidzianych tą umową lub z chwilą zapłaty ostatniej raty prawo własności zostanie przeniesione; wydanie towarów na podstawie umowy komisu: między komitentem a komisantem, jak również wydanie towarów przez komisanta osobie trzeciej; wydanie towarów komitentowi przez komisanta na podstawie umowy komisu, jeżeli komisant zobowiązany był do nabycia rzeczy na rachunek komitenta; ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego, ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu oraz przekształcenie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, a także ustanowienie na rzecz członka spółdzielni mieszkaniowej odrębnej własności lokalu mieszkalnego lub lokalu o innym przeznaczeniu oraz przeniesienie na rzecz członka spółdzielni własności lokalu lub własności domu jednorodzinnego. oddanie gruntów w użytkowanie wieczyste; zbycie praw użytkowania wieczystego oraz spółdzielczych praw do lokalu

9 Świadczenie usług Świadczenie usług określone zostało przez ustawodawcę w sposób negatywny. Zgodnie z art. 8 ust 1 u.p.t.u. jest to każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, nie stanowiące dostawy towarów.

10 Towarami są nie tylko rzeczy, ale także wszelkie postacie energii. Towary

11 Import i eksport Importem towarów w rozumieniu ustawy jest przywóz towarów z terytorium państwa trzeciego na terytorium Unii Europejskiej. Z terytorium państwa trzeciego, a więc państwa niewchodzącego w skład terytorium UE. Eksportem jest zaś potwierdzony przez urząd celny wywóz z terytorium kraju poza terytorium UE. W związku z unią celną i likwidacją granic celnych i podatkowych pojęcia importu i eksportu odnoszą się jedynie do obrotu z państwami spoza UE.

12 WNT i WDT Wewnątrzwspólnotowym nabyciem towarów (WNT) jest nabycie prawa do rozporządzania jak właściciel towarami, które w wyniku dostawy są wysyłane lub transportowane z terytorium jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego. Wewnątrzwspólnotową dostawą towarów (WDT) jest wywóz towarów z terytorium kraju na terytorium innego państwa członkowskiego.

13 Do czego nie stosuje się ustawy? Wyżej wskazane czynności podlegają opodatkowaniu niezależnie od tego, czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa. Jednakże nie stosuje się w ogóle przepisów ustawy do czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Ponadto przepisów u.p.t.u. nie stosuje się również do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa.

14 Zwolnienia przedmiotowe Zwolnieniami przedmiotowymi od podatku od towarów i usług objęte zostały między innymi: usługi wymienione w art. 43 ust. 1 (tj. usługi zakwaterowania w bursach, internatach i domach studenckich, usługi świadczone przez pocztę państwową, usługi pośrednictwa finansowego z wyjątkiem pewnych wyłączonych spod zwolnienia, usługi w zakresie wynajmowania lub dzierżawienia nieruchomości o charakterze mieszkalnym na własny rachunek, z wyłączeniem wynajmu lokali w budynkach mieszkalnych na cele inne niż mieszkaniowe, usługi naukowo-badawcze oraz edukacyjne, usługi w zakresie ochrony zdrowia i opieki społecznej, usługi publicznych radia i telewizji z wyłączeniami itd.); z zastrzeżeniem pewnych wyjątków dostawa towarów używanych, wykorzystywanych wyłącznie na cele działalności zwolnionej od podatku, jeżeli z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów nie przysługiwało dokonującemu ich dostawy prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.

15 Zwolnienia przedmiotowe dostawa produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej, dokonywaną przez rolnika ryczałtowego oraz świadczenie usług rolniczych przez rolnika ryczałtowego; dostawa budynków i budowli o ile nie jest wykonywana w ramach pierwszego zasiedlenia z wyjątkiem dostaw w ramach pierwszego zasiedlenia, przed nim lub w ciągu 2 lat od pierwszego zasiedlenia (pierwsze zasiedlenie - oddanie do użytkowania, w wykonaniu czynności podlegających opodatkowaniu, pierwszemu nabywcy lub użytkownikowi budynków, budowli lub ich części po ich wybudowaniu albo ulepszeniu, jeśli wydatki poniesione na ulepszenie stanowiły co najmniej 30% wartości początkowej), a także wówczas jeśli w stosunku do budynków lub budowli podatnikowi nie przysługiwało prawo do odliczenia i nie ponosił wydatków na ulepszenie do wysokości 30% ich wartości początkowej, chyba że podatnik wykorzystywał tę ulepszoną nieruchomość przez co najmniej 5 lat Ponadto istotna grupa zwolnień związana jest z importem towarów.

16 Podatnik Podatkowi od towarów i usług podlegają czynności należące do zakresu przedmiotowego podatku o ile jednak zostały dokonane przez podmioty będące podatnikami tego podatku. Podatnikami podatku od towarów i usług są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne. Te kategorie podmiotów będą podatnikami podatku od towarów i usług o ile wykonują samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel lub rezultat tej działalności.

17 Pojęcie działalności gospodarczej Działalność gospodarcza to, w myśl ustawy, wszelka działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

18 Podatnik Podatnikami są również między innymi osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne: na których ciąży obowiązek uiszczenia cła, uprawnione do korzystania z procedury celnej obej mu jącej uszlachetnianie czynne, odprawę czasową, przetwarzanie pod kontrolą celną, dokonujące wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów, nabywajace usługi jeśli usługodawcą podatnik nieposiadający siedziby / stałego miejsca prowadzenia działalności w Polsce nabywające towary, jeżeli dokonującym ich dostawy na terytorium kraju jest podatnik nieposiadający siedziby, stałego miejsca zamieszkania lub stałego miejsca prowadzenia działalności na terytorium kraju nabywające złom, jeżeli dokonującym jego dostawy jest podatnik w rozumieniu art. 15 nabywające usługi w zakresie przenoszenia uprawnień do emisji do powietrza gazów cieplarnianych, jeżeli usługodawcą jest podatnik, o którym mowa w art. 15

19 Kto również podatnikiem? Podatnikami mogą być także podmioty, nieposiadające siedziby, bądź stałego miejsca prowadzenia działalności lub stałego miejsca zamieszkania na terytorium kraju. Są one jednak obowiązane ustanowić w Polsce przedstawiciela podatkowego. Może nim być osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, posiadające siedzibę na terytorium kraju, lub osoba fizyczna posiadająca stałe miejsce zamieszkania na terytorium kraju. Przedstawiciel podatkowy który reprezentuje określonego podatnika jednocześnie odpowiada solidarnie z tym podatnikiem za jego zobowiązanie podatkowe.

20 Zwolnienia podmiotowe Od podatku od towarów i usług zwolniono podatników, u których wartość sprzedaży opodatkowanej nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty zł). Można z tego zwolnienia zrezygnować. Zwolnienie traci moc w momencie przekroczenia tej kwoty. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej przekroczenia, a opodatkowaniu podlega nadwyżka ponad tę kwotę. Podatnicy rozpoczynający wykonywanie czynności podlegających opodatkowaniu w ciągu roku podatkowego są zwolnieni od podatku, jeżeli przewidywana przez nich wartość sprzedaży towarów nie przekroczy w danym roku, w proporcji do okresu prowadzonej sprzedaży, kwoty zł Również w tym przypadku zwolnienie traci moc z dniem przekroczenia tej kwoty, a opodatkowaniu podlega nadwyżka ponad tę kwotę. Podatnik, który utracił prawo do zwolnienia od podatku lub z niego zrezygnował, może dopiero po upływie roku, licząc od końca roku, w którym utracił to prawo lub z niego zrezygnował, ponownie ze zwolnienia skorzystać.

21 Kiedy powstaje obowiązek podatkowy? Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dostawy towaru lub wykonania usługi. Dla powstania obowiązku podatkowego nie ma obecnie znaczenia moment wystawienia faktury VAT! Jeśli przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi otrzymano część należności, w szczególności przedpłatę, zaliczkę, zadatek ratę obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania części należności, w tej części.

22 Obowiązek podatkowy w imporcie i eksporcie W eksporcie towarów obowiązek powstaje na zasadach ogólnych. W imporcie zaś co do zasady z chwilą powstania długu celnego.

23 Obowiązek podatkowy w WDT W wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury przez podatnika, nie później niż 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym tej dostawy.

24 Obowiązek podatkowy w WNT Obowiązek podatkowy powstaje w tym przypadku również z chwilą wystawienia faktury przez podatnika VAT nie później niż 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towaru będącego przedmiotem tego nabycia. Od ogólnych zasad powstawania obowiązku podatkowego ustawa i przepisy wykonawcze przewidują szereg wyjątków.

25 Podstawa opodatkowania Podstawą opodatkowania jest wszystko, co stanowi zapłatę, którą dokonujący dostawy towarów lub usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej, włącznie z otrzymanymi dotacjami, subwencjami i innymi dopłatami o podobnym charakterze mającymi bezpośredni wpływ na cenę towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika.

26 Podstawa opodatkowania co obejmuje podstawa opodatkowania? 1) podatki, cła, opłaty i inne należności o podobnym charakterze, z wyjątkiem kwoty podatku; 2) koszty dodatkowe, takie jak prowizje, koszty opakowania, transportu i ubezpieczenia, pobierane przez dokonującego dostawy lub usługodawcę od nabywcy lub usługobiorcy podstawa nie obejmuje kwot: 1) stanowiących obniżkę cen w formie rabatu z tytułu wcześniejszej zapłaty; 2) udzielonych nabywcy lub usługobiorcy opustów i obniżek cen, uwzględnionych w momencie sprzedaży; 3) otrzymanych od nabywcy lub usługobiorcy jako zwrot udokumentowanych wydatków poniesionych w imieniu i na rzecz nabywcy lub usługobiorcy i ujmowanych przejściowo przez podatnika w prowadzonej przez niego ewidencji na potrzeby podatku.

27 Podstawa opodatkowania w imporcie Przy imporcie towarów podstawą opodatkowania jest wartość celna powiększona o należne cło. Jeżeli jednak przedmiotem importu są towary opodatkowane podatkiem akcyzowym, podstawą opodatkowania jest wartość celna powiększona o należne cło i podatek akcyzowy.

28 Podstawa opodatkowania w WNT Na gruncie obecnie obowiązującego stanu prawnego do ustalania podstawy opodatkowania w WNT stosuje się zasady ogólne.

29 Mały podatnik Rozwiązania odnoszące się do powstania obowiązku podatkowego, a także polegające na tym, iż opodatkowaniu podlega kwota należna mogą prowadzić i niekiedy prowadzą do sytuacji, w której podatnik nie otrzymał od swojego kontrahenta żadnej zapłaty, a będzie musiał uiścić podatek. Aby stworzyć podatnikom inną możliwość, eliminującą, przynajmniej w pewnym stopniu, wady tego rozwiązania, od 1 października 2002 do ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym wprowadzono unormowania adresowane do tzw. małego podatnika. Podobne rozwiązania zawiera nowa ustawa.

30 Podstawa opodatkowania a ceny transferowe Zgodnie z art. 32 w przypadku gdy między nabywcą a dokonującym dostawy towarów lub usługodawcą istnieją powiązania kapitałowe, rodzinne, majątkowe czy wynikające ze stosunku pracy oraz w przypadku gdy wynagrodzenie jest niższe bądź wyższe od wartości rynkowej (zależnie od dodatkowych okoliczności głównie brak prawa do odliczenia podatku naliczonego) zasadniczo organ podatkowy określa podstawę opodatkowania zgodnie z wartością rynkową pomniejszonej o kwotę podatku, jeżeli okaże się, że związek ten miał wpływ na ustalenie wynagrodzenia z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług. Przepis ten nie ma zastosowania, jeśli zawarto porozumienie dotyczące ustalenia prawidłowej metody ustalania cen transferowych.

31 Stawki podatkowe Stawka podstawowa w podatku od towarów i usług wynosi 23% (art. 41 ust. 1). Obok stawki podstawowej ustawa przewiduje także stawki: 8%, 5%, 0%. Zastosowanie określonej stawki uzależnione jest od rodzaju towaru lub usługi będącej przedmiotem podlegającej opodatkowaniu czynności, a także od okoliczności w których świadczenie zostanie spełnione. W przypadku stawki podstawowej podobnie jak na gruncie dotychczasowych przepisów ustawodawca nie wskazuje expressis verbis, jakie towary i usługi są nią obciążone. Wyraźnie określone zostały natomiast przypadki, w których stosuje się stawki 8%, 5% i 0%. Ponadto stosownie do poczynionych już uwag, w ustawie unormowano także zakres zwolnień przedmiotowych i podmiotowych. Stawka podatku od towarów i usług wynosi 23%, chyba że szczególne unormowanie przewiduje inną stawkę lub zwolnienia. Takie rozwiązanie sprawia, że zakres zastosowania stawki 23% jest najszerszy, co odpowiada jej podstawowemu charakterowi.

32 Stawka obniżona 8% Znajduje zastosowanie do wymienionych w załączniku nr 3 do ustawy towarów i usług o szczególnym znaczeniu społecznym (np. towary spożywcze, książki, gazety, niektóre towary związane z ochroną zdrowia, usługi związane z rolnictwem i leśnictwem).

33 Stawka obniżona 5% Odnosi się między innymi do produktów rolnych i nieprzetworzonych produktów spożywczych (np. produkty przemysłu mięsnego z wyłączeniem przetworów mięsnych, wyroby przemysłu jajczarsko drobiarskiego, produkty połowów i przetwory rybne z wyłączeniem konserw z ryb, mleko, miód, produkty upraw polowych i łąkowych, produkty hodowli).

34 Stawka 0% Jest stawką o szczególnych cechach. Z jednej strony, jej zastosowanie nie prowadzi do żadnego realnego obciążenia. Z drugiej zaś strony, podatnik stosujący tę stawkę ma prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony i otrzymania odpowiedniego zwrotu różnicy podatku. Jest to szczególnego rodzaju zwolnienie o charakterze przedmiotowym. Mamy tu bowiem do czynienia z wyłączeniem z zakresu przedmiotowego podatku od towarów i usług pewnej kategorii sytuacji faktycznych lub prawnych, przy czym owemu wyłączeniu (uwolnieniu od świadczenia podatkowego) towarzyszy rozwiązanie niosące podatnikowi dodatkową korzyść w postaci możliwości odliczenia podatku naliczonego od podatku należnego. Stawka 0% stosowana jest do eksportu, do wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów, a także do niektórych innych czynności w tym dostaw określonych towarów w obrocie krajowym.

35 Pomniejszanie podatku należnego o podatek naliczony W myśl art. 86 ust 1 u.p.t.u. w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi (...) przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Rozwiązanie to przesądza o tym, iż polski podatek od towarów i usług jest podatkiem od wartości dodanej.

36 Podatek należny Podatek należny jest iloczynem podstawy opodatkowania i odpowiedniej stawki (stawek). Innymi słowy jest to suma podatku wynikająca z faktur wystawionych przez podatnika dla udokumentowania podlegających opodatkowaniu czynności.

37 Podatek naliczony Kwotę podatku naliczonego stanowi suma kwot podatku wynikających z faktur otrzymanych przez podatnika z tytułu nabycia towarów i usług, a w przypadku importu m.in. suma kwot podatku wynikająca z dokumentów celnych. Podatkiem naliczonym jest również, z pewnymi wyjątkami, kwota podatku należnego od importu usług, a także kwota podatku należnego z tytułu wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów.

38 Kiedy powstaje prawo do odliczenia? Co do zasady prawo podatnika do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego powstaje co do zasady w rozliczeniu za okres w którym w odniesieniu do nabytych towarów i usług powstał obowiązek podatkowy (nie wcześniej niż za okres, w którym podatnik otrzymał fakturę lub dokument celny). Podatnik może więc dokonać obniżenia kwoty podatku należnego w rozliczeniu za okres w którym nabył to prawo. Jeśli nie dokonał obniżenia kwoty podatku należnego w tym terminie może dokonać obniżenia w deklaracji podatkowej za jeden z dwóch następnych okresów rozliczeniowych. Natomiast jeśli podatnik nie dokonał obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego w tych terminach może obniżyć kwotę podatku należnego przez dokonanie korekty deklaracji podatkowej za okres w którym wystąpiło prawo do obniżenia podatku należnego. Korekta może być dokonana w ciągu 5 lat licząc od początku roku, w którym powstało prawo do obniżenia podatku należnego.

39 Charakter prawny odliczenia Unormowania zawarte w art. 86, mające kluczowe znaczenie dla mechanizmów funkcjonowania podatku od towarów i usług, rodziły i rodzą nadal problemy interpretacyjne prowadzące do licznych sporów między podatnikami a organami podatkowymi. Stanowisko w tym zakresie jeszcze pod rządami poprzedniej ustawy często zajmował NSA. Owe spory dotyczą między innymi, bezpośrednio lub pośrednio, charakteru prawnego obniżenia podatku należnego o podatek naliczony. Na tle owych sporów istotne jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy odliczenie, o którym tu mowa można uznać za ulgę bądź też przywilej podatkowy. Odpowiedź na to pytanie ma znaczenie zarówno dla procesów stosowania prawa, jak i dla zamierzeń ustawodawcy dotyczących ewentualnych zmian tego przepisu.

40 Charakter prawny odliczenia Zarówno w nauce prawa podatkowego, jak i w myśl definicji zawartej w Ordynacji podatkowej, przez ulgę podatkową rozumie się między innymi przewidziane przez przepisy obniżki bądź odliczenia od kwoty podatku. Z ulgami takimi mamy zresztą do czynienia w wielu systemach podatkowych. Występują one często w podatkach dochodowych od osób fizycznych. Mogłoby się więc na pierwszy rzut oka wydawać, iż prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług jest niczym innym jak właśnie taką ulgą. Przeciwko takiemu stanowisku przemawia jednak szereg argumentów. Jednym z nich może być chociażby to, iż już przepis ordynacji podatkowej w art. 3 pkt 6 z zakresu pojęcia ulg podatkowych wyłącza obniżenie kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług oraz inne odliczenia stanowiące element konstrukcji tego podatku.

41 Charakter prawny odliczenia Art. 86 ustawy o podatku od towarów i usług dotyczący obniżania podatku należnego o podatek naliczony przesądza o tym, iż polski podatek od towarów i usług jest podatkiem od wartości dodanej. Jego treść jest ściśle związana z charakterem tego podatku. Jest to jedno z najważniejszych unormowań w zakresie podatku od towarów i usług determinujące jego charakter, a nie ulga podatkowa. Likwidacja jakiejkolwiek ulgi w podatku dochodowym od osób fizycznych polegającej na dokonywaniu odliczeń od podatku nie zmieniłaby charakteru tego podatku, podczas gdy hipotetyczna likwidacja prawa podatnika do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony w podatku od towarów i usług oznaczałaby, iż podatek ten straciłby charakter podatku od wartości dodanej i stałby się zupełnie innym rodzajem podatku obrotowego.

42 Charakter prawny odliczenia Celem wprowadzenia do konstrukcji podatku od towarów i usług obniżenia kwoty podatku należnego o podatek naliczony (rozwiązanie to, dominujące obecnie, jest stosowane w podatkach mających charakter podatków od wartości dodanej w kilkudziesięciu państwach) nie było zmniejszenie ciężaru podatkowego dla jakiejkolwiek kategorii podatników, ale zapobieżenie wielokrotnemu opodatkowaniu tego samego towaru czy usługi w różnych fazach obrotu i uniknięcie dzięki temu wzrostu udziału podatku w cenie towaru lub usługi w kolejnych fazach obrotu

43 Ograniczenia prawa do odliczenia (1) Wyjątki od zasady zawartej w art. 86 wprowadza art. 88 u.p.t.u. W myśl tego artykułu obniżenia kwoty lub zwrotu różnicy podatku należnego nie stosuje się między innymi do nabywanych przez podatnika: paliw silnikowych, oleju napędowego oraz gazu, wykorzystywanych do napędu samochodów osobowych i innych pojazdów samochodowych, których dotyczą ograniczenia w zakresie odliczania, usług noclegowych i gastronomicznych, z wyjątkiem nabycia gotowych posiłków przeznaczonych dla pasażerów przez podatników świadczących usługi przewozu osób;

44 Ograniczenia prawa do odliczenia (2) Nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne w przypadku gdy: 1) sprzedaż została udokumentowana fakturami lub fakturami korygującymi wystawionymi przez podmiot nieistniejący, 2) transakcja udokumentowana fakturą nie podlega opodatkowaniu albo jest zwolniona od podatku; 3) potwierdzają czynności nieważne na podstawie art. 58 k.c. oraz dokonane dla pozoru (art. 83 k.c.)

45 Odliczenie a czynności opodatkowane i zwolnione W myśl art. 90 ust 1. w stosunku do towarów i usług, które są wykorzystywane przez podatnika do wykonywania czynności, w związku z którymi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego, jak i czynności, w związku z którymi takie prawo nie przysługuje, podatnik jest obowiązany do odrębnego określenia kwot podatku naliczonego związanych z czynnościami, w stosunku do których podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego. Jeżeli nie jest możliwe wyodrębnienie całości lub części kwot, podatnik może pomniejszyć kwotę podatku należnego o taką część kwoty podatku naliczonego, którą można proporcjonalnie przypisać czynnościom, w stosunku do których podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego. Wykorzystuje się do tego proporcję, ustalaną jako udział rocznego obrotu z tytułu czynności, w związku z którymi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego, w całkowitym obrocie.

46 Zwrot podatku W rozliczeniach z tytułu podatku od towarów i usług może zdarzyć się tak, iż podatek naliczony będzie w okresie rozliczeniowym wyższy od podatku należnego. W takim przypadku podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia o tę różnicę podatku należnego za następne okresy lub prawo do zwrotu różnicy na rachunek bankowy.

47 Terminy zwrotu podatku Zasadniczo termin zwrotu podatku wynosi 60 dni od momentu złożenia deklaracji - jest to termin podstawowy, ale możliwość przedłużenia przez organ podatkowy (postępowanie wyjaśniające). Jeśli podatnik nie wykonał w danym okresie rozliczeniowym żadnych czynności opodatkowanych - termin zwrotu 180 dni (chyba że złożono w urzędzie skarbowym pisemny wniosek i odpowiednie zabezpieczenie majątkowe - wówczas termin wynosi 60 dni). Termin 25 dniowy - o ile podatek naliczony wynika z faktur, które zostały w całości zapłacone za pośrednictwem rachunku bankowego.

48 Obowiązki rejestracyjne i ewidencyjne (1) obowiązek rejestracji podatnicy dokonujących czynności opodatkowanych obowiązek zgłoszenia rejestracyjnego, przed dniem wykonania pierwszej czynności (podatnicy wykonujący tylko czynności zwolnione mogą złożyć zgłoszenie rejestracyjne)

49 Obowiązki rejestracyjne i ewidencyjne (2) ewidencja pełna: kwota podatku naliczonego, dane niezbędne do określenia przedmiotu i podstawy opodatkowania, wysokość podatku należnego, kwoty podatku naliczonego, podlegającego zwrotowi korzystający ze zwolnień podmiotowych ewidencja uproszczona

50 Obowiązki rejestracyjne i ewidencyjne (3) kasy rejestrujące (fiskalne) sprzedaż na rzecz osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej naruszenie obowiązku ewidencjonowania obrotu za pomocą kasy rejestrującej skutkuje ustaleniem przez organ podatkowy dodatkowego zobowiązania podatkowe w wysokości odpowiadającej 30% kwoty podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług (wyjątek osoby fizyczne, ponoszące odpowiedzialność z KKS)

51 Obowiązki rejestracyjne i ewidencyjne (4) składanie deklaracji podatkowych VAT-7, samodzielne wpłacanie podatku 25. dnia miesiąca (kwartału) następującego po miesiącu (kwartale) rozliczeniowym, miesięczne i kwartalne okresy rozliczeniowe

52 Fakturowanie obowiązek wystawiania faktur stwierdzające dokonanie sprzedaży, datę dokonania sprzedaży, cenę jednostkową bez podatku, podstawę opodatkowania, stawkę i kwotę podatku, kwotę należności oraz dane dotyczące podatnika i nabywcy nabywcą osoba fizyczna nieprowadząca DG obowiązek wystawienia faktury na żądanie

53 Procedury szczególne ustawa o podatku od towarów i usług wprowadza szczególne procedury dotyczące drobnych przedsiębiorców, w tym: rolników ryczałtowych (art ), przy świadczeniu usług turystyki (art. 119 ), w zakresie dostawy towarów używanych, dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich i antyków (art. 120), dotyczące złota inwestycyjnego (art ), system zwrotu podatku podróżnym (art ), procedury szczególne dotyczące podmiotów zagranicznych świadczących na terytorium UE usługi elektroniczne osobom niepodlegającym opodatkowaniu (art ) oraz procedurę uproszczoną przy wewnątrzwspólnotowych transakcjach trójstronnych (art ).

54 Podatki dochodowe W Polsce występują dwa rodzaje podatków dochodowych: od osób fizycznych, od osób prawnych.

55 Podatek dochodowy od osób fizycznych Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych została uchwalona , weszła w życie r., była ponad 100 razy nowelizowana.

56 Zakres podmiotowy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych Zakres podmiotowy wyznaczony przez zasadę powszechności opodatkowania (brak zwolnień podmiotowych!): Art. 1 u.p.d.o.f. opodatkowaniu tym podatkiem podlegają wszystkie osoby fizyczne KC zasada: każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci / uznania za zmarłego

57 Nieograniczony obowiązek podatkowy (zasada rezydencji) Nieograniczony obowiązek podatkowy - Osoby fizyczne, jeżeli mają miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów (przychodów) bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów w Polsce obowiązuje zasada rezydencji bez względu na obywatelstwo możliwość powstania zjawiska podwójnego opodatkowania

58 Miejsce zamieszkania Do końca 2006 r. brak definicji miejsca zamieszkania w prawie podatkowym odwołanie do Kodeksu cywilnego. Od 1 stycznia 2007 r. art. 3 ust. 1a - za osobę mającą miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uważa się osobę fizyczną, która: 1) posiada na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych) lub 2) przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dłużej niż 183 dni w roku podatkowym.

59 Ograniczony obowiązek podatkowy Związany z zasadą źródła - osoby fizyczne, jeżeli nie mają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej miejsca zamieszkania, podlegają obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów (przychodów) osiąganych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

60 Zasada źródła a zasada rezydencji Zasada rezydencji - wiąże się z nieograniczonym obowiązkiem podatkowym, wyznacza osobisty stosunek podatnika do jurysdykcji podatkowej. Zasada źródła - wiąże się z ograniczonym obowiązkiem podatkowym, wyznacza ekonomiczny stosunek podatnika do jurysdykcji podatkowej. Zasady te równolegle stosowane są w większości jurysdykcji wyjątek USA, które to państwo stosuje również zasadę obywatelstwa Konflikt powyższych zasad może prowadzić do podwójnego opodatkowania

61 Jak rozwiązywany problem podwójnego opodatkowania? 1) środki unilateralne (regulacje prawa wewnętrznego) 2) umowy międzynarodowe w sprawie unikania podwójnego opodatkowania (bilateralne lub multilateralne) Polska zawarła ponad 80 takich umów

62 Do czego nie stosuje się ustawy? do przychodów, które są opodatkowane innymi podatkami, np. od działalności rolniczej, leśnej, przychodów z tytułu spadków i darowizn przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy (sprzedaż narkotyków, prostytucja)

63 Opodatkowanie małżonków Zasadniczo małżonkowie traktowani jako odrębni podatnicy, ale po pewnymi warunkami mogą być opodatkowani łącznie, co stanowi szczególnego rodzaju ulgę podatkową.

64 Przesłanki łącznego opodatkowania małżonków (art. 6 ust. 2 ustawy) 1) pozostawanie przez cały rok w związku małżeńskim 2) podleganie przez obojga nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu 3) istnienie przez cały rok wspólności majątkowej między nimi 4) złożenie stosownego wniosku we wspólnym zeznaniu rocznym 5) brak podlegania opodatkowaniu 19% podatkiem liniowym od działalności gospodarczej oraz opodatkowaniu zryczałtowanym podatkiem dochodowym

65 Przesłanki łącznego opodatkowania małżonków (art. 6 ust. 2 ustawy) Podleganie nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Polsce, ALE od : Możliwość łącznego opodatkowania ma zastosowanie również do: 1) małżonków, którzy mają miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w innym niż RP państwie członkowskim UE lub w innym państwie należącym do EOG albo w Szwajcarii, 2) małżonków, z których jeden podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu RP a drugi ma miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w innym niż RP państwie członkowskim UE lub w innym państwie należącym do EOG albo w Szwajcarii, - jeżeli osiągnęli podlegające opodatkowaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przychody w wysokości stanowiącej łącznie co najmniej 75 % całkowitego przychodu osiągniętego przez oboje małżonków w danym roku podatkowym i udokumentowali certyfikatem rezydencji miejsce zamieszkania dla celów podatkowych

66 Łączne opodatkowanie małżonków sposób określenia podatku Art. 6 ust. 2 - podatek określa się na imię obojga małżonków w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy łącznych dochodów małżonków, Etapy obliczenia podatku 1. Dochód małżonka dodaje się do dochodów drugiego 2. Te dochody dzieli się przez dwa 3. Od połowy dochodów oblicza się podatek 4. Podatek mnoży się przez dwa

67 Opodatkowanie osób samotnie wychowujących dzieci Zasady łącznego opodatkowania małżonków odpowiednio stosuje się do osób wychowujących samotnie dzieci: 1) małoletnie, 2) bez względu na ich wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną, 3) uczące się, do ukończenia 25 roku życia

68 Przychody z udziałów w zyskach spółki osobowej Art. 8 ust. 1 - przychody z udziału w spółce niebędącej osobą prawną (nie dotyczy SKA!), ze wspólnej własności, wspólnego przedsięwzięcia, wspólnego posiadania lub wspólnego użytkowania rzeczy lub praw majątkowych u każdego podatnika określa się proporcjonalnie do jego prawa w udziale w zysku Spółki osobowe (w tym spółka cywilna, ale z wyłączeniem SKA) nie są podatnikami podatku dochodowego. W takim wypadku podatnikami są wspólnicy tych spółek (inaczej w podatku od towarów i usług!)

69 Przedmiot opodatkowania Art. 9 ust. 1 - opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21 (zwolnienia przedmiotowe) ust. 1a - jeżeli podatnik uzyskuje dochody z więcej niż jednego źródła, przedmiotem opodatkowania w danym roku podatkowym jest suma dochodów z wszystkich źródeł przychodów (z pewnymi wyjątkami)

70 Czym jest dochód? Art. 9 ust. 2 - dochodem ze źródła przychodów zasadniczo jest nadwyżka sumy przychodów z tego źródła nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym. Jeżeli koszty uzyskania przekraczają sumę przychodów, różnica jest stratą ze źródła przychodów.

71 Źródła przychodów 1) stosunek służbowy, stosunek pracy, w tym spółdzielczy stosunek pracy, członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną, praca nakładcza, emerytura lub renta, 2) działalność wykonywana osobiście, 3) pozarolnicza działalność gospodarcza, 4) działy specjalne produkcji rolnej,

72 Źródła przychodów 5) najem, podnajem, dzierżawa, poddzierżawa oraz inne umowy o podobnym charakterze, 6) kapitały pieniężne i prawa majątkowe, w tym odpłatne zbycie praw majątkowych 7) odpłatne zbycie, jeżeli nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane w przypadku odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych - przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie, a innych rzeczy - przed upływem pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpiło nabycie; w przypadku zamiany okresy te odnoszą się do każdej z osób dokonującej zamiany, 8) inne źródła.

73 Działy specjalne produkcji rolnej Przychody z działalności rolniczej podlegają opodatkowaniu podatkiem rolnym, ale działy specjalne produkcji rolnej podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Działy specjalne produkcji rolnej to: uprawy w szklarniach i ogrzewanie w tunelach foliowych uprawy grzybów i grzybni uprawy roślin in vitro wylęgarnie drobiu hodowla zwierząt futerkowych hodowla dżdżownic prowadzenie pasiek

74 Zwolnienia przedmiotowe Wyróżnić można kilka głównych grup zwolnień przedmiotowych z podatku dochodowego od osób fizycznych: 1) Zwolnienia o charakterze socjalnym (odprawy pośmiertne, zasiłki pogrzebowe, zasiłki rodzinne itp.) 2) Zwolnienia określonych świadczeń pracowniczych (należności za czas podróży służbowej, świadczenia rzeczowe wynikające z przepisów BHP) 3) Zwolnienia świadczeń o charakterze odszkodowawczym (z ubezpieczeń osobowych i majątkowych, odszkodowania wynikające z odrębnych ustaw - z pewnymi wyjątkami) 4) Inne zwolnienia (dochodów uzyskanych od rządów państw obcych, organizacji międzynarodowych, środków pochodzących z bezzwrotnej pomocy, dochody uzyskane z działalności gospodarczej w specjalnej strefie ekonomicznej itd.)

75 Pojęcie przychodu Przychodami są otrzymane lub pozostawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Data powstania przychodu: zasadniczo dzień jego otrzymania przez podatnika lub pozostawienia do jego dyspozycji

76 Przychód z działalności gospodarczej Kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. Data powstania przychodu: zasadniczo dzień wystawienia faktury (rachunku) nie później niż ostatni dzień miesiąca, w którym nastąpiło wydanie rzeczy, zbycie prawa majątkowego, wykonanie usługi czy otrzymanie zapłaty.

77 Pojęcie kosztów uzyskania przychodów Art. 22 u.p.d.o.f. kosztami uzyskania przychodów z poszczególnego źródła są wszelkie koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23 ustawy (wydatki nieuznawane za koszty uzyskania przychodów). 1) wydatek ma być rzeczywiście i definitywnie poniesiony 2) w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów 3) nie jest zaliczony do kosztów zabronionych

78 Wydatki nieuznawane za koszty uzyskania przychodów (1) 1) wydatki na nabycie gruntów i prawa wieczystego użytkowania gruntów, wydatki na zakup lub wytworzenie we własnym zakresie lub ulepszenie innych środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych 2) wydatki zawinione przez podatnika: w szczególności odszkodowania z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, odszkodowania za zwłokę, za wady towarów, koszty egzekucyjne, grzywny i kary oraz odsetki od tych zobowiązań 3) wierzytelności odpisane jako przedawnione lub nieściągalne (chyba że nieściągalne, które zostały uprzednio zarachowane jako przychody należne i których nieściągalność została uprawodopodobniona)

79 Wydatki nieuznawane za koszty uzyskania przychodów (2) 4) podatki (w szczególności bezpośrednie dochodowe i od spadków i darowizn, również akcyzowy od nadmiernych ubytków oraz zasadniczo podatek od towarów i usług) 5) wydatki na spłatę pożyczek i innych zobowiązań 6) wydatki na reprezentację

80 Koszty zryczałtowane W przypadku niektórych źródeł przychodów odstępuje się od ustalania kosztów na zasadach ogólnych przyjmując stałe koszty ryczałtowe: 1) Koszty, których normatywnie zdeterminowana wysokość nie ma związku z wielkością uzyskanego przez podatnika przychodu (np. koszty w odniesieniu do przychodów ze stosunków pracy i pokrewnych, z niektórych rodzajów działalności wykonywanej osobiście) 2) koszty określane jako odsetek osiągniętego przez podatnika przychodu normatyw kosztów w przychodzie (20% - samodzielnie wykonywana działalność artystyczna, literacka, naukowa, trenerska, oświatowa, publicystyczna, wykonywanie umów o dzieło itp. A także 50% w odniesieniu do przychodów z praw autorskich i praw pokrewnych oraz rozporządzania nimi)

81 Dochód a strata Ustalony według zasad ogólnych dochód nie zawsze będzie tożsamy z podstawą opodatkowania: - Poniesienie straty - Ulgi podatkowe Strata nadwyżka poniesionych kosztów nad uzyskanym z danego źródła przychodem o wysokość straty można obniżyć dochód uzyskany z tego samego źródła w najbliższych kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych wysokość obniżenia w każdym roku nie może przekroczyć 50% poniesionej straty.

82 Ulgi podatkowe 1) Polegające na odliczeniu określonych kwot od podstawy opodatkowania (od dochodu) np. składki na ubezpieczenia społeczne, wydatki na cele rehabilitacyjne, darowizny na cele kultu religijnego / cele społeczne, wydatki na Internet, 2) Polegające na odliczeniu określonych kwot od podatku (np. odliczenie składki na ubezpieczenie zdrowotne do wysokości 7,75% podstawy wymiaru, środków przekazanych na rzecz organizacji pożytku publicznego do wysokości 1% należnego podatku, ulga prorodzinna )

83 Ustalanie wysokości podatku - stawki Obecnie progresywne stawki podatkowe przy opodatkowaniu na zasadach ogólnych wynoszą: - 18% - 32%

84 Opodatkowanie podatkiem liniowym 19% - w odniesieniu do przychodów z prowadzonej działalności gospodarczej - dotyczy przedsiębiorców, którzy przez złożenie odpowiedniego oświadczenia organom podatkowym wybrali opodatkowanie liniowe - pozbawienie przy tym możliwości skorzystania z większości ulg i możliwości wspólnego opodatkowania z małżonkiem

85 Zasady poboru podatku Podstawowe zasady: 1) zasada poboru zaliczkowego 2) obowiązek samoobliczenia podatku

86 Zryczałtowany podatek dochodowy Ustawa z dnia 27 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne szczególne zasady opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych dotyczące niektórych podatników 1) niesamoistność regulacji lex specialis w stosunku do zasad ogólnych 2) uproszczenie zasad wymiaru i poboru podatku (rezygnacja z kosztów uzyskania przychodów i dochodu jako podstawy opodatkowania) 3) fakultatywność 4) ograniczenie podmiotowego zakresu stosowania

87 Do jakich podatników stosuje się zryczałtowane formy opodatkowania 1) prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą 2) wykonujący wolne zawody 3) duchowni 4) podatnicy osiągający przychody z tytułu najmu, podnajmu dzierżawy, poddzierżawy lub umów o podobnym charakterze

88 Rodzaje form zryczałtowanych 1) ryczałt od przychodów ewidencjonowanych 2) karta podatkowa 3) zryczałtowany podatek od przychodów osób duchownych