Kurcząca się Europa - demograficzne i społeczne uwarunkowania rozwoju miast europejskich

Transkrypt

1 8 9 grudnia 2008, Katowice Kurcząca się Europa - demograficzne i społeczne uwarunkowania rozwoju miast europejskich Andrzej Zborowski Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Jagielloński

2 POJĘCIE KURCZĄCEGO SIĘ MIASTA Kurczące się miasto moŝna rozpatrywać wielopłaszczyznowo, w aspektach: demograficznym: ubytek ludności, odpływ ludności z miasta ekonomicznym: deindustrializacja, bezrobocie przestrzennym: degradacja, opuszczenie terenu przez uŝytkowników, pustki mieszkaniowe

3 KURCZĄCE SIĘ MIASTA ŚWIATA W ostatnich 50 latach wystąpił na świecie ubytek liczby ludności (ponad 10%) w ok. 370 miastach liczących powyŝej 100 tys. mieszkańców. Proces ten wystąpił głównie w państwach uprzemysłowionych: USA (59 miast), Niemcy (26), Włochy (23), Japonia (12 ). Źródło: Genske D., Ruff A., 2006 Od 1990 obecny równieŝ w byłych państwach socjalistycznych: Ukraina (22), Rosja (13), Kazachstan (13)

4 MIASTA EUROPY PRZYROST I UBYTEK LUDNOŚCI Europa Środkowo Wschodnia (150 miast) Od 1995 lub 2000 ubytek ludności w 72% miast Źródło: Turok I. Mykhnenko V., 2007

5 KURCZĄCE SIĘ MIASTA W NIEMCZECH miasta z przyrostem ludności miasta z ubytkiem ludności Źródło: Genske D., Ruff A., 2006 Źródło: BBR Bonn, 2003; Friesecke F., 2007

6 Dynamika liczby ludności miast Polski w latach Miasta o liczbie ludności* (tys.) powyŝej Dynamika liczby ludności (%) km Źródło: M. Płaziak, 2005

7 Źródło: opracowanie własne KURCZĄCE SIĘ MIASTA EUROPY UWARUNKOWANIA ROZWOJU DEMOGRAFICZNEGO I SPOŁECZNEGO

8 Uwarunkowania historyczno-regionalne

9 Liczba miast Europy pow. 10 tys. mieszkańców według wybranych krajów w latach Państwa Austria Belgia Czechy Dania Francja Hiszpania Holandia Irlandia Niemcy Norwegia Polska Portugalia Szwajcaria Szwecja Wielka Brytania Włochy Europa Źródło: Vries de 1984; Bogucka, Samsonowicz 1986.

10 Typologia przemian struktur społecznych w Europie po II wojnie światowej PRZEMIANY SPOŁECZNO-LUDNOŚCIOWE Miasta O zachowanych w większości tych samych strukturach społecznych i etnicznych O ciągłości etnicznej, ale nie społecznej O częściowym braku ciągłości etnicznej i całkowitym społecznej O braku ciągłości etnicznej i społecznej P R Z E M I A N Y O S A D N I C Z E Miasta o zachowanej tkance osadniczej i pełnym cyklu urbanizacji Miasta o zachowanej tkance osadniczej i niepełnym cyklu urbanizacji Miasta zburzone z pełnym cyklem urbanizacji Miasta zburzone o niepełnym cyklu urbanizacji Wiedeń, Amsterdam, Londyn, Bruksela, ParyŜ, Kopenhaga, Madryt, Sztokholm, Rzym, Ateny, Barcelona, Mediolan Lizbona, Istambuł, Moskwa, Petersburg, Kijów * Leeds, Sheffield Hamburg, Frankfurt, Kolonia, Hannover Rotterdam, Berlincześć zachodnia, Wołgograd Kraków, Belgrad, Poznań, Zagrzeb, Praga, Sofia, Budapeszt, Bukareszt, Bratysława Warszawa, Drezno, Berlinczęść wschodnia Łódź, Wilno, Ryga Lwów Wrocław, Gdańsk miasta o bardzo wysokim udziale obcokrajowców -miasta przemysłów schyłkowych Źródło: Zborowski, 2005

11 Gęstość zaludnienia w obszarach zabudowanych w wybranych metropoliach Świata Źródło: Osoby/hektar

12 Profil gęstości zaludnienia regionów miejskich: Moskwy i ParyŜa Źródło: Ingram G. K., 1998

13 Profil gęstości zaludnienia Regionu Miejskiego Krakowa w latach Rewitalizacja Strefy Regionu Miejskiego I centrum I II centrum II III obrzeŝe centrum IV wielkich osiedli mieszkaniowych V przedmiejska VI podmiejska VII dojazdów do pracy Źródło: opracowanie własne

14 ZMIANY LICZBY LUDNOŚCI W MIASTACH EUROPA ŚRODKOWO-WSCHODNIA I ZACHODNIA, Źródło: Turok I. Mykhnenko V., 2007 Ubytek ludności zjawiskiem o tendencjach sekularnych. Zahamowanie tendencji spadkowej po 1995.

15 Transformacja demograficzna

16 Drugie przejście demograficzne wg D. van de Kaa Źródło: D. van de Kaa, Europe and its population: the long view, w: D. van de Kaa, H. Leridon, G. Gesano, M. Okólski European Populations: Unity in Diversity, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht-Boston-London

17 II PRZEJŚCIE DEMOGRAFICZNE (R. Lesthaeghe, D. van de Kaa, 1986) małŝeńskości zmiany w sferze rozrodczości wzrost odsetka osób Ŝyjących w związkach konsensualnych i typu LAT (living-apart-together) opóźnienie typowego wieku zawarcia małŝeństwa wzrost liczby rozwodów i rodzin niepełnych zmiana modelu rodziny rodzina nuklearna zmniejszenie średniej liczby dzieci w rodzinie opóźnienie typowego wieku prokreacji (wzrost przeciętnego wieku kobiety w momencie urodzenia dziecka obniŝenie dzietności poniŝej prostej reprodukcji ludności wsp. dzietności poniŝej 2,1 Wsp. dzietności przeciętna liczba dzieci na kobietę w wieku lat Źródło: opracowanie własne.

18 Współczynnik dzietności w Europie w 2003 r. Źródło: Recent demographic developmentin Europe, Council of Europe Publishing

19 Przyrost naturalny ludności Europy w 2003 r. Źródło: Recent demographic developmentin Europe, Council of Europe Publishing

20 PRZYROST NATURALNY LUDNOŚCI (NA 1000 MIESZKAŃCÓW) W MIASTACH EUROPY DZIETNOŚĆ KOBIET W MIASTACH EUROPY Źródło: Haase D., 2005

21 Ranga Kraj Liczba ludności (mln) mln RóŜnica % 1. Ukraina 46,5 26,4-20,1-43,2 2. Bułgaria 7,7 5,1-2,7-34,4 3. Białoruś 9,8 7,0-2,7-28,1 4. Łotwa 2,3 1,7-0,6-27, Litwa Rumunia Rosja Mołdawia Chorwacja Bośnia i Hercegowina Węgry Republika Czeska POLSKA Słowenia Estonia Słowacja Japonia Włochy 3,4 21,7 143,2 4,2 4,6 3,9 10,1 10,2 38,5 2,0 1,3 5,4 128,1 58,1 2,6 16,8 111,8 3,3 3,7 3,2 8,3 8,5 31,9 1,6 1,1 4,6 112,2 50,9-0,9-5,0-31,4-0,9-0,9-0,7-1,8-1,8-6,6-0,3-0,2-0,8-15,9-7,1-25,3-22,8-22,0-21,3-19,0-18,9-18,2-17,3-17,2-17,1-15,8-14,6-12,4-12,4 KRAJE LEPIEJ ROZWINIĘTE O PROGNOZOWANYM SPADKU LICZBY LUDNOŚCI W LATACH (wariant średniej płodności) 19. Serbia i Czarnogóra 10,5 9,4-1,1-10,3 20. Macedonia 2,0 1,9-0,1-7,4 21. Niemcy ,8-3,9-4, Grecja Austria Hiszpania Belgia 11,1 8,2 43,1 10,4 10,7 8,1 42,5 10,3-0,3-0,1-0,5-0,1-3,4-1,4-1,2-1,1 Źródło: United Nations, 2005, World Population Prospects: The 2004 Revision Population Database

22 Odsetek osób w wieku poprodukcyjnym w wybranych miastach Polski 60 % Miasto Śródmieście 0 Biała Podlaska Będzin Tarnowskie Góry Bełchatów Płock Rzeszów Częstochowa Źródło: opracowanie własne na podstawie LPR dla porównywanych miast.

23 Śródmieście Bloki PIRAMIDY WIEKU I PŁCI LUDNOŚCI KRAKOWA W LATACH Śródmieście Bloki Akademiki 2023 Bloki Bloki Apartamentowce Suburbia Źródło: A. Zborowski, 2003, Prognoza demograficzna dla Krakowa w latach , UM Krakowa, Kraków. Apartamentowce Bloki

24 Średnia wielkość gospodarstw domowych A) w regionie miejskim Krakowa w 2000r. B) w duŝych miastach Francji w latach ,5 3,0 2,5 2,0 I. Centrum I II. Centrum II III. ObrzeŜa Centrum III a. Centrum Nowej Huty IV. Wielkie osiedla mieszkaniowe IV a. Osiedla "krakowskie" IV b. Osiedla "nowohuckie" IV c. Apartamentowce V. Przedmiejska VI. Suburbia VII. Podmiejska VIII. Dojazdów do pracy Region Miejski Krakowa - Ogółem Liczba osób na gospodarstwo domowe liczba osób na gospodarstwo dom. A B Źródło: Zborowski, Źródło: P.E. Ogden, R. Hall, 2000.

25 PRZEMIANY TYPÓW GOSPODARSTW DOMOWYCH W NIEMCZECH GOSPODARSTWA DOMOWE Emeryci Wdowy/wdowcy Rodziny pełne Rodziny młode Źródło: Kabisch S., Haase A., Haase D., 2006 Wzrost małych gospodarstw domowych 1-2 osobowych (emerytów, wdów i wdowców); dalszy spadek gospodarstw tworzonych przez rodziny pełne

26 Migracje ludności

27 Saldo migracji ludności w Europie w 2003 r. Źródło: Recent demographic developmentin Europe, Council of Europe Publishing

28 Udział emigrantów w ogólnej ich liczbie na pobyt stały z Polski (A) i dynamika emigracji w układzie województw (B) w latach A rok (%) B Źródło: Zborowski A., Gałka J (%)

29 Miasta europejskie na tle metropolii Świata z najwyŝszym udziałem urodzonych za granicą (około 2000r.) Azja Europa Ameryka Północna Australia Dubaj Miami Amsterdam Toronto Muskat Vancouver Auckland Genewa Mekka Haga Los Angeles Tel Aviv Kijów Medyna Nowy Jork San Francisco Al-Rijad Perth Sydney Jerozolima Melbourne Frankfurt Tbilisi Londyn Bruksela Źródło: L. Benton-Short, M.D. Price, S. Friedman, 2005.

30 Afrykanie Chińczycy Hindusi Etniczni Anglicy Londyn Źródło: Guardian Raport, 2003.

31 Imigranci w Brukseli, 1999 Udział w % < > 27 Źródło: C. Kesteloot, S. Luyten Territorial Strategies for the Integration of Foreigners in Brussels, 2003.

32 Miedzynarodowi migranci w Kijowie w 2003 r. Vynohradar Syrets Nyvky Nyvky Luk ianivka Luk ianivka Sviatoshyn Borshchahivka Vidradnyl Shuliavka Obolon Podil Vyh. Troieshchyna Voskresenskyi Lisovyi Darnytsya In percent Chokolivka Stalinka Pechers k Source: Blair A. Ruble Kyiv s Troeshchyna: An Emerging International Migrant Neighborhood, 2003.

33 Rozmieszczenie imigrantów w Warszawie Ukraińcy, Wietnamczycy Ukraińcy Wietnamczycy Źródło: A. Piekut, 2004.

34 Cykl miejski procesy urbanizacji

35 MODEL CYKLU MIEJSKIEGO WG FAZ URBANIZACJI (OPARTY NA ZMIANACH LICZBY LUDNOŚCI W UKŁADZIE RDZEŃ OBRZEśA) Źródło: Berg van den L. i inni, 1982

36 KURCZĄCE SIĘ MIASTA CENTRALNE EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ PRAGA Ubytek ludności w śródmieściach oraz wielkich osiedlach mieszkaniowych Źródło: Banzhaf E., Kindler A., Haase D., 2006; Sykora L., Ourednicek M., 2005 Przyrost ludności w strefie suburbialnej będące następstwem procesów suburbanizacji

37 Dynamika zmian ludności Warszawy, Krakowa i Łodzi Warszawa Kraków Rok Łódź Liczba mieszkańców Śródmieścia Liczba mieszkańców miasta Odsetek mieszkańców Śródmieścia w liczbie ludności Łodzi , , , ,9 RóŜnica

38 Procesy suburbanizacji w Niemczech w latach Źródło: J.S. Dangschat, G. Herfert, 1997

39 Saldo migracji w Polsce w 2003 r. Granice regionów miejskich Źródło: Śleszyński P. 2006

40 PROCESU SUBURBANIZACJI I REURBANIZACJI W BARCELONIE (SALDO MIGRACJI NA 1000 MIESZKAŃCÓW) I poł. Lat 90. z duŝym ubytkiem ludności w mieście centralnym i rozwinięte procesy suburbanizacji w strefie podmiejskiej II poł. Lat 90. dodatnie saldo migracji w mieście centralnym znamionujące początek procesu reurbanizacji Źródło: Fullaondo A., Roca J., 2006

41 Funkcje miast

42 ZRÓśNICOWANE TRAJEKTORIE ROZWOJU LUDNOŚCIOWEGO MIAST EUROPY STOLICE vs POZOSTAŁE MIASTA Źródło: Turok I. Mykhnenko V., 2007

43 Zmiany w hierarchii miast Europy Środkowej według liczby mieszkańców w latach rangi Berlin Warszawa Budapeszt Wiedeń Praga Kraków Łódź Wrocław Poznań Bratysława Gdańsk Lipsk Drezno Źródło: opracowanie własne. Kurczące się miasta

44 Napływ, odpływ, saldo migracji dla Warszawy: 2005 Źródło: Raźniak P. 2007

45 Napływ, odpływ i saldo migracji dla Konurbacji Katowickiej: 2005 Źródło: Raźniak P. 2007

46 Przejście społeczne i segregacja

47 NOWA SPOŁECZNA MORFOLOGIA MIASTA Mieszkanie Praca Konsumpcja A -Mieszkańcy TAK TAK/NIE TAK B -DojeŜdŜający NIE TAK (TAK) C -UŜytkownicy miasta NIE NIE TAK D -Metropolitalni biznesmeni NIE/TAK TAK TAK Źródło: G. Martinotti, 1996.

48 Klasa metropolitalna w Londynie, 2001 Źródło: Mayor of London, 2003.

49 Ludność z wykształceniem wyŝszym Warszawa (opr. G. Węcławowicz) Łódź (opr. E. Szafrańska)

50 Konkluzje Kurczenie się miast naleŝy postrzegać w kontekście rozwoju ludności danego kraju i regionu Przemiany ludnościowe dotyczą: ruchu naturalnego ludności, wynikającego ze spadku płodności, procesów starzenia się ludności, zmian modelu rodziny migracji międzynarodowych Następuje zróŝnicowanie przemian ludnościowych w obrębie obszarów metropolitalnych depopulacja miast centralnych, natomiast rozwój stref suburbialnych Postępujące róŝnicowanie sięścieŝek rozwoju demograficznego miedzy miastami uzaleŝnione od: pełnionych funkcji stolice, pozostałe miasta stare ośrodki poprzemysłowe vs. miasta podlegające reindustrializacji

51 Dziękuję za uwagę